ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΜΗΜΑ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ ΚΑΙ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ

Μέγεθος: px
Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΜΗΜΑ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ ΚΑΙ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ"

Transcript

1 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΜΗΜΑ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ ΚΑΙ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΔΙΑΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΟ-ΔΙΑΤΜΗΜΑΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΜΕ ΤΙΤΛΟ «ΨΥΧΟΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ ΤΗΣ ΕΝΤΑΞΗΣ: ΕΝΑ ΣΧΟΛΕΙΟ ΓΙΑ ΟΛΟΥΣ» ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ: ΨΥΧΟΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΕΣ ΣΥΝΙΣΤΩΣΕΣ ΤΩΝ ΕΙΔΙΚΩΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΩΝ ΑΝΑΓΚΩΝ ΘΕΜΑ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ: ΠΑΙΔΙΑ ΜΕ ΑΥΤΙΣΜΟ ΣΕ ΤΜΗΜΑΤΑ ΕΝΤΑΞΗΣ: ΑΠΟΨΕΙΣ ΚΑΙ ΕΜΠΕΙΡΙΕΣ ΝΗΠΙΑΓΩΓΩΝ ΕΠΟΠΤΡΙΑ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ : ΚΟΝΤΟΠΟΥΛΟΥ ΜΕΛΑΝΘΙΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΦΟΙΤΗΤΡΙΑ : ΝΕΡΑΝΤΖΙΔΟΥ ΑΝΘΟΥΛΑ ΤΡΙΜΕΛΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗ: ΚΟΝΤΟΠΟΥΛΟΥ Μ., ΤΖΟΥΡΙΑΔΟΥ, Μ., ΒΟΥΓΙΟΥΚΑΣ, Κ. ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 2011

2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Σελίδα Εισαγωγή 3 ΠΡΩΤΟ ΜΕΡΟΣ Το Θεωρητικό Πλαίσιο της έρευνας Κεφάλαιο 1 ο : Αυτισμός 1.1. Ιστορική αναδρομή Χαρακτηριστικά του αυτισμού Διάγνωση Αίτια Αντιμετώπιση 19 Κεφάλαιο 2 ο : Τμήματα ένταξης 2.1. Ειδική αγωγή και τμήματα ένταξης Παράγοντες λειτουργίας των τμημάτων ένταξης Αποτελεσματική λειτουργία των τμημάτων ένταξης Παιδιά με αυτισμό στο τμήμα ένταξης και εκπαιδευτικές προσεγγίσεις 44 ΔΕΥΤΕΡΟ ΜΕΡΟΣ Η έρευνα Κεφάλαιο 3 ο : Το μεθοδολογικό πλαίσιο της έρευνας 3.1. Στόχος Έρευνας και Ερωτήματα Δείγμα Μέσο Συλλογής Δεδομένων 55 1

3 3.4. Διαδικασία 57 Κεφάλαιο 4 ο : Ευρήματα Αποτελέσματα Σχολιασμός 58 Συμπεράσματα 87 Βιβλιογραφία 91 Παράρτημα 1. Διαγνωστικά κριτήρια Ημιδομημένη συνέντευξη Απομαγνητοφωνήσεις συνεντεύξεων 105 2

4 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Ο αυτισμός και οι συναφείς διάχυτες αναπτυξιακές διαταραχές συγκαταλέγονται στις ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες. Χαρακτηρίζονται από συνδυασμό ποιοτικών αποκλίσεων στους τομείς της αμοιβαίας κοινωνικής αλληλεπίδρασης, της επικοινωνίας και της φαντασίας καθώς και από στερεότυπες μορφές συμπεριφοράς, ενδιαφερόντων και δραστηριοτήτων (Wing, 1988, Κάκουρος, Μανιαδάκη, 2004). Η αιτιολογία και η θεραπευτική αντιμετώπιση του αυτισμού έχουν αποτελέσει αντικείμενο μεγάλου ερευνητικού ενδιαφέροντος επί σειρά δεκαετιών. Πρόκειται για μια διάχυτη αναπτυξιακή διαταραχή που υπάρχει ασάφεια ως προς την αιτιολογία, τα συμπτώματα της διαφέρουν από παιδί σε παιδί, αν και κάποιες φορές υπάρχουν κάποια κοινά, και διαφορετικές απόψεις ως προς την αντιμετώπιση. Κάθε παιδί με αυτισμό είναι διαφορετικό και έτσι η κάθε μέθοδος παρέμβασης πρέπει να προσαρμόζεται στις ανάγκες του κάθε παιδιού. Η διαφοροποίηση και εξατομίκευση των μεθόδων διδασκαλίας είναι αναγκαία, γιατί κάθε μέθοδος δεν είναι το ίδιο αποτελεσματική για όλους. Επίσης, η θεραπευτική προσέγγιση του παιδιού με αυτισμό είναι αποτελεσματική όταν είναι ανάλογη της χρονολογικής ηλικίας και του αναπτυξιακού επιπέδου, εστιάζεται στο σύνολο των δυσκολιών, στην αλληλεπίδραση μεταξύ αυτών και στην προώθηση της ανάπτυξης και της προσαρμογής μακροχρόνια. Πρωταρχικό θεραπευτικό πλαίσιο είναι η οικογένεια και το σχολείο. Η φοίτηση τους στις εκπαιδευτικές δομές μπορεί να γίνεται σε σχολικές τάξεις του Γενικού Σχολείου, με παράλληλη στήριξη, στα Τμήματα Ένταξης των Γενικών Σχολείων και σε Σχολικές Μονάδες Ειδικής Αγωγής. Η σύγχρονη πλέον τάση στην ειδική αγωγή είναι η ανάπτυξη πολιτικής σύγκλισης των μαθητών με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες στα γενικά σχολεία. Η περίπτωση του αυτισμού είναι ιδιαίτερη, καθώς η ένταξη τους στο γενικό σχολείο είτε σε τμήμα ένταξης είναι άλλοτε εφικτή και άλλοτε ίσως όχι. Αν και η φοίτηση παιδιών με ήπιες ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες σε ένα τμήμα ένταξης μέσα από έρευνες φαίνεται να έχει οφέλη για τα παιδιά (Carlberg & 3

5 Kavale, 1980, Cole, Mills, Dale & Jenkins, 1991), παρόλα αυτά δεν ισχύει το ίδιο για τα παιδιά με αυτισμό. Οι λίγες μελέτες που υπάρχουν προτείνουν ότι οι μαθητές με αυτισμό είναι λιγότερο πιθανό να ωφεληθούν από την ενσωμάτωση από τα παιδιά με άλλες μορφές ειδικών εκπαιδευτικών αναγκών (Randal & Parler, 1999). Έτσι η φοίτηση αυτών των παιδιών στα τμήματα ένταξης έχουν κάποιες ιδιαιτερότητες και χρίζει άξια περαιτέρω έρευνας. Το κατά πόσο αυτά τα παιδιά βοηθιούνται σε ένα τμήμα ένταξης φαίνεται ότι μπορεί να επιτευχθεί κάτω από κάποιες προϋποθέσεις. Η συγκεκριμένη έρευνα επικεντρώνεται στα παιδιά με αυτισμό που φοιτούν στα Τμήματα Ένταξης. Στόχος της είναι να διερευνήσει το πώς αντιμετωπίζονται αυτά τα παιδιά στα τμήματα ένταξης. Το πρώτο μέρος της εργασίας επικεντρώνεται στην βιβλιογραφική κυρίως διερεύνηση των βασικών εννοιών και παραμέτρων της έρευνας, αυτισμός και τμήμα ένταξης. Το δεύτερο μέρος εστιάζεται στο εμπειρικό μέρος, στην μεθοδολογία, στην παρουσίαση και ανάλυση των ευρημάτων από τις συνεντεύξεις των νηπιαγωγών, καθώς και τον σχολιασμό των αποτελεσμάτων. Τέλος, σχολιάζονται τα συμπεράσματα της συγκεκριμένης έρευνας. 4

6 ΠΡΩΤΟ ΜΕΡΟΣ Το Θεωρητικό Πλαίσιο της έρευνας 5

7 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ο ΑΥΤΙΣΜΟΣ 1.1. Ιστορική Αναδρομή Ο όρος ΑΥΤΙΣΜΟΣ ετυμολογικά προέρχεται από την ελληνική λέξη «εαυτός» και υποδηλώνει την απομόνωση ενός ατόμου στον εαυτό του (Κάκουρος, Μανιαδάκη, 2004). Αυτισμός σημαίνει κατά λέξη, σύμφωνα με τον Petit: «απόσταση από την εξωτερική πραγματικότητα, που συνοδεύεται από μια έντονη εσωτερική ζωή. Το υποκείμενο ζει σύμφωνα με τον ίδιο του τον εαυτό, αναδιπλωμένο στον εαυτό του» (Συνοδινού, 1996). Το έτος 1911 χρησιμοποιήθηκε ο όρος αυτισμός, από τον Ελβετό ψυχίατρο Bleuler, για να δηλώσει την απώλεια της επαφής του ψυχασθενούς με την πραγματικότητα. (Σταμάτης, 1987). Για μακρό διάστημα, ο αυτισμός θεωρούνταν μια νηπιακή ψύχωση, μια βαριά δηλαδή λειτουργική ψυχική διαταραχή με ιδιαίτερα πρώιμη έναρξη. Στην πραγματικότητα ήταν πλατιά διαδεδομένη η αντίληψη ότι ο αυτισμός μπορεί να αποτελεί την πιο πρώιμη εκδήλωση της σχιζοφρένειας (Rutter, 1990). Κατόπιν, ο Kanner, στις ΗΠΑ, διαπίστωσε ότι ένας αριθμός παιδιών που εισήχθησαν στην κλινική του είχαν έναν ασυνήθιστο τρόπο συμπεριφοράς, τον οποίο ονόμασε «πρώιμο αυτισμό». Δημοσίευσε τις αρχικές του σημειώσεις γι αυτή την κατάσταση το Έδωσε λεπτομερείς περιγραφές της συμπεριφοράς αυτών των παιδιών, αλλά επέλεξε ορισμένα χαρακτηριστικά που ήταν κρίσιμα για τη διάγνωση. Σύμφωνα μ αυτά, τα παιδιά παρουσιάζουν: σοβαρή έλλειψη συναισθηματικής επαφής με τους άλλους ανθρώπους, έντονη εμμονή στη διατήρηση της ομοιότητας στις περίτεχνες αλλά συχνά αλλόκοτες επαναλαμβανόμενες ρουτίνες που τα ίδια επέλεξαν, έλλειψη ή χαρακτηριστική ανωμαλία λόγου, γοητεία από ορισμένα αντικείμενα και επιδεξιότητα στο χειρισμό τους, υψηλού επιπέδου δεξιότητες στην οπτική αντίληψη του χώρου ή στη μηχανική μνήμη, σε αντίθεση με μαθησιακές δυσκολίες σε άλλες περιοχές, 6

8 έχουν μια ελκυστική, ζωντανή και έξυπνη εμφάνιση. Αργότερα, πρότεινε ότι τα δυο πρώτα από αυτά τα χαρακτηριστικά ήταν αρκετά για διάγνωση. Επίσης έδωσε έμφαση στο ότι η κατάσταση υπήρχε από τη γέννηση ή παρουσιάστηκε μέσα στους 30 πρώτους μήνες ζωής (Wing, 2000). Η διαφορά των δύο επιστημόνων προέρχεται από το ότι ο πρώτος θεωρεί τον αυτισμό δευτερογενές σύμπτωμα της σχιζοφρένειας, ενώ ο δεύτερος τον θεωρεί εγγενή ανικανότητα, που διαχωρίζεται από τη σχιζοφρένεια (Σταμάτης, 1987). Στα 1944, ακριβώς ένα χρόνο μετά τη δημοσίευση του άρθρου του Kanner, που είχε μεγάλη απήχηση, ένας Αυστριακός γιατρός, ο Asperger, δημοσίευσε μια διατριβή που αφορούσε την «αυτιστική ψυχοπάθεια» στην παιδική ηλικία (Happe, 1998). Δημοσίευσε τις πρώτες του σημειώσεις για μια ομάδα παιδιών και εφήβων με ένα άλλο τρόπο συμπεριφοράς στον οποίο αναφερόμαστε τώρα ως το σύνδρομο Asperger. Τα χαρακτηριστικά που ξεχώρισε σαν σημαντικά ήταν: αφελείς, ακατάλληλες κοινωνικές προσεγγίσεις προς τους άλλους, έντονο περιορισμένο ενδιαφέρον για ορισμένα θέματα όπως δρομολόγια τρένων, καλή γραμματική και λεξιλόγιο αλλά μονότονος λόγος που χρησιμοποιείται σε μονόλογους, όχι για διαλογική συζήτηση, πτωχός κινητικός συντονισμός, επίπεδο ικανοτήτων που κυμαίνεται μεταξύ οριακού, μέσου ή υψηλού, αλλά συχνά με ιδιαίτερες μαθησιακές δυσκολίες σε ένα ή δύο θέματα, εμφανής έλλειψη κοινής λογικής. Πρόσεξε ότι οι γονείς δεν παρατήρησαν καμία ανωμαλία παρά μόνο μετά από τρία χρόνια ή μέχρις ότου τα παιδιά άρχισαν το σχολείο. Ο Asperger πίστευε ότι το σύνδρομο του ήταν διαφορετικό από τον αυτισμό του Kanner, αν και παραδέχτηκε πως υπήρχαν πολλές ομοιότητες (Wing, 2000). Στην αρχή θεωρήθηκε ως ένα είδος συναισθηματικής διαταραχής που δημιουργήθηκε από κακή σχέση ανάμεσα στην μητέρα και το παιδί, ενώ αργότερα περιελήφθη στα «λοιπά προβλήματα υγείας», προκειμένου να κατηγοριοποιηθεί ως είδος αναπηρίας. Σήμερα είναι σαφές ότι αυτές οι αντιλήψεις ήταν λανθασμένες. Τα αυτιστικά παιδιά μάλλον έχουν αποτύχει να βγουν στην πραγματικότητα λόγω μιας σοβαρής, και σε μεγάλη έκταση, διαταραχής στη διαδικασία της ανάπτυξης. Σαν συνέπεια, ο αυτισμός 7

9 ταξινομείται σαν μια Διάχυτη (ή Διεισδυτική) Διαταραχή της Ανάπτυξης (Pervasive developmental disorder). Αυτό σημαίνει ότι κατατάσσεται μαζί με τις άλλες δυσκολίες της ανάπτυξης μάλλον, παρά με τις ψυχικές αρρώστιες καθαυτές. Η προσοχή έχει στραφεί στη μελέτη των παραγόντων που συμμετέχουν στην ανάπτυξη της κοινωνικο-συναισθηματικής λειτουργίας, στις διασυνδέσεις κοινωνικοποίησης και γνωστικών λειτουργιών και στη σχέση του αυτισμού με τις εξειδικευμένες διαταραχές της ανάπτυξης, όπως είναι αυτές που συνεπάγονται δυσκολίες στη χρήση της γλώσσας και στην ικανότητα ανάγνωσης (Rutter, 1990). 8

10 1.2. Χαρακτηριστικά του αυτισμού Η αυτιστική διαταραχή, γνωστή και ως αυτισμός, εντάσσεται στην κατηγορία των Διάχυτων Αναπτυξιακών Διαταραχών. Οι διαταραχές αυτές χαρακτηρίζονται από σοβαρά ελλείμματα σε πολλούς τομείς της ανάπτυξης ταυτόχρονα, γι αυτό και ονομάζονται «διάχυτες». Τα πιο σοβαρά ελλείμματα ωστόσο παρουσιάζονται στους τομείς της κοινωνικής αλληλεπίδρασης και των δεξιοτήτων επικοινωνίας. Επιπλέον, οι διαταραχές αυτές χαρακτηρίζονται από στερεότυπες μορφές συμπεριφοράς, ενδιαφερόντων και δραστηριοτήτων (Κάκουρος, Μανιαδάκη, 2004). Ο αυτισμός είναι μια αναπτυξιακή διαταραχή που διαρκεί μια ολόκληρη ζωή. Ονομάζεται αναπτυξιακή διαταραχή, γιατί εμποδίζει το άτομο να αναπτυχθεί φυσιολογικά και γιατί συμβαίνει στη διάρκεια των ετών της ανάπτυξης. Ο αυτισμός αναφέρεται ως σύνδρομο γιατί αποτελείται από μια σειρά συμπτωμάτων και όχι από μια συγκεκριμένη ασθένεια. Δεν υπάρχει κανένα φαινόμενο που από μόνο του να προκαλεί την εμφάνιση του αυτισμού. Αντίθετα, οι μελετητές υποστηρίζουν ότι υπάρχουν διάφοροι παράγοντες που σε διαφορετικά άτομα οδηγούν στον αυτισμό (Moreno, Donellan, 2001). Όπως είναι γνωστό, η ανάπτυξη των ικανοτήτων των φυσιολογικών παιδιών είναι σταδιακή και εξελικτική. Περνούν από το ένα στάδιο στο άλλο σιγά-σιγά και προοδευτικά. Και στα νοητικά καθυστερημένα παιδιά η ανάπτυξη των ικανοτήτων τους είναι αργή μεν, αλλά σταδιακά προοδευτική. Τα αυτιστικά παιδιά, όμως, παρουσιάζουν ιδιορρυθμίες στην ανάπτυξή τους. Αρκετές φορές αναπτύσσονται με άλματα ή, αντίθετα, παλινδρομούν σε προηγούμενα στάδια. Τα αντίθετα αυτά γνωρίσματα είναι δυνατό να εμφανίζονται, σε διαφορετικά χρονικά διαστήματα, στο ίδιο παιδί. Τα παιδιά με αυτισμό κατά τη γέννησή τους, συνήθως, δεν παρουσιάζουν κάτι ανησυχητικό. Μετά από λίγους μήνες και, κυρίως, όταν υπάρχει μεγαλύτερο παιδί, οι γονείς καταλαβαίνουν ότι κάτι συμβαίνει. Οι κλινικές ενδείξεις του αυτισμού εμφανίζονται, όταν το παιδί συμπληρώσει 36 μήνες ζωής ( Το παιδί δίνει την εντύπωση κωφού, δεν απλώνει τα χέρια του, μένει αδιάφορο στο πλησίασμα της μητέρας, δεν αναζητά το θήλαστρο, δε 9

11 χαμογελά, δεν κοιτάζει κ.λ.π. Όσο περνάει ο καιρός, τόσο γίνονται πιο έκδηλα τα συμπτώματα, που χαρακτηρίζουν το παιδί με αυτισμό (Σταμάτης, 1987). Η εξωτερική εμφάνιση των περισσότερων ατόμων με αυτισμό, δείχνει φυσιολογική. Παρόλα αυτά οι ελαφρές φυσικές ανωμαλίες (ενδεικτικές αναπτυξιακών διαταραχών κατά τη διάρκεια των διαφόρων σταδίων της διάπλασης), είναι αρκετά συχνές και αφορούν το σχήμα των αυτιών και διαφορές στα χέρια. Η μακροκεφαλία είναι επίσης ένα αρκετά συχνό χαρακτηριστικό του αυτισμού και άνθρωποι με αυτισμό εμφανίζουν αυξημένο κίνδυνο επιληψίας (Cohen, 2003). Έτσι, έχοντας υπόψη τη φυσιολογική ανάπτυξη βρεφών και παιδιών χωρίς προβλήματα αλλά και αυτή των παιδιών με αυτισμό έγινε φανερό πως υπάρχει ένα πυρηνικό, κεντρικό πρόβλημα. Ο αυτισμός επηρεάζει την κανονική ανάπτυξη του εγκεφάλου στους τομείς της κοινωνικής αλληλεπίδρασης, των δεξιοτήτων επικοινωνίας, και της γνωστικής λειτουργίας. Τα άτομα με αυτισμό έχουν χαρακτηριστικά δυσκολίες στη λεκτική και μη λεκτική επικοινωνία, τις κοινωνικές αλληλεπιδράσεις, και στον ελεύθερο χρόνο ή στις δραστηριότητες παιχνιδιού (American Psychiatric Association, 1994). Η Wing (1988) καθόρισε μια παθολογική τριάδα, της κοινωνικής αλληλεπίδρασης, της επικοινωνίας και της φαντασίας, πάνω στην οποία βασίζονται σήμερα όλα τα διαγνωστικά κριτήρια για τις διαταραχές του αυτιστικού φάσματος. Αυτή η τριάδα εκφράζει κάποιες δυσκολίες σε τρία αναπτυξιακά πεδία, που είναι ενδεικτικές του αυτισμού, ενώ κανένα πεδίο δεν μπορεί από μόνο του να εκληφθεί σαν «αυτιστικό». Η πλήρης τριάδα αποτελεί την ένδειξη ότι το παιδί ακολουθεί ίσως ένα διαφορετικό δρόμο εξέλιξης, ενώ, αν υπάρχει μονάχα ένα πεδίο με παθολογία, τότε αυτό μπορεί να πηγάζει από κάποιο εντελώς διαφορετικό αίτιο (Jordan, 2000). Ειδικότερα, η Αυτιστική Διαταραχή ή αυτισμός αποτελεί σοβαρή μορφή ΔΑΔ (διάχυτη αναπτυξιακή διαταραχή) και έχει χαρακτηριστεί ως διαταραχή «φάσματος», που σημαίνει ότι η κλινική εικόνα του αυτισμού δεν είναι ομοιογενής, αλλά κυμαίνεται από ηπιότερες μορφές (με ελάχιστα και σε ήπια μορφή αυτιστικά στοιχεία και φυσιολογική νοημοσύνη) μέχρι βαρύτερες μορφές (με πολλαπλά αυτιστικά στοιχεία συνοδευόμενα από βαριά νοητική 10

12 καθυστέρηση). Ο αυτισμός συνεπάγεται έκπτωση στους παρακάτω τομείς: αμοιβαίες κοινωνικές συναλλαγές, επικοινωνία, γενική συμπεριφορά (παρουσιάζονται στερεότυπες και διασπαστικές αντιδράσεις), ενδιαφέροντα, δραστηριότητες (Γενά, 2002). Στους τομείς που προαναφέρθηκαν, τα άτομα με αυτισμό δεν διαφέρουν μόνο λόγω καθυστέρησης στην ανάπτυξη, αλλά παρουσιάζουν και αποκλίνουσες αντιδράσεις, οι οποίες δεν συναντώνται σε παιδιά με τυπική ανάπτυξη. Τη συμπτωματολογία του αυτισμού, σύμφωνα με τη Γενά (2002), μπορούμε γενικά να τη διακρίνουμε σε «ελλείψεις» και «πλεονασμούς» της συμπεριφοράς. Οι ελλείψεις αφορούν στους βασικότερους τομείς ανάπτυξης, όπως: προσοχή, προφορικός λόγος, κοινωνικές και συναισθηματικές εκδηλώσεις, παιχνίδι, αισθητηριακή επεξεργασία, επιλεκτική προσοχή σε ορισμένα χαρακτηριστικά των ερεθισμάτων του περιβάλλοντος ή υπερεπιλεκτικότητα, γνωσιακές λειτουργίες. Οι «πλεονασμοί» στη συμπεριφορά των ατόμων με αυτισμό σχετίζονται κυρίως με δυσπροσάρμοστες και στερεοτυπικές αντιδράσεις και μπορούν να ταξινομηθούν στις παρακάτω κατηγορίες: διασπαστική συμπεριφορά, στερεοτυπικές αντιδράσεις, ιδιαίτερες ικανότητες. Σχετικά με τα επιδημιολογικά στοιχεία, υπολογίζεται, ότι στην Ελλάδα υπάρχουν άτομα με αυτισμό. Για τις περιπτώσεις του αυτισμού, που αφορούν την Ελλάδα, 20-50% των ατόμων με αυτισμό δεν αναπτύσσουν καθόλου λόγο. Επιπλέον, στο 75% των περιπτώσεων ατόμων με αυτισμό συνυπάρχει νοητική καθυστέρηση ( Έχει βρεθεί ότι το 23% των ατόμων με αυτισμό έχουν δείκτη νοημοσύνης μεγαλύτερο από το φυσιολογικό (Gillberg & Coleman, 1992). Το υπόλοιπο 77% έχει και νοητική καθυστέρηση: 50% των ατόμων με αυτισμό έχουν μέτρια έως ελαφριά νοητική καθυστέρηση και 27% έχουν βαριά νοητική καθυστέρηση (Mesibov, Adams & Klinger, 1997). Η αναλογία αγοριών/κοριτσιών ποικίλλει από 2:1 (Ciadella & Mamelle, 1989) σε σχεδόν 3:1 (Steffenburg & Gillberg, 1986) και 4:1 (Rutter, 1985). Σύμφωνα με άλλες μελέτες η αναλογία αυτή κυμαίνεται από 1,4:1 έως 3,4:1 (Sigman & Capps, 1997). Γενικότερα αποδεκτό παγκοσμίως σήμερα είναι ότι ο 11

13 αυτισμός χτυπάει 4 φορές περισσότερο τα αγόρια από ότι τα κορίτσια (Αγγελοπούλου, 2004). Σήμερα στο σχολείο βλέπουμε να αυξάνονται κατά πολύ τα παιδιά με αυτισμό. Η συχνότητα εμφάνισης του αυτισμού στο γενικό πληθυσμό κυμαίνεται από 2 έως 11 άτομα ανά άτομα (Gillberg, Steffenburg & Schaumann, 1991, Gillberg & Coleman, 1992). Γιατί όμως αυτή η γρήγορη επιτάχυνση; Αυτό το φαινόμενο έχει αποδοθεί τόσο στην χρήση πιο αξιόπιστων διαγνωστικών μεθόδων όσο και σε περιβαλλοντικούς παράγοντες (π.χ. μόλυνση περιβάλλοντος) (Mesibov, Adams & Klinger, 1997). 12

14 1.3. Διάγνωση Ενδείξεις για την ύπαρξη δυσκολιών που παραπέμπουν σε παρέκκλιση της ανάπτυξης από το φυσιολογικό, υπάρχουν ήδη από τον πρώτο χρόνο της ζωής του αυτιστικού παιδιού. Ο Delion στην εισαγωγή του βιβλίου του αναφέρει ότι: «αν αυτοί που βρίσκονται σε επαφή με τα βρέφη δώσουν μεγάλη σημασία στο ενδιαφέρον των παιδιών για τα πρόσωπα του περιβάλλοντος τους και στον τρόπο που αυτά εκδηλώνουν τις συγκινήσεις τους, θα έχει ίσως συνεισφέρει στο να αλλάξει η μοίρα αρκετών αυτιστικών ατόμων» (Delion, 2000). Παρόλο που ο αυτισμός αποτελεί γενετική διαταραχή, είναι πολύ δύσκολο να επιβεβαιώσει κανείς την απόκλιση από τους πρώτους μήνες της ζωής, εκτός από την ύπαρξη εκτεταμένης εγκεφαλικής ανωμαλίας με σοβαρή νοητική υστέρηση, όπου υπάρχουν ευδιάκριτα πρώιμα διαγνωστικά σημεία (Frith, 1996). Η σημαντικότερη ανησυχία των γονέων αφορά συνήθως την καθυστέρηση στη γλωσσική ανάπτυξη του παιδιού. Ορισμένοι γονείς μάλιστα υποψιάζονται ότι το παιδί τους μπορεί να μην ακούει καλά (Κάκουρος, Μανιαδάκη, 2004). Η διάγνωση ενός παιδιού με αυτισμό είναι συχνά πολύ δύσκολη επειδή δεν υπάρχει ακόμα ένας βιολογικός δείκτης ή μια ιατρική δοκιμή για σίγουρα να καθορίσει ότι ένα παιδί έχει αυτισμό (Bennett, Dworet with Weber, 2008). Η διάγνωση στηρίζεται στο χαρακτηριστικό πρότυπο ποιοτικών αποκλίσεων στους τομείς της αμοιβαίας κοινωνικής αλληλεπίδρασης, της επικοινωνίας, της σκέψης-φαντασίας και στο επαναληπτικό πρότυπο ενδιαφερόντων και συμπεριφοράς (Wing 1996, ICD , DSM-IV 1994). Πέρα απ τα χαρακτηριστικά της Wing, τα άλλα δύο διαγνωστικά συστήματα έχουν ελαφρώς διαφορετικά κριτήρια κατάταξης που μοιράζονται όμως μια κοινή αντίληψη για τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά ενός τέτοιου τύπου αναπτυξιακής διαταραχής (Γενά, 2002). Το ένα σύστημα είναι το International Classification of Diseases -10 (I.C.D. 10) (World Health Organization, 1993) που κατά κύριο λόγο χρησιμοποιείται στην Ευρώπη και το άλλο το Diagnostic & Statical manual of mental disorders (D.S.M. IV, 1994) από την Αμερικάνικη Ψυχιατρική Εταιρία 13

15 (βλ. παράρτημα 1). Οι διαγνωστικές κατηγορίες που συμπίπτουν στα δύο αυτά συστήματα, ανήκουν στο ευρύ φάσμα των Διεισδυτικών Αναπτυξιακών Διαταραχών (Pervasive Developmental Disorder ή P.D.D.) και καλούνται «Διαταραχές Αυτιστικού Φάσματος» (Wing, 1996, Rutter & Schopler, 1986). Στο DSM-IV (1994) η κλινική διάγνωση γίνεται με βάση ακριβή διαγνωστικά κριτήρια, όπως και με κριτήρια αποκλεισμού, γεγονός που καθιστά τη διάγνωση πιο έγκυρη και το σχήμα πρόσφορο για την έρευνα. Το ICD 10 (1992) δίνει μεγαλύτερη βαρύτητα στις πληροφορίες για το ιστορικό του ατόμου, όσον αφορά τη διάγνωση του αυτισμού (Χίτογλου-Αντωνιάδου και συν., 2000). Στο D.S.M. IV δεν προτείνεται κάποια κατηγοριοποίηση των αυτιστικών παιδιών ανάλογα με τη βαρύτητα των συμπτωμάτων τους. Οι Wing και Gould (1973) όμως έκαναν μια προσπάθεια ταξινόμησης των αυτιστικών παιδιών σε τρεις κατηγορίες, ανάλογα με το επίπεδο και την ποιότητα της κοινωνικής αλληλεπίδρασης που παρουσίαζαν. Σύμφωνα με αυτούς τους ερευνητές, στην πρώτη κατηγορία εντάσσονται τα παιδιά που σπάνια παρουσιάζουν αυθόρμητη συμπεριφορά προσέγγισης προς τους άλλους. Και τείνουν να απορρίπτουν τις προσπάθειες των άλλων να τα αγγίξουν και να τα προσεγγίσουν. Στη δεύτερη κατηγορία ανήκουν τα παιδιά που δεν πλησιάζουν αυθόρμητα τους άλλους, αντιδρούν όμως θετικά στην προσέγγιση που προέρχεται από αυτούς, αρκεί να είναι σταδιακή και όχι απότομη. Στην τρίτη κατηγορία ανήκουν τα παιδιά που δείχνουν προθυμία να προσεγγίσουν τους άλλους, αλλά ο τρόπος που χρησιμοποιούν είναι παράξενος και ασυνήθιστος (Κάκουρος, Μανιαδάκη, 2004). Τα κριτήρια που αναφέρονται στην κοινωνική αλληλεπίδραση ορίζουν ότι η κοινωνική ανάπτυξη του παιδιού πρέπει να είναι κατώτερη από αυτή που αναμένεται με βάση τη νοητική του ηλικία. Επομένως, είναι απαραίτητη η αξιολόγηση του νοητικού επιπέδου του παιδιού προκειμένου να μη ληφθούν υπόψη ελλείμματα στην κοινωνική ανάπτυξη που να οφείλεται αποκλειστικά σε νοητική υστέρηση. Άλλωστε η εκτίμηση της νοημοσύνης του παιδιού αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους προγνωστικούς παράγοντες για την έκβαση του αυτισμού. Τα ελλείμματα στην επικοινωνία δεν αναφέρονται μόνο στην παρουσία ή απουσία λόγου αλλά κυρίως στη λειτουργική χρήση του λόγου, όπου υπάρχει, ή 14

16 στην αντιστάθμιση της απουσίας του με τη χρήση μη λεκτικών μέσων επικοινωνίας. Αυτό άλλωστε είναι και το βασικό στοιχείο που διακρίνει τα παιδιά με προβλήματα ακοής ή με ειδικές διαταραχές της γλωσσικής ανάπτυξης από τα αυτιστικά παιδιά. Τέλος, η στερεότυπη συμπεριφορά αναφέρεται στις αντιδράσεις του αυτιστικού παιδιού στις αλλαγές στο περιβάλλον του, καθώς και στην επίμονη εκδήλωση εκ μέρους των συγκεκριμένων άκαμπτων μοτίβων συμπεριφοράς. Η αξιολόγηση όλων αυτών των στοιχείων γίνεται συνήθως, όπως αναφέραμε, μέσα από τις πληροφορίες που παρέχουν στον ειδικό οι γονείς του παιδιού. Για το λόγο αυτόν έχουν κατασκευαστεί σταθμισμένες κλίμακες αξιολόγησης της συμπεριφοράς ειδικά για τον αυτισμό. Ενδεικτικά μερικές από αυτές είναι: η κλίμακα CHAT (Checklist for Autism in Toddlers) (Baron-Cohen, Allen, Gillberg, 1992), M-CHAT (Modified Checklist for Autism in Toddlers),η κλίμακα αξιολόγησης του αυτισμού της παιδικής ηλικίας CARS (Childhood Autism Rating Scale) (Schopler, Reichler, Renner, 1988), η κλίμακα ABC (Autism Behavior Checklist) (Krug, Arick, Almont, 1980), και το ADI-R (Autism Diagnostic Interview-Revised) (National Autism Association, 2006). Οι πρόσφατες εκδόσεις του DSM διαιρούν τις διαταραχές αυτιστικού φάσματος σε πέντε χωριστές κατηγορίες, υπό τον τίτλο των "κυρίαρχων αναπτυξιακών αναταραχών". Τα πέντε που περιλαμβάνονται στο DSM IV-TR (η πιο πρόσφατη έκδοση του διαγνωστικού και στατιστικού εγχειριδίου της αμερικανικής ψυχιατρικής ένωσης) συνοψίζονται κατωτέρω (Bennett, Dworet with Weber, 2008): Αυτιστική αναταραχή: περιλαμβάνει την εξασθένιση στην κοινωνική αλληλεπίδραση, την επικοινωνία, και το επινοητικό παιχνίδι πριν από την ηλικία τρία, με τα περιορισμένα ενδιαφέροντα και τις επαναλαμβανόμενες συμπεριφορές. Διαταραχή Asperger (σύνδρομο): εφαρμόζεται συνήθως στα άτομα με την ομιλία και το μέσο όρο επάνω από τη μέση νοημοσύνη, αλλά ποιοι είναι εξασθενισμένοι 15

17 στις κοινωνικές αλληλεπιδράσεις και έχουν περιορίσει κάτι ασυνήθιστο τρόπο ή έχουν ειδικευτεί τα ενδιαφέροντα. Κυρίαρχη αναπτυξιακή αναταραχή όχι που διευκρινίζεται ειδάλλως: καλείται επίσης "άτυπο αυτισμό". Αυτό είναι μια κάπως ασαφής κατηγορία που παίρνει τα άτομα ειδάλλως που δεν ταξινομούνται αλλά που εντούτοις έχει τα αυστηρά impairments αυτιστικής φύσης. Disintegrative αναταραχή παιδικής ηλικίας: χαρακτηρίζεται από την παρουσία μιας σειράς των αυτιστικών συμπεριφορών που εμφανίζονται μετά από την κανονική ανάπτυξη για τουλάχιστον δύο έτη. Αναταραχή Rett: είναι προοδευτικός και μέχρι τώρα μόνο στα κορίτσια. Υπάρχει μια περίοδος κανονικής ανάπτυξης που ακολουθείται από την απώλεια επίκτητων δεξιοτήτων. Ένα βασικό σύμπτωμα είναι αντικατάσταση των σκόπιμων μετακινήσεων χεριών με τις επαναλαμβανόμενες μετακινήσεις μεταξύ των ηλικιών

18 1.4. Αίτια Διαφορετικές απόψεις έχουν εκφραστεί κατά καιρούς ως προς την αιτιολογία. Ορισμένες θεωρίες θεωρήθηκε ότι πρόκειται για συναισθηματική διαταραχή. Σήμερα υποστηρίζεται η οργανική αιτιολογία. Οι περισσότεροι ωστόσο υποστηρίζουν ότι πρόκειται για πολυπαραγοντική αιτία. Η Mahler μιλά για μια έλλειψη στο παιδί, και για μια αποτυχία της μητέρας σχέσης παιδί (Ribas, 1997). Ανάλογα κινείται και ο Golse (2005), ο οποίος υποστηρίζει ότι παρόλο που μπορεί να υπάρχει μια αρχική οργανική αιτιολογία, αλλά δευτερογενώς μπορεί να ενισχύεται. Κάτι στο οποίο φαίνεται να συμφωνεί και ο Ribas (1997), μιας και υποστηρίζει ότι το παιδί δεν γεννιέται αυτιστικό, αλλά γίνεται. Με την πάροδο του χρόνου η έρευνα απέδειξε ότι η αυτιστική διαταραχή οφείλεται σε πιθανή οργανική δυσλειτουργία του εγκεφάλου. Από πολλούς επιστήμονες σήμερα υποστηρίζεται ότι η αιτιολόγηση είναι οργανική και μάλιστα πολυπαραγοντική (Κάκουρος, Μανιαδάκη, 2004). Το αυτιστικό σύνδρομο μπορεί να εμφανιστεί εξαιτίας πολλών διαφορετικών παραγόντων, δηλαδή μέσω διαφορετικών οδών μπορεί να φθάσουμε στο ίδιο αποτέλεσμα, τον αυτισμό. Έτσι, μπορούμε να υποθέσουμε ότι κάποιο από τα πιθανά αίτια ή ακόμη κάποιο άλλο, άγνωστο μέχρι τώρα, έχει τη δύναμη να μπλοκάρει και να ανακόψει την πορεία της εξέλιξης ή ακόμη να προξενήσει βλάβες στο οργανικό φυσιολογικό υπόβαθρο των ανώτερων διανοητικών λειτουργιών κατά την «κρίσιμη» χρονική περίοδο της εξέλιξης (Κυπριωτάκης, 1995). Ο αυτισμός είναι διαταραχή με πολύ ισχυρή γενετική βάση, με πολλά γονίδια να παίζουν πιθανό ρόλο στην αιτιολογία (Brown, 2001). Παραμένει άγνωστο αν τα γονίδια από μόνα τους είναι αρκετά να προκαλέσουν αυτισμό ή εάν χρειάζεται ένα δεύτερο «χτύπημα» όπως η έκθεση του κυήματος ή του εμβρύου σε περιβαλλοντικές τοξίνες στη μήτρα. Για παράδειγμα η εμβρυοπαθολογία της θαλιδομίδης έχει σχετιστεί με κάποιες περιπτώσεις αυτισμού (Cohen, 2003). Η κληρονομικότητα του αυτισμού είναι υψηλή δεδομένου ότι η πιθανότητα εμφάνισής του σε μονοζυγωτά δίδυμα είναι υψηλή (60-90%), ενώ τα αντίστοιχα επίπεδα σε μελέτες αδελφών και διζυγωτών διδύμων 17

19 είναι χαμηλά (5%), αν και πάλι είναι σαφώς υψηλότερα από τα ποσοστά επίπτωσης στο γενικό πληθυσμό. Επίσης γνωστικές και λεκτικές διαταραχές είναι πιο κοινές σε συγγενείς ατόμων με αυτισμό, από ότι στον υπόλοιπο πληθυσμό (Αγγελοπούλου, 2004). Ο αυξημένος κίνδυνος μεταξύ αδελφών έναντι του σημαντικά μειωμένου κινδύνου ανάμεσα σε ξαδέλφια και μακρινούς συγγενείς, στηρίζει την ύπαρξη της πολυπαραγοντικής βάσης με πολλαπλά παθολογικά γονίδια (Brown, 2001, Αγγελοπούλου, 2004). Πάντως, οι παράγοντες που μπορεί να προκαλούν διαταραχές του φάσματος του αυτισμού, μπορεί να αποδοθεί με το παρακάτω σχήμα: (Cumine, Leach & Stevenson, 2000). Η κοινωνική τάξη της οικογένειας ή το μορφωτικό επίπεδο των γονέων δεν παίζουν κανένα ρόλο στην εμφάνιση του αυτισμού. Επίσης, επιπλοκές κατά τη σύλληψη και κατά την προγενετική και νεογνική περίοδο, όπως η έκθεση σε χημικές ουσίες είναι πιθανόν υπεύθυνες για την εμφάνιση του αυτισμού (Τσιάντης και Μανωλόπουλος, 1987). Ο αυτισμός είναι μια σύνθετη νευροβιολογική διαταραχή που οφείλεται σε εγκεφαλική δυσλειτουργία. Το βιολογικό υπόστρωμα, που δεν έχει ακόμη πλήρως ανιχνευθεί ερμηνεύει την ανομοιογένεια των ψυχολογικών και γνωστικών χαρακτηριστικών των ατόμων με αυτισμό (ΥΠΕΠΘ, 2003). Επομένως, πρόκειται για μια σύνθετη αιτιολογία, που αλληλεπιδρούν το ψυχικό και βιολογικό, γι αυτό η εκπαιδευτική προσπάθεια και το θεραπευτικό κομμάτι μπορεί να ασκήσουν κάποια επίδραση στην βοήθεια αυτών των παιδιών. 18

20 1.5. Αντιμετώπιση Παλιά υπήρχε η ιδρυματική περίθαλψη και η περιθωριοποίηση των ατόμων με ειδικές ανάγκες. Ενώ, το 1981 ψηφίστηκε ο πρώτος αυτοτελείς νόμος για την ειδική αγωγή και όρισε την φοίτηση των παιδιών με αναπηρία υποχρεωτική. Έτσι, έθεσε τα θεμέλια μιας νέας εκπαιδευτικής φιλοσοφίας και της δημιουργίας ενός σχολείου πνοής. Στους μαθητές με αναπηρία και ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες συγκαταλέγονται και όσοι παρουσιάζουν διάχυτες αναπτυξιακές διαταραχές (φάσμα αυτισμού). Με βάση τους ιδιαίτερους κοινωνικούς περιορισμούς που επιβάλλει ο αυτισμός ως αναπηρία στους μαθητές, η φοίτηση τους στις εκπαιδευτικές δομές μπορεί να γίνεται ως εξής: α) οι μαθητές με αυτισμό υψηλής λειτουργικότητας (σύνδρομο Asberger) μπορούν να φοιτούν στις σχολικές τάξεις του Γενικού Σχολείου υποστηριζόμενος από τον εκπαιδευτικό της τάξης και κατά περίπτωση, με βάση τη γνωμάτευση του οικείου ΚΕΔΔΥ, με παράλληλη στήριξη από εκπαιδευτικό Ειδικής Αγωγής, ο οποίος διαθέτει κατά προτίμηση εξειδίκευση στον αυτισμό, β) οι μαθητές με αυτισμό μέσης και χαμηλής λειτουργικότητας μπορούν να φοιτούν στα Τμήματα Ένταξης των Γενικών Σχολείων και να παρακολουθούν κοινό και εξειδικευμένο αναλυτικό πρόγραμμα με παράλληλη στήριξη από εκπαιδευτικό Ειδικής Αγωγής, ενώ στις σοβαρότερες των περιπτώσεων μπορούν να φοιτούν σε Σχολικές Μονάδες Ειδικής Αγωγής με κατεύθυνση τον αυτισμό, γ) οι παράλληλες στηρίξεις των μαθητών με αυτισμό διακόπτονται μόνο κατόπιν γνωμοδότησης του οικείου ΚΕΔΔΥ και της γνώμης των γονέων. Η παράλληλη στήριξη των μαθητών με αυτισμό μπορεί επίσης να υλοποιείται και από ειδικό βοηθό που εισηγείται και διαθέτει η οικογένεια του μαθητή, κατόπιν σύμφωνης γνώμης του Διευθυντή της Σχολικής Μονάδας και του Συλλόγου Διδασκόντων (νόμος υπ αριθμ. 3699). Ο αυτισμός "βελτιώνεται" όταν υπάρχει έγκαιρη διάγνωση και πρώιμη διεπιστημονική παρέμβαση. Η αντιμετώπιση του αυτισμού περιλαμβάνει πολλές διαφορετικές προσεγγίσεις και διαφορετικά θεωρητικά πλαίσια που την στηρίζουν, για παράδειγμα οι συμπεριφοριστικές μέθοδοι βρίσκονται σε αντίθεση με τις γνωστικές, δυναμικές. Άλλοτε στηρίζονται με βάση τις ψυχολογικές, τις 19

21 εκπαιδευτικές ή τις ιατρικές ή στο συνδυασμό διαφορετικών προσεγγίσεων. Η διαφοροποίηση και εξατομίκευση των μεθόδων διδασκαλίας είναι αναγκαία, γιατί κάθε μέθοδος δεν είναι το ίδιο αποτελεσματική για όλους. Σε ότι αφορά την ιατρική αντιμετώπιση, η φαρμακευτική αγωγή, παρέχεται μόνο για συμπτωματική θεραπεία π.χ επιληψία, άγχος, υπερκινητικότητα, αυτοτραυματισμοί και μείωση των στερεοτυπικών κινήσεων, αφού ο αυτισμός δεν είναι μια απλή ασθένεια, αλλά ένα σύνδρομο αποτελούμενο από πολλά συμπτώματα (Χίτογλου-Αντωνιάδου, 2000). Η ψυχανάλυση ενδιαφέρεται για όλες τις πτυχές της ανάπτυξης του ψυχισμού και πραγματοποιεί πολλές πρακτικές και θεωρητικές εμβαθύνσεις για να πλησιάσει τις όλο και περισσότερο σοβαρές ψυχοπαθολογίες βαθμιαία. Οι περιβαλλοντικοί παράγοντες είναι πολύ σημαντικοί, μια επιρροή αναγνωρίζουν όλο και περισσότερο στην έκφραση του γονιδιώματος και επηρεάζουν επίσης την πρόωρη εγκεφαλική ανάπτυξη. Αυτή η περιβαλλοντική επιρροή παγιώνει το πείραμά και την ελπίδα τους να ασκήσουν ορισμένη επίδραση επίσης στο εκπαιδευτικό σχέδιο τόσο θεραπευτικό, και αυτήν το συντομότερο δυνατόν. Αλλά και οι ψυχαναλυτές δεν εξετάζουν μόνο τους περιβαλλοντικούς παράγοντες. Η πλειοψηφία ενδιαφέρεται επίσης για την έρευνα νευροψυχολογικά και βιολογικά. Ωστόσο ότι η ψυχαναλυτική οπτική, εάν δεν συνδυάζεται λεπτομερώς με τις εκπαιδευτικές προσπάθειες, το συχνό διάλογο με τους γονείς, και την εργασία της υποστήριξης στην κατοικία, δεν μπορεί να είναι αρκετή. Αλλά είναι εντελώς ενοχλητικό ότι ορισμένες ενώσεις κατευθύνθηκαν σε ένα απόλυτο σχίσιμο μεταξύ των εκπαιδευτικών προοπτικών και των θεραπευτικών προοπτικών (Golse & Delion, 2005). Η ψυχαναλυτική προσέγγιση για τις πρώιμες διαταραχές της ανάπτυξης εφαρμόζεται σε κάποια μέρη, σε ένα απ αυτά είναι το ΠΕΡΙΒΟΛΑΚΙ και έχει πολλά πλεονεκτήματα (Πανοπούλου Μαράτου, 2004). Μια μεμονωμένη βοήθεια ψυχοθεραπείας ή στην ομάδα μπορεί να προταθεί ή να απαιτηθεί από τους γονείς. Κάποιος μπορεί επίσης να εξετάσει, σε ορισμένες περιπτώσεις ισχυρότερης αντήχησης των αναταραχών του παιδιού στην οικογενειακή ομάδα, της οικογενειακής θεραπείας που χρησιμοποιούνται ταυτόχρονα με την υποστήριξη για τους αδελφούς και τις αδελφές, και των εκφράσεων στη γλώσσα σωμάτων του αυτιστικού παιδιού που μιλά ή που δεν 20

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ. 3. ΙΣΤΟΡΙΚΟΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΕΙΔΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ Πρωτόγονη και αρχαία περίοδος. Ελληνική και Ρωμαϊκή περίοδος.. Μεσαίωνας..

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ. 3. ΙΣΤΟΡΙΚΟΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΕΙΔΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ Πρωτόγονη και αρχαία περίοδος. Ελληνική και Ρωμαϊκή περίοδος.. Μεσαίωνας.. 8 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΜΕΡΟΣ Α 1. ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΗ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΔΙΑΣΤΑΣΗ ΤΗΣ ΑΝΑΠΗΡΙΑΣ Φύση και έννοια της αναπηρίας Η συνειδητοποίηση της αναπηρίας.. Η στάση της οικογένειας απέναντι στο παιδί με αναπηρία Στάσεις της

Διαβάστε περισσότερα

ΜΑΘΗΤΕΣ ΜΕ ΧΡΟΝΙΑ ΝΟΣΗΜΑΤΑ ΚΑΙ Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΩΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΕΩΝ ΤΗΣ ΣΥΝΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΣΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ

ΜΑΘΗΤΕΣ ΜΕ ΧΡΟΝΙΑ ΝΟΣΗΜΑΤΑ ΚΑΙ Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΩΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΕΩΝ ΤΗΣ ΣΥΝΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΣΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΜΑΘΗΤΕΣ ΜΕ ΧΡΟΝΙΑ ΝΟΣΗΜΑΤΑ ΚΑΙ Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΩΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΕΩΝ ΤΗΣ ΣΥΝΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΣΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ Κων/νος Καλέμης, Άννα Κωσταρέλου, Μαρία Αγγελική Καλέμη Εισαγωγή H σύγχρονη τάση που επικρατεί

Διαβάστε περισσότερα

- Έκπτωση στη χρήση εξoλεκτικών συμπεριφορών πχ βλεμματικής επαφής, εκφραστικότητας προσώπου.

- Έκπτωση στη χρήση εξoλεκτικών συμπεριφορών πχ βλεμματικής επαφής, εκφραστικότητας προσώπου. ΑΥΤΙΣΜΟΣ- ΔΙΑΧΥΤΗ ΔΙΑΤΑΡΑΧΗ ΤΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ Η Διάχυτη Διαταραχή της Ανάπτυξης σύμφωνα με το ICD-10 το σύστημα της Διεθνούς Ταξινόμησης των Νόσων είναι μια διαταραχή που περιλαμβάνει δυσκολίες στην ανάπτυξη

Διαβάστε περισσότερα

θέραπειν Αγίας Σοφίας 3, Ν. Ψυχικό, Τ ,

θέραπειν  Αγίας Σοφίας 3, Ν. Ψυχικό, Τ , θέραπειν Κέντρο Συµβουλευτικών Υπηρεσιών Ψυχικού Το κέντρο συμβουλευτικών υπηρεσιών θέραπειν αποτελεί ένα σύγχρονο κέντρο ειδικών θεραπειών, πρόληψης, διάγνωσης και αποκατάστασης. Στελεχώνεται από εξειδικευμένους

Διαβάστε περισσότερα

Διαταραχή Αυτιστικού Φάσματος. Δρ. Αναστασία Χ Γιαννακού Λέκτορας Ενιαίας Εκπαίδευσης Ευρωπαικό Πανεπιστήμιο

Διαταραχή Αυτιστικού Φάσματος. Δρ. Αναστασία Χ Γιαννακού Λέκτορας Ενιαίας Εκπαίδευσης Ευρωπαικό Πανεπιστήμιο Διαταραχή Αυτιστικού Φάσματος Δρ. Αναστασία Χ Γιαννακού Λέκτορας Ενιαίας Εκπαίδευσης Ευρωπαικό Πανεπιστήμιο Διαταραχή Αυτιστικού Φάσματος Πρόκειται για μια χρόνια νευροαναπτυξιακή διαταραχή Νευρολογικά

Διαβάστε περισσότερα

Ο όρος διάχυτες αναπτυξιακές διαταραχές (αυτισμός) αναφέρεται σε μια αναπτυξιακή διαταραχή κατά την οποία το άτομο παρουσιάζει μειωμένες ικανότητες

Ο όρος διάχυτες αναπτυξιακές διαταραχές (αυτισμός) αναφέρεται σε μια αναπτυξιακή διαταραχή κατά την οποία το άτομο παρουσιάζει μειωμένες ικανότητες Ο όρος διάχυτες αναπτυξιακές διαταραχές (αυτισμός) αναφέρεται σε μια αναπτυξιακή διαταραχή κατά την οποία το άτομο παρουσιάζει μειωμένες ικανότητες στην επικοινωνία, κοινωνικότητα και συμπεριφορά, καθώς

Διαβάστε περισσότερα

σκοπός Κατανόηση Όρος κατάλληλος; Άτομο με ειδικές ανάγκες Άτομο με αναπηρία Παιδιά με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες

σκοπός Κατανόηση Όρος κατάλληλος; Άτομο με ειδικές ανάγκες Άτομο με αναπηρία Παιδιά με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες ΔΗΜΟΚΡΙΤΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΡΑΚΗΣ Τμήμα Επιστήμης Φυσικής Αγωγής και Αθλητισμού Β έτος Σοφία Μπάτσιου Φεβρουάριος 2012 σκοπός Κατανόηση της φύσης και της έννοιας της αναπηρίας της έκτασης και κατηγοριοποίησης

Διαβάστε περισσότερα

Σχολή: ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΗΠΕΙΡΟΥ ΤΜΗΜΑ ΛΟΓΟΘΕΡΑΠΕΙΑΣ. Έτος: Επιβλέπουσα καθηγήτρια: Κα. Ζακοπούλου Βικτωρία

Σχολή: ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΗΠΕΙΡΟΥ ΤΜΗΜΑ ΛΟΓΟΘΕΡΑΠΕΙΑΣ. Έτος: Επιβλέπουσα καθηγήτρια: Κα. Ζακοπούλου Βικτωρία «Πολυπαραγοντική προσέγγιση αναπτυξιακών διαταραχών σε επίπεδο διάγνωσης: Μελέτη περιπτώσεων παιδιών ηλικίας 3-7 ετών με διαταραχή αυτιστικού φάσματος (ASE)» Σχολή: ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΗΠΕΙΡΟΥ

Διαβάστε περισσότερα

ΔΙΑΤΑΡΑΧΗ ΑΥΤΙΣΤΙΚΟΥ ΦΑΣΜΑΤΟΣ: Βασικε ς πληροφορι ες

ΔΙΑΤΑΡΑΧΗ ΑΥΤΙΣΤΙΚΟΥ ΦΑΣΜΑΤΟΣ: Βασικε ς πληροφορι ες ΔΙΑΤΑΡΑΧΗ ΑΥΤΙΣΤΙΚΟΥ ΦΑΣΜΑΤΟΣ: Βασικες πληροφοριες Πέτρος Γαλάνης Δρ. ΕΚΠΑ, Δάσκαλος Ε.Α. (ΚΕ.Δ.Δ.Υ. Δ Αθήνας) Τι είναι η Διαταραχή Αυτιστικού Φάσματος (ΔΑΦ); Ο όρος «Διαταραχή Αυτιστικού Φάσματος» (ΔΑΦ)

Διαβάστε περισσότερα

αναπηρία και ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες

αναπηρία και ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες Σύμβολο της μεθόδου "Κείμενο για Όλους" Παιδαγωγικό Ινστιτούτο Τμήμα Ειδικής Αγωγής και Εκπαίδευσης Μάρτιος 2009 Ποια είναι τα δικαιώματα των μαθητών με αναπηρία και ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες Ο Νόμος

Διαβάστε περισσότερα

ΔΡΑΣΗ 2: «Ενέργειες ενημέρωσης, προβολής και δημοσιότητας»

ΔΡΑΣΗ 2: «Ενέργειες ενημέρωσης, προβολής και δημοσιότητας» Επιχειρησιακό Πρόγραμμα «Εκπαίδευση και Διά Βίου Μάθηση» του ΕΣΠΑ 2007-2013 Πράξεις: «ΝΕΟ ΣΧΟΛΕΙΟ: Ένταξη ευάλωτων κοινωνικών ομάδων (ΕΚΟ) στα Δημοτικά Σχολεία» Άξονες Προτεραιότητας 1, 2 & 3 ως υποψήφιες

Διαβάστε περισσότερα

Πηλείδου Κωνσταντίνα Σχολική Σύμβουλος ΕΑΕ https://pileidou.wordpress.com/

Πηλείδου Κωνσταντίνα Σχολική Σύμβουλος ΕΑΕ https://pileidou.wordpress.com/ Εκπαίδευση Νηπίων με Ειδικές Εκπαιδευτικές Ανάγκες ή και Αναπηρία στο νηπιαγωγείο Πηλείδου Κωνσταντίνα Σχολική Σύμβουλος ΕΑΕ https://pileidou.wordpress.com/ Τις τελευταίες δεκαετίες παρατηρείται μία αύξηση

Διαβάστε περισσότερα

Πρόγραμμα Εξειδίκευσης στην Ειδική Αγωγή

Πρόγραμμα Εξειδίκευσης στην Ειδική Αγωγή ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΚΕΝΤΡΟ ΜΕΛΕΤΗΣ ΨΥΧΟΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑΣ ΚΑΙ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ Χαρ. Τρικούπη 24, Αθήνα Τηλ: 210 3626445 www.kemepse.com e-mail: special.education.program.2013@gmail.com

Διαβάστε περισσότερα

ΠΡΟΣ: Οι Υπουργοί Εσωτερικών, Αποκέντρωσης και Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης Παιδείας, Δια Βίου Μάθησης και Θρησκευμάτων

ΠΡΟΣ: Οι Υπουργοί Εσωτερικών, Αποκέντρωσης και Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης Παιδείας, Δια Βίου Μάθησης και Θρησκευμάτων ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΔΙΑ ΒΙΟΥ ΜΑΘΗΣΗΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ ----- ΕΝΙΑΙΟΣ ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΟΣ ΤΟΜΕΑΣ ΠΡΩΤΟΒΑΘΜΙΑΣ ΚΑΙ ΔΕΥΤΕΡΟΒΑΘΜΙΑΣ. ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΕΙΔΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ ΤΜΗΜΑ Β, ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΥ -----

Διαβάστε περισσότερα

Παναής Κασσιανός, δάσκαλος Διευθυντής του 10ου Ειδικού Δ.Σ. Αθηνών (Μαρασλείου)

Παναής Κασσιανός, δάσκαλος Διευθυντής του 10ου Ειδικού Δ.Σ. Αθηνών (Μαρασλείου) Παναής Κασσιανός, δάσκαλος Διευθυντής του 10ου Ειδικού Δ.Σ. Αθηνών (Μαρασλείου) Ομιλία-συζήτηση με βασικό άξονα προσέγγισης το Φάσμα του Αυτισμού και με αφορμή το βιβλίο της Εύας Βακιρτζή «Το Αυγό» στο

Διαβάστε περισσότερα

ΦΑΣΜΑ ΑΥΤΙΣΤΙΚΩΝ ΔΙΑΤΑΡΑΧΩΝ. Πάολα Νικολαίδου και Χρήστος Χριστοφή

ΦΑΣΜΑ ΑΥΤΙΣΤΙΚΩΝ ΔΙΑΤΑΡΑΧΩΝ. Πάολα Νικολαίδου και Χρήστος Χριστοφή ΦΑΣΜΑ ΑΥΤΙΣΤΙΚΩΝ ΔΙΑΤΑΡΑΧΩΝ Πάολα Νικολαίδου και Χρήστος Χριστοφή Ορισμός Ο αυτισμός είναι μια νευροαναπτυξιακή διαταραχή, στο πλαίσιο της οποίας η γνωσιακή δυσλειτουργία είναι κλειδί για την κατανόηση

Διαβάστε περισσότερα

Μαθησιακές Δυσκολίες. Τίτλος: Διαταραχή Ελλειματικής Προσοχής - Υπερκινητικότητα (ΔΕΠ-Υ) Αγγελική Μουζάκη. Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης

Μαθησιακές Δυσκολίες. Τίτλος: Διαταραχή Ελλειματικής Προσοχής - Υπερκινητικότητα (ΔΕΠ-Υ) Αγγελική Μουζάκη. Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΡΗΤΗΣ Μαθησιακές Δυσκολίες Τίτλος: Διαταραχή Ελλειματικής Προσοχής - Υπερκινητικότητα (ΔΕΠ-Υ) Αγγελική Μουζάκη Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης Διαταραχή Ελλειμματικής

Διαβάστε περισσότερα

Παρουσίαση πτυχιακής εργασίας. Γιώτη Κωνσταντίνα Φρογάκη Ήρα-Αφροδίτη

Παρουσίαση πτυχιακής εργασίας. Γιώτη Κωνσταντίνα Φρογάκη Ήρα-Αφροδίτη Παρουσίαση πτυχιακής εργασίας Γιώτη Κωνσταντίνα Φρογάκη Ήρα-Αφροδίτη Περιεχόμενα Εισαγωγή Γνώση και κατανόηση του αυτισμού Διαγνωστικά εργαλεία για την ανίχνευση του αυτισμού Βασικές αρχές αποτελεσματικής

Διαβάστε περισσότερα

Διάλεξη 1η Εισαγωγή Στην Ειδική Φυσική Αγωγή: Ορισμοί, Έννοιες

Διάλεξη 1η Εισαγωγή Στην Ειδική Φυσική Αγωγή: Ορισμοί, Έννοιες ΕΠΕΑΕΚ: ΑΝΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΣΠΟΥΔΩΝ ΤΟΥ ΤΕΦΑΑ, ΠΘ ΑΥΤΕΠΙΣΤΑΣΙΑ Διάλεξη 1η Εισαγωγή Στην Ειδική Φυσική Αγωγή: Ορισμοί, Έννοιες Κοκαρίδας Δημήτριος Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας ΤΕΦΑΑ, Τρίκαλα Ορισμός Υγείας

Διαβάστε περισσότερα

Η ΨΥΧΙΑΤΡΙΚΗ ΔΙΑΓΝΩΣΗ ΚΑΙ ΤΑ ΣΥΓΧΡΟΝΑ ΤΑΞΙΝΟΜΙΚΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ

Η ΨΥΧΙΑΤΡΙΚΗ ΔΙΑΓΝΩΣΗ ΚΑΙ ΤΑ ΣΥΓΧΡΟΝΑ ΤΑΞΙΝΟΜΙΚΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ Η ΨΥΧΙΑΤΡΙΚΗ ΔΙΑΓΝΩΣΗ ΚΑΙ ΤΑ ΣΥΓΧΡΟΝΑ ΤΑΞΙΝΟΜΙΚΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΓΕΩΡΓΙΛΑ ΕΛΕΝΗ Απαρτιωμένη Διδασκαλία ΕΙΣΑΓΩΓΗ Διάγνωση: είναι η πολύπλοκη διαδικασία αναγνώρισης και ταυτοποίησης μιας διαταραχής που γίνεται

Διαβάστε περισσότερα

Η Ψυχική υγεία του παιδιού και ο ρόλος του ευρύτερου περιβάλλοντος

Η Ψυχική υγεία του παιδιού και ο ρόλος του ευρύτερου περιβάλλοντος Η Ψυχική υγεία του παιδιού και ο ρόλος του ευρύτερου περιβάλλοντος Κάθε παιδί έχει το δικαίωμα να ζει και να μεγαλώνει σ ένα υγιές περιβάλλον, το οποίο θα διασφαλίζει και θα προάγει την σωματική και ψυχική

Διαβάστε περισσότερα

Παιδαγωγική ή Εκπαίδευση ΙΙ

Παιδαγωγική ή Εκπαίδευση ΙΙ Παιδαγωγική ή Εκπαίδευση ΙΙ Ενότητα 8: Ζαχαρούλα Σμυρναίου Σχολή: Φιλοσοφική Τμήμα: Φιλοσοφίας Παιδαγωγικής Ψυχολογίας Εξελικτικές μαθησιακές θεωρίες Δυσλεξία Η Δυσλεξία δεν είναι κατά βάση μια διαταραχή

Διαβάστε περισσότερα

ΠΡΟΚΗΡΥΞΗ ΕΤΗΣΙΟΥ ΕΠΙΜΟΡΦΩΤΙΚΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ «ΕΞΕΙΔΙΚΕΥΣΗ ΣΤΗΝ ΕΙΔΙΚΗ ΑΓΩΓΗ» ΕΤΟΣ 2015 ΒΑΝΙΔΗΣ ΙΩΑΝΝΗΣ ΚΑΙ ΣΙΑ ΕΕ. www.v-learning.

ΠΡΟΚΗΡΥΞΗ ΕΤΗΣΙΟΥ ΕΠΙΜΟΡΦΩΤΙΚΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ «ΕΞΕΙΔΙΚΕΥΣΗ ΣΤΗΝ ΕΙΔΙΚΗ ΑΓΩΓΗ» ΕΤΟΣ 2015 ΒΑΝΙΔΗΣ ΙΩΑΝΝΗΣ ΚΑΙ ΣΙΑ ΕΕ. www.v-learning. ΒΑΝΙΔΗΣ ΙΩΑΝΝΗΣ ΚΑΙ ΣΙΑ ΕΕ ΠΡΟΚΗΡΥΞΗ ΕΤΗΣΙΟΥ ΕΠΙΜΟΡΦΩΤΙΚΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ «ΕΞΕΙΔΙΚΕΥΣΗ ΣΤΗΝ ΕΙΔΙΚΗ ΑΓΩΓΗ» ΕΤΟΣ 2015 info@v-learning.gr www.v-learning.gr Το Κέντρο Δια Βίου Μάθησης ΙΙ ΒΑΝΙΔΗΣ ΙΩΑΝΝΗΣ & ΣΙΑ

Διαβάστε περισσότερα

Πιο συγκεκριμένα μερικοί παράγοντες που ενοχοποιούνται είναι οι εξής:

Πιο συγκεκριμένα μερικοί παράγοντες που ενοχοποιούνται είναι οι εξής: Tι είναι ο αυτισμός Ο Αυτισμός είναι μια ισόβια αναπτυξιακή διαταραχή, που εμποδίζει τα άτομα να κατανοούν σωστά όσα βλέπουν ακούν και γενικά αισθάνονται. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να αντιμετωπίζουν σοβαρά

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ. Οι απόψεις των εκπαιδευτικών των Τ.Ε. των Δημοτικών σχολείων για το εξειδικευμένο πρόγραμμα των μαθητών με νοητική ανεπάρκεια

ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ. Οι απόψεις των εκπαιδευτικών των Τ.Ε. των Δημοτικών σχολείων για το εξειδικευμένο πρόγραμμα των μαθητών με νοητική ανεπάρκεια ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ Οι απόψεις των εκπαιδευτικών των Τ.Ε. των Δημοτικών σχολείων για το εξειδικευμένο πρόγραμμα των μαθητών με νοητική ανεπάρκεια Ερευνητική προσέγγιση ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ Στην παρούσα εργασία

Διαβάστε περισσότερα

ΠΡΑΞΗ: «ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΞΕΙΔΙΚΕΥΜΕΝΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗΣ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗΣ για ένταξη μαθητών με αναπηρία ή/και ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες» των Αξόνων

ΠΡΑΞΗ: «ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΞΕΙΔΙΚΕΥΜΕΝΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗΣ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗΣ για ένταξη μαθητών με αναπηρία ή/και ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες» των Αξόνων ΠΡΑΞΗ: «ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΞΕΙΔΙΚΕΥΜΕΝΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗΣ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗΣ για ένταξη μαθητών με αναπηρία ή/και ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες» των Αξόνων Προτεραιότητας 1,2 & 3 του Επιχειρησιακού Προγράμματος«Εκπαίδευση

Διαβάστε περισσότερα

Φωτεινή Πολυχρόνη Επίκουρη Καθηγήτρια Πανεπιστήμιο Αθηνών Γιώτα Δημητροπούλου Λέκτορας Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων

Φωτεινή Πολυχρόνη Επίκουρη Καθηγήτρια Πανεπιστήμιο Αθηνών Γιώτα Δημητροπούλου Λέκτορας Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων Μαθησιακές Δυσκολίες Φωτεινή Πολυχρόνη Επίκουρη Καθηγήτρια Πανεπιστήμιο Αθηνών Γιώτα Δημητροπούλου Λέκτορας Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων 1 Θεματικές ενότητες του μαθήματος Θεωρητικό πλαίσιο της διαδικασίας εκμάθησης

Διαβάστε περισσότερα

Πρόγραμμα Εξειδίκευσης στην Ειδική Αγωγή

Πρόγραμμα Εξειδίκευσης στην Ειδική Αγωγή ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΚΕΝΤΡΟ ΜΕΛΕΤΗΣ ΨΥΧΟΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑΣ ΚΑΙ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ Χαρ. Τρικούπη 24, Αθήνα Τηλ: 210 3626445 www.kemepse.com e-mail: special.education.program.2013@gmail.com

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ Ειδική Φυσική Αγωγή Ενότητα 1η: Εισαγωγή, Έννοιες, Ορισμοί Κοκαρίδας Δημήτρης Τμήμα Επιστήμης Φυσικής Αγωγής και Αθλητισμού Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε

Διαβάστε περισσότερα

Συντάχθηκε απο τον/την administrator Τρίτη, 27 Δεκέμβριος :03 - Τελευταία Ενημέρωση Τρίτη, 27 Δεκέμβριος :20

Συντάχθηκε απο τον/την administrator Τρίτη, 27 Δεκέμβριος :03 - Τελευταία Ενημέρωση Τρίτη, 27 Δεκέμβριος :20 Τι είναι η ΔΕΠΥ; Η Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής και Υπερκινητικότητας (ΔΕΠΥ) - διεθνώς ADHD: Attention Deficit Hyperactivity Disorder - είναι μια από τις συχνότερες νευροβιολογικές διαταραχές της παιδικής

Διαβάστε περισσότερα

ΕΙΣΗΓΗΣΗ ΤΟΥ ΚΕ.ΜΕ.ΤΕ ΤΗΣ Ο.Λ.Μ.Ε

ΕΙΣΗΓΗΣΗ ΤΟΥ ΚΕ.ΜΕ.ΤΕ ΤΗΣ Ο.Λ.Μ.Ε Αθήνα, 6.12.2018 ΕΙΣΗΓΗΣΗ ΤΟΥ ΚΕ.ΜΕ.ΤΕ ΤΗΣ Ο.Λ.Μ.Ε ΣΤΗΝ ΥΠΟΕΠΙΤΡΟΠΗ ΓΙΑ ΤΑ ΘΕΜΑΤΑ ΤΩΝ ΑΤΟΜΩΝ ΜΕ ΑΝΑΠΗΡΙΑ ΤΗΣ ΕΙΔΙΚΗΣ ΜΟΝΙΜΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΙΣΟΤΗΤΑΣ, ΝΕΟΛΑΙΑΣ ΚΑΙ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ ΜΕ ΘΕΜΑ: «ΕΙΔΙΚΗ ΑΓΩΓΗ

Διαβάστε περισσότερα

Εισαγωγή στην Ειδική Εκπαίδευση

Εισαγωγή στην Ειδική Εκπαίδευση Εισαγωγή στην Ειδική Εκπαίδευση Παιδιά με ειδικές ανάγκες Κατηγορίες διαφορετικών δυνατοτήτων Διανοητικές αναπηρίες (νοητική καθυστέρηση) Μαθησιακές δυσκολίες Συναισθηματικές ή συμπεριφορικές διαταραχές

Διαβάστε περισσότερα

Φοιτήτρια: Τσαρκοβίστα Βικτώρια (Α.Μ. 12517) Επιβλέπων καθηγητής: Χριστοδουλίδης Παύλος

Φοιτήτρια: Τσαρκοβίστα Βικτώρια (Α.Μ. 12517) Επιβλέπων καθηγητής: Χριστοδουλίδης Παύλος Φοιτήτρια: Τσαρκοβίστα Βικτώρια (Α.Μ. 12517) Επιβλέπων καθηγητής: Χριστοδουλίδης Παύλος Tα παιδιά με ειδικές μαθησιακές δυσκολίες παρουσιάζουν προβλήματα στις βασικές ψυχολογικές διαδικασίες που περιλαμβάνονται

Διαβάστε περισσότερα

14 Δυσκολίες μάθησης για την ανάπτυξη των παιδιών, αλλά και της εκπαιδευτικής πραγματικότητας. Έχουν προταθεί διάφορες θεωρίες και αιτιολογίες για τις

14 Δυσκολίες μάθησης για την ανάπτυξη των παιδιών, αλλά και της εκπαιδευτικής πραγματικότητας. Έχουν προταθεί διάφορες θεωρίες και αιτιολογίες για τις ΠΡΟΛΟΓΟΣ Οι δυσκολίες μάθησης των παιδιών συνεχίζουν να απασχολούν όλους όσοι ασχολούνται με την ανάπτυξη των παιδιών και με την εκπαίδευση. Τους εκπαιδευτικούς, οι οποίοι, μέσα στην τάξη τους, βρίσκονται

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ Ειδική Φυσική Αγωγή Ενότητα 10η: Αυτισμός Κοκαρίδας Δημήτρης Τμήμα Επιστήμης Φυσικής Αγωγής και Αθλητισμού Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative

Διαβάστε περισσότερα

Τι πρέπει να γνωρίζει ο γονιός για τον Αυτισμό!

Τι πρέπει να γνωρίζει ο γονιός για τον Αυτισμό! Τι πρέπει να γνωρίζει ο γονιός για τον Αυτισμό! ΟΛΑ ΟΣΑ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΓΝΩΡΙΖΕΙ Ο ΓΟΝΙΟΣ ΓΥΡΩ ΑΠΟ ΤΟΝ ΑΥΤΙΣΜΟ, της Ψυχολόγου Έλλης Τιγγινάγκα, MSc Τι είναι ο αυτισμός, ποια τα αίτια που τον προκαλούν; Ο αυτισμός

Διαβάστε περισσότερα

29. Βοηθητικό ρόλο στους μαθητές με δυσγραφία κατέχει η χρήση: Α) ηλεκτρονικών υπολογιστών Β) αριθμομηχανών Γ) λογογράφων Δ) κανένα από τα παραπάνω

29. Βοηθητικό ρόλο στους μαθητές με δυσγραφία κατέχει η χρήση: Α) ηλεκτρονικών υπολογιστών Β) αριθμομηχανών Γ) λογογράφων Δ) κανένα από τα παραπάνω ΔΥΣΓΡΑΦΙΑ Ερωτήσεις 1. Η δυσγραφία μπορεί να χωριστεί στις δύο ακόλουθες κατηγορίες: Α) γενική και μερική Β) γενική και ειδική Γ) αναπτυξιακή και επίκτητη Δ) αναπτυξιακή και μαθησιακή 2. Η αναπτυξιακή

Διαβάστε περισσότερα

ΑΥΤΙΣΜΟΣ. Μια διαφορετική μορφή επικοινωνίας

ΑΥΤΙΣΜΟΣ. Μια διαφορετική μορφή επικοινωνίας ΑΥΤΙΣΜΟΣ Μια διαφορετική μορφή επικοινωνίας ΟΡΙΣΜΟΣ Οι Neisworth και Wolfe (2005) ορίζουν τον αυτισμό ως «αναπτυξιακή διαταραχή που χαρακτηρίζεται από σημειωμένη δυσκολία στην επικοινωνία και τις κοινωνικές

Διαβάστε περισσότερα

Αυτισμός Υψηλής Λειτουργικότητας (Διαταραχή Αυτιστικού Φάσματος με Υψηλή Λειτουργικότητα) Χαρακτηριστικά

Αυτισμός Υψηλής Λειτουργικότητας (Διαταραχή Αυτιστικού Φάσματος με Υψηλή Λειτουργικότητα) Χαρακτηριστικά Αυτισμός Υψηλής Λειτουργικότητας (Διαταραχή Αυτιστικού Φάσματος με Υψηλή Λειτουργικότητα) Χαρακτηριστικά Ιουλιέττα Καλλή-Λαούρη, M.D., Ph.D. Παιδοψυχίατρος, Ψυχοθεραπεύτρια Παιδιών & Εφήβων 1 ο Παγκύπριο

Διαβάστε περισσότερα

Η Ειδική Αγωγή και Ενταξιακή Εκπαίδευση μέσα από το Ν.4547/2018. Μαρία Εμμ. Γιγουρτάκη Συντονίστρια Ειδικής Αγωγής και Ενταξιακής Εκπαίδευσης Κρήτης

Η Ειδική Αγωγή και Ενταξιακή Εκπαίδευση μέσα από το Ν.4547/2018. Μαρία Εμμ. Γιγουρτάκη Συντονίστρια Ειδικής Αγωγής και Ενταξιακής Εκπαίδευσης Κρήτης Η Ειδική Αγωγή και Ενταξιακή Εκπαίδευση μέσα από το Ν.4547/2018 Μαρία Εμμ. Γιγουρτάκη Συντονίστρια Ειδικής Αγωγής και Ενταξιακής Εκπαίδευσης Κρήτης Ν. 4547/2018, άρθρο 51 Θέματα Ειδικής Αγωγής και Εκπαίδευσης

Διαβάστε περισσότερα

Α. ΓΕΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ. Επιμορφωτικό Πρόγραμμα. Ακαδημαϊκά Υπεύθυνος/η. Υπεύθυνος/η Επικοινωνίας

Α. ΓΕΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ. Επιμορφωτικό Πρόγραμμα. Ακαδημαϊκά Υπεύθυνος/η. Υπεύθυνος/η Επικοινωνίας Α. ΓΕΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ Επιμορφωτικό Πρόγραμμα Σχολική Ψυχολογία Title School Psychology Έναρξη - Λήξη 2 Σεπτεμβρίου 2019 έως 2 Απριλίου 2020 (Μήνας/Έτος) Διάρκεια σε Μήνες 7 μήνες Ώρες 420 Επιμόρφωσης Ονοματεπώνυμο

Διαβάστε περισσότερα

Μαθησιακές Δυσκολίες Εκπαιδευτική αξιολόγηση. Πηνελόπη Κονιστή ΠΕ 70 Med Ειδικής Αγωγής pkonisti@gmail.com

Μαθησιακές Δυσκολίες Εκπαιδευτική αξιολόγηση. Πηνελόπη Κονιστή ΠΕ 70 Med Ειδικής Αγωγής pkonisti@gmail.com Μαθησιακές Δυσκολίες Εκπαιδευτική αξιολόγηση Πηνελόπη Κονιστή ΠΕ 70 Med Ειδικής Αγωγής pkonisti@gmail.com Τι είναι Μαθησιακές Δυσκολίες; Καμπύλη Νοημοσύνης Δείκτης Νοημοσύνης ποσοστό % κατηγορία πάνω από

Διαβάστε περισσότερα

Π 2107 Ειδική Αγωγή και αποτελεσματική διδασκαλία

Π 2107 Ειδική Αγωγή και αποτελεσματική διδασκαλία ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Π 2107 Ειδική Αγωγή και αποτελεσματική διδασκαλία Ενότητα 8.2: Το φάσμα του αυτισμού. Σουζάνα Παντελιάδου Φιλοσοφίας-Παιδαγωγικής Άδειες

Διαβάστε περισσότερα

ΑΝΟΙΚΤΟ ΙΔΡΥΜΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΟΔΗΓΟΣ ΕΠΙΜΟΡΦΩΣΗΣ

ΑΝΟΙΚΤΟ ΙΔΡΥΜΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΟΔΗΓΟΣ ΕΠΙΜΟΡΦΩΣΗΣ Ειδική Αγωγή Ετήσιο Πρόγραμμα Εξειδίκευσης: Ειδική Αγωγή: Εκπαίδευση, Απασχόληση και Φροντίδα Ατόμων με Αναπηρία Διάρκεια: 1 Έτος (αναλογία σε ώρες 550), Ημέρες & ώρες μαθημάτων: Σάββατo και Κυριακή 1

Διαβάστε περισσότερα

ΕΙΔΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΚΑΙ ΜΑΘΗΣΙΑΚΕΣ ΔΥΣΚΟΛΙΕΣ

ΕΙΔΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΚΑΙ ΜΑΘΗΣΙΑΚΕΣ ΔΥΣΚΟΛΙΕΣ ΕΙΔΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΚΑΙ ΜΑΘΗΣΙΑΚΕΣ ΔΥΣΚΟΛΙΕΣ Ειδική Αγωγή και Μαθησιακές Δυσκολίες Πρόγραμμα Εξειδίκευσης: Ειδική Αγωγή και Μαθησιακές Δυσκολίες Διάρκεια: 1 Έτος (αναλογία σε ώρες 550), Ημέρες & ώρες μαθημάτων:

Διαβάστε περισσότερα

Ειδική Αγωγή αναπόσπαστο τµήµα ολόκληρης της Εκπαίδευσης. µάθηση Απορρίπτοντας στερεότυπες αντιλήψεις και κατηγοριοποιήσεις

Ειδική Αγωγή αναπόσπαστο τµήµα ολόκληρης της Εκπαίδευσης. µάθηση Απορρίπτοντας στερεότυπες αντιλήψεις και κατηγοριοποιήσεις Σύγχρονες αντιλήψεις στο χώρο της παιδαγωγικής Επιστήµης θεωρούν την Ειδική Αγωγή αναπόσπαστο τµήµα ολόκληρης της Εκπαίδευσης Σε µια κοινωνία ίσων ευκαιριών όλοι έχουν δικαίωµα στην εκπαίδευση και τη µάθηση

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: Νάκου Αλεξάνδρα Εισαγωγή στις Επιστήμες της Αγωγής Ο όρος ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ ΤΗΣ ΑΓΩΓΗΣ δημιουργεί μία αίσθηση ασάφειας αφού επιδέχεται πολλές εξηγήσεις. Υπάρχει συνεχής διάλογος και προβληματισμός ακόμα

Διαβάστε περισσότερα

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΕΙΔΙΚΗ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ. Τόμος Β ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΜΑΘΗΤΩΝ ΜΕ ΕΙΔΙΚΕΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΕΣ ΑΝΑΓΚΕΣ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΕΙΔΙΚΗ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ. Τόμος Β ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΜΑΘΗΤΩΝ ΜΕ ΕΙΔΙΚΕΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΕΣ ΑΝΑΓΚΕΣ ΠΡΟΛΟΓΟΣ 1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΕΙΔΙΚΗ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ Τόμος Β ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΜΑΘΗΤΩΝ ΜΕ ΕΙΔΙΚΕΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΕΣ ΑΝΑΓΚΕΣ Σύνοψη Το τετράτομο έργο "Εισαγωγή στην ειδική παιδαγωγική" αποτελεί συμβολή στην προσπάθεια προσέγγισης

Διαβάστε περισσότερα

Αναπτυξιακή Ψυχολογία. Διάλεξη 6: Η ανάπτυξη της εικόνας εαυτού - αυτοαντίληψης

Αναπτυξιακή Ψυχολογία. Διάλεξη 6: Η ανάπτυξη της εικόνας εαυτού - αυτοαντίληψης Αναπτυξιακή Ψυχολογία Διάλεξη 6: Η ανάπτυξη της εικόνας εαυτού - αυτοαντίληψης Θέματα διάλεξης Η σημασία της αυτοαντίληψης Η φύση και το περιεχόμενο της αυτοαντίληψης Η ανάπτυξη της αυτοαντίληψης Παράγοντες

Διαβάστε περισσότερα

Γλωσσάρι Αναπηρίας. Αντί προλόγου:

Γλωσσάρι Αναπηρίας. Αντί προλόγου: Γλωσσάρι Αναπηρίας Αντί προλόγου: Το γλωσσάρι συντάχθηκε με κύριο στόχο την ενημέρωση του ευρύτερου κοινού, όσον αφορά το σύνδρομο Down, αλλά και τα δικαιώματα των παιδιών με αναπηρία. Δυστυχώς η κοινωνία

Διαβάστε περισσότερα

Αυτισμός - Νοητική υστέρηση

Αυτισμός - Νοητική υστέρηση Αυτισμός - Νοητική υστέρηση Τζένη Σουμάκη Παιδοψυχίατρος Ψυχαναλύτρια Επιστημονικά Υπεύθυνη Κέντρου Διατροφικών Διαταραχών ΑΝΑΣΑ Γρ. Ελληνικής Εταιρίας Ψυχαναλυτικής Ψυχοθεραπείας Μέλος Δ.Σ. Ελληνικής

Διαβάστε περισσότερα

Έργο: «Εκπόνηση μελετών» Δράση 3: Διακρίσεις και εμπόδια για τα άτομα με αναπηρία στην πρωτοβάθμια, δευτεροβάθμια και μεταλυκειακή εκπαίδευση

Έργο: «Εκπόνηση μελετών» Δράση 3: Διακρίσεις και εμπόδια για τα άτομα με αναπηρία στην πρωτοβάθμια, δευτεροβάθμια και μεταλυκειακή εκπαίδευση Έργο: «Εκπόνηση μελετών» Δράση 3: Διακρίσεις και εμπόδια για τα άτομα με αναπηρία στην πρωτοβάθμια, δευτεροβάθμια και μεταλυκειακή εκπαίδευση Παραδοτέο 3Γ: Τελική Μελέτη ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 3 Ατζέντα ομάδων εστιασμένης

Διαβάστε περισσότερα

Θεσμικό και παιδαγωγικό πλαίσιο των προγραμμάτων της συνεκπαίδευσης μαθητών/ριών με ΕΕΑ ή και Αναπηρία

Θεσμικό και παιδαγωγικό πλαίσιο των προγραμμάτων της συνεκπαίδευσης μαθητών/ριών με ΕΕΑ ή και Αναπηρία Θεσμικό και παιδαγωγικό πλαίσιο των προγραμμάτων της συνεκπαίδευσης μαθητών/ριών με ΕΕΑ ή και Αναπηρία Κωνσταντίνα Πηλείδου Σχολική Σύμβουλος 10 ης ΕΠ ΕΑΕ Σταυρούπολη 05/09/2017 https://pileidou.wordpress.com/

Διαβάστε περισσότερα

Σύνδρομο Asperger Το σύνδρομο του μικρού σοφού

Σύνδρομο Asperger Το σύνδρομο του μικρού σοφού Σύνδρομο Asperger Το σύνδρομο του μικρού σοφού Πώς γίνεται ένα παιδί να έχει ιδιαίτερη κλίση στα μαθηματικά, στη μουσική, στις ξένες γλώσσες, στη μετεωρολογία, να έχει ξεχωριστές ικανότητες και ενδιαφέροντα,

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗΣ ΑΝΘΡΩΠΙΝΩΝ ΣΧΕΣΕΩΝ

ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗΣ ΑΝΘΡΩΠΙΝΩΝ ΣΧΕΣΕΩΝ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗΣ ΑΝΘΡΩΠΙΝΩΝ ΣΧΕΣΕΩΝ Αίαντος 3, 15235 Βριλήσσια Τηλ. 210-8063665, 6129290, Fax 210-8062113, e-mail: info@ergastirio.eu Site: www.ergastirio.eu Εισαγωγικό Πρόγραμμα σε Βασικές Έννοιες

Διαβάστε περισσότερα

Αντώνης Καμπάς Αναπληρωτής Καθηγητής

Αντώνης Καμπάς Αναπληρωτής Καθηγητής Το διαγνωστικό και παρεμβατικό πλαίσιο των διαταραχών ΨΑ Αντώνης Καμπάς Αναπληρωτής Καθηγητής Η ανίχνευση και πολύ περισσότερο η διάγνωση είτε της ΑΔΚΣ είτε της ΔΕΠΥ παρουσιάζουν σημαντικές δυσκολίες Διαφορές

Διαβάστε περισσότερα

Κατηγορίες υποψηφίων που γίνονται δεκτοί στο Πρόγραμμα: Εκπαιδευτικοί Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης

Κατηγορίες υποψηφίων που γίνονται δεκτοί στο Πρόγραμμα: Εκπαιδευτικοί Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης ΔΙΕΞΑΓΩΓΗ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΕΠΙΜΟΡΦΩΣΗΣ ΜΕ ΤΙΤΛΟ: «Αξιολόγηση Εκπαιδευτικής Επάρκειας Ανάπτυξη παιδαγωγικών και διδακτικών δεξιοτήτων στη Γενική, Ειδική και Διαπολιτισμική Αγωγή, με έμφαση στην Καινοτομία και

Διαβάστε περισσότερα

ΑΝΑΦΟΡΑ ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑΣ (STATE OF THE ART) ΤΟΥ ENTELIS ΕΚΔΟΣΗ EΥΚΟΛΗΣ ΑΝΑΓΝΩΣΗΣ

ΑΝΑΦΟΡΑ ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑΣ (STATE OF THE ART) ΤΟΥ ENTELIS ΕΚΔΟΣΗ EΥΚΟΛΗΣ ΑΝΑΓΝΩΣΗΣ ΑΝΑΦΟΡΑ ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑΣ (STATE OF THE ART) ΤΟΥ ENTELIS ΕΚΔΟΣΗ EΥΚΟΛΗΣ ΑΝΑΓΝΩΣΗΣ Εισαγωγή Η έρευνα στην Ευρώπη δείχνει ότι οι άνθρωποι με αναπηρίες όλων των ηλικιών έχουν προσωπική εμπειρία με την τεχνολογία.

Διαβάστε περισσότερα

«Διαγνωστικές κατηγορίες και διαγνωστικά κριτήρια για όλες τις μαθησιακές δυσκολίες, σύμφωνα με το DSM-IV, DSM-IV TR, DSM-V & ICD-10»

«Διαγνωστικές κατηγορίες και διαγνωστικά κριτήρια για όλες τις μαθησιακές δυσκολίες, σύμφωνα με το DSM-IV, DSM-IV TR, DSM-V & ICD-10» «Διαγνωστικές κατηγορίες και διαγνωστικά κριτήρια για όλες τις μαθησιακές δυσκολίες, σύμφωνα με το DSM-IV, DSM-IV TR, DSM-V & ICD-10» Περιεχόμενα Περιεχόμενα...1 Εισαγωγή...1 DSM-IV, DSM-IV TR, DSM-V...2

Διαβάστε περισσότερα

Ειδική Αγωγή και Εκπαίδευση ατόμων με αναπηρία ή με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες.

Ειδική Αγωγή και Εκπαίδευση ατόμων με αναπηρία ή με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες. ΝΟΜΟΣ 3699/2008 - ΦΕΚ 199/Α /2.10.2008 Ειδική Αγωγή και Εκπαίδευση ατόμων με αναπηρία ή με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες. Ο ΠΡΟΕΔΡΟΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ Εκδίδομε τον ακόλουθο νόμο που ψήφισε η Βουλή:

Διαβάστε περισσότερα

Φοιτήτρια: Μπαράκου Χρυσάνθη ΑΜ: 9835 Υπεύθυνη καθηγήτρια: κ. Ζακοπούλου Βικτωρία

Φοιτήτρια: Μπαράκου Χρυσάνθη ΑΜ: 9835 Υπεύθυνη καθηγήτρια: κ. Ζακοπούλου Βικτωρία ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΛΟΓΟΥ ΚΑΙ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ ΣΕ ΠΑΙΔΙΑ ΜΕ ΔΙΑΧΥΤΕΣ ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΕΣ ΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣ: ΜΕΛΕΤΗ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗΣ ΜΕ ΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΠΑΙΔΙΟΥ ΜΕ ΑΥΤΙΣΜΟ ΥΨΗΛΗΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΟΤΗΤΑΣ Φοιτήτρια: Μπαράκου Χρυσάνθη ΑΜ: 9835 Υπεύθυνη

Διαβάστε περισσότερα

Σχέδιο Έκθεσης Γενικής Εκτίμησης της Εικόνας του Σχολείου

Σχέδιο Έκθεσης Γενικής Εκτίμησης της Εικόνας του Σχολείου Σχέδιο Έκθεσης Γενικής Εκτίμησης της Εικόνας του Σχολείου Έκθεση Γενικής Εκτίμησης της Εικόνας του Σχολείου Ταυτότητα του σχολείου Καταγράφονται στοιχεία της ταυτότητας της Σχολικής Μονάδας. Α. Διαδικασίες

Διαβάστε περισσότερα

ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΓΙΑ ΤΗ ΜΑΘΗΣΗ ΚΑΙ ΤΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΣΤΗΝ ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ

ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΓΙΑ ΤΗ ΜΑΘΗΣΗ ΚΑΙ ΤΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΣΤΗΝ ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΓΙΑ ΤΗ ΜΑΘΗΣΗ ΚΑΙ ΤΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΣΤΗΝ ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΑΝΑΓΝΩΡΙΖΟΝΤΑΣ ΤΗ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΟΤΗΤΑ & ΑΝΑΠΤΥΣΣΟΝΤΑΣ ΔΙΑΦΟΡΟΠΟΙΗΜΕΝΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ Διαστάσεις της διαφορετικότητας Τα παιδιά προέρχονται

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ. Ειδική Φυσική Αγωγή. Ενότητα 3η: Εξατομικευμένο Εκπαιδευτικό Πρόγραμμα (Ε.Ε.Π.)

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ. Ειδική Φυσική Αγωγή. Ενότητα 3η: Εξατομικευμένο Εκπαιδευτικό Πρόγραμμα (Ε.Ε.Π.) ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ Ειδική Φυσική Αγωγή Ενότητα 3η: Εξατομικευμένο Εκπαιδευτικό Πρόγραμμα (Ε.Ε.Π.) Κοκαρίδας Δημήτρης Τμήμα Επιστήμης Φυσικής Αγωγής και Αθλητισμού Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό

Διαβάστε περισσότερα

Εκπαιδευτικές Ανάγκες στον Αυτισμό. Μαρίτσα Καμπούρογλου Λογοπεδικός Ίδρυμα για το Παιδί «Η Παμμακάριστος»

Εκπαιδευτικές Ανάγκες στον Αυτισμό. Μαρίτσα Καμπούρογλου Λογοπεδικός Ίδρυμα για το Παιδί «Η Παμμακάριστος» Εκπαιδευτικές Ανάγκες στον Αυτισμό Μαρίτσα Καμπούρογλου Λογοπεδικός Ίδρυμα για το Παιδί «Η Παμμακάριστος» Παράγοντες που επιδρούν στη μάθηση Η σοβαρότητα του αυτισμού Το επίπεδο της νοητικής τους ικανότητας

Διαβάστε περισσότερα

Αξιολόγηση του Εκπαιδευτικού Προγράμματος. Εκπαίδευση μέσα από την Τέχνη. [Αξιολόγηση των 5 πιλοτικών τμημάτων]

Αξιολόγηση του Εκπαιδευτικού Προγράμματος. Εκπαίδευση μέσα από την Τέχνη. [Αξιολόγηση των 5 πιλοτικών τμημάτων] Αξιολόγηση του Εκπαιδευτικού Προγράμματος Εκπαίδευση μέσα από την Τέχνη [Αξιολόγηση των 5 πιλοτικών τμημάτων] 1. Είστε ικανοποιημένος/η από το Πρόγραμμα; Μ. Ο. απαντήσεων: 4,7 Ικανοποιήθηκαν σε απόλυτο

Διαβάστε περισσότερα

Εισαγωγή στην Ψυχιατρική Φίλιππος Γουρζής

Εισαγωγή στην Ψυχιατρική Φίλιππος Γουρζής Εισαγωγή στην Ψυχιατρική Φίλιππος Γουρζής Απαρτιωμένη Διδασκαλία Εισαγωγή στην Ψυχιατρική 21 ος αιώνας μεγάλη πρόοδος των συναφών επιστημών: Νευροεπιστήμες, Ψυχολογία, Κοινωνιολογία Προηγήθηκε περίοδος

Διαβάστε περισσότερα

Τσικολάτας Α. (2011) Οι ΤΠΕ ως Εκπαιδευτικό Εργαλείο στην Ειδική Αγωγή. Αθήνα

Τσικολάτας Α. (2011) Οι ΤΠΕ ως Εκπαιδευτικό Εργαλείο στην Ειδική Αγωγή. Αθήνα Οι ΤΠΕ ως Εκπαιδευτικό Εργαλείο στην Ειδική Αγωγή Τσικολάτας Αλέξανδρος Αναπληρωτής Καθηγητής, ΕΕΕΕΚ Παμμακαρίστου, tsikoman@hotmail.com Περίληψη Στην παρούσα εργασία γίνεται διαπραγμάτευση του ρόλου των

Διαβάστε περισσότερα

Ο αυτισμός είναι μια διάχυτη νευροαναπτυξιακή διαταραχή, η οποία επηρεάζει το άτομο σε

Ο αυτισμός είναι μια διάχυτη νευροαναπτυξιακή διαταραχή, η οποία επηρεάζει το άτομο σε Υπέροχα παιδιά Μέσα σε μια εύθραυστη φυσαλλίδα Πάνω από το ουράνιο τόξο Haiku Ο αυτισμός είναι μια διάχυτη νευροαναπτυξιακή διαταραχή, η οποία επηρεάζει το άτομο σε 1 / 5 γνωστικό, επικοινωνιακό και κοινωνικό

Διαβάστε περισσότερα

Παρουσίαση των σκοπών και των στόχων...35. Ημερήσια πλάνα...53

Παρουσίαση των σκοπών και των στόχων...35. Ημερήσια πλάνα...53 Πίνακας Περιεχομένων Εισαγωγή... 5 Κεφάλαιο 1 Πώς μαθαίνουν τα παιδιά προσχολικής ηλικίας...11 Η Φυσική Αγωγή στην προσχολική ηλικία...14 Σχέση της Φυσικής Αγωγής με τους τομείς ανάπτυξης του παιδιού...16

Διαβάστε περισσότερα

Ομάδα Διάγνωσης και Αποκατάστασης παιδιών και εφήβων με Δ.Δ.Α. στα πλαίσια του Κέντρου Παιδιού και Εφήβου Χίου.

Ομάδα Διάγνωσης και Αποκατάστασης παιδιών και εφήβων με Δ.Δ.Α. στα πλαίσια του Κέντρου Παιδιού και Εφήβου Χίου. Ομάδα Διάγνωσης και Αποκατάστασης παιδιών και εφήβων με Δ.Δ.Α. στα πλαίσια του Κέντρου Παιδιού και Εφήβου Χίου. Π. Σιδηροφάγη, Ε. Ασπρούλη, Μ. Τάσση, Κ. Μπόλιας Κέντρο Παιδιού και Εφήβου, Χίος ΕΙΣΑΓΩΓΗ:

Διαβάστε περισσότερα

Εκπαιδευτικές Ανάγκες στον Αυτισμό. Μαρίτσα Καμπούρογλου Λογοπεδικός Ίδρυμα για το Παιδί «Η Παμμακάριστος»

Εκπαιδευτικές Ανάγκες στον Αυτισμό. Μαρίτσα Καμπούρογλου Λογοπεδικός Ίδρυμα για το Παιδί «Η Παμμακάριστος» Εκπαιδευτικές Ανάγκες στον Αυτισμό Μαρίτσα Καμπούρογλου Λογοπεδικός Ίδρυμα για το Παιδί «Η Παμμακάριστος» Παράγοντες που επιδρούν στη μάθηση Η σοβαρότητα του αυτισμού Το επίπεδο της νοητικής τους ικανότητας

Διαβάστε περισσότερα

Αναπηρία: όροι και ορισμοί. Η έννοια της διαφορετικότητας

Αναπηρία: όροι και ορισμοί. Η έννοια της διαφορετικότητας Αναπηρία: όροι και ορισμοί Η έννοια της διαφορετικότητας Η Αναπηρία στην Αρχαία Ελλάδα Ο Όμηρος στην Οδύσσεια αναφέρει τον τυφλό ποιητή, ο οποίος συχνά ήταν προσκεκλημένος στο παλάτι και είχε την εύνοια

Διαβάστε περισσότερα

Το παιδί με διάχυτη αναπτυξιακή διαταραχή παρουσιάζει δυσκολίες:

Το παιδί με διάχυτη αναπτυξιακή διαταραχή παρουσιάζει δυσκολίες: Γράφει: Κωνσταντίνα Γκόλτσιου, Παιδίατρος - Αναπτυξιολόγος Το ολοένα αυξανόμενο ενδιαφέρον για τις διάχυτες αναπτυξιακές διαταραχές (ΔΑΔ), ή αλλιώς διαταραχές αυτιστικού φάσματος, στη νέα χιλιετία οφείλεται

Διαβάστε περισσότερα

Π 2107 Ειδική Αγωγή και αποτελεσματική διδασκαλία

Π 2107 Ειδική Αγωγή και αποτελεσματική διδασκαλία ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Π 2107 Ειδική Αγωγή και αποτελεσματική διδασκαλία Ενότητα 5: Ένταξη Συνεκπαίδευση Ένα σχολείο για όλους. Σουζάνα Παντελιάδου Φιλοσοφίας-Παιδαγωγικής

Διαβάστε περισσότερα

Αξιολόγηση του Εκπαιδευτικού Έργου στην Ειδική Αγωγή και Εκπαίδευση. Διαδικασία Αυτοαξιολόγησης στη Σχολική Μονάδα

Αξιολόγηση του Εκπαιδευτικού Έργου στην Ειδική Αγωγή και Εκπαίδευση. Διαδικασία Αυτοαξιολόγησης στη Σχολική Μονάδα ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΔΙΑ ΒΙΟΥ ΜΑΘΗΣΗΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ ΚΕΝΤΡΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ Αξιολόγηση του Εκπαιδευτικού Έργου στην Ειδική Αγωγή και Εκπαίδευση Διαδικασία Αυτοαξιολόγησης στη Σχολική Μονάδα Σχέδια

Διαβάστε περισσότερα

Δωρεάν επιστημονική καθοδήγηση σε θέματα δυσκολιών μάθησης και προσαρμογής, καθώς και γενικότερα εκπαιδευτικά ζητήματα από καθηγητές του ΠΑΜΑΚ

Δωρεάν επιστημονική καθοδήγηση σε θέματα δυσκολιών μάθησης και προσαρμογής, καθώς και γενικότερα εκπαιδευτικά ζητήματα από καθηγητές του ΠΑΜΑΚ Εγνατίας 156, 54006 Θεσσαλονίκη Γραφείο Τύπου: Μιχάλης Δώσσας Τηλ: 2310.891.311, 6974.487.128 Φαξ: 2310.891.313 Ε-mail: gtypou@uom.gr, mikegd@uom.gr ΔΕΛΤΙΟ ΤΥΠΟΥ Αρ. σελ.: 5 Θεσσαλονίκη, Τρίτη, 10 Μαρτίου

Διαβάστε περισσότερα

ΣΕΞΟΥΑΛΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΑΤΟΜΩΝ ΜΕ ΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣ ΑΥΤΙΣΤΙΚΟΥ ΦΑΣΜΑΤΟΣ

ΣΕΞΟΥΑΛΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΑΤΟΜΩΝ ΜΕ ΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣ ΑΥΤΙΣΤΙΚΟΥ ΦΑΣΜΑΤΟΣ ΣΕΞΟΥΑΛΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΑΤΟΜΩΝ ΜΕ ΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣ ΑΥΤΙΣΤΙΚΟΥ ΦΑΣΜΑΤΟΣ Κάθε ζωντανό πλάσμα που έχει ζήσει και ζει στον πλανήτη είναι το αποτέλεσμα της σεξουαλικότητας. Όπως και τα υπόλοιπα θηλαστικά, έτσι και

Διαβάστε περισσότερα

Η ΔΦΑ επηρεάζει περιπου 1 στα 65 άτομα με αυξημένα ποσοστά να επηρεάζουν τα αγόρια (4-1).

Η ΔΦΑ επηρεάζει περιπου 1 στα 65 άτομα με αυξημένα ποσοστά να επηρεάζουν τα αγόρια (4-1). Διαταραχή φάσματος του αυτισμού ΔΦΑ Η διαταραχή του φάσματος του αυτισμού (ΔΦΑ) είναι μια αναπτυξιακή αναπηρία που μπορεί να προκαλέσει σημαντικές κοινωνικές, επικοινωνιακές και συμπεριφορικές προκλήσεις.

Διαβάστε περισσότερα

ΑΝΙΧΝΕΥΤΙΚΗ ΔΟΚΙΜΑΣΙΑ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΗΣ ΕΠΙΔΟΣΗΣ (ΑΔΜΕ) ΓΙΑ ΜΑΘΗΤΕΣ ΤΟΥ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ. Σ. Παπαϊωάννου, Α. Μουζάκη Γ. Σιδερίδης & Π. Σίμος

ΑΝΙΧΝΕΥΤΙΚΗ ΔΟΚΙΜΑΣΙΑ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΗΣ ΕΠΙΔΟΣΗΣ (ΑΔΜΕ) ΓΙΑ ΜΑΘΗΤΕΣ ΤΟΥ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ. Σ. Παπαϊωάννου, Α. Μουζάκη Γ. Σιδερίδης & Π. Σίμος ΑΝΙΧΝΕΥΤΙΚΗ ΔΟΚΙΜΑΣΙΑ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΗΣ ΕΠΙΔΟΣΗΣ (ΑΔΜΕ) ΓΙΑ ΜΑΘΗΤΕΣ ΤΟΥ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ Σ. Παπαϊωάννου, Α. Μουζάκη Γ. Σιδερίδης & Π. Σίμος ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΑ Αναπόσπαστο μέρος της ανθρώπινης δραστηριότητας Βασικό στοιχείο

Διαβάστε περισσότερα

Δομές Ειδικής Αγωγής στην Δευτεροβάθμια. Εκπαίδευση και Εκπαιδευτική Ηγεσία: ο ρόλος. του Διευθυντή μέσα από το υπάρχον θεσμικό.

Δομές Ειδικής Αγωγής στην Δευτεροβάθμια. Εκπαίδευση και Εκπαιδευτική Ηγεσία: ο ρόλος. του Διευθυντή μέσα από το υπάρχον θεσμικό. Δομές Ειδικής Αγωγής στην Δευτεροβάθμια 1 Εκπαίδευση και Εκπαιδευτική Ηγεσία: ο ρόλος του Διευθυντή μέσα από το υπάρχον θεσμικό πλαίσιο Δρ. Αργύριος Θ. Αργυρίου Διευθυντής Εκπαίδευσης Περιφερειακής ενότητας

Διαβάστε περισσότερα

Αναπτυξιακές Διαταραχές της Παιδικής Ηλικίας Αγγελίνα Κατριβάνου

Αναπτυξιακές Διαταραχές της Παιδικής Ηλικίας Αγγελίνα Κατριβάνου Αναπτυξιακές Διαταραχές της Παιδικής Ηλικίας Αγγελίνα Κατριβάνου Απαρτιωμένη Διδασκαλία Αναπτυξιακές Διαταραχές της Παιδικής Ηλικίας I. Διάχυτες Αναπτυξιακές Διαταραχές II. III. Ειδικές Αναπτυξιακές Διαταραχές

Διαβάστε περισσότερα

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΕΙΔΙΚΗ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΕΙΔΙΚΗ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ ΠΡΟΛΟΓΟΣ 1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΕΙΔΙΚΗ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ Τόμος Γ ΣΧΟΛΙΚΟΣ ΚΑΙ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΟΣ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΣ ΑΤΟΜΩΝ ΜΕ ΑΝΑΠΗΡΙΑ Σύνοψη Το τετράτομο έργο "Εισαγωγή στην ειδική παιδαγωγική" αποτελεί συμβολή στην προσπάθεια

Διαβάστε περισσότερα

Ηφιλοσοφίατων ΕΠΠΣκαιτωνΑΠΣ. Γιώργος Αλβανόπουλος Σχολικός Σύµβουλος Ειδικής Αγωγής http://amaked-thrak.pde.sch.gr/symdim-kav4/ ΑλβανόπουλοςΓ. Σχ. Σύµβουλος 1 ΓΕΝΙΚΟ ΜΕΡΟΣ - ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η εποχή µας χαρακτηρίζεται

Διαβάστε περισσότερα

Η ανάπτυξη της Εποικοδομητικής Πρότασης για τη διδασκαλία και τη μάθηση του μαθήματος της Χημείας. Άννα Κουκά

Η ανάπτυξη της Εποικοδομητικής Πρότασης για τη διδασκαλία και τη μάθηση του μαθήματος της Χημείας. Άννα Κουκά Η ανάπτυξη της Εποικοδομητικής Πρότασης για τη διδασκαλία και τη μάθηση του μαθήματος της Χημείας Άννα Κουκά Μοντέλα για τη διδασκαλία της Χημείας Εποικοδομητική πρόταση για τη διδασκαλία «Παραδοσιακή»

Διαβάστε περισσότερα

International Conference Quality and Equity in Education: Theories, Applications and Potentials

International Conference Quality and Equity in Education: Theories, Applications and Potentials International Conference Quality and Equity in Education: Theories, Applications and Potentials Εργαστήρι 3 Ο συμβουλευτικός ρόλος της ομάδας στήριξης σχολείων που εφαρμόζουν τη δυναμική προσέγγιση σχολικής

Διαβάστε περισσότερα

Προσβάσιμο υλικό για μαθητές με αυτισμό

Προσβάσιμο υλικό για μαθητές με αυτισμό «Ενημέρωση για την Πρόσβαση στην Εκπαίδευση» Μεγάλη Αίθουσα του Δημοτικού Ωδείου Δράμας 23 Φεβρουαρίου 2018 Προσβάσιμο υλικό για μαθητές με αυτισμό Πέτρος Γαλάνης Δάσκαλος Ε.Α. Δρ. Πανεπιστημίου Αθηνών

Διαβάστε περισσότερα

«Ανάπτυξη προγραμμάτων μετάβασης για μαθητές με εεα ή /και αναπηρία: Βασικές αρχές και προτάσεις»

«Ανάπτυξη προγραμμάτων μετάβασης για μαθητές με εεα ή /και αναπηρία: Βασικές αρχές και προτάσεις» «Ανάπτυξη προγραμμάτων μετάβασης για μαθητές με εεα ή /και αναπηρία: Βασικές αρχές και προτάσεις» Κυρατσώ Τσιόπα Σχολική Σύμβουλος 11 ης Περιφέρειας ΕΑΕ Aναγκαιότητα Η μετάβαση των μαθητών σε ένα νέο περιβάλλον

Διαβάστε περισσότερα

Παπαμιχαλοπούλου Ελευθερία, Νηπιαγωγός Ειδικής Αγωγής Τ.Ε. 1 ο Νηπιαγωγείου Ελληνικού Υπ. Διδάκτορας Ειδικής Αγωγής, Τ.Ε.Α.Π.Η.

Παπαμιχαλοπούλου Ελευθερία, Νηπιαγωγός Ειδικής Αγωγής Τ.Ε. 1 ο Νηπιαγωγείου Ελληνικού Υπ. Διδάκτορας Ειδικής Αγωγής, Τ.Ε.Α.Π.Η. Π3.2.2. Κοινωνικές Ιστορίες που αφορούν στην Προσωπική και Κοινωνική Ανάπτυξη και στην κατανόηση κοινωνικών καταστάσεων για μαθητές με αναπηρία Π3.2.3. Κοινωνικές Ιστορίες που αφορούν στη διαχείριση κινδύνων

Διαβάστε περισσότερα

Μεταπτυχιακό στην Ειδική Αγωγή και Εκπαίδευση (Εξ Αποστάσεως)

Μεταπτυχιακό στην Ειδική Αγωγή και Εκπαίδευση (Εξ Αποστάσεως) Μεταπτυχιακό στην Ειδική Αγωγή και Εκπαίδευση (Εξ Αποστάσεως) ΣΚΟΠΟΣ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ Το Πανεπιστήμιο Λευκωσίας σε συνεργασία με το Πανεπιστήμιο Πατρών προσφέρουν μεταπτυχιακό πρόγραμμα επιπέδου Master

Διαβάστε περισσότερα

α. η παροχή γενικής παιδείας, β. η καλλιέργεια των δεξιοτήτων του μαθητή και η ανάδειξη των

α. η παροχή γενικής παιδείας, β. η καλλιέργεια των δεξιοτήτων του μαθητή και η ανάδειξη των ΔΕΠΠΣ ΑΠΣ ΓΕΝΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΤΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ α. η παροχή γενικής παιδείας, β. η καλλιέργεια των δεξιοτήτων του μαθητή και η ανάδειξη των ενδιαφερόντων του, γ. η εξασφάλιση ίσων ευκαιριών και δυνατοτήτων μάθησης

Διαβάστε περισσότερα

21/02/17. Μετρήσεις. Μετρήσεις. Μετρήσεις ΕΠΑ 604: ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ & ΜΕΤΡΗΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗ ΑΓΩΓΗ

21/02/17. Μετρήσεις. Μετρήσεις. Μετρήσεις ΕΠΑ 604: ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ & ΜΕΤΡΗΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΕΠΑ 604: ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ & ΜΕΤΡΗΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗ ΑΓΩΓΗ 02_ Εισαγωγή στην αξιολόγηση και τις μετρήσεις στην προσχολική ηλικία Μετρήσεις Η μέτρηση είναι η αριθμητική απόδοση ενός χαρακτηριστικού Π.χ. καλός

Διαβάστε περισσότερα

Παναγιώτης Ν. Καρδαράς Αναπληρωτής καθηγητής Αναπτυξιακής και Κοινωνικής Παιδιατρικής

Παναγιώτης Ν. Καρδαράς Αναπληρωτής καθηγητής Αναπτυξιακής και Κοινωνικής Παιδιατρικής ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΜΟΙ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΗΝ ΕΝΤΑΞΗ ΠΑΙΔΙΩΝ ΜΕ ΚΙΝΗΤΙΚΕΣ ΑΝΑΠΗΡΙΕΣ ΣΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ Παναγιώτης Ν. Καρδαράς Αναπληρωτής καθηγητής Αναπτυξιακής και Κοινωνικής Παιδιατρικής ΔΥΣΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ Χαρακτηρίζεται η κατάσταση

Διαβάστε περισσότερα

ΨΥΧΟΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ ΤΗΣ ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗΣ ΗΛΙΚΙΑΣ

ΨΥΧΟΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ ΤΗΣ ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗΣ ΗΛΙΚΙΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΡΗΤΗΣ ΨΥΧΟΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ ΤΗΣ ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗΣ ΗΛΙΚΙΑΣ Ενότητα 10: Η μάθηση στην προσχολική ηλικία: αξιολόγηση Διδάσκων: Μανωλίτσης Γεώργιος ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΤΜΗΜΑ ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ

Διαβάστε περισσότερα

Εννοιολόγηση της αναπηρίας. Κατηγορίες ατόμων που ανήκουν στα άτομα με αναπηρία.

Εννοιολόγηση της αναπηρίας. Κατηγορίες ατόμων που ανήκουν στα άτομα με αναπηρία. Εννοιολόγηση της αναπηρίας. Κατηγορίες ατόμων που ανήκουν στα άτομα με αναπηρία. Ανάμεσα στους πολλούς ορισμούς της αναπηρίας διακρίνονται αυτοί που δίνουν έμφαση -στο φυσικό μειονέκτημα τουατόμουωςβιολογικού

Διαβάστε περισσότερα

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗ ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ Α ΕΞΑΜΗΝΟ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗ ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ Α ΕΞΑΜΗΝΟ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗ ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ Α ΕΞΑΜΗΝΟ ΚΑΥΚΙΑ ΘΕΟΔΩΡΑ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ ΕΦΑΡΜΟΓΩΝ 1 ο Μάθημα Προγραμματισμένα μαθήματα 2/10, 9/10, 16/10, 23/10, 30/10, 6/11, 13/11, 20/11, 27/11, 4/12, 11/12,

Διαβάστε περισσότερα

Άτομα με αναπηρία: συνεκπαίδευση

Άτομα με αναπηρία: συνεκπαίδευση Άτομα με αναπηρία: συνεκπαίδευση 1. Ενσωμάτωση: ο όρος ενσωμάτωση (mainstreaming) εμφανίστηκε ως εφαρμογή της αρχής της ομαλοποίησης, αρχικά στις Σκανδιναβικές χώρες και στη συνέχεια και στις Η.Π.Α. Στόχευε

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ ΕΚΘΕΣΗ & ΕΞΑΤΟΜΙΚΕΥΜΕΝΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ. Ευδοξία Ντεροπούλου-Ντέρου

ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ ΕΚΘΕΣΗ & ΕΞΑΤΟΜΙΚΕΥΜΕΝΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ. Ευδοξία Ντεροπούλου-Ντέρου ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ ΕΚΘΕΣΗ & ΕΞΑΤΟΜΙΚΕΥΜΕΝΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ Ευδοξία Ντεροπούλου-Ντέρου ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ ΕΚΘΕΣΗ Ονοματεπώνυμο του παιδιού Ημερομηνία σύνταξης της παιδαγωγικής έκθεσης Ημερομηνία γέννησης του παιδιού

Διαβάστε περισσότερα

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΞΕΙΔΙΚΕΥΣΗΣ: ΜΑΘΗΣΙΑΚΕΣ ΔΥΣKΟΛΙΕΣ: ΣΥΓΧΡΟΝΕΣ ΘΕΩΡΗΤΙΚΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ ΚΑΙ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΞΕΙΔΙΚΕΥΣΗΣ: ΜΑΘΗΣΙΑΚΕΣ ΔΥΣKΟΛΙΕΣ: ΣΥΓΧΡΟΝΕΣ ΘΕΩΡΗΤΙΚΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ ΚΑΙ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΞΕΙΔΙΚΕΥΣΗΣ: ΜΑΘΗΣΙΑΚΕΣ ΔΥΣKΟΛΙΕΣ: ΣΥΓΧΡΟΝΕΣ ΘΕΩΡΗΤΙΚΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ ΚΑΙ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ Ακαδημαϊκό Έτος 2017-2018 Οδηγός Επιμόρφωσης Προγράμματος Μαθησιακών Δυσκολιών Διάρκεια: 1

Διαβάστε περισσότερα