ΔΘΝΗΚΖ ΥΟΛΖ ΓΖΜΟΗΑ ΓΗΟΗΚΖΖ ΗH ΔΚΠΑΗΓΔΤΣΗΚΖ ΔΗΡΑ

Transcript

1 Δ ΔΘΝΗΚΖ ΥΟΛΖ ΓΖΜΟΗΑ ΓΗΟΗΚΖΖ ΗH ΔΚΠΑΗΓΔΤΣΗΚΖ ΔΗΡΑ ΣΜΖΜΑ ΓΗΑΥΔΗΡΗΖ ΠΛΖΡΟΦΟΡΗΑΚΧΝ ΤΣΖΜΑΣΧΝ ΣΔΛΗΚΖ ΔΡΓΑΗΑ Θέκα: ΤΠΖΡΔΗΔ ΑΦΑΛΔΗΑ Δ ΠΔΡΗΒΑΛΛΟΝΣΑ ΖΛΔΚΣΡΟΝΗΚΖ ΓΗΑΚΤΒΔΡΝΖΖ Δπηβέπσλ: θαζ. Γθξίηδαιεο ηέθαλνο πνπδαζηήο: Σζηθιίδεο Παξαζθεπάο ΑΘΖΝΑ

2 ΠΔΡΙΛΗΦΗ/SUMMARY Αξρηθά γίλεηαη ζχληνκε αλαθνξά ζηηο έλλνηεο Σερλνινγίεο Πιεξνθνξηθήο θαη Δπηθνηλσληψλ (ΣΠΔ), Κνηλσλία ηεο Πιεξνθνξίαο, Γηαδίθηπν, ειεθηξνληθή δηαθπβέξλεζε, αζθάιεηα ησλ Π. ηελ ζπλέρεηα γίλεηαη αλάιπζε ησλ ελλνηψλ δεδνκέλα, πιεξνθνξία, ζχζηεκα, Πιεξνθνξηαθφ χζηεκα. Γίλεηαη πεξεηαίξσ αλάιπζε ησλ ελλνηψλ ηεο αζθάιεηαο ησλ Π θαη θαηαγξάθνληαη νη ζπλεζηζκέλεο απεηιέο ζηελ αζθάιεηα ηνπο. Έπεηηα εμεηάδεηαη ην ζέκα ηεο αζθάιεηαο ζε ζρέζε κε ηελ ειεθηξνληθή δηαθπβέξλεζε. Γειαδή πνηεο νη απεηιέο ζε πεξηβάιινληα ειεθηξνληθήο δηαθπβέξλεζεο, ηα αγαζά πξνο πξνζηαζία, πνηνη νη ζηφρνη αζθαιείαο πνπ ζα πξέπεη λα επηηεπρζνχλ θαη πνηεο νη ιεηηνπξγηθέο απαηηήζεηο απηψλ. ηελ ζπλέρεηα εμεηάδεηαη ην ζέκα ηεο δηαρείξηζεο ησλ ειεθηξνληθψλ ηαπηνηήησλ σο κείδνλ ζέκα δεδνκέλεο ηεο αλάγθεο γηα ηαπηνπνίεζε θαη απζεληηθνπνίεζε θαηά ηηο ζπλαιιαγέο ησλ πνιηηψλ κε ηελ Γεκφζηα Γηνίθεζε. Σέινο παξνπζηάδεηαη ην επξσπατθφ θαη εζληθφ πιαίζην γηα ηελ αζθάιεηα ησλ ζπλαιιαγψλ θαη ηελ ειεθηξνληθή ηαπηνπνίεζε ζε ζρέζε κε ην ππάξρνλ ζεζκηθφ πιαίζην θαη ηηο ζρεηηθέο πξσηνβνπιίεο θαη εμάγνληαη ζπλνιηθά ζπκπεξάζκαηα. An approach to the meaning of Information & Communication Technologies, Information Society, internet, e-governance, data, information, system, Information System, Information Systems Security is done. Common threats of information systems are depicted and a look through security related to e-governance is attempted. Thus, which threats exist towards e-governance, assets for protection, security control objectives and service functional security requirements. Then, the major issue of electronic identity management is examined due to the importance of identification and authentication during government to citizen transactions. At the end, the European and national legal framework for transactions security is presented, their relevant initiatives, and general conclusions as well. ΛΔΞΔΙ ΚΛΔΙΓΙΑ/KEY WORDS Σερλνινγίεο Πιεξνθνξηθήο & Δπηθνηλσληψλ, δηαδίθηπν, Κνηλσλία ηεο Πιεξνθνξίαο, ειεθηξνληθή δηαθπβέξλεζε, δεδνκέλα, πιεξνθνξία, ζχζηεκα, Πιεξνθνξηαθφ χζηεκα, αζθάιεηα Π, απεηιέο, αγαζά, επηπηψζεηο, κέζα πξνζηαζίαο, εκπηζηεπηηθφηεηα, αθεξαηφηεηα, δηαζεζηκφηεηα, απζεληηθφηεηα, εγθπξφηεηα, ζρέδην αζθαιείαο, πνιηηηθή αζθαιείαο, ζρέδην έθηαθηεο αλάγθεο, πεγέο απεηιψλ, ζηφρνη 2

3 αζθαιείαο, δηαρείξηζε ειεθηξνληθψλ ηαπηνηήησλ, ηαπηνπνίεζε, απζεληηθνπνίεζε, Πάξνρνη Τπεξεζηψλ Πηζηνπνίεζεο, Τπνδνκή Γεκνζίνπ Κιεηδηνχ, ζεζκηθφ πιαίζην, πξσηνβνπιίεο. Information & Communication Technologies, internet, Information Society, e- governance, data, information, system, Information System, Information Systems Security, threats, assets, impacts, means of protection, confidentiality, integrity, availability, authenticity, reliability, security plan, security policy, disaster plan, sources of threats, electronic identity management, identification, authentication, Certification Authority, Public Key Infrastructure, legal framework, initiatives. 3

4 ΠΙΝΑΚΑ ΠΔΡΙΔΥΟΜΔΝΧΝ 1. ΔΙΑΓΩΓΗ ΓΔΓΟΜΔΝΑ, ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑ ΚΑΙ Π ΔΗΑΓΧΓΖ Ζ ΔΝΝΟΗΑ ΣΖ ΠΛΖΡΟΦΟΡΗΑ Ζ ΔΝΝΟΗΑ ΣΟΤ ΤΣΖΜΑΣΟ Ζ ΔΝΝΟΗΑ ΣΟΤ ΠΛΖΡΟΦΟΡΗΑΚΟΤ ΤΣΖΜΑΣΟ Η ΔΝΝΟΙΑ ΣΗ ΑΦΑΛΔΙΑ ΣΩΝ Π ΒΑΗΚΟΗ ΟΡΗΜΟΗ ΤΝΖΘΗΜΔΝΔ ΑΠΔΗΛΔ ΣΖΝ ΑΦΑΛΔΗΑ ΑΦΑΛΔΙΑ ΚΑΙ ΗΛΔΚΣΡΟΝΙΚΗ ΓΙΑΚΤΒΔΡΝΗΗ ΑΠΔΗΛΔ Δ ΠΔΡΗΒΑΛΛΟΝΣΑ ΖΛΔΚΣΡΟΝΗΚΖ ΓΗΑΚΤΒΔΡΝΖΖ ΣΟΥΟΗ ΑΦΑΛΔΗΑ ΛΔΗΣΟΤΡΓΗΚΔ ΑΠΑΗΣΖΔΗ ΑΦΑΛΔΗΑ ΓΙΑΥΔΙΡΙΗ ΗΛΔΚΣΡΟΝΙΚΩΝ ΣΑΤΣΟΣΗΣΩΝ ΔΗΑΓΧΓΖ ΒΑΗΚΟΗ ΟΡΗΜΟΗ ΚΑΗ ΜΔΑ ΠΡΟΣΑΗΑ TO ΔΤΡΩΠΑΪΚΟ ΠΛΑΙΙΟ ΓΙΑ ΣΗΝ ΑΦΑΛΔΙΑ ΣΩΝ ΤΝΑΛΛΑΓΩΝ ΚΑΙ ΣΗΝ ΗΛΔΚΣΡΟΝΙΚΗ ΣΑΤΣΟΠΟΙΗΗ ΘΔΜΗΚΟ ΠΛΑΗΗΟ - ΟΓΖΓΗΑ 1999/93/ΔΚ ΠΡΧΣΟΒΟΤΛΗΔ Δ ΔΠΗΠΔΓΟ ΔΤΡΧΠΑΨΚΖ ΔΠΗΣΡΟΠΖ TO ΔΘΝΙΚΟ ΠΛΑΙΙΟ ΓΙΑ ΣΗΝ ΑΦΑΛΔΙΑ ΣΩΝ ΤΝΑΛΛΑΓΩΝ ΚΑΙ ΣΗΝ ΗΛΔΚΣΡΟΝΙΚΗ ΣΑΤΣΟΠΟΙΗΗ ΘΔΜΗΚΟ ΠΛΑΗΗΟ - ΔΘΝΗΚΖ ΥΔΣΗΚΖ ΝΟΜΟΘΔΗΑ & ΡΤΘΜΗΔΗ Ζ ΦΖΦΗΑΚΖ ΣΡΑΣΖΓΗΚΖ Ο ΔΘΝΗΚΟ ΥΔΓΗΑΜΟ ΓΗΑ ΣΖΝ ΦΖΦΗΑΚΖ ΑΤΘΔΝΣΗΚΟΠΟΗΖΖ ΥΡΖΣΧΝ ΣΖ ΓΖΜΟΗΑ ΓΗΟΗΚΖΖ ΤΜΠΔΡΑΜΑΣΑ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΔ ΑΝΑΦΟΡΔ ΠΑΡΑΡΣΗΜΑΣΑ ΠΑΡΑΡΣΖΜΑ Α : ΠΔΡΗΠΣΧΔΗ ΠΡΟΒΑΖ Δ ΤΠΖΡΔΗΔ ΖΛΔΚΣΡΟΝΗΚΖ ΓΗΑΚΤΒΔΡΝΖΖ ΠΑΡΑΡΣΖΜΑ B : ΜΔΛΔΣΔ ΠΔΡΗΠΣΧΖ Δ ΔΠΗΛΔΓΜΔΝΔ ΥΧΡΔ ΣΖ Δ.Δ

5 1. ΔΙΑΓΧΓΗ Ζ ζχγρξνλε πξαγκαηηθφηεηα ραξαθηεξίδεηαη έληνλα απφ ηελ εμέιημε ησλ δηαθνξεηηθψλ κνξθψλ ηερλνινγηψλ, φπσο θαη ησλ ζπλαθψλ εθαξκνζκέλσλ επηηεπγκάησλ ηνπο. Οη επηδξάζεηο ζηε θαζεκεξηλή καο δσή, νη νπνίεο απνξξένπλ σο απνηέιεζκα ησλ πνιιαπιψλ ηερλνινγηθψλ εθαξκνγψλ, ζπλζέηνπλ έλα κάιινλ πνιπδηάζηαην θαη δηαξθψο κεηαβαιιφκελν πεξηβάιινλ αλαθνξάο, εληφο ηνπ νπνίνπ εκθαλίδνληαη ζπλερψο λέεο πξνθιήζεηο. Οη πξννπηηθέο πνπ αλαδχνληαη είλαη ηθαλέο λα μεπεξάζνπλ θάζε ζρεηηθή εχινγε πξφβιεςε, ελψ κπνξνχλ λα ζπκβάιινπλ κε ελεξγφ ηξφπν ζε νπνηαδήπνηε πεξαηηέξσ πξνζπάζεηα γηα δεκηνπξγηθή εμέιημε θαη επίηεπμε πξνφδνπ. Ζ δηείζδπζε ησλ εθαξκνγψλ γίλεηαη εληνλφηεξε θαη νη δηαθαηλφκελεο κειινληηθέο πξννπηηθέο θαληάδνπλ πιένλ σο πινπνηήζηκε πξαγκαηηθφηεηα, παξά σο καθξηλφ φξακα. Οη λέεο Σερλνινγίεο Πιεξνθνξηθήο θαη Δπηθνηλσληψλ (ΣΠΔ) είλαη ινηπφλ θνκκάηη ηεο θαζεκεξηλφηεηαο. Με πεξηζζφηεξν ή ιηγφηεξν νξαηφ ηξφπν, νη ηερλνινγίεο απηέο αιιάδνπλ ην πψο δνχκε, δνπιεχνπκε, δηαζθεδάδνπκε, καζαίλνπκε θαη ζπλαλαζηξεθφκαζηε. Ζ ξαγδαία εμέιημε απηψλ ησλ λέσλ ηερλνινγηψλ, ε επξεία ηνπο δηάρπζε ζε φιε ηελ νηθνλνκία θαη ε ελζσκάησζε ηνπο ζε φιεο ζρεδφλ ηηο δηαζηάζεηο ηεο θαζεκεξηλήο δσήο ρηίδνπλ κηα παγθφζκηα Κνηλσλία ηεο Πιεξνθνξίαο κε λέα δεδνκέλα θαη λέεο επθαηξίεο γηα ηελ αλάπηπμε, ηελ απαζρφιεζε, ηελ επεκεξία θαη ηελ πνηφηεηα δσήο καο. Ζ ελεξγφο ελζσκάησζε ησλ ΣΠΔ ζε φιεο ηηο δηαζηάζεηο ηεο θαζεκεξηλήο καο δσήο αιιάδεη νπζησδψο ηελ πθή βαζηθψλ δνκψλ θαη δεκηνπξγεί κηα λέα κνξθή θνηλσληθήο, πνιηηηθήο θαη νηθνλνκηθήο πξαγκαηηθφηεηαο, απνθαινχκελε σο «Κνηλσλία ηεο Πιεξνθνξίαο». Σα λέα ηερλνινγηθά επηηεχγκαηα νδεγνχλ ζε κηα δηαξθή πξνζθνξά λέσλ ππεξεζηψλ, φπσο θαη κέζσλ θαη/ή δηεπθνιχλζεσλ, πνπ ζπλνδεχνληαη απφ εκθαλψο ρακειφηεξν θφζηνο θαη πςειφηεξε πνηφηεηα ησλ ζρεηηθψλ παξνρψλ/εθαξκνγψλ. Απφ ηελ άιιε πιεπξά, ην Γηαδίθηπν κε ηηο πνιιαπιέο δπλαηφηεηεο πνπ κπνξεί λα παξέρεη, ζπληειεί ζηε δηακφξθσζε κηαο θνηλήο παγθφζκηαο «πιαηθφξκαο» γηα ηε πξνζθνξά λέσλ ππεξεζηψλ, ελψ κέζσ απηνχ δηαθηλείηαη ηεξάζηηνο φγθνο πιεξνθνξηψλ ππφ ηε κνξθή θσλήο, εηθφλαο θαη δεδνκέλσλ. Σν Γηαδίθηπν αλαβαζκίδεηαη δηαξθψο σο κηα «ηερλνινγηθή νληφηεηα» γηα ηελ εχθνιε θαη γξήγνξε δηαθίλεζε πιεξνθνξηψλ θαη 5

6 λέσλ ππεξεζηψλ, ζε ζπλδπαζκφ κε ηε δηάζεζε δηαδξαζηηθψλ ππεξεζηψλ πνιπκέζσλ θαη ξαδηνηειενπηηθψλ εθαξκνγψλ (πρ. ν παγθφζκηνο ηζηφο θαη ην ειεθηξνληθφ ηαρπδξνκείν ηθαλνπνηνχλ ηηο αλάγθεο γηα επηθνηλσλία, πιεξνθφξεζε, αιιά θαη γηα ηε δηάζεζε πξντφλησλ θαη ππεξεζηψλ). Ζ ειεθηξνληθή δηαθπβέξλεζε (Ζ.Γ.) απνηειεί κηα απφ ηηο ζεκαληηθφηεξεο εθαξκνγέο ηεο Κνηλσλίαο ηεο Πιεξνθνξίαο, θαζψο απνηειεί ηε κεηεμέιημε ηεο παξαδνζηαθήο δεκφζηαο δηνίθεζεο ζε έλα λέν ζχζηεκα ηερλνινγηθψλ πιεξνθνξηαθψλ ππνδνκψλ δηνίθεζεο. Βαζηζκέλν ζε πξφηππεο ιεηηνπξγίεο θαη κεραληζκνχο αμηνπνίεζεο ηεο πιεξνθνξίαο θαη ηεο γλψζεο, ην λέν κνληέιν ηεο ειεθηξνληθήο δεκφζηαο δηνίθεζεο επηρεηξεί λα δεκηνπξγήζεη νινθιεξσκέλεο δνκέο θαη κεραληζκνχο παξαγσγήο, δηαρείξηζεο θαη δηάζεζεο ησλ δεκνζίσλ πιεξνθνξηψλ, επαλαπξνζδηνξίδνληαο νπζηαζηηθά ηε ζρέζε ηνπ θξάηνπο κε ηε θνηλσλία ησλ πνιηηψλ. Ζ Ζ.Γ. δελ έρεη έλα νξηζκφ θαζνιηθήο απνδνρήο. Όπσο ζεκεηψλεη ν Ο.Ο..Α. νη δηαθνξεηηθνί νξηζκνί δελ απερνχλ κφλν ζε ελλνηνινγηθέο δηαθνξέο αιιά απνθαιχπηνπλ δηαθνξεηηθέο ζηξαηεγηθέο πξνηεξαηφηεηεο ζηα πξνγξάκκαηα θαη ηηο πινπνηήζεηο ηεο Ζ.Γ. πνπ κπνξεί λα έρεη θάζε θπβέξλεζε. Οη δηαθνξεηηθνί απηνί νξηζκνί αλήθνπλ ζε ηξεηο θαηεγνξίεο : Ζ Ζ.Γ. είλαη ε δηαδηθηπαθή ή αιιηψο ε επηγξακκηθή (on line) παξνρή ππεξεζηψλ θαη άιιεο δξάζεηο πνπ βαζίδνληαη ζην δηαδίθηπν, φπσο ε ειεθηξνληθή δηαβνχιεπζε (e-consultation). Ζ Ζ.Γ. ηζνδπλακεί κε ηε ρξήζε ησλ ΣΠΔ ζηε δεκφζηα δηνίθεζε. Παξφηη εζηηάδεη θαηά θαλφλα ζηε παξνρή ππεξεζηψλ, ν επξχηεξνο νξηζκφο ηεο πεξηιακβάλεη φιεο ηηο πιεπξέο ηεο θπβεξλεηηθήο δξαζηεξηφηεηαο. Ζ Ζ.Γ. είλαη ε ηθαλφηεηα κεηαζρεκαηηζκνχ ηεο δεκφζηαο δηνίθεζεο κέζα απφ ηε ρξήζε ΣΠΔ ή αθφκε θαη κηα λέα κνξθή δεκφζηαο δηνίθεζεο δνκεκέλεο γχξσ απφ ηηο ΣΠΔ. Ο ίδηνο ν Ο.Ο..Α. επεθηείλεη ηελ έλλνηα ηεο πέξα απφ ηελ ειεθηξνληθή παξνρή ππεξεζηψλ θαη νξίδεη ηελ Ζ.Γ. σο ηε ρξήζε ησλ ΣΠΔ θαη ηδηαίηεξα ηνπ δηαδηθηχνπ σο εξγαιείσλ, κε ζηφρν λα επηηεπρζεί θαιχηεξε δηνίθεζε. ε επίπεδν Δ.Δ. ε Ζ.Γ. δελ πεξηνξίδεηαη ζηελ απιή απνδνρή ηνπ ξφινπ ησλ ΣΠΔ ζην κεηαζρεκαηηζκφ ησλ παξερνκέλσλ ππεξεζηψλ, αιιά πεξηιακβάλεη κηα πεξηζζφηεξν νιηζηηθή ζεψξεζε φζνλ αθνξά ην ξφιν θαη ηε ιεηηνπξγία ηνπ δεκφζηνπ ηνκέα. χκθσλα κε ηελ Δ.Δπ. ε ειεθηξνληθή δηαθπβέξλεζε νξίδεηαη σο ε ρξήζε ησλ ΣΠΔ ζε 6

7 ζπλδπαζκφ κε νξγαλσηηθέο αιιαγέο θαη λέεο ηθαλφηεηεο κε ζηφρν ηε βειηίσζε ησλ δεκνζίσλ ππεξεζηψλ, ηελ ελδπλάκσζε ησλ δεκνθξαηηθψλ δηαδηθαζηψλ θαη ηελ ελίζρπζε ησλ δεκνζίσλ πνιηηηθψλ. Ζ Ζ.Γ. είλαη θαηαιχηεο γηα θαιχηεξε θαη απνδνηηθφηεξε δηνίθεζε. Βειηηψλεη ηελ αλάπηπμε θαη πινπνίεζε ησλ δεκνζίσλ πνιηηηθψλ θαη βνεζάεη ην δεκφζην ηνκέα λα αληηκεησπίζεη ηηο αληηθαηηθέο απαηηήζεηο γηα παξνρή πεξηζζνηέξσλ θαη πνηνηηθφηεξσλ ππεξεζηψλ κε ιηγφηεξνπο πφξνπο. Ζ Ζ.Γ. παξέρεη ηε δπλαηφηεηα ζην δεκφζην ηνκέα λα δηαηεξήζεη θαη λα ελδπλακψζεη ηελ θαιή δηαθπβέξλεζε ζηε Κνηλσλία ηεο Πιεξνθνξίαο. Γειαδή κπνξεί λα βνεζήζεη ην δεκφζην ηνκέα λα είλαη : Αλνηθηφο θαη δηαθαλήο. Κπβεξλήζεηο νη νπνίεο είλαη θαηαλνεηέο θαη ππφινγεο ζηνπο πνιίηεο ηνπο, αλνηθηέο ζηε δεκνθξαηηθή ζπκκεηνρή θαη έιεγρν. ηελ ππεξεζία φισλ. Ο δεκφζηνο ηνκέαο πνπ εζηηάδεη ηελ πξνζνρή ηνπ ζηνπο ρξήζηεο ησλ ππεξεζηψλ ηνπ πξέπεη λα ελζσκαηψλεη ηνπο πάληεο θαη φρη λα απνθιείεη θάπνηνπο απφ απηέο θαη λα ηνπο ζέβεηαη σο άηνκα παξέρνληαο ηνπο εμαηνκηθεπκέλεο ππεξεζίεο. Παξαγσγηθφο, δειαδή λα αμηνπνηεί κε ηε κέγηζηε δπλαηή απφδνζε ηα ρξήκαηα ησλ θνξνινγνπκέλσλ. Απηφ ζπλεπάγεηαη ιηγφηεξν ρξφλν ρακέλν ζε νπξέο, δξαζηηθή κείσζε ησλ ζθαικάησλ, πεξηζζφηεξν ρξφλν γηα επαγγεικαηηθέο εμαηνκηθεπκέλεο ππεξεζίεο θαη φηη νη εξγαζίεο ησλ δεκνζίσλ ιεηηνπξγψλ κπνξνχλ λα θαηαζηνχλ πεξηζζφηεξν αληαπνδνηηθέο γηα απηνχο. Οη ππεξεζίεο ειεθηξνληθήο δηαθπβέξλεζεο (Τ.Ζ.Γ.) δηαρσξίδνληαη ηππηθά ζε ζρήκαηα ειεθηξνληθήο δηνηθεηηθήο εμππεξέηεζεο ησλ πνιηηψλ (Government-to-Citizen (G2C) services) ή ησλ επηρεηξήζεσλ (Government-to-Business (G2B) services), θαζψο θαη ζε ζρήκαηα ειεθηξνληθήο δηνηθεηηθήο ζπλεξγαζίαο κεηαμχ κηαο δεκφζηαο ππεξεζίαο θαη ησλ ππαιιήισλ ηεο (Government-to-Employee (G2E) services) θαη κε άιιεο δεκφζηεο ππεξεζίεο (Government-to- Government (G2G) services). Έλαο δηαθνξεηηθφο δηαρσξηζκφο ησλ ζρεκάησλ Τ.Ζ.Γ. πξνθχπηεη απφ ην πεδίν εθαξκνγήο. Οη θαζαπηνχ δηνηθεηηθέο ππεξεζίεο ζπρλά αλαθέξνληαη κε ηνλ φξν e- Administration, ελψ εμεηδηθεπκέλεο ππεξεζίεο ζε ηνκείο δεκφζηαο κελ, αιιά φρη θαζαπηνχ δηνηθεηηθήο εμππεξέηεζεο δηαθνξνπνηνχληαη αλάινγα κε ην ζπγθεθξηκέλν ζεκαηηθφ ηνκέα ζε ειεθηξνληθέο ππεξεζίεο δεκνζίσλ πξνκεζεηψλ (e-procurement), πγείαο (e-health), εθπαίδεπζεο (e-learning), θιπ. 7

8 χκθσλα κε απηή ηε ζεκαηηθή ηαμηλφκεζε, ηδηέηαηξν πεδίν εθαξκνγήο απνηεινχλ ηα ζρήκαηα ειεθηξνληθήο δηαβνχιεπζεο (e-consultation) θαη ειεθηξνληθήο δεκνθξαηίαο (e-democracy). Ζ απμαλφκελε αλάπηπμε θαη εθαξκνγή ησλ ΣΠΔ θπξηαξρείηαη απφ ηελ ηάζε γηα αλάπηπμε ππεξεζηψλ πνπ ππνζηεξίδνπλ ηελ αληαιιαγή νξγαλσκέλσλ δεδνκέλσλ απφ απφζηαζε θαη ηε δηαινγηθή επεμεξγαζία ησλ πιεξνθνξηψλ. Απηέο νη λέεο ππεξεζίεο, επξχηεξα γλσζηέο σο ππεξεζίεο πξνζηηζέκελεο αμίαο (value added services) ζε αληηδηαζηνιή κε ηελ απιή κεηάδνζε θσδηθνπνηεκέλσλ δεδνκέλσλ θαζψο θαη ν κεγάινο φγθνο ζεκαληηθψλ πιεξνθνξηψλ πνπ ηα Πιεξνθνξηαθά πζηήκαηα (Π) δηαρεηξίδνληαη, σο κεραληζκνί πνπ ελζσκαηψλνπλ ηηο ΣΠΔ θαη σο θνξείο ηεο Ζ.Γ., θάλεη επηηαθηηθή ηελ αλάγθε γηα πξνζηαζία ηφζν ηεο πιεξνθνξίαο φζν θαη ησλ ζπζηεκάησλ. ε θάζε πεξίπησζε, αλαθχπηεη κε ηδηαίηεξε έκθαζε ε αλάγθε ζρεδηαζκνχ θαη πινπνίεζεο ελφο πιαηζίνπ ιεηηνπξγίαο γηα έλα Π, ην νπνίν δηαζθαιίδεη φηη ε δηαθίλεζε ησλ απαηηνχκελσλ δεδνκέλσλ νδεγεί ζε πιεξνθνξίεο πνπ ραξαθηεξίδνληαη σο αζθαιείο, δειαδή δηαζέηνπλ ηηο επηκέξνπο ηδηφηεηεο ηεο εκπηζηεπηηθφηεηαο, ηεο αθεξαηφηεηαο θαη ηεο δηαζεζηκφηεηαο. Ζ αζθάιεηα ησλ Π δελ απνηειεί κφλν ελδνεπηρεηξεζηαθφ δήηεκα, αιιά έρεη ζεκαληηθέο θνηλσληθέο θαη πνιηηηθέο επηπηψζεηο. Σα ζχγρξνλα Π έρνπλ ηε δπλαηφηεηα λα ζπγθεληξψλνπλ θαη λα επεμεξγάδνληαη κεγάιν φγθν πιεξνθνξηψλ, πνπ ζε πνιιέο πεξηπηψζεηο, αθνξνχλ ηε πξνζσπηθή δσή ησλ πνιηηψλ. Απηφο είλαη έλαο απφ ηνπο θχξηνπο ιφγνπο πνπ έρνπλ νδεγήζεη ζηελ αλάπηπμε ελφο λνκηθνχ πιαηζίνπ (άξζξν 9 α ηνπ Διιεληθνχ πληάγκαηνο, Ν.2472/1997 γηα ηελ πξνζηαζία ηνπ αηφκνπ απφ ηελ επεμεξγαζία δεδνκέλσλ πξνζσπηθνχ ραξαθηήξα, Ν.3471/06 γηα ηελ πξνζηαζία δεδνκέλσλ πξνζσπηθνχ ραξαθηήξα θαη ηεο ηδησηηθήο δσήο ζηνλ ηνκέα ησλ ειεθηξνληθψλ επηθνηλσληψλ) πνπ νξίδεη απζηεξέο πξνδηαγξαθέο γηα ηελ επεμεξγαζία δεδνκέλσλ πξνζσπηθνχ ραξαθηήξα. Σα πξνβιήκαηα πξνζηαζίαο ησλ πξνζσπηθψλ δεδνκέλσλ δελ είλαη δηφινπ ακειεηέα νχηε ππεξθαιχπηνληαη απφ ηε ζεηηθή πιεπξά ηεο ηερλνινγηθήο πξνφδνπ. Αληηζέησο, ε δηάζηαζε απηή είλαη ζεκαληηθή, θαζ φζνλ αθνξά ζπληαγκαηηθέο ειεπζεξίεο θαη δηθαηψκαηα, φπσο είλαη ην εηδηθφηεξν δηθαίσκα ζηελ πξνζηαζία ησλ πξνζσπηθψλ δεδνκέλσλ, ην δηθαίσκα ηνπ ηδησηηθνχ βίνπ, ην απφξξεην ηεο επηθνηλσλίαο θαη άιια ζπληαγκαηηθά θαηνρπξσκέλα δηθαηψκαηα. Παξάιιεια, παξαηεξείηαη κηα απμαλφκελε εμάξηεζε απφ ηηο ΣΠΔ πνπ αθνξά θξίζηκεο θνηλσληθέο δξαζηεξηφηεηεο, φπσο ε ιεηηνπξγία ηεο νηθνλνκίαο, ε δηαρείξηζε ηεο ειεθηξηθήο ελέξγεηαο, ε άκπλα, ε παξνρή ππεξεζηψλ πγείαο, ε αληηκεηψπηζε εθηάθησλ 8

9 ή επεηγφλησλ πεξηζηαηηθψλ θ.α. πλεπψο, ε ππνδνκή ζε ΣΠΔ ηφζν ηνπ δεκνζίνπ, φζν θαη ηνπ ηδησηηθνχ ηνκέα, απνηειεί βαζηθή ππνδνκή θαη ε αζθάιεηα ηεο απνηειεί δήηεκα εζληθνχ ελδηαθέξνληνο. Οη ππάξρνπζεο ηερληθέο θαη ηα δηαζέζηκα αληίκεηξα κπνξνχλ λα πξνζθέξνπλ ιχζεηο ζηα πεξηζζφηεξα απφ ηα πξνβιήκαηα αζθαιείαο πνπ αληηκεησπίδεη έλα Π. Παξφια απηά, φπσο απνδεηθλχνπλ νη ζπρλέο πεξηπηψζεηο παξαβίαζεο ηεο αζθάιεηαο αθφκα θαη εμειηγκέλσλ ηερλνινγηθά ζπζηεκάησλ, ηα ηερληθά κέζα πξνζηαζίαο δελ αξθνχλ απφ κφλα ηνπο ψζηε λα εμαζθαιίζνπλ ηελ πξνζηαζία ελφο Π. 9

10 2. ΓΔΓΟΜΔΝΑ, ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑ ΚΑΙ Π 2.1 ΔΗΑΓΧΓΖ ηελ ζεκεξηλή επνρή ηεο αληαγσληζηηθφηεηαο είλαη αλαγθαία απφ ηνπο νξγαληζκνχο θαη θνξείο παξνρήο ππεξεζηψλ ε αλαδήηεζε λέσλ ζηξαηεγηθψλ θαη ηξφπσλ ιεηηνπξγίαο πνπ ζα ηνπο επηηξέπεη λα ιεηηνπξγνχλ απξφζθνπηα θαη κε βέιηηζην ηξφπν. Καζνξηζηηθφ ξφιν ζε απηή ηε πξνζπάζεηα παίδεη ε πιεξνθνξία. Ζ ζχγρξνλε ηερλνινγία ησλ ππνινγηζηψλ πξνζθέξεη ζην νξγαλσζηαθφ ζεκαληηθά πιενλεθηήκαηα, θαζψο ζπλεηζθέξεη άκεζα ζηε βειηίσζε ησλ παξερνκέλσλ ππεξεζηψλ. 2.2 Ζ ΔΝΝΟΗΑ ΣΖ ΠΛΖΡΟΦΟΡΗΑ χκθσλα κε ηα δηεζλή πξφηππα ISO ν φξνο δεδνκέλα (data) ζεκαίλεη κηα παξάζηαζε γεγνλφησλ, ελλνηψλ ή εληνιψλ ζε ηππνπνηεκέλε κνξθή πνπ είλαη θαηάιιειε γηα επηθνηλσλία, εξκελεία ή επεμεξγαζία απφ άλζξσπν ή απφ κέζα απηφκαηεο επεμεξγαζίαο. Άιινο νξηζκφο ζεσξεί ηα δεδνκέλα σο έλα ζχλνιν ζπκβφισλ πνπ ρξεζηκνπνηνχληαη γηα λα παξηζηάλνπλ αληηθείκελα, γεγνλφηα ή δξαζηεξηφηεηεο κέζα ζηνλ πξαγκαηηθφ θφζκν, φπσο ηνλ αληηιακβαλφκαζηε. Δπνκέλσο ηα δεδνκέλα δελ είλαη ζπκβάληα, αιιά θαηαγξαθέο ζπκβάλησλ. Δίλαη ηα ζχκβνια, νη ραξαθηήξεο πνπ ρξεζηκνπνηεί θάπνηνο θψδηθαο θαηαγξαθήο θαη επεμεξγαζίαο. Σα δεδνκέλα ελφο νξγαληζκνχ έρνπλ έλα δηθφ ηνπο θχθιν δσήο. Έηζη κε ηε βνήζεηα ησλ Π πθίζηαληαη ηα εμήο : Γεκηνπξγνχληαη Απνζεθεχνληαη Μεηαθέξνληαη απφ ηνλ έλα ρψξν ζηνλ άιιν Αλαθηψληαη νπνηαδήπνηε ζηηγκή απαηηεζεί Αλαπαξάγνληαη αλ ρξεηαζζεί Αλαιχνληαη Σαμηλνκνχληαη πλζέηνληαη Καηαζηξέθνληαη 10

11 Σα δεδνκέλα απφ κφλα ηνπο δελ είλαη πιεξνθνξία. Δίλαη ην πιαίζην κέζα ζην νπνίν ηνπνζεηνχληαη θαη ε εξκελεία πνπ δίλνπκε ζε απηά, ζην ζπγθεθξηκέλν πιαίζην, πνπ δεκηνπξγνχλ ηε πιεξνθνξία. Άξα : Γεδνκέλα (data) είλαη γισζζηθά, καζεκαηηθά ή άιινπ είδνπο ζπκβνιηθά ππνθαηάζηαηα πνπ, θαηφπηλ ζπκθσλίαο παξηζηάλνπλ αλζξψπνπο, αληηθείκελα, γεγνλφηα, έλλνηεο. Πιεξνθνξία (information) είλαη ην απνηέιεζκα ηεο επεμεξγαζίαο (ηαμηλφκεζεο, κεηαηξνπήο, εξκελείαο θ.ι.π.) ησλ δεδνκέλσλ κε ζηφρν ηελ αχμεζε ηεο γλψζεο. Ζ επεμεξγαζία ησλ δεδνκέλσλ γηα λα παξαρζεί πιεξνθνξία κπνξεί λα πεξηγξαθεί κε ηηο αθφινπζεο ελέξγεηεο : 1) πιινγή ησλ δεδνκέλσλ 2) Δπαιήζεπζε ηνπο 3) Σαμηλφκεζε ζε θαηεγνξίεο 4) Σαθηνπνίεζε θάζε θαηεγνξίαο 5) Οκαδνπνίεζε απνηειεζκάησλ 6) Αξηζκεηηθή ή/θαη ινγηθή επεμεξγαζία 7) Απνζήθεπζε ησλ απνηειεζκάησλ ζε θάπνην κέζν 8) Έξεπλα θαη αλάθιεζε ησλ δεδνκέλσλ 9) Δξκελεία 10) Γηάδνζε ησλ δεδνκέλσλ Οη παξαπάλσ ελέξγεηεο κπνξνχλ λα γίλνπλ κε δηάθνξα ηερληθά κέζα απιά ή ζχλζεηα, πνπ είλαη δπλαηφλ λα ηαμηλνκεζνχλ, αλάινγα κε ηε κέζνδν πνπ ρξεζηκνπνηνχλ, σο εμήο: Υεηξνλαθηηθέο-ρεηξνγξαθηθέο κέζνδνη Ζιεθηξνκεραληθέο κέζνδνη Μέζνδνη πνπ ζηεξίδνληαη ζε ππνινγηζηέο πλδπαζκνί ησλ παξαπάλσ Ζ επηινγή ηεο κεζφδνπ πνπ ζα ρξεζηκνπνηεζεί γηα ηελ επεμεξγαζία ησλ δεδνκέλσλ απαηηεί μερσξηζηή πξνζνρή γηαηί ε ηερλνινγία εμειίζζεηαη κε γξήγνξν ξπζκφ θαη ην θφζηνο απμάλεη ζπλερψο. Παξάιιεια φκσο νη παξαπάλσ θαηεγνξίεο δελ έρνπλ ηα ίδηα 11

12 ραξαθηεξηζηηθά, πξάγκα πνπ καο επηηξέπεη λα δηαθνξνπνηεζνχκε ζηελ επηινγή θαη λα εθιέμνπκε αλάινγα κε ηηο γεληθφηεξεο απαηηήζεηο καο. Σα ηειεπηαία ρξφληα ππάξρεη κηα πξσηνθαλήο έθξεμε πιεξνθνξηψλ ζε φινπο ηνπο ηνκείο ηεο αλζξψπηλεο δξαζηεξηφηεηαο. Έρεη γίλεη πιένλ παξαδεθηφ απφ φινπο φηη ε πιεξνθνξία είλαη έλαο αθφκε ζεκαληηθφο πφξνο (resource) ζηε δηάζεζε ηεο δηνίθεζεο, φπσο νη άιινη ζεκαληηθνί πφξνη (ρξήκαηα, γε, πξψηεο χιεο, αλζξψπηλν δπλακηθφ θαη κεραλήκαηα). Ζ πιεξνθνξία κάιηζηα απνηειεί έλαλ πφξν κε κεγάιε πξνζηηζέκελε αμία. Έρεη ηηο εμήο ηδηφηεηεο : Μεηψλεη ηελ αβεβαηφηεηα Μπνξεί λα είλαη αιεζήο ή ςεπδήο Μπνξεί λα είλαη πξνζζεηηθή Μπνξεί λα δηνξζψλεη παιηά ιαλζαζκέλε πιεξνθνξία Μπνξεί λα επηβεβαηψλεη θαη/ή λα ζπκπιεξψλεη ππάξρνπζα πιεξνθνξία Έρεη ζεκαληηθή αμία απφ πιεπξάο πεξηερνκέλνπ θαη ρξφλνπ Πεξηέρεη επίζεο ηα αθφινπζα : Σαρχηεηα, δειαδή επθνιία απφθηεζεο κηαο πιεξνθνξίαο κέζα ζηα απαηηνχκελα ρξνληθά πιαίζηα Δπθνιία θαηαλφεζεο γηα φζνπο ζα ηε ρξεζηκνπνηήζνπλ Αθξίβεηα απφδνζεο, ηελ απνπζία δειαδή ησλ ππνινγηζηηθψλ ζθαικάησλ Καηαιιειφηεηα γηα ην ζπγθεθξηκέλν απνδέθηε θαη ρξήζηε Πξνζαξκνζηηθφηεηα, δειαδή λα είλαη ζε κνξθή αμηνπνηήζηκε απφ πνιινχο Αληηθεηκεληθφηεηα, δειαδή ρσξίο ππνθεηκεληθφ ζθάικα Δπηθαηξφηεηα, αθνχ είλαη γλσζηφ φηη ε αμία ηεο πιεξνθνξίαο πέθηεη φζν κεγαιψλεη ν ρξφλνο δηάζεζεο ηεο 2.3 Ζ ΔΝΝΟΗΑ ΣΟΤ ΤΣΖΜΑΣΟ Ζ εηζαγσγή ηεο έλλνηαο ηνπ ζπζηήκαηνο έδσζε ηε δπλαηφηεηα λα αλαπηπρζεί κία γεληθή ζεσξία γηα ηε κειέηε θαη εξκελεία ησλ θπζηθψλ θαη θνηλσληθψλ θαηλνκέλσλ. Ζ ζεσξία απηή είλαη γλσζηή σο Γεληθή Θεσξία πζηεκάησλ θαη αζρνιείηαη κε ηελ αλάιπζε ησλ ραξαθηεξηζηηθψλ κίαο νληφηεηαο, ζχκθσλα κε ηα νπνία κπνξεί λα 12

13 ζεσξεζεί φηη απνηειεί έλα ζχζηεκα. Έλαο ζπρλά ρξεζηκνπνηνχκελνο νξηζκφο γηα ηελ έλλνηα ζχζηεκα είλαη ν εμήο : «χζηεκα είλαη έλα ζχλνιν απφ αληηθείκελα καδί κε ηηο ζρέζεηο κεηαμχ ησλ αληηθεηκέλσλ θαη ησλ γλσξηζκάησλ ηνπο, ηα νπνία είλαη ζε αιιεινζπζρέηηζε κεηαμχ ηνπο θαη κε ην πεξηβάιινλ, έηζη ψζηε λα απνηεινχλ κία νιφηεηα.» Θεκειηψδεηο, γηα ηελ θαηαλφεζε ηνπ φξνπ ζχζηεκα, είλαη νη έλλνηεο: αληηθείκελν, γλψξηζκα, ζρέζε, αιιεινζπζρέηηζε, πεξηβάιινλ θαη νιφηεηα. Αληηθείκελα είλαη ηα κέξε απφ ηα νπνία απνηειείηαη έλα ζχζηεκα θαη κπνξεί λα είλαη θαη απηά ζπζηήκαηα ή απιέο νληφηεηεο. Γλσξίζκαηα είλαη νη ραξαθηεξηζηηθέο ηδηφηεηεο ησλ αληηθεηκέλσλ, απηέο δειαδή πνπ καο βνεζνχλ λα αλαγλσξίζνπκε ηα αληηθείκελα σο δηαθξηηέο νληφηεηεο. ρέζε είλαη θάζε δεζκφο πνπ ζπλδέεη αληηθείκελα ή γλσξίζκαηα αληηθεηκέλσλ. Ζ αιιεινζπζρέηηζε (interrelation) θαη ε αιιειεμάξηεζε (interdependence) είλαη βαζηθέο έλλνηεο ζηε ζεσξία ζπζηεκάησλ. Ζ χπαξμε αιιεινζπζρέηηζεο κεηαμχ ησλ αληηθεηκέλσλ θαη κε ην πεξηβάιινλ, ζεσξείηαη απαξαίηεηε πξνυπφζεζε γηα ηελ χπαξμε ηνπ ζπζηήκαηνο. Πεξηβάιινλ ζεσξείηαη ην ζχλνιν ησλ αληηθεηκέλσλ πνπ βξίζθνληαη εθηφο ηνπ ζπζηήκαηνο γηα ηα νπνία ηζρχεη φηη (α) κία αιιαγή ζε απηά ηα αληηθείκελα δχλαηαη λα επεξεάζεη ην ζχζηεκα θαη (β) ε ζπκπεξηθνξά ηνπ ζπζηήκαηνο δχλαηαη λα έρεη επίδξαζε ζε απηά ηα αληηθείκελα. Ζ νιόηεηα, ηέινο, είλαη κία ραξαθηεξηζηηθή ηδηφηεηα ηεο νληφηεηαο. φπνπ «φια ηα ζπζηήκαηα έρνπλ έλα φινλ, πνπ δελ κπνξεί λα δηαζπαζηεί ζε επηκέξνπο ζηνηρεία, αιιά ζα πξέπεη λα επηρεηξήζνπκε λα δνχκε ηελ νιφηεηα ηνπ ζπζηήκαηνο καδί κε φια ηα αιιεινζπζρεηηδφκελα θαη αιιεινεμαξηψκελα κέξε ηνπ ζε αιιειεπίδξαζε». Οπζηαζηηθά, ε αλαγλψξηζε ηεο νιφηεηαο πξνυπνζέηεη φηη ππάξρεη κία ηνπιάρηζηνλ ηδηφηεηα, ε νπνία ραξαθηεξίδεη ην ζχζηεκα θαη δελ κπνξεί λα απνδνζεί ζε έλα απφ ηα κέξε ηνπ. Απηέο ηηο ηδηφηεηεο ηηο νλνκάδνπκε αλαδπφκελεο ηδηφηεηεο (emergent properties) ή κε-αλαγψγηκεο ηδηφηεηεο, δειαδή ηδηφηεηεο νληνηήησλ πνπ δελ αλάγνληαη ζε άιιεο απινχζηεξσλ νληνηήησλ. ηνλ παξαπάλσ νξηζκφ ηεο έλλνηαο ηνπ ζπζηήκαηνο, πξνζδηνξίδνληαη ηα ραξαθηεξηζηηθά πνπ πξέπεη λα έρεη κία νληφηεηα, ψζηε λα ραξαθηεξηζηεί σο ζχζηεκα, ππνλνψληαο φηη νπνηαδήπνηε νληφηεηα ηνπ πξαγκαηηθνχ θφζκνπ κπνξεί λα πεξηγξαθεί κε βάζε απηά ηα ραξαθηεξηζηηθά ζα πξέπεη λα ζεσξεζεί σο ζχζηεκα. Ο νξηζκφο απηφο βαζίδεηαη ζηελ ππφζεζε φηη ηα ζπζηήκαηα ππάξρνπλ ζηνλ πξαγκαηηθφ θφζκν θαη 13

14 απνηεινχληαη απφ αληηθείκελα πνπ είλαη εθεί απέλαληί καο, αλεμάξηεηα απφ εκάο. Με άιια ιφγηα, ν παξαηεξεηήο (observer) δελ ζπλδέεηαη κε ην ζχζηεκα θαη δελ επεξεάδεη ηε ιεηηνπξγία ηνπ. 2.4 Ζ ΔΝΝΟΗΑ ΣΟΤ ΠΛΖΡΟΦΟΡΗΑΚΟΤ ΤΣΖΜΑΣΟ Έλα Π είλαη έλα ζχζηεκα αλζξψπηλεο δξαζηεξηφηεηαο. Έλαο νξηζκφο κπνξεί λα είλαη ν εμήο : «Πιεξνθνξηαθφ ζχζηεκα είλαη έλα ζχζηεκα αλζξψπηλεο δξαζηεξηφηεηαο, ην νπνίν απνηειείηαη απφ πέληε ζηνηρεία: αλζξψπνπο, ινγηζκηθφ, πιηθφ, δηαδηθαζίεο θαη δεδνκέλα, ηα νπνία αιιειεπηδξνχλ κεηαμχ ηνπο θαη κε ην πεξηβάιινλ, κε ζθνπφ ηελ παξαγσγή θαη δηαρείξηζε πιεξνθνξίαο γηα ηελ ππνζηήξημε αλζξψπηλσλ δξαζηεξηνηήησλ, ζηα πιαίζηα ελφο νξγαληζκνχ.» Δηδηθφηεξα φζνλ αθνξά ηα ζηνηρεία πνπ ζπληζηνχλ ην Π : Οη άλζξσπνη, είλαη αλαπφζπαζηα ζηνηρεία ηνπ Π θαη ν πφινο ηνπο είλαη δσηηθφο γηα απηφ. Δίλαη απηνί πνπ ζρεδηάδνπλ ην Π, ην πινπνηνχλ, ην ρξεζηκνπνηνχλ, ην ζπληεξνχλ, ην επεθηείλνπλ, ην δηνξζψλνπλ θαη ην πξνζηαηεχνπλ. Έηζη έρνπκε θαη ηνπο αληίζηνηρνπο ξφινπο ησλ αλζξψπσλ: ν ππεχζπλνο ηεο ζπλνιηθήο δηαρείξηζεο ηνπ έξγνπ (project manager) δηεπζχλεη θαη ζπληνλίδεη ηελ πξνζπάζεηα ζρεδηαζκνχ θαη πινπνίεζεο ηνπ ζπζηήκαηνο, ν αλαιπηήο κειεηά ηηο απαηηήζεηο ηνπ ζπζηήκαηνο, εξεπλά ηηο ελαιιαθηηθέο ιχζεηο, θαζνξίδεη ηηο πξνδηαγξαθέο ηνπ θαη θηηάρλεη ην πξνηεηλφκελν κνληέιν. Τπάξρνπλ επίζεο νη δηάθνξνη εηδηθνί ζε ηνκείο φπσο ν πξνγξακκαηηζκφο ηνπ ινγηζκηθνχ πνπ ζα ρξεζηκνπνηήζνπλ νη ρξήζηεο ηνπ ζπζηήκαηνο, ην δίθηπν ζην νπνίν ζα θηλεζνχλ νη πιεξνθνξίεο, νη βάζεηο δεδνκέλσλ γηα ηελ απνζήθεπζε ησλ δεδνκέλσλ θαη ε αζθάιεηα ηνπ Π. Σέινο ππάξρνπλ νη εθπαηδεπηέο ησλ ηειηθψλ ρξεζηψλ θαη νη ρξήζηεο. Οη δηαδηθαζίεο, πνπ είλαη αθνινπζίεο ελεξγεηψλ γηα ηελ πξαγκάησζε ελφο απνηειέζκαηνο θαζψο θαη νη νδεγίεο γηα ηνπο αλζξψπνπο πνπ αλήθνπλ ζε έλα ζχζηεκα θαη ην ρξεζηκνπνηνχλ. Παξαδείγκαηα δηαδηθαζηψλ είλαη νη νδεγίεο γηα ην πψο μεθηλά ή θιείλεη ην ζχζηεκα, πψο αλαθηάηαη ην ζχζηεκα, πψο θξαηείηαη αληίγξαθν αζθαιείαο θ.α. Σα δεδνκέλα, πνπ είλαη ηππνπνηεκέλε κνξθή ελλνηψλ, εληνιψλ ή παξαζηάζεσλ γεγνλφησλ. Ζ κνξθή απηή είλαη θαηάιιειε γηα ιεηηνπξγίεο φπσο 14

15 εξκελεία, επηθνηλσλία θαη επεμεξγαζία απφ αλζξψπνπο ή απηφκαηα κέζα κε ηειηθφ ζθνπφ ηελ παξαγσγή πιεξνθνξίαο. Ο ζρεδηαζκφο ηνπ Π εμαξηάηαη απφ ην είδνο ησλ δεδνκέλσλ πνπ ζα θιεζεί λα επεμεξγαζηεί/κεηαδψζεη/απνζεθεχζεη. Σν ινγηζκηθό, ελφο Π κπνξεί λα ηαμηλνκεζεί ζε ηξεηο θαηεγνξίεο. Πξψηνλ, ην ινγηζκηθφ ζπζηήκαηνο πνπ ρξεζηκνπνηείηαη γηα ηελ ιεηηνπξγία ηνπ. Γεχηεξνλ, ην ινγηζκηθφ εθαξκνγψλ ην νπνίν απαηηεί ην πξψην γηα λα εθηειεζηεί θαη πεξηιακβάλεη εθαξκνγέο νη νπνίεο είλαη ζρεδηαζκέλεο απνθιεηζηηθά γηα ην Π ηνπ θνξέα. Σξίηνλ, ην ινγηζκηθφ ην νπνίν ρξεζηκνπνηείηαη απφ ηνπο ζρεδηαζηέο ηνπ Π γηα λα ζρεδηάζνπλ λέεο εμεηδηθεπκέλεο εθαξκνγέο πνπ ζα θαιχπηνπλ ηηο απαηηήζεηο ηνπ. Ο πιηθόο εμνπιηζκόο, πνπ είλαη άκεζα εμαξηψκελνο απφ ηε ιεηηνπξγία ηνπ ζπζηήκαηνο, δειαδή απφ ην είδνο ησλ δεδνκέλσλ πνπ ζα δηαρεηξίδεηαη ην ζχζηεκα. Σν ζχζηεκα ζα θξνληίδεη γηα ηε ζπλερή ηθαλνπνίεζε ησλ κεηαβαιιφκελσλ αλαγθψλ ησλ ρξεζηψλ. Απηφ επηηπγράλεηαη κε : Σνλ πιένλ απνηειεζκαηηθφ ηξφπν απφθηεζεο, απνζήθεπζεο, επεμεξγαζίαο, δηάδνζεο θαη παξνπζίαζεο ησλ πιεξνθνξηψλ. Σελ παξνρή κέζσλ θαη πεξηβάιινληνο κάζεζεο ζηνπο εκπιεθφκελνπο ρξήζηεο έηζη ψζηε λα βειηηψζνπλ ηελ απνηειεζκαηηθφηεηα ηεο ιήςεο απφθαζεο. Με ηελ ππνζηήξημε ησλ δηαδηθαζηψλ ιεηηνπξγίαο, ειέγρνπ θαη ζηξαηεγηθνχ ζρεδηαζκνχ ηνπ θνξέα. Σν πιαίζην ελφο Π είλαη ζπλήζσο έλαο νξγαληζκφο, ζπκπεξηιακβάλνληαο ζε απηφλ ηδησηηθέο επηρεηξήζεηο, δεκφζηνπο νξγαληζκνχο, απηφλνκα ηκήκαηα νξγαληζκψλ θαη επηρεηξήζεσλ, δίθηπα επηρεηξήζεσλ θαη θάζε άιιε ζπγθξνηεκέλε κνξθή νξγάλσζεο. Ζ επξχηεξε έλλνηα ηνπ νξγαληζκνύ νξίδεηαη σο εμήο : «Οξγαληζκφο είλαη κία εηαηξεία ή επηρείξεζε ή ζπληερλία ή ηλζηηηνχην ή κέξνο απηψλ, ηδησηηθφ ή δεκφζην πνπ δηαζέηεη δηθέο ηνπ ιεηηνπξγίεο θαη δηνίθεζε». Έλαο νξγαληζκφο εμεηαδφκελνο σο ζχζηεκα απνηειείηαη απφ ηξία δηαθνξεηηθά ππνζπζηήκαηα ηα νπνία απνηεινχλ κία εληαία ελφηεηα: 15

16 ην θπζηθό ζύζηεκα παξαγσγήο ην νπνίν κεηαζρεκαηίδεη ηελ πξψηε χιε πνπ εηζέξρεηαη ζην ζχζηεκα ζε πξντφλ, ζχκθσλα κε ηηο εληνιέο ή νδεγίεο πνπ παίξλεη απφ ην ππνζχζηεκα δηνίθεζεο. Σν ζύζηεκα δηνίθεζεο θαη ιήςεο απνθάζεσλ είλαη ην ππνζχζηεκα ην νπνίν παξαιακβάλεη δεδνκέλα απφ ην πιεξνθνξηαθφ ππνζχζηεκα θαη παξάγεη εληνιέο πξνο ην θπζηθφ ζχζηεκα παξαγσγήο θαη νδεγίεο γηα ηηο πξνζδνθίεο θαη επηδηψμεηο ηεο δηνίθεζεο, πνπ επηζπκεί λα επηηεπρζνχλ. Σν πιεξνθνξηαθό ζύζηεκα ζπλδέεη ην θπζηθφ ζχζηεκα παξαγσγήο κε ην ππνζχζηεκα δηνίθεζεο. Μεηαζρεκαηίδεη δεδνκέλα πνπ ππάξρνπλ ζην θπζηθφ ζχζηεκα παξαγσγήο ζε πιεξνθνξίεο πνπ απαηηεί ην ζχζηεκα δηνίθεζεο γηα λα πάξεη απνθάζεηο. Δπίζεο κεηαζρεκαηίδεη ηηο εληνιέο ηνπ ζπζηήκαηνο ζε θαηάιιειεο νδεγίεο γηα ην ζχζηεκα παξαγσγήο. 16

17 3. Η ΔΝΝΟΙΑ ΣΗ ΑΦΑΛΔΙΑ ΣΧΝ Π 3.1 ΒΑΗΚΟΗ ΟΡΗΜΟΗ Όπσο αλαθέξζεθε, ηα πέληε ζπζηαηηθά ζηνηρεία ελφο πιεξνθνξηαθνχ ζπζηήκαηνο είλαη ην πιηθφ, ην ινγηζκηθφ, νη δηαδηθαζίεο, νη άλζξσπνη θαη ηα δεδνκέλα. Ο φξνο αζθάιεηα πιεξνθνξηαθώλ ζπζηεκάησλ (information systems security) δίλεη έκθαζε ζηελ πξνζηαζία απηψλ ησλ ζπζηαηηθψλ ζηνηρείσλ ελφο Π αιιά θαη ηνπ ίδηνπ ηνπ Π ζηελ νιφηεηά ηνπ. Αξθεηά ζπρλά απαληάηαη ν φξνο αζθάιεηα ζηηο ηερλνινγίεο πιεξνθνξηθήο θαη επηθνηλσληψλ. Όπσο είλαη θαλεξφ, ν φξνο απηφο δίλεη έκθαζε ζηνπο ηερληθνχο παξάγνληεο πνπ ζρεηίδνληαη κε ηελ αζθάιεηα. Έλαο νινθιεξσκέλνο νξηζκφο πνπ κπνξεί λα δνζεί είλαη ν εμήο : «Ζ Αζθάιεηα Πιεξνθνξηαθνχ πζηήκαηνο είλαη ην νξγαλσκέλν πιαίζην απφ έλλνηεο, αληηιήςεηο, αξρέο, πνιηηηθέο, δηαδηθαζίεο, ηερληθέο θαη κέηξα πνπ απαηηνχληαη γηα λα πξνζηαηεπζνχλ ηα ζηνηρεία ηνπ Π, αιιά θαη ην ζχζηεκα νιφθιεξν, απφ θάζε ζθφπηκε ή ηπραία απεηιή». Ο νξηζκφο απηφο δίλεη έκθαζε φρη κφλν ζην Π σο νιφηεηα αιιά θαη ζηα επηκέξνπο ζηνηρεία ηνπ, ελψ ε αλαθεξφκελε πξνθχιαμε αθνξά θάζε είδνπο απεηιή (ηπραία ή ζθφπηκε). Ζ αζθάιεηα ηνπ Π ζπλδέεηαη άκεζα ηφζν κε ηηο ηερληθέο, ηηο δηαδηθαζίεο θαη ηα δηνηθεηηθά κέηξα φζν θαη κε εζηθνθνηλσληθέο αληηιήςεηο, αξρέο θαη παξαδνρέο. Δίλαη βέβαηα πξνθαλέο φηη ε πξνθχιαμε δελ ζα πξέπεη λα παξεκπνδίδεη ηελ απξφζθνπηε ιεηηνπξγία ηνπ ζπζηήκαηνο θαη ηελ ειεχζεξε δηαθίλεζε ησλ πιεξνθνξηψλ, έηζη ψζηε λα κελ ζέηνληαη αδηθαηνιφγεηνη θξαγκνί ζηελ αλάπηπμε ηεο ηερλνινγίαο ηεο πιεξνθνξίαο. Ζ αζθάιεηα πιεξνθνξηώλ αλαθέξεηαη απνθιεηζηηθά ζηελ πξνζηαζία ησλ πιεξνθνξηψλ θαη είλαη ζηελφηεξε έλλνηα απφ απηή ηεο αζθάιεηαο Π, αθνχ ε πιεξνθνξία εκπεξηέρεηαη ζε έλα Π. Βέβαηα ε αζθάιεηα πιεξνθνξηψλ δελ κπνξεί λα αγλνήζεη ην Π, ζηα πιαίζηα ηνπ νπνίνπ παξάγεηαη θαη ρξεζηκνπνηείηαη ε πιεξνθνξία. Αληίζεηα, θάζε αλαιπηηθή εξγαζία, ε νπνία απνζθνπεί ζηελ αλάπηπμε θαη δηαρείξηζε ηεο αζθάιεηαο ησλ πιεξνθνξηψλ, ζα πξέπεη λα ζηεξίδεηαη ζηελ θαηαλφεζε ησλ ζρεηηθψλ Π. πλεπψο, φηαλ αλαθεξφκαζηε ζηελ αζθάιεηα ελφο Π ε πξνζηαζία φισλ ησλ πιηθψλ πνπ κεηέρνπλ ζε απηφ έρεη ηδηαίηεξε ζεκαζία, ελψ φηαλ αλαθεξφκαζηε ζηελ αζθάιεηα πιεξνθνξηψλ, ε αζθάιεηα ηνπ πιηθνχ καο ελδηαθέξεη κφλν ζην βαζκφ πνπ ζρεηίδεηαη κε ηελ πξνζηαζία ησλ πιεξνθνξηψλ. 17

18 Γηα ηελ πιεξέζηεξε παξνπζίαζε ηνπ αληηθεηκέλνπ ζα παξαζέζνπκε ζηε ζπλέρεηα κεξηθνχο νξηζκνχο βαζηθψλ ελλνηψλ πνπ αθνξνχλ ην αληηθείκελν. Έλλνηα Οξηζκόο Αγαζφ Ο φξνο απηφο πεξηιακβάλεη νηηδήπνηε ρξήδεη πξνζηαζίαο, είηε πξφθεηηαη γηα πιηθφ (ππνινγηζηήο, θαιψδην επηθνηλσλίαο) είηε άπιν (π.ρ. δεδνκέλα, ππεξεζία). Ηδηνθηήηεο Σν θπζηθφ ή λνκηθφ πξφζσπν πνπ θαηέρεη ην αγαζφ Δμνπζηνδφηεζε Ζ παξνρή απφ ηνλ ηδηνθηήηε δηθαηψκαηνο ρξήζεο πάλσ ζε έλα ζπγθεθξηκέλν αγαζφ. Ζ εμνπζηνδφηεζε κπνξεί λα παξέρεηαη είηε ζε θάπνην θπζηθφ πξφζσπν είηε ζε θάπνηα δηαδηθαζία (π.ρ. ε δηαδηθαζία ηήξεζεο εθεδξηθψλ αληηγξάθσλ) Υξήζηεο Ολνκάδεηαη ην θπζηθφ ή λνκηθφ πξφζσπν ή ε δηαδηθαζία πνπ ρξεζηκνπνηεί έλα ζπγθεθξηκέλν αγαζφ. Έλαο ρξήζηεο κπνξεί λα είλαη εμνπζηνδνηεκέλνο, λα ρξεζηκνπνηεί δειαδή ην αγαζφ θαηφπηλ εμνπζηνδφηεζεο ηνπ ηδηνθηήηε, ή φρη. Αμία Πξφθεηηαη γηα έλα κέηξν έθθξαζεο ηεο ζπνπδαηφηεηαο ηνπ αγαζνχ. Ζ αμία κπνξεί λα εθθξάδεηαη σο νηθνλνκηθφ κέγεζνο ή κε νπνηνδήπνηε άιιν πξφζθνξν ηξφπν. Εεκηά Ζ ππνβάζκηζε ηεο αμίαο ελφο αγαζνχ. Δπίπησζε Οη ζπλέπεηεο πνπ κπνξεί λα έρεη κία δεκηά ζε έλα αγαζφ. Οη επηπηψζεηο κπνξεί λα είλαη νηθνλνκηθέο ή θαη άιιεο θχζεσο π.ρ. αξλεηηθή δεκνζηφηεηα. Κίλδπλνο Ζ πηζαλφηεηα λα ππνζηεί δεκηά θάπνην αγαζφ Παξαβίαζε Έλα ζπκβάλ θαηά ην νπνίν θάπνην αγαζφ ππφθεηηαη δεκηά Αδπλακία Έλα ραξαθηεξηζηηθφ ην ζπζηήκαηνο πνπ είλαη δπλαηφλ λα επηηξέςεη ηελ εκθάληζε θάπνηαο παξαβίαζεο Απεηιή Έλαο παξάγνληαο πνπ κπνξεί λα πξνμελήζεη δεκηά ζε έλα αγαζφ. Μία απειλή κπνξεί λα αμηνπνηήζεη κία αδςναμία νδεγψληαο ζε θάπνηα παξαβίαζε. Μέζν Οη ελέξγεηεο πνπ γίλνληαη θαη νη κεραληζκνί πνπ ρξεζηκνπνηνχληαη πξνζηαζίαο απφ ηνλ ηδηνθηήηε πξνθεηκέλνπ λα πεξηνξηζζνχλ νη θίλδπλνη γηα ηα 18

19 αγαζά. Έλλνηα Οξηζκόο Πξφιεςε Ζ δηαδηθαζία εθαξκνγήο κέζσλ πξνζηαζίαο κε ζηφρν ηελ παξεκπφδηζε ηεο εκθάληζεο παξαβηάζεσλ Αλίρλεπζε Ο εληνπηζκφο παξαβηάζεσλ θαη ησλ επηπηψζεψλ ηνπο Δπαλφξζσζε Ζ απνθαηάζηαζε ησλ επηπηψζεσλ κηαο παξαβίαζεο Κφζηνο κέηξνπ Σν αληίθηππν πνπ έρεη ε ρξήζε ελφο κέζνπ πξνζηαζίαο. Μπνξεί λα είλαη νηθνλνκηθφ, ζπζηεκηθφ (π.ρ. ππνβάζκηζε ηεο απφδνζεο ηνπ ζπζηήκαηνο), ςπρνινγηθφ (π.ρ. δπζαξέζθεηα απφ ηε ρξήζε ηνπ κέηξνπ) θ.ιπ. Απφ ηνπο παξαπάλσ νξηζκνχο κπνξνχκε λα δνχκε φηη γηα λα πξνζηαηεχζνπκε θάπνηα αγαζά πνπ έρνπλ ζπγθεθξηκέλε αμία θαη λα κελ ππνζηνχκε ηηο επηπηώζεηο πνπ ζα έρεη κία παξαβίαζε πνπ ζα ηα αθνξά, ζα πξέπεη λα ρξεζηκνπνηήζνπκε θάπνηα κέζα πξνζηαζίαο πνπ έρνπλ θάπνην θόζηνο. Δίλαη ζαθέο φηη ην θφζηνο πνπ ζπλεπάγνληαη ηα κέζα πξνζηαζίαο δελ ζα πξέπεη λα είλαη δπζαλάινγν ηεο αμίαο ησλ αγαζψλ ή ησλ επηπηψζεσλ πνπ ζρεηίδνληαη κε απηά. Δίλαη έηζη πηζαλφλ λα επηιέμεη ν ηδηνθηήηεο ελφο πιεξνθνξηαθνχ ζπζηήκαηνο λα κελ εθαξκφζεη θάπνηα κέζα πξνζηαζίαο, δηφηη εθηηκά φηη ην θφζηνο ηνπο είλαη ππεξβνιηθφ, ζε ζρέζε κε ηελ αμία ηνπο θαη ηνπο θηλδχλνπο πνπ δηαηξέρνπλ. ηηο πεξηπηψζεηο απηέο πξνθαλψο ν βαζκφο αζθάιεηαο ηνπ ζπζηήκαηνο είλαη ειαηησκέλνο. Γεδνκέλνπ, πάλησο, φηη ν ηδηνθηήηεο έρεη ζηε δηάζεζή ηνπ ηα ζηνηρεία γηα ηα αγαζά, ηνπο θηλδχλνπο θαη ηα κέζα πξνζηαζίαο θαη απνθαζίδεη πνηα ζα εθαξκφζεη θαη πνηα φρη, είλαη πξνηηκφηεξν λα κηιάκε γηα διασείπιζη κινδύνων παξά γηα αζθάλεια. Μηα ελαιιαθηηθή (ή ζπκπιεξσκαηηθή) πξνζέγγηζε ζηελ απφθαζε γηα ηελ εθαξκνγή κέζσλ πξνζηαζίαο είλαη ε απνηίκεζε ηνπ νθέινπο πνπ ζα απνθνκίζεη θάπνηνο πνπ ζα επηηχρεη ηελ παξαβίαζε ηνπ πιεξνθνξηαθνχ ζπζηήκαηνο: πξνθεηκέλνπ λα επηηχρεη ηελ παξαβίαζε, ν εηζβνιέαο ζα επσκηζζεί θάπνην θόζηνο, ην νπνίν αλ είλαη κεγαιχηεξν απφ ην φθεινο πνπ ζα απνιάβεη ζα θαηαζηήζεη αζχκθνξν ην φιν εγρείξεκα. Έηζη, απφ ηα κέζα αζθάιεηαο κπνξεί λα επηιερζνχλ πξνο εθαξκνγή απηά πνπ απμάλνπλ ην θφζηνο παξαβίαζεο ηνπ ζπζηήκαηνο. Ζ πξνζέγγηζε απηή ιακβάλεη ππφςε θαη ην είδνο ηνπ επίδνμνπ εηζβνιέα: έλαο πεξηζηαζηαθφο hacker πνπ απιά ζέιεη λα λνηψζεη ηελ ηθαλνπνίεζε φηη «έζπαζε» έλα αθφκε ζχζηεκα, πηζαλψο λα εγθαηαιείςεη κεηά ηηο 19

20 πξψηεο δπζθνιίεο, νπφηε νη βαζηθέο ηερληθέο πξνζηαζίαο είλαη γεληθψο επαξθείο. Αληίζεηα, αλ ε επίζεζε πξνέξρεηαη απφ αληαγσληζηηθέο εηαηξίεο ή κπζηηθέο ππεξεζίεο (θάηη πνπ πξνθαλψο δελ ζα ζπκβεί ζηνλ κέζν νηθηαθφ ππνινγηζηή), ππάξρεη απμεκέλε πηζαλφηεηα νη εηζβνιείο λα επηκείλνπλ ιίγν παξαπάλσ, άξα ρξεηάδνληαη πην απζηεξά θαη απνηειεζκαηηθά κέηξα πξνζηαζίαο. Έρνληαο ζηε δηάζεζή καο ηνπο νξηζκνχο πνπ παξαζέζακε αλσηέξσ, κπνξνχκε πιένλ λα δψζνπκε ηηο βαζηθέο δηαζηάζεηο ηεο αζθάιεηαο ησλ πιεξνθνξηαθψλ ζπζηεκάησλ: Δκπηζηεπηηθόηεηα: νη πιεξνθνξίεο είλαη πξνζπειάζηκεο κφλν απφ εμνπζηνδνηεκέλνπο ρξήζηεο Αθεξαηόηεηα: ηα δεδνκέλα θαη ηα πξνγξάκκαηα ηξνπνπνηνχληαη θαη θαηαζηξέθνληαη κφλν κε θαιά θαζνξηζκέλνπο ηξφπνπο θαη κε θαηάιιειε εμνπζηνδφηεζε Γηαζεζηκόηεηα: Οη εμνπζηνδνηεκέλνη ρξήζηεο ζα κπνξνχλ λα ρξεζηκνπνηήζνπλ δεδνκέλα, πξνγξάκκαηα θαη ππεξεζίεο φηαλ ην επηζπκήζνπλ Απζεληηθόηεηα: εμαζθάιηζε φηη ηα δεδνκέλα είλαη απαιιαγκέλα αηειεηψλ θαη αλαθξηβεηψλ θαηά ηηο εμνπζηνδνηεκέλεο ηξνπνπνηήζεηο Δγθπξόηεηα: εμαζθάιηζε φηη ηα δεδνκέλα είλαη αθξηβή θαη πιήξε 3.2 ΤΝΖΘΗΜΔΝΔ ΑΠΔΗΛΔ ΣΖΝ ΑΦΑΛΔΗΑ Απνθάιπςε ζπλζεκαηηθώλ Σα ζπλζεκαηηθά είλαη έλαο απφ ηνπο πην δηαδεδνκέλνπο ηξφπνπο γηα λα «αλαγλσξίδεηαη» έλαο ρξήζηεο απφ ην ζχζηεκα. Παξά ηελ επξεία ηνπο δηάδνζε θαη πνιχρξνλε ρξήζε σζηφζν ππάξρεη κία ζεηξά απφ δεηήκαηα πνπ ζρεηίδεηαη κε ηε ρξήζε θαη απνηειεζκαηηθφηεηά ηνπο. Σα ζπλζεκαηηθά κπνξεί λα απνθαιπθζνχλ είηε κέζσ εμαληιεηηθήο αλαδήηεζεο (δνθηκή φισλ ησλ δπλαηψλ ζπλζεκαηηθψλ), είηε κε ρξήζε ιηζηψλ κε ζπρλά ρξεζηκνπνηνχκελα ζπλζεκαηηθά είηε κε αμηνπνίεζε «πξνθαζνξηζκέλσλ» ζπλζεκαηηθψλ, θαζψο θαη κε πιεζψξα άιισλ κεζφδσλ. Οη επηζέζεηο πνπ αθνξνχλ απνθάιπςε ζπλζεκαηηθψλ δηεπθνιχλνληαη απφ ηνπο γξήγνξνπο ππνινγηζηέο (δπλαηφηεηα εμέηαζεο πεξηζζφηεξσλ ζπλζεκαηηθψλ ζηε κνλάδα ηνπ ρξφλνπ) θαη ηα γξήγνξα δίθηπα Πινήγεζε Έλαο «λφκηκνο» ρξήζηεο ελφο ζπζηήκαηνο (ή έλαο εηζβνιέαο πνπ έρεη απνθηήζεη πεξηνξηζκέλε πξφζβαζε) ςάρλεη ζην ζχζηεκα γηα λα βξεη πιεξνθνξίεο πνπ ζα ηνπ 20