Η φτώχεια και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο. Η περίπτωση της Πρώην Γιουγκοσλαβικής Δημοκρατίας της Μακεδονίας

Transcript

1 Αγορά Χωρίς Σύνορα Τόμος 13 (2) 2007: Έκθεση του Ινστιτούτου Διεθνών Οικονομικών Σχέσεων Η φτώχεια και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο. Η περίπτωση της Πρώην Γιουγκοσλαβικής Δημοκρατίας της Μακεδονίας Περίληψη: Στην παρούσα εργασία αναλύουμε τον ρόλο του ΔΝΤ στο ζήτημα περιορισμού της φτώχειας στην πγδμ. Όπως αποδεικνύεται, οι παρεμβάσεις του στην διαμόρφωση του προγράμματος για τον περιορισμό της φτώχειας και η πολιτική δανειοδοτήσεων που ακολούθησε δεν υπήρξαν επιτυχείς. Στις 23 Μαΐου 2007, η κυβέρνηση της χώρας ανακοίνωσε πως θα προχωρήσει σε αποπληρωμή των οφειλών της προς το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, αλλά ήδη από τον Ιανουάριο του 2007, η οικονομία περιήλθε εκ νέου σε ύφεση, αποδεικνύοντας το περιορισμένο εύρος της επίδρασης της πολιτικής χρηματοδοτήσεων των διεθνών οργανισμών, όταν η διαρθρωτική μεταρρύθμιση δεν προκύπτει ως ανάγκη από τη βάση της κοινωνίας, αλλά επιβάλλεται άνωθεν. Λέξεις Κλειδιά: Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, ΠΓΔΜ, φτώχεια

2 8 Αγορά Χωρίς Σύνορα Εισαγωγή Η πληθώρα μελετών σχετικά με τον ρόλο των διεθνών οργανισμών στο πρόβλημα καταπολέμησης της φτώχειας τροφοδότησε συζητήσεις όχι μόνον εντός της επιστημονικής κοινότητας, αλλά και στους λοιπούς φορείς κοινωνικής ανάπτυξης. Εντούτοις, το πρόβλημα παραμένει. Το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (ΔΝΤ) ακρογωνιαίος λίθος του διεθνούς νομισματικού συστήματος, έχει απομακρυνθεί από τον παραδοσιακό του ρόλο και προτείνει πολιτικές σταθεροποίησης και ανάπτυξης, χωρίς να μπορεί να διασφαλίσει τη υλοποίησή τους ενώ αδυνατεί να κατανοήσει τη σύγχρονη πραγματικότητα, πεισματικά προσκολλημένο σε ανεπιτυχείς συνταγές του παρελθόντος. Στο ασταθές κοινωνικό και οικονομικό περιβάλλον των χωρών της ΝΑ Ευρώπης, όπου οι ατέλειες στους μηχανισμούς της αγοράς και η αναζωπύρωση μειονοτικών αιτημάτων διαμορφώνουν την κοινωνική πραγματικότητα, η διαδικασία της μετάβασης στην οικονομία της αγοράς αποδεικνύεται χρονοβόρος, δαπανηρή και επιφέρει πλήγματα στον κοινωνικό ιστό. Η διαρκής αναστολή της οικονομικής ανάπτυξης στην πγδμ, λόγω διαδοχικών οικονομικών και κοινωνικών κρίσεων κινητοποίησε μεταξύ άλλων και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο. Το σύνθετο φαινόμενο της φτώχειας στις οικονομίες υπό μετάβαση «Η αληθινή συνεργασία προϋποθέτει την αυτονομία της ευεργετηθείσας χώρας, στη χάραξη της εθνικής πολιτικής της...συχνά τα προγράμματα οικονομικής συνεργασίας μας επιβάλλονται από τις δωρήτριες χώρες...άνθρωποι που δεν έχουν δει στη ζωή τους πως παράγεται το βαμβάκι μας δίνουν κατευθύνσεις για το πως να παράγουμε βαμβάκι...καμμία χώρα δεν μπορεί να εφαρμόσει τους όρους δέσμευσης χορήγησης της ξένης βοήθειας. Είναι τόσο πολύπλοκοι, ώστε και αυτοί που τους δημιούργησαν αδυνατούν να τις αντιληφθούν. Αυτό δεν είναι συνεργασία. Αυτό είναι συμπεριφορά δασκάλου προς μαθητή». 1 Ο Οργανισμός για την Ανάπτυξη των Ηνωμένων Εθνών ορίζει τη φτώχεια ως την κατάσταση απώλειας των βασικών στοιχείων διαβίωσης, δηλαδή στέγασης, διατροφής, απασχόλησης και πρόσβασης σε υπηρεσίες κοινωνικής πρόνοιας. Πρόκειται για μία κατάσταση, ηθικά απαράδεκτη και η κοινωνία έχει υποχρέωση να καταβάλει προσπάθειες για την απάλειψή της. 2 Ο στόχος περιορισμού της 1 Απόσπασμα ομιλίας του Amadou Toumani Touré, Προέδρου της Δημοκρατίας του Μάλι, στο Διεθνές Συνέδριο για την Ανάπτυξη (Development Cooperation Forum), στην Ουάσιγκτον, το UNDP, Poverty, Inequality and Redistribution: A Methodology to Define the Rich. International Poverty Centre, Working Paper No. 18, May 2006, p.5.

3 Η φτώχεια και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο. Η περίπτωση της ΠΓΔΜ 85 φτώχειας και η προώθηση της συνεργασίας για την ανάπτυξη αποτελούν δύο από τους οκτώ βασικούς στόχους της Χιλιετίας που έθεσαν τα Ηνωμένα Έθνη (Millennium Development Goals, MDGs). Στην Έκθεση της Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής των Ηνωμένων Εθνών για την Ευρώπη αναφέρεται ότι ο περιορισμός της φτώχειας στις φτωχές υπήρξε ένα από τα τρία βασικά ζητήματα της Διεθνούς Διάσκεψης της Κοπεγχάγης του 1995 (World Social Summit). Η επίτευξη του στόχου είναι εφικτή μέσω υιοθέτησης πολιτικής βιώσιμης ανάπτυξης, σε πλαίσιο ενίσχυσης της διαδικασίας της οικονομικής μεγέθυνσης, ανάπτυξης του εμπορίου, αύξησης της απασχόλησης, ενίσχυσης της κοινωνικής πρόνοιας, εφαρμογής προγραμμάτων στέγασης και ανάπτυξης των υποδομών στις φτωχές και τις περίκλειστες χώρες της πρώην Ανατολικής και Κεντρικής Ευρώπης. 3 Τον Οκτώβριο του 200, στο πλαίσιο εκπόνησης μελέτης για τον περιορισμό της φτώχειας στις οικονομίες υπό μετάβαση της Ευρώπης, η Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή των Ηνωμένων Εθνών για την Ευρώπη, διοργάνωσε σεμινάριο σχετικά με τις εισοδηματικές ανισότητες και τη φτώχεια στην περιοχή, όπου τονίσθηκε ότι το φαινόμενο της φτώχειας εντάθηκε και οι εισοδηματικές ανισότητες ενισχύθηκαν, όπως φαίνεται από: την αύξηση της ανεργίας τον περιορισμό του πραγματικού εισοδήματος τη διάλυση των συστημάτων υγείας και πρόνοιας την αύξηση του παιδικού υποσιτισμού την διάδοση του υιού του HIV/AIDS την επιδείνωση της παρεχόμενης εκπαίδευσης και την υποχώρηση της κοινωνικής προστασίας. Σύμφωνα με την ανωτέρω Έκθεση, ο περιορισμός της φτώχειας στις χώρες της Ανατολικής και Κεντρικής Ευρώπης επιβάλλει ενίσχυση της προσπάθειας εκ μέρους των διεθνών οργανισμών και των κυβερνήσεων για: την εξασφάλιση στέγασης την ενίσχυση της απασχόλησης 5 την ανάπτυξη αποτελεσματικών υποδομών 6 την ενίσχυση των εμπορικών συναλλαγών, όχι ως στόχου per se, αλλά ως μέσου περιορισμού της φτώχειας 7 την υποστήριξη της διαδικασίας της βιώσιμης ανάπτυξης, όπως ορίζεται από τρία βασικά κείμενα: την Agenda 21, το Σχέδιο εφαρμογής των αποτελεσμάτων της Διεθνούς Διάσκεψης της Κοπεγχάγης για τη Βιώσιμη Ανάπτυξη 3 The UN, Economic and Social Council, Economic Commission for Europe, E/ECE/12, , Sixtieth session February 200, Provisional agenda item 8, παρ. 23. Ibid., παρ Ibid., παρ Ibid., παρ Ibid., παρ. 29.

4 86 Αγορά Χωρίς Σύνορα Η διαρκής αναστολή της (Plan of Implementation of the World Summit on οικονομικής ανάπτυξης Sustainable Development, WSSD) και την Διακήρυξη των οκτώ στόχων των Ηνωμένων Εθνών (Millennium στην πγδμ, λόγω Declaration). Ειδικότερα, το Σχέδιο WSSD εξουσιοδοτούσε περιφερειακές επιτροπές να «υποστηρίξουν την διαδοχικών οικονομικών και κοινωνικών κρίσεων εφαρμογή στρατηγικών, προγραμμάτων και δράσεων κινητοποίησε μεταξύ άλλων περιφερειακής βιώσιμης ανάπτυξης, που να εκφράζουν εθνικές προτεραιότητες 8...να διευκολύνουν την και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο. ανταλλαγή τεχνογνωσίας για την επίτευξη των ανωτέρω στόχων και να υποστηρίξουν τη συμμετοχή των φορέων της κοινωνίας για την επίτευξη των στόχων της Agenda 21». 9 Εξάλλου, στον έβδομο στόχο της Διακήρυξης των Ηνωμένων Εθνών (Millennium Declaration) αναφέρεται ότι «καλούνται τα κράτη-μέλη των Ηνωμένων Εθνών να ενσωματώσουν τις αρχές της βιώσιμης ανάπτυξης στη χάραξη των εθνικών πολιτικών για την κοινωνική και οικονομική ανάπτυξη και να ανακόψουν τη διαδικασία σπατάλης των περιβαλλοντικών πόρων». Οικονομική ανάπτυξη και Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (ΔΝΤ) Στην εισαγωγή του κλασσικού κειμένου των στόχων των Ηνωμένων Εθνών, για την ανάπτυξη (Millenium Development Goals) ο Γενικός Γραμματέας του διεθνούς οργανισμού εκφράζει τις ευχαριστίες του, μεταξύ άλλων και στους εκπροσώπους του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου για τη συμβολή τους στην κατάρτιση αυτής της Έκθεσης και συνεπώς στην καταπολέμηση και της φτώχειας, διεθνώς και κατ επέκταση και στις χώρες υπό μετάβαση της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης. 10 Το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (ΔΝΤ) αποτελεί ακρογωνιαίο λίθο του διεθνούς νομισματικού συστήματος. Σύμφωνα με το καταστατικό του, στόχοι της λειτουργίας του ΔΝΤ είναι: η προώθηση της διεθνούς συνεργασίας σε νομισματικά θέματα, η διευκόλυνση της ισόρροπης ανάπτυξης του διεθνούς εμπορίου, η προώθηση της συναλλαγματικής σταθερότητας, η υποστήριξη της δημιουργίας ενός πολυμερούς συστήματος πληρωμών, η διάθεση πόρων από τα μέλη του σ όσα αντιμετωπίζουν δυσχέρειες στο ισοζύγιο πληρωμών και η ελάττωση της διάρκειας, αλλά και η διόρθωση των ανισορροπιών στα ισοζύγια πληρωμών των μελών. Το 2007, σε κλίμα οικονομικής ευφορίας (χαμηλά επιτόκια, μεγέθυνση της παγκόσμιας οικονομίας 5% το 2006, προσδοκίες υψηλών επιδόσεων οικονομιών 8 Ibid., παρ Ibid., παρ Millennium Development Goals Report, New York :United Nations, 2006.

5 Η φτώχεια και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο. Η περίπτωση της ΠΓΔΜ 87 Ευρώπης, Ιαπωνίας, επαναφορά της αμερικανικής οικονομίας σε τροχιά ανάπτυξης, δυναμική ένταξη των αναδυόμενων αγορών της Κίνας και της Ινδίας στο διεθνές σύστημα, βελτίωση του επενδυτικού κλίματος στη Μέση Ανατολή) που θυμίζει την αισιοδοξία των πρώτων ετών της δεκαετίας του 70, οι πρόσφατες Εκθέσεις του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου τόνιζαν την αναγκαιότητα σαφούς διάκρισης των αρμοδιοτήτων του Ταμείου και της Παγκόσμιας Τράπεζας: επικέντρωση του Ταμείου στην επίτευξη μακροοικονομικής σταθερότητας και συνεπώς σταδιακή υποχώρηση των αρμοδιοτήτων του από τα Προγράμματα περιορισμού της φτώχειας (PGRF) και μεταβίβασή τους στην Παγκόσμια Τράπεζα. Κεντρική ιδέα παραμένει η αποτίμηση των ειδικών όρων δανειοδότησης εκ μέρους του ΔΝΤ (conditionalities) ως μοχλού επίτευξης μακροοικονομικής σταθερότητας και περιορισμού της φτώχειας. 11 Νέες συνθήκες και Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (ΔΝΤ) Το ΔΝΤ συνεχίζει να αναλύει σύγχρονα φαινόμενα χρησιμοποιώντας παλιές μεθόδους. Όμως, από την εποχή του Bretton Woods στη δεκαετία 0, πολλά άλλαξαν. Η διαδικασία παγκοσμιοποίησης αποσάθρωσε το παλαιό σύστημα των εθνικών οικονομιών, των σταθερών συναλλαγματικών ισοτιμιών και του εμπορικού προστατευτισμού. Η τεχνολογική πρόοδος και η ανάπτυξη των μέσων επικοινωνίας δημιούργησε νέα δεδομένα στην οργάνωση του οικονομικού και κοινωνικού χώρου. Φαίνεται πως το υψηλό επίπεδο εξειδίκευσης των στελεχών του ΔΝΤ δεν αποτελεί εγγύηση για τη θεώρηση της διαδικασίας της ανάπτυξης ως σύνθετης κοινωνικής πραγματικότητας. Οι οικονομολόγοι του διεθνούς οργανισμού «αντιμετωπίζουν τα πράγματα, με στενή οικονομίστικη αντίληψη». 12 Είναι γνωστή η περίπτωση του νομπελίστα οικονομολόγου Joseph Stiglitz. Η Παγκόσμια Τράπεζα τον απέλυσε το 1999, διότι τόλμησε να ασκήσει κριτική κατά της λειτουργίας των διεθνών οικονομικών οργανισμών (Παγκόσμια Τράπεζα και ΔΝΤ), τονίζοντας ότι «επεξεργάζονται πολιτικές που καταδικάζουν ανθρώπους σε θάνατο». 13 O διάσημος δε οικονομολόγος Jeffrey Sachs, τόνιζε το 2005, ότι «όλα τα προβλήματα δεν είναι ίδια, όπως και για όλες οι ασθένειες δεν χορηγούμε το ίδιο φάρμακο. Το ΔΝΤ επικεντρώνεται σ ορισμένα ζητήματα, όπως η καταπολέμηση της διαφθοράς, τα εμπόδια στη λειτουργία των ιδιωτικών επιχειρήσεων, τα δημοσιονομικά ελλείμματα και η κρατική ιδιοκτησία παραγωγικών συντελεστών, θεωρώντας πως κάθε εμπύρετος νόσος πρέπει να αντιμε- 11 Statement by Nout Wellink, President of the Nederlansche Bank, International Monetary and Financial Committee, Washington: IMF, , p.7 12 Βλ.Κατάθεση στην Επιτροπή Οικονομικών του Βρετανικού Κοινοβουλίου, της κυρίας Romilly, στελέχους της Action Aid, την House of Commons, Treasury Committee, Globalisation: Τhe Role of the IMF, Ninth Report of Session , 2006, p J.E. Stiglitz, Globalization and Its Discontents. New York: WW Norton and Company, 2002.

6 88 Αγορά Χωρίς Σύνορα Ο στόχος περιορισμού της τωπισθεί με τα ίδια φάρμακα: περικοπή δημοσιονομικών δαπανών, απελευθέρωση εμπορίου και ιδιωτικο- φτώχειας και η προώθηση ποιήσεις. Καμμία αναφορά στα μεγάλα προβλήματα της συνεργασίας για την της φτώχειας, της αγροτικής ανάπτυξης, του κλίματος, των επιδημιών, των μεταφορών, των δύο φύλων ανάπτυξη αποτελούν δύο από τους οκτώ βασικούς και λοιπών παθολογικών καταστάσεων που υπονομεύουν την ανάπτυξη». 1 στόχους της Χιλιετίας που έθεσαν τα Ηνωμένα Έθνη Τα νέα δεδομένα επιτάσσουν άμεση και αποτελεσματική μεταρρύθμιση της λειτουργίας του ΔΝΤ. Σε (Millennium Development Goals, MDGs). έκθεσή του το βρετανικό κοινοβούλιο, το 2006, ζήτησε τον περιορισμό των αρμοδιοτήτων του ΔΝΤ σε ζητήματα πρόληψης κρίσεων, αλλά και την διεύρυνση και εμπλουτισμό των μακροοικονομικών αναλύσεών του, με τη βοήθεια εμπειρογνωμόνων από την Παγκόσμια Τράπεζα, διότι δεν είναι δυνατόν, οι όροι δανειοδότησης των κρατών να βασίζονται στην ίδια οικονομική οπτική, η οποία αγνοεί την ιδιαιτερότητα των οικονομικών και κοινωνικών συνθηκών και συνεπώς πλήττει την δημοκρατία. 15 Όμως, όπως με ευστοχία έχει δείξει ο Thomas Palley, μέλος της Μικτής Επιτροπής Οικονομικών και Ασφαλείας ΗΠΑ-Κίνας (US China Economic and Security Review Commission), «σε περιόδους οικονομικής κρίσης, οι μεταρρυθμίσεις στη λειτουργία του ΔΝΤ θεωρούνται επισφαλείς, ενώ σε εποχή ευφορίας δεν υπάρχει λόγος αλλαγών». 16 Μεταξύ των αιτημάτων που έθεσαν οι μεγάλες μη κυβερνητικές οργανώσεις για την προώθηση της κοινωνικής και οικονομικής ανάπτυξης, κατά τη διάρκεια της συνάντησης των οκτώ εκπροσώπων των πλουσιότερων κρατών (G8) στο Essen της Γερμανίας, το 2007, ήταν και η αναμόρφωση της λειτουργίας του ΔΝΤ και της Παγκόσμιας Τράπεζας. Πρόσφατα οι δύο οργανισμοί (Παγκόσμια Τράπεζα και Διεθνές Νομισματικό Ταμείο) αποφάσισαν, ενδεχομένως και κάτω από την πίεση της κριτικής σε διεθνές επίπεδο, την αλλαγή της ονομασίας «προγράμματα διαρθρωτικής προσαρμογής» (SAP, Structural Adjustments) σε «προγράμματα οικονομικής μεγέθυνσης και περιορισμού της φτώχειας» (PGRF, Poverty Reduction and Growth Programs ). Δυστυχώς, η εμπειρία έδειξε πως, οι όροι δανειοδότησης των κρατών δεν αφορούσαν στην αποτίμηση της οικονομικής βοήθειας με όρους κοινωνικής ανάπτυξης και περιορισμού της φτώχειας. 17 Λανθασμένες επιλογές διαρθρωτικών με- 1 D. Sachs, The End of Poverty. Economic Possibilities for Our Time. London: Penguin, House of Commons, Treasury Committee, Globalisation: Τhe Ρole of the IMF, op.cit., p T. Palley, Real IMF Reform: Carpe Diem. Thomas Palley Blog, Χαρακτηριστική περίπτωση το Μάλι, όπου η απελευθέρωση της κλωστοϋφαντουργίας και της ιδιωτικοποίησης του νερού και της ηλεκτρικής ενέργειας, όπως είχαν προτείνει εκπρόσωποι του ΔΝΤ και της Παγκόσμιας Τράπεζας, οδήγησαν τον πληθυσμό σε κοινωνική εξαθλίωση. Βλ. Oxfam, Kicking the Habit: How the World Bank and the IMF are Still Addicted to Attaching Economic Policy Conditions to Aid, Briefing Papers 96, November p.2.

7 Η φτώχεια και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο. Η περίπτωση της ΠΓΔΜ 89 ταρρυθμίσεων οδήγησαν σε κατασπατάληση πόρων αναπτυξιακής πολιτικής, υπό την πίεση, μεταξύ άλλων και ανεπαρκών διοικητικών μηχανισμών. 18 Ακόμα και η Παγκόσμια Τράπεζα, τα στελέχη της οποίας διαθέτουν ευρύτερη νοοτροπία από τους συναδέλφους τους στο ΔΝΤ, διέθεσε πόρους διοικητικής υποστήριξης αποτυχημένων προγραμμάτων. 19 Η διαδικασία χρηματοδότησης πρέπει να χαρακτηρίζεται από διαφάνεια, να αποτελεί προϊόν εμπλοκής όλων των κοινωνικών εταίρων στην υπό δανειοδότηση χώρα και να αποτιμάται σε όρους κοινωνικής ανάπτυξης, όπως με σαφήνεια περιγράφονται από τον ΟΗΕ (Millennium Development Goals). Η ικανοποίηση του δημοσίου συμφέροντος πρέπει να αποτελεί υπέρτατο στόχο μίας ευνομούμενης πολιτείας, αλλά και της λειτουργίας των διεθνών οργανισμών. Το πλαίσιο ανάλυσης Η ανάπτυξη της επιχειρηματολογίας της Έκθεσης βασίζεται στην διερεύνηση του βαθμού αποτελεσματικότητας των προτεινομένων δράσεων του ΔΝΤ, στο πλαίσιο του Προγράμματος περιορισμού της φτώχειας στην πγδμ ( ). Η διερεύνηση αυτή γίνεται με βάση τους στόχους που η Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή για την Ευρώπη των Ηνωμένων Εθνών έχει διατυπώσει. Το ερώτημα που προκύπτει κατά την εξέταση παρομοίων δράσεων είναι γιατί ή πότε ενώ μία χώρα έχει επιλέξει να προβεί σε διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις, αδυνατεί να προχωρήσει σε εφαρμογή των απαραίτητων μέτρων. Η αιτιολογία που προβάλλουν οι εκπρόσωποι της Παγκόσμιας Τράπεζας και του ΔΝΤ, είναι ότι ο δανεισμός για την υλοποίηση διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων έχει βραχυχρόνιο κόστος και η παροχή ξένης βοήθειας εξασφαλίζει μετριασμό του κόστους. Φυσικά, η βοήθεια εξαρτάται από την υλοποίηση των αναγκαίων μεταρρυθμίσεων. Τίποτα δεν εμποδίζει μία κυβέρνηση να ξεκινήσει τη μεταρρύθμιση, ώστε να απορροφήσει τη ξένη βοήθεια, αλλά στη συνέχεια να μην καταβάλει τις απαιτούμενες προσπάθειες για την ολοκλήρωση των μεταρρυθμίσεων. 20 Το επιχείρημα έχει τεκμηριωθεί και εμπειρικά. 21 Όπως φαίνεται από την πρόσφατη βιβλιογραφία, αρκετοί παράγοντες επιδρούν στην πιθανότητα υλοποίησης των μεταρρυθμίσεων στη χώρα υπό δανειοδότηση, 22 όπως: 18 C. Burnside - D. Dollar, Aid Policies and Growth, Policy Research Working paper, No. 1777, The World Bank, K. Deininger- L. Squire S. Basu, Does Economic Analysis Improve the Quality of Foreign Assistance?, World Bank Economic Review, Vol.12.,No.3, 1998, pp D. Rodrik, Understanding Economic Policy Reform, Journal of Economic Literature, Vol. 3, No , pp P. Collier, The Failure of Conditionality στο C. Gwin - J. Nelson, (eds) Perspectives on Aid and Development, Washington, DC: Overseas Development Council., 1997, pp M. Tommasi - A. Velasco, A Model of Endogenous Fiscal Deficits and Delayed Fiscal Reforms, C.V. Starr Center Report 93-, NYU, 1995.

8 90 Αγορά Χωρίς Σύνορα Το ΔΝΤ συνεχίζει να Πρώτον, πολιτική αστάθεια, η οποία περιορίζει το αναλύει σύγχρονα φαινόμενα χρόνο υλοποίησης των προσπαθειών της κυβέρνησης (ασυμμετρία μεταξύ κόστους και οφέλους των μεταρρυθμίσεων), καθιστώντας αβέβαια την απόλαυση του χρησιμοποιώντας παλιές μεθόδους. Όμως, από την οφέλους από την ίδια κυβέρνηση. 23 εποχή του Bretton Woods Δεύτερον, συγκρούσεις μεταξύ ισχυρών φορέων στη δεκαετία 40, πολλά της κοινωνίας, για την διανομή της βοήθειας, με επίπτωση στην κοινωνική συνοχή. Ενδεχομένως, ο κάθε άλλαξαν. φορέας έχει συμφέρον να καθυστερήσει την υλοποίηση των μεταρρυθμίσεων, με στόχο τη χρονική παρέλκυση του «αντιπάλου». 2 Τρίτον, η ιδεολογική ταυτότητα της κυβέρνησης, που συνάδει και με τον βαθμό αξιοπιστίας της (σχέση δημοκρατίας και οικονομικών μεταρρυθμίσεων). Παρά τη λογική θεώρηση πως οι κυβερνήσεις οι οποίες συντάσσονται με την πολιτική της αγοράς είναι ευεπίφορες στην ολοκλήρωση διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων, εντούτοις το επιχείρημα του λαϊκού ερείσματος της κυβέρνησης αντιτίθεται στη λήψη αντιλαϊκών μέτρων. 25 Ενώ, ο βαθμός πληροφόρησης των πολιτών της χώρας αποτελεί επιπλέον παράγοντα. Τέταρτον, η οικονομική κρίση. Το κόστος της χρονικής μετάθεσης εφαρμογής των κατάλληλων μέτρων (προσδοκώμενος πληθωρισμός) ενδεχομένως να επιταχύνει την υλοποίησή τους. 26 Εντούτοις, η άσκηση περιοριστικής δημοσιονομικής πολιτικής κατά την περίοδο οικονομικής ύφεσης θεωρείται δυσχερής, λόγω του πολιτικού κόστους. Το ζήτημα της αποτελεσματικότητας της υπό όρους δανειοδότησης (conditionality) εκ μέρους των διεθνών οργανισμών, βρίσκεται πλέον στο επίκεντρο των συζητήσεων. 27 Σε αρκετές περιπτώσεις, η σύνδεση της βοήθειας με τη λήψη μέτρων δεν φαίνεται να απέδωσε, 28 παρά μόνον όταν αφορούσε ορισμένους ποσοτικοποιημένους στόχους. 29 Σε εμπειρική μελέτη τους, οι Craig 23 T. Persson - L.E.O. Svensson, Why a Stubborn Conservative Would Run a Deficit: Policy With Time- Inconsistent Preferences, Quarterly Journal of Economics, Vol. 10, No.2, 1989, pp , G. Tabellini - A. Alesina, Voting on the Budget Deficit, American Economic Review, Vol. 80 No.1, 1990, pp. 37-9, J. Svennson, When is Foreign Aid Policy Credible? Aid Dependence and Conditionality? Policy Research Working Paper, No. 170, World Bank, A. Alesina - A. Drazen, Why are Stabilizations Delayed, American Economic Review, Vol. 81, No.5, 1991, pp A. Cukierman - M. Tommasi, Why Does it Take a Nixon to Get to China, mimeo, Harvard University, M. Tommasi - A. Velasco, A Model of Endogenous Fίscal Deficits and Delayed Fiscal Reforms, op.cit. 27 P. Mosley - J. Harrigan - J. Toye, Aid and Power, Vol. 1, London: Routledge, 1995, V. Thomas et al. (eds), Restructuring Economies in Distress: Policy Reform and the World Bank, Oxford : Oxford University Press, 1991, P. Mosley, Conditionality as a Bargaining Process: Structural Adjustment Lending, , Princeton Essays in International Finance, No. 168, P. Mosley - J. Harrigan and J. Toye, Aid and Power, op.cit. p W. Branson - C. Jayarajah, Structural and Sectoral Adjustment: World Bank Experience, ,Washington D.C: OECD, World Bank, 1995.

9 Η φτώχεια και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο. Η περίπτωση της ΠΓΔΜ 91 Burnside και David Dollar έδειξαν ότι η παροχή βοήθειας δεν επέδρασε στην άσκηση μακροοικονομικής πολιτικής, διότι, μεταξύ άλλων, πολιτικοί παράγοντες σε τοπικό επίπεδο διαμόρφωσαν το περιβάλλον επιτυχούς αξιοποίησης της οικονομικής βοήθειας. 30 Το Τμήμα Αξιολόγησης της Παγκόσμιας Τράπεζας (Operations Evaluation Department, OED) αναγνώρισε ότι, την περίοδο , το ένα τρίτο των δανείων της Παγκόσμιας Τράπεζας προς τις φτωχές χώρες, απέτυχε. 31 Η θέση μας είναι ότι στο πρόβλημα αντιμετώπισης της φτώχειας, το οποίο αποτελεί σύνθετο και δυναμικό φαινόμενο της διαδικασίας της ανάπτυξης, απαιτείται η διεπιστημονική προσέγγιση και η εμπλοκή πολλών φορέων και οργανισμών. Το πρόγραμμα της κυβέρνησης της πγδμ, για τον περιορισμό της φτώχειας στην επεξεργασία του οποίου συνέβαλε κυρίως το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο και η Παγκόσμια Τράπεζα, απέτυχε, κυρίως εξαιτίας ανεπιτυχούς προσδιορισμού της συνολικής διάστασης του προβλήματος και ως εκ τούτου υποβολής μη ολοκληρωμένων προτάσεων εκ μέρους του ΔΝΤ. Παρότι, το ΔΝΤ συνέχισε τη δανειοδότηση της κυβέρνησης της πγδμ, η οποία και ολοκλήρωσε την αποπληρωμή των οφειλών της (US$,2 εκατ.) στις , 32 εντούτοις η κοινωνική και η οικονομική κατάσταση της πγδμ χειροτέρευσε, όπως φαίνεται από την αδυναμία επίτευξης των στόχων των Ηνωμένων Εθνών για τον περιορισμό της φτώχειας. Φτώχεια και οικονομία στην πγδμ Η οικονομική και κοινωνική κρίση στις οικονομίες των κρατών της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης, οφείλεται κυρίως στην επίδραση της διαδικασίας της μετάβασης στο σύστημα κατανομής των πόρων και της δημιουργίας διαστρεβλώσεων στη λειτουργία της αγοράς. Ήδη από το 1976 ο William Baumol είχε εξετάσει την επίπτωση της μεταβολής στην κατανομή των πόρων, μεταξύ συγκεκριμένων κλάδων της οικονομίας, στην οικονομική ανάπτυξη, 33 ενώ σύγχρονες μελέτες συνέχισαν την παράδοση του σπουδαίου οικονομολόγου. 3 Οι αναλύσεις επικέντρωσαν στο φαινόμενο της αποβιομηχανοποίησης, γνωστό στις ΗΠΑ από τη δεκαετία του 70, το οποίο εμφανίζεται πλέον σ όλες τις αναπτυγμένες οικονομίες 35 αλλά και στις υπό μετάβαση οικονομίες της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης, τα τελευταία δεκαπέντε έτη. Αρκετές προσπάθειες έγιναν, 30 C. Burnside - D. Dollar, Aid Policies and Growth, op.cit. 31 Portfolio Improvement Program: Review of Adjustment Operations, Draft, 1996, Washington DC: The World Bank, IMF, Press Release, No. 05/ W. J. Baumol, Macroeconomics of Unbalanced Growth: Τhe Anatomy of Urban Crisis. American Economic Review Vol. 56, No. 5, 1997, pp P. Kongsamut - S. Rebelo - D. Xie, Beyond Balanced Growth, University of Rochester, mimeo, A. Spilimbergo, Deindustrialisation and Trade, IMF mimeo, 1997.

10 92 Αγορά Χωρίς Σύνορα Δυστυχώς, η εμπειρία σε επίπεδο θεωρίας και κατασκευής ερμηνευτικών έδειξε πως, οι όροι υποδειγμάτων, με στόχο την ανάλυση των επιπτώσεων της διαδικασίας της μετάβασης, στο επίπεδο της δανειοδότησης των κρατών βιομηχανικής ανάπτυξης. 36 Ο Jan Winiecki στην εργασία του συγκριτικής μελέτης της διάρθρωσης της δεν αφορούσαν στην αποτίμηση της οικονομικής απασχόλησης στις σοσιαλιστικές οικονομίες, κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η ανεργία έπληξε κυρίως τον βοήθειας με όρους κοινωνικής ανάπτυξης και δευτερογενή τομέα, 37 συμπέρασμα στο οποίο κατέληξαν και οι Roland Döhrn και Ullrich Heilemann ξεκι- περιορισμού της φτώχειας. νώντας από διαφορετική θεωρητική αφετηρία. 38 Η οικονομία της πγδμ, υπέστη τρεις διαδοχικές κρίσεις: Πρώτον, την απόσχισή της το 1991 από την Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Γιουγκοσλαβίας (ΟΔΓ), ενώ ήδη στις λοιπές χώρες της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης είχε ξεκινήσει η διαδικασία μετάβασης στην οικονομία της αγοράς. Την ίδια περίοδο αντιμετώπισε την αποβιομηχανοποίηση μονάδων που ανήκαν στο ευρύτερο σύστημα της κλαδικής κατανομής της εργασίας στην ΟΔΓ, που εξυπηρετούσε τη μεγάλη αγορά της Γιουγκοσλαβίας. Με την απόσχιση, η αγορά και συνεπώς η ζήτηση έπαψε να υφίσταται, οι μονάδες συρρικνώθηκαν, η τεχνολογία απαξιώθηκε και η ανεργία αυξήθηκε. Δεύτερον, ακολούθησε το 1999 η πολεμική σύρραξη και η κρίση του Κοσσυφοπεδίου, με τις γνωστές επιπτώσεις: πρόσφυγες, καταστροφή υποδομών και διάρρηξη κοινωνικού ιστού και Τρίτον, η εθνοτική κρίση που οδήγησε το καλοκαίρι του 2001 σε πολεμική σύγκρουση, αποσταθεροποιώντας, ακόμα μια φορά, την οικονομία της χώρας. Η δε δυνατότητα ειρηνικής συνύπαρξης δύο εθνοτήτων καθορίζει οποιαδήποτε πολιτική ανάπτυξης στην πγδμ. Η διάβρωση του εργατικού δυναμικού της πγδμ, η παρατεταμένη ανεργία (το μεγαλύτερο ποσοστό μεταξύ των βαλκανικών κρατών), η αποτυχία της διαδικασίας ιδιωτικοποιήσεων, η δημιουργία παραοικονομίας οφείλονται στο ανεπαρκές θεσμικό πλαίσιο προστασίας της λειτουργίας της αγοράς εργασίας και στην καθυστέρηση εκσυγχρονισμού των δομών της αγοράς εργασίας της πγδμ, σε σύγκριση με τα λοιπά βαλκανικά κράτη. 39 Όπως σ όλες τις οικονομίες των 36 R. Rowthorn - R. Ramaswamy, Deindustrialisation: Causes and Implications, IMF Working Paper No. 2, 1997, H.B. Chenery - L. Taylor, Development Patterns: Among Countries and Over Time. The Review of Economics and Statistics, Vol. 50, No., 1968, pp , H.B. Chenery - M. Syrquin, Patterns of Development, , London: Oxford University Press, 1975, M. Syrquin - H.B. Chenery, Patterns of Development 1950 to 1983, World Bank Discussion Paper, No. 1, J. Winiecki, The Distorted World of Soviet Type Economies. London: Routledge, R. Döhrn - U. Heilemann, The Chenery Hypothesis and Structural Change in Eastern Europe. Economics of Transition, Vol., No. 2, 1996, pp M. Micevska - D. Eftimoski - T. Petkovska Mircevska, Failure of the Labour Market in the FYROM: A Labour Demand Analysis, Skopje: Association for Socio-Economic Development, University of St. Cyril and Methodius, Institute of Economics, 200.

11 Η φτώχεια και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο. Η περίπτωση της ΠΓΔΜ 93 κρατών της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης, η ανεργία στην πγδμ πλήττει κυρίως τους νέους, 0 ενώ η μακροχρόνια ανεργία αποδεικνύει την ακαμψία της λειτουργίας της αγοράς εργασίας. 1 Το 20% περίπου του πληθυσμού της πγδμ ζει κάτω από τα όρια της φτώχειας (ποσοστό το οποίο παρουσίασε αύξηση μετά το 1996), ενώ η επίσημη ανεργία εκτιμάται σε 32%. Η υγεία του πληθυσμού της χώρας πλήττεται από τα χαμηλά επίπεδα ανάπτυξης και προστασίας του περιβάλλοντος. Η Έκθεση του Οργανισμού Τροφίμων και Γεωργίας των Ηνωμένων Εθνών (FAO) κατατάσσει την πγδμ στην τρίτη θέση παγκοσμίως, σε παραγόμενο όγκο τοξικών αποβλήτων ( τόννους ετησίως). Η καύση κακής ποιότητας λιγνίτη σε τρία θερμοηλεκτρικά εργοστάσια της εταιρείας REK-BITOLA (μεταλλεία σε περιοχή Μοναστηρίου) και η συνεχής μόλυνση του ποταμού Αξιού έχει προκαλέσει ανησυχητική αύξηση της διασυνοριακής ρύπανσης και αλλαγή των κλιματολογικών συνθηκών της περιοχής. Στην Έκθεση για την οικονομικοκοινωνική κατάσταση σε πγδμ, που συνέταξε το Γραφείο των Ηνωμένων Εθνών για την ανάπτυξη (UNDP), τον Ιούλιο 2006, αναφέρεται ότι: η φτώχεια και η ανεργία, αποτελούν πρωταρχικά προβλήματα (το 55% ζει υπό συνθήκες απόλυτης φτώχειας, το 35% του στατιστικού δείγματος δήλωσε ότι δεν έχουν εργασία, το 58% δήλωσε ότι επίκειται απόλυση από την εργασία τους και το 2,5% δεν διαθέτει καμμία πηγή εισοδήματος) οι δαπάνες για την αγορά τροφίμων καταλαμβάνουν το 0% του διαθεσίμου εισοδήματος το 55-70% δεν τρέφει εμπιστοσύνη στο πολιτικό σύστημα της χώρας το 63% φαίνεται ότι διατηρεί λανθασμένα πρότυπα καταναλωτικής συμπεριφοράς το 90% των ερωτηθέντων δεν κατανοεί την επίδραση της προσέλκυσης ξένων επενδύσεων και της βελτίωσης του εμπορικού ισοζυγίου στην οικονομία της πγδμ. Σύμφωνα με την Έκθεση Blue Ribbon του UNDP (Οκτώβριος 2006) το δυσμενές επιχειρηματικό κλίμα στην πγδμ, η ατελής λειτουργία των θεσμών και η ισχυρή επίδραση της σφαίρας της πολιτικής στη λειτουργία της αγοράς, αναστέλλουν την ανάπτυξη. 0 S. Scarpetta, Assessing the Role of Labour Market Policies and Institutional Settings on Unemployment: A Cross-Country Study, OECD Economic Studies, No. 26, 1996, pp S. Bentolila G. Beetle, Firing Costs and Labour Demand: How Bad is Eurosclerosis? Review of Economic Studies, Vol.57, No.3, 1990, pp , S. Nickell, Unemployment and Labour Market Rigidities: Europe versus North America, Journal of Economic Perspectives Vol. 11, No. 3, 1997, pp. 55-7, S. Nickell R.Layard, Labour Market Institutions and Economic Performance στο O. Ashenfelter and D. Card (eds) Handbook of Labour Economics, Amsterdam: Elsevier, 1999, pp , OECD, Employment Outlook, Paris: OECD, 1999.

12 9 Αγορά Χωρίς Σύνορα Τίποτα δεν εμποδίζει μία κυβέρνηση να ξεκινήσει τη μεταρρύθμιση, ώστε να απορροφήσει τη ξένη βοήθεια, αλλά στη συνέχεια να μην καταβάλει τις απαιτούμενες προσπάθειες για την ολοκλήρωση των μεταρρυθμίσεων. Το Πρόγραμμα περιορισμού της φτώχειας στην πγδμ ( ) και οι προτάσεις του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου Η πγδμ είναι μέλος του ΔΝΤ από την 1 Δεκεμβρίου Σε ευρεία σύσκεψη των Υπουργείων Οικονομικών, Υγείας, Παιδείας, Εργασίας και Τοπικής Αυτοδιοίκησης της πγδμ, τον Ιανουάριο 2001, αποφασίσθηκε η επί μέρους επεξεργασία συγκεκριμένων προτάσεων, με στόχο την από κοινού υποβολή με εκπροσώπους του ΔΝΤ, της Παγκόσμιας Τράπεζας, του Παγκοσμίου Οργανισμού Υγείας και της κυβέρνησης της Ολλανδίας προτάσεων περιορισμού της φτώχειας. Μετά τη σύσκεψη του Οκτωβρίου 2001, δημοσιεύθηκε το κείμενο Poverty Reduction Strategy. Λίγους μήνες αργότερα, τον Αύγουστο του 2001, η εθνοτική κρίση οδήγησε σε πόλεμο, με ανυπολόγιστες συνέπειες για την οικονομία και την κοινωνία. Το 2001, το ΔΝΤ υπήρξε ο κύριος σύμβουλος (lead advisor) της κυβέρνησης της πγδμ σε ζητήματα κατάρτισης και διάρθρωσης προϋπολογισμού, νομισματικής πολιτικής και αγοράς συναλλάγματος, ιδιωτικοποιήσεων και αναδιάρθρωσης του ιδιωτικού τομέα, εμπορικής πολιτικής και διαχείρισης στατιστικών πληροφοριών. To ΔΝΤ δεν συμμετείχε στην διαδικασία επεξεργασίας και υποβολής προτάσεων σε ζητήματα πολιτικής απασχόλησης και λειτουργίας της αγοράς εργασίας, λειτουργίας των ταμείων συντάξεων, περιφερειακής και αγροτικής ανάπτυξης, παιδείας και υγείας, όπου εκπρόσωποι της Παγκόσμιας Τράπεζας, του Παγκοσμίου Οργανισμού Υγείας και της ολλανδικής κυβέρνησης υπέβαλαν σχετικές προτάσεις. Εντούτοις, όπως θα δούμε στη συνέχεια, δεν παρέλειπε να προτείνει πολιτικές στις κυβερνήσεις της πγδμ, σε πεδία που δεν έχει αρμοδιότητα. Η αντίφαση υϊοθέτησης μέτρων που προέρχονταν από διαφορετικούς οργανισμούς, με διαφορετική αντίληψη περί οικονομίας και φιλοσοφίας, ήταν προφανής. Ακόμα και το μέρος που αφορούσε το κρίσιμο ζήτημα ενίσχυσης των ιδιωτικών επενδύσεων υπέφερε από την ανωτέρω διάκριση. Εντάχθηκε δε στο κεφάλαιο περί πολιτικής απασχόλησης, χωρίς να συνδέεται με τα μεγάλα θέματα της δημοσιονομικής και της νομισματικής πολιτικής. Το ΔΝΤ υπέβαλε τις εξής προτάσεις, οι οποίες ενσωματώθηκαν στο κείμενο περί στρατηγικής περιορισμού της φτώχειας στην πγδμ: Πρόγραμμα περιορισμού της φτώχειας σε πγδμ ( ) Προτάσεις του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου 1. Δημοσιονομική πολιτική 1.1. Διάρθρωση προϋπολογισμού

13 Η φτώχεια και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο. Η περίπτωση της ΠΓΔΜ Διατήρηση δημοσιονομικής πειθαρχίας Μεγαλύτερη δημοσιονομική διαφάνεια, κατά στη διαδικασία σχεδιασμού και επεξεργασίας του προϋπολογισμού Ορθολογική διαχείριση εσόδων ιδιωτικοποιήσεων 1.2. Δημοσιονομικά έσοδα. Σταδιακή μεταφορά σε σύστημα έμμεσης φορολογίας και ειδικότερα εφαρμογή ΦΠΑ, ενίσχυση φοροεισπρακτικών μηχανισμών, περιορισμός του φόρου εισοδήματος, διατήρηση της πολιτικής μεταβλητής τιμολόγησης του πετρελαίου σύμφωνα με τις εξελίξεις στην διεθνή αγορά Δημόσιες Δαπάνες Εξορθολογισμός των δημοσίων δαπανών, βάσει σαφών προτεραιοτήτων και ειδικότερα διατήρηση πολιτικής περιορισμού των μισθών στο δημόσιο Ένταξη επιμέρους προϋπολογισμών στον προϋπολογισμό της κυβέρνησης της πγδμ Βελτίωση της διαδικασίας εκτέλεσης του προϋπολογισμού, μέσω δημιουργίας ειδικής διεύθυνσης στο Υπουργείο Οικονομικών και εφαρμογής σχεδίου δράσης Βελτίωση στη διαχείριση του δημοσιονομικού χρέους, μέσω έκδοσης ομολόγων του δημοσίου, ίδρυσης υπηρεσίας παρακολούθησης, ενίσχυσης του θεσμικού πλαισίου και εφαρμογής ορίων εγγύησης σε νέα δάνεια. 2. Νομισματική πολιτική 2.1. Νομισματικές συναλλαγές. Μεταφορά σε σύστημα έμμεσου νομισματικού ελέγχου μέσω: διατήρηση συστήματος σταθερών ισοτιμιών, διενέργεια συναλλαγών ανοικτής αγοράς από την Κεντρική Τράπεζα της πγδμ, δημιουργία αγοράς γραμματίων του δημοσίου (treasury bills) και συμφωνιών επαναγοράς (repurchase operations) και ελεύθερος καθορισμός των επιτοκίων στις συναλλαγές ανοικτής αγοράς Θεσμικές μεταρρυθμίσεις Εκσυγχρονισμός του νομοθετικού πλαισίου λειτουργίας των τραπεζών (νέα νομοθεσία λειτουργίας τραπεζών και ξεπλύματος χρήματος) Ενίσχυση του κανονιστικού πλαισίου λειτουργίας της Κεντρικής Τράπεζας της πγδμ και εναρμόνισή του με τα διεθνή πρότυπα Ενίσχυση τραπεζικής εποπτείας Ίδρυση μονάδων εποπτείας Έκδοση ειδικών εγχειριδίων ανάλυσης της τραπεζικής εποπτείας. 2.. Αποτελεσματικότερη εφαρμογή των κανονισμών της Κεντρικής Τράπεζας 2.5. Ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας των τραπεζών.

14 96 Αγορά Χωρίς Σύνορα Στο πεδίο της νομισματικής 3. Αγορά συναλλάγματος πολιτικής, οι εκπρόσωποι. Ιδιωτικοποιήσεις και αναδιάρθρωση των επιχειρήσεων ιδιωτικού τομέα του ΔΝΤ άσκησαν σκληρή Ολοκλήρωση διαδικασίας εκποίησης κρατικών επιχειρήσεων. κριτική στην κυβέρνηση της πγδμ για την 5. Εμπορική πολιτική αδυναμία της Κεντρικής 5.1. Απελευθέρωση εμπορίου, μέσω εναρμόνιση δασμολογίων με την Ευρωπαϊκή Ένωση και έντα- Τράπεζας να εξασφαλίσει απόθεμα σε ξένο ξης της πγδμ στον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου. συνάλλαγμα Δημιουργία ζωνών ελεύθερου εμπορίου και τεχνολογικών πάρκων. 6. Διαχείριση στατιστικών πληροφοριών 6.1. Βελτίωση λειτουργίας συστήματος και στελέχωσης σχετικών υπηρεσιών. Η πολιτική του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου: Στις 3 Αυγούστου 200, ολοκληρώθηκε η δεύτερη (τελική) αξιολόγηση της οικονομικής επίδοσης της πγδμ από το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (IMF) βάσει οποίας εγκρίθηκε χορήγηση δανείου ύψους US$11,7 εκατ. σε χώρα. 2 Το συνολικό ποσόν δανειοδότησης της πγδμ από το ΔΝΤ ανερχόταν σε US$29. εκατ. (έγκριση: 30 Απριλίου 2003, παράταση έως 15 Αυγούστου 200 λόγω ξαφνικού θανάτου Προέδρου Δημοκρατίας της χώρας Boris Trajkovski). Στο ίδιο διάστημα, ο αναπληρωτής Γενικός Διευθυντής του ΔΝΤ κ. Takatoshi Kato επεσήμανε την αναγκαιότητα άμεσης υϊοθέτησης μέτρων μακροοικονομικής πολιτικής λόγω: της επιβράδυνσης του ρυθμού οικονομικής μεγέθυνσης χώρας από τις αρχές του 200, της ενίσχυσης του ελλείμματος του ισοζυγίου πληρωμών, της διατήρησης της ανεργίας σε υψηλά επίπεδα και της περιορισμένης εξαγωγικής βάσης της χώρας. Το ΔΝΤ πρότεινε: την αναδιάρθρωση του συστήματος υγείας την ενίσχυση της εποπτείας του τραπεζικού και χρηματοοικονομικού συστήματος τον εξορθολογισμό της λειτουργίας της δημόσιας διοίκησης τη βελτίωση του επιχειρηματικού περιβάλλοντος, μέσω άσκησης περιοριστικής δημοσιονομικής πολιτικής και ευθυγράμμιση της πολιτικής καθορισμού επιτοκίων Κεντρικής Τράπεζας πγδμ στις νέες νομισματικές συνθήκες. Στις 18 Οκτωβρίου 200, το ΔΝΤ προέβη σε νέα χορήγηση νέου δανείου US$50 εκατ., τριετούς διάρκειας, κατόπιν σχετικών διαπραγματεύσεων, εν μέ- 2 Ανακοίνωση τύπου υπ. αρ. 0/167 της από του ΔΝΤ

15 Η φτώχεια και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο. Η περίπτωση της ΠΓΔΜ 97 σω δυσμενούς οικονομικού κλίματος. 3 Στις 5 Νοεμβρίου 200, ακολούθησε σχετική ανακοίνωση του επικεφαλής του Γραφείου του ΔΝΤ κ. Kevin Ross και η επόμενη επίσκεψη του κλιμακίου του διεθνούς οργανισμού προγραμματίσθηκε για τον Φεβρουάριο του 2005, ενώ η κυβέρνηση της πγδμ είχε δεσμευθεί για την υλοποίηση μακροοικονομικών στόχων, όπως την αύξηση του ΑΕΠ κατά 3,7%, τη μείωση του δημόσιου χρέους στο 2% του ΑΕΠ, τον περιορισμό του ελλείμματος του Προϋπολογισμού σε 0,6% του ΑΕΠ και συγκράτηση του πληθωρισμού σε 1,5%. Όμως, ο προϋπολογισμός της πγδμ δεν περιλάμβανε δαπάνες σε σημαντικούς τομείς, όπως, αποκέντρωση και τοπική αυτοδιοίκηση, δικαστικό σύστημα, οργανισμοί κοινής ωφελείας (Εταιρεία Ηλεκτρισμού, Οργανισμός Σιδηροδρόμων, Ραδιοτηλεόραση). Στο πεδίο της νομισματικής πολιτικής, οι εκπρόσωποι του ΔΝΤ άσκησαν σκληρή κριτική στην κυβέρνηση της πγδμ για την αδυναμία της Κεντρικής Τράπεζας να εξασφαλίσει απόθεμα σε ξένο συνάλλαγμα. Η αγορά κατακλύζεται από δηνάρια (μη μετατρέψιμο νόμισμα εκτός της χώρας) και η εξεύρεση ευρώ θεωρείται δυσχερής. Τα επιτόκια της Κεντρικής Τράπεζας ήταν σε ιδιαίτερα χαμηλά επίπεδα (9%) και οι εκπρόσωποι του διεθνούς οργανισμού ζητούσαν την άνοδο σε 1%, ώστε να αποσυμφορηθεί η αγορά. Η Κεντρική Τράπεζα της πγδμ, εκμεταλλευόμενη την κατάσταση, συγκέντρωνε υπερβολικά ποσά σε ξένο συνάλλαγμα και τα τοποθετούσε στο εξωτερικό. Η δυσαρέσκεια των εκπροσώπων του ΔΝΤ για την πορεία των διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων στην πγδμ, διατηρήθηκε. Η κυβέρνηση της χώρας παρείχε ελάχιστες πληροφορίες σχετικά με την πρόοδο σε τομείς υγειονομικής περίθαλψης και κοινωνικών ασφαλίσεων, αγοράς εργασίας, δικαστικού και νομοθετικού πλαισίου, διαχείρισης των δημοσίων δαπανών και αναδιάρθρωσης της δημόσιας διοίκησης. Στην επόμενη επίσκεψη των εκπροσώπων του ΔΝΤ στα Σκόπια, στις 2 Μαρτίου 2005, ο επικεφαλής του κλιμακίου κ. Franek Rozwadowski τόνισε, εκ νέου, την αναγκαιότητα μεταρρυθμίσεων, με στόχο την αναδιάρθρωση της λειτουργίας του δικαστικού συστήματος, τη βελτίωση της εργατικής νομοθεσίας και του συστήματος υγείας και πρόνοιας. Ήταν εμφανές ότι οι συγκρούσεις πολιτικών συμφερόντων ανέστειλαν το πρόγραμμα εξυγίανσης. Μοναδικό θετικό σημείο αποτέλεσε η προσδοκία ενίσχυσης των δημοσίων εσόδων, λόγω της επικείμενης ιδιωτικοποίησης του Δημόσιου Οργανισμού Ηλεκτρισμού (ESM), όπως και έγινε. Το επόμενο έτος, στις 13 Φεβρουαρίου 2006, κλιμάκιο του ΔΝΤ επισκέφθηκε τα Σκόπια. Αυτή τη φορά οι εκπρόσωποί του εξέφρασαν την ικανοποίησή τους από την αξιολόγηση της οικονομίας της χώρας. Διαπιστώθηκε προσδοκία ανάπτυξης, περιορισμός της ανεργίας και σταθεροποίηση του πληθωρισμού. Ο προϋπολογισμός παρουσίασε στο τέλος του 2005 μικρό έλλειμμα της τάξεως 3 Ανακοίνωση Τύπου ΔΝΤ υπ. αρ. 0/167 της

16 98 Αγορά Χωρίς Σύνορα H εθνοτική κρίση που οδήγησε το καλοκαίρι του 2001 σε πολεμική σύγκρουση, αποσταθεροποιώντας, ακόμα μια φορά, την οικονομία της χώρας. Η δε δυνατότητα ειρηνικής συνύπαρξης δύο εθνοτήτων καθορίζει οποιαδήποτε πολιτική ανάπτυξης στην πγδμ. 0,7%, υπερβαίνοντας τον στόχο της συμφωνίας (έλλειμμα: -1% του ΑΕΠ) ενώ το πλεόνασμα από τα φορολογικά έσοδα συνέβαλε στη μείωση του ελλείμματος του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών, στηρίζοντας την πιστοληπτική ικανότητα στην χρηματοδοτική αγορά. Επίσης, το απόθεμα της Κεντρικής Τράπεζας της πγδμ αυξήθηκε κατά 150 εκατ. περίπου. Η επίδοση της οικονομίας της πγδμ δικαιολογούσε την αισιοδοξία του ΔΝΤ, οι εκπρόσωποι του οποίου αδυνατούσαν να αντιληφθούν την πραγματική εικόνα. Οι δε προβλέψεις του ΔΝΤ για την οικονομία της χώρας το 2006 υπήρξαν εξ ίσου θετικές. Πιο συγκεκριμένα το ΔΝΤ θεώρησε ότι είναι δυνατόν να επιτευχθούν οι εξής στόχοι: ανάπτυξη της τάξης του %, με ενδεχόμενους μικρούς πληθωριστικούς κινδύνους, έλλειμμα του προϋπολογισμού 0,6% του ΑΕΠ κατάρτιση των προϋπολογισμών των οργανισμών υγείας και έγκρισή τους από το Υπουργείο Υγείας δημιουργία του συστήματος απλοποιημένης διαδικασίας αδειοδοτήσεων ( one stop-shop ) από τον Ιανουάριο του 2007 αναθεώρηση του συντάγματος της χώρας, ώστε να καταστεί δυνατή η μεταρρύθμιση του δικαστικού συστήματος αναδιάρθρωση της λειτουργίας των εφοριακών υπηρεσιών. Παρόλα αυτά, τα προβλήματα παρέμεναν, τα οποία οφείλονταν στους εξής παράγοντες: α) οι αρχές της πγδμ χρονοτριβούσαν για την ψήφιση νέας νομοθεσίας περί «διάλυσης εταιρειών» και υιοθέτησης ενός ελεγκτικού οργάνου εποπτείας της Κεντρικής Τράπεζας β) η αναδιάρθρωση του δικαστικού συστήματος δεν βασιζόταν σε οικονομική ανάλυση για το φορολογικό κόστος της μεταρρύθμισης, ενώ δεν είχε προβλεφθεί σχετικό κονδύλιο στον προϋπολογισμό γ) ο νέος νόμος για τη λειτουργία των τραπεζών δεν είχε ολοκληρωθεί, ενώ η διαδικασία διάλυσης και πτώχευσης των τραπεζών προσέκρουε σε πλήθος τεχνικών και νομικών εμποδίων δ) οι υποχρεώσεις των ασφαλιστικών ταμείων αυξήθηκαν και ταυτόχρονα εκδηλώθηκαν πιέσεις για αυξήσεις μισθών των εργαζομένων σ αυτά, εν μέσω κυβερνητικών δεσμεύσεων περί λήψης συμπληρωματικών μέτρων και τοποθέτησης ελεγκτών σε δημόσια νοσοκομεία ε) το σχέδιο πώλησης των μετοχών της εταιρείας της σταθερής τηλεφωνίας μέχρι τέλος Ιουνίου 2006, δεν ήταν ορατό, ενώ τα υψηλά κόστη στις τηλεπι-

17 Η φτώχεια και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο. Η περίπτωση της ΠΓΔΜ 99 κοινωνίες και τις αεροπορικές μεταφορές δημιουργούσαν εμπόδια στην αποτελεσματική λειτουργία της αγοράς (όπως επανειλημμένως τόνιζε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή). Εξάλλου, η κυβέρνηση δεν ήταν δυνατόν να υλοποιήσει τις δεσμεύσεις της, ενόψει τον Ιούνιο του 2006 της διενέργειας των εθνικών εκλογών. Στις 3 Ιουλίου 2006, σε συνάντηση εκπροσώπων ΔΝΤ και διπλωματικών αποστολών στα Σκόπια, με στόχο την ανάλυση των οικονομικών εξελίξεων, μετά τις εκλογές, ο εκπρόσωπος του ΔΝΤ δήλωσε ότι απαιτείται η επιτάχυνση υϊοθέτησης διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων στο δικαστικό σύστημα και την δημόσια διοίκηση, αλλά και η εξασφάλιση υψηλότερου επιπέδου διαφάνειας κυβερνητικών αποφάσεων (προσαρμογή προς τα διεθνή πρότυπα και το Κοινοτικό κεκτημένο). Στη συνάντηση συμμετείχαν και στελέχη των γερμανικών εταιρειών Giesecke & Devrient (ανάθεση έργου προμηθείας ψηφιακών διαβατηρίων), N-May-Mac (εξαγωγές μηχανολογικού εξοπλισμού σε εταιρείες περιοχής Μοναστηρίου) και Siemens (προμήθεια εξοπλισμού διασυνδέσεως δικτύων). Τον Αύγουστο του 2006, κατόπιν επίσκεψης κλιμακίου του ΔΝΤ στα Σκόπια, ο επικεφαλής κ. Mark Griffiths τόνιζε την αναγκαιότητα ολοκλήρωσης των διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων, υπό καθεστώς περιοριστικής δημοσιονομικής πολιτικής, νωρίτερα από την καταβολή της χρηματοδότησης εκ μέρους του ΔΝΤ. Τον Σεπτέμβριο του 2006, ο κ. Griffiths εξέφραζε στο νέο αντιπρόεδρο της κυβέρνησης κ. Zoran Stavrevski, την υποστήριξη του ΔΝΤ στο πρόγραμμα της νέας κυβέρνησης, όπως ακριβώς θα είχε πράξει αν είχε επανεκλεγεί η προηγούμενη κυβέρνηση, εν μέσω διαδικασίας κατάρτισης του νέου προϋπολογισμού για το έτος Το Νοέμβριο του 2007, εκπρόσωποι του ΔΝΤ ενέκριναν τον συμπληρωματικό προϋπολογισμό της κυβερνήσεως της πγδμ, ενώ σε κλίμα ευφορίας, ο νέος υπουργός Οικονομικών της χώρας κ. Trajko Slaveski, τόνισε ότι ο περιορισμός του κόστους λειτουργίας των δημοσίων υπηρεσιών και η ενίσχυση των τομέων ενέργειας και υγείας, αποτελούσαν κυβερνητικές προτεραιότητες. Ο κ. Griffiths, δήλωνε ότι η εφαρμογή της οικονομικής πολιτικής της νέας κυβέρνησης θα οδηγούσε σε βελτίωση του επιπέδου διαβίωσης, ενίσχυση της απασχόλησης και συγκράτησης του πληθωρισμού. Ανάλογο κλίμα αισιοδοξίας επικρατούσε και στους κόλπους της Κεντρικής Τράπεζας της πγδμ. Ο Διοικητής της κ. Petra Gosev δήλωσε ότι το 2007 τα συναλλαγματικά διαθέσιμα θα ανέρχονταν σε US$1,7 δισ., ο πληθωρισμός θα περιοριζόταν σε 3%, ενώ ο ρυθμός οικονομικής μεγέθυνσης θα κυμαινόταν μεταξύ 6-8%. Εντούτοις, οι υποσχεθείσες φορολογικές ελαφρύνσεις της νεοεκλεγείσας κυβερνήσεως απειλούσαν την μακροοικονομική σταθερότητα και οι εκπρόσωποι του ΔΝΤ πρότειναν την αύξηση του συντελεστή ΦΠΑ, σε αντιστάθμισμα της εξαγγελθείσας περικοπής των εργοδοτικών εισφορών. Από τις αρχές του 2007, το κλίμα αισιοδοξίας υποχώρησε και τον Φεβρουάριο του 2007 άρχισαν να παρουσιάζονται τα πρώτα σύννεφα. Ο νέος επικεφαλής κ. Bert van Selm, δήλωσε κατά τη διάρκεια συνέντευξης Τύπου σχετικά με

18 100 Αγορά Χωρίς Σύνορα Το ΔΝΤ δεν εγκρίνει τα τη δημοσίευση της δεύτερης έκθεσης του διεθνούς σχέδια της κυβέρνησης της οργανισμού για τη χορήγηση του δανείου US$75,8 πγδμ περί φορολογικών εκατ. (έγκριση στις ), ότι το ΔΝΤ δεν εγκρίνει τα σχέδια της κυβέρνησης της πγδμ περί φορολογικών απαλλαγών στις ελεύθερες οικονομικές ζώ- απαλλαγών στις ελεύθερες οικονομικές ζώνες, διότι νες, διότι αντίκεινται στις αρχές της ελεύθερης αγοράς δημιουργώντας φορολογικές διακρίσεις σε βάρος αντίκεινται στις αρχές της ελεύθερης αγοράς όσων επιχειρήσεων δραστηριοποιούνται εκτός των οικονομικών ζωνών. Εξάλλου, η αύξηση του ελλείμ- δημιουργώντας φορολογικές διακρίσεις σε βάρος όσων ματος του προϋπολογισμού του 2007, ενείχει κινδύνους για την πορεία σταθεροποίησης της οικονομίας επιχειρήσεων της χώρας. Ακολούθησε κοινή δήλωση του αντιπροέδρου της κυβέρνησης της πγδμ κ. Zoran Stavreski και δραστηριοποιούνται εκτός των οικονομικών ζωνών. του εκπροσώπου του ΔΝΤ κ. Mark Griffith, στην οποία εξέφραζαν την ανησυχία τους σχετικά με την ολοκλήρωση των θεσμικών μεταρρυθμίσεων στα εξής πεδία: απελευθέρωση των τηλεπικοινωνιών εναρμόνιση ασφαλιστικών εισφορών και φορολογίας εισοδήματος βελτίωση φοροεισπρακτικών μηχανισμών ψήφιση νέου νόμου για τη λειτουργία των τραπεζών. Τον Απρίλιο του 2007, το ΔΝΤ ενέκρινε το αίτημα της κυβέρνησης της πγδμ, περί μη ικανοποίησης των όρων θεσμικών μεταρρυθμίσεων. Ο αναπληρωτής διευθύνων σύμβουλος του ΔΝΤ κ. Takatoshi Kato δήλωσε ότι, «η περιοριστική δημοσιονομική πολιτική επέτρεψε τη διατήρηση της διαδικασίας της ανάπτυξης. Εντούτοις, το ενεργειακό έλλειμμα και οι πιέσεις αύξησης των δημοσίων δαπανών παραμένουν σημαντικά προβλήματα. Η βελτίωση του επιχειρηματικού κλίματος, προϊόν ολοκλήρωσης των θεσμικών μεταρρυθμίσεων και όχι η εξασφάλιση φορολογικών ελαφρύνσεων, αποτελεί προϋπόθεση προσέλκυσης ξένων επενδύσεων». Στις 23 Μαΐου 2007, η κυβέρνηση της πγδμ ανακοίνωσε ότι θα προβεί σε αποπληρωμή των υποχρεώσεών της προς το ΔΝΤ, ύψους US$,2 εκατ. ( οφειλές εξυπηρέτησης του δανείου τριετούς διάρκειας της 1 ης Αυγούστου 2005, αλλά και προηγούμενες οφειλές). Ο δε διευθύνων σύμβουλος του ΔΝτ τόνισε: «Χαιρετίζω την προσπάθεια της κυβέρνησης της πγδμ να αποπληρώσει τις οφειλές της στο ΔΝΤ, αποδεικνύοντας την αποτελεσματικότητα της λειτουργίας της οικονομίας της πγδμ και την επιτυχή αξιοποίηση των μηχανισμών πρόσβασης της κυβέρνησης της χώρας στις διεθνείς αγορές». Εκπρόσωποι της Ευρωπαϊκής Επιτροπής είχαν εκφράσει την αντίθεσή τους στην ίδρυση αντιστοίχων ζωνών, η λειτουργία των οποίων δημιουργεί όρους αθέμιτου ανταγωνισμού.

19 Η φτώχεια και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο. Η περίπτωση της ΠΓΔΜ 101 Η φτώχεια στην πγδμ το 2007 Η ανεργία στην πγδμ, αυξάνεται. Σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία κυμαίνεται μεταξύ 36%-37,% και θεωρείται η υψηλότερη μεταξύ των βαλκανικών κρατών. Το πραγματικό ποσοστό ίσως υπερβαίνει το 0%. Το δε πραγματικό εισόδημα περιορίζεται. Οι σημαντικότερες αιτίες για την επιδείνωση της πορείας της καταπολέμησης της φτώχειας αλλά και γενικότερα για την άσχημη κατάσταση της οικονομίας της π ΓΔΜ, όπως φαίνεται, οφείλονται: Στην υποχώρηση του ρυθμού οικονομικής μεγέθυνσης από 3,6% το 2005 σε 3,2% το 2006, ενώ οι προβλέψεις του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου ανέφεραν % το 2006 και περαιτέρω αύξησή του το 2007 και η κυβέρνηση της πγδμ είχε δεσμευθεί έναντι του ΔΝΤ σε 3,7%, για το Στην απότομη ενίσχυση των πληθωριστικών πιέσεων, από 0,7% το 2005, σε 3,2% το Πρόκειται για τη μεγαλύτερη αύξηση του πληθωρισμού τα τελευταία έτη. Τον Μάιο του 2007, η τιμή των τροφίμων αυξήθηκε κατά 1,8%, σε σχέση με τον Απρίλιο Σε σχέση με τον Μάιο 2006, οι τιμές υπηρεσιών στέγασης αυξήθηκαν κατά 5,8%, υπηρεσιών εστιατορίων και ξενοδοχείων κατά 3,5% και καπνών και των τροφίμων κατά 2,2%. Στον περιορισμό της παραγωγής κατά 3% και ειδικότερα κατά 1,6% της παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας, φυσικού αερίου και ύδατος, 7% της παραγωγής ενέργειας, 7,2% της παραγωγής μη διαρκών καταναλωτικών αγαθών, 3,9% της παραγωγής κεφαλαιουχικών προϊόντων και 2,5% της παραγωγής προϊόντων μεταποίησης. Στην αρνητική εκτίμηση των διεθνών οργανισμών για τη λειτουργία της αγοράς στην πγδμ. Σύμφωνα με πρόσφατα στοιχεία της Παγκόσμιας Τράπεζας, η πγδμ κατατάσσεται στην τελευταία θέση σε σύγκριση με τα λοιπά βαλκανικά κράτη, όσον αφορά το κόστος ίδρυσης/διακοπής επιχείρησης, πρόσληψης/απόλυσης υπαλλήλων και εκτέλεσης συμβολαίων. 5 Ενώ, σύμφωνα με την τελευταία έκθεση του Οργανισμού Heritage, η οικονομική ελευθερία στην πγδμ δεν ξεπερνά το 60,8% της συνολικής οικονομικής δραστηριότητας (71 η θέση, διεθνώς), η διαδικασία πραγματοποίησης ιδιωτικών επενδύσεων περιορίζεται από κρατικές παρεμβάσεις και ατέλειες στη λειτουργία της αγοράς (διαφθορά, παραοικονομία). Παράλληλα, το πρώτο τετράμηνο του 2007, η τελική καταναλωτική δαπάνη της κυβέρνησης της πγδμ αυξήθηκε κατά 3,5% (από 937, εκατ., το πρώτο τετράμηνο του 2006 σε 970,2 εκατ.) Στην τεχνητή αύξηση του δείκτη χρηματιστηριακών συναλλαγών, η οποία σαφώς και δεν αποτελεί απόδειξη υγιούς οικονομικής ανάπτυξης. Το ενδιαφέρον των ξένων επενδυτικών οίκων οφείλεται στην αύξηση κατά τη διάρκεια της 5 World Bank, Enhancing Job Opportunities in Eastern Europe and the Former Soviet Union. Washington DC: World Bank, 2005 και World Bank, Doing Business in 2006: Creating Jobs. Washington DC. World Bank, 2006.

20 102 Αγορά Χωρίς Σύνορα Σύμφωνα με τα επίσημα διετίας του κύκλου εργασιών των χρηματιστηριακών συναλλαγών κατά 8%, ( 50,5 εκατ., το στοιχεία κυμαίνεται μεταξύ 2007). Ωστόσο, η λειτουργία του Χρηματιστηρίου χαρακτηρίζεται από την ύπαρξη δομικών προβλημάτων, 36%-37,4% και θεωρείται η υψηλότερη μεταξύ των όπως εξάλλου και σ όλα τα άλλα Χρηματιστήρια των βαλκανικών κρατών. Το βαλκανικών κρατών. Χαρακτηριστικά σημειώνεται ότι πραγματικό ποσοστό ίσως το 80% των συναλλαγών προέρχεται από την διαπραγμάτευση μόνο δέκα εταιρειών. Παράλληλα, υφί- υπερβαίνει το 40%. Το δε πραγματικό εισόδημα σταται σοβαρή έλλειψη αξιόπιστων χρηματοοικονομικών αναλύσεων, εξ αιτίας της απουσίας αξιόπιστων περιορίζεται. οικονομικών στοιχείων της δραστηριότητας των εισηγμένων εταιρειών και εξειδικευμένων πιστοποιημένων χρηματοοικονομικών αναλυτών. Στη συνεχή μόλυνση του περιβάλλοντος. Η πόλη ων Σκοπίων θεωρείται μια από τις πλέον μολυσμένες στην Ευρώπη. Ο ποταμός Αξιός μεταφέρει επικίνδυνα λύματα σ ολόκληρη την περιοχή και διατηρούνται σε λειτουργία επικίνδυνων εργοστάσια στις πόλεις Γευγελή και Βέλες καθώς και άλλου. Στις αρχές του 2007, ο κ. Venkata Ramana Putti, ειδικός της Παγκόσμιας Τράπεζας σε θέματα περιβάλλοντος, δήλωσε ότι η πγδμ οφείλει να σεβαστεί τους όρους του Πρωτοκόλλου του Kyoto έως το Στη διατήρηση των προβλημάτων στέγασης, κυρίως στις μεγάλες πόλεις. Στην υποχώρηση της κοινωνικής προστασίας και της διάλυσης των συστημάτων υγείας και πρόνοιας. Το Ταμείο Συντάξεων αδυνατεί να ανταποκριθεί στις υποχρεώσεις του. Παρατηρείται ανεπάρκεια βασικού εξοπλισμού και φαρμάκων στα νοσοκομεία καθώς και έλλειψη ασθενοφόρων. Τον Απρίλιο του 2007, η κυβέρνηση υϊοθέτησε το σχέδιο ίδρυσης τρίτου Ασφαλιστικού Ταμείου ήδη λειτουργεί δεύτερο ιδιωτικό Ταμείο με στόχο τη συνταξιοδότηση όσων δεν καλύπτονται από το σύστημα υποχρεωτικής ασφάλισης (άνεργα ζευγάρια, μακροχρόνια άνεργοι και εργαζόμενοι σε ξένες αποστολές στην πγδμ). Εγχώριες τράπεζες αναμένεται ότι θα συνεισφέρουν στο κεφάλαιο ίδρυσης του νέου Ταμείου, οι υπηρεσίες του οποίου έχει προγραμματισθεί, σύμφωνα με δηλώσεις του υπουργού Εργασίας κ. Ljupco Meskov, να ξεκινήσουν στα μέσα του Εντούτοις, η ανεπάρκεια σχετικών πόρων, όπως αποδεικνύει η περίπτωση του κρατικού ασφαλιστικού ταμείου, περιορίζει τις πιθανότητες αποτελεσματικής λειτουργίας τόσο του δεύτερου όσο και του τρίτου ασφαλιστικού ταμείου. Στην αύξηση του παιδικού υποσιτισμού και στη διάδοση του ιού του HIV/AIDS. Στην επιδείνωση της παρεχόμενης εκπαίδευσης. Στην ανυπαρξία υποδομών (σιδηροδρομικό δίκτυο 19 ου αιώνα, ο σιδηροδρομικός οργανισμός της πγδμ θεωρείται ένας από τους πλέον υπερχρεωμένους, ανεπάρκεια υποδομών αερομεταφορών, οδικό δίκτυο περιορισμένων προδιαγραφών). Το σχέδιο ιδιωτικοποιήσεως του Οργανισμού Σιδηροδρόμων της πγδμ