ΤΕΙ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ ΚΑΙ ΘΡΑΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ

Transcript

1 ΤΕΙ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ ΚΑΙ ΘΡΑΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΛΟΓΙΣΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΧΡΗΜΑΤΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ Ανάπτυξη μιας μεθοδολογίας αξιολόγησης τραπεζικών επενδύσεων στον τομέα των Α.Π.Ε με τη χρήση πολυκριτήριας ανάλυσης ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Εισηγητής: Αυγή Καϊτετζίδου, 9954 Εισηγητής: Ζωή Παπαδοπούλου, 9923 Επιβλέπων:Αναστάσιος Γ. Καρασαββόγλου, Καθηγητής Μακροοικονομικής και Διεθνών Οικονομικών Σχέσεων ΚΑΒΑΛΑ 2013

2 ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ Η παρούσα πτυχιακή με θέμα «Ανάπτυξη μιας μεθοδολογία αξιολόγησης τραπεζικών επενδύσεων στον τομέα των Α.Π.Ε με τη χρήση πολυκριτήριας ανάλυσης», πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο της πτυχιακής εργασίας του τμήματος Λογιστικής και Χρηματοοικονομικής του Τεχνολογικού Εκπαιδευτικού Ιδρύματος Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης. Στο σημείο αυτό αισθανόμαστε την ανάγκη να εκφράσουμε τις ειλικρινείς και θερμές ευχαριστίες μας σε όσους συνέβαλαν στην ολοκλήρωση αυτής της προσπάθειας: Και πρώτα απ όλα, στον επιβλέποντα καθηγητή μας κ. Καρασαββόγλου Αναστάσιο για τη βοήθεια που μας παρείχε και για την διευθέτηση της πτυχιακής μας εργασίας. Επίσης θα θέλαμε να ευχαριστήσουμε θερμά τον κ. Ιωάννου Κωνσταντίνο για την πολύτιμη βοήθεια του σχετικά με το υλικό, την καθοδήγηση, την αμέριστη υποστήριξη, τις ουσιώδεις συμβουλές καθώς επίσης και την αδιάκοπη συμπαράσταση και ενθάρρυνση που μας παρείχε σε όλο αυτό το διάστημα. Τέλος, θέλουμε να ευχαριστήσουμε και να αφιερώσουμε αυτή την εργασία στις οικογένειές μας και στους φίλους μας που με την καθημερινή τους συμπαράσταση, την υπομονή τους και τη θετική τους σκέψη συνέβαλαν στην εκπλήρωση του στόχου μας. 1

3 Πίνακας περιεχομένων Πίνακας περιεχομένων... 2 ΕΙΣΑΓΩΓΗ... 6 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: ΑΝΑΝΕΩΣΙΜΕΣ ΠΗΓΕΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΟΡΙΣΜΟΣ ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΑΝΑΝΕΩΣΙΜΩΝ ΠΗΓΩΝ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΑΙΟΛΙΚΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΗΛΙΑΚΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΥΔΡΟΗΛΕΚΤΡΙΚΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΒΙΟΜΑΖΑ ΓΕΩΘΕΡΜΙΚΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΜΕΙΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ ΑΠΕ ΘΕΣΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ Η ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΕΝΩΣΗΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΥΦΥΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ ( ) ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΓΙΑ ΤΙΣ ΑΝΑΝΕΩΣΙΜΕΣ ΠΗΓΕΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΟΔΗΓΙΑ 2001/77/ΕΚ ΠΡΑΣΙΝΗ ΒΙΒΛΟΣ ΓΙΑ ΤΙΣ ΑΠΕ ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΤΟ ΝΟΜΟΘΕΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΣΤΟΝ ΤΟΜΕΑ ΤΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ ΓΙΑ ΤΙΣ ΑΠΕ ΕΡΓΑΛΕΙΑ ΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΗΣΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΩΝ ΕΠΕΝΔΥΣΕΩΝ Ο ΝΟΜΟΣ 3299/ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΤΙΚΟΤΗΤΑ (Ε.ΠΑΝ) Ο ΝΟΜΟΣ 3908/

4 ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΑΝΤΑΓΩΝΙΤΣΤΙΚΟΤΗΤΑ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ (Ε.ΠΑΝ ΙΙ) ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 : ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΗ ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3: ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΔΕΔΟΜΕΝΑ ΠΟΛΥΚΡΙΤΗΡΙΑ ΑΝΑΛΥΣΗ ΑΠΟΦΑΣΕΩΝ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ ΒΑΣΙΚΕΣ ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΜΕΘΟΔΩΝ ΠΟΛΥΚΡΙΤΗΡΙΑΣ ΑΝΑΛΥΣΗΣ ΠΟΛΥΚΡΙΤΗΡΙΟΣ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΟΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΣ ΠΟΛΥΚΡΙΤΗΡΙΑ ΘΕΩΡΙΑ ΧΡΗΣΙΜΟΤΗΤΑΣ ΘΕΩΡΙΑ ΤΩΝ ΣΧΕΣΕΩΝ ΥΠΕΡΟΧΗΣ ΑΝΑΛΥΤΙΚΗ ΣΥΝΘΕΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ Η ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΤΗΣ ΑΝΑΛΥΤΙΚΗΣ ΙΕΡΑΡΧΗΣΗΣ ΑΡΧΕΣ ΚΑΙ ΑΞΙΩΜΑΤΑ ΤΗΣ AHP ΣΤΑΔΙΑ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ AHP ΤΟ ΛΟΓΙΣΜΙΚΟ EXPERT CHOICE ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΕΠΕΝΔΥΣΕΩΝ ΣΤΟΝ ΤΟΜΕΑ ΤΩΝ ΑΠΕ ΤΡΑΠΕΖΙΚΑ ΠΟΣΟΤΙΚΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΔΕΙΚΤΕΣ ΡΕΥΣΤΟΤΗΤΑΣ ΔΕΙΚΤΕΣ ΚΕΡΔΟΦΟΡΙΑΣ/ΑΠΟΔΟΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΔΕΙΚΤΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑΣ ΔΕΙΚΤΕΣ ΚΕΦΑΛΑΙΑΚΗΣ ΔΙΑΡΘΡΩΣΗΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΑ ΠΟΙΟΤΙΚΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΑ ΠΟΣΟΤΙΚΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4: ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΓENIKA ΔΟΜΗΣΗ ΙΕΡΑΡΧΙΑΣ ΕΞΑΓΩΓΗ ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΩΝ ΒΑΡΥΤΗΤΑΣ

5 4.3.1 ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΕΣ ΒΑΡΥΤΗΤΑΣ ΤΡΑΠΕΖΙΚΩΝ ΠΟΣΟΤΙΚΩΝ ΥΠΟ-ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΕΣ ΒΑΡΥΤΗΤΑΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΩΝ ΠΟΙΟΤΙΚΩΝ ΥΠΟ-ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΕΣ ΒΑΡΥΤΗΤΑΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΩΝ ΠΟΣΟΤΙΚΩΝ ΥΠΟ-ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5: ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ BΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ

6 ΔΙΑΓΡΑΜΜΑΤΑ Διάγραμμα 4.1: Ιεραρχία κριτηρίων επιλογής...65 Διάγραμμα 4.2: Τραπεζικά κριτήρια...66 Διάγραμμα 4.3: Περιβαλλοντικά κριτήρια...67 Διάγραμμα 4.4: Βάρη υπό-κριτηρίων ως προς τους δείκτες κεφαλαιακής διάρθρωσης...74 Διάγραμμα 4.5: Βάρη υπό-κριτηρίων ως προς τους δείκτες ρευστότητας...75 Διάγραμμα 4.6: Βάρη υπό-κριτηρίων ως προς τους δείκτες αποδοτικότητας...75 Διάγραμμα 4.7: Βάρη υπό-κριτηρίων ως προς τους δείκτες δραστηριότητας...76 Διάγραμμα 4.8: Υπό-κριτήρια ως προς τις χρήσεις γης...77 Διάγραμμα 4.9: Υπό-κριτήρια ως προς την έκθεση τοποθεσίας...78 Διάγραμμα 4.10: Υπό-κριτήρια ως προς τη προσβασιμότητα...78 Διάγραμμα 4.11: Υπό-κριτήρια ως προς τη διεύθυνση ανέμου...79 Διάγραμμα 4.12: Υπό-κριτήρια ως προς την απόσταση από κατοικημένη περιοχή...81 Διάγραμμα 4.13: Υπό-κριτήρια ως προς την απόσταση από το δίκτυο...82 Διάγραμμα 4.14: Υπό-κριτήρια ως προς τη μέση θερμοκρασία...82 Διάγραμμα 4.15: Υπό-κριτήρια ως προς των αριθμό ημερών ηλιοφάνειας...83 Διάγραμμα 4.16: Υπό-κριτήρια ως προς των αριθμό ημερών βροχόπτωσης...84 Διάγραμμα 4.17: Υπό-κριτήρια ως προς την κλίση της περιοχής

7 ΠΙΝΑΚΕΣ Πίνακας 1: Θεμελιώδης κλίμακα απόλυτων αριθμών...49 Πίνακας 2: Συντελεστές βαρύτητας τραπεζικών ποσοτικών υπό-κριτηρίων...73 Πίνακας 3: Συντελεστές βαρύτητας περιβαλλοντικών ποιοτικών υπό-κριτηρίων...77 Πίνακας 4: Συντελεστές βαρύτητας περιβαλλοντικών ποσοτικών υπό-κριτηρίων...80 ΕΙΚΟΝΕΣ Εικόνα 1: Υπολογισμός Συντελεστών βαρύτητας...69 Εικόνα 2: Δυαδικές συγκρίσεις με αριθμητικές τιμές...69 Εικόνα 3: Αριθμητική μπάρα κύλισης

8 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η Πράσινη ανάπτυξη είναι έννοια ταυτόσημη με την αειφόρο ανάπτυξη. Σύμφωνα με τον κλασικό ορισμό είναι η ανάπτυξη που προσπαθεί να καλύψει το σύνολο των αναγκών κάθε κοινωνίας ενώ η βασική της προτεραιότητα αφορά την προστασία του περιβάλλοντος. Η πράσινη ανάπτυξη θα μπορούσαμε λοιπόν να πούμε ότι περικλείει τομείς όπως ο κοινωνικός, ο οικονομικός και ο περιβαλλοντικός. Αφορά υποδομές οι οποίες δεν εναντιώνονται στο περιβάλλον καθώς επίσης παρουσιάζουν μέσω διαφόρων προγραμμάτων καινοτόμες μεθόδους ή νέας τεχνολογίας προϊόντα και διάφορες αξιοποιήσιμες μορφές ενέργειας (πράσινα προϊόντα). Έτσι μέσα από τον τομέα της πράσινης ανάπτυξης γίνονται γνωστές οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. 1 (Eur-Lex, 2006). Η Ελλάδα φαίνεται να είναι μια από τις χώρες η οποία προσπαθεί να δείξει οικολογικό χαρακτήρα και να εκμεταλλευτεί τα προνόμια που τις προσφέρει το φυσικό της περιβάλλον με καινοτόμες ενέργειες και έργα που θα την εντάξουν στις πράσινες χώρες χωρίς να προκαλέσουν αρνητικές συνέπειες στο περιβάλλον αυτής. Πιο συγκεκριμένα η Ανατολική Μακεδονία και Θράκη φαίνεται ευαισθητοποιημένη στο φαινόμενο της πράσινης ανάπτυξης και στον στόχο που προσπαθεί αυτή να πετύχει και γνωστοποιεί διάφορα προγράμματα τα οποία προσπαθεί και να υλοποιήσει (Καρχαρίδου, 2013). Κάποια από τα έργα που έγιναν με σκοπό αυτήν είναι οι βιολογικοί καθαρισμοί αστικών λυμάτων, οι οποίοι υπάρχουν στις πρωτεύουσες και των πέντε νομών της Ανατολικής Μακεδονίας-Θράκης (Δράμα, Καβάλα, Ξάνθη, Κομοτηνή, Αλεξανδρούπολη), είναι νέας τεχνολογίας και λειτουργούν αποτελεσματικά (Μαχαίρα, 2013). Η παρούσα εργασία προσεγγίζει την πράσινη ανάπτυξη με βασικό σκοπό να γνωστοποιήσει το θεσμικό πλαίσιο το οποίο καθιστά την πράσινη ανάπτυξη μια 1 7

9 αποτελεσματική και δυναμική στρατηγική καθώς επίσης και την σημασία που έχουν κάποια επιδοτούμενα προγράμματα σε μια προσπάθεια ενημέρωσης και παροχής υπηρεσιών με επιχορηγήσεις και δάνεια έργων, πράσινων επιχειρήσεων και ενέργειας. Στη συνέχεια γίνεται μια αναφορά στις σημαντικότερες μορφές ανανεώσιμων μορφών ενέργειας στην Ελλάδα, ενώ βασικός σκοπός είναι η παρουσίαση ενός μοντέλου στο ερευνητικό μέρος αυτής και για την αξιολόγηση των επιχειρήσεων που ασχολούνται με Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας ή επιθυμούν να ασχοληθούν και χρειάζεται να δανειστούν τραπεζικό κεφάλαιο. Η επιλογή του συγκεκριμένου ερευνητικού πεδίου πραγματοποιήθηκε λόγω της συνεχούς πληροφόρησης μέσω του τύπου και των ΜΜΕ, καθώς επίσης και της οικολογικής συνείδησης που έχει επικρατήσει το τελευταίο διάστημα στην Ελλάδα. Νέοι μέθοδοι παραγωγής, νέοι μέθοδοι διαβίωσης, εξέλιξη τεχνολογίας και παραγωγή νέων πράσινων (μη τοξικών) προϊόντων. Οι βασικότεροι στόχοι της παρούσας εργασίας είναι: Η κατανόηση του όρου πράσινη ανάπτυξη με έναν πλήρη ορισμό καθώς και μία ιστορική αναδρομή για να μπορέσουμε να ταυτίσουμε τις διαφορές του παρελθόντος με το σήμερα. Οι διάφοροι τρόποι επίτευξης της πράσινης ανάπτυξης, βασικά χαρακτηριστικά της καθώς και διαπιστωμένα πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα από την εφαρμογή της στις σημερινές κοινωνίες. Η παρουσίαση των βασικότερων για την καθημερινότητα και την βιωσιμότητα μορφές ενέργειας και η επίδραση τους στο περιβάλλον. Ανάλυση των διάφορων αυτών μορφών ενέργειας και πράσινης ανάπτυξης. Ανάλυση χρήσιμων δεικτών που αφορούν τον καθορισμό συντελεστών βαρύτητας, την αξιολόγηση των επενδύσεων της μεθοδολογίας σε πραγματικές επιχειρήσεις. Για την συλλογή των πληροφοριών χρησιμοποιήθηκε αρκετά μεγάλη βιβλιογραφία από πολλούς συγγραφείς οι οποίοι παραθέτουν τις απόψεις τους τις οποίες συγκρίναμε και σχολιάσαμε για να μπορέσουμε να προχωρήσουμε στην συγγραφή 8

10 της εργασίας. Έγινε έλεγχος σε διάφορες διεθνείς βιβλιογραφικές βάσεις δεδομένων καθώς επίσης σε δημοτικές βιβλιοθήκες αλλά και σε βιβλιοθήκες ΤΕΙ και Πανεπιστήμιων. Οι στόχοι της εργασίας μας υλοποιούνται με την παρουσίαση των ακόλουθων πέντε κεφαλαίων. Στο πρώτο κεφάλαιο επικεντρωνόμαστε στην κατανόηση του όρου πράσινη ανάπτυξη και των βασικών χαρακτηριστικών της καθώς και την προέλευση του όρου. Ενώ κατά την διάρκεια του ιδίου κεφαλαίου αναφέρονται τρόποι επίτευξης και αντιμετώπισης αυτής. Παρουσιάζονται οι σημαντικότερες και πιο γνωστές μορφές ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και η σπουδαιότητα οι οποίες προσδίδουν στην περιφέρεια της Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης. Παράλληλα παρουσιάζεται το θεσμικό πλαίσιο το οποίο κάνει ευκολότερη την εφαρμογή της ανάπτυξης στην Ελλάδα σε συνύπαρξη με δυναμικά επενδυτικά πράσινα προγράμματα δράσης. Στο δεύτερο κεφάλαιο γίνεται μια βιβλιογραφική ανασκόπηση η οποία αναφέρεται σε απόψεις που έγιναν γνωστές και αφορούν αποφάσεις που πάρθηκαν με την μέθοδο της πολυκριτήριας ανάλυσης αλλά και τα αποτελέσματα που προέκυψαν από αυτές. Στο τρίτιο κεφάλαιο της εργασίας δίνονται κάποια κριτήρια ποσοτικά και ποιοτικά τα οποία αναλύονται με την βοήθεια ενός μοντέλου και της θεωρίας αυτού από το οποίο προκύπτει η σημαντικότητα κάθε επένδυσης που πρόκειται να γίνει. Στο τέταρτο κεφάλαιο με τη βοήθεια του λογισμικού Expert Choice και την μέθοδο της πολυκριτήριας ανάλυσης προκύπτουν τα αποτελέσματα από την συλλογή των ερωτηματολογίων από τους Τραπεζικούς ομίλους και τις απαντήσεις τις οποίες έδωσαν, οι οποίες καταρτίζουν το ερευνητικό μέρος της εργασίας. Παρουσιάζονται τα ποιοτικά και ποσοτικά κριτήρια επενδύσεων με παραδείγματα και διαγράμματα ενώ γίνεται γνωστός ο τρόπος υπολογισμού και χειρισμού του προγράμματος. Το πέμπτο και τελευταίο κεφάλαιο αναφέρεται στα συμπεράσματα που προέκυψαν κατά την διάρκεια της εργασίας αλλά και τα αποτελέσματα από την υλοποίηση και τελειοποίηση των προγραμμάτων και του ερευνητικού πεδίου. 9

11 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: ΑΝΑΝΕΩΣΙΜΕΣ ΠΗΓΕΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ 1.1 ΟΡΙΣΜΟΣ Η ενέργεια βρίσκεται στην καθημερινή ζωή των ανθρώπων σε διάφορες μορφές. Για παράδειγμα, ενέργεια μπορεί να παραχθεί την ώρα που ένας ποδηλάτης κινείται. Φαίνεται να υπάρχουν πολλές μορφές ενέργειας, όπως η χημική, η ηλεκτρική, η αιολική, η πυρηνική και η ενέργεια ακτινοβολίας. Στην πραγματικότητα, ουσιαστικά υπάρχουν δύο πρωταρχικές μορφές ενέργειας, δηλαδή η κινητική και η δυναμική (Science Illustrated 2010, Ίδρυμα ενέργειας Κύπρου 2002). Ανάλογα με την προέλευση της ενέργειας και με τον τρόπο που την χρησιμοποιούν οι άνθρωποι ορίζεται ως χημική, ηλεκτρική, πυρηνική, θερμότητα, κινητική, δυναμική, ή φωτεινή. Σήμερα αντιμετωπίζονται προβλήματα από τις πηγές ενέργειας, διότι η διαθεσιμότητα των αποθεμάτων καθώς και συστημάτων και διαδικασιών μετατροπής και εκμετάλλευσής της είναι περιορισμένες. Γι' αυτό το λόγο η αντιμετώπιση του ενεργειακού προβλήματος απαιτεί την εξοικονόμηση και την βέλτιστη χρήση της σε συνδυασμό με άλλες ανανεώσιμες πηγές ενέργειας (ηλιακή, αιολική κλπ) (Πειραματικό 3ο Δ.Σ. Ευόσμου χ.χ., Καλκάνης 1997). Η πράσινη ανάπτυξη έχει άμεση σχέση με το φυσικό περιβάλλον και επικεντρώνεται στην σωστή αξιοποίηση των μορφών ενέργειας. Αυτές οι μορφές που δημιουργήθηκαν μπορούν να μετατραπούν σε άλλες μορφές ενέργειας, οι οποίες θα είναι χρήσιμες για τη βιωσιμότητα κάθε κοινωνίας, με τέτοιο τρόπο ώστε να μειώνονται τα περιβαλλοντικά της προβλήματα. Η πράσινη ανάπτυξη δεν αφορά μόνο επιχειρήσεις αλλά και ιδιώτες αφού αναφέρεται στην ανακύκλωση απορριμάτων τα οποία ο άνθρωπος καταναλώνει αλλά και σε μορφές ενέργειας όπως η ηλεκτρική ενέργεια την οποία κάθε άτομο έχει ανάγκη σήμερα σε κάθε οικισμό. Με την πράσινη ανάπτυξη γίνεται γνωστό πως δεν μπορεί κανείς να έχει μόνο όφελος από το περιβάλλον αλλά και υποχρεώσεις (Χάϊλμαν, 1998). 10

12 Η πράσινη ανάπτυξη είναι έννοια πολυδιάστατη ενώ ταυτόχρονα παρουσιάζει ένα σύγχρονο και καινοτόμο οικολογικό μοντέλο που εφαρμόζεται σε πολλούς τομείς κάθε κοινωνίας. Επιδιώκει ανασυγκρότηση στην παραγωγή κάθε χώρας ενώ προσπαθεί να φέρει ισορροπία στην περιφεριακή ανάπτυξη. Γίνεται προσπάθεια για να πετύχουμε βελτίωση ποιότητας ζωής, καθώς και να επέλθει βιώσιμη αναπτυξιακή πορεία (Υ.ΠΕ.ΚΑ, 2009α). Μέσα από τον ορισμό της πράσινης ανάπτυξης θα δούμε πολλούς άλλους σημαντικούς ορισμούς να προκύπτουν όπως είναι οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας που είναι και ο σημαντικότερος αφού έχει τον κύριο ρόλο στην εξέλιξη του φαινομένου αυτής. Η πράσινη ανάπτυξη προωθεί κυρίως την παραγωγή ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές (φωτοβολταϊκα συστήματα, αιολική ενέργεια κλπ) και την εξοικονόμηση ενέργειας (βιομάζα). Βασική επιδίωξη είναι η επίτευξη οικονομικής ανάπτυξης χωρίς προβλήματα στο περιβάλλον. Σύμφωνα με ξένα επιστημονικά πειράματα που πραγματοποιήθηκαν τα τελευταία χρόνια διαπιστώθηκε ότι υπάρχει κακή χρήση του τρόπου ζωής των ανθρώπων κάθε κοινωνίας, με αποτέλεσμα να επηρεάζουν την ατμόσφαιρα και να δημιουργούν υπερθέρμανση του πλανήτη κλπ. Οι κλιματικές αλλαγές είναι όλο και πιο έντονες. Οι άνθρωποι όχι μόνο εκμεταλλεύονται το περιβάλλον αλλά ξοδεύουν και τεράστια ποσά για τοξικά αέρια και υλικά τα οποία χρησιμοποιούν στα εργοστάσια για την παραγωγή διαφόρων προϊόντων (Krugman, 2010). Οι ανανεώσιμες μορφές ενέργειας (ΑΠΕ) ή πράσινη ενέργεια είναι πηγές και πόροι που δεν εξαντλούνται και βασίζονται σε φαινόμενα και διαδικασίες της φύσης. H φύση κρύβει από μόνη της διάφορες μορφές ενέργειας όπως το νερό, τον άνεμο, τις υδατοπτώσεις, την γεωθερμία, την ενέργεια των κυμάτων και πολλές άλλες, οι οποίες σε αντίθεση με τα ορυκτά καύσιμα είναι φιλικά προς το περιβάλλον διότι δεν εκπέμπουν ρυπογόνα αέρια για την ατμόσφαιρα. Οι πράσινες αυτές μορφές ενέργειας είναι ακατέργαστες με οικολογικό χαρακτήρα. Η παγκόσμια επιτροπή για το περιβάλλον τόνισε ότι η χρήση ΑΠΕ είναι απαραίτητη διότι μπορεί να καλύπτει τις ανάγκες του σήμερα, χωρίς όμως να επιφέρει αρνητικές επιπτώσεις στις επόμενες γενιές (Πιτταράς, 2012). 11

13 1.2 ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΑΝΑΝΕΩΣΙΜΩΝ ΠΗΓΩΝ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ Υπάρχουν πολλές κατηγορίες ανανεώσιμων πηγών ή μορφών ενέργειας οι οποίες τα τελευταία χρόνια έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη της χώρας με καινοτόμες μεθόδους που δεν ρυπαίνουν το περιβάλλον. Οι σημαντικότερες από αυτές είναι η αιολική ενέργεια, η ηλιακή ενέργεια, η υδροηλεκτρική ενέργεια, η γεωθερμική ενέργεια και τέλος η βιομάζα ΑΙΟΛΙΚΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑ Από το 1980 με την δημιουργία των ανεμόμυλων φαίνεται η προσπάθεια που κάνει ο άνθρωπος για να παράγει ενέργεια. Σήμερα, με την εξέλιξη της τεχνολογίας δημιουργήθηκαν ανεμογεννήτριες οι οποίες κατάφεραν να παράγουν άλλες μορφές ενέργειας και να συνεισφέρουν στην οικονομική ανάπτυξη κάθε χώρας. Οι ανεμογεννήτριες μπορούν να παράγουν ηλεκτρική ενέργεια. Η παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας σε περιοχές με υψηλή ταχύτητα ανέμου γίνεται περισσότερο ανταγωνιστική σε αγορές ηλεκτρικής ενέργειας. Βέβαια, για να πραγματοποιηθεί ένα χερσαίο αιολικό πάρκο υπάρχουν πολλές παράμετροι που θα πρέπει να συζητηθούν διότι το κόστος εγκατάστασής του είναι αρκετά δαπανηρό (Erturk, 2012). Οι ανεμογεννήτριες διαθέτουν 2 με 3 πτερύγια τα οποία περιστρέφονται ενώ κατά την περιστροφή τους με την βοήθεια ενός μοτέρ παράγουν ηλεκτρική ενέργεια. Η ενέργεια αυτή είτε παραμένει αποθηκευμένο για μελλοντική χρήση είτε αποστέλλεται στο κεντρικό δίκτυο παροχής ρεύματος. Σε κάποιες χώρες της ΕΕ έχουν δημιουργηθεί και θαλάσσια αιολικά πάρκα των οποίων η ισχύς αγγίζει τα 2000ΜW και εκτιμάται ότι μέχρι το 2020 θα υπάρξει σημαντική αύξηση. Στην Ελλάδα δεν υπάρχει ακόμα τέτοιου είδους εγκατάσταση αλλά σύμφωνα με το Υπουργείο 12

14 Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής αναμένεται να πραγματοποιηθεί σύντομα στο νησί της Κρήτης (Πουλόπουλος 2010, Όμιλος Κοπελούζος 2010). Τα βασικά πλεονεκτήματα που μπορεί να προκύψουν από τέτοιου είδους αιολικής ενέργειας εγκαταστάσεις είναι η αντικατάσταση κάθε βλαβερού τρόπου παραγωγής ενέργειας, π.χ. πετρελαϊκών σταθμών που μολύνουν το περιβάλλον, σημαντική αύξηση των εσόδων ιδιαίτερα σε κοντινές περιοχές στις εγκαταστάσεις, η δημιουργία νέων θέσεων εργασίας αλλά και η μακροπρόθεσμη εξασφάλιση ενεργειακών αναγκών (Γαρυφαλλίδου, 2012) ΗΛΙΑΚΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑ Ηλεκτρομαγνητική ακτινοβολία η οποία παράγεται στον ήλιο είναι η ηλιακή ενέργεια που προσπίπτει στην επιφάνεια της γης. Η ηλιακή ενέργεια είναι πρωτογενής, ήπια και ανανεώσιμη πηγή ενέργειας, η οποία δημιουργεί άλλες τρεις ήπιες και ανανεώσιμες πηγές ενέργειας που είναι η υδραυλική, η αιολική και η ενέργεια της βιομάζας. Η ηλιακή ακτινοβολία η οποία φτάνει στην επιφάνεια της γης μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την άμεση παραγωγή θερμότητας και την άμεση παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας με την εκμετάλλευση του φωτοβολταϊκού φαινόμενου (Γκάγκας, 2008). Η ονομασία Φωτοβολταϊκά είναι σύνθετη λέξη και προέρχεται από την λέξη ΦΩΣ και την μονάδα μέτρησης της ηλεκτρικής τάσης που είναι το VOLT. Τα φωτοβολταϊκά (ή Φ/Β) συστήματα αποτελούν μια από τις εφαρμογές των Ανανεώσιμων πηγών Ενέργειας με τεράστιο ενδιαφέρον για την Ελλάδα (Thraki Solar Ε.Π.Ε, χ.χ. ). Το σύστημα ηλιακής φωτοβολταϊκης ενέργειας εκμεταλλεύεται το φωτοβολταϊκό φαινόμενο και μετατρέπει την ηλιακή ενέργεια άμεσα σε ηλεκτρική ενέργεια. Ένα φωτοβολταϊκό σύστημα αποτελείται από μία μονάδα φωτοβολταϊκών, μία κατασκευή στήριξης, από έναν μετατροπέα για φορτίο AC (ρεύματος) και από μπαταρίες (Datta et al., 2011). 13

15 Τα φωτοβολταϊκά έχουν πολλά πλεονεκτήματα και ένα μειονέκτημα που δυσκολεύει αρκετά κάποιον να πάρει την απόφαση να επενδύσει σε φωτοβολταϊκά συστήματα. Το βασικό μειονέκτημα είναι το κόστος τους, το οποίο, παρά τις τεχνολογικές εξελίξεις παραμένει ακόμη αρκετά υψηλό. Μια ενδεικτική τιμή είναι 2700 ευρώ ανά εγκατεστημένο κιλοβάτ (kw) ηλεκτρικής ισχύος. Λαμβάνοντας υπόψη ότι μια τυπική οικιακή κατανάλωση απαιτεί από 1,5 έως 3,5 κιλοβάτ, το κόστος της εγκατάστασης δεν είναι μηδαμινό. Οι ειδικοί πιστεύουν ότι η τιμή τους θα μειωθεί αρκετά διότι αναμένεται να συνεχισθεί η αύξηση της απόδοσης και η βελτίωση των τεχνικών κατασκευής τους. Το ποσό αυτό, ωστόσο, μπορεί να αποσβεστεί σε περίπου 5-6 χρόνια και το Φ/Β σύστημα θα συνεχίσει να παράγει δωρεάν ενέργεια για τουλάχιστον άλλα 25 χρόνια 2 (Μπράουν et al., 1995). Τα πλεονεκτήματα όμως που δημιουργεί το Φ/Β σύστημα είναι (Σύνδεσμος εταιριών φωτοβολταϊκών, 2011): η μηδενική ρύπανση που έχει στο περιβάλλον η αθόρυβη λειτουργία τους η αξιοπιστία και μεγάλη διάρκεια ζωής που έχουν (που φθάνει τα 30 χρόνια) τα συστήματα η απεξάρτηση από την τροφοδοσία καυσίμων για τις απομακρυσμένες περιοχές η δυνατότητα επέκτασης ανάλογα με τις ανάγκες της κάθε τοποθεσίας και η ελάχιστη συντήρηση τους. Η νέα αυτή τεχνολογία είναι η φιλική προς το περιβάλλον και η ηλιακή ακτινοβολία που δέχεται δεν ελέγχεται από κανέναν και αποτελεί έναν ανεξάντλητο εγχώριο ενεργειακό πόρο, που παρέχει ανεξαρτησία, προβλεπτικότητα και ασφάλεια στην ενεργειακή τροφοδοσία (Εφημερίδα τα Νέα, 2012). 1)

16 1.2.3 ΥΔΡΟΗΛΕΚΤΡΙΚΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑ Η υδροηλεκτρική ενέργεια βασίζεται στην δημιουργία ενέργειας από την πτώση των υδάτων με την χρήση υδροηλεκτρικών έργων. Οι υδροηλεκτρικές μονάδες εκμεταλλεύονται τον κύκλο του νερού δεσμεύοντας το, είτε σε φυσικές είτε σε τεχνητές λίμνες. Το νερό αφού βρει μια δίοδο για να διαφύγει θα φτάσει σε μια τουρμπίνα η οποία περιστρέφεται, θέτει σε λειτουργία την γεννήτρια η οποία με την σειρά της παράγει ηλεκτρική ενέργεια. Από αυτήν την διαδικασία μπορεί να προκύψει εναλλασσόμενο ρεύμα (ITESK, 2013). Υδροηλεκτρικά έργα πραγματοποιούνται κυρίως σε περιοχές με πολλές βροχοπτώσεις, κατάλληλη γη και πολλές πλούσιες πηγές. Στην Ελλάδα η υδροηλεκτρική ενέργεια καλύπτει το 9% των αναγκών σε ηλεκτρισμό. Τα κυριότερα πλεονεκτήματα της υδροηλεκτρικής ενέργειας είναι (Renewable Energy, 2012): Αποτελεί καθαρή μορφή και ανανεώσιμη πηγή ενέργειας. Μπορεί να καλύψει διάφορες ανάγκες ύδρευσης, άρδευσης ενώ ευνοεί την δημιουργία υγροτόπων. Μπορούν να τεθούν αμέσως σε λειτουργία. Σε αντίθεση με τα παραπάνω πλεονεκτήματα υπάρχουν όμως και δύο σημαντικά μειονεκτήματα. Το πρώτο αφορά το υψηλό κόστος κατασκευής φραγμάτων, ενώ το δεύτερο είναι η αλλοίωση της περιοχής που πραγματοποιείται το έργο και η μετακίνηση του πληθυσμού από αυτή (Renewable Energy, 2012) ΒΙΟΜΑΖΑ Βιομάζα καλείται οτιδήποτε μπορεί να προκύψει από ζωντανούς οργανισμούς. Βιομάζα θα μπορούσε να είναι το ξύλο και άλλα προϊόντα του δάσους, κτηνοτροφικά απόβλητα, υπολείμματα από γεωργικές καλλιέργειες και πολλά άλλα. Όλα αυτά 15

17 λοιπόν μπορεί ο άνθρωπος να τα εκμεταλλευτεί και να παράγει ενέργεια. Επίσης είναι σκόπιμο να αναφέρουμε ότι περιέχει χημικά στοιχεία όπως άνθρακα, οξυγόνο, υδρογόνο, βαρέα μέταλλα και αλκαλικές γαίες 3 (Παρασκευόπουλος, 2011). Τα τελευταία χρόνια με την αύξηση του πληθυσμού και με την συγκέντρωσή του στα αστικά κέντρα η συγκέντρωση των λυμάτων ήταν ανεπαρκής για την τόσο ανεπτυγμένη υποδομή. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να μολύνεται το περιβάλλον μέρα με την μέρα. Η βιομάζα φαίνεται να είναι χρήσιμη λοιπόν για την παραγωγή ενέργειας και θερμότητας διότι το βιο-αέριο που παράγει είναι απολύτως χρήσιμο για την συμπαραγωγή. Αξιοσημείωτο είναι να πούμε ότι η βιομάζα δεν είναι χρήσιμη μόνο για την συμπαραγωγή αλλά και για την παραγωγή ηλεκτρικού ρεύματος από την δημόσια επιχείρηση ηλεκτρισμού, δηλαδή τους λιγνιτικούς σταθμούς παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας (Hellenic association for the cogeneration of heat and power, 2009). Κάποια από τα βασικά πλεονεκτήματα που πρέπει να αναφερθούν είναι (Παρασκευόπουλος, 2011): Η βιομάζα προέρχεται από ζωντανούς οργανισμούς, οπότε μπορεί να αντικατασταθεί οποιαδήποτε στιγμή. Δεν προκαλεί βλάβες στο περιβάλλον. Έχει αντικαταστήσει άλλα καύσιμα επικίνδυνα για τους ζωντανούς οργανισμούς, είτε ασύμφορα οικονομικά. Η βιομάζα τονώνει την τοπική οικονομία. Ένα μειονέκτημα που θα μπορούσαμε να προσάψουμε στην βιομάζα είναι μόνο η επεξεργασία της η οποία προς το παρόν φαίνεται να έχει υψηλό κόστος (Καφαντάρης, 2010). Μία πολύ γνωστή μορφή βιομάζας στην σημερινή κοινωνία είναι το πέλλετ. Το πέλλετ αποτελείται από πριονίδια και από υπολείμματα από αγροτικές και βιολογικές

18 καλλιέργειες το οποίο με την καύση του μπορεί να προσφέρει απόδοση μέχρι και 50%. Με την καύση βιομάζας το διοξείδιο του άνθρακα που απελευθερώνεται δεσμεύεται ξανά από τα φυτά για την δημιουργία ξανά βιομάζας (Κλαπάκης, 2012) ΓΕΩΘΕΡΜΙΚΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑ Γεωθερμικοί πόροι είναι οι ποσότητες της θερμικής ενέργειας που βρίσκονται αποθηκευμένες ανάμεσα στην επιφάνεια της γης και σε κάποιο άλλο προσβάσιμο βάθος. Γεωθερμία ονομάζουμε την ενέργεια που έχει η γη στο εσωτερικό της και ανεβαίνει προς την επιφάνεια. Με αυτή τη μεταφορά ενέργειας αλλά και τη διαφορά θερμοκρασίας που θα υποστεί αυτή με τη μεταφορά της προς την επιφάνεια μπορούν να δημιουργηθούν άλλες μορφές ενέργειας όπως ηλεκτρική, χημική και μηχανική ενέργεια (Pierre, 1973). Η έννοια των γεωθερμικών ενεργειακών πόρων έχει ευρύτερη σημασία διότι αναφέρεται στο σύνολο της ποσότητας της γεωθερμικής ενέργειας που υπάρχει ή που υποπτεύονται οι ειδικοί πως υπάρχει, ανεξάρτητα από το κόστος και το επίπεδο της τεχνολογίας που απαιτείται για να αξιοποιηθεί. Η επιστήμη κατατάσσει την γεωθερμία στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας όπως επίσης υπάρχουν και συστήματα γεωθερμίας τα οποία θα έπρεπε να αναφερθούν όπως είναι τα υδροθερμικά συστήματα δηλαδή τα φυσικά υπόγεια θερμά ρευστά τα οποία θερμαίνονται από μια εστία θερμότητας και ανεβαίνουν στην επιφάνεια της γης με την μορφή θερμών εκδηλώσεων. Επίσης υπάρχουν τα γεωπεπιεσμένα συστήματα τα οποία είναι ρευστά που βρίσκονται σε μεγάλο βάθος μέσα στη γη και η πίεση τους υπερβαίνει την υδροστατική. Επιπλέον υπάρχουν τα συστήματα θερμών και ξηρών πετρωμάτων από τα οποία μπορεί να δημιουργηθεί ενέργεια από το νερό το οποίο εγκλωβίζεται και αποθηκεύεται μέσα στη γη μέσω γεωτρήσεων ή ατμογεωτρήσεων (Φυτίκας και Ανδρίτσος, 2004). Τα κύρια πλεονεκτήματα των γεωθερμικών συστημάτων είναι ότι (Ενεργομηχανική χ.χ., Gaia Drill 2012): 17

19 Είναι φιλικά προς το περιβάλλον χωρίς εκπομπές αέριων ρύπων και δεν συμβάλουν στο φαινόμενο του θερμοκηπίου το οποίο είναι υπεύθυνο για την αύξηση της θερμοκρασίας του πλανήτη. Μια γεωθερμική αντλία θερμότητας καταναλώνει γύρο στο 25-30% της ενέργειας που αποδίδει, συμβάλλοντας σημαντικά στην εξοικονόμηση ενέργειας. Άντληση δωρεάν ενέργειας από το υπέδαφος για θέρμανση και ψύξη κτιρίων. Δεν υπάρχει θόρυβος κατά την διάρκεια της λειτουργίας τους. Χαμηλό κόστος συντήρησης. Δεν απαιτείται χρήση λεβητοστασίου, δεξαμενής καυσίμων κλπ. Και επίσης έχουν και ένα μειονεκτήματα το οποίο είναι το αρχικό κόστος εγκατάστασής τους (Ενεργομηχανική χ.χ., Gaia Drill 2012). 1.3 ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΜΕΙΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ ΑΠΕ Τα θετικά στοιχεία τα οποία έχουν οι ΑΠΕ υπερτερούν σε μεγάλο βαθμό από τα αρνητικά τους. Το σημαντικότερο πλεονέκτημα από την χρήση ΑΠΕ είναι ότι είναι ανανεώσιμες, το οποίο σημαίνει ότι ποτέ δεν θα εξαντληθούν. Είναι μια καθαρή μέθοδος παραγωγής ενέργειας, επομένως δεν επηρεάζει αρνητικά το περιβάλλον με τυχόν απόβλητα ή επικίνδυνα τοξικά αέρια, όπως το διοξείδιο του άνθρακα ή άλλους χημικούς ρύπους. Τέλος, οι εγκαταστάσεις οι οποίες θα πραγματοποιηθούν έχουν πολύ χαμηλό κόστος συντήρησης και δεν επιβαρύνουν το άτομο το οποίο πραγματοποιεί μια τέτοια επένδυση. Είναι εύκολο κανείς να αναγνωρίσει τα περιβαλλοντικά πλεονεκτήματα της αξιοποίησης των εναλλακτικών και ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, όμως θα πρέπει να γνωρίζει και τα μειονεκτήματά τους. Ένα βασικό μειονέκτημα είναι πως οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας επηρεάζονται από τις κλιματολογικές αλλαγές οπότε δεν παράγουν κάθε φορά το ίδιο ποσοστό ενέργειας. Οι ανεμογεννήτριες χρειάζονται 18

20 αέρα για να ενεργοποιήσουν τα πτερύγια τους και οι ηλιακοί συλλέκτες χρειάζονται καθαρό ουρανό και ηλιοφάνεια για την συλλογή θερμότητας και την παραγωγή ηλεκτρισμού σε μεγάλες ποσότητες, διότι όταν δεν υπάρχει ηλιακό φως παράγεται βέβαια ηλεκτρισμός αλλά σε μειωμένες ποσότητες. Πολλοί άνθρωποι αμφισβητούν το εισόδημα από ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, διότι δεν έχουν πειστεί απόλυτα ότι οι ΑΠΕ είναι βιώσιμες. Τέλος, υπάρχει ένα υψηλό κόστος εγκατάστασης το οποίο εμποδίζει αρκετούς ανθρώπους να στραφούν σε αυτή την μορφή ενέργειας. Οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας καθίστανται απολύτως απαραίτητες για την αποτελεσματικότητα και την βιωσιμότητα μιας σύγχρονης κοινωνίας που πλήττεται από συνεχόμενα περιβαλλοντικά προβλήματα. (Sinclair 2011, School energy monitoring 2013). 1.4 ΘΕΣΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ Το θεσμικό πλαίσιο για τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας αναφέρεται σε τροποποιήσεις νόμων που αφορούν περιβαλλοντικά θέματα, σε ειδικά προγράμματα ανάπτυξης επιχειρήσεων ή εκπαίδευσης νεοπροσλαμβανομένων πάνω στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, χορηγήσεις ή επιδοτήσεις νεοσύστατων επιχειρήσεων ή άλλων θυγατρικών, κανονισμούς άδειας παραγωγής ενέργειας όπως επίσης οποιαδήποτε διάταξη σε θέματα αρμοδιοτήτων του Υπουργείου Περιβάλλοντος και Κλιματικής Αλλαγής (Υ.ΠΕ.ΚΑ, 2009β) Η ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΕΝΩΣΗΣ Από το 1980 και έπειτα άρχισαν να ενδιαφέρουν την Ε.Ε. οι συζητήσεις που πραγματοποιήθηκαν για μια κοινή ενεργειακή πολιτική. Εκείνη την περίοδο έγινε αντιληπτό πως η ενεργειακή ασφάλεια συνδέεται άμεσα με την αειφορία και την ανταγωνιστικότητα. Έτσι το 1995 άρχισαν να αναπτύσσονται οι μακροπρόθεσμοι ενεργειακοί στόχοι της ένωσης, οι οποίοι ορίστηκαν για πρώτη φορά στην Λευκή βίβλο για μια ενεργειακή πολιτική για την Ευρωπαϊκή Ένωση, την οποία 19

21 ακολούθησε έπειτα η Πράσινη βίβλος προς μια ευρωπαϊκή στρατηγική για την ασφάλεια του ενεργειακού εφοδιασμού (Μπλέτσα 2011, Györffi 2006). Οι ενεργειακοί στόχοι στους οποίους πρέπει να δοθεί περισσότερη βαρύτητα είναι η εξασφάλιση της εύρυθμης λειτουργίας της εσωτερικής αγοράς ενέργειας, η στρατηγική ασφάλεια του εφοδιασμού, η συγκεκριμένη μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου που οφείλονται στην παραγωγή ή την κατανάλωση ενέργειας, καθώς επίσης και η καθιέρωση μιας και μοναδικής φωνής της ΕΕ στη διεθνή σκηνή (Ευρωπαϊκή Ένωση, 2007). Σε κοινοτικό επίπεδο αναπτύχθηκε μια εσωτερική αγορά της ενέργειας ώστε να δοθεί στους καταναλωτές η δυνατότητα επιλογής σε λογικές και ανταγωνιστικές τιμές. Στην ανακοίνωση όμως, για τις προοπτικές που υπάρχουν στην εσωτερική αγορά ενέργειας και στην έρευνα σχετικά με την κατάσταση του ανταγωνισμού στους τομείς του φυσικού αερίου και της ηλεκτρικής ενέργειας, συνεχίζουν να υπάρχουν εμπόδια που δεν επιτρέπουν στην οικονομία να επωφεληθούν πλήρως από τα πλεονεκτήματα αυτών των τομέων. Παραμένει λοιπόν επιτακτική η ανάγκη να εξασφαλιστεί η πραγματική υλοποίηση της εσωτερικής αγοράς ενέργειας (Ευρωπαϊκή Ένωση, 2007). Ο τομέας της ενέργειας είναι πηγή 80% των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου στην ΕΕ, η οποία έχει βάλει στόχο να καταπολεμήσει τις κλιματικές αλλαγές και δεσμεύεται να μειώσει τις εκπομπές στο εσωτερικό της κατά 20% τουλάχιστον, μέχρι το Επιπλέον, μια διεθνή συμφωνία θα δεσμεύει τις ανεπτυγμένες χώρες να έχουν μειώσει μέχρι το 2020 των αερίων θερμοκηπίων που παράγουν κατά 30%. Δίνεται προτεραιότητα, επίσης, στην ανάπτυξη των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας (ΑΠΕ) σε σχέση με τον περιορισμό της ρύπανσης του φυσικού περιβάλλοντος, της εξάντλησης των οργανικών καυσίμων και της καταπολέμησης της κλιματικής αλλαγής. Τα κράτη μέλη θα πρέπει να ενισχύσουν τη συνεργασία τους με την Επιτροπή, έτσι ώστε να εφαρμοστεί η οδηγία για τις ΑΠΕ (Αιολική Ενέργεια, Κυματική Ενέργεια, Βιομάζα, Γεωθερμική Ενέργεια, Ηλιακή Ενέργεια και Υδροηλεκτρική Ενέργεια). Οι συγκεκριμένες ανανεώσιμες πηγές ενέργειας θα πρέπει να αναπτυχθούν σε σημείο που να καλύπτουν τις ενεργειακές ανάγκες της ένωσης και να μπορούν να ανταγωνιστούν τις συμβατικές πηγές ενέργειας. Στόχος είναι να 20

22 καλύπτουν το 20% της συνολικής κατανάλωσης ενέργειας στην Ε.Ε. μέχρι το 2020 (Ευρωπαϊκή Ένωση 2007, Μπλέτσα 2011). Η ΕΕ δεν είναι σε θέση να καταφέρει μόνη της το στόχο της ασφαλούς ανταγωνιστικής και αειφόρου παραγωγής ενέργειας. Χρειάζεται τη συνεργασία των ανεπτυγμένων και των υπό ανάπτυξη χωρών, των καταναλωτών και των παραγωγών ενέργειας, καθώς και των χωρών διαμετακόμισης. Φυσικά για λόγους αποτελεσματικότητας και συνέπειας, έχει μεγάλη σημασία να εκφράζονται τα κράτη μέλη της ΕΕ με μία φωνή για τα διεθνή ενεργειακά θέματα. Η ΕΕ προσπαθεί να βοηθήσει τις υπό ανάπτυξη χώρες να δημιουργήσουν αποκεντρωμένες ενεργειακές υπηρεσίες, χαμηλού κόστους, αξιόπιστες και βιώσιμες (Ευρωπαϊκή Ένωση, 2007) ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΥΦΥΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ ( ) Το πρόγραμμα ευφυής ενέργεια είναι ένα πρόγραμμα δράσεων που αφορά τον τομέα της ενέργειας. Καθιερώθηκε με την Απόφαση 1230/2003/ΕΚ στις 26 Ιουνίου 2003 από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο. Με το παρόν πρόγραμμα εξασφαλίζεται η συνέχεια της δράσης που ανέπτυξε η Ευρωπαϊκή Ένωση βάσει του προηγουμένου προγράμματος πλαισίου για δράσεις στον τομέα της ενέργειας ( ) (Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, 2003). Πρωταρχικός στόχος του προγράμματος είναι να μειώσει την κατανάλωση ενέργειας με την προώθηση των ανανεώσιμων μορφών ενέργειας οι οποίες θα χρησιμοποιηθούν αποδοτικά. Αυτό θα το πετύχει μέσα από διάφορους μηχανισμούς που έχουν θεσπίσει τα κράτη μέλη της ΕΕ. Σύμφωνα με το πρόγραμμα για να υλοποιηθούν αυτοί οι στόχοι θα πρέπει να χρησιμοποιηθούν τα κατάλληλα άτομα, προγράμματα και μηχανήματα τα οποία θα συμβάλλουν στην αποτελεσματικότητα του στόχου και θα μεταβάλλουν τις διάφορες αντιλήψεις όσο αφορά την αντιμετώπιση της ενέργειας. Στο πρόγραμμα μπορούν να συμμετάσχουν νομικά και φυσικά πρόσωπα που είναι εγκατεστημένα στα κράτη μέλη ή στις υποψήφιες χώρες της Ευρωζώνης Ελεύθερων Συναλλαγών (ΕΖΕΣ) και του Ευρωπαϊκού Οικονομικού Χώρου (ΕΟΧ). 21

23 Το πρόγραμμα έχει τέσσερα πεδία δράσης τα οποία αντιστοιχούν σε παλαιότερα προγράμματα όπως είναι (Europa, 2007α): Το πρόγραμμα save (βελτίωση ενεργειακής απόδοσης) Το πρόγραμμα alterner ( προώθηση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας) Το πρόγραμμα steer (πρωτοβουλίες για ενεργειακές πηγές) Το πρόγραμμα coopener (υποστήριξη πρωτοβουλιών που αφορούν προώθηση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας) Η χρηματοδότηση του προγράμματος προορίζεται για σχέδια που αφορούν (Europa, 2007α): Την προώθηση της πράσινης ανάπτυξης Την δημιουργία όλων των απαραίτητων προϋποθέσεων για την αποτελεσματική προώθηση αυτής. Προώθηση συστημάτων και εξοπλισμού για την γρήγορη εισαγωγή στην αγορά. Κατάλληλη εκπαίδευση και πληροφόρηση όπως επίσης και διάδοση τεχνογνωσίας και πρακτικής στους πολίτες. Ανάλυση των έργων που χρηματοδοτούνται στο πλαίσιο του προγράμματος ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΓΙΑ ΤΙΣ ΑΝΑΝΕΩΣΙΜΕΣ ΠΗΓΕΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ Η ΕΕ πρέπει να λάβει μέτρα για την μείωση του κόστους και την τόνωση των επενδύσεων, για να αναπτυχθεί έτσι η αγορά των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας (ΑΠΕ), χωρίς να σημειώσει η αγορά αυτή ύφεση. Για να επιτευχθούν οι στόχοι αυτοί, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προτείνει κάποιες μεθόδους. Για το σύνολο των Κρατών- Μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης προβλέπεται ότι μέχρι το 2020 θα υπάρχει, μείωση 20% των εκπομπών των αερίων του θερμοκηπίου, σε σχέση με τα επίπεδα που 22

24 υπήρχαν το 1990 σύμφωνα με την Οδηγία 2009/29/ΕΚ. Διείσδυση 20% των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας στην τελική κατανάλωση ενέργειας σύμφωνα με την Οδηγία 2009/28/ΕΚ, 20% εξοικονόμηση πρωτογενούς ενέργειας και τέλος 10% εμπλοκή των βιοκαυσίμων, σε ενεργειακή βάση στο σύνολο μεταφορών κατανάλωσης καυσίμων. Οι παραπάνω απαιτήσεις είναι γνωστές ως στόχοι (Ευρωπαϊκή Επιτροπή 2012, Βασιλάκος 2007, Υπουργείο Περιβάλλοντος Ενέργειας & Κλιματικής Αλλαγής χ.χ, Υπουργείο Περιβάλλοντος Ενέργειας & Κλιματικής Αλλαγής 2007). Οι 4 ποσοτικοί στόχοι (GHG δηλαδή μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου, ΑΠΕ, ΕΞΕ δηλαδή εξοικονόμηση ενέργειας & βιοκαύσιμα) για το 2020 είναι ισοδύναμοι, σχετίζονται και συνεργάζονται στα πλαίσια υλοποίησης της νέας κλιματικής και ενεργειακής πολιτικής της Ευρωπαϊκής Ένωσης και κανένας δεν υπερτερεί των άλλων (Βασιλάκος, 2007). Όμως η Ευρωπαϊκή Πολιτική υποστηρίζει τους στόχους αυτούς και θεωρεί ότι θα δώσει ώθηση στις ΑΠΕ. Παρ' όλα αυτά, ο Οδικός χάρτης για τις ΑΠΕ, δεν καθορίζουν έως το 2020 συγκεκριμένους ποσοτικούς στόχους για τη διείσδυση των ΑΠΕ στον ηλεκτρισμό, τη θέρμανση και την ψύξη (Greenpeace, 2007). Είναι πολύ θετικό αυτό το βήμα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, διότι με την επίτευξη των στόχων αυτών μειώνει την εξάρτησή της από την εισαγόμενη ενέργεια με περισσότερη αιολική, ηλιακή, υδροηλεκτρική, παλιρροϊκή, γεωθερμική ενέργεια και βιομάζα, αλλά και με την ανάπτυξη της καινοτομίας και της απασχόλησης (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2012) ΟΔΗΓΙΑ 2001/77/ΕΚ Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης αποφάσισε στις 27 Σεπτεμβρίου το 2001 σύμφωνα με γνώμες και συνθήκες που προϋπήρχαν από Επιτροπές και Συμβούλια, να προάγει την ηλεκτρική ενέργεια που μπορεί να παραχθεί στην αγορά μέσω ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. 23

25 Εκτιμάται πως υπάρχουν πολύ μεγάλες δυνατότητες και προοπτικές εξέλιξης της βιώσιμης ανάπτυξης μέσω αυτών των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και των διάφορων μορφών που αυτές μπορούν να παράγουν, όμως μένουν αχρησιμοποίητες εδώ και πολλά χρόνια. Θεωρείται πως αν υπάρχει σωστή εκμετάλλευση αυτών αλλά κυρίως της παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας, η οποία αναφέρεται στη Λευκή Βίβλο για τις ΑΠΕ ότι είναι η υψηλότερη σε προτεραιότητα, με βάση αυτή την οδηγία θα δημιουργηθούν περισσότερες θέσεις εργασίας, ενώ θα υπάρξει ένα θετικό αντίκτυπο στην κοινωνική συνοχή. Για να επιτευχθεί αυτός ο στόχος που παρουσιάζεται με βάση αυτήν την οδηγία θα πρέπει επιτροπές από κάθε κράτος μέλος να καθιερώσουν και να συμφωνήσουν σε κάποιους στόχους τους οποίους στην συνέχεια θα νομοθετήσουν και θα αφορούν την εγχώρια κατανάλωση ενέργειας. Επίσης, τα κράτη μέλη θα πρέπει να θέσουν σε λειτουργία δικούς τους μηχανισμούς με την βοήθεια των οποίων θα υλοποιηθεί το νομοθετικό σχέδιο ευκολότερα. Η συνεχής παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας από ΑΠΕ που θα εισχωρεί στην αγορά θα δημιουργήσει νέες οικονομικές κλίμακες που θα μειώσουν το κόστος. Επίσης οι οικονομίες θα μπορέσουν να γίνουν περισσότερο ανταγωνιστικές και ελκυστικές ενώ θα πραγματοποιούνται εξαγωγές και θα υπάρχουν ευκαιρίες για απασχόληση δεδομένου ότι θα υπάρχει ένα απολύτως θετικό αντίκτυπο στις περιφέρειες και τις τοπικές οικονομίες (Εφημερίδα Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, 2001) ΠΡΑΣΙΝΗ ΒΙΒΛΟΣ ΓΙΑ ΤΙΣ ΑΠΕ Οι πράσινες βίβλοι είναι έγγραφα τα οποία αποσκοπούν στο να προβληματίσουν και στη συνέχεια να δημιουργήσουν συνεδρίαση μεταξύ των επιτροπών κάθε κράτους μέλους της ΕΕ. Οι διαβουλεύσεις οι οποίες θα πραγματοποιηθούν στη συνέχεια μπορούν να είναι το έναυσμα για να εκδοθεί η Λευκή Βίβλος η οποία θα αναφέρεται σε συγκεκριμένα μέτρα κοινοτικής δράσης (Υπηρεσία επίσημων εκδόσεων ευρωπαϊκών κοινοτήτων, 2000). 24

26 Η Πράσινη Βίβλος για την ενεργειακή απόδοση που έγινε στις 22 Ιουνίου 2005 περιγράφει τους τρόπους εξοικονόμησης ενέργειας και την σημαντικότητα αυτών. Ονομάζει το σχέδιο «πρόκληση» αφού η άσκοπη υπερκατανάλωση οδηγεί όλα τα κράτη μέλη σε περιβαλλοντικά και οικονομικά προβλήματα. Αναφέρεται σε σχέδια τα οποία πρέπει να γίνουν στους τομείς των μεταφορών, της ενέργειας και της παραγωγής γενικά. Στην Πράσινη Βίβλο υποστηρίζεται ότι μέχρι το 2020 θα μπορέσουμε να μειώσουμε την κατανάλωση ενέργειας κατά 20%. Μέσα σε αυτό το έγγραφο λοιπόν υπάρχουν προτάσεις, λύσεις αλλά ακόμα και τιμωρίες που πρέπει να επιβάλλονται για να μπορέσουν να επιτευχθούν οι στόχοι που θέτουν (Εuropa, 2007β) ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ Η κλιματική αλλαγή είναι μια από τις μεγαλύτερες περιβαλλοντικές προκλήσεις της εποχής και έχει αρκετές σοβαρές συνέπειες στο φυσικό, στο κοινωνικό αλλά και στο οικονομικό περιβάλλον. Αυτές οι συνέπειες έχουν διαφορά από περιφέρεια σε περιφέρεια, στο είδος και την ένταση τους, ανάλογα με τις δραστηριότητες κάθε περιοχής. Όλα τα προβλήματα τα οποία μπορούν να επηρεάσουν τον πλανήτη φυσικά δεν μπορούν να εξαφανιστούν αλλά με σωστή αξιοποίηση της δύναμης αυτού μπορούν να μειωθούν ώστε να μην αποτελούν κίνδυνο (Greenpeace, χ.χ). Η Ελλάδα λαμβάνει κεντρική θέση στην οργάνωση ενός ενεργειακού μέλλοντος το οποίο βασίζεται κυρίως στην στρατηγική και τα προγράμματα της πράσινης ανάπτυξης και των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. Η ενεργειακή πολιτική της Ελλάδας ευνοεί κυρίως μεγάλες ιδιωτικές επενδύσεις. Η ενεργειακή πολιτική της Ελλάδας έχει στόχο να δημιουργήσει ένα ισχυρό ανθρώπινο δυναμικό με πολλές ευκαιρίες για απασχόληση και μια ανταγωνιστική αγορά. Με το νόμο 2773/1999 απελευθερώνεται η αγορά ηλεκτρικής ενέργειας και πραγματοποιούνται ευκολότερα επενδύσεις. Με αρχική επιχείρηση τη ΔΕΗ που για πολλά χρόνια είναι μονοπώλιο ιδρύονται κι άλλες επιχειρήσεις που ασχολήθηκαν με την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας καθώς και με άλλες μορφές ενέργειας. Η Ελλάδα 25

27 έχει βάλει σε εφαρμογή μεγάλα έργα με βάση τις εναλλακτικές μορφές ενέργειας, κερδίζοντας έτσι τον κεντρικό ρόλο στον ενεργειακό άξονα της Νοτιοανατολικής Ευρώπης (Ιnvest in Greece agency, 2008) ΤΟ ΝΟΜΟΘΕΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΣΤΟΝ ΤΟΜΕΑ ΤΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ Στην Ελλάδα η ενεργειακή πολιτική φαίνεται να ευνοεί τις μεγάλες επενδύσεις στον ιδιωτικό τομέα. Μέχρι το 2020 η Παγκόσμια Τράπεζα θεωρεί ότι θα χρειαστούν για επενδύσεις περισσότερα από 30 δισεκατομμύρια Ευρώ, για την βελτίωση και την κατασκευή μονάδων παραγωγής ενέργειας, για μεταφορά και διανομή ενέργειας και για ανανεώσιμες πηγές ενέργειας (ΑΠΕ). Η ενεργειακή πολιτική της Ελλάδας έχει δημιουργήσει ένα περιεκτικό ρυθμιστικό πλαίσιο και πλαίσιο αγοράς για τον τομέα της ενέργειας, με στόχο να καλλιεργήσει βιώσιμες, ανταγωνιστικές και ασφαλείς πηγές ενέργειας. Το νομοθετικό της πλαίσιο όταν συσχετίζεται με την ενεργειακή πολιτική προβλέπει σπουδαίες ευκαιρίες για επενδύσεις σε διάφορους τομείς (Διαχειριστής Εθνικού Συστήματος Φυσικού Αερίου Α.Ε., 2011). Ο αναπτυξιακός νόμος 3299/2004 ενίσχυε τις κρατικές επενδύσεις σε ολόκληρη την Ελλάδα. Σκοπός του νόμου αυτού ήταν να ενδυναμώσει την ισόρροπη ανάπτυξη, να αυξήσει την απασχόληση, να βελτιώσει την ανταγωνιστικότητα της οικονομίας, να ενισχύσει την επιχειρηματικότητα, να προωθήσει την τεχνολογική αλλαγή και την καινοτομία, να προστατεύσει το περιβάλλον, να εξοικονομήσει ενέργεια και να κατορθώσει την περιφερειακή σύγκλιση 4 (Taxnews, 2004). Για τη βελτίωση της ανταγωνιστικότητας της ελληνικής οικονομίας και την επίτευξη της κοινωνικής και οικονομικής σύγκλισης της Ελλάδας με τις άλλες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, δημιουργήθηκε ένα επιχειρησιακό πρόγραμμα το οποίο ονομάζεται Επιχειρησιακό Πρόγραμμα "Ανταγωνιστικότητας" (ΕΠΑΝ) Βασικό στόχος του προγράμματος αυτού είναι να ενισχύσει την επιχειρηματικότητα σε τομείς όπως, οι νέες τεχνολογίες να απελευθερώσει την αγορά της ενέργειας, του

28 περιβάλλοντος, του τουρισμού. Να ενισχύσει τις ειδικές κατηγορίες πληθυσμού όπως οι νέοι, οι γυναίκες και τα άτομα με ειδικές ανάγκες, αλλά και να χρηματοδοτήσει τις δράσεις εκσυγχρονισμού των επιχειρήσεων και ιδιαίτερα των μικρομεσαίων επιχειρήσεων στη μεταποίηση, στον τουρισμό και στις υπηρεσίες (ΚΠΣ, χ.χ.). Μετά το νόμο 3299/2004 δημιουργήθηκε από το Υπουργείο Ανάπτυξης ο νόμος 3908/2011, ο οποίος είναι ο επενδυτικός νόμος που έχει σαν βασικό χρηματοδοτικό εργαλείο την ίδρυση, την επέκταση και τον εκσυγχρονισμό επιχειρήσεων, δίνοντάς τους επιδοτήσεις οι οποίες φτάνουν μέχρι και το 60% του προϋπολογισμού της επένδυσής τους (Noisis Σύμβουλοι Ανάπτυξης Α.Ε., χ.χ.). Τέλος, μετά το Επιχειρησιακό Πρόγραμμα "Ανταγωνιστικότητας" (ΕΠΑΝ) δημιουργήθηκε το νέο Επιχειρησιακό Πρόγραμμα "Ανταγωνιστικότητας" (ΕΠΑΝ ΙΙ), που έχει ως κεντρικό στόχο τη βελτίωση της ανταγωνιστικότητας και της εξωστρέφειας των επιχειρήσεων και του παραγωγικού συστήματος της χώρας, με ιδιαίτερη έμφαση στη διάσταση της καινοτομικότητας (Υπουργείο Ανάπτυξης, Ανταγωνιστικότητας, Υποδομών, Μεταφορών και Δικτύων, 2007) Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ ΓΙΑ ΤΙΣ ΑΠΕ Η Ελληνική Κυβέρνηση έχει θεσμοθετήσει νόμους για μια κατάλληλη βιώσιμη, αναπτυξιακή και περιβαλλοντική πολιτική. Με το Ν 3851/2010 βοήθησε στην αύξηση του εθνικού στόχου συμμετοχής των ΑΠΕ στην τελική κατανάλωση ενέργειας στο 20%. Όσο αφορά την εξοικονόμηση ενέργειας έχει δημιουργήσει ένα αποτελεσματικό σχέδιο δράσης ενεργειακής δραστηριότητας όπου προβλέπει 9% εξοικονόμηση στην ενέργεια. Με το Ν3855/2010 έχουμε νέα μέτρα και μηχανισμούς που είναι απαραίτητα για την επίτευξη του στόχου της εξοικονόμησης ενέργειας. Σύμφωνα με τους ενεργειακούς στόχους της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Στόχοι ) η Ελλάδα μέχρι το 2020 θα πρέπει να έχει δημιουργήσει έργα τα οποία είναι βασισμένα σε μια πράσινη πολιτική. Η επίτευξη των στόχων θα διαμορφώσει ένα απολύτως καθαρό περιβάλλον το οποίο θα μπορεί να δεχθεί οποιαδήποτε καινοτομία. 27

29 Το σχέδιο δράσης για τις ΑΠΕ πρόκειται για ένα πολύ σημαντικό εργαλείο που ανάλογα με την πολιτική, την τεχνολογία και τους διάφορους φορείς στην αγορά θα προσαρμόζεται ώστε να εφαρμόζονται οι στόχοι για το 2020 ταυτόχρονα με την στρατηγική της πράσινης ανάπτυξης (Υπουργείο Ανάπτυξης και κλιματικής αλλαγής, χ.χ). Από το 2011 στο 2013 βλέπουμε ραγδαία ανάπτυξη στον τομέα των ΑΠΕ. Ο κλάδος των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας προσέλκυσε 2,5 δις για επενδύσεις. Προϋπόθεση για την καλή πορεία των επενδύσεων ήταν η πολιτική σταθερότητα και η σταθερότητα ενός καλού επενδυτικού σχεδίου (Εφημερίδα Καθημερινή, 2013). Μέτρα πολιτικής στήριξης των ΑΠΕ για την Ελλάδα του σήμερα μπορεί να είναι μια εγγυημένη τιμή αγοράς, επιχορηγήσεις για διάφορα κατασκευαστικά έργα στον τομέα των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας όπως επίσης και επιχορηγήσεις για τον τρόπο εισροής τους στην αγορά (Μπουλαξής και Παπαχρήστου, 2004) ΕΡΓΑΛΕΙΑ ΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΗΣΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΩΝ ΕΠΕΝΔΥΣΕΩΝ Ενεργειακές επενδύσεις είναι οι επενδύσεις οι οποίες υπάγονται σε συστήματα Εξοικονόμησης Ενέργειας (ΕΞΕ), Συμπαραγωγής Ηλεκτρισμού και Θερμότητας (ΣΗΘ), Υποκατάστασης συμβατικών καυσίμων (ΥΠΟ) µε υγραέριο ή φυσικό αέριο και Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας (ΑΠΕ). Η χρηματοδότησή των επενδύσεων αυτών στα κτίρια επιτυγχάνεται με διάφορους τρόπους, είτε παραδοσιακούς, είτε με την χρήση καινοτόμων χρηματοδοτικών εργαλείων (Βουρδουμπάς 2007, Κέντρο Ανανεώσιμων Πηγών και Εξοικονόμησης Ενέργειας 2010). Η παραδοσιακή και πιο απλή σχετικά μέθοδος των ενεργειακών επενδύσεων είναι η δανειοδότηση του τραπεζικού τομέα. Όλες πλέον οι τράπεζες χορηγούν δάνεια ανακατασκευής ή επισκευής κτιρίων που συµπεριλαµβάνουν και τις επενδύσεις εξοικονόμησης ενέργειας. Βέβαια, χρόνο με τον χρόνο αλλάζουν συνέχεια τα κριτήρια που έχουν οι τράπεζες για την χορήγηση δανείων και φυσικά γίνονται όλο και πιο απαιτητικά τα κριτήρια αυτά και πολύ πιο δύσκολη η χορήγηση αυτών (Βουρδούμπας, 2007). 28

30 Μια άλλη μέθοδος χρηματοδότησης περιλαμβάνει την παροχή επιδοτήσεων επί του κεφαλαίου επένδυσης που χορηγεί η Ελλάδα. Οι συνηθέστερες επιδοτήσεις που χορηγούνται από το κράτος είναι από το Υπουργείο Οικονομικών µέσω του Αναπτυξιακού νόμου και από το Υπουργείο Ανάπτυξης µέσω του Επιχειρησιακού Προγράμματος Ενέργειας. Το μεγαλύτερο μέρος της επιδότησης είναι κυρίως από Ευρωπαϊκά κονδύλια με ποσοστό συνήθως 75% ενώ το υπόλοιπο ποσοστό της επιδότησης καλύπτεται από τον Ελληνικό προϋπολογισμό. Εκτός από τις επιδοτήσεις κεφαλαίου μέσω των Επιχειρησιακών Προγραμμάτων του Υπουργείου Ανάπτυξης και του Αναπτυξιακού νόμου, ο νόμος 3468/2006 για τις ΑΠΕ και την ΣΗΘΥΑ (Συμπαραγωγή Ηλεκτρισμού και Θερμότητας Υψηλής Απόδοσης) παρέχει εγγυημένες τιμές αγοράς της ηλεκτρικής ενέργειας που παράγεται από τις τεχνολογίες αυτές. Για το νησιωτικό σύστημα και για τεχνολογίες με υψηλό κόστος επένδυσης (π.χ. φωτοβολταϊκά συστήματα) χορηγούνται άλλα κριτήρια δηλαδή, υψηλότερες τιμές αγοράς (Βουρδουμπάς 2007, Κέντρο Ανανεώσιμων Πηγών και Εξοικονόμησης Ενέργειας 2010) Ο ΝΟΜΟΣ 3299/2004 Ο αναπτυξιακός νόμος 3299/2004 είναι ένα νομικό πλαίσιο το οποίο απευθύνεται στα κίνητρα ιδιωτικών επενδύσεων για την οικονομική ανάπτυξη και την περιφερειακή σύγκλιση. Δηλαδή ο νόμος αυτός παρέχει ενισχύσεις σε επενδυτικά σχέδια με σκοπό την ενδυνάμωση της ισόρροπης ανάπτυξης, την αύξηση της απασχόλησης, την βελτίωση της ανταγωνιστικότητας της οικονομίας, την ενίσχυση της επιχειρηματικότητας, την προώθηση της τεχνολογικής αλλαγής και της καινοτομίας, την προστασία του περιβάλλοντος, την εξοικονόμηση ενέργειας και την επίτευξη της περιφερειακής σύγκλισης. Τα είδη ενισχύσεων που παρέχονται στα επενδυτικά σχέδια στον συγκεκριμένο νόμο είναι η παροχή επιχορήγησης από το Δημόσιο ή η επιδότηση χρηματοδοτικής μίσθωσης που δίνεται για την απόκτηση καινούργιου μηχανολογικού και λοιπού εξοπλισμού. Η φορολογική απαλλαγή από την καταβολή του φόρου εισοδήματος μη 29

31 διανεμομένων κερδών από το σύνολο των δραστηριοτήτων της επιχείρησης της πρώτης δεκαετίας από την πραγματοποίηση του επενδυτικού σχεδίου, με το σχηματισμό ισόποσου αφορολόγητου αποθεματικού. Και τέλος, η επιδότηση του κόστους των δημιουργουμένων θέσεων εργασίας για 2 χρόνια. Επίσης, αυτός ο νόμος παρέχει την δυνατότητα συνδυασμού των παραπάνω ειδών ενισχύσεων, υπαγόμενα σε ειδικά καθεστώτα ενισχύσεων. Τα ειδικά επενδυτικά σχέδια τα οποία αξιοποιούν τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, υποκαθιστούν τα υγρά καύσιμα ή την ηλεκτρική ενέργεια με αέρια καύσιμα και εξοικονομούν ενέργεια. Παράγουν καινοτόμα προϊόντα ή υπηρεσίες. Εισάγουν και προσαρμόζουν περιβαλλοντικά φιλικής τεχνολογίας στην παραγωγική διαδικασία. Και τέλος υλοποιούν ολοκληρωμένο πολυετούς επιχειρηματικό σχέδιο φορέων των μεταποιητικών και μεταλλευτικών επιχειρήσεων (Εφημερίδα της Κυβερνήσεως, 2004). Οι προϋποθέσεις, οι περιορισμοί και οι όροι για την χορήγηση των ενισχύσεων, όπως αυτές αναφέρονται στο ισχύοντα νόμο στο άρθρο 5 είναι (Thraki solar, 2004): Για πολύ μικρές επιχειρήσεις το ποσό ορίζεται στις Για τις μικρές επιχειρήσεις ορίζεται στις Για τις μεσαίες επιχειρήσεις ορίζεται στις Και για τις μεγάλες επιχειρήσεις το ποσό ορίζεται στις Έτσι αρχικά καταβάλλεται το 50% του ποσού της επιχορήγησης μετά την υλοποίηση του 50% της επένδυσης και το υπόλοιπο 50% του ποσού της επιδότησης καταβάλλεται με το τέλος του έργου και με την σύνδεση της εγκατάστασης με τη ΔΕΗ. Στον νόμο αυτό παρατηρήθηκαν κάποιες αδυναμίες οι οποίες είναι η έλλειψη αναπτυξιακής στόχευσης και στρατηγικής, η απουσία κινήτρων ενίσχυσης της ανταγωνιστικότητας και η μη συμβολή στον τεχνολογικό και γνωστικό μετασχηματισμό. Επίσης παρατηρήθηκαν και θεσμικές δυσλειτουργίες, όπως είναι η πολυπλοκότητα του θεσμικού πλαισίου και το πλήθος ρυθμίσεων ως προς το είδος και το εύρος των δραστηριοτήτων που ενισχύονται. Επίσης, η έλλειψη ξεκάθαρου ετήσιου χρονοδιαγράμματος και προϋπολογισμού. Και τέλος, καθυστερήσεις στην 30

32 αξιολόγηση, την χρηματοδότηση, την υλοποίηση και τους ελέγχους που πραγματοποιούταν για τα επενδυτικά σχέδια, διότι χρησιμοποιούταν ένα πολύπλοκο σύστημα βαθμολογίας (Υπουργείο Ανάπτυξης, Ανταγωνιστικότητας, Υποδομών, Μεταφορών & Δικτύων, 2010) ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΤΙΚΟΤΗΤΑ (Ε.ΠΑΝ) Το επιχειρησιακό πρόγραμμα «ανταγωνιστικότητα και επιχειρηματικότητα » προσπαθεί να πετύχει μια μακροχρόνια ανάπτυξη με βάση την αξιοποίηση συγκεκριμένων πόρων σε συγκεκριμένους τομείς όπως το εμπόριο, η βιομηχανία, η ενέργεια και η τεχνολογία ( Υπουργείο Ανάπτυξης, 2013). Έργα τα οποία έγιναν στην Ανατολική Μακεδονία και Θράκη είναι οι αγωγοί ενέργειας. Με το (ΕΠΑΝ) χρηματοδοτήθηκε η διασύνδεση Ελληνοτουρκικού συστήματος φυσικού αερίου. Επίσης δημιουργήθηκε μια εταιρεία η οποία έφτιαξε το μεγαλύτερο Αιολικό πάρκο στην Ελλάδα, συνολικής ισχύς 40,3 MW και είναι εγκατεστημένη στον νομό Ροδόπης (ΚΠΣ, 2006). Με την δημιουργία των δύο παραπάνω μεγάλων έργων αλλά και άλλων πολλών τα οποία χρηματοδοτήθηκαν από το πρόγραμμα ΕΠΑΝ ενισχύθηκε η οικονομική δραστηριότητα της χώρας, ενώ έγινε μια σημαντική συμβολή στην ανάπτυξη της Ελληνικής βιομηχανίας. Δημιουργήθηκαν αρκετές θέσεις απασχόλησης τόσο κατά την εγκατάσταση όσο και κατά την λειτουργία αυτών τον συστημάτων Ο ΝΟΜΟΣ 3908/2011 Ο νέος επενδυτικός νόμος 3908/2011 αναφέρεται στην ενίσχυση ιδιωτικών επενδύσεων για την οικονομική ανάπτυξη, την επιχειρηματικότητα και την περιφερειακή συνοχή. Σημαντικές αλλαγές έχουν πραγματοποιηθεί στον νέο νόμο σε σχέση με τον προηγούμενο επενδυτικό νόμο 3299/04 (Σχεδιασμός-Διαχείριση Προγραμμάτων Οργάνωση Επιχειρηματικών Λειτουργιών, 2011). 31

33 Ο νόμος αυτός απευθύνεται σε επιχειρηματίες που δραστηριοποιούνται σε ένα εύρος κλάδων της αγοράς δύο φορές ανά έτος (τον Απρίλιο και τον Οκτώβριο). Ιδιαίτερα προωθεί την νεανική επιχειρηματικότητα, δηλαδή επιχειρήσεις νέων ατόμων ηλικίας 20 έως 40 ετών. Προβλέπει πληθώρα κίνητρα με συνδυασμό επιχορήγησης, επιδότησης leasing, φοροαπαλλαγής και χαμηλότοκα δάνεια μέσω ενός ειδικού Ταμείου στήριξης των επιχειρήσεων, του ΕΤΕΑΝ. Η διαδικασία έγκρισης ολοκληρώνεται σε διάστημα 50 ημερών αφού υπάρχουν οργανωμένα Γραφεία Εξυπηρέτησης Επενδυτών τα οποία υποδέχονται τα επενδυτικά σχέδια και με το Εθνικό Μητρώο Αξιολογητών γίνεται η διαδικασία όλο και πιο γρήγορη (Αντωνίου, 2011). Σκοπός του νόμου είναι να προωθήσει την οικονομική ανάπτυξη της χώρας με το να διαμορφώσει σύστημα ενίσχυσης των επενδύσεων, με το οποίο θα βελτιώνεται η επιχειρηματικότητα, η τεχνολογική ανάπτυξη, η ανταγωνιστικότητα των επιχειρήσεων και η περιφερειακή συνοχή, με σκοπό να προωθηθεί η πράσινη οικονομία, η αποτελεσματική λειτουργία των διαθέσιμων υποδομών και η αξιοποίηση του ανθρώπινου δυναμικού της Ελλάδας (Εφημερίς της Κυβερνήσεως, 2011). Ο νόμος απευθύνεται σε φυσικά και νομικά πρόσωπα που δραστηριοποιούνται ή θέλουν να δραστηριοποιηθούν σε ένα εύρος κλάδων και τομέων της αγοράς εντός της χώρας. Μια ενδεικτική αναφορά των επιλέξιμων δραστηριοτήτων σε επενδύσεις είναι στο δευτερογενή τομέα που απευθύνεται στη παραγωγή ενέργειας εκτός των φωτοβολταϊκών συστημάτων (Αντωνίου, 2011) ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΑΝΤΑΓΩΝΙΤΣΤΙΚΟΤΗΤΑ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ (Ε.ΠΑΝ ΙΙ) Η ΕΠ Ανταγωνιστικότητα- Επιχειρηματικότητα (ΕΠΑΝ ΙΙ) είναι το αμέσως επόμενο βήμα από το πρόγραμμα ανταγωνιστικότητας και επιχειρηματικότητας Έχει σαν στόχο την ανάπτυξη και την εξέλιξη σε θέματα ανταγωνιστικότητας και παραγωγής με νέες καινοτόμες μεθόδους. Η Συγχρηματοδοτούμενη Δημόσια Δαπάνη του ΕΠΑΝ ΙΙ ανέρχεται στο ποσό των ευρώ από τα οποία 32

34 ευρώ προέρχονται από πόρους του Ευρωπαϊκού Ταμείου Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΕΤΠΑ) και ευρώ από πόρους του Ελληνικού Δημοσίου. Η ιδιωτική συμμετοχή αναμένεται να φθάσει το ευρώ. Ο στόχος του προγράμματος αυτού θα μπορέσει να υλοποιηθεί με επιτυχία με διάφορες δράσεις όπως είναι: Η σωστή εκπαίδευση (οικονομικές γνώσεις). Την ανάπτυξη σωστής και αποτελεσματικής επιχειρηματικότητας μεταξύ των επιχειρήσεων. Τέλος, να προσπαθήσουμε να κάνουμε την Ελλάδα ένα τόπο ελκυστικό, ανταγωνιστικό και έτοιμο να δημιουργήσει και να εφαρμόσει προγράμματα επιχειρηματικότητας και ανταγωνιστικότητας. Η βασική προτεραιότητα του προγράμματος είναι να ενισχύσει τον κλάδο της έρευνας, της τεχνολογίας και της καινοτομίας ως βασική προϋπόθεση για την διάρθρωση της ελληνικής οικονομίας. Στη συνέχεια ακολουθεί η προσπάθεια για την αύξηση της παραγωγικότητας και η αναβάθμιση της χώρας, η βελτίωση του θεσμικού περιβάλλοντος όπως οι υποστηρικτικές δομές και τα μηχανήματα καθώς επίσης και η βελτίωση του επιχειρηματικού περιβάλλοντος. Το πρόγραμμα της επιχειρηματικότητας και ανταγωνιστικότητας πρέπει να κατατάσσει την Ελλάδα στις ενεργειακές χώρες και να προωθεί τον οικολογικό της χαρακτήρα (Υπουργείο Ανάπτυξης, Ανταγωνιστικότητας, Υποδομών,Μεταφορών και Δικτύων, 2013). 33

35 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 : ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΗ ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ Οι Ανανεώσιμες μορφές ενέργειας για πρώτη φορά αξιοποιήθηκαν από το Γερμανικό Κράτος και αργότερα από το Ιαπωνικό και τις Ηνωμένες Πολιτείες. Αυτές οι μορφές ενέργειας ήθελαν να προωθήσουν ένα νέο ελκυστικό μηχανισμό για την παραγωγή, την εκμετάλλευση αλλά και την εξοικονόμηση ενέργειας. Αφού το σχέδιο της παραγωγής ενέργειας θεωρήθηκε αποτελεσματικό έγινε γνωστό και σε χώρες όπως η Ισπανία, η Ελλάδα, η Ιταλία και άλλες. Η Ελλάδα θεωρήθηκε όμως η πλέον κατάλληλη χώρα αφού το κλίμα της, ευνοούσε τέτοιου είδους επενδύσεις (Νικολάου 2010, Jordan-Korte 2011). Η σύγχρονη πραγματικότητα χαρακτηρίζεται από άφθονη σπατάλη και πολλά περιβαλλοντικά προβλήματα τα οποία έχουν προκαλέσει δυσμενείς επιπτώσεις στον πλανήτη. Δεν είναι κρυφό το γεγονός ότι κάθε τρόπος παραγωγής ενέργειας έχει αρνητικές πλευρές. Η μόνη λύση η οποία έμενε αχρησιμοποίητη για πολλά χρόνια ήταν να στρέψουμε το βλέμμα στις ανανεώσιμες μορφές ενέργειας τις οποίες γεννά η ίδια η γη οπότε είναι ακίνδυνες. Η Ελλάδα έχει τις καλύτερες προϋποθέσεις για την δημιουργία έργων ενέργειας που όμως για πολλά χρόνια δεν χρησιμοποιούσε (Αιολική ενέργεια, Ηλιακή ενέργεια, Γεωθερμική Ενέργεια) (Μητράκος, 2012). Όλες αυτές οι μορφές ενέργειας παίζουν καθοριστικό ρόλο για την ανάπτυξη και την προστασία του περιβάλλοντος, ενώ θεωρείται πως αντικαθιστούν τις μέχρι τώρα υπάρχουσες, το βέλτιστο αποτέλεσμα θα είναι να μπορέσουν να χρησιμοποιηθούν ταυτόχρονα για να είναι αποτελεσματικές και αποδοτικές (Johansson et al., 1993). Κατά την άποψη της WWF Ελλάς η οποία κάνει την δική της εκστρατεία ενάντια στις αρνητικές κλιματολογικές επιπτώσεις, θεωρεί πως οι ΑΠΕ είναι η μόνη διέξοδος από την καταστροφή του πλανήτη. Υποστηρίζει πως υπάρχει τρόπος της μείωσης των εκπομπών αερίων βλαβερών για την ατμόσφαιρα. Επίσης, προσθέτει πως μπορεί μέσα σε λίγα χρόνια να επιτευχθεί μια βιώσιμη ανάπτυξη. Βέβαια, ο μόνος τρόπος για να είναι αυτό αποτελεσματικό πρέπει να συνοδεύεται από ένα κατάλληλο θεσμικό πλαίσιο (WWF, 2007). 34

36 Οι τεχνολογίες ανανεώσιμων πηγών ενέργειας φέρνουν στο φως μια νέα εποχή. Σε πολλές χώρες και περιφέρειες είναι υπεύθυνες για την πρόοδο που σημειώνεται αλλά και την συνεχόμενη τεχνολογική καινοτομία, καθώς και την μείωση του κόστους στον τομέα της ενέργειας. Επίσης υπάρχει μεγάλη πρόοδος στην οικοδόμηση νέων ενεργειακών συστημάτων. Υπάρχουν όμως, περισσότερα θέματα εξίσου σημαντικά όπως είναι η ενεργειακή ανεξαρτησία, η εξάλειψη του φαινόμενου οικονομικής κρίσης ύφεσης και της κλιματικής αλλαγής. Γεγονότα όπως πυρηνικά ατυχήματα, μεγάλες πετρελαιοκηλίδες, αλλά ακόμα και περίοδοι οικονομικών κρίσεων έπλητταν κατά καιρούς διάφορες χώρες και είχαν μεγάλες επιπτώσεις που δύσκολα μπορούσαν να αντιμετωπιστούν (De Vos and Sawin, 2013). Σύμφωνα με πρόσφατες παγκόσμιες συζητήσεις σχετικά με την αλλαγή του κλίματος και τις συνέπειες που θα έχουν στο περιβάλλον, θα πρέπει να μπει σε εφαρμογή μια κατάλληλη περιβαλλοντική πολιτική η οποία θα αποσκοπεί στη μείωση ή στην ελαχιστοποίηση εκπομπών και ρύπανσης. Ο Mark D. Rausher, καθηγητής περιβαλλοντολογίας και βιολογίας ασχολήθηκε με την εφαρμογή ενός μοντέλου το οποίο οδηγεί σε μια νέα πράσινη τεχνολογική ανάπτυξη. Ερευνά την επίδραση που έχουν τα περιβαλλοντικά πρότυπα για συσσώρευση κεφαλαίου και επενδύσεων σε μια οικονομία όπου η παραγωγή βασίζεται σε δύο μορφές ενέργειας στην καθαρή (πράσινη) και στην βρώμικη (καφέ). Στόχος λοιπόν είναι να μπορέσει μια οικονομία να πετύχει το βέλτιστο αποτέλεσμα συνοδευόμενη από μια κατάλληλη θεωρία ελέγχου (Moser et al, 2013). Με τον Ν2244/94 έχουμε την έναρξη της ενεργειακής ανάπτυξης. Ο νόμος αυτός αντικαταστάθηκε και εξελίχθηκε πολύ γρήγορα, ενώ μέχρι σήμερα υπάρχει ένα αποτελεσματικό και ανταγωνιστικό νομοσχέδιο για τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και την πράσινη ανάπτυξη. Τον Ιανουάριο του 2008 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή νομοθέτησε μια σειρά στόχων τους οποίους και ονόμασε Στόχους διότι το όριο υλοποίησης και εφαρμογής τους είναι μέχρι το 2020 (ΥΠΕΚΑ, 2009). Οι στόχοι αυτοί αποτελούν ενεργειακούς στόχους αλλά και περιβαλλοντικούς (Λαδάς, 2009): Εξοικονόμηση ενέργειας 20% έως το

37 Μείωση των εκπομπών αερίων 20% της κατανάλωσης ενέργειας να προέρχεται από ΑΠΕ Η ελπίδα για μια πράσινη νέα ανάπτυξη ή στρατηγική θα μπορέσει να δημιουργήσει νέες επενδύσεις και μεγάλα έργα που θα προστατεύουν το περιβάλλον, θα δημιουργήσουν έσοδα άλλα και πολλές νέες θέσεις εργασίας εξαλείφοντας τις άσκοπες επιδοτήσεις χτίζοντας πράσινες καινοτόμες υποδομές με αύξηση της ενεργειακής απόδοσης χωρίς να δαπανάται άσκοπα ενέργεια. Ο συνδυασμός επιδοτήσεων πράσινης ανάπτυξης και φορολόγησης ρυπογόνων αερίων που αυξάνουν το διοξείδιο του άνθρακα στην ατμόσφαιρα θα είναι μια σωτήρια λύση για την καταπολέμηση των κλιματικών προβλημάτων που έχουν προκληθεί (Van Der Ploeg and Withagen, 2013). Το πρόγραμμα των Ηνωμένων Εθνών για το περιβάλλον, η παγκόσμια Τράπεζα, το πρόγραμμα ΟΟΣΑ 1Α ΚΑΙ 1Β φαίνεται να έχουν αγκαλιάσει την πράσινη ανάπτυξη αφού τονίζουν πως ιδιαίτερα σε περιόδους οικονομικής ύφεσης η στρατηγική που ακολουθεί είναι μια διέξοδος. Πράσινη ανάπτυξη σημαίνει την προώθηση της οικονομικής ανάπτυξης, εξασφαλίζοντας ταυτόχρονα ότι τα φυσικά περιουσιακά στοιχεία εξακολουθούν να παρέχουν τους πόρους και τις περιβαλλοντικές υπηρεσίες από τις οποίες εξαρτάται η ευημερία μια χώρας. Δεν έχει σχεδιαστεί ως μια αντικατάσταση για τη βιώσιμη ανάπτυξη, αλλά μάλλον θα πρέπει να θεωρείται ένα υποσύνολο της. Είναι ένα επιχειρησιακό πρόγραμμα πολιτικής που μπορεί να βοηθήσει για να επιτύχει η πρόοδος στη διασύνδεση οικονομίας και περιβάλλοντος (Schmalensee, 2012). Το Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης σημειώνει πως είναι ιδιαιτέρως ικανοποιημένο από την πολιτική που σχεδιάζεται να ακολουθήσουν τα κράτη μέλη και υποθέτει πως μέχρι το 2050 θα υπάρχει μια ασφαλής βιώσιμη πορεία ανάπτυξης (Συμβούλιο Ευρωπαϊκής Ένωσης, 2010). Σύμφωνα με την Greenpeace οι επιχειρήσεις που θα ασχοληθούν με αυτές τις μορφές ενέργειας, θα δημιουργήσουν επιπλέον θέσεις εργασίας με αποτέλεσμα να γίνει μια σημαντική προσπάθεια για μείωση της ανεργίας, αλλά και 36

38 επίλυση της κρίσης που έχει επέλθει και πλήττει τα τελευταία χρόνια την Ελλάδα αλλά και πολλές χώρες της ΕΕ (Greenpeace, 2009). Οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας αλλά και πράσινη ανάπτυξη με τις καινοτομίες τους σίγουρα έχουν θετικές συνέπειες στην ανάπτυξη κάθε χώρας, όμως πάντα υπάρχει και μια αρνητική πλευρά, αφού το νομοπλαίσιο που ψηφίστηκε το 2010 έφερε αντιδράσεις κυρίως ως προς την αδειοδοτική διαδικασία η οποία θα μειώσει σημαντικά το χρόνο υλοποίησης των επενδυτικών έργων. Οι αντιδράσεις προέρχονται από διάφορους κλάδους αλλά κυρίως από τον κλάδο της δημιουργίας φωτοβολταϊκών έργων και οι λόγοι είναι πως δεν μπορούν να πραγματοποιηθούν εύκολα αιτήσεις για εγκατάσταση φωτοβολταϊκών. Βέβαια πολύ σύντομα, αλλάζει ο νόμος και επιτρέπει την άδεια οικιακής χρήσης φωτοβολταϊκών συστημάτων στα 1000 κιλοβάτ και την κατάργηση της περιβαλλοντικής αδειοδότησης για συστήματα εγκατάστασης σε κτήρια και περιοχές (Καλαϊτζίδης, 2010). Εκείνη ακριβώς την χρονιά, το 2010 επιδοτούνται πράσινα προγράμματα προϋπολογισμού 90 εκ. ευρώ με στόχο τη σταδιακή ένταξη ελληνικών επιχειρήσεων στην οικονομία προστασίας περιβάλλοντος (Δασοπούλου, 2010). Διακρίνουμε λοιπόν, πως η πράσινη ανάπτυξη και οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας συνεχώς εξελίσσονται και αυξάνονται κυρίως στην χώρα μας, εφόσον πλέον μπορούν να συνοδεύονται από ένα κατάλληλο νομοθετικό πλαίσιο το οποίο δεν προκαλεί αντιδράσεις, αλλά όπως μπορούμε να παρατηρήσουμε δεν έχει παρά μόνο θετική επίδραση. Έγινε μια ραγδαία ανάπτυξη έργων στην Ελλάδα το 2012 η οποία κατάφερε να αυξήσει 74% την ισχύ στην χώρα μας σε σχέση με την προηγούμενη χρονιά του Η συνολική εγκατεστημένη ισχύς από σταθμούς Α.Π.Ε. στη χώρα μας ενισχύθηκε κατά 770MW μέσα στο έτος, ενώ ξεπέρασε τα 2500MW. Μεγάλη αύξηση παρουσιάζει η ανάπτυξη νέας ισχύος για την τεχνολογία των φωτοβολταϊκών, γεγονός που ενισχύει την ορθότητα της απόφασης εξ ορθολογισμού των εγγυημένων τιμών που έχει τεθεί σε εφαρμογή από 1η Φεβρουαρίου Τα αιολικά παραμένουν και για το 2011 η κυρίαρχη μορφή ανανεώσιμης ενέργειας με συνολική εγκατεστημένη ισχύ 1636MW, από 1300MW που ήταν το προηγούμενο έτος (ενίσχυση κατά 26%). Αύξηση στη διείσδυση παρουσιάζουν και τα μικρά υδροηλεκτρικά, από 196MW σε 206MW (αύξηση 5%). Για τις μορφές που υστερούν, 37

39 όπως η βιομάζα και η γεωθερμία, το ΥΠΕΚΑ στοχεύει στην ενίσχυση τους, γι' αυτό και προώθησε σχετική νομοθετική ρύθμιση για την κατά προτεραιότητα εξέταση των αιτημάτων αυτών (Μπιρμπίλη, 2010). Καμία ενεργειακή επιλογή δεν είναι πανάκεια ούτε μπορεί από μόνη της να θεωρηθεί λύση στα περιβαλλοντικά ζητήματα. Χρειάζεται χρήση όλων τον μορφών ενέργειας ταυτόχρονα ορθολογικότερα. Πρέπει να αναπτύξουμε τεχνολογίες χαμηλού κόστους αποδοτικότερες και αποτελεσματικότερες. Χρειάζεται να μειώσουμε τις εκπομπές αερίων στην ατμόσφαιρα και αυτό να συμφωνηθεί διεθνώς για να έχουμε τα σωστά αποτελέσματα. Ο πιο εύκολος, ο πιο οικονομικός και ο πιο γρήγορος τρόπος λοιπόν για την επίλυση των προβλημάτων είναι η εξοικονόμηση ενέργειας (Πιριπίτση, 2010). Από τα παραπάνω είναι φανερό ότι η ΑΠΕ πρόκειται να αποτελέσουν ένα πολύ σημαντικό τομέα της οικονομίας στο άμεσο μέλλον. Συνεπώς μια πληθώρα επιχειρήσεων αναμένεται να εμπλακεί στην εγκατάσταση και λειτουργία μονάδων ΑΠΕ. Πολλές από αυτές της επιχειρήσεις θα χρειαστούν να λάβουν δάνεια απ τις Τράπεζες. Συνεπώς είναι απαραίτητη η ανάπτυξη εργαλείων τα οποία θα βοηθήσουν τις τράπεζες στην διαδικασία αξιολόγησης των αιτημάτων δανειοδότησης. Τα εργαλεία αυτά όμως θα πρέπει να εμπλέκουν και παραμέτρους περιβαλλοντικές στη διαδικασία αξιολόγησης. Ο σκοπός της εργασίας είναι η ανάπτυξη ενός μοντέλου Αξιολόγησης των τραπεζικών επενδύσεων στον τομέα των ΑΠΕ. Για το σκοπό αυτό θα πρέπει να καθοριστούν κάποια βασικά κριτήρια και παράμετροι, τα οποία θα χρησιμοποιηθούν από τις τράπεζες για την πραγματοποίηση της Αξιολόγησης. Τα κριτήρια θα διακριθούν σε 3 μεγάλες κατηγορίες. Τα τραπεζικά ποσοτικά, τα περιβαλλοντικά ποσοτικά και τα περιβαλλοντικά ποιοτικά. Η ανάλυση τους θα γίνει με τη χρήση μιας μεθοδολογίας της MCDA η οποία ονομάζεται AHP. 38

40 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3: ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΔΕΔΟΜΕΝΑ 3.1. ΠΟΛΥΚΡΙΤΗΡΙΑ ΑΝΑΛΥΣΗ ΑΠΟΦΑΣΕΩΝ Η πολυκριτήρια ανάλυση αποφάσεων (ΠΚΑΑ) (Multicriteria Decision Aid, MCDA ή Multicriteria Decision Making) αποτελεί ένα εξελιγμένο χώρο της επιχειρησιακής έρευνας, ο οποίος τις τρεις τελευταίες δεκαετίες έχει παρουσιάσει ιδιαίτερη άνθηση τόσο σε θεωρητικό όσο και σε πρακτικό επίπεδο. Η ΠΚΑΑ είναι μια συστηματική λογική και μαθηματική μέθοδος που βοηθάει τους αποφασίζοντες να επιλύσουν πολύπλοκα και ιδιαίτερα σημαντικά προβλήματα λήψης αποφάσεων, τα οποία δεν είναι δυνατό να επιλύσει κάποιος μέσω μιας μονόπλευρης και μονοδιάστατης ανάλυσης (Αραμπατζής 2008, Τσιαφογιάννη 2011, Αλεξίου 2009). Η διαδικασία λήψης αποφάσεων είναι η διαδικασία εκείνη που ο αποφασίζοντας επιλέγει μια λύση από ένα σύνολο εναλλακτικών επιλογών, ο οποίος συγκρίνει και αξιολογεί τις λύσεις αυτές, έτσι ώστε να επιλεχθεί η καταλληλότερη και ορθότερη λήψη απόφασης για το συγκεκριμένο πρόβλημα που έχει προκύψει και τέθηκε για επίλυση. Η αντιμετώπιση του προβλήματος αυτού αποτελεί το βασικό αντικείμενο της πολυκριτήριας ανάλυσης αποφάσεων. Η κύρια όμως διαφορά της πολυκριτήριας ανάλυσης από άλλες εναλλακτικές προσέγγισης, δεν είναι η απλή σύνθεση όλων των παραμέτρων ενός προβλήματος. Αυτή, πραγματοποιείται και μέσω άλλων μεθοδολογικών προσεγγίσεων. Το βασικό χαρακτηριστικό της πολυκριτήριας ανάλυσης είναι η πραγματοποίηση της αναγκαίας σύνθεσης υπό τη σκοπιά της πολιτικής λήψης των αποφάσεων και του συστήματος προτιμήσεων και αξιών, το οποίο χρησιμοποιεί ο αποφασίζων (Αραμπατζής 2008, Τσιαφογιάννη 2011, Αλεξίου 2009, Μαυρωτάς 2000). Η ΠΚΑΑ δεν αποτελεί μια μεθοδολογία εύρεσης της άριστης λύσης στο υφιστάμενο πρόβλημα, διότι άριστη λύση δεν μπορεί ουσιαστικά να υπάρξει. Απλά η πολυκριτήρια θεώρηση προσφέρει μεγαλύτερη ευελιξία και καλύτερη αντιμετώπιση των προβλημάτων, διότι εξετάζονται περισσότερες διαστάσεις, δηλαδή αναπτύσσεται η βασική λογική για την προσέγγιση του προβλήματος, προσδιορίζονται τα κύρια δομικά στοιχεία του προβλήματος και αναλύονται οι βασικές τους ιδιότητες (Αλεξίου 2009, Μαυρωτάς 2000, Υπηρεσία περιβάλλοντος, Υπουργείο Γεωργίας 39

41 Φυσικών Πόρων και Περιβάλλοντος και Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο: Σχολή Χημικών Μηχανικών 2005). Με βάση αυτό το θεωρητικό υπόβαθρο έχει δημιουργηθεί ένα πλήθος τεχνικών, κατάλληλων για την αντιμετώπιση πληθώρα προβλημάτων που προκύπτουν στην πράξη. Πραγματοποιείται η ταξινόμηση των τεχνικών αυτών σε ιδιαίτερες κατηγορίες, οι οποίες διακρίνονται σε τρεις βασικές ομάδες μεθόδων (Υπηρεσία περιβάλλοντος, Υπουργείο Γεωργίας Φυσικών Πόρων και Περιβάλλοντος και Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο: Σχολή Χημικών Μηχανικών 2005, Αραμπατζής 2008): Πολυκριτηριακός μαθηματικός προγραμματισμός (Multiobjective Mathematical Programming) Πολυκριτηριακή θεωρία χρησιμότητας (Multiattribute Utility Theory) Θεωρία των σχέσεων υπεροχής (Outranking Relations) Αναλυτική Συνθετική Προσέγγιση (Preference Disaggregation Approach) Η πολυκριτήρια θεωρία χρησιμότητας, η θεωρία των σχέσεων υπεροχής και η Αναλυτική-Συνθετική Προσέγγιση, κατευθύνονται προς την αντιμετώπιση διακριτών προβλημάτων λήψης αποφάσεων. Απώτερος στόχος τους, είναι η σύνθεση όλων των κριτηρίων με σκοπό την αξιολόγηση ενός πεπερασμένου συνόλου εναλλακτικών δραστηριοτήτων. Αντίθετα, ο Πολυκριτήριος Μαθηματικός Προγραμματισμός αποτελεί μια γενίκευση της γνωστής θεωρίας του μαθηματικού προγραμματισμού σε περιπτώσεις που πρέπει να βελτιστοποιηθούν πολλαπλές αντικειμενικές συναρτήσεις (Αραμπατζής, 2008) ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ Η λήψη αποφάσεων αποτελεί μια από τις βασικότερες ιδέες και διαδικασίες της ανθρώπινης συμπεριφοράς και τη βάση για διάφορες λειτουργίες και δραστηριότητες όχι μόνο σε επίπεδο προσωπικό αλλά και σε συλλογικό πρακτικής επιχειρήσεων και οργανισμών. Η απόφαση συνδέει μια ολόκληρη διαδικασία κατά την οποία 40

42 ανταλλάσσονται απόψεις, πληροφορίες, γεγονότα ενώ μπορούν να επιλυθούν προβλήματα ή να διασπαστούν σε μικρότερα (Γκολέμη, 2010). Aπό του πρώτους που μελέτησαν την πολυκριτήρια ανάλυση ήταν ο Ramon Llull ( ), Nicolas Cusanus ( ), Le Chevalier Jean-Charles de Borda ( ), Marie Jean Antoine Nicolas de Carital ( ), Jeremy Benthan ( ), Francis Ysidro Edgeworth ( ). Ακολούθησαν και πολλοί άλλοι οι οποίοι μελέτησαν, ανέπτυξαν τις μεθόδους και τις θεωρίες ενώ φαίνεται να αναβάθμισαν τα πολυκριτήρια συστήματα λήψης αποφάσεων (Παρασκευόπουλος, 2008). Η μέθοδος της ανάλυσης αποφάσεων φαίνεται να έχει συζητηθεί πολύ στα πλαίσια της λήψης αποφάσεων, ενώ υπάρχουν διαφορετικές αντιλήψεις, ιδέες και σενάρια τα οποία αναπτύσσονται κατά τη διάρκεια υλοποίησης μιας απόφασης που πρέπει να παρθεί (Stewart and Jesus, 2013). Η συμβολή της πολυκριτήριας ανάλυσης είναι σημαντική, διότι έχει πολύπλευρη διάσταση, αφού μπορεί και εξετάζει κάθε ενδεχόμενο και δίνει πολλαπλές λύσεις από τις οποίες επιλέγεται η περισσότερο αξιόπιστη και αποτελεσματική. Η φιλοσοφική ιδέα της ανάλυσης αυτής είναι να παρέχει πληροφορίες σχετικές με τους στόχους που συγκρούονται και να βρίσκει κοινά σημεία που αυτοί διαθέτουν για να δώσουν το βέλτιστο αποτέλεσμα. Το αποτέλεσμα που θα προκύπτει κάθε φορά θα είναι αντικειμενικό ενώ θα προκαλείται από υποκειμενικούς παράγοντες. Με την παροχή μιας μεθοδολογίας θα πετυχαίνετε η μοντελοποίηση μιας αδόμητης απόφασης. Για να υπάρχει πολυκτριτήρια ανάλυση αποφάσεων θα πρέπει να υπάρχει και ένα κατάλληλο περιβάλλον το οποίο θα επιτρέπει την λήψη αποφάσεων και θα την υποστηρίζει, θα πρέπει να είναι σε θέση να αντιμετωπίσει αποφάσεις με κακά δεδομένα, θα πρέπει να επιτρέπει την ανθρώπινη παρέμβαση και να μπορεί να κάνει εύκολη την χρήση των απαραίτητων κριτηρίων. Η πολυκριτήρια ανάλυση φαίνεται να δίνει λύσεις πριν χρόνια όπως για παράδειγμα το 2001 στην Ιορδανία όπου υπήρχε πρόβλημα με την παροχή νερού. Τα κριτήρια στα οποία στηρίχθηκε η ανάλυση ήταν η αξιοπιστία, η διαθεσιμότητα, το κόστος, η τεχνική και την περιβαλλοντική 41

43 βιωσιμότητα. Με την βοήθεια των μεταβλητών αυτών επιτεύχθηκε μια ορθολογική και αποτελεσματική λύση (Οkeola and Sule, 2010). Όσο αφορά τώρα την Ελληνική κοινωνία υπάρχουν περιπτώσεις που εφαρμόστηκε η πολυκριτήρια ανάλυση και έδωσε πολύ σημαντικές λύσεις σε σημαντικά προβλήματα που έπρεπε να αντιμετωπισθούν. Η πολυκριτήρια μέθοδος φαίνεται στην ολοκλήρωση της διαχείρισης του ταμιευτήρα στον Νομό Αρκαδίας όπου ο πληθυσμός αντιμετώπιζε σημαντικό πρόβλημα με το νερό. Μετά την είσοδο του 21 ου αιώνα έγινε επιτακτική η ανάγκη για την εφαρμογή μέτρων τα οποία θα εξασφάλιζαν καλύτερη ποιότητα νερού. Πραγματοποιήθηκε εκτεταμένος έλεγχος των υδάτων, έγινε ένα μεγάλο σχέδιο οργάνωσης και έργων επεξεργασίας νερού και απολύμανσης ενώ συγκρίνοντας όλες τις απόψεις του πληθυσμού προσπάθησαν και κατέληξαν στην καλύτερη εναλλακτική λύση (Αλεξίου, 2009). Άλλη μια εφαρμογή της μεθόδου που αφορά το νερό ήταν στην περιοχή της λεκάνης του ποταμού Λουδία. Εκεί, πραγματοποιήθηκε επεξεργασία και εφαρμογή των δεικτών όσο αφορά την αειφορία και την γεωργία. Η πολυκριτήρια μέθοδος παρουσίασε την καμπύλη ζήτησης του νερού στην γεωργία αλλά και την βέλτιστη κατανομή εδαφικών και υδάτινων πόρων (Λατινόπουλος, 2006). Σκόπιμο θα ήταν να αναφέρουμε και την καταστροφή του δάσους του Ταϋγέτου στην Πελοπόννησο όπου δέχθηκε μεγάλο πλήγμα με την πυρκαγιά του 2007 και καταστράφηκε ολοσχερώς. Η μέθοδος της πολυκριτήριας ανάλυσης εδώ φαίνεται σημαντική αφού βοήθησε στην οριοθέτηση της περιοχής και την αποκατάσταση με φυσικό ή τεχνητό τρόπο. Δημιουργήθηκε λοιπόν, ένα πολυκριτηριακό μοντέλο το οποίο βασίστηκε στους κλιμετεδαφικούς και οικολογικούς παράγοντες που επηρεάζουν την φυσική και τεχνητή αναγέννηση του κατεστραμμένου δάσους. Προέκυψαν αρκετά σενάρια αποκατάστασης, συγκρίθηκαν με τα συμπεράσματα της μεθόδου αυτής και τελικά αποδόθηκαν αποτελέσματα, τα οποία φάνηκαν απολύτως αποτελεσματικά αφού μπόρεσαν να καλύψουν και να επιδιορθώσουν περισσότερο από το 50% της επιφάνειας του κατεστραμμένου δάσους (Αγγελόπουλος, 2011). 42

44 3.3. ΒΑΣΙΚΕΣ ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΜΕΘΟΔΩΝ ΠΟΛΥΚΡΙΤΗΡΙΑΣ ΑΝΑΛΥΣΗΣ Κάθε πρόβλημα το οποίο απαιτεί λύση πρέπει να υποστηρίζεται από ένα θεωρητικό μέρος και ένα πρακτικό, το οποίο θα παρουσιάζει τις ιδιότητες, τις πληροφορίες και τις δυσκολίες που τυχόν μπορεί να προκύψουν κατά την επίλυσή του. Το πρακτικό μέρος που θα οδηγήσει στις περισσότερο αξιόπιστες λύσεις μπορεί να επιτευχθεί με τις λεγόμενες τεχνικές πολυκριτήριας ανάλυσης, όπου με συγκεκριμένη μεθοδολογία έχουν την ιδιότητα να διαχωρίζουν τις πιο σημαντικές αποφάσεις και τα περισσότερο αξιόπιστα συμπεράσματα. Οι παρακάτω τεχνικές λοιπόν, καταρτίζουν τις περισσότερο σημαντικές μεθόδους πολυκριτήριας ανάλυσης (Υπουργείο Γεωργίας, Φυσικών Πόρων και Περιβάλλοντος, 2005): Πολυκριτήριος μαθηματικός προγραμματισμός Πολυκριτήρια θεωρία χρησιμότητας. Θεωρία των σχέσεων υπεροχής Αναλυτική Συνθετική Προσέγγιση ΠΟΛΥΚΡΙΤΗΡΙΟΣ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΟΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΣ Ο πολυκριτήριος μαθηματικός προγραμματισμός (ΠΜΠ) είναι ο κλάδος της πολυκριτήριας ανάλυσης αποφάσεων που επιτρέπει την ταυτόχρονη θεώρηση πολλαπλών αντικειμενικών συναρτήσεων στα πλαίσια της μεθοδολογίας του μαθηματικού προγραμματισμού. Δηλαδή, αποτελεί το κοινό υποσύνολο δύο πολύ διαδεδομένων πεδίων της Επιχειρησιακής Έρευνας, που είναι ο Μαθηματικός Προγραμματισμός και η Πολυκριτηριακή Λήψη Αποφάσεων, η οποία ασχολείται με προβλήματα λήψης απόφασης όπου εμπλέκονται περισσότερα του ενός κριτηρίων απόφασης (Υπουργείο Ανάπτυξης, Γενική Γραμματεία Έρευνας και Τεχνολογίας 2006, Δεσπότης 1989). 43

45 Τα προβλήματα ΠΜΠ ανήκουν στην κατηγορία των προβλημάτων χαμηλού βαθμού δόμησης (ill structured problems), δηλαδή είναι προβλήματα όπου η ορθολογική λύση τους δεν καθορίζεται από το ίδιο το πρόβλημα, όπως στο Μαθηματικό Προγραμματισμό, αλλά αποτελεί αντικείμενο προοδευτικής αναζήτησης µε ανάμειξη του αποφασίζοντα στη διαδικασία αυτή. Το βασικό χαρακτηριστικό των προβλημάτων του Πολυκριτήριου Μαθηματικού Προγραμματισμού είναι ότι βέλτιστη λύση δεν έχει πια σημασία καθότι, δεν υπάρχει συνήθως µία λύση που να βελτιστοποιεί συγχρόνως όλες τις αντικειμενικές συναρτήσεις, δηλαδή µια ιδανική λύση (ideal solution). Στον ΠΜΠ υπάρχει η έννοια των κατά Pareto βέλτιστωνάριστων λύσεων (Pareto optimal solutions) (Υπουργείο Ανάπτυξης, Γενική Γραμματεία Έρευνας και Τεχνολογίας 2006, Μαυρωτάς et al. 2012). Η ραγδαία αύξηση της τεχνολογίας και συγκεκριμένα η υπολογιστική ισχύς των ηλεκτρονικών υπολογιστών, περιόρισε τους χρόνους επίλυσης των προβλημάτων, καθιστώντας τις μεθόδους πρακτικά εφαρμόσιμες αλλά και πιο δεκτικές στον πειραματισμό. Προβλήματα που παλαιότερα μπορεί να θεωρούνταν ουσιαστικά άλυτα λόγω του απαιτούμενου χρόνου επίλυσης, πλέον λύνονται σε δευτερόλεπτα (Αυγούλης, 2012) ΠΟΛΥΚΡΙΤΗΡΙΑ ΘΕΩΡΙΑ ΧΡΗΣΙΜΟΤΗΤΑΣ Η Πολυκριτήρια θεωρία χρησιμότητας έχει ως σκοπό να μοντελοποιήσει τις προτιμήσεις του αποφασίζοντα μέσω μιας συνάρτησης αξιών που ονομάζεται συνάρτηση χρησιμότητας, η οποία συνθέτει όλα τα επιμέρους κριτήρια αξιολόγησης. Η πιο διαδεδομένη συνάρτηση χρησιμότητας που χρησιμοποιείται σε ερευνητικό και πρακτικό επίπεδο είναι η προσθετική συνάρτηση. U(Z 1,Z 2 ) = p 1 u 1 (Z 1 ) + p 2 u 2 (Z 2 ) Z 1,Z 2 : επιμέρους κριτήρια p 1,p 2 : βαρύτητες κριτηρίων u 1 (Z 1 ), u 2 (Z 2 ) : επιμέρους συναρτήσεις χρησιμότητας 44

46 U(Z 1,Z 2 ) : συνολική συνάρτηση χρησιμότητας Η συγκεκριμένη συνάρτηση είναι άθροισμα γινομένων των συντελεστών στάθμισης των κριτηρίων με τις συναρτήσεις μερικών χρησιμοτήτων των κριτηρίων αξιολόγησης. Η διαδικασία ανάπτυξης μιας συνάρτησης χρησιμότητας βασίζεται στη συνεργασία του αναλυτή με τον αποφασίζοντα. Η συνεργασία αυτή, καθορίζει τις βαρύτητες των κριτηρίων αξιολόγησης ως προς τις παραχωρήσεις που είναι σε θέση να πραγματοποιήσει ο αποφασίζοντας μεταξύ των κριτηρίων, καθώς επίσης και τη μορφή των μερικών συναρτήσεων χρησιμότητας (Παναγιώτου 2010, Αραμπατζής 2008) ΘΕΩΡΙΑ ΤΩΝ ΣΧΕΣΕΩΝ ΥΠΕΡΟΧΗΣ Τα θεμέλια των σχέσεων υπεροχής τέθηκαν από τον Roy τη δεκαετία του 1960, όπου με τις εργασίες του σχετικά με την οικογένεια μεθόδων ELECTRE (Elimination Et Choix Traduisant la Realite) για την αντιμετώπιση πολυκριτήριων προβλημάτων απόφασης με διακριτές επιλογές. Είναι ιδιαίτερα γνωστή μέθοδος ενώ χρησιμοποιεί προκαθορισμένα πρότυπα τα οποία βοηθάνε στη σύγκριση και την ταξινόμηση των λύσεων. Η μέθοδος αυτή μπορεί να χρησιμοποιηθεί και σε συγκρίσεις ανά ζεύγη. Είναι σε θέση να προσδιορίσει πληροφορίες οι οποίες δημιουργούν ασυμβατότητα στη λήψη της απόφασης. Η ανάπτυξη της σχέσης υπεροχής βασίζεται σε πληροφορίες που παρέχει ο ίδιος ο αποφασίζοντας. Με την προσπάθεια μοντελοποίησης και κατάταξης των αποφάσεων που συγκρούονται γίνεται προσπάθεια για την επίτευξη εκείνου του συνδυασμού που θα φέρει σε συμφωνία τις δύο αποφάσεις ώστε να βρεθεί εναλλακτική λύση (Παρασκευόπουλος 2008, Greco 2011). Οι τεχνικές της χωρίζονται σε δύο στάδια: Στάδιο 1: Πραγματοποιείται μια σχέση υπεροχής μεταξύ των εξεταζόμενων δραστηριοτήτων. 45

47 Στάδιο 2: Πραγματοποιείται η εκμετάλλευση δραστηριοτήτων υπό την επιθυμητή μορφή. Η ταύτιση αυτών των δύο σταδίων αποτελεί την έννοια της σχέσης (Παρασκευόπουλος, 2008) ΑΝΑΛΥΤΙΚΗ ΣΥΝΘΕΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ Με την βοήθεια συναρτήσεων υπάρχει η δυνατότητα μοντελοποίησης των αποφάσεων ώστε να γίνει η σωστή ταξινόμηση, διάκριση και επιλογή των εναλλακτικών λύσεων. Το σύνολο των εναλλακτικών αυτών λύσεων είναι περιορισμένο και λέγεται σύνολο αναφοράς. Ο αποφασίζων έχει τη δυνατότητα να εκφράσει τις προτιμήσεις του για τις ενέργειες του συνόλου αναφοράς, ανάλογα με την μορφή που πρέπει να έχει το αποτέλεσμα της αξιολόγησης. Στη συνέχεια με τεχνικές παλινδρόμησης βασισμένες στον μαθηματικό προγραμματισμό αφού από τον ίδιο προκύπτει και η συνάρτηση χρησιμότητας, αναπαράγονται αποφάσεις οι οποίες εκφράστηκαν και αναμένεται να υλοποιηθούν (Ευαγγέλου, 2005). Η UTA αποτελεί μέθοδο παλινδρόμησης για την ανάπτυξη των προτιμήσεων και την αξιολόγηση των δεξιοτήτων. Το μοντέλο αυτό είναι απαραίτητο, αξιόπιστο και αποδοτικό επειδή αφορά ποιοτικές αλλά και ποσοτικές πληροφορίες. Στόχος του είναι η καλύτερη δυνατή συμβατότητα μοντέλου και αποφασίζοντα. Ακόμα μία γνωστή μέθοδος είναι η UTADIS που αποτελεί προσαρμογή της UTA για την επίλυση προβλημάτων που το αποτέλεσμα πρέπει να έχει τη μορφή ταξινόμησης σε προκαθορισμένες κατηγορίες (Γαριτός, 2012). 46

48 3.4. Η ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΤΗΣ ΑΝΑΛΥΤΙΚΗΣ ΙΕΡΑΡΧΗΣΗΣ Η θεωρία της διαδικασίας αναλυτικής ιεράρχησης (Analytical Hierarchy Process AHP) αναπτύχθηκε από τον Thomas Saaty στο τέλος της δεκαετίας του 1970 για την αντιμετώπιση προβλημάτων απόφασης με σύνθετα κριτήρια και αποτελεί μία από τις πιο διαδεδομένες μεθόδους ανάλυσης αποφάσεων. Σε αυτό έχουν συμβάλλει τόσο οι απλές και σαφείς μαθηματικές ιδιότητες της μεθόδου και η ευκολία στην εισαγωγή των δεδομένων, όσο και τα αποτελέσματα των εφαρμογών της. Η διαδικασία της AHP αντιμετωπίζει το πρόβλημα της κατανομής των βαρών σε ένα σύνολο από δραστηριότητες σύμφωνα με το βαθμό σημαντικότητας και οργανώνει συστηματικά τα συστατικά στοιχεία ενός προβλήματος απόφασης σε μία ιεραρχική δομή που ξεκινάει από το στόχο και κατεβαίνει προς τα κριτήρια, τα υπό-κριτήρια και τις εναλλακτικές λύσεις σε διαδοχικά επίπεδα. Για το σκοπό αυτό, πραγματοποιούνται δυαδικές συγκρίσεις με βάση τις εκτιμήσεις των αποφασιζόντων και έπειτα η μέθοδος δίνει τη δυνατότητα με συστηματικό τρόπο υπολογισμού να προσδιοριστεί ποια μεταβλητή έχει τη μεγαλύτερη προτεραιότητα ή επιρροή στο αποτέλεσμα. Η διαδικασία της αναλυτικής ιεράρχησης με την κατάλληλη δόμηση του μοντέλου του προβλήματος, μπορεί να αποτελέσει ένα ιδιαίτερο και χρήσιμο εργαλείο ταξινόμησης των εναλλακτικών λύσεων (Αμπατζόγλου 2011, Παρασκευόπουλος 2008) ΑΡΧΕΣ ΚΑΙ ΑΞΙΩΜΑΤΑ ΤΗΣ AHP Σύμφωνα με τον Saaty η µέθοδος AHP περιλαμβάνει τρεις βασικές αρχές οι οποίες είναι η Αποδόµηση (Decomposition), οι Συγκριτικές κρίσεις (Comparative Judgments) και η Ιεραρχική αποδόµηση ή σύνθεση προτεραιοτήτων (Hierarchic Composition or Synthesis of Priorities). Η αρχή της αποδόµησης δίνει τη δυνατότητα σε ένα σύνθετο πρόβληµα να δοµηθεί σε µια ιεραρχία κατηγοριών, υποκατηγοριών, κλπ. Η αρχή των συγκριτικών κρίσεων πραγματοποιεί συγκρίσεις ανά ζεύγη όλων των δυνατών συνδυασµών των στοιχείων 47

49 µιας οµάδας ή υποοµάδας σε σχέση µε το στοιχείο ή την οµάδα του αµέσως προηγουµένου επιπέδου. Αυτές οι συγκρίσεις ανά ζεύγη χρησιµοποιούνται για να εξαχθούν οι «τοπικές» βαρύτητες των στοιχείων της οµάδας σε σχέση µε το ανώτερο επίπεδο της ιεραρχίας. Η αρχή της ιεραρχικής αποδόµησης ή σύνθεσης, επιτρέπει τον πολλαπλασιασµό των «τοπικών» προτεραιοτήτων των στοιχείων µιας οµάδας µε την ολική (global) βαρύτητα του ανωτέρου επιπέδου σε ολόκληρη την ιεραρχία (Δομαζινάκης, 2010). Η AHP δεν καταμετρά κάθε παράγοντα που αλληλεπιδρά με κάποια εναλλακτική απόφαση ή κάποια λύση ή κάποιο κριτήριο μεμονωμένα, αλλά σε σχετική σύγκριση με κάποιον αντίστοιχο παράγοντα. Δηλαδή, βαθμολογεί τη σημαντικότητα κάποιου άλλου, με λίγα λόγια βασίζεται αποκλειστικά στις δυαδικές συγκρίσεις, που πραγματοποιούνται ανάμεσα στα κριτήρια ή στα υποκριτήρια και τα βάρη που εξάγονται από αυτές, οι οποίες δίνουν μέσα από την κλίμακα του Saaty και το μετρήσιμο αποτέλεσμα. Οι συγκρίσεις αυτές βασίζονται στην κρίση του χρήστη της μεθόδου και πολλές φορές σε κριτήρια τα οποία δεν καθορίζονται. Ο Saaty πρότεινε κατά την πραγματοποίηση των συγκρίσεων να μην χρησιμοποιούνται μόνο δύο αριθμοί w i και w j (ή η ερμηνεία του λόγου τους w i / w j ) από μία κλίμακα, αλλά να καθορίζεται η σύγκριση από έναν αριθμό από μία θεμελιώδη κλίμακα απόλυτων αριθμών, ο οποίος θα αντιπροσωπεύει τον λόγο w i / w j /1. Ο αριθμός αυτός αποτελεί αρκετά καλή και ορθή προσέγγιση του λόγου w i / w j και η παραγόμενη κλίμακα που προκύπτει θα παρέχει πληροφορίες για τους αριθμούς w i και w j, δηλαδή θα αποκαλύπτει τα βάρη για τα συγκρινόμενα μέρη. Παρακάτω στον πίνακα 1 παρουσιάζεται η θεμελιώδης κλίμακα απόλυτων αριθμών του Saaty. Η κλίμακα του Saaty προέρχεται από βασικές αρχές και αξιώματα, τα αξιώματα αυτά για την θεμελιώδη μέτρηση των συγκρίσεων παρουσιάζονται στην πορεία. Ο Saaty τονίζει ότι η κλίμακα αυτή των απόλυτων αριθμών, η οποία χρησιμοποιείται στις δυαδικές συγκρίσεις, προκύπτει και από μαθηματική άποψη από τον νόμο των Weber Fechner (Κόλλια, 2012). 48

50 Πίνακας 1: Θεμελιώδης κλίμακα απόλυτων αριθμών Ένταση της Σχετικής Σημασίας Ορισμός Ερμηνεία 1 Ίση βαρύτητα Δυο δραστηριότητες συνεισφέρουν εξίσου στον στόχο. 3 Μέτρια βαρύτητα του ενός στοιχείου ως προς ένα άλλο Η εμπειρία και η κρίση ευνοούν ελαφρώς μια δραστηριότητα έναντι της άλλης. 5 Σημαντική βαρύτητα του ενός Η εμπειρία και η κρίση ευνοούν στοιχείου ως προς ένα άλλο σημαντικά μια δραστηριότητα έναντι της άλλης. 7 Εκδηλωμένη βαρύτητα Μια δραστηριότητα ευνοείται ισχυρά και η κυριαρχία της εκδηλώνεται στην πράξη. 9 Μέγιστη βαρύτητα Οι λόγοι που ευνοούν τη μια δραστηριότητα έναντι της άλλης είναι του υψηλότερου δυνατού βαθμού επιβεβαίωσης. 2,4,6,8 Ενδιάμεσες τιμές ανάμεσα σε δύο παρακείμενεςκρίσεις Όταν απαιτείται συμβιβασμός. Αντίστροφοι των παραπάνω μη-μηδενικών αριθμών Ρητοί αριθμοί Αν σε μια δραστηριότητα αντιστοιχίζεται ένας από τους παραπάνω αριθμούς, όταν αυτή συγκρίνεται με μια δεύτερη δραστηριότητα, τότε η δεύτερη έχει την αντίστροφη τιμή όταν συγκρίνεται με την πρώτη. Αναλογίες που προκύπτουν από την κλίμακα Αν επιβαλλόταν η συνέπεια λαμβάνοντας n αριθμητικές τιμές για το σχηματισμό του πίνακα Πηγή: Κόλλια,

51 Ένας από τους πρώτους επιστήμονες, ο οποίος προσέγγισε την μελέτη της ανθρώπινης ανταπόκρισης σε ένα φυσικό ερέθισμα με ποσοτικό τρόπο είναι ο Ernst Heinrich Weber ( ). Ενώ τα ευρήματα του Weber μελέτησε ο Gustav Theodor Fechner ( ), ο οποίος προσέφερε μια θεωρητική ερμηνεία αυτών, την οποία αποκάλεσε ως νόμο του Weber (Weber's law). Ο Weber στη μελέτη του θεωρεί κάθε ανιχνεύσιμη αλλαγή στο εσωτερικό και εξωτερικό περιβάλλον και φυσικά εστιάζει σε ερεθίσματα όπου μπορούν να ποσοτικοποιηθούν (Κόλλια, 2012). Ο Saaty ύστερα από μελέτες που πραγματοποιήθηκαν, κατέληξε σε ένα σύνολο S πεπερασμένων θετικών πραγματικών αριθμών, όπου ο κάθε αριθμός δίνει ένα μέτρο της σχετικής σημασίας δύο παραγόντων στη γνώμη του αποφασίζοντα. Το σύνολο S, είναι πεπερασμένο όχι μόνο για λόγους προτυποποίησης της μελέτης μέσω σύγκρισης, αλλά επίσης για την αποφυγή δημιουργίας της παραπλανητικής εντύπωσης ότι η ανθρώπινη κρίση μπορεί να κάνει αυθαίρετα οποιαδήποτε σύγκριση ανεξάρτητα από την ανομοιογένεια των συγκρινόμενων μερών (Κόλλια 2012, Αμπατζόγλου 2011). Ο Saaty όπως αναλύουμε στον πίνακα 1 προτείνει ως επαρκές το σύνολο (Κόλλια, 2012): S = {1/9, 1/7, 1/5, 1/3, 1, 3, 5, 7, 9} Και επιτρέπει για βελτίωση του την επέκταση χρησιμοποιώντας τις ενδιάμεσες τιμές δηλαδή τις {1/9, 1/8, 1/7,, 1,, 7, 8, 9}. Το άνω όριο της κλίμακας του 9 ορίζεται για κάποιους λόγους οι οποίοι είναι οι εξής (Κόλλια, 2012): Ακρίβεια και νόημα στην πράξη παρέχουν οι ποιοτικές συγκρίσεις. Βέβαια όταν τα στοιχεία τα οποία είναι για σύγκριση είναι ίδιας τάξης μεγέθους ή γειτονικής ιδιότητας στην οποία βασίζεται η σύγκριση, δηλαδή απαιτείται ομοιογένεια ανάμεσα στα συγκρινόμενα μέρη. Ο νους του ανθρώπου έχει την ικανότητα να εντοπίζει τις ποιοτικές διαφορές κατά την σύγκριση, δηλαδή αντιπροσωπεύει πέντε χαρακτηρισμούς: ίση, ασθενής, δυνατή, ισχυρή και απόλυτη (equal, weak, strong, very strong & absolute). Για περισσότερη ακρίβεια γίνονται συμβιβασμοί ανάμεσα σε αυτά τα πέντε επίπεδα. Έτσι η έννοια του συμβιβασμού παρατηρείται ιδιαίτερα κατά την διαδικασία της 50

52 κριτικής σκέψης. Γι' αυτό το λόγο, το σύνολο που προκύπτει αποτελείται από εννέα διαδοχικές τιμές. Ο Saaty για να καλύψει το εύρος των προτιμήσεων κατά την σύγκριση δύο στοιχείων δημιούργησε εννέα επίπεδα διάκρισης ανάμεσα στα στοιχεία, έτσι ώστε η προτίμηση να είναι ακριβέστερη, δηλαδή η χαμηλότερη προτίμηση δίνεται με το ζεύγος (χαμηλή, χαμηλή) το οποίο αντιστοιχεί στο επίπεδο 1 της κλίμακας του Saaty και η υψηλότερη στο επίπεδο 9 με το ζεύγος (υψηλή, υψηλή). Ο Saaty έχει αποδείξει ότι για λόγους διατήρησης της συνέπειας κατά την εφαρμογή της μεθόδου ο χρήστης δεν χρειάζεται να λαμβάνει υπόψιν περισσότερα από 7±2 επίπεδα σύγκρισης. Η κλίμακα αυτή συνδέεται άμεσα με την σημασία που αποδίδεται στις αποφάσεις. Σε περίπτωση που υπάρχει μια ακριβής μέτρηση της προτίμησης ενός κριτηρίου έναντι σε κάποιο άλλο, π.χ. 1,278, ο χρήστης μπορεί να χρησιμοποιήσει την ακριβή μέτρηση χωρίς προσέγγιση, εάν το κρίνει απαραίτητο. Αυτές οι μικρές αλλαγές στις κρίσεις του αποφασίζοντος, έχει διαπιστωθεί ότι οδηγούν σε μικρές αλλαγές στις προτεραιότητες που προκύπτουν. Τέλος, εάν σε κάποιες περιπτώσεις υπάρχει ανομοιογένεια των συγκρινόμενων στοιχείων και η θεμελιώδης κλίμακα κρίνεται ανεπαρκής, χρησιμοποιείται η συσταδοποίηση (clusterization). Δηλαδή τα στοιχεία να οποία συγκρίνονται τοποθετούνται σε συστάδες έτσι ώστε οι ανά ζεύγη συγκρίσεις να οδηγούν σε αντιδράσεις, με τέτοιο τρόπο στον οποίο οι αριθμητικές τιμές να είναι ίδιας τάξης μεγέθους. Στην πράξη οι ποσοτικές διαφορές κατά την αντίδραση στην μεταβολή των ερεθισμάτων δεν είναι πολλές. Στο εσωτερικό κάθε συστάδας όμως διατηρείτε η βαθμολόγηση σύμφωνα με την κλίμακα του Saaty και έτσι αυτή επεκτείνεται όσο είναι απαραίτητο για την αντιμετώπιση του προβλήματος. Όσον αφορά τα αξιώµατα πάνω στα οποία βασίζεται η διαδικασία της Αναλυτικής Ιεράρχησης είναι το (Δομαζινάκης, 2010): Αξίωµα της αµοιβαιότητας (reciprocal axiom) 51

53 Αξίωµα της οµοιογένειας (homogeneity axiom) Αξίωµα της σύνθεσης (synthesis axiom) Πιο αναλυτικά, το αξίωμα της αμοιβαιότητας υπαινίσσεται ότι αν Pc(A,B) είναι µία σύγκριση ανά ζεύγη των στοιχείων Α και Β σε σχέση µε το στοιχείο C το οποίο είναι του ανωτέρου επιπέδου, απεικονίζοντας το πόσες φορές περισσότερο έχει µια ιδιότητα το στοιχείο Α σε σχέση µε το στοιχείο Β, τότε θα πρέπει να ισχύει ότι Pc(B,A) = 1 / Pc(A,B). Για παράδειγµα, αν το Α είναι δέκα φορές µεγαλύτερο από το Β, τότε το Β είναι το ένα δέκατο του µεγέθους του Α (Δομαζινάκης, 2010). Το αξίωµα της οµοιογένειας διατυπώνει ότι οι συγκρίσεις των στοιχείων έχουν νόημα μόνον όταν δεν διαφέρουν κατά πολύ τα στοιχεία όσον αφορά στις ιδιότητες στις οποίες γίνεται η σύγκριση. Αν κάτι τέτοιο δεν είναι εφικτό να εφαρμοστεί, τότε τα λάθη στις συγκρίσεις µπορεί να είναι πολύ µεγάλα. Όταν γίνεται η δομή εποµένως µιας ιεραρχίας, θα πρέπει να δίνεται ιδιαίτερη προσοχή κατά την ταξινόµηση των στοιχείων ώστε αυτά να µην διαφέρουν πολύ μεταξύ τους, όταν βρίσκονται µαζί µέσα σε µια οµάδα (Μπόνη 2012, Δομαζινάκης 2010). Τέλος, το αξίωμα της σύνθεσης αναφέρει ότι η σπουδαιότητα των στοιχείων σε μια ιεραρχία δεν εξαρτώνται από στοιχεία κατωτέρων επιπέδων. Αυτό το αξίωμα είναι απαραίτητο για να μπορέσει να εφαρμοστεί η αρχή της ιεραρχικής σύνθεσης. Επιπλέον, τα δύο πρώτα αξιώματα σύμφωνα με πραγματικές εφαρμογές είναι πλήρως. Το τρίτο όμως αξίωμα της σύνθεσης, απαιτεί προσεκτική εξέταση, διότι είναι συνηθισμένο να παραβιάζεται (Δομαζινάκης, 2010) ΣΤΑΔΙΑ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ AHP Για τη πιο εύκολη κατανόηση και αποτίμηση του προβλήματος η AHP το διαχωρίζει σε ιεραρχημένα υπό-προβλήματα. Έτσι στις υποκειμενικές αποτιμήσεις γίνεται η μεταβολή τους σε αριθμητικές τιμές και έπειτα τίθενται σε επεξεργασία ώστε να ταξινομηθούν όλες οι εναλλακτικές λύσεις σε μια αριθμητική κλίμακα. Η 52

54 μεθοδολογία της εφαρμογής AHP μπορεί να ερμηνευθεί με κάποια βήματα, τα οποία είναι τα εξής: Το πρώτο βήμα το οποίο είναι και το πιο σημαντικό μέρος της λήψης αποφάσεων, αναλύει το πρόβλημα σε μια ιεραρχία στόχου, κριτηρίων, υπό-κριτηρίων και εναλλακτικών λύσεων. Η δόμηση ενός προβλήματος απόφασης μέσω ιεράρχησης είναι το πρωταρχικό στάδιο στη μεθοδολογία της AHP. Η ιεράρχηση εμφανίζει μια σχέση μεταξύ των στοιχείων ενός επιπέδου με τα στοιχεία του αμέσως κατώτερου επιπέδου. Η σχέση αυτή των στοιχείων εισχωρεί στα πιο χαμηλά επίπεδα της ιεραρχίας και έτσι με αυτόν το τρόπο κάθε στοιχείο συσχετίζεται με καθένα από τα υπόλοιπα. Ο Saaty προτείνει ότι ένας από τους πιο χρήσιμους τρόπους για να δημιουργηθεί η ιεράρχηση είναι να εργαστεί κάτω από το στόχο και στη συνέχεια να δουλέψει σταδιακά πάνω από τις εναλλακτικές λύσεις, έως ότου τα επίπεδα δύο διαδικασιών να συνδέονται με τέτοιο τρόπο ώστε να καθίστανται πιθανές οι συγκρίσεις. Στο δεύτερο βήμα συγκεντρώνονται τα στοιχεία από τους εμπειρογνώμονες, οι οποίοι είναι σχετικοί με την ιεραρχία της επιχείρησης, στην κατά ζεύγη (pairwise) σύγκριση των εναλλακτικών λύσεων σε μια ποιοτική κλίμακα. Οι εμπειρογνώμονες μπορούν να θεωρήσουν τη σύγκριση ως ίση μεταξύ των δύο εναλλακτικών λύσεων, οριακά ισχυρή, ισχυρή, πολύ ισχυρή και εξαιρετικά ισχυρή για κάποια από τις δύο λύσεις που προέκυψαν. Στο τρίτο βήμα οι συγκρίσεις κατά ζεύγη (pairwise) των διαφόρων κριτηρίων που δημιουργούνται στο βήμα 2 συγκροτούνται σε μια τετραγωνική μήτρα. Τα διαγώνια στοιχεία της μήτρας είναι 1 δηλαδή ίσα. Το κριτήριο στη i n σειρά είναι καλύτερο από το κριτήριο j n στήλη, εάν η αξία του στοιχείου (i,j) είναι μεγαλύτερη από 1 διαφορετικά το κριτήριο στη j n στήλη είναι καλύτερο από αυτό στη i n σειρά. Το (j,i) στοιχείο της μήτρας είναι το αμοιβαίο του (i,j) στοιχείου. Την σημασία στα κριτήρια που γίνεται η σύγκριση δίνουν η κύρια χαρακτηριστική ρίζα (eigenvalue) και η κανονικοποιημένη αντιστοιχία των χαρακτηριστικών διανυσμάτων. Τα στοιχεία των κανονικοποιημένων διανυσμάτων (eigenvector) 53

55 χαρακτηρίζονται βάρη όσον αφορά τα κριτήρια ή τα υπό-κριτήρια και εκτιμήσεις όσον αφορά τις εναλλακτικές λύσεις. Στο πέμπτο βήμα αξιολογείται η αρμονία της διάταξης n της μήτρας. Υποκειμενικές όμως είναι οι συγκρίσεις που πραγματοποιούνται με αυτόν το τρόπο, δηλαδή εάν αυτός ο δείκτης συνέπειας δεν καταφέρει να φθάσει σε ένα επιθυμητό επίπεδο, αυτό σημαίνει ότι αυτές οι συγκρίσεις μπορεί να επανεξεταστούν. Ο δείκτης συνέπειας (CI) υπολογίζεται ως CI_( _max _n)/(n-1) όπου _max είναι το μέγιστο της χαρακτηριστικής ρίζας της μήτρας. Τέλος, το CI μπορεί να συγκριθεί με μία τυχαία μήτρα, RI. Έτσι, η αναλογία που προκύπτει CI/RI καλείται ως αναλογία συνέπειας CR. Ο Saaty προτείνει ότι η αξία του CR πρέπει να είναι λιγότερο από 0,1. Στο τελευταίο και έκτο βήμα, πολλαπλασιάζετε με τα βάρη των υπο-κριτηρίων η εκτίμηση κάθε εναλλακτικής λύσης και αθροίζεται για να πάρει τις «τοπικές» εκτιμήσεις όσον αφορά κάθε κριτήριο. Έπειτα, οι «τοπικές» εκτιμήσεις πολλαπλασιάζονται με τη σειρά τους με τα βάρη των κριτηρίων και αθροίζονται για να προκύψουν οι σφαιρικές εκτιμήσεις. Όσον αφορά ένα κοινό κριτήριο, η AHP παράγει τις τιμές βάρους για κάθε εναλλακτική λύση βασισμένη στην υπολογισθείσα σημασία μιας εναλλακτικής λύσης έναντι μιας άλλης (Σαρέλλας, 2011) ΤΟ ΛΟΓΙΣΜΙΚΟ EXPERT CHOICE Το Expert Choice δημιουργήθηκε από τον Thomas Saaty και τον Ernest Forman στις αρχές της δεκαετίας του 1980, το οποίο αποτέλεσε το πρώτο σύστημα υποστήριξης απόφασης, που υλοποίησε τη μεθοδολογία της αναλυτικής ιεράρχησης (AHP). Το λογισμικό αυτό είναι ένα από τα πλέον πιο δημοφιλή λογισμικά λήψης απόφασης, αφού χρησιμοποιείται από επιχειρήσεις και δημόσιους οργανισμούς, όπως επίσης και από εκπαιδευτικά ιδρύματα παγκοσμίως. Ο χρήστης του Expert Choice έχει τη δυνατότητα να δημιουργήσει ένα μοντέλο χρησιμοποιώντας τη μεθοδολογία της διαδικασίας αναλυτικής ιεράρχησης και να βοηθηθεί στη λήψη της καλύτερης δυνατής απόφασης. 54

56 Τα στάδια υλοποίησης του λογισμικού αυτού είναι πρώτα στην ανάλυση του προβλήματος όπου γίνεται ο καθορισμός του γενικού στόχου, των κριτηρίων, υπόκριτηρίων καθώς επίσης και των εναλλακτικών επιλογών και η δημιουργία της ιεραρχίας. Ο στόχος/σκοπός συγκροτεί το πρώτο επίπεδο, τα κριτήρια το δεύτερο, τα υπό-κριτήρια αν υπάρχουν το τρίτο και ο χρήστης μπορεί να συνεχίσει στο επίπεδο που θέλει την ιεράρχηση, ανάλογα βέβαια με το επιθυμητό βαθμό εξειδίκευσης του μοντέλου. Με αυτόν τον τρόπο δημιουργούνται και άλλα επίπεδα υπό-κριτηρίων. Και ακολουθεί το τελευταίο επίπεδο της ιεραρχίας όπου τοποθετούνται οι εναλλακτικές λύσεις. Επιπλέον, το Expert Choice αφήνει περιθώριο για την εισαγωγή αβεβαιότητας στο μοντέλο, με τη χρησιμοποίηση σεναρίων που σχετίζονται σε διαφορετικές συνθήκες, οι οποίες είναι δύσκολο να προβλεφθούν και μπορεί να οδηγήσουν σε διαφοροποιήσεις στα κριτήρια ή στις εναλλακτικές λύσεις. Τέλος, υπάρχει η δυνατότητα να συμπεριληφθεί στο μοντέλο ένα επίπεδο παικτών (players) ή πολλών χρηστών, δεδομένου του γεγονότος ότι οι αποφάσεις πολλές φορές λαμβάνονται από ομάδες και όχι από μεμονωμένα άτομα (Αμπατζόγλου, 2011). 3.6 ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΕΠΕΝΔΥΣΕΩΝ ΣΤΟΝ ΤΟΜΕΑ ΤΩΝ ΑΠΕ Επένδυση είναι η τοποθέτηση κεφαλαίου κάποιου επενδυτή σε ένα σύνολο κινητών η ακίνητων αξιών οι οποίες μπορούν να γίνουν περισσότερο αποδοτικές στο τέλος κάθε χρονικής περιόδου. Η απόδοση αυτή είναι πάντα ανάλογη του επενδυτικού κινδύνου που μπορεί να υπάρχει. Τα κύρια χαρακτηριστικά μιας επένδυσης είναι το όφελος που μπορεί να υπάρξει, η πιθανότητα κινδύνου όπου χάνεται μέρος του κεφαλαίου ή και ολόκληρο το κεφάλαιο αλλά και η ευκολία του να μετατραπεί η επένδυση σε ρευστά διαθέσιμα. Οι επενδύσεις δεν μπορούν να πραγματοποιούνται κάθε φορά με την ίδια ευκολία ούτε να είναι κάθε φορά αποδοτικές ενώ καθοριστικό ρόλο έχει το περιβάλλον στο οποίο πραγματοποιείται η επένδυση. Αυτό μπορεί να καθοριστεί με τα λεγόμενα επενδυτικά κριτήρια που αφορούν την αξιολόγηση της επένδυσης και την κατάσταση που πρέπει να βρίσκεται ο επενδυτής, κυρίως όσο αφορά το αρχικό 55

57 κεφάλαιο αλλά και τις Τράπεζες οι οποίες θα στηρίξουν το σχέδιο αυτό. Τα επενδυτικά κριτήρια μπορεί να είναι τραπεζικά και περιβαλλοντικά. Η μεταξύ τους συσχέτιση έχει ως αποτέλεσμα την αξιολόγηση και την σημαντικότητα της επένδυσης. Τα τραπεζικά κριτήρια αφορούν την οικονομική κατάσταση της επιχείρησης η οποία προκύπτει από τον υπολογισμό σημαντικών αριθμοδεικτών ενώ τα περιβαλλοντικά αφορούν την τοποθεσία της επιχείρησης, τις κλιματολογικές αλλαγές και άλλα στοιχεία τα οποία όμως φαίνεται τελικά ότι μπορούν να επηρεάσουν την παραγωγή της επιχείρησης άρα και τα έσοδα της. Στην περίπτωση αυτή παρατηρείται και η αλληλεπίδραση των κριτηρίων επένδυσης. Μια καλά διαμορφωμένη περιοχή, με εύκολη πρόσβαση,κοντά σε κατοικημένη περιοχή με καλές κλιματολογικές συνθήκες θα είναι περισσότερο ανταγωνιστική από μια απομακρυσμένη με συνεχόμενες αλλαγές στα καιρικά φαινόμενα. Συνεπώς και περισσότερο αποδοτική (Bank of Cyprus Group 2013, Ηellenic Venture Capital χ.χ). Τα επενδυτικά κριτήρια είναι (Μπίκος, 2006): Τραπεζικά ποσοτικά κριτήρια Περιβαλλοντικά ποιοτικά κριτήρια Περιβαλλοντικά ποσοτικά κριτήρια ΤΡΑΠΕΖΙΚΑ ΠΟΣΟΤΙΚΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ Τα ποσοτικά Τραπεζικά κριτήρια αφορούν κυρίως την οικονομική κατάσταση της επιχειρήσεις η οποία αξιολογείται με τα βιβλία που αυτή τηρεί Α, Β ή Γ κατηγορίας αλλά και με την βοήθεια δεικτών οι οποίοι αναλύουν και παρουσιάζουν συνήθως με ποσοστά την οικονομική της θέση. Τα βιβλία Α και Β κατηγορίας περιλαμβάνουν αναλυτικά στοιχεία εισοδήματος (Ε3), αναλυτικά στοιχεία προσδιορισμού καθαρού εισοδήματος (Ε10) και περιοδικές δηλώσεις ΦΠΑ. Με τα παραπάνω στοιχεία μπορούν να αξιολογηθούν με εγκυρότητα 56

58 οι αγορές και οι πωλήσεις που πραγματοποιήθηκαν μέσα σε ένα οικονομικό έτος καθώς και αν υπήρχαν τυχόν αποκλίσεις ενώ το μειονέκτημα που υπάρχει είναι πως από αυτά τα φορολογικά έγγραφα δεν φαίνεται αν υπάρχει συνεργασία με τράπεζες (Ρεβανόγλου και Γεωργόπουλος, 2003). Τα βιβλία Γ κατηγορίας προκύπτουν από έντυπα όπως ο ισολογισμός, η κατάσταση αποτελεσμάτων χρήσης, κατάσταση διαθέσεως αποτελέσματος αλλά και από τα μηνιαία ισοζύγια ενώ σε αυτήν την περίπτωση υπάρχει πλήρη εικόνα των χρηματοοικονομικών ζητημάτων της επιχείρησης. Περαιτέρω ανάλυση γίνεται με την βοήθεια κάποιων χρηματοοικονομικών δεικτών οι οποίοι αξιολογούν την πιστοληπτική ικανότητα της επιχείρησης (Αληφαντής, 2009) ΔΕΙΚΤΕΣ ΡΕΥΣΤΟΤΗΤΑΣ Οι κυριότεροι δείκτες ρευστότητας που αφορούν την έγκριση πιστοδότησης από Τράπεζες και οργανισμούς είναι οι εξής (Νιάρχος, 2004): Α) Δείκτης Κυκλοφοριακής ή Γενικής Ρευστότητας: (Διαθέσιμα + Απαιτήσεις + Αποθέματα) / Βραχυπρόθεσμες Υποχρεώσεις Κυκλοφορούν ενεργητικό = (Διαθέσιμα + Απαιτήσεις + Διαθέσιμα) Ο αριθμοδείκτης γενικής ρευστότητας δεν δείχνει μόνο το μέτρο της ρευστότητας μιας επιχείρησης αλλά και το περιθώριο ασφαλείας που διατηρεί η διοίκηση της για να είναι σε θέση να ανταπεξέλθει σε οποιαδήποτε ανεπιθύμητη εξέλιξη μπορεί να επηρεάσει το κεφάλαιο κίνησης. Όσο μεγαλύτερος είναι ο αριθμοδείκτης γενικής ρευστότητας τόσο καλύτερη από πλευράς ρευστότητας είναι η θέση της επιχείρησης. Β) Δείκτης Ειδικής Ρευστότητας (Διαθέσιμα + Απαιτήσεις) / Βραχυπρόθεσμες Υποχρεώσεις 57

59 Ο αριθμοδείκτης ειδικής ρευστότητας επινοήθηκε για να περιλαμβάνει όλα εκείνα τα στοιχεία τα οποία μετατρέπονται σε ρευστό και αγνοεί τα στοιχεία του κυκλοφορούν ενεργητικού που δεν είναι μετατρέψιμα. Δείχνει πόσες φορές τα ταχέως ρευστοποιήσιμα στοιχεία της επιχείρησης καλύπτουν τις βραχυχρόνιες υποχρεώσεις. Ένας αριθμοδείκτης ο οποίος βρίσκεται κοντά στην μονάδα θεωρείται ικανοποιητικός ενώ κάτω από την μονάδα δείχνει αμέσως πως τα ρευστοποιήσιμα στοιχεία της επιχείρησης είναι ανεπαρκή να καλύψουν τις βραχυπρόθεσμες υποχρεώσεις με αποτέλεσμα η επιχείρηση να εξαρτάται πλήρως από τις μελλοντικές της πωλήσεις. Γ) Αριθμοδείκτης Ταμειακής Ρευστότητας Διαθέσιμο Ενεργητικό / Ληξιπρόθεσμες Υποχρεώσεις Ο αριθμοδείκτης ταμειακής ρευστότητας δείχνει την ικανότητα της επιχείρησης να μπορεί να εξοφλεί με μετρητά τις τρέχουσες και ληξιπρόθεσμες υποχρεώσεις της. Δ) Αριθμοδείκτης Αμυντικού Χρονικού Διαστήματος (Διαθέσιμα + Απαιτήσεις) / Προβλεπόμενες ημερήσιες λειτουργικές δαπάνες Ο αριθμοδείκτης χρονικού αμυντικού διαστήματος μετρά σε αριθμό ημερών το χρονικό διάστημα που μια επιχείρηση μπορεί να λειτουργεί με τη χρησιμοποίηση περιουσιακών στοιχείων της χωρίς να καταφεύγει στην χρησιμοποίηση εσόδων από τις δραστηριότητες της ΔΕΙΚΤΕΣ ΚΕΡΔΟΦΟΡΙΑΣ/ΑΠΟΔΟΤΙΚΟΤΗΤΑΣ Οι κυριότεροι δείκτες κερδοφορίας αποδοτικότητας που εξετάζονται από τις Τράπεζες ή του οργανισμούς για την έγκριση πιστοδότησης είναι οι εξής (Νιάρχος, 2004): Α) Αριθμοδείκτης Μικτού περιθωρίου/μικτού Κέρδους 58

60 (Μικτά κέρδη εκμεταλλεύσεως /Καθαρές πωλήσεις) *100 Μικτά Κέρδη εκμεταλλεύσεως = (Καθαρές πωλήσεις- Κόστος πωληθέντων) Ο αριθμοδείκτης μικτού περιθωρίου δείχνει τη λειτουργική αποτελεσματικότητα της επιχείρησης καθώς και την πολιτική τιμών που αυτή ακολουθεί. Για να θεωρείται επιτυχημένη πρέπει να συνοδεύεται από ένα υψηλό ποσοστό μικτού κέρδους, το οποίο θα καλύπτει τα λειτουργικά της έξοδα. Β) Αριθμοδείκτης καθαρού περιθωρίου Καθαρά Κέρδη εκμεταλλεύσεως / Καθαρές πωλήσεις Ο αριθμοδείκτης αυτός αφορά τις μελλοντικές προβλέψεις για την απόκτηση κέρδους. Ένας υψηλός αριθμοδείκτης κατατάσσει την επιχείρηση στις επικερδείς. Γ) Αριθμοδείκτης Αποδοτικότητας Απασχολούμενων Κεφαλαίων (Καθαρά κέρδη εκμ/σεως + Χρηματοοικονομικά έξοδα)/ Συνολικά απασχ. Κεφάλαια Είναι ο πιο σημαντικός αριθμοδείκτης μέτρησης αποδοτικότητας της επιχείρησης. Εάν είναι χαμηλός μπορεί εύκολα να μηδενιστεί σε περίοδο κρίσης. Εάν είναι μόνιμα χαμηλός θα πρέπει η επιχείρηση να διακόψει τις δραστηριότητες της. Αποτελεί οδηγό σε περιπτώσεις εξαγοράς κεφαλαίου ή εκκίνηση νέων δραστηριοτήτων ΔΕΙΚΤΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑΣ Οι δείκτες δραστηριότητας που αφορούν το Τραπεζικό σύστημα για να γίνει δυνατή η έγκριση πιστοδότησης είναι (Νιάρχος, 2004): Α) Αριθμοδείκτης Ταχύτητας εισπράξεως απαιτήσεων Καθαρές πωλήσεις / μέσος όρος απαιτήσεων 59

61 Δείχνει πόσες φορές εισπράττονται μέσα σε μια λογιστική χρονική περίοδο οι απαιτήσεις της επιχείρησης. Μπορεί να υπολογιστεί και σε μέρες ως εξής: (Μέσος όρος απαιτήσεων / Καθαρές πωλήσεις) *365 Β) Αριθμοδείκτης Ταχύτητας Εξοφλήσεως Αγορές / Μέσο ύψος βραχυπρόθεσμων υποχρεώσεων Δείχνει το χρονικό διάστημα ή πόσες φορές οι υποχρεώσεις της επιχείρησης έμειναν απλήρωτες μέσα σε ένα οικονομικό έτος. Γ) Αριθμοδείκτης Ταχύτητας κυκλοφορίας αποθεμάτων Κόστος πωληθέντων / μέσο απόθεμα προϊόντων Δείχνει πόσες φορές ανανεώθηκαν τα αποθέματα της επιχείρησης σε σχέση με τις πωλήσεις της μέσα σε ένα οικονομικό έτος. Είναι σημαντικό να αναφέρουμε πως στους δείκτες δραστηριότητας ανήκουν και ο αριθμοδείκτης ταχύτητας καθαρού κεφαλαίου κίνησης, ο αριθμοδείκτης ταχύτητας κυκλοφορίας ενεργητικού, ο αριθμοδείκτης ταχύτητας παγίων, ο αριθμοδείκτης ταχύτητας ιδίων κεφαλαίων οι οποίοι με την σειρά τους εκφράζουν σημαντικά στοιχεία που αφορούν τις επιχειρήσεις και το οικονομικό επίπεδο στο οποίο αυτές βρίσκονται αλλά δεν αποτελούν κριτήρια τραπεζικής δανειοδότησης ΔΕΙΚΤΕΣ ΚΕΦΑΛΑΙΑΚΗΣ ΔΙΑΡΘΡΩΣΗΣ Οι δείκτες κεφαλαιακής διάρθρωσης είναι (Νιάρχος, 2004): 1) Αριθμοδείκτης ιδίων κεφαλαίων προς συνολικά κεφάλαια 100* (ίδια κεφάλαια/ Συνολικά κεφάλαια) 60

62 Ο αριθμοδείκτης αυτός δείχνει το ποσοστό του συνόλου των ενεργητικών στοιχείων μιας επιχείρησης που έχει χρηματοδοτηθεί από τους φορείς της. Ενώ: 100* (Ξένα κεφάλαια / Συνολικά κεφάλαια) Σε αυτή την περίπτωση δείχνει το ποσοστό του συνόλου των περιουσιακών στοιχείων που έχει χρηματοδοτηθεί από τους βραχυπρόθεσμους και μακροπρόθεσμους πιστωτές της επιχείρησης. 2) Αριθμοδείκτης ιδίων κεφαλαίων προς δανειακά κεφάλαια Ίδια κεφάλαια / Ξένα κεφάλαια Ο αριθμοδείκτης αυτός δείχνει την ασφάλεια που παρέχει η επιχείρηση στους δανειστές της. Αν είναι μεγαλύτερη της μονάδας τότε οι φορείς συμμετέχουν με περισσότερα κεφάλαια από τους πιστωτές της. 3) Αριθμοδείκτης ιδίων προς πάγια Ίδια κεφάλαια / Καθαρά πάγια Ο αριθμοδείκτης αυτός δείχνει με πιο τρόπο χρηματοδοτούνται οι πάγιες επενδύσεις μιας επιχείρησης. Έτσι όταν τα ίδια κεφάλαια της επιχείρησης είναι μεγαλύτερα των επενδύσεων της σε πάγια, τότε μέρος των κεφαλαίων κίνησης προέρχεται από μετόχους. 4) Αριθμοδείκτης κυκλοφορούντος ενεργητικού προς συνολικές υποχρεώσεις 100*(Κυκλοφορούν ενεργητικό / Συνολικές υποχρεώσεις) Δείχνει την ρευστότητα των μακροχρόνιων υποχρεώσεων της επιχείρησης. Είναι σημαντικός δείκτης αν ληφθεί υπόψη ότι κάποια κυκλοφοριακά στοιχεία έχουν χαμηλό βαθμό ρευστοποίησης. 5) Αριθμοδείκτης πάγιων προς μακροχρόνιες υποχρεώσεις Καθαρά πάγια / Μακροχρόνιες υποχρεώσεις 61

63 Ο αριθμοδείκτης αυτός δείχνει το βαθμό ασφάλειας που απολαμβάνουν μακροχρόνιοι πιστωτές της επιχείρησης. Αφορά προσημειώσεις, υποθήκες περιουσιακών στοιχείων ενώ δείχνει αν μπορούν να αποκτηθούν επιπλέον κεφάλαια. 6) Αριθμοδείκτης καλύψεως τόκων Καθαρά κέρδη εκμεταλλεύσεως προ φόρων και τόκων / Σύνολο τόκων Αφορά το σύνολο των τόκων που πρέπει να καταβάλλει μια επιχείρηση μέσα σε μια χρήση για την χρησιμοποίηση των ξένων μακροπρόθεσμων κεφαλαίων της. Δείχνει δηλαδή πόσες φορές οι τόκοι καλύπτονται από τα καθαρά κέρδη της επιχείρησης. Όσο μεγαλύτερος είναι ο δείκτης, τόσο μεγαλύτερη θα είναι η ικανότητα της επιχείρησης να πληρώνει τους τόκους της, ενώ ο κίνδυνος αθέτησης εξόφλησης υποχρεώσεων μικραίνει ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΑ ΠΟΙΟΤΙΚΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ Τα περιβαλλοντικά ποιοτικά κριτήρια επενδύσεων αναφέρονται κυρίως στην τοποθεσία που η επιχείρηση θέλει να εδρεύσει ή να δημιουργήσει άλλη θυγατρική επιχείρηση. Πρέπει η Τράπεζα να έχει κάνει εξακρίβωση κάποιων στοιχείων της τοποθεσίας για να προχωρήσει σε πιστοδότηση, όπως είναι (Τσαλέμης 2012, Τσίρος χ.χ.): Η χρήση της γής, την οποία πρέπει να έχει στα χέρια του ο πιστούχος με την μορφή βεβαίωσης η οποία θα αναγράφει πως του επιτρέπεται βάση του Νόμου να χρησιμοποιήσει κάποιο κομμάτι γης και την μορφολογία της περιοχής αυτής (Δασική, Αστική, Λιβαδική). Η χρήση της γής έχει την ιδιότητα να μεταβάλλεται με την πάροδο του χρόνου. Η έκθεση τοποθεσίας η οποία αναφέρεται στον προσανατολισμό της τοποθεσίας ή την θέση που κατέχει στον χάρτη (Βόρεια, Νότια, Ανατολικά, Δυτικά ). 62

64 Η πρόσβαση σε εκείνη την τοποθεσία. Προσδιορίζει την καταλληλότητα του οδικού δικτύου και τους δρόμους που υπάρχουν (Α, Β, Γ, Δ κατηγορίας δρόμοι ή επαρχιακοί). Εφόσον οι δρόμοι θεωρούνται ακατάλληλοι, θα πρέπει να απαιτηθεί να γίνει διάνοιξη του οδικού δικτύου για να διευκολύνεται η πρόσβαση. Τέλος, θα ήταν χρήσιμο να προσδιορίζεται η φορά του ανέμου ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΑ ΠΟΣΟΤΙΚΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ Τα ποσοτικά κριτήρια είναι κυρίως αριθμητικά και αφορούν (Ζοπουνίδης 2012, Καραϊσκου 2012): Την απόσταση από το δίκτυο. Αν η επιχείρηση βρίσκεται κοντά σε κατοικημένη περιοχή και σε ποια απόσταση. Το πιο σημαντικό σε αυτήν την παράμετρο που απαιτείται, είναι να υπάρχει μεταφορά γραμμής ηλεκτρικού ρεύματος το οποίο όμως θα έχει σαν αποτέλεσμα την αύξηση στο κόστος της επένδυσης. Την μέση θερμοκρασία που επικρατεί στην περιοχή. Εξετάζεται η ετήσια μέση θερμοκρασία η οποία περιγράφει τις θερμοκρασιακές τιμές ανά εποχή και διαπιστώνεται τελικά το κλίμα το οποίο επικρατεί τον περισσότερο καιρό στην επιλεγμένη περιοχή. Τον αριθμό των ημερών που επικρατεί ηλιοφάνεια ή υγρασία. Ανάλογα με την επιχείρηση πράσινης ανάπτυξης που θέλει να εγκαταστήσει. Γίνεται ένας υπολογισμός των ημερών που υπάρχει ηλιοφάνεια αλλά και των ημερών που υπάρχουν βροχοπτώσεις και υγρασία ενώ πρέπει να γίνει καταμέτρηση και του ύψους της βροχής. Τέλος, την κλίση την οποία έχει η περιοχή. Ελέγχεται ο τόπος εγκατάστασης της επιχείρησης ο οποίος μπορεί να είναι είτε σε ύψωμα είτε σε πεδιάδα. Αναφέρεται πως η πρόσβαση σε περιοχές με μεγάλη κλίση δεν είναι εύκολα προσβάσιμες,όπως 63

65 επίσης υπάρχουν και θερμοκρασιακές αλλαγές. Συνεπώς προκύπτει ότι θα ήταν καλύτερη η επιλογή μιας τοποθεσίας που βρίσκεται σε χαμηλό υψόμετρο. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4: ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ 4.1 ΓENIKA Τα κριτήρια αξιολόγησης για τη χορήγηση των δανείων για ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, καθώς και η διαδικασία χορήγησης αυτών είναι από τα πιο σημαντικά εργαλεία των χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων για τη σωστή λειτουργία της χρηματοδότησης. Η αξιολόγηση της αίτησης για τις επιχειρήσεις γίνεται με βάση τόσο τα τραπεζικά όσο και τα περιβαλλοντικά κριτήρια. Τα κριτήρια αυτά διαχωρίζονται σε υπό-κριτήρια, τα οποία έχουν αναλυθεί στο προηγούμενο κεφάλαιο και τα οποία επηρεάζουν σημαντικά τη δανειοδότηση μιας προτεινόμενης επένδυσης. Στο κεφάλαιο αυτό θα αναπτύξουμε ιεραρχικά δέντρα τα οποία φέρουν στην κορυφή τους το στόχο του εκάστοτε προβλήματος και στα υπόλοιπα επίπεδα έχουν τα κριτήρια, τα υπό-κριτήρια, καθώς και τις παραμέτρους οι οποίες επηρεάζουν την τελική λήψη απόφασης. Οι παράμετροι θα σταθμιστούν με συντελεστές βαρύτητας οι οποίοι υπολογίζονται αυτόματα κάνοντας χρήση του εξειδικευμένου λογισμικού Expert Choice. Το οποίο με την συγκέντρωση των ερωτηματολογίων που απαντήθηκαν και συγκεντρώθηκαν από τις τράπεζες και τις περιβαλλοντικές υπηρεσίες, οι οποίες είναι αρμόδιες για τον τρόπο πιστοδότησης και τον έλεγχο της αξιοπιστίας των επιχειρήσεων, για επενδύσεις που αφορούν ανανεώσιμες πηγές ενέργειες προσδίδει αποτελέσματα τα οποία αξιολογούν την σημαντικότητα και την σημασία της επένδυσης. 4.2 ΔΟΜΗΣΗ ΙΕΡΑΡΧΙΑΣ Όπως φαίνεται στο σχήμα 4.1 στην κορυφή της ιεραρχίας βρίσκεται ο επιθυμητός στόχος της επιχείρησης, ακολούθως στο δεύτερο επίπεδο φαίνονται τα κριτήρια τα 64

66 οποία επηρεάζουν τον επιθυμητό στόχο, δηλαδή τα τραπεζικά κριτήρια και τα περιβαλλοντικά, ενώ στο τρίτο επίπεδο βρίσκονται τα υπό-κριτήρια που σχετίζονται με καθένα από τα επιμέρους κριτήρια, όπως είναι τα τραπεζικά ποσοτικά υπόκριτήρια και τα περιβαλλοντικά ποιοτικά και ποσοτικά υπό-κριτήρια. Διάγραμμα 4.1: Ιεραρχία κριτηρίων επιλογής Επιλογή της βέλτιστης επιχείρησης για δανειοδότηση Τραπεζικά κριτήρια Περιβαλλοντικά κριτήρια Τραπεζικά Ποσοτικά υπόκριτήρια Περιβαλλοντικά Ποιοτικά υπό-κριτήρια Η επιλογή της βέλτιστης επιχείρησης για δανειοδότηση γίνεται με μια σειρά σημαντικών κριτηρίων, τα οποία πρέπει να ελεγχθούν από τις τράπεζες για να διαπιστωθεί η εγκυρότητα της. Το τραπεζικό σύστημα φαίνεται να είναι ο τροφοδότης των ελληνικών επιχειρήσεων γι αυτό και θέτει τους όρους με τους οποίους μπορεί να παρέχει δάνεια. Οι τράπεζες φαίνεται να είναι οι πρώτοι οργανισμοί οι οποίοι αναγνωρίζουν ότι οι ενεργειακές πηγές δεν είναι ανεξάντλητες, γι αυτό θα πρέπει να χρησιμοποιούνται υπεύθυνα. Οι δύο κατηγορίες οι οποίες χωρίζουν τα κριτήρια αυτά τα οποία είναι ικανά να καταστήσουν μια επιχείρηση ευνοϊκή είναι τα τραπεζικά κριτήρια, τα οποία περιέχουν τα ποσοτικά τραπεζικά κριτήρια. Στην συνέχεια θα πρέπει σκόπιμα να εξεταστούν τα τοπογραφικά στοιχεία της επιχείρησης, διότι έχει καθοριστική σημασία για την επιχείρηση ο χώρος και ο τόπος εγκατάστασής της επένδυσής τους. Σε αυτήν την περίπτωση αναζητούνται τα περιβαλλοντικά κριτήρια, τα οποία χωρίζονται σε ποιοτικά και σε ποσοτικά υπό- 65 Περιβαλλοντικά Ποσοτικά υπόκριτήρια

67 κριτήρια. Αυτά περιέχουν διάφορα υπό-κριτήρια τα οποία είναι χρήσιμα για την τοποθέτηση είτε φωτοβολταϊκών συστημάτων, είτε ανεμογεννητριών και γενικά επενδύσεις οι οποίες έχουν να κάνουν με τα καιρικά φαινόμενα, με την τοποθεσία της επένδυσης κλπ. Διάγραμμα 4.2: Τραπεζικά κριτήρια Τραπεζικά κριτήρια Τραπεζικά Ποσοτικά υπό-κριτήρια Δείκτες Κεφαλαιακής διάρθρωσης Δείκτες Ρευστότητας Δείκτες Αποδοτικότητας Δείκτες Δραστηριότητας Τα Τραπεζικά κριτήρια είναι στοιχεία απαραίτητα τα οποία καθορίζουν το ύψος της επένδυσης αλλά και αν αυτή μπορεί να είναι πραγματοποιήσιμη ή όχι. Τα ποσοτικά τραπεζικά κριτήρια έχουν καθοριστικό ρόλο αφού με υπολογισμούς σημαντικών αριθμοδεικτών μπορούν να παρέχουν αποτελέσματα για την οικονομική θέση της επιχείρησης μέχρι σήμερα αλλά και για τον μελλοντικό της προγραμματισμό. Ελέγχονται οι φορολογικές δηλώσεις και τα βιβλία τα οποία τηρεί. Με την βοήθεια των αριθμοδεικτών μπορούν να υπολογισθούν τα ρευστά 66

68 διαθέσιμα τα οποία εντοπίζονται στην επιχείρηση, τα περιουσιακά της στοιχεία, την ικανότητα της επιχείρησης να εξοφλεί τις υποχρεώσεις της, την πολιτική των τιμών την οποία ακολουθεί, την απόδοση της αλλά και ότι αφορά την λειτουργία της σε περιόδους κρίσης. Διάγραμμα 4.3: Περιβαλλοντικά κριτήρια Περιβαλλοντικά κριτήρια Περιβαλλοντικά Ποιοτικά υπό κριτήρια Περιβαλλοντικά Ποσοτικά υπό-κριτήρια Χρήση γης Απόσταση από κατοικημένη περιοχή Έκθεση τοποθεσίας Απόσταση από το δίκτυο Προσβασιμότητα Μέση θερμοκρασία Διεύθυνση ανέμου Αριθμός ημερών ηλιοφάνειας Αριθμός ημερών βροχόπτωσης Κλίση της περιοχής Υψόμετρο Μέση ταχύτητα ανέμου 67

69 Τα περιβαλλοντικά κριτήρια είναι απαραίτητο να ελέγχονται διότι παρουσιάζουν την τοποθεσία της επιχείρησης. Πιο συγκεκριμένα δείχνουν την μορφολογία της περιοχής και αν αυτή είναι ευνοϊκή για να ευδοκιμήσει μια επιχείρηση. Τα περιβαλλοντικά ποιοτικά κριτήρια αφορούν τον προσανατολισμό της, την μορφολογία του εδάφους, την φορά του ανέμου αλλά και την πρόσβαση στην τοποθεσία την οποία επιλέχθηκε να εδρεύσει. Τα περιβαλλοντικά ποσοτικά στοιχεία μετράνε των αριθμό των ημερών που επικρατεί ηλιοφάνεια ή υγρασία, την κλίση της περιοχής, αν δηλαδή βρίσκεται σε λόφο ή σε πεδινό σημείο, την μέση θερμοκρασία διότι είναι σημαντικό μια επιχείρηση να γνωρίζει τις κλιματολογικές αλλαγές για να μπορεί να ανταποκριθεί κατάλληλα και να προσαρμοστεί σε αυτές. Τέλος, σημαντικός παράγοντας είναι η απόσταση από το δίκτυο και αν η επιχείρηση εδρεύει κοντά σε κατοικημένη περιοχή. 4.3 ΕΞΑΓΩΓΗ ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΩΝ ΒΑΡΥΤΗΤΑΣ Το λογισμικό Expert Choice έχει την δυνατότητα να λαμβάνει την καλύτερη απόφαση με την διαδικασία της αναλυτικής ιεράρχησης. Αρχικά εντοπίζει και καθορίζει το πρόβλημα ενώ στην συνέχεια ελέγχει κριτήρια και υπό-κριτήρια του προβλήματος με αποτέλεσμα να δημιουργήσει την ιεραρχία των αποφάσεων. Με την καταγραφή των δεδομένων τα οποία συλλέχθηκαν το πρόγραμμα έχει την δυνατότητα να υπολογίσει αυτόματα τους δείκτες σημαντικότητας. Στην περίπτωση των αριθμοδεικτών και των περιβαλλοντικών κριτηρίων και για να μπορέσει να λειτουργήσει αποτελεσματικά το λογισμικό θα χρησιμοποιηθεί ένα επιπλέον πρόγραμμα του Microsoft Office, το Excel, από το οποίο θα γίνει η εκκίνηση ολόκληρης της διαδικασίας. Στόχος του excel είναι η καταγραφή των αριθμοδεικτών και των περιβαλλοντικών κριτηρίων σε κάθε κελί ξεχωριστά και η τοποθέτηση (υπολογισμός) του μέσου όρου των αριθμοδεικτών και των περιβαλλοντικών κριτηρίων χωριστά. Ο μέσος όρος προκύπτει από το άθροισμα των αποτελεσμάτων που απαντήθηκαν στα ερωτηματολόγια από τις τράπεζες για τον κάθε αριθμοδείκτη χωριστά και από τις περιβαλλοντικές υπηρεσίες για τα περιβαλλοντικά κριτήρια των επενδύσεών τους και τελικά την διαίρεση με το σύνολο 68

70 των ερωτηματολογίων τα οποία συλλέχθηκαν. Έπειτα, στο λογισμικό Expert Choice ενώ έχει ολοκληρωθεί η ιεραρχική δομή του μοντέλου, η επιλογή των τελικών υπόκριτηρίων και ο σχεδιασμός των διαγραμμάτων, γίνεται η μεταφορά των διαγραμμάτων αυτών για να υπολογισθούν οι συντελεστές βαρύτητας των παραμέτρων αξιολόγησης. Η ικανότητα του προγράμματος φαίνεται στο τελευταίο στάδιο, το οποίο αφορά την εξαγωγή αριθμητικών αποτελεσμάτων που αφορούν την σημαντικότητα του κάθε δείκτη και των περιβαλλοντικών κριτηρίων ανά ζεύγη. Δηλαδή το πρόγραμμα αυτό βασίζεται σε δυαδικές συγκρίσεις μεταξύ των κριτηρίων και των υπό-κριτηρίων του προβλήματος. Εικόνα 1: Υπολογισμός Συντελεστών βαρύτητας Εικόνα 2: Δυαδικές συγκρίσεις με αριθμητικές τιμές 69

71 Στην εικόνα 2 με την χρήση της αριθμητικής τεχνικής (3:1 pairwise numerical comparisons) απεικονίζεται η σύγκριση δύο υπό-κριτηρίων, οι συνολικές υποχρεώσεις προς τα ίδια κεφάλαια με το βραχυπρόθεσμο τραπεζικό δανεισμό προς τα ίδια κεφάλαια. Ως αποτέλεσμα της σύγκρισης είναι πως «ο βραχυπρόθεσμος τραπεζικός δανεισμός προς τα ίδια κεφάλαια είναι 2 φορές σημαντικότερος από τις συνολικές υποχρεώσεις προς τα ίδια κεφάλαια». Με την παραπάνω διαδικασία της σύγκρισης αριθμοδεικτών ανά ζεύγη πετυχαίνετε τελικά η διαπίστωση για την σημαντικότητα του κάθε δείκτη. Οι συγκρίσεις που πραγματοποιούνται παρουσιάζονται στο επάνω μέρος της εικόνας 2 και με βάση τις απαντήσεις που προέκυψαν από τα αποτελέσματά των ερωτηματολογίων που απαντήθηκαν από τους ερωτηθέντες και χρησιμοποιώντας την αριθμητική μπάρα κύλισης που υπάρχει, τείνουμε τον κέρσορά μας προς την αντίστοιχη κατεύθυνση, στην οποία παρουσιάζεται και η προτίμηση του κάθε υπόκριτηρίου. Η μπάρα κύλισης παρουσιάζει αριθμούς από το 1 έως το 9 (κλίμακα Saaty), όπου το 1 είναι ίσης σημασίας, το 3 μέτριας σημασίας, το 5 σημαντικής σημασίας, το 7 πολύ σημαντικής σημασίας, το 9 μέγιστης σημασίας και οι υπόλοιποι 70

72 αριθμοί είναι οι ενδιάμεσες τιμές. Επιπλέον οι αντίστροφες τιμές που υπάρχουν αντιστοιχούν σε αντίθετες προτιμήσεις. Εικόνα 3: Αριθμητική μπάρα κύλισης Η αριθμητική μπάρα κύλισης μετακινείται είτε δεξιά, είτε αριστερά. Η μετακίνηση της μπάρας κύλισης προς τα αριστερά έχει ως αποτέλεσμα να εμφανίζεται ο επιλεγμένος αριθμός με μαύρο χρώμα, ενώ όταν μετακινείται προς τα δεξιά ο επιλεγμένος αριθμός εμφανίζεται στο πρόγραμμα με κόκκινο χρώμα. Το μαύρο χρώμα που χαρακτηρίζει τον αριθμό προτίμησης στο πρόγραμμα δηλώνει ότι προτιμάται περισσότερο το στοιχείο απόφασης που βρίσκεται στην αντίστοιχη γραμμή του πίνακα από αυτό που βρίσκεται στην αντίστοιχη στήλη. Ενώ οι αριθμοί που είναι με κόκκινο χρώμα δηλώνουν το αντίστροφο. Έτσι με βάση το ερωτηματολόγιο (το οποίο βρίσκεται στο παράρτημα), οι ερωτηθέντες κλήθηκαν να απαντήσουν σε συγκρίσεις ανά ζεύγη με τη χρήση της 9 βάθμιας κλίμακας. Έτσι με αυτό το τρόπο δηλώνουν την άποψή τους για τη σημασία κάθε στοιχείου που τέθηκαν να ερωτηθούν. Τα αποτελέσματα που συλέχθηκαν από κάθε σύγκριση απεικονίζονται παρακάτω στον πίνακα αποφάσεων (Decision Matrix) μέσου του οποίου εξάγονται και οι συντελεστές βαρύτητας των κριτηρίων ή υπόκριτηρίων. Οι μεθοδολογίες με τις οποίες εξάγονται οι συντελεστές βαρύτητας από τους πίνακες αποφάσεων είναι πολλές. Η πιο δημοφιλής είναι η χρήση του χαρακτηριστικού διανύσματος (eigenvector) και η χρήση του εξομαλυμένου γεωμετρικού μέσου των σειρών του πίνακα αποφάσεων. Με βάση τη θεωρία της AHP παρακάτω παρουσιάζεται ένα παράδειγμα με τον υπολογισμό των συντελεστών βαρύτητας από την διεύθυνση ανέμου των περιβαλλοντικών ποιοτικών υπό-κριτηρίων τα οποία επηρεάζουν περισσότερο τις 71

73 ανεμογεννήτριες. Με βάση τα ερωτηματολόγια τα οποία συλέχθηκαν διαπιστώθηκε η σημαντικότητα των παραμέτρων η οποία είναι η ακόλουθη: Η ανατολική και δυτική διεύθυνση ανέμου είναι σημαντικότερη από τη βόρεια και νότια διεύθυνση ανέμου. Η δυτική διεύθυνση ανέμου είναι πιο σημαντική από την ανατολική διεύθυνση ανέμου. ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΑΝΕΜΟΥ Βόρεια Νότια Ανατολική Δυτική Βόρεια 1/1 1/1 3/1 3/1 Νότια 1/1 1/1 3/1 3/1 Ανατολική 1/3 1/3 1/1 2/1 Δυτική 1/3 1/3 1/2 1/1 Έπειτα κάνουμε τις πράξεις (διαιρέσεις) του πίνακα: ,3 0, ,3 0,3 0,5 1 Έπειτα υψώνουμε τον πίνακα στο τετράγωνο: ,3 0, ,3 0,3 0, X = 0,3 0, ,3 0,3 0,5 1 3,8 3,8 10,5 15 3,8 3,8 10,5 15 1,5 1,5 3,8 5,8 1,05 1,05 2,8 3,8 72

74 Και τέλος, για να υπολογισθεί το χαρακτηριστικό διάνυσμα (eigenvector), βρίσκουμε το άθροισμα κάθε γραμμής και διαιρούμε την τιμή αυτή με το συνολικό άθροισμα όλων το σειρών. Βόρεια 0,378 Νότια 0,378 Ανατολική 0,144 Δυτική 0,099 Το χαρακτηριστικό διάνυσμα του τετραγώνου του πίνακα αποφάσεων είναι: Βόρεια 0,372 Νότια 0,372 Ανατολική 0,150 Δυτική 0,106 Ακολούθως, υπολογίζουμε τη διαφορά των δύο διαφορετικών χαρακτηριστικών ιδιοδιανυσμάτων. Η διαφορά υπολογίζεται για να διαπιστώσουμε εάν οι διαδοχικές προσεγγίσεις του ιδιοδιανύσματος διαφέρουν σημαντικά στα πλαίσια της επιθυμητής ακρίβειας. 0,006 0,006-0,006-0,007 Για τα τρία δεκαδικά δεν παρατηρείται μεγάλη απόκλιση, συνεπώς δεν απαιτείται να επαναλάβουμε τη διαδικασία. Ο υπολογισμός του χαρακτηριστικού διανύσματος παρέχει μια πρόσθετη πληροφορία, ότι το σημαντικότερο ποιοτικό περιβαλλοντικό υπό-κριτήριο για την 73

75 εγκατάσταση ανεμογεννητριών είναι η βόρεια και νότια διεύθυνση ανέμου γιατί λαμβάνουν την μεγαλύτερη τιμή, έπειτα ακολουθεί η ανατολική διεύθυνση ανέμου και τέλος η δυτική. Με παρόμοιο τρόπο υπολογίζονται και οι συντελεστές βαρύτητας και για τα υπόλοιπα κριτήρια/υπό- κριτήρια που μελετάμε ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΕΣ ΒΑΡΥΤΗΤΑΣ ΤΡΑΠΕΖΙΚΩΝ ΠΟΣΟΤΙΚΩΝ ΥΠΟ- ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ Οι συντελεστές βαρύτητας τραπεζικών κριτηρίων προκύπτουν από την σύγκριση των αριθμοδεικτών οι οποίοι παρουσιάζουν την ιεραρχία και την σημαντικότητα του κάθε αριθμοδείκτη σε σχέση με κάποιον άλλο αντίστοιχο. Στον παρακάτω πίνακα αναλύονται οι συντελεστές βαρύτητας, όπως υπολογίστηκαν με τη χρήση του Expert Choice. Πίνακας 2: Συντελεστές βαρύτητας τραπεζικών ποσοτικών υπό-κριτηρίων ΔΕΙΚΤΕΣ ΚΕΦΑΛΑΙΑΚΗΣ ΔΙΑΡΘΡΩΣΗΣ W Συνολικές υποχρεώσεις/ίδια κεφάλαια 0,210 Κάλυψη χρηματοοικονομικών δαπανών 0,246 Βραχυπρόθεσμος τραπεζικός δανεισμός/ίδια κεφάλαια 0,298 Βραχυπρόθεσμος τραπεζικός δανεισμός 0,246 ΔΕΙΚΤΕΣ ΡΕΥΣΤΟΤΗΤΑΣ W Γενική ρευστότητα 0,188 Ειδική ρευστότητα 0,241 Ταμειακή ρευστότητα 0,331 Κεφάλαιο κίνησης 0,241 74

76 ΔΕΙΚΤΕΣ ΑΠΟΔΟΤΙΚΟΤΗΤΑΣ W Αποδοτικότητα ιδίων κεφαλαίων 0,500 Αποδοτικότητα απασχολούμενων κεφαλαίων 0,500 ΔΕΙΚΤΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑΣ W Κυκλοφοριακή ταχύτητα αποθεμάτων 0,2 Μέση διάρκεια είσπραξης απαιτήσεων 0,379 Μέση διάρκεια είσπραξης αποθεμάτων 0,243 Κυκλοφοριακή ταχύτητα προμηθευτών 0,182 Στη συνέχεια παρατίθενται διαγράμματα ομαδοποιημένα σε κατηγορίες δεικτών. Διάγραμμα 4.4: Βάρη υπό-κριτηρίων ως προς τους δείκτες κεφαλαιακής διάρθρωσης Όπως παρατηρούμε στο διάγραμμα 4.4 αναφορικά με τους δείκτες κεφαλαιακής διάρθρωσης ο βραχυπρόθεσμος τραπεζικός δανεισμός προς ίδια κεφάλαια είναι το σημαντικότερο υπό-κριτήριο που εξετάζει μία τράπεζα με συντελεστή βαρύτητας 0,298 ή 29,8% και ακολουθεί με τον ίδιο συντελεστή βαρύτητας 0,246 ή 24,6% η κάλυψη χρηματοοικονομικών δαπανών (που δείχνει τη δυνατότητα της επιχείρησης πόσες φορές τα κέρδη προ φόρου και τόκων καλύπτουν τις χρηματοοικονομικές της δαπάνες) και ο βραχυπρόθεσμος τραπεζικός δανεισμός, με τελευταίο υπό-κριτήριο το 75

77 λόγο των συνολικών υποχρεώσεων προς τα ίδια κεφάλαια με συντελεστή βαρύτητας 0,21 ή 21%. Διάγραμμα 4.5: Βάρη υπό-κριτηρίων ως προς τους δείκτες ρευστότητας Αναφορικά με τους δείκτες ρευστότητας παρατηρούμε στο διάγραμμα 4.5 ότι η ταμειακή ρευστότητα είναι το σημαντικότερο υπό-κριτήριο που εξετάζει μία τράπεζα με συντελεστή βαρύτητας 0,331 ή 33,1%. Ακολουθούν με συντελεστή βαρύτητας 0,241 ή 24,1% η ειδική ρευστότητα και το κεφάλαιο κίνησης. Και τέλος με 0,188 ή 18,8% είναι η γενική ρευστότητα. Διάγραμμα 4.6: Βάρη υπό-κριτηρίων ως προς τους δείκτες αποδοτικότητας 76

78 Στο διάγραμμα 4.6 παρατηρούμε ότι και η αποδοτικότητα ιδίων κεφαλαίων και η αποδοτικότητα απασχολούμενων κεφαλαίων είναι εξίσου σημαντικό υπό-κριτήριο με ποσοστό 50% το καθένα. Διάγραμμα 4.7: Βάρη υπό-κριτηρίων ως προς τους δείκτες δραστηριότητας Στο διάγραμμα 4.7 βλέπουμε ότι το σημαντικότερο υπό-κριτήριο που παίζει σημαντικό ρόλο και εξετάζει η τράπεζα είναι η μέση διάρκεια είσπραξης απαιτήσεων με συντελεστή βαρύτητας 0,379 ή 37,9%. Έπειτα ακολουθεί με συντελεστή βαρύτητας 0,243 ή 24,3% η μέση διάρκεια είσπραξης αποθεμάτων. Και τέλος με συντελεστή βαρύτητας 0,197 ή 19,7% ακολουθεί η κυκλοφοριακή ταχύτητα αποθεμάτων και με 0,182 ή 18,2% ακολουθεί η κυκλοφοριακή ταχύτητα προμηθευτών ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΕΣ ΒΑΡΥΤΗΤΑΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΩΝ ΠΟΙΟΤΙΚΩΝ ΥΠΟ-ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ Ο παρακάτω πίνακας με την βοήθεια του Expert Choice παραθέτει του συντελεστές βαρύτητας των περιβαλλοντικών ποιοτικών υπό-κριτηρίων, όπως υπολογίστηκαν με την συλλογή των ερωτηματολογίων από τις περιβαλλοντικές υπηρεσίες. 77

79 Πίνακας 3: Συντελεστές βαρύτητας περιβαλλοντικών ποιοτικών υπό-κριτηρίων ΧΡΗΣΕΙΣ ΓΗΣ W Αστική 0,098 Δασική 0,230 Λιβαδική 0,672 ΕΚΘΕΣΗ ΤΟΠΟΘΕΣΙΑΣ W Νότια 0,600 Βόρεια 0,048 Ανατολική 0,233 Δυτική 0,119 ΠΡΟΣΒΑΣΙΜΟΤΗΤΑ W Α' κατηγορίας δασικός δρόμος 0,312 Β' κατηγορίας δασικός δρόμος 0,125 Γ' κατηγορίας δασικός δρόμος 0,051 Δ' κατηγορίας δασικός δρόμος 0,028 Επαρχιακό Οδικό δίκτυο 0,485 ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΑΝΕΜΟΥ W Βόρεια 0,372 Νότια 0,372 Ανατολική 0,150 Δυτική 0,106 Παρακάτω παρατίθενται τα διαγράμματα του παραπάνω πίνακα. 78

80 Διάγραμμα 4.8: Υπό-κριτήρια ως προς τις χρήσεις γης Υπάρχει μεγάλη απόκλιση μεταξύ της Αστικής και Δασικής περιοχής ενώ το μεγαλύτερο ποσοστό είναι το 67,2% το οποίο ανήκει στη Λιβαδική περιοχή η οποία προτιμάτε περισσότερο διότι είναι πιο συμφέρουσα στην αγορά. Έπειτα ακολουθεί η Δασική περιοχή με συντελεστή βαρύτητας 0,23 ή 23% και τέλος η Αστική διότι είναι κατοικήσιμη με συντελεστή βαρύτητας 0,098 ή 9,8%. Οι χρήσεις γης είναι δυνατόν να μεταβάλλονται με την πάροδο του χρόνου. Διάγραμμα 4.9: Υπό-κριτήρια ως προς την έκθεση τοποθεσίας Η έκθεση τοποθεσίας αποτυπώνεται από τον γεωγραφικό προσανατολισμό της υπό μελέτης ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. Για τις επενδύσεις ειδικά σε φωτοβολταϊκά συστήματα προτιμάται η Νότια τοποθεσία με συντελεστή βαρύτητας 0,6 ή 60%, ενώ 79

81 ακολουθεί η ανατολική τοποθεσία με 0,233 ή 23,3, η δυτική τοποθεσία με 0,119 ή 11,9% και τέλος με συντελεστή βαρύτητας 0,048 ή 4,8% η βόρεια τοποθεσία. Διάγραμμα 4.10: Υπό-κριτήρια ως προς την προσβασιμότητα Η ευκολία πρόσβασης από οχήματα στην περιοχή της εγκατάστασεις της επένδυσης που πραγματοποιείται, έχει άμεση σχέση με την κατηγορία των δρόμων που επιλέγονται. Δηλαδή, ο δασικός δρόμος α' κατηγορίας είναι πιο εύκολα προσβάσιμος από ότι ο δασικός δρόμος β', γ', δ' κατηγορίας. Και φυσικά πιο προσβάσιμος από αυτές τις τέσσερις κατηγορίες είναι ο επαρχιακός οδικός δρόμος. Γι' αυτό τον λόγο επιλέγουν με ποσοστό 48,5% επαρχιακό οδικό δρόμο, έπειτα με ποσοστό 31,2% επιλέγουν α' κατηγορίας δασικό δρόμο. Και τέλος ακολουθούν β', γ' και δ' κατηγορίας δασικό δρόμο με ποσοστά 12,5%, 5,1% και 2,8% αντίστοιχα. 80

82 Διάγραμμα 4.11: Υπό-κριτήρια ως προς τη διεύθυνση ανέμου Η διεύθυνση ανέμου είναι η παράμετρος που μελετάται για τις επενδύσεις που σχετίζονται με τις ανεμογενήτριες. Δηλαδή, οι επενδυτές θέλουν να γνωρίζουν την κατεύθυνση του ανέμου, έτσι ώστε να είναι αποτελεσματική η επένδυσή τους. Τα αποτελέσματα τα οποία συλλέχθηκαν έχουν διεξάγει συμπεράσματα από τα οποία προκύπτει ότι οι περισσότεροι επενδυτές επιλέγουν τη βόρεια ή τη νότια κατεύθυνση με ποσοστό που φθάνει το 37,2% στο κάθε ένα ξεχωριστά. Έπειτα, με συντελεστή βαρύτητας 0,15 ή 15% και 0,106 ή 10,6% ακολουθούν η ανατολική και δυτική κατεύθυνση του ανέμου αντίστοιχα ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΕΣ ΒΑΡΥΤΗΤΑΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΩΝ ΠΟΣΟΤΙΚΩΝ ΥΠΟ-ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ Οι συντελεστές βαρύτητας περιβαλλοντικών ποσοτικών υπό-κριτηρίων εντάσσονται στις μετρήσιμες παραμέτρους οι οποίες είναι σημαντικές στις προτεινόμενες επενδύσεις. Με τη χρήση του Expert Choice αναλύονται στον παρακάτω πίνακα οι συντελεστές βαρύτητας. Πίνακας 4: Συντελεστές βαρύτητας περιβαλλοντικών ποσοτικών υπό-κριτηρίων ΑΠΟΣΤΑΣΗ ΑΠΟ ΚΑΤΟΙΚΗΜΕΝΗ ΠΕΡΙΟΧΗ W 81

83 0-499 μέτρα 0, μέτρα 0,237 >1000 μέτρα 0,699 ΑΠΟΣΤΑΣΗ ΑΠΟ ΤΟ ΔΙΚΤΥΟ W 0 0, χλμ 0,172 >5 χλμ 0,068 ΜΕΣΗ ΘΕΡΜΟΚΡΑΣΙΑ W <10 βαθμών κελσίου 0, βαθμών κελσίου 0,258 >20 βαθμών κελσίου 0,637 ΑΡΙΘΜΟΣ ΗΜΕΡΩΝ ΗΛΙΟΦΑΝΕΙΑΣ W <200 ημέρες 0, ημέρες 0, ημέρες 0,262 >300 ημέρες 0,565 ΑΡΙΘΜΟΣ ΗΜΕΡΩΝ ΒΡΟΧΟΠΤΩΣΗΣ W 0-50 ημέρες 0, ημέρες 0, ημέρες 0,106 ΚΛΙΣΗ ΠΕΡΙΟΧΗΣ W 0-10% 0, % 0, % 0,115 >30% 0,067 82

84 ΥΨΟΜΕΤΡΟ 0,136 ΜΕΣΗ ΤΑΧΥΤΗΤΑ ΑΝΕΜΟΥ 0,187 Στη συνέχεια ακολουθούν τα διαγράμματα ομαδοποιημένα σε κατηγορίες. Διάγραμμα 4.12: Υπό-κριτήρια ως προς την απόσταση από κατοικημένη περιοχή Οι επενδυτές επιλέγουν τοποθεσίες, οι οποίες θα είναι μεγαλύτερες των 1000 μέτρων, κυρίως για επενδύσεις ανεμογενητριών, διότι προκαλούν αυξημένο θόρυβο και θα ήταν αδύνατη η τοποθέτησή τους κοντά σε κατοικημένη περιοχή. Γι' αυτό τον λόγο και με ποσοστό που φθάνει το 69,9% επιλέγουν τοποθεσίες οι οποίες θα απέχουν τουλάχιστον 1 χλμ μακρυά από κατοικημένη περιοχή. Έπειτα, ακολουθεί με συντελεστή βαρύτητας 0,237 ή 23,7% τα μέτρα και τέλος με πολύ χαμηλή προτίμηση και μόλις 6,4% επιλέγουν από μέτρα, κυρίως για επενδύσεις ΑΠΕ οι οποίες δεν προξενούν θόρυβο, πχ φωτοβολταϊκά. 83

85 Διάγραμμα 4.13: Υπό-κριτήρια ως προς την απόσταση από το δίκτυο Για να μην επιβαρύνει κατά πολύ το κόστος της αρχικής επένδυσης, οι επενδυτές επιλέγουν τοποθεσίες, στις οποίες θα είναι εύκολη η παροχή και η μεταφορά του ηλεκτρικού ρεύματος. Γι' αυτό το λόγο το 75,9% έχει επιλέξει να είναι σε πολύ κοντινή απόσταση από το δίκτυο. Έπειτα και με ποσοστό 17,2% έχουν επιλέξει να είναι σε απόσταση από το δίκτυο 0-5 χλμ και τέλος με μικρό ποσοστό, μόλις 6,8% επιλέγουν να είναι σε απόσταση >5 χλμ. Διάγραμμα 4.14: Υπό-κριτήρια ως προς τη μέση θερμοκρασία 84