Ε Λ Λ Η Ν Ι Κ Η Η Μ Ο Κ Ρ Α Τ Ι Α ΕΘΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΟΠΙΚΗΣ ΑΥΤΟ ΙΟΙΚΗΣΗΣ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΜΕ ΘΕΜΑ:

Transcript

1 Ε Λ Λ Η Ν Ι Κ Η Η Μ Ο Κ Ρ Α Τ Ι Α ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΕΣΩΤΕΡΙΚΩΝ ΕΘΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΟΠΙΚΗΣ ΑΥΤΟ ΙΟΙΚΗΣΗΣ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΜΕ ΘΕΜΑ: Ενεργητικές Πολιτικές Απασχόλησης. Η περίπτωση των Ολοκληρωµένων Παρεµβάσεων στην περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας (µέσω των Τοπικών Πρωτοβουλιών Απασχόλησης) Σπουδάστρια: Τερτσινίδου Γεωργία Επιβλέπων Καθηγητής: ρ. Γεώργιος Παπαγεωργίου Τµήµα Εξειδίκευσης: Μεταναστευτική Πολιτική Β ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΗΕΣΕΙΡΑ ΑΘΗΝΑ, 2008

2 «Η εργασία αποτελεί δικαίωµα και προστατεύεται από το Κράτος, που µεριµνά για την δηµιουργία συνθηκών απασχόλησης όλων των πολιτών και για την ηθική και υλική εξύψωση του εργαζόµενου αγροτικού και αστικού πληθυσµού». Άρ.22 παρ.1 εδ.α του Συντάγματος 1975/1986/2001 2

3 ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ ΠΙΝΑΚΑΣ ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΦΗΣΗΣ... 5 ΠΙΝΑΚΑΣ ΣΥΝΤΜΗΣΕΩΝ... 6 ΠΕΡΙΛΗΨΗ... 7 ΕΙΣΑΓΩΓΗ... 8 Μέρος Α : Ενεργητικές Πολιτικές Απασχόλησης Ανεργία Τα είδη της ανεργίας Ανεργία τριβής ιαρθρωτική ανεργία Ανεργία ελλιπούς ζήτησης Τεχνολογική ανεργία Αντιµετώπιση της ανεργίας µέσω των πολιτικών απασχόλησης Πολιτικές απασχόλησης και πολιτικές αγοράς εργασίας Παθητικές πολιτικές Επιδότηση της ανεργίας Μείωση εργατικού δυναµικού Ενεργητικές πολιτικές Οι λειτουργίες των ενεργητικών πολιτικών Μορφές των ενεργητικών πολιτικών α) Κατάρτιση β) Πολιτικές µοιράσµατος της εργασίας γ) Επιδότηση απασχόλησης δ) Κίνητρα δηµιουργίας νέας επιχείρησης ε) Άµεση δηµιουργία θέσεων απασχόλησης στ) Ένταξη ευάλωτων κοινωνικών οµάδων Εφαρµογή των ενεργητικών πολιτικών στην Ελλάδα Πρόγραµµα Νέες Θέσεις Εργασίας (ΝΘΕ) Πρόγραµµα Νέοι Ελεύθεροι Επαγγελµατίες (ΝΕΕ) Πρόγραµµα Απόκτησης Επαγγελµατικής Εµπειρίας (Stage) Κριτική αξιολόγηση των ενεργητικών πολιτικών αγοράς εργασίας Η ευρωπαϊκή πολιτική για την προώθηση της απασχόλησης Από τη Λευκή Βίβλο ως την Στρατηγική της Λισσαβόνας Κατευθυντήριες γραµµές για τις πολιτικές απασχόλησης ( ) Εθνικό πρόγραµµα µεταρρυθµίσεων για την ανάπτυξη δφδκαι την απασχόληση

4 Μέρος Β : Η περίπτωση των ολοκληρωµένων παρεµβάσεων στην Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας Ολοκληρωµένες παρεµβάσεις για την απασχόληση Τοπικές πρωτοβουλίες απασχόλησης Βασικές αρχές των Τοπικών Πρωτοβουλιών Απασχόλησης ράσεις των Τοπικών Πρωτοβουλιών Απασχόλησης α) Υποχρεωτική δράση β) Βασικές δράσεις γ) Επικουρικές δράσεις Ωφελούµενοι Κριτήρια επιλογής Ωφελουµένων Η τοπική αγορά εργασίας της Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας Το ΠΕΠ της Περιφέρειας Κ. Μακεδονίας Άξονας προτεραιότητας 5 «Μείωση της ανεργίας και παροχή ίσων ευκαιριών στη γνώση και τις δεξιότητες» Παρουσίαση του Μέτρου 5.3 «Τοπικές Πρωτοβουλίες Απασχόλησης» Εφαρµογή του Μέτρου 5.3 «Τοπικές Πρωτοβουλίες Απασχόλησης» α) Παρουσίαση των προϋπολογισµών β) Παρουσίαση των δαπανών γ) Παρουσίαση ποιοτικών στοιχείων ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ

5 ΠΙΝΑΚΑΣ ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΦΗΣΗΣ Πίνακας 1: ΝΘΕ για την περίοδο Πίνακας 2: ΝΕΕ για την περίοδο Πίνακας 3: Stage για την περίοδο Πίνακας 4: Μεγέθη απασχόλησης και ανεργίας για την περιφέρεια Κ.Μακεδονίας Πίνακας 5: Κατανοµή απασχόλησης ανά φύλο, υπηκοότητα, ηλικία και καθεστώς απασχόλησης Πίνακας 6: Άξονας προτεραιότητας 5 "Μείωση της ανεργίας και παροχή ίσων ευκαιριών στη γνώση και τις δεξιότητες" Πίνακας 7: Χρηµατοοικονοµικά στοιχεία Πίνακας 8: Χρηµατοδότηση του Μέτρου 5.3 ανά έτος Πίνακας 9: Ποσοτικοποίηση των στόχων του Μέτρου 5.3/ είκτες Πίνακας 10: Ολοκληρωµένες παρεµβάσεις στα πλαίσια των ΤΠΑ της περιφέρειας Κ.Μακεδονίας ιάγραµµα 1: Η Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας ιάγραµµα 2: Άξονες προτεραιότητας της περιφέρειας Κ.Μακεδονίας στο Γ ΚΠΣ ιάγραµµα 3: Κατανοµή των ολοκληρωµένων παρεµβάσεων ανά νοµό ιάγραµµα 4: Προϋπολογισµός των ολοκληρωµένων παρεµβάσεων ιάγραµµα 5: Προϋπολογισµός υποχρεωτικής, βασικής και επικουρικών δράσεων ιάγραµµα 6: Προϋπολογισµός υποχρεωτικής δράσης ιάγραµµα 7: Προϋπολογισµός βασικής δράσης ιάγραµµα 8: Προϋπολογισµός επικουρικών δράσεων ιάγραµµα 9: Απορροφητικότητα υποχρεωτικής, βασικής και επικουρικών δράσεων ιάγραµµα 10: Απορροφητικότητα υποχρεωτικής δράσης ιάγραµµα 11: Απορροφητικότητα βασικής δράσης ιάγραµµα 12: Απορροφητικότητα επικουρικών δράσεων ιάγραµµα 13: Συγκεντρωτικός πίνακας απορροφητικότητας ιάγραµµα 14: Αριθµός ωφελουµένων ανά πρόγραµµα απασχόλησης ιάγραµµα 15: Ποσοστά συµµετοχής οµάδας ωφελουµένων ανά δράση απασχόλησης. 89 5

6 ΠΙΝΑΚΑΣ ΣΥΝΤΜΗΣΕΩΝ ΑΜΕΑ ΑΜΣ ΕΓΤΠΕ ΕΕ ΕΚ ΕΚΟ ΕΚΤ ΕΠ ΕΠΜ ΕΣΑ ΕΣ Α ΕΤΠΑ ΕΥ ΚΕΚ ΚΠΑ ΚΠΣ ΚΥΑ ΜΚΟ ΝΕΕ ΝΘΕ ΟΑΕ ΟΟΣΑ ΟΠΣ ΟΣΦ ΟΤΑ ΠΕΠ ΣτΠ ΣΥΥ ΤΕΠ ΤΠΑ ΤΣΑ ΥΜΑΘ Άτοµα µε Αναπηρία Ανοικτή Μέθοδος Συντονισµού Ευρωπαϊκό Γεωργικό Ταµείο Προσανατολισµού και Εγγυήσεων Ευρωπαϊκή Ένωση Ευρωπαϊκή Κοινότητα Ειδικές Κοινωνικές Οµάδες Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταµείο Επιχειρησιακό Πρόγραµµα Εθνικό Πρόγραµµα Μεταρρυθµίσεων Ευρωπαϊκή Στρατηγική Απασχόλησης Εθνικό Σχέδιο ράσης για την Απασχόληση Ευρωπαϊκό Ταµείο Περιφερειακής Ανάπτυξης Ειδική Υπηρεσία ιαχείρισης Κέντρο Επαγγελµατικής Κατάρτισης Κέντρα Προώθησης Απασχόλησης Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης Κοινή Υπουργική Απόφαση Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις Νέοι Ελεύθεροι Επαγγελµατίες Νέες Θέσεις Εργασίας Οργανισµός Απασχόλησης Εργατικού υναµικού Οργανισµός Οικονοµικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης Ολοκληρωµένο Πληροφοριακό Σύστηµα Οµάδα Συνεργαζόµενων Φορέων Οργανισµός Τοπικής Αυτοδιοίκησης Περιφερειακό Επιχειρησιακό Πρόγραµµα Συνήγορος του Πολίτη Συνοδευτικές Υποστηρικτικές Υπηρεσίες Τοµεακό Επιχειρησιακό Πρόγραµµα Τοπικές Πρωτοβουλίες Απασχόλησης Τοπικά Σύµφωνα Απασχόλησης Υπουργείο Μακεδονίας Θράκης 6

7 ΠΕΡΙΛΗΨΗ Από τα µέσα της δεκαετίας του 1970 και έπειτα, η ανεργία αποτέλεσε και αποτελεί ένα από τα πλέον σηµαντικά προβλήµατα που έχουν να αντιµετωπίσουν οι οικονοµίες του δυτικού κόσµου. Οι κυβερνήσεις, για την αντιµετώπισή της, χρησιµοποιούν µια πληθώρα εργαλείων µεταξύ των οποίων, µακροοικονοµικές ρυθµίσεις αλλά και άλλου είδους παρεµβάσεις σε µικροοικονοµικό επίπεδο. Οι πολιτικές απασχόλησης, άλλοτε στοχεύουν στο να διαχειριστούν τις συνέπειες της ανεργίας (παθητικές πολιτικές αγοράς εργασίας) και άλλοτε να αντιµετωπίσουν τις αιτίες που την προκαλούν (ενεργητικές πολιτικές αγοράς εργασίας). Η τοπική αυτοδιοίκηση αλλά και η τοπική κοινωνία µε τη σειρά της µέσω των διαφόρων κοινωνικών της δοµών, οφείλουν να συµµετέχουν ενεργά στη διαδικασία αντιµετώπισης της ανεργίας και προώθησης της απασχόλησης. Η ανεργία αποτελεί πολύµορφο φαινόµενο µε ποικίλες προεκτάσεις και επιπτώσεις (οικονοµικές, ψυχολογικές, κοινωνικές κ.λ.π) τόσο στον ίδιο τον άνεργο και την οικογένειά του, αλλά και την κοινωνία στο σύνολό της. Για το λόγο αυτό δεν αρκεί για την αντιµετώπισή της απλά µια δέσµη ασύνδετων µεταξύ τους πολιτικών, σχεδιασµένων από το κεντρικό κράτος για να εφαρµοστούν ανεξαιρέτως σε κάθε τοπική κοινωνία. Απαιτείται µια συντονισµένη πολιτική που να προωθείται µέσω ολοκληρωµένων παρεµβάσεων για την στοχευµένη αντιµετώπιση των αναγκών και ιδιαιτεροτήτων της τοπικής κοινωνίας και των µελών της. Μια τέτοια bottom-up πολιτική σχεδιάζεται µε την συνεργασία φορέων της τοπικής κοινωνίας και της τοπικής αυτοδιοίκησης και υλοποιείται στα πλαίσια των Τοπικών Πρωτοβουλιών για την Απασχόληση, που αποτελεί µέτρο συγχρηµατοδοτούµενο από το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταµείο στα πλαίσια των Περιφερειακών Επιχειρησιακών Προγραµµάτων κατά την περίοδο υλοποίησης του Γ ΚΠΣ Τα αποτελέσµατα της εφαρµογής του µέτρου αυτού στην Περιφέρεια Κ.Μακεδονίας εξετάζονται και παρουσιάζονται στην παρούσα εργασία. 7

8 ABSTRACT From the mid-seventies and onwards, unemployment has indeed constituted one of the most significant problems the western world economies have to face. Governments use, for its tackling, a multitude of instruments, among which there are macroeconomic regulations but also other types of interventions on a microeconomic level. Employment policies at times aim at managing the consequences of unemployment (passive labour market policies) and at others at dealing with the causes giving rise to it (active labour market policies). Local government and, in turn, local society, through its various social structures, have to take an active part in the process of tackling unemployment and promoting employment. Unemployment constitutes a multifaceted phenomenon with diverse impacts and side-effects (economic, psychological, social etc.) equally on the unemployed persons themselves and their families but also on society in its entirety. For this reason, for its tackling, a mere bundle of unconnected policies, designed by the central state so as to be implemented in every local society unexceptionally is not enough. A co-ordinated policy is demanded, a policy which will be promoted through integrated interventions for the targeted catering of the needs and particularities of the local society and its members. Such a bottom-up policy is being designed with the collaboration of stakeholders of the local society and local government and is being implemented under the framework of the Local Initiatives on Employment, which constitutes a measure co-funded by the European Social Fund under the framework of the Regional Operational Programmes during the implementation stage of the 3 rd CSF The outcomes of the implementation of this measure in the Region of Central Macedonia are examined and presented in the present thesis. 8

9 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η παρούσα διπλωµατική εργασία σκοπεύει να µελετήσει τις πολιτικές απασχόλησης που λαµβάνονται από τις εκάστοτε πολιτικές ηγεσίες των κρατών για την αντιµετώπιση της ανεργίας, µε ιδιαίτερη έµφαση στις ενεργητικές πολιτικές αγοράς εργασίας. Στόχος της είναι να παρουσιαστεί η εφαρµογή των τελευταίων στην χώρα µας και να αξιολογηθεί η συµβολή τους στην αντιµετώπιση της ανεργίας. Η αξιολόγηση αυτή όµως δεν µπορεί να γίνει αν προηγουµένως δεν ληφθεί υπόψην το γεγονός πως οι πολιτικές αυτές εφαρµόζονται όχι µόνες τους, αλλά µέσα στα πλαίσια ολοκληρωµένων παρεµβάσεων οι οποίες περιλαµβάνουν και άλλες, συµπληρωµατικές προς αυτές δράσεις. Τέτοιου είδους ολοκληρωµένες παρεµβάσεις για την προώθηση της απασχόλησης στην Ελλάδα, κατά την περίοδο , εντάχθηκαν τόσο µέσα στο Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης στα διάφορα Περιφερειακά και Τοµεακά Επιχειρησιακά Προγράµµατα, αλλά και εκτός αυτού, στα πλαίσια των Κοινοτικών Πρωτοβουλιών. Από όλες αυτές τις παρεµβάσεις έχουν επιλεχθεί προς µελέτη οι Τοπικές Πρωτοβουλίες Απασχόλησης. Η επιλογή αυτή έγινε καθώς κρίνεται πολύ σηµαντική η εξέταση της εµπλοκής της Τοπικής Αυτοδιοίκησης και της τοπικής κοινωνίας στη διαδικασία αντιµετώπισης της ανεργίας. Ως µελέτη περίπτωσης εφαρµογής των ΤΠΑ καθορίστηκε η περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας. Η επιλογή αυτή δικαιολογείται αφενός γιατί η περιφέρεια Κ.Μακεδονίας αποτελεί τη δεύτερη µεγαλύτερη περιφέρεια της χώρας σε πληθυσµό 1, αφετέρου γιατί η ανεργία αποτελεί σηµαντικότατο πρόβληµα γι αυτήν, καθώς διαχρονικά παρουσιάζει υψηλότερα ποσοστά ανεργίας 2 σε σχέση µε το µέσο ποσοστό στο σύνολο της επικράτειας. Η διπλωµατική αυτή εργασία χωρίζεται σε δυο µέρη. Το πρώτο µέρος περιλαµβάνει τέσσερα κεφάλαια και το δεύτερο τρία. Αρχικά (κεφάλαιο 1, α µέρους), γίνεται µια παρουσίαση του φαινοµένου της ανεργίας και των µέσων που χρησιµοποιούνται συνήθως για την αντιµετώπισή της. Στη συνέχεια (κεφάλαιο 2, α µέρους), παρουσιάζονται οι πολιτικές απασχόλησης και οι πολιτικές αγοράς εργασίας. Οι πρώτες περιλαµβάνουν µέτρα µακροοικονοµικής φύσεως που αναλαµβάνει ένα κράτος για την αντιµετώπιση της ανεργίας, ενώ οι δεύτερες αφορούν µικροοικονοµικές παρεµβάσεις που άλλοτε στοχεύουν να διαχειριστούν τις συνέπειες της ανεργίας (παθητικές πολιτικές) και άλλοτε να αντιµετωπίσουν τις αιτίες που την προκαλούν (ενεργητικές πολιτικές) άτοµα, ήτοι 17% του πληθυσµού της χώρας σύµφωνα µε την απογραφή του 2001 (στοιχεία από την ΕΣΥΕ, 2 Στο β τρίµηνο 2008 το ποσοστό ανεργίας της περιφέρειας Κ. Μακεδονίας φτάνει το 8,3%, µεγαλύτερο από το µέσο ποσοστό για όλη την Ελλάδα που είναι 7,2%. 9

10 Το επόµενο κεφάλαιο (κεφάλαιο 3, α µέρους) πραγµατεύεται τον τρόπο εφαρµογής των ενεργητικών πολιτικών αγοράς εργασίας στη χώρα µας, ενώ επιχειρείται και µια προσπάθεια κριτικής αξιολόγησης της υλοποίησης τους. Στο κεφάλαιο 4 του α µέρους, παρουσιάζεται η Ευρωπαϊκή Στρατηγική Απασχόλησης, οι κατευθυντήριες γραµµές που τίθενται από αυτήν και τα µέτρα που λαµβάνει το ελληνικό κράτος µέσω του Εθνικού Προγράµµατος Μεταρρυθµίσεων ως εφαρµογή των παραπάνω. Ακολουθεί το δεύτερο µέρος, στο οποίο παρουσιάζονται οι ολοκληρωµένες παρεµβάσεις για την απασχόληση όπως αυτές προβλέφθηκαν για την περίοδο µε ιδιαίτερη έµφαση στις ΤΠΑ (κεφάλαιο 1, β µέρους). Γίνεται στη συνέχεια µια προσπάθεια να παρουσιαστούν τα κυριότερα χαρακτηριστικά της αγοράς εργασίας της περιφέρειας Κ.Μακεδονίας (κεφάλαιο 2, α µέρους), για να µελετηθεί ακολούθως η εφαρµογή των ΤΠΑ σε αυτήν (κεφάλαιο 3, α µέρους). Τέλος, στα συµπεράσµατα πραγµατοποιείται µια ανασκόπηση των κυριότερων σηµείων που αναδείχθηκαν από την παρούσα µελέτη, ενώ γίνεται µια προσπάθεια αξιολόγησης της συµβολής των ΤΠΑ στην αντιµετώπιση της ανεργίας για την εν λόγω περιφέρεια. 10

11 Μέρος Α : Ενεργητικές Πολιτικές Απασχόλησης 1. Ανεργία Η επίτευξη της πλήρους απασχόλησης του εργατικού δυναµικού των χωρών της Ευρώπης αποτέλεσε βασικό στόχο της οικονοµικής τους πολιτικής µετά το τέλος του Β Παγκοσµίου Πολέµου. Για την ανασυγκρότηση του ευρωπαϊκού χώρου απαιτούνταν υψηλοί ρυθµοί ανάπτυξης, οι οποίοι θα επέρχονταν µέσω της πλήρους εκµετάλλευσης των παραγωγικών δυνατοτήτων των οικονοµιών της Ευρώπης. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, η όποια σπατάλη παραγωγικών πόρων (ανθρώπινοι, υλικοί, οικονοµικοί, τεχνολογικοί) καθίστατο απαγορευτική και ως εκ τούτου η πλήρης απασχόληση του εργατικού δυναµικού αποτέλεσε κύριο πολιτικό στόχο. Η αδυναµία πλήρους εκµετάλλευσης των παραγωγικών δυνατοτήτων του εργατικού δυναµικού έχει ως αποτέλεσµα την εµφάνιση ποσοστών ανεργίας. Ως ανεργία καλείται το πηλίκο του λόγου των ατόµων µιας οικονοµίας που είναι ικανά προς εργασία, θέλουν να εργαστούν αλλά δεν βρίσκουν εργασία (άνεργοι) προς το συνολικό εργατικό δυναµικό σε αυτήν. Η αντιµετώπιση του φαινοµένου της ανεργίας γίνεται µέσω διαφόρων πολιτικών, η παρουσίαση των οποίων ακολουθεί σε επόµενο κεφάλαιο. Πριν όµως παρουσιαστούν οι πολιτικές αντιµετώπισης της ανεργίας και προώθησης της απασχόλησης κρίνεται σκόπιµο να παρουσιαστούν τα διάφορα είδη της ανεργίας, καθώς είναι πολύ σηµαντικό να γνωρίζουµε την αιτία δηµιουργίας φαινοµένων ανεργίας ώστε να ληφθούν τα κατάλληλα µέτρα για την αντιµετώπισή της. 1.1 Τα είδη της ανεργίας 3 Η ανεργία είναι ένα φαινόµενο το οποίο παρουσιάζει µια ιδιαίτερη πολυµορφία, τόσο ως προς τα χαρακτηριστικά του όσο και προς τις αιτίες που το προκαλούν. Για το λόγο αυτό έχουν προταθεί διάφορες τυπολογίες για την κατηγοριοποίηση της. Μια βασική διάκριση είναι αυτή µεταξύ εκούσιας και ακούσιας ανεργίας, που υπαινίσσεται ότι υπάρχει ένας αριθµός ατόµων που καταγράφονται από τις στατιστικές ως άνεργοι παρά του ότι δεν επιθυµούν να βρουν εργασία (εκούσια άνεργοι). Άλλη διάκριση έχει να κάνει µε το χρονικό διάστηµα κατά το οποίο κάποιος άνεργος παραµένει εκτός αγοράς εργασίας και έτσι διακρίνουµε µεταξύ βραχυχρόνιας και µακροχρόνιας ανεργίας, ενώ τέσσερα είναι τα είδη 3 Μ. Καραµεσίνη 2006 σελ

12 ανεργίας που διακρίνουµε µε βάση τα αίτια που τη δηµιουργούν και έτσι έχουµε την ανεργία τριβής, τη διαρθρωτική ανεργία, την ανεργία ελλιπούς ζήτησης και την τεχνολογική ανεργία Ανεργία τριβής Η ανεργία τριβής είναι αυτή που προκαλείται από το χρονικό διάστηµα αναζήτησης εργασίας, που µεσολαβεί όταν οι εργαζόµενοι αλλάζουν δουλειά. Είναι βραχυχρόνια ανεργία, προϋποθέτει την ύπαρξη κενών θέσεων εργασίας και οφείλεται στην ατελή πληροφόρηση, που εµποδίζει την αυτόµατη κινητικότητα της εργασίας. Αυτό σηµαίνει, ότι υπάρχουν κενές θέσεις εργασίας και οι αναζητούντες εργασία δεν το γνωρίζουν, ενώ οι εργοδότες δεν γνωρίζουν ότι υπάρχουν άτοµα διαθέσιµα και ικανά να τις πληρώσουν. Το ύψος της ανεργίας τριβής εξαρτάται από τον αριθµό των ατόµων που αλλάζουν δουλειά και τη διάρκεια αναζήτησης δουλειάς. Ο οικονοµικός κύκλος επηρεάζει και τις δύο αυτές συνιστώσες. Κατά την περίοδο οικονοµικής άνθισης αυξάνεται ο αριθµός των ατόµων που αλλάζουν δουλειά και µειώνεται η διάρκεια αναζήτησης. Το αντίθετο συµβαίνει σε περίοδο ύφεσης. Από αυτό συνεπάγεται ότι το ποσοστό ανεργίας τριβής παραµένει περίπου σταθερό. Οι υπηρεσίες ευρέσεως εργασίας, που βελτιώνουν την ποιότητα και µειώνουν το κόστος πληροφόρησης και υποβοηθούν τη σύζευξη των ανέργων µε τις κενές θέσεις εργασίας, µειώνουν την ανεργία τριβής µειώνοντας τη διάρκεια αναζήτησης εργασίας. Στη µείωση της διάρκειας αναζήτησης εργασίας υποτίθεται ότι συµβάλλει και η µείωση των επιδοµάτων ανεργίας, που προτείνεται επίσης ως µέτρο µείωσης της ανεργίας τριβής ιαρθρωτική ανεργία Η διαρθρωτική ανεργία είναι ένας όρος πολύσηµος. ύο είναι οι κύριες χρήσεις του. Σύµφωνα µε την πρώτη, η διαρθρωτική ανεργία οφείλεται στην αναντιστοιχία µεταξύ προσφοράς και ζήτησης εργασίας, που προκαλούν οι διαρθρωτικές αλλαγές στο παραγωγικό σύστηµα. Μία τέτοια αλλαγή είναι η κλαδική αναδιάρθρωση του παραγωγικού συστήµατος, λόγω αλλαγής του καταναλωτικού προτύπου, που δηµιουργεί ανάγκες µετακίνησης εργαζοµένων από τους κλάδους µε συρρικνούµενη ζήτηση σε κλάδους µε αυξανόµενη. Άλλη αλλαγή είναι η τεχνολογική και οργανωτική µεταβολή, που προκαλεί αναντιστοιχία µεταξύ των προσόντων του εργατικού δυναµικού και των απαιτήσεων της εργασιακής διαδικασίας. Τέλος, η γεωγραφική ανακατανοµή των παραγωγικών δραστηριοτήτων δηµιουργεί ανάγκες µετακίνησης εργατικού δυναµικού από τις περιοχές που 12

13 βρίσκονται σε κρίση στις περιοχές µε δυναµική ανάπτυξη. Προϋπόθεση και γι αυτό το είδος ανεργίας είναι η ύπαρξη κενών θέσεων εργασίας, τις οποίες οι άνεργοι δεν µπορούν να καταλάβουν διότι δεν έχουν τα κατάλληλα προσόντα ή δεν έχουν τη διάθεση να µετακινηθούν γεωγραφικά. Απάντηση σε αυτό το είδος της ανεργίας είναι να προσαρµοστεί η προσφορά στη ζήτηση εργασίας, µέσω της κατάλληλης (µετ)εκπαίδευσης του εργατικού δυναµικού και κινήτρων µετεγκατάστασης. Η δεύτερη χρήση του όρου διαρθρωτική ανεργία δεν προϋποθέτει ύπαρξη κενών θέσεων εργασίας, αλλά ανεπάρκεια της ζήτησης έναντι της προσφοράς εργασίας, που οφείλεται στις ατέλειες της λειτουργίας της αγοράς εργασίας. Οι ατέλειες είναι µε τη σειρά τους αποτέλεσµα είτε της ύπαρξης και λειτουργίας θεσµών όπως τα συνδικάτα και η εργατική και κοινωνική νοµοθεσία, είτε της ελλιπούς πληροφόρησης, είτε του κόστους της ανακύκλησης του προσωπικού είτε όλων µαζί. Η καταπολέµηση της ανεργίας αυτού του είδους γίνεται µε τη διόρθωση ή αντιστάθµιση των ατελειών της αγοράς εργασίας Ανεργία ελλιπούς ζήτησης Η ανεργία ελλιπούς ζήτησης είναι αυτή που οφείλεται στην ανεπάρκεια της ζήτησης στην αγορά προϊόντων. Αυτού του είδους η ανεργία διακρίνεται στην κυκλική ανεργία και στην ανεργία λόγω µακροχρόνιας έλλειψης ζήτησης. Η κυκλική ανεργία εµφανίζεται στις καθοδικές φάσεις του βραχυχρόνιου οικονοµικού κύκλου, κατά τη διάρκεια των οποίων η ελλιπής ζήτηση στην αγορά προϊόντος προκαλεί µειωµένη ζήτηση εργασίας και άρα ακούσια ανεργία. Η ανεργία λόγω µακροχρόνιας έλλειψης ζήτησης σχετίζεται µε το γεγονός ότι η οικονοµία αναπτύσσεται για µεγάλες χρονικές περιόδους µε ρυθµούς µεγέθυνσης που υπολείπονται των δυνητικών, δηλαδή των ρυθµών εκείνων που αντιστοιχούν στην πλήρη αξιοποίηση του παραγωγικού της δυναµικού Τεχνολογική ανεργία Ως τεχνολογική ανεργία θεωρείται αυτή που προέρχεται από την υποκατάσταση της ανθρώπινης εργασίας µε µηχανές. Όµως, η τεχνολογική αλλαγή σπανίως εκλαµβάνεται ως αυτόνοµος παράγων δηµιουργίας ανεργίας, γι αυτό και η τεχνολογική ανεργία στην οικονοµική θεωρία συνοδεύει σχεδόν πάντοτε ως ειδική περίπτωση άλλες µορφές ανεργίας: διαρθρωτική, κυκλική, ανεργία λόγω υστέρησης των ρυθµών µεγέθυνσης. 13

14 1.2 Αντιµετώπιση της ανεργίας µέσω των πολιτικών απασχόλησης Για την αντιµετώπιση κάθε είδους ανεργίας επιβάλλεται ένα ορισµένο «συνταγολόγιο» µέτρων πολιτικής. Η πολιτική, λοιπόν, αντιµετώπισης της ανεργίας προϋποθέτει την αναγνώριση των παραγόντων που είναι κυρίως υπεύθυνοι για την εµφάνισή της. Εποµένως, οι προτεινόµενες αλλά και οι εφαρµοζόµενες πολιτικές απασχόλησης είναι συνάρτηση των αιτιών της ανεργίας σύµφωνα µε τις διάφορες σχολές οικονοµικής σκέψης. Θεωρώντας ότι η πολιτική απασχόλησης είναι µια µορφή επέµβασης του κράτους, το ερώτηµα που τίθεται είναι γιατί το κράτος επενέβαινε και επεµβαίνει στην κοινωνία µέσα από αυτό τον τρόπο. Σύµφωνα µε την νεοκλασική θεωρία, η πολιτική απασχόλησης νοµιµοποιείται λόγω της ύπαρξης ατελειών στην αγορά εργασίας, λόγω της ύπαρξης εκείνων των παραγόντων που εµποδίζουν την καλή λειτουργία της αγοράς. Η κευνσιανή αντίληψη θεωρώντας ότι εκ της φύσεως, λόγω της ύπαρξης των θεσµών, η αγορά εργασίας είναι ατελής, η πολιτική απασχόλησης προκύπτει ως φυσικό επακόλουθο αυτής της αδυναµίας της αγοράς να λειτουργήσει. Ως εκ τούτου, τόσο η νεοκλασική όσο και η κευνσιανή αντίληψη θεωρούν ότι η πολιτική απασχόλησης συνδέεται µε την άριστη κατανοµή των παραγωγικών πόρων, και ειδικότερα της εργασίας. Το κράτος, ως εξωτερικό υποκείµενο ως προς την κοινωνία σύµφωνα µε την επικρατούσα οικονοµική θεωρία, επεµβαίνει στην αγορά εργασίας για την διευκόλυνση της επίτευξης της άριστης κατανοµής του παραγωγικού συντελεστή εργασία. 4 Μέχρι τα µέσα της δεκαετίας του 1970 οι πολιτικές αντιµετώπισης της ανεργίας αντανακλούσαν αφενός την πολιτική δέσµευση για την επίτευξη της πλήρους απασχόλησης και αφετέρου τη γνωµάτευση ότι η ανεργία οφείλεται κυρίως στην ελλιπή συνολική ζήτηση, ήταν δηλαδή κυκλικού χαρακτήρα. Η αντιµετώπιση της ανεργίας, λοιπόν, αποτελούσε µέληµα της µακροοικονοµικής (δηµοσιονοµικής, νοµισµατικής) πολιτικής. 5 Η µακροοικονοµική παρέµβαση στην αγορά εργασίας συνοδευόταν από επιµέρους παρεµβάσεις επιλεκτικού χαρακτήρα, που στόχευαν στην αντιµετώπιση ορισµένων δυσλειτουργιών, χρονικών υστερήσεων ή δυσαρµονιών που παρέµεναν στην αγορά εργασίας µετά την µακροοικονοµική ρύθµιση ή οι οποίες προκαλούνταν από αυτήν. Παρεµβάσεις αυτής της µορφής ήταν η λειτουργία των δηµόσιων γραφείων ανεύρεσης εργασίας, η πολιτική εκπαίδευσης, επαγγελµατικής κατάρτισης και επανακατάρτισης, η µεταναστευτική 4 Μ. Χλέτσος 1997 σελ Α. εδουσόπουλος 1997 σελ.27 14

15 πολιτική, η πολιτική ενίσχυσης της γεωγραφικής κινητικότητας κ.τ.λ. Οι επιλεκτικές αυτές παρεµβάσεις στόχευαν στην αντιµετώπιση της µη κυκλικής ανεργίας, δηλαδή της ανεργίας τριβής και των διάφορων ειδών διαρθρωτικής ανεργίας. 6 Βεβαίως, η άσκηση µακροοικονοµικής πολιτικής ήταν υποκείµενη σε σαφείς περιορισµούς, τους οποίους έθετε το ισοζύγιο εξωτερικών πληρωµών και ο ρυθµός πληθωρισµού. Παρά ταύτα, ο στόχος της πλήρους απασχόλησης θεωρείτο ως βασικός και πρωταρχικής σηµασίας, αναγκαίος για την επίτευξη όχι µόνο των οικονοµικών αλλά και των κοινωνικών και πολιτικών στόχων των κυβερνήσεων. 7 Σταδιακά όµως, και καθώς τα προβλήµατα της ανεργίας έχασαν την επιτακτικότητά τους, η µακροοικονοµική πολιτική προσέλαβε χαρακτήρα σταθεροποιητικό του επιπέδου τιµών και του ισοζυγίου πληρωµών, οι οποίοι από περιορισµοί στην άσκηση πολιτικής για την επίτευξη πλήρους απασχόλησης µετατράπηκαν σε κύριους στόχους. 8 Έτσι, από τα τέλη της δεκαετίας του 1970, όταν εγκαταλείφθηκε, σε µακροοικονοµικό επίπεδο, ο στόχος της πλήρους απασχόλησης και ακολουθήθηκαν περιοριστικές πολιτικές που έθεταν ως κύριο στόχο την αντιµετώπιση του πληθωρισµού και των ελλειµµάτων, το ζήτηµα της αντιµετώπισης της ανεργίας µετατέθηκε στο µικροοικονοµικό επίπεδο. Ακριβώς από αυτήν την περίοδο και έπειτα η ανεργία αυξήθηκε ραγδαία και έφτασε σε υψηλά επίπεδα. Οι παρεµβάσεις στο µικροοικονοµικό επίπεδο στόχευαν, κατά κύριο λόγο, στην προώθηση της απασχόλησης µέσα από προγράµµατα δηµιουργίας επιδοτούµενων νέων θέσεων εργασίας και επαγγελµατικής κατάρτισης, την καλύτερη σύζευξη προσφοράς και ζήτησης εργασίας κ.τ.λ. Ενώ, δηλαδή, στην προηγουµένη περίοδο η αντιµετώπιση της ανεργίας ήταν έργο της µακροοικονοµικής πολιτικής και οι παρεµβάσεις στην αγορά εργασίας λειτουργούσαν συµπληρωµατικά προς αυτήν, κυρίως µε την µορφή οικονοµικής στήριξης για τα µικρά διαστήµατα που µπορούσε κάποιος εργαζόµενος να βρεθεί άνεργος (επιδότηση ανεργίας), τώρα η αντιµετώπιση της ανεργίας επαφίεται στις µικροοικονοµικές παρεµβάσεις στην αγορά εργασίας. Οι παρεµβάσεις αυτές µετατοπίζουν το κέντρο βάρους από την στήριξη και προστασία των ανέργων, στην προετοιµασία τους να αντιµετωπίσουν οι ίδιοι το πρόβληµα της ανεργίας, καθώς και στην δηµιουργία κάποιων ευκαιριών προσωρινής κατά κανόνα απασχόλησης για επιλεγµένες οµάδες του άνεργου εργατικού δυναµικού. 6 Α. εδουσόπουλος 1995 σελ.28 7 Α. εδουσόπυλος 1997 σελ Α. εδουσόπυλος 1995 σελ.28 15

16 Η εναπόθεση του ζητήµατος της αντιµετώπισης της ανεργίας στις πολιτικές αυτές απασχόλησης και η µετάθεση του κέντρου βάρους από τις λεγόµενες «παθητικές» παρεµβάσεις (προστασία και στήριξη ανέργων) στις λεγόµενες «ενεργητικές» (επιδότηση νέων θέσεων εργασίας, προγράµµατα επαγγελµατικής εκπαίδευσης και κατάρτισης, τοπικές πρωτοβουλίες απασχόλησης κ.λ.π), που συµφύονται και µε πολιτικές ευελιξίας της αγοράς εργασίας και µείωσης του εργατικού κόστους, συνδέεται µε µια ορισµένη ερµηνεία των αιτιών της ανεργίας. Η ανεργία, λοιπόν, αποδίδεται αποκλειστικά σχεδόν στην πλευρά της προσφοράς εργασίας, σε αδυναµίες, δηλαδή, και προβλήµατα του εργατικού δυναµικού, καθώς και σε όλα όσα χαρακτηρίζονται ως δυσκαµψίες της αγοράς, που διατηρούν το κόστος εργασίας υψηλό και δεν επιτρέπουν µια ευέλικτη διαχείριση του εργατικού δυναµικού Πολιτικές απασχόλησης και πολιτικές αγοράς εργασίας Οι έννοιες «πολιτικές απασχόλησης» και «πολιτικές αγοράς εργασίας» συχνά στη βιβλιογραφία χρησιµοποιούνται ως έννοιες µε ταυτόσηµο περιεχόµενο. Στην πραγµατικότητα όµως το περιεχόµενό τους διαφέρει ως προς το εύρος των δράσεων που περιλαµβάνει η κάθε µια από αυτές. Οι πολιτικές αγοράς εργασίας αναφέρονται στο σύνολο των δράσεων, προγραµµάτων και δαπανών που έχουν ως στόχο να επηρεάσουν τη λειτουργία της αγοράς εργασίας. Μπορεί να επηρεάζουν το κόστος εργασίας, το επίπεδο και την ποιότητα απασχόλησης, την επαγγελµατική και γεωγραφική κινητικότητα του εργατικού δυναµικού κ.λ.π. Από την άλλη πλευρά, οι πολιτικές απασχόλησης περιλαµβάνουν εκτός από τις πολιτικές αγοράς εργασίας και τις πολιτικές ευελιξίας καθώς επίσης και τις επεκτατικές µακροοικονοµικές πολιτικές. Επειδή όµως, όπως έχει ήδη αναφερθεί, η εµφάνιση της κρίσης της δεκαετίας του 1970 είχε σαν αποτέλεσµα οι µακροοικονοµικές πολιτικές να χρησιµοποιούνται κυρίως για την σταθεροποίηση της οικονοµίας και όχι για την πάταξη της ανεργίας, σήµερα οι όροι πολιτικές αγοράς εργασίας και πολιτικές απασχόλησης χρησιµοποιούνται εναλλακτικά. Οι πολιτικές απασχόλησης περιλαµβάνουν όλες εκείνες τις πολιτικές επιλογές που αναλαµβάνονται από τις εκάστοτε κυβερνήσεις και στοχεύουν είτε στο να διατηρήσουν ρυθµούς ανάπτυξης τέτοιους που να διατηρούν ή ακόµα και να αυξάνουν τους ρυθµούς δηµιουργίας θέσεων εργασίας (µέσω άσκησης µακροοικονοµικής πολιτικής), είτε στο να ρυθµίσουν εκ νέου ή καλύτερα να απορρυθµίσουν την αγορά εργασίας (µέσω πολιτικών ευελιξίας). 9 Ετήσια έκθεση ΙΝΕ/ΓΣΕΕ-Α Ε Υ 2000 σελ

17 Οι πολιτικές ευελιξίας περιλαµβάνουν όλο το φάσµα των µέτρων που έχουν ως στόχο την αλλαγή του θεσµικού πλαισίου λειτουργίας της αγοράς εργασίας. Η αλλαγή αυτή µπορεί να υπηρετεί διάφορους στόχους πολιτικής σε διαφορετικές στιγµές και σε διαφορετικές χώρες. Αναµφίβολα όµως, το κοινό χαρακτηριστικό των θεσµικών πολιτικών κατά τη διάρκεια της πρόσφατης κρίσης σε όλες τις οικονοµικά αναπτυγµένες χώρες είναι ο προσανατολισµός των πολιτικών αυτών είτε στην απορρύθµιση της αγοράς εργασίας, είτε στην ελαστικοποίηση των όρων της σύµβασης εργασίας, είτε στην αυστηροποίηση του συστήµατος επιδότησης της ανεργίας µε απώτερο στόχο την µείωση του κόστους εργασίας για τις επιχειρήσεις και την καταπολέµηση της ανεργίας. 10 Έχοντας, λοιπόν, ως βάση ότι αιτία της ανεργίας είναι το υψηλό εργατικό κόστος, προκύπτει η ανάγκη για µεγαλύτερη ευελιξία ως προς αυτό. Η ύπαρξη ευελιξίας ως προς το εργατικό κόστος αποτελεί πάγιο αίτηµα των εργοδοτών, τους οποίους κατηγορούν οι συνδικαλιστικές ενώσεις των εργαζοµένων πως µε τον όρο «ευελιξία» εννοούν την ευελιξία προς τα κάτω, δηλαδή την ικανότητα του εργατικού κόστους να µειώνεται. Παρότι υπάρχουν πολλές συζητήσεις για τα πιθανά αποτελέσµατα µιας τέτοιου είδους «ευελιξίας» στον εργασιακό χώρο, η πραγµατικότητα είναι πως ήδη προωθούνται αλλαγές προς αυτήν την κατεύθυνση. Για την κατηγοριοποίηση των πολιτικών αγοράς εργασίας έχουν προταθεί διάφορες τυπολογίες στη βιβλιογραφία. Στην παρούσα εργασία ακολουθείται η νέα κατηγοριοποίηση σύµφωνα µε τον ΟΟΣΑ 11 η οποία µάλιστα υιοθετείται και από την Ευρωπαϊκή Ένωση 12 στα κείµενά της. Σύµφωνα µε την κατηγοριοποίηση αυτή από το 2002 και έπειτα, προκειµένου οι βάσεις δεδοµένων της Ε.Ε και του ΟΟΣΑ να ανταποκριθούν στον επιλεκτικό προσανατολισµό των ενεργητικών πολιτικών απασχόλησης, ταξινοµούν τις ενεργητικές και τις παθητικές πολιτικές σε δυο επιµέρους κατηγορίες κυρίως µε βάση τα κριτήρια του είδους των δράσεων (π.χ. υπηρεσίες τοποθέτησης, κίνητρα απασχόλησης κ.α.) και του είδους δαπανών (π.χ. µεταβιβάσεις στα άτοµα). Έτσι, µε κριτήριο το είδος των δράσεων οι πολιτικές απασχόλησης στη νέα ταξινόµηση της Ε.Ε κατατάσσονται σε τρεις κατηγορίες: 10 Μ. Καραµεσίνη 2006 σελ Κατηγοριοποίηση σύµφωνα µε τη νέα βάση δεδοµένων του ΟΟΣΑ για τις πολιτικές αγοράς εργασίας, που υιοθετήθηκε το 2002 (Classification in the new Labour Market Policy database). 12 Υιοθετείται µε το κείµενο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Employment in Europe,

18 α) τις υπηρεσίες απασχόλησης, που αναφέρονται στις υπηρεσίες που παρέχονται από τις δηµόσιες ή ιδιωτικές υπηρεσίες απασχόλησης προς τους φορείς που συµβάλλουν στην ένταξη των ανέργων και των άλλων αναζητούντων απασχόληση, β) τα ενεργητικά µέτρα απασχόλησης, που αναφέρονται στην κατάρτιση, την κυκλική εργασία και το µοίρασµα εργασίας, τα κίνητρα αυτοαπασχόλησης ή έναρξης επιχειρηµατικής δραστηριότητας, άµεση δηµιουργία θέσεων απασχόλησης, ένταξη των ευάλωτων κοινωνικά οµάδων και γ) τα παθητικά µέτρα απασχόλησης, που διακρίνονται σε αυτά που επιδιώκουν την εισοδηµατική στήριξη των ανέργων και στην πρόωρη συνταξιοδότηση. Με βάση δε το κριτήριο του είδους των δαπανών διακρίνονται στις άµεσες µεταβιβάσεις προς τα άτοµα (µείωση εισφορών ή χρηµατοδοτήσεις), µεταβιβάσεις προς τις επιχειρήσεις και τέλος δαπάνες λειτουργίας των φορέων παροχής υπηρεσιών και αγαθών προς τα άτοµα και τις υπηρεσίες Παθητικές πολιτικές Οι παθητικές πολιτικές αγοράς εργασίας σε αντίθεση µε τις ενεργητικές πολιτικές, δεν έχουν στόχο να καταπολεµήσουν της αιτίες της ανεργίας αλλά να διαχειριστούν τις συνέπειές της. Οι δυο πολιτικές που κατά κύριο λόγο χαρακτηρίζονται ως παθητικές πολιτικές είναι αφενός η διατήρηση του εισοδήµατος των ανέργων µέσω επιδότησης της ανεργίας, αφετέρου ο περιορισµός του όγκου της µέσω πολιτικών µείωσης του εργατικού δυναµικού Επιδότηση της ανεργίας Πρόκειται για την οικονοµική προστασία και στήριξη των ανέργων για τις περιόδους κατά τις οποίες βρίσκονται εκτός αγοράς εργασίας, µέσω της εισοδηµατικής ενίσχυσης µε τα επιδόµατα ασφάλισης της ανεργίας. Τα συστήµατα επιδότησης της ανεργίας διαφέρουν από χώρα σε χώρα κυρίως ως προς το ύψος του επιδόµατος, το χρονικό διάστηµα επιδότησης και τα κριτήρια που τίθενται για την παροχή του, τα οποία καθορίζουν το εύρος των οφελουµένων από αυτά. Έχουν αναπτυχθεί δυο επιχειρήµατα γύρω από την αποτελεσµατικότητα των συστηµάτων επιδότησης της ανεργίας. Το πρώτο υποστηρίζει ότι υπάρχει θετική σχέση µεταξύ της ασφάλισης κατά της ανεργίας και της οικονοµικής αποτελεσµατικότητας, διότι 13 Employment in Europe 2006 σελ

19 θεωρεί ότι, µία λογική διάρκεια επιδότησης και ένα ικανοποιητικό ύψος επιδόµατος επιτρέπουν στον άνεργο να αναζητήσει µία νέα δουλειά που να είναι αντίστοιχη µε τα προσόντα του και όχι να αποδεχθεί την πρώτη που θα του προσφερθεί. Άρα η ασφάλιση αποτρέπει τη σπατάλη των ειδικεύσεων του εργατικού δυναµικού και βελτιώνει την ποιότητα της σύζευξης προσφοράς και ζήτησης εργασίας. 14 Το δεύτερο επιχείρηµα υποστηρίζει ότι η εισοδηµατική ενίσχυση των ανέργων λειτουργεί ως αντικίνητρο για την αναζήτηση εργασίας, κυρίως στη χαµηλότερη βαθµίδα της αγοράς απασχόλησης. Στην πράξη, το επίπεδο της εισοδηµατικής ενίσχυσης θέτει ένα κατώτατο όριο στην αγορά εργασίας έτσι ώστε από οικονοµικής απόψεως να µην αξίζει τον κόπο να αποδέχεται κάποιος θέσεις εργασίας πιο κάτω από έναν συγκεκριµένο µισθό. Τρεις παράγοντες είναι σχετικοί µε την λειτουργία τέτοιων αποθαρρυντικών φαινοµένων. Πρώτον, το επίπεδο των επιδοµάτων, κυρίως σε σχέση µε τους µισθούς. Οι δείκτες αντικατάστασης που µετρούν τη σχέση µεταξύ επιδοµάτων και εισοδήµατος από την εργασία που προηγήθηκε της ανεργίας, ποικίλουν σηµαντικά στην Ευρώπη. Εντούτοις, είναι αλήθεια, τουλάχιστον σαν ένας γενικός κανόνας, πως είναι υψηλοί σε σχέση µε τους δείκτες που παρατηρούνται στα περισσότερα άλλα µέρη του κόσµου, αντανακλώντας την ανάπτυξη του Κράτους Πρόνοιας στη υτική Ευρώπη. Ένας δεύτερος παράγοντας που επηρεάζει τα κίνητρα, είναι οι συνθήκες της λήψεως των επιδοµάτων. Οι υποχρεώσεις για αποδοχή εργασίας ή κατάρτισης ή κάποιας άλλης «ενεργούς τοποθέτησης» διαφέρουν από χώρα σε χώρα. Τέλος, ο τρίτος παράγοντας που επηρεάζει, είναι η χρονική διάρκεια κατά την οποία εξακολουθεί να υφίσταται το δικαίωµα για επιδότηση. Η πίεση για να γίνουν συµβιβασµοί (για τους µισθούς ή τον τύπο αποδεκτής εργασίας) αυξάνει καθώς πλησιάζει η στιγµή κατά την οποία δεν θα καταβάλλεται πια το επίδοµα ανεργίας. 15 Στην περίπτωση που το χρονικό διάστηµα επιδότησης είναι ικανοποιητικά µεγάλο και το ύψος της επιδότησης πλησιάζει αρκετά το ύψος του εισοδήµατος της εργασίας πριν την ανεργία, ο άνεργος παρουσιάζει µειωµένα κίνητρα για την επανένταξή του στην αγορά εργασίας και το φαινόµενο αυτό καλείται ως «παγίδα ανεργίας». Στην χώρα µας κάτι τέτοιο δεν υφίσταται. Η συσχέτιση του επιδόµατος ανεργίας µε το κατώτερο ηµεροµίσθιο του ανειδίκευτου εργάτη- ή αντίστοιχα µε τον κατώτερο µισθό των υπαλλήλων- και η διαµόρφωσή του περίπου στο επίπεδο του 50%, οδηγεί σε ύψη επιδοµάτων που είναι φανερό 14 M. Καραµεσίνη 2006 σελ David Foden, Antonia Ramos Yuste 1995 σελ

20 ότι δεν µπορούν να καλύψουν ούτε τις στοιχειώδεις ανάγκες επιβίωσης των ανέργων (κάτι που θα ίσχυε επίσης ακόµα και αν αυτό ανέρχονταν στα 2/3 του κατώτερου ηµεροµισθίου). Είναι χαρακτηριστικό ότι σε όλες σχεδόν τις άλλες χώρες της Ε.Ε το ύψος του επιδόµατος συνδέεται µε τις προηγούµενες αποδοχές του ανέργου και κυµαίνεται από το 60% έως και το 90% αυτών. Σχετικά µε την διάρκεια της τακτικής επιδότησης στην Ελλάδα εξακολουθεί να περιορίζεται κατά ανώτατο όριο τους 12 µήνες (µε µια πρόβλεψη για επιπλέον πρόσθετη έκτακτη επιδότηση µόνο για ορισµένες κατηγορίες ανέργων π.χ. οικοδόµοι) όταν στις περισσότερες άλλες χώρες της Ε.Ε φθάνει ή και υπερβαίνει τα δυο χρόνια. Επίσης η χώρα µας είναι από τις λίγες εντός Ε.Ε που δεν προβλέπει ελάχιστο εγγυηµένο εισόδηµα για τους µακροχρόνια άνεργους µετά την λήξη της τακτικής επιδότησης. Αποτέλεσµα της περιορισµένης διάρκειας της επιδότησης των ανέργων είναι να αποκλείονται από αυτή οι µακροχρόνια άνεργοι που το 2007 φτάνουν το 52,3% 16 (ήτοι άτοµα) επί του συνόλου των ανέργων. Εκτός όµως από τους µακροχρόνια άνεργους αποκλείονται από την επιδότηση στη χώρα µας και οι νεοεισερχόµενοι στην αγορά εργασίας. Η κατηγορία αυτή που το 2007 φτάνει στο 35,2% επί του συνόλου των ανέργων, αποκλείεται της τακτικής επιδότησης, αφού προϋπόθεση για την απόκτηση δικαιώµατος επιδότησης είναι ο άνεργος να έχει εργαστεί στο παρελθόν και να έχει έναν ορισµένο αριθµό ενσήµων. 17 Οι σηµερινές θεωρούµενες «παθητικές» παρεµβάσεις αποτελούσαν παλαιότερα τµήµα της συνολικής µακροοικονοµικής ρύθµισης που επέτρεπε σε περιόδους ύφεσης την ανάκαµψη της παραγωγής και της απασχόλησης µε την ενίσχυση της καταναλωτικής δαπάνης των χαµηλότερων εισοδηµατικά µερίδων. Ήταν τµήµα, δηλαδή, µιας εντατικότερης παρεµβατικής πολιτικής, η οποία, θεωρητικώς τουλάχιστον, αντιµετώπιζε τόσο τα αποτελέσµατα όσο και τα αίτια της ανεργίας, αφού η δαπάνη για τα επιδόµατα ανεργίας δηµιουργεί θέσεις απασχόλησης καθώς λειτουργεί ως αυτόµατος σταθεροποιητής µέσω των πολλαπλασιαστικών αποτελεσµάτων. 18 Είναι πάντως γεγονός ότι, ανεξαρτήτως του αν τα συστήµατα επιδότησης της ανεργίας επηρεάζουν ή όχι το ύψος της ανεργίας και πόσο, υπάρχει πίεση για τη µεταρρύθµισή τους επί το αυστηρότερο για λόγους καθαρά χρηµατοδοτικούς, ιδίως στις χώρες όπου η µεγάλη διάρκεια των επιδοµάτων και το υψηλό 16 Τα στοιχεία για το ύψος των µακροχρόνια ανέργων αλλά και των νεοεισερχοµένων στην αγορά εργασίας στην Ελλάδα, είναι σύµφωνα µε την Ετήσια Έκθεση 2008 «Η ελληνική οικονοµία και η απασχόληση» του ΙΝΕ/ΓΣΕΕ-Α Ε Υ 17 Ετήσια έκθεση ΙΝΕ/ΓΣΕΕ-Α Ε Υ 2000 σελ Α. εδουσόπουλος 1995 σελ

21 ποσοστό αναπλήρωσης δηµιουργεί ελλείµµατα στα ταµεία και άρα πίεση για αύξηση των εισφορών Μείωση εργατικού δυναµικού Η διαχείριση του όγκου της ανεργίας µέσω της µείωσης του εργατικού δυναµικού µπορεί να συντελεστεί µε δύο τρόπους: (α) µε πολιτικές που περιορίζουν την είσοδο στο εργατικό δυναµικό και (β) µε πολιτικές που επιταχύνουν τις αποχωρήσεις από αυτό. Οι πρώτες αφορούν κυρίως τους νέους και οι δεύτερες τους ηλικιωµένους. Όσον αφορά τους νέους, το µέτρο που τις τελευταίες δεκαετίες επηρέασε αρνητικά το βαθµό συµµετοχής τους στο εργατικό δυναµικό µέχρι την ηλικία των 20 ετών είναι η αύξηση των ετών υποχρεωτικής εκπαίδευσης και η άνοδος του ποσοστού των νέων που σπουδάζουν στην µετα-υποχρεωτική εκπαίδευση ή παρακολουθούν σεµινάρια επαγγελµατικής κατάρτισης. Ο πρώτος στόχος αυτών των µέτρων ήταν και είναι βέβαια η άνοδος του επιπέδου γνώσεων και δεξιοτήτων του µελλοντικού εργατικού δυναµικού. Όµως δεν µπορεί να µη διακρίνει κανείς και τη διάσταση διαχείρισης της ανεργίας στις προθέσεις των σχεδιαστών των µέτρων. Όταν π.χ. ένας νέος άνεργος παρακολουθεί σεµινάρια κατάρτισης δεν καταγράφεται στατιστικά ως άνεργος, αλλά ως µη ενεργός. Σχετικά µε τους ηλικιωµένους, η πολιτική που εφαρµόστηκε ήταν κυρίως αυτή της πρόωρης συνταξιοδότησης. Το κοινό των σχηµάτων πρόωρης συνταξιοδότησης σ όλες τις χώρες είναι ότι κατά την περίοδο που µεσολαβεί από την αποχώρηση µέχρι τη σύνταξη, οι αποχωρούντες παίρνουν µεν αποζηµίωση που είναι χαµηλότερη του ύψους των τελευταίων αποδοχών τους, αλλά το ύψος της είναι υψηλότερο αυτού της σύνταξης. Οι διαφορές µεταξύ χωρών κατά την εφαρµογή του µέτρου εντοπίζονται στο αν τα σχήµατα αφορούν ολόκληρες οµάδες ηλικιών ή ειδικές περιπτώσεις η αποχώρηση ήταν προαιρετική ή υποχρεωτική για τους «δικαιούχους» οι επιχειρήσεις υποχρεώθηκαν να αντισταθµίσουν τις αποχωρήσεις µε προσλήψεις. Τα σχήµατα πρόωρης συνταξιοδότησης πήραν µεγάλη έκταση σε ορισµένες χώρες διότι συγκέντρωσαν τη συναίνεση των επιχειρήσεων, των συνδικάτων και του κράτους. Οι επιχειρήσεις είχαν κάθε συµφέρον να επιδιώκουν τη µείωση του πλεονάζοντος προσωπικού και την µείωση της ηλικιακής σύνθεσης του εργατικού τους δυναµικού. Τα συνδικάτα είχαν πάντοτε ως στόχο τη µείωση της ηλικίας συνταξιοδότησης και επιπλέον ενδιαφέρονται για 19 Μ. Καραµεσίνη 2006 σελ

22 την πρόσληψη νέων, ενώ το κράτος ενδιαφερόταν για τη µείωση του ορατού τµήµατος της ανεργίας. Τα σχήµατα αυτά είχαν από την άλλη πλευρά και αρνητικά επακόλουθα. Το οικονοµικό και κοινωνικό τους κόστος αποδείχθηκε εν τέλει υψηλό. Τα έξοδα του κράτους για τη χρηµατοδότηση της πρόωρης συνταξιοδότησης είναι µεγάλα, ενώ διαπιστώθηκε µε τις αποχωρήσεις των µεγαλύτερων στην ηλικία εργαζόµενων µαζική σπατάλη αποκτηµένων από την εµπειρία γνώσεων και προσόντων, που ήταν απαραίτητες στις επιχειρήσεις. Τα προβλήµατα αυτά αντιµετωπίστηκαν αφενός µε το δραστικό περιορισµό των µέτρων πρόωρης συνταξιοδότησης, αφετέρου µε την αντικατάσταση των σχηµάτων πλήρους από σχήµατα µερικής πρόωρης συνταξιοδότησης. Τέλος, σε ατοµικό επίπεδο, η πρόωρη συνταξιοδότηση βιώθηκε από πολλούς σαν ανέλπιστη ευκαιρία να απελευθερώσουν το χρόνο τους χωρίς µεγάλες εισοδηµατικές απώλειες, ενώ από άλλους ως αµφισβήτηση των επαγγελµατικών τους ικανοτήτων και της κοινωνικής τους συνεισφοράς. Αλλά αυτό που είναι βέβαιο είναι ότι στις χώρες όπου η πολιτική αυτή εφαρµόστηκε εκτεταµένα, οδήγησε στην συνολική απαξίωση της εργασίας των εργαζοµένων άνω των 50 ετών και σε φαινόµενα αποκλεισµού από την αγορά εργασίας Ενεργητικές πολιτικές Οι ενεργητικές πολιτικές αγοράς εργασίας, όπως έχει επικρατήσει να ονοµάζονται, αποτελούν από τις αρχές της δεκαετίας του 1980 τη βασική πολιτική παρέµβαση στην αγορά εργασίας. Ο ρόλος τους θεωρείται ότι έγκειται στην καταπολέµηση των αιτίων που προκαλούν την ανεργία, γεγονός που τις αντιπαραθέτει προς παρεµβάσεις, οι οποίες στοχεύουν στην αντιµετώπιση των επιπτώσεων της ανεργίας (παθητικές πολιτικές). 21 Οι ενεργητικές πολιτικές αγοράς εργασίας είναι επιλεκτικές πολιτικές και επικεντρώνονται σε ειδικές υποκατηγορίες (οµάδες) των ατόµων που είναι εργάσιµης ηλικίας. Αναφέρονται κυρίως στην αύξηση των πιθανοτήτων απασχόλησης ή και τη βελτίωση των εισοδηµατικών προοπτικών για τα άνεργα άτοµα ή τις οµάδες που αντιµετωπίζουν δυσκολίες εισόδου στην αγορά εργασίας. 22 Οι ενεργητικές πολιτικές αγοράς εργασίας διαδραµατίζουν έναν πολύ σηµαντικό ρόλο α) στην διευκόλυνση της γρήγορης επιστροφής των ανέργων στην αγορά εργασίας, β) στην δηµιουργία των κατάλληλων συνθηκών µε τις οποίες θα δοθούν κίνητρα για ανενεργές 20 Μ. Καραµεσίνη 2006 σελ Α. εδουσοπουλος 1997 σελ Employment in Europe 2006 σελ

23 οµάδες, που βρίσκονται σε εργάσιµη ηλικία, να ενταχθούν στο εργατικό δυναµικό και γ) άρση των εµποδίων που τίθενται για ορισµένες ευπαθείς οµάδες πληθυσµού στην προσπάθειά τους να βρουν απασχόληση. Ο τελικός τους στόχος, όµως, δεν θα πρέπει να είναι µόνο η βελτίωση των επιπέδων απασχόλησης, η µείωση των δεικτών ανεργίας και ο περιορισµός της εξάρτησης των µειονεκτούντων οµάδων από τα επιδόµατα. Στόχος τους πρέπει να είναι επίσης να συνεισφέρουν στη βελτίωση της ποιότητας και της παραγωγικότητας της εργασίας καθώς και στην ενδυνάµωση της κοινωνικής συνοχής Οι λειτουργίες των ενεργητικών πολιτικών Οι ενεργητικές πολιτικές απασχόλησης καλούνται να επιτελέσουν τέσσερις λειτουργίες 23 : (i) Να αυξήσουν το συνολικό επίπεδο της απασχόλησης και να µειώσουν το επίπεδο της ανεργίας. Αυτός είναι και ο προφανής στόχος των ενεργητικών πολιτικών απασχόλησης, ο οποίος έχει ως συνέπειες δύο παρεπόµενα αποτελέσµατα: Αφ ενός την αύξηση του συνολικού προϊόντος της κοινωνίας (και, κατά συνέπεια, τη συνολική κοινωνική ευηµερία) και αφ ετέρου την εισοδηµατική ενίσχυση και την βελτίωση της ατοµικής (οικογενειακής) ευηµερίας των ανέργων που συµµετέχουν σε προγράµµατα ενεργητικών παρεµβάσεων. Η επίπτωση των προγραµµάτων των ενεργητικών πολιτικών επί της ατοµικής ευηµερίας των ανέργων δεν περιορίζεται στην εισοδηµατική ενίσχυση που προκύπτει από τη συµµετοχή τους στο πρόγραµµα. Η συµµετοχή ανέργων σε προγράµµατα ενεργητικών παρεµβάσεων συνοδεύεται από τη βελτίωση της ψυχολογικής κατάστασης των συµµετεχόντων, καθώς σχετικές έρευνες έχουν δείξει ότι η ψυχική ευηµερία των συµµετεχόντων σε προγράµµατα είναι καλύτερη από εκείνη των ανέργων που δεν συµµετέχουν. Αυτό είναι αποτέλεσµα του γεγονότος ότι τα ενεργητικά προγράµµατα δίνουν την ευκαιρία στους άνεργους να ασχοληθούν µε δραστηριότητες που ενισχύουν την αυτοεκτίµησή τους. Είναι σαφές ότι η βελτιωτική επίπτωση των προγραµµάτων ενεργητικών παρεµβάσεων στην ψυχική ευηµερία των ανέργων εξαρτάται από την εµπιστοσύνη που διαµορφώνουν οι άνεργοι για την αποτελεσµατικότητα των προγραµµάτων σε σχέση µε τους ρητούς στόχους του προγράµµατος. Η ασάφεια των στόχων ή η διολίσθηση σε µη ρητώς αναγνωρισµένους στόχους κατά την εφαρµογή (π.χ., η µετατροπή των προγραµµάτων 23 L. Calmforms

24 συνεχιζόµενης κατάρτισης σε προγράµµατα έµµεσης επιδότησης της ανεργίας) ενδέχεται να ενισχύσει την παθητικότητα και το χαµηλό ηθικό των ανέργων. Από την άλλη πλευρά, η εισοδηµατική ενίσχυση (ο µισθός στα προγράµµατα επιδοτούµενης δηµιουργίας νέων θέσεων ή το επίδοµα κατάρτισης) πρέπει να είναι ίσο τουλάχιστον προς το επίδοµα ανεργίας, ώστε να οδηγεί σε βελτίωση της οικονοµικής κατάστασης του ανέργου. (ii) Να διατηρήσουν το µέγεθος του εργατικού δυναµικού και των εργασιακών δεξιοτήτων του. Η λειτουργία αυτή των ενεργητικών πολιτικών απασχόλησης αποκτά συνεχώς αυξανόµενη σηµασία, καθώς η µακροχρόνια ανεργία διατηρείται σε υψηλά επίπεδα ή αυξάνεται. Το κύριο αίτιο είναι τα προβλήµατα που συνεπάγεται η εµφάνιση σηµαντικού ποσοστού των αποθαρρυµένων ανέργων, δηλαδή ανέργων που, µετά από µια περίοδο ενεργούς αναζήτησης µιας θέσης εργασίας, απογοητεύονται και αποχωρούν από την αγορά εργασίας (όπως τουλάχιστον αυτό αποτυπώνεται στα µεγέθη βάσει των συµβατικών στατιστικών ορισµών). Έχει ενδιαφέρον να δούµε τι συνεπάγεται η ύπαρξη ενός µεγάλου ποσοστού απογοητευµένων ανέργων στις λειτουργίες της αγοράς εργασίας. Στη συµβατική οικονοµική σκέψη η µείωση της ανεργίας που οφείλεται στη µείωση του εργατικού δυναµικού ενδέχεται να επιτείνει τις αυξητικές πιέσεις επί του µισθού και να οδηγήσει εκ νέου σε αύξηση της ανεργίας. Από την άλλη πλευρά, έχει υποστηριχθεί ότι η διατήρηση ενός επιπέδου ανεργίας λειτουργεί ως µηχανισµός επιβολής εργασιακής πειθαρχίας των ήδη εργαζοµένων, περιορίζοντας το κόστος επίβλεψης των εργαζοµένων και αναπλήρωσης των απολυοµένων, ενώ, ταυτοχρόνως, µετριάζει την ανάγκη των επιχειρήσεων να δίνουν µισθούς υψηλότερους εκείνων που διαµορφώνονται στην αγορά ως κίνητρο για την παραµονή και την αυξηµένη παραγωγική προσπάθεια των εργαζοµένων. Οι θεωρήσεις αυτές παραλληλίζονται µε την µαρξιανή ανάλυση του «εφεδρικού στρατού εργασίας» και των διληµµάτων που αντιµετωπίζει η κρατική πολιτική εξισορροπώντας µεταξύ πολιτικών ένταξης και αποκλεισµού πληθυσµιακών οµάδων από το εργατικό δυναµικό. Σε µια αντιθετική τάση επισηµαίνονται οι συνέπειες του κοινωνικού αποκλεισµού, στον οποίο περιέχονται οι µακροχρόνιοι και απογοητευµένοι άνεργοι, για την κοινωνική και ατοµική ευηµερία. Οι ενεργητικές πολιτικές απασχόλησης θεωρούνται ότι ενισχύουν την αποτελεσµατικότητα των µεθόδων διερεύνησης της αγοράς εργασίας και των δυνατοτήτων απασχόλησης των µακροχρονίων ανέργων, ενώ εµποδίζουν την απαξίωση των εργασιακών τους δεξιοτήτων. Θα πρέπει να σηµειωθεί ότι η έννοια των εργασιακών δεξιοτήτων 24

25 εµπεριέχει τις τεχνικές και κοινωνικές δεξιότητες (συνεργασία, εργασιακή πειθαρχία, ικανότητα επικοινωνίας και επίλυσης προβληµάτων, κλπ) που απαιτούνται κατά την εκτέλεση των εργασιακών καθηκόντων. Η απόκτηση, ανάπτυξη και εξέλιξη των κοινωνικών εργασιακών δεξιοτήτων καθορίζεται σε µεγάλο βαθµό από το εργασιακό περιβάλλον. Κατά συνέπεια, η επιµήκυνση του χρόνου ανεργίας µειώνει τις κοινωνικές εργασιακές δεξιότητες εξίσου µε τις τεχνικές δεξιότητες των εργαζοµένων. (iii) Να διευκολύνουν και να ενισχύσουν την κατανεµητική λειτουργία της αγοράς εργασίας. ηλαδή είναι η ενίσχυση των αγοραίων µηχανισµών κατανοµής του εργατικού δυναµικού στις επιµέρους αγορές εργασίας και στις θέσεις εργασίας. Οι ενεργητικές παρεµβάσεις ενισχύουν τη λειτουργία αυτή υποβοηθώντας την γεωγραφική, επαγγελµατική και διακλαδική κινητικότητα της εργασίας. Η λειτουργία αυτή των ενεργητικών παρεµβάσεων είναι εν µέρει υπεύθυνη για τον επιλεκτικό χαρακτήρα των παρεµβάσεων αυτών. Οι πολιτικές αυτές σχεδιάζονται για την αντιµετώπιση διαρθρωτικών εµποδίων σε κλάδους και επαγγέλµατα νέα και δυναµικά σε όρους απασχόλησης ή για τη γεωγραφική ανακατανοµή του εργατικού δυναµικού προς περιοχές σε ισχυρές αναπτυξιακές προοπτικές, στις οποίες το ενδογενές εργατικό δυναµικό δεν επαρκεί ποσοτικά ή ποιοτικά. Οι πολιτικές αυτές δεν έχουν αποδώσει σηµαντικά αποτελέσµατα για την ενίσχυση της γεωγραφικής κινητικότητας του εργατικού δυναµικού. Αντιθέτως, χρησιµοποιούνται ευρύτερα, είτε για την ενίσχυση νέων και δυναµικών κλάδων παραγωγής, είτε για τη δηµιουργία νέων ειδικοτήτων ή ειδικοτήτων που εµφανίζουν έλλειψη στην αγορά εργασίας. Η σηµασία της λειτουργίας αυτής ενισχύεται από την άποψη ότι υπάρχει µια συνεχής µετατόπιση της ζήτησης για εργασία από την ανειδίκευτη προς όφελος της ειδικευµένης εργασίας, άποψη αµφιλεγόµενη, αλλά εξαιρετικώς ισχυρή στους χώρους που χαράζουν πολιτική για την αγορά εργασίας. (iv) Να βοηθήσουν στην διαχείριση του συστήµατος ασφαλιστικής κάλυψης των ανέργων. Υποστηρίζεται, εν προκειµένω, ότι µε δεδοµένο το µικρό αριθµό νέων θέσεων και κενών θέσεων εργασίας, τα προγράµµατα ενεργητικής παρέµβασης µπορούν να λειτουργήσουν ως υποκατάστατα των πραγµατικών θέσεων εργασίας για να περιορισθεί ο αριθµός των δικαιούχων επιδότησης. Αυτό µπορεί να ισχύει, εφόσον ο δικαιούχος επιδόµατος ανεργίας οφείλει να αποδεχθεί την προσφερόµενη κενή θέση που του υποδεικνύει το γραφείο εύρεσης εργασίας και σε περίπτωση µη αιτιολογηµένης άρνησης διακόπτεται η επιδότησή του. Στην περίπτωση αυτή, τα προγράµµατα ενεργητικής παρέµβασης αντικαθιστούν τις κανονικές θέσεις εργασίας, οι οποίες σπανίζουν, µε θέσεις στο πρόγραµµα. 25

26 Θα πρέπει να σηµειωθεί ότι η επιτέλεση αυτής της λειτουργίας εξαρτάται σε µεγάλο βαθµό από την αξιοπιστία του προγράµµατος στο οποίο προσφέρονται οι θέσεις. Ένα πρόγραµµα τεχνικής - επαγγελµατικής κατάρτισης λ.χ., το οποίο δεν θεωρείται από τους άνεργους ως παρέχον δυνατότητες επαγγελµατικής αποκατάστασης ενδέχεται να αποτρέπει τους ανέργους που πράγµατι αναζητούν εργασία να ενταχθούν σ αυτό, ενώ, αντιθέτως, να προσελκύει µη επιδοτούµενους ανέργους που σκοπεύουν απλώς στο επίδοµα των εκπαιδευοµένων Μορφές των ενεργητικών πολιτικών α) Κατάρτιση Οι επιπτώσεις των τεχνολογικών αλλαγών στο περιεχόµενο της θέσης εργασίας και στην οργάνωση της εργασίας, απαιτεί συνεχή προσαρµογή των δεξιοτήτων των εργαζοµένων στα νέα τεχνολογικά δεδοµένα. Η ανάγκη βελτίωσης και επικαιροποίησης των γνώσεων και των δεξιοτήτων, καθίσταται επιτακτικότερη για τα άτοµα που αναζητούν εργασία. Οι άνεργοι όντας εκτός αγοράς εργασίας όχι µόνο δεν παρακολουθούν τις εξελίξεις και δεν ενηµερώνονται για τις τεχνολογικές αλλαγές, αλλά επιπλέον, ακριβώς επειδή δεν ασκούν το επάγγελµά τους, βλέπουν τις γνώσεις και τις δεξιότητες τους συνεχώς να απαξιώνονται. Για τους παραπάνω λόγους, η κατάρτιση και επανακατάρτιση των ανέργων αποτελεί βασικό µέτρο ενεργητικής πολιτικής η οποία µάλιστα αντιπροσωπεύει και µια µεγάλη αναλογία στις συνολικές δαπάνες που αναλαµβάνονται από µια χώρα στα πλαίσια των ενεργητικών πολιτικών που υλοποιεί. Ο στόχος για την κατάρτιση είναι να τροποποιήσει ή να συµπληρώσει τις δεξιότητες των αναζητούντων εργασία, ώστε αυτές να ανταποκρίνονται µε µεγαλύτερη προσέγγιση στις ανάγκες της αγοράς εργασίας και συνεπώς να συµβάλλουν, είτε στην εξεύρεση απασχόλησης είτε στην βελτίωση του εισοδήµατός τους. 24 Η πολιτική επαγγελµατικής κατάρτισης συνήθως θεωρείται ως αποτελεσµατικό µέτρο προώθησης της απασχόλησης και συγκεντρώνει µεγαλύτερη συναίνεση σε σχέση µε άλλες ενεργητικές πολιτικές. Οι λόγοι συναίνεσης γύρω από αυτήν είναι πολλοί, και έχουν να κάνουν µε την θεωρητική της δικαιολόγηση ως εργαλείο προώθησης της απασχόλησης, δικαιολόγηση η οποία στηρίζεται σε διαφορετικές θεωρίες. Αναφέρουµε τις επικρατέστερες στη βιβλιογραφία: τη θεωρία περί διαρθρωτικής ανεργίας, που θεωρεί ότι η ανεργία είναι αποτέλεσµα της αναντιστοιχίας µεταξύ των ικανοτήτων και δεξιοτήτων που ζητούνται στην αγορά εργασίας και αυτών που παρέχονται από το εκπαιδευτικό σύστηµα, τη θεωρία του 24 Employment in Europe 2006 σελ

27 ανθρώπινου κεφαλαίου, που αντιλαµβάνεται την κατάρτιση ως παράγοντα αύξησης της ατοµικής παραγωγικότητας, τη θεωρία της ενδογενούς ανάπτυξης που αξιολογεί το ανθρώπινο κεφάλαιο ως κεντρική ερµηνευτική µεταβλητή της ανάπτυξης κ.λ.π. Η πολιτική της επαγγελµατικής κατάρτισης, επιζητεί µία λύση στο πρόβληµα της απασχόλησης µέσω της αύξησης της παραγωγικότητας της εργασίας και όχι µέσω της µείωσης των µισθών ή του µη µισθολογικού κόστους εργασίας και έτσι φαίνεται να κείται στον αντίποδα της πολιτικής µείωσης του εργατικού κόστους. Γι αυτό αντιπροσωπεύει µία κοινωνικά προοδευτική και όχι µία οπισθοδροµική πολιτική επιλογή. εν πρέπει επίσης να ξεχνάµε την ελκυστικότητα που διαθέτει το επιχείρηµα «περισσότερη εκπαίδευση» στις καπιταλιστικές κοινωνίες, όπου η εκπαίδευση θεωρείται ο βασικός µοχλός ανοδικής επαγγελµατικής και κοινωνικής κινητικότητας. 25 Εξάλλου, δεν θα πρέπει να ξεχνάµε τον ρόλο του έχει λάβει η κατάρτιση στα πλαίσια της Ε.Ε., η οποία οφείλει να λειτουργεί ως βασικό εργαλείο για την επίτευξη του στόχου της Λισαβόνας. Μόνο µέσω της συνεχιζόµενης επαγγελµατικής κατάρτισης και της δια βίου µάθησης µπορεί η Ευρώπη να υλοποιήσει τον στόχο που έχει θέσει η ίδια για τον εαυτό της και είναι ως το 2010 να καταστεί η πιο ανταγωνιστική οικονοµία στον κόσµο βασισµένη στην οικονοµία της γνώσης. Από την άλλη πλευρά, οι ενστάσεις που απευθύνονται στην πολιτική επαγγελµατικής κατάρτισης αναφέρονται στην ένταση της επίδρασής της στην απασχόληση, αφού υποστηρίζεται ότι η πολιτική αυτή έχει λιγότερο να κάνει µε την αύξηση της απασχόλησης και περισσότερο µε τις ίσες ευκαιρίες στην απασχολησιµότητα των διαφορετικών κατηγοριών του ενεργού πληθυσµού. Άλλες ενστάσεις που εκφράζονται έχουν να κάνουν µε το γεγονός ότι η κατάρτιση είναι µόνο ένας από τους προσδιοριστικούς παράγοντες του ρυθµού αύξησης της παραγωγικότητας της εργασίας και άρα του ρυθµού µεγέθυνσης της οικονοµίας και ασφαλώς όχι ο πιο σηµαντικός. Επίσης, το ανταγωνιστικό πλεονέκτηµα που προκύπτει για µία οικονοµία από την κατάρτιση έναντι των ανταγωνιστριών της ακυρώνεται όταν και οι υπόλοιπες οικονοµίες ασκούν παρόµοιες πολιτικές. Γι αυτό ούτε και από αυτήν την πηγή µπορούµε να αναµένουµε κάποιο αξιόλογο αποτέλεσµα στην απασχόληση. Αυτό όµως το οποίο κανείς δεν αµφισβητεί είναι, όπως και στην περίπτωση της επιδότησης της απασχόλησης, ο ρόλος που µπορεί να παίξει η πολιτική κατάρτισης στην απασχόληση των κατηγοριών εκείνων του εργατικού δυναµικού µε τις µεγαλύτερες 25 Μ. Καραµεσίνη 2006 σελ

28 δυσκολίες ένταξης είναι πολύ σηµαντικός. Βελτιώνοντας τις ικανότητες και τις δεξιότητες των ανέργων, τους ενδυναµώνει στην προσπάθειά τους για αναζήτηση εργασίας. Στην περίπτωση αυτή όµως τα µέτρα δεν έχουν ως στόχο να επιδράσουν στο επίπεδο της ανεργίας, αλλά να αντιµετωπίσουν την επιλεκτικότητά της, βελτιώνοντας την απασχολησιµότητα των πιο ευάλωτων οµάδων και ατόµων. Ακόµη µια κριτική που ασκείται για την πολιτική της επαγγελµατικής κατάρτισης είναι ότι αυτή πολλές φορές χρησιµοποιείται από τις εκάστοτε κυβερνήσεις για να συγκαλυφτούν κάποιες µονάδες ανεργίας. Είναι ευρέως γνωστό ότι κάποιος άνεργος όταν απολαµβάνει προγράµµατα κατάρτισης παύει να είναι εγγεγραµµένος στα µητρώα ανέργων και δεν µετράται κατά τον υπολογισµό του ποσοστού ανεργίας. Εποµένως όταν κάποια κυβέρνηση για τους δικούς τις πολιτικούς λόγους θέλει να µειώσει σε µια συγκεκριµένη χρονική στιγµή τα ποσοστά ανεργίας, µπορεί να το κάνει µέσω της προκύρηξης προγραµµάτων κατάρτισης ανέργων. β) Πολιτικές µοιράσµατος της εργασίας Οι πολιτικές µοιράσµατος εργασίας είναι πολιτικές που έχουν ως βάση τους είτε τη µείωση του χρόνου εργασίας είτε την αναδιοργάνωσή του, µε στόχο τη διατήρηση ή ακόµα και την αύξηση της απασχόλησης. 26 Τέτοιες πολιτικές είναι η επέκταση της µερικής απασχόλησης, η υιοθέτηση σχηµάτων µοιράσµατος των θέσεων εργασίας και η µείωση της νόµιµης ή συµβατικής διάρκειας του ηµερήσιου, εβδοµαδιαίου και ετήσιου χρόνου εργασίας. Η επέκταση της µερικής απασχόλησης και των σχηµάτων µοιράσµατος των θέσεων εργασίας (job sharing) είναι µέτρα τα οποία περιλαµβάνονται στις εθνικές πολιτικές απασχόλησης όλων σχεδόν των χωρών. Συνδυάζονται µε την ανάγκη ευελιξίας των επιχειρήσεων και συµβάλλουν στη µείωση του εργατικού κόστους. Οι παρενέργειές των πολιτικών αυτών όµως, βιώνονται από τους µισθωτούς, διότι παράγουν µία κατηγορία εργαζοµένων µε µειωµένα εργασιακά και κοινωνικά δικαιώµατα. Οι παρενέργειες αυτές επιτείνονται στο βαθµό που η συµµετοχή των εργαζοµένων στη µερική απασχόληση και στο µοίρασµα των θέσεων εργασίας δεν είναι ηθεληµένη, αλλά είναι προϊόν έλλειψης καλύτερων ευκαιριών απασχόλησης. Η µείωση της νόµιµης ή συµβατικής διάρκειας του ηµερήσιου, εβδοµαδιαίου και ετήσιου χρόνου εργασίας είναι ένα µέτρο που εγείρει έντονες διαµάχες γύρω από την 26 Γ. Κουζής 1997 σελ

29 αποτελεσµατικότητά του ως εργαλείο αύξησης της απασχόλησης και γύρω από τον τρόπο εφαρµογής του. Το αίτηµα για µείωση του χρόνου εργασίας συνδέεται µε τις απαρχές συγκρότησης του εργατικού κινήµατος και έχει να κάνει µε τη διεκδίκηση ελεύθερου χρόνου και τον αγώνα για την προσωπική ανάπτυξη, την πολιτική συµµετοχή και τον εµπλουτισµό των κοινωνικών σχέσεων των εργαζοµένων. 27 Βέβαια, οι συνδικαλιστικές ενώσεις των εργαζοµένων διεκδικούν µείωση των ωρών εργασίας χωρίς την ανάλογη µείωση των αποδοχών. Η µείωση του χρόνου εργασίας, χωρίς τη µείωση του µισθού των εργαζοµένων αλλά και χωρίς απώλειες στην ανταγωνιστικότητα των επιχειρήσεων είναι εφικτή, µε την προϋπόθεση ότι θα συνδυαστεί µε µια επιθετική πολιτική της επιχείρησης µε ταυτόχρονη αναδιοργάνωση του χρόνου παραγωγής. Αυτό µπορεί να επιτευχθεί µε την επιµήκυνση, για παράδειγµα, του χρόνου λειτουργίας του µηχανολογικού συστήµατος µε εντατικότερη χρήση του πάγιου κεφαλαίου και µέσω της υιοθέτησης συστηµάτων βάρδιας. 28 Η λογική λέει πως, αν ο αριθµός των θέσεων απασχόλησης αυξηθεί µε ταυτόχρονη µείωση των ωρών εργασίας, τότε, για να µην υπάρξει χειροτέρευση της αποδοτικότητας του κεφαλαίου, πρέπει η µάζα των µισθών να παραµείνει σταθερή και άρα οι ήδη εργαζόµενοι σε µια επιχείρηση να υποστούν το κόστος των νέων προσλήψεων. Χρειάζεται εποµένως να µειωθούν οι µισθοί κατά το ίδιο ακριβώς ποσοστό της µείωσης του χρόνου εργασίας. Το παραπάνω συµπέρασµα φαίνεται εκ πρώτης λογικό, όµως δεν λαµβάνει υπόψη του την άνοδο της ωριαίας παραγωγικότητας κάθε εργαζοµένου που επιφέρει η µείωση του ηµερήσιου χρόνου εργασίας. Όσο συσσωρεύονται οι ώρες εργασίας, οι επιπρόσθετες ώρες είναι όλο και λιγότερο παραγωγικές για τον κάθε εργαζόµενο (φθίνουσα οριακή παραγωγικότητα της εργασίας). Μειώνοντας λοιπόν τον χρόνο εργασίας για τον κάθε εργαζόµενο, ο τελευταίος αντικαθίσταται από άλλον, ακριβώς την στιγµή που αρχίζει να πέφτει η απόδοσή του λόγο της κόπωσης. Ο νέος εργαζόµενος εντατικοποιεί την εργασία του και άρα συνολικά η επιχείρηση έχει αντισταθµίσει τη ζηµία που υφίσταται (από την µείωση των ωρών εργασίας µε ταυτόχρονη διατήρηση του ύψους των µισθών) µε την αύξηση της συνολικής παραγωγής της. Έτσι, δηµιουργούνται βάρδιες στην επιχείρηση και επιπλέον γίνεται καλύτερη εκµετάλλευση του κεφαλαιουχικού εξοπλισµού της επιχείρησης. 27 Μ. Καραµεσινη 2006 σελ Η. Νικολακοπούλου-Στεφάνου 1997 σελ

30 γ) Επιδότηση απασχόλησης Η υπόθεση επί της οποίας στηρίζονται τα σχήµατα επιδότησης της απασχόλησης είναι ότι για την ανεργία φταίει το υψηλό κόστος εργασίας είτε στο σύνολο της οικονοµίας είτε ορισµένων κατηγοριών εργατικού δυναµικού µε χαµηλή παραγωγικότητα. Οι επιδοτήσεις µειώνουν το κόστος εργασίας για τους επιχειρηµατίες και αυτοί αποκτούν κίνητρο να αυξήσουν τις θέσεις απασχόλησης ή να διατηρήσουν τις υπάρχουσες, σε περίπτωση που είχαν σκοπό να τις µειώσουν. 29 Όταν οι εργοδότες θεωρήσουν πως αντιµετωπίζουν υψηλό κόστος εργασίας, τότε είναι πολύ πιθανό να προβούν στα κατάλληλα µέτρα για την µείωσή του. Εποµένως, είτε θα προβούν σε απολύσεις προσωπικού, είτε σε περικοπές αµοιβών. Το πολιτικό κόστος είτε από τις απολύσεις, είτε από τη µείωση των µισθών είναι µεγάλο για οποιαδήποτε κυβέρνηση. Οι απολύσεις αυξάνουν τα ποσοστά ανεργίας (κάτι που θα έδειχνε ανεπαρκή την οικονοµική-αναπτυξιακή και την κοινωνική πολιτική της κυβέρνησης), ενώ πιθανή µείωση µισθών δηµιουργεί αναταραχές στους εργασιακούς κόλπους. Εποµένως, η επιδότηση του κόστους εργασίας είναι ένα εργαλείο που µεταθέτει την οικονοµική επιβάρυνση της µείωσης του κόστους εργασίας, από τους µισθωτούς στο σύνολο των φορολογούµενων, µε ωφεληµένες από τη συντελούµενη µε αυτόν τον τρόπο µεταβίβαση εισοδήµατος τις επιχειρήσεις. Η επιδότηση του κόστους εργασίας µπορεί να πάρει διάφορες µορφές όπως φορολογική απαλλαγή, µείωση των εργοδοτικών εισφορών στην κοινωνική ασφάλιση, κρατική επιδότηση µέρους του µισθού είτε των νεοπροσλαµβανόµενων είτε των εργαζοµένων που επρόκειτο να απολύσει ο εργοδότης κ.λ.π Τα σχήµατα επιδότησης της απασχόλησης διακρίνονται σ αυτά που επιδιώκουν τη διατήρηση και σ αυτά που επιδιώκουν την αύξηση των θέσεων εργασίας. Στην πρώτη κατηγορία ανήκει για παράδειγµα η αποζηµίωση που δίνει το κράτος στους εργαζόµενους που βρίσκονται σε διαθεσιµότητα 30, ενώ στη δεύτερη κατηγορία ανήκουν όλες οι επιδοτήσεις και φορο- ή εισφορο-απαλλαγές που συνδέονται µε τη δηµιουργία νέων θέσεων απασχόλησης από τις επιχειρήσεις. Το ύψος της επιδότησης των νέων θέσεων απασχόλησης 29 Μ. Καραµεσίνη 2006 σελ Η διαθεσιµότητα για τον ιδιωτικό τοµέα, είναι ένας θεσµός που επιτρέπει τις επιχειρήσεις που αντιµετωπίζουν προσωρινή κάµψη της δραστηριότητάς τους, να µην απασχολούν το προσωπικό τους για ένα διάστηµα χωρίς να το απολύουν και χωρίς να καταβάλλουν το σύνολο των οφειλοµένων µισθών. Το κράτος συµπληρώνει τη διαφορά µεταξύ της αποζηµίωσης που δίνουν οι επιχειρήσεις και των µισθών που απολάµβαναν οι εργαζόµενοι πριν τεθούν σε διαθεσιµότητα. Φυσικά το εργατικό δίκαιο θέτει πολύ συγκεκριµένους περιορισµούς και προϋποθέσεις για την εφαρµογή του συγκεκριµένου µέτρου για να µην γίνεται κακή χρήση ως πρόσχηµα όταν ο εργοδότης καθίσταται υπερήµερος ως προς την εργασία των εργαζοµένων του. 30

31 µπορεί να διαφοροποιείται ανάλογα µε τη κατηγορία εργατικού δυναµικού στην οποία ανήκουν οι νεοπροσλαµβανόµενοι. Το πρώτο ερώτηµα που τίθεται είναι, αν η επιδότηση του κόστους εργασίας έχει ένα καθαρό θετικό αποτέλεσµα επί της απασχόλησης. Η ύπαρξη ενός καθαρά θετικού αποτελέσµατος επί της απασχόλησης εξαρτάται καταρχήν από το αν οι νέες προσλήψεις που συνδέονται µε τις επιδοτήσεις αντισταθµίζονται ή όχι από απολύσεις σε άλλες επιχειρήσεις, λόγω του ανταγωνιστικού πλεονεκτήµατος που δίδουν οι επιδοτήσεις στις επιχειρήσεις που κάνουν χρήση έναντι αυτών που δεν κάνουν. Πρόκειται για το λεγόµενο αποτέλεσµα υποκατάστασης και το αποτέλεσµα εκτόπισης των επιδοτήσεων, ανάλογα µε το αν οι επιδοτούµενες επιχειρήσεις απλώς µειώνουν τον κύκλο εργασιών των ανταγωνιστριών τους ή αν τις εκτοπίζουν πλήρως από την αγορά. Και τα δύο φαινόµενα έχουν αρνητικές συνέπειες στην απασχόληση και εκµηδενίζονται µόνον όταν οι δραστηριότητες που επιδοτούνται αντιστοιχούν σε ανάγκες που δεν καλύπτονται ήδη από την αγορά ή δηµόσιους φορείς (π.χ. περιβάλλον, οικιακές υπηρεσίες κλπ.). Ένα άλλο φαινόµενο που συνδέεται µε τις επιδοτήσεις του κόστους εργασίας έχει να κάνει µε το νεκρό βάρος: οι επιδοτήσεις απλώς µεταθέτουν προς τα εµπρός ή προς τα πίσω το χρόνο µιας πρόσληψης, που ήδη είχε αποφασιστεί πριν την εφαρµογή του µέτρου. Τα φαινόµενα της υποκατάστασης, της εκτόπισης ή του νεκρού βάρους έχουν ως συνέπεια την απόκλιση των νέων θέσεων εργασίας που δηµιουργούν οι επιχειρήσεις που επιδοτούνται από την καθαρή αύξηση των θέσεων απασχόλησης στην οικονοµία (καθαρό αποτέλεσµα της επιδότησης). Ένα δεύτερο ερώτηµα που προκύπτει είναι, σε ποιο βαθµό αυτά τα µέτρα έχουν ως αποτέλεσµα να συντηρούν τεχνητά ξεπερασµένες τεχνολογικά δραστηριότητες ή αν προωθούν δυναµικές δραστηριότητες. Η µείωση του εργατικού κόστους για τις επιχειρήσεις, δηλαδή η κοινωνικοποίηση ενός µέρους αυτού του κόστους, κινδυνεύει να λειτουργήσει ως µέσο προσωρινής διατήρησης εν ζωή επιχειρήσεων χαµηλής παραγωγικότητας, που προσφέρουν υποβαθµισµένες θέσεις εργασίας. Αν δηλαδή το µέτρο δεν περιοριστεί στην επιδότηση επιχειρήσεων που παράγουν αποτελεσµατικά κοινωνικά χρήσιµα προϊόντα, τότε συµβάλλει στη µείωση του ρυθµού αύξησης της παραγωγικότητας της εργασίας στην 31

32 οικονοµία και στη διευρυµένη αναπαραγωγή ενός χαµηλά αµειβόµενου εργατικού δυναµικού σε θέσεις χαµηλής ειδίκευσης. 31 δ) Κίνητρα δηµιουργίας νέας επιχείρησης Συνήθως το κίνητρο για την δηµιουργία νέας επιχείρησης δεν είναι άλλο παρά η επιδότηση του ανέργου µε ένα χρηµατικό ποσό, απαραίτητο για την έναρξη της επιχειρηµατικής του δραστηριότητας. Βέβαια, το µέτρο αυτό δεν αποκλείεται να συµπληρώνεται µε φοροαπαλλαγές για κάποιο χρονικό διάστηµα προς όφελος της νέας επιχείρησης. Οι φοροαπαλλαγές µπορεί να προβλέπονται είτε για όλες τις νέες επιχειρήσεις ή µόνο για κάποιες που εντάσσονται σε καινοτόµους τοµείς της οικονοµίας. Το µέτρο της επιδότησης για την δηµιουργία νέας επιχείρησης µπορεί να αποκλείει συγκεκριµένες επιχειρηµατικές δραστηριότητες που θεωρείται ότι έχουν φθίνουσα παραγωγική δραστηριότητα ή επιχειρήσεις που βρίσκονται σε ήδη κορεσµένους επαγγελµατικούς κλάδους. Προφανώς, για να προβλεφθεί κάτι τέτοιο πρέπει προηγουµένως να έχει γίνει µια σοβαρή µελέτη της τοπικής αγοράς εργασίας για να εντοπιστούν οι ανάγκες της. Επίσης, το µέτρο αυτό µπορεί να συνδυαστεί και µε άλλες ενεργητικές πολιτικές, όπως η επιδότηση απασχόλησης, όταν η νέα επιχείρηση πρόκειται να δηµιουργήσει νέες θέσεις εργασίας. Η κριτική που ασκείται κατά του µέτρου της επιδότησης για την έναρξη επιχειρηµατικής δραστηριότητας, έχει να κάνει µε το γεγονός ότι συνήθως δεν ελέγχεται a priori η βιωσιµότητα της επιχείρησης και ως εκ τούτου πολύ γρήγορα οι επιχειρηµατικές αυτές δραστηριότητες αποτυγχάνουν και οι επιχειρήσεις κλείνουν. Άλλη κριτική που έχει ασκηθεί σχετικά µε αυτήν την πολιτική απασχόλησης έχει να κάνει µε τα εξής: i) ότι αποτελεί κίνητρο, κυρίως, για ήδη απασχολούµενους να δηµιουργήσουν τη δική τους επιχείρηση, ii) ότι προσελκύει άτοµα, κυρίως γυναίκες, που βρίσκονται εκτός εργατικού δυναµικού, iii) ότι ενισχύονται επιχειρηµατικές δραστηριότητες που θα δηµιουργούντο και χωρίς την επιχορήγηση από το πρόγραµµα αυτό και iv) ότι δεν δηµιουργεί ούτε δευτερευόντος απασχόληση, αφού στις νέες επιχειρήσεις απασχολούνται κυρίως µέλη των οικογενειών των νέων επιχειρηµατιών, ως συµβοηθούντα και µη αµειβόµενα. 31 Μ. Καραµεσίνη 2006 σελ

33 ε) Άµεση δηµιουργία θέσεων απασχόλησης Η άµεση δηµιουργία θέσεων εργασίας, συνήθως λαµβάνει χώρα στο δηµόσιο ή στον µη-κερδοσκοπικό τοµέα της οικονοµίας, ενώ χρηµατοδοτείται κυρίως από κρατικούς πόρους. Στις χώρες του ΟΟΣΑ αυτός ο τύπος ενεργητικών πολιτικών χρησιµοποιούνταν κυρίως κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1970 µέχρι και τις αρχές του Στις µέρες µας υπάρχει µια τάση να αποφεύγεται η χρησιµοποίηση τέτοιων µέτρων. Αυτό συµβαίνει γιατί πολλές έρευνες αξιολόγησης της αποτελεσµατικότητας των δράσεων αυτών έδειξαν πως αυτού του είδους οι παρεµβάσεις δεν ήταν ιδιαιτέρως επιτυχηµένες στο να διασφαλίσουν µόνιµη απασχόληση στην ανοιχτή αγορά εργασίας. 32 Ωστόσο, σε χώρες µε σοβαρά προβλήµατα ανεργίας, όπως η Γερµανία µετά την ένωσή της, αυτά τα προγράµµατα έδωσαν άµεση λύση σε µικρό χρονικό διάστηµα. ηµιουργώντας άµεσα θέσεις απασχόλησης στο δηµόσιο τοµέα, αντιµετωπίζεται το φαινόµενο της ανεργίας ενώ αποτρέπονται και τα όποια πιθανά προβλήµατα που θα υφίστατο η οικονοµία εξαιτίας της ανέχειας συγκεκριµένων κοινωνικών στρωµάτων. Επιπλέον, αυτού του είδους οι παρεµβάσεις -όταν περιορίζονται για µικρό χρονικό διάστηµα- µπορούν να λειτουργήσουν ως το εφαλτήριο για την ένταξη στην αγορά εργασίας ατόµων που συναντούν ιδιαίτερες δυσκολίες ως προς την εύρεση εργασίας. Ένα σηµαντικό όµως ζήτηµα που σχετίζεται άµεσα µε την αποτελεσµατικότητα των πολιτικών αυτών στην αύξηση της καθαρής απασχόλησης στην οικονοµία, έχει να κάνει µε τις πιθανές επιπτώσεις που µπορεί να επιφέρει στον ιδιωτικό τοµέα. Υποστηρίζεται πως, καθώς ένας αριθµός ανέργων απασχολείται στο δηµόσιο τοµέα, µειώνεται ο «εφεδρικός στρατός ανέργων» που διατηρεί τους µισθούς σε χαµηλά επίπεδα. Έτσι, δηµιουργούνται αυξητικές τάσεις στους µισθούς του ιδιωτικού τοµέα, κάτι που µπορεί να προκαλέσει πιθανές απολύσεις, µε σκοπό να διατηρήσουν οι επιχειρήσεις σταθερό το κόστος που προέρχεται από της εργασία. Οι απολύσεις αυτές τείνουν να επαναφέρουν τα ποσοστά της ανεργίας στα προηγούµενα επίπεδα. 33 Συµπερασµατικά, σύµφωνα µε την παραπάνω θεωρία, η άµεση δηµιουργία θέσεων στο δηµόσιο δεν επιφέρει σηµαντικές αλλαγές στα ποσοστά ανεργίας (αφότου λειτουργήσουν οι µηχανισµοί εξισσορόπησης της ελεύθερης αγοράς εργασίας). Εποµένως, τέτοια µέτρα θα πρέπει να επιλέγονται για να αντιµετωπιστεί η ανεργία συγκεκριµένων ευπαθών οµάδων 32 Employment in Europe 2006 σελ Για το λόγο αυτό, πολλές τυπολογίες των πολιτικών απασχόλησης εντάσσουν το µέτρο της άµεσης δηµιουργίας θέσεων εργασίας στα παθητικά µέτρα, καθώς φαίνεται περισσότερο να αντιµετωπίζει τις συνέπειες της ανεργίας παρά τις αιτίες δηµιουργίας της. 33

34 πληθυσµού που δυσκολεύονται να ενταχθούν στην αγορά εργασίας και αντιµετωπίζουν τον κίνδυνο του κοινωνικού αποκλεισµού. στ) Ένταξη ευάλωτων κοινωνικών οµάδων Για την ένταξη των ευάλωτων κοινωνικών οµάδων στην αγορά εργασίας και την µείωση των αυξηµένων ποσοστών ανεργίας που αντιµετωπίζουν τα άτοµα που χαρακτηρίζονται ως τέτοια, αναλαµβάνονται µέτρα που στοχεύουν στην διευκόλυνση της ένταξής τους στην αγορά εργασίας. Στην πραγµατικότητα τα µέτρα αυτά δεν αποτελούν ιδιαίτερη κατηγορία ενεργητικών πολιτικών απασχόλησης, αλλά αποτελούν δράσεις των υπολοίπων ενεργητικών πολιτικών στοχευµένες όµως µε τέτοιο τρόπο που να αντιµετωπίζουν τις ιδιαίτερες ανάγκες των ευπαθών κοινωνικών οµάδων. 3. Εφαρµογή των ενεργητικών πολιτικών στην Ελλάδα Μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του 1980 οι παρεµβάσεις στην αγορά εργασίας για την αντιµετώπιση της ανεργίας στην Ελλάδα αφορούσαν κατά κύριο λόγο στην οικονοµική προστασία και στήριξη των ανέργων (ασφαλιστική κάλυψη της ανεργίας), και µόνο δευτερευόντως και σε µικρή έκταση υπήρχαν παρεµβάσεις που σήµερα θα χαρακτηρίζονταν «ενεργητικές» και αφορούσαν στη σύζευξη της προσφοράς και ζήτησης εργασίας καθώς και στην κινητικότητα του εργατικού δυναµικού. Στις αρχές της δεκαετίας του 1980 και κυρίως τη δεκαετία του 1990, οπότε τα ποσοστά ανεργίας αυξάνονται και στην Ελλάδα σε πολύ υψηλά επίπεδα 34, προωθούνται, µε την οικονοµική ενίσχυση του ΕΚΤ, οι ενεργητικές πολιτικές αγοράς εργασίας, οι οποίες και προβάλλονται ως οι πλέον κατάλληλες για την αντιµετώπιση του προβλήµατος της ανεργίας. Στις πολιτικές αυτές περιλαµβάνονται προγράµµατα επιδότησης για την δηµιουργία νέων θέσεων εργασίας, προγράµµατα επαγγελµατικής εκπαίδευσης και κατάρτισης, βελτίωση των 34 Για την εµφάνιση υψηλών ποσοστών ανεργίας εκείνη την περίοδο, υποστηρίζεται πως έπαιξε σηµαντικό ρόλο και η µετατροπή της Ελλάδας από χώρα αποστολής σε χώρα υποδοχής µεταναστών. Από το 1990 και έπειτα η Ελλάδα αποτελεί πόλο έλξης για πολλούς µετανάστες (κυρίως Αλβανικής καταγωγής) ενώ ταυτόχρονα αρχίζουν να επιστρέφουν Έλληνες που είχαν µεταναστεύσει σε άλλες χώρες σε προηγούµενες περιόδους. Έτσι τα ποσοστά της ανεργίας από 3-4% που ήταν το 1984 σταδιακά ανήλθαν σε 10% του εργατικού δυναµικού µετά το 1988 όπου και εξακολουθούν µε µικρές διακυµάνσεις να παραµένουν. Στην αύξηση των ποσοστών ανεργίας συνέβαλε και η αύξηση του εργατικού δυναµικού, καθώς οι γυναίκες σταδιακά αναζητούν εργασία και άρα υπολογίζονται στο εργατικό δυναµικό της χώρας. 34

35 υπηρεσιών σύζευξης ζήτησης και προσφοράς εργασίας, καθώς και µέτρα για την προώθηση της ευελιξίας στην αγορά εργασίας και την ανάπτυξη της επιχειρηµατικότητας. 35 Πιο συγκεκριµένα, τα προγράµµατα επιδότησης εργοδοτών για την δηµιουργία νέων θέσεων εργασίας ξεκίνησαν το 1983 οπότε και επιδοτήθηκαν θέσεις εργασίας και σταδιακά ανήλθαν, µέχρι σήµερα, σε περίπου επιδοτούµενες θέσεις εργασίας ανά έτος. Αντίστοιχα τα προγράµµατα επιδότησης νέων ελεύθερων επαγγελµατιών άρχισαν να εφαρµόζονται το 1986 οπότε και επιδοτήθηκαν άνεργοι για τη δηµιουργία της ατοµικής τους επιχείρησης, το 1987 ήταν άτοµα, φτάνοντας σήµερα τα άτοµα επιδοτούµενα σε ετήσια βάση. Τα προγράµµατα κατάρτισης των ανέργων και των εργαζοµένων άρχισαν να εφαρµόζονται συστηµατικά το 1987 και από τότε καταρτίζονται περίπου άνεργοι και εργαζόµενοι κάθε χρόνο. 36 Το 1997 στην Ελλάδα ξεκίνησε η εφαρµογή των Τοπικών Συµφώνων Απασχόλησης (ΤΣΑ), µε τα οποία επιδιώκονταν η σύµπραξη και η κινητοποίηση των τοπικών παραγόντων (επιχειρηµατίες, συνδικάτα, τοπική αυτοδιοίκηση, συνεταιρισµοί, άλλες οργανώσεις) µε σκοπό την διεύρυνση των ευκαιριών απασχόλησης στην τοπική κοινωνία µε τη συνέργεια των δράσεων, την καινοτοµία και την προώθηση των αναγκαίων αλλαγών στην αγορά εργασίας, στη βάση µιας ολοκληρωµένης παρέµβασης. Τα ΤΣΑ εφαρµόστηκαν το 1997 πιλοτικά σε επτά περιοχές υψηλής ανεργίας (δυτικές περιοχές Αθήνας και Πειραιά, ζώνη Κοζάνης-Φλώρινας, Ηµαθία, ράµα, Βοιωτία, Μαγνησία, Αχαΐα). Ωστόσο, η όλη προσπάθεια δεν ανταποκρίθηκε στις προσδοκίες που είχαν αναπτυχθεί σχετικά µε την ενίσχυση της απασχόλησης των ανέργων σε τοπικό επίπεδο. 37 Ως συνέχεια της προσπάθειας προώθησης ολοκληρωµένων προγραµµάτων για την απασχόληση, το 2000 θεσπίζεται η πρώτη ολοκληρωµένη παρέµβαση σε επίπεδο νοµού (Ν. Ευβοίας). Το πρόγραµµα 38 «περιλαµβάνει δράσεις δοµών στήριξης, κατάρτισης, απασχόλησης και αυτοαπασχόλησης ανέργων ηλικίας ετών». Πιο συγκεκριµένα στο πρόγραµµα περιλαµβάνονταν η δηµιουργία δοµής στήριξης για διερεύνηση και καταγραφή των χαρακτηριστικών ανέργων, µε στόχο την ένταξή τους στο κατάλληλο επιδοτούµενο πρόγραµµα σε συνεργασία µε ενδιαφερόµενες επιχειρήσεις. 35 Ετήσια έκθεση 2000 σελ Κ. ηµουλάς- Κ. Μιχαλοπούλου σελ Για περισσότερες πληροφορίες σχετικά µε την εφαρµογή των ΤΣΑ και την µετεξέλιξή τους σε ΤΠΑ βλ. Κ. Καράµπελας «Τοπικά Σύµφωνα και Τοπικές Πρωτοβουλίες Απασχόλησης», διπλωµατική εργασία στο Πάντειο Πανεπιστήµιο Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστηµών/ Π.Μ.Σ ιεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών/Ευρωπαϊκή ιοίκηση και Πολιτική. 38 ΥΑ 16490/2000 ΦΕΚ 307/Β,

36 Στο συγκεκριµένο πρόγραµµα δεν υπήρχε κάποια ειδική πρόβλεψη για την ενίσχυση της απασχόλησης ειδικών κατηγοριών ανέργων ούτε για την εφαρµογή εξατοµικευµένων σχεδίων δράσης για κάθε άνεργο πριν από την προώθησή του σε κάποιο από τα επιδοτούµενα προγράµµατα, όπως συνέβη σε όλα τα προγράµµατα έκτοτε, µε πρώτο το πρόγραµµα ολοκληρωµένης παρέµβασης του Ν. Φθιώτιδας 39. Αρµόδιος φορέας για τον σχεδιασµό και την υλοποίηση τέτοιων ολοκληρωµένων παρεµβάσεων σε επίπεδο νοµού είναι ο ΟΑΕ. Ο τελευταίος, επίσης, σχεδιάζει και εφαρµόζει ολοκληρωµένες δράσεις για εργαζοµένους µεγάλων επιχειρήσεων που κλείνουν, µε σκοπό την άµεση επανένταξη των ανέργων στην αγορά εργασίας µετά, βέβαια, από την διερεύνηση των αναγκών του καθένα από αυτούς µέσω του σχεδίου εξατοµικευµένης παρέµβασης. 40 Μια µετεξέλιξη των Τοπικών Συµφώνων Απασχόλησης, αποτελούν οι Τοπικές Πρωτοβουλίες Απασχόλησης (ΤΠΑ) που αναλαµβάνονται µέσα στα πλαίσια των ΠΕΠ που περιλαµβάνουν ενέργειες που αναφέρονται σε ολοκληρωµένες παρεµβάσεις για την προώθηση της απασχόλησης σε τοπικό επίπεδο (αναλυτική παρουσίαση των οποίων ακολουθεί σε επόµενο κεφάλαιο). 3.1 Πρόγραµµα Νέες Θέσεις Εργασίας (ΝΘΕ) Το πρόγραµµα επιχορήγησης εργοδοτών για την δηµιουργία Νέων Θέσεων Εργασίας, άρχισε να εφαρµόζεται στη χώρα µας το 1982, µε στόχο να δηµιουργηθούν συνολικά ΝΘΕ µέχρι το Τα βασικά µεγέθη του προγράµµατος (αριθµός θέσεων, ποσό επιδότησης και αριθµός επιδοτούµενων επιχειρήσεων) καθώς και οι όροι και προϋποθέσεις εφαρµογής του, ορίζονται κάθε φορά µε ΚΥΑ των Υπουργών Οικονοµίας και Οικονοµικών-Απασχόλησης και Κοινωνικής Προστασίας, µετά από πρόταση του ΟΑΕ. Τα προγράµµατα αυτά, επιδιώκουν να προσφέρουν ευκαιρίες απασχόλησης στους ανέργους µε την δηµιουργία προσωρινών θέσεων εργασίας σε επιχειρήσεις οι οποίες επιδοτούνται για το σκοπό αυτό. Σε αντίθεση µε ό,τι συµβαίνει σε όλες σχεδόν τις άλλες χώρες της Ε.Ε, όπου τα προγράµµατα δηµιουργίας ΝΘΕ αφορούν κυρίως στο δηµόσιο και µη 39 ΥΑ 31118/2001 ΦΕΚ 1143/Β, Η πιο πρόσφατη τέτοια ολοκληρωµένη παρέµβαση έχει σχεδιαστεί και πρόκειται να υλοποιηθεί από τον ΟΑΕ για 97 ανέργους που προέρχονται από την επιχείρηση Tate and Lyle Greece Α.Ε «Πρώην ΒΙΑΜΥΛ» στο νοµό Θεσσαλονίκης. Το ειδικό αυτό πρόγραµµα ολοκληρωµένης παρέµβασης πρόκειται να επιδοτήσει 25 ανέργους (παλαιότερα εργαζόµενοι της επιχείρησης) για να ανοίξουν την δική τους επιχείρηση, ενώ θα επιδοτηθούν και 72 Νέες Θέσεις Εργασίας. Για περισσότερες πληροφορίες βλ. Απόφαση ιοικητή ΟΑΕ αρ.3384/35 ΦΕΚ 1647 Β-14/08/08 41 Α. εδουσόπουλος 1997 σελ.51 36

37 κερδοσκοπικό τοµέα της οικονοµίας, στη χώρα µας τα προγράµµατα ΝΘΕ αφορούν κυρίως τον ιδιωτικό τοµέα. 42 Στην περίοδο µέρος των προγραµµάτων ΝΘΕ που υλοποιήθηκαν από τον ΟΑΕ εντάχθηκαν στο Γ ΚΠΣ και συγχρηµατοδοτήθηκαν από το ΕΚΤ. Έτσι, λοιπόν, ο ΟΑΕ υλοποίησε 6 συγχρηµατοδοτούµενα προγράµµατα ΝΘΕ συνολικού προϋπολογισµού από τα οποία δηµιουργήθηκαν νέες θέσεις εργασίας (4.476 / θέση εργασίας). Τα προγράµµατα αυτά παρουσιάζονται στον πίνακα 1 που ακολουθεί. Πίνακας 1 43 : ΝΘΕ για την περίοδο ΝΘΕ 2002 ΣΥΝΟΛΙΚΕΣ ΑΠΑΝΕΣ ΝΘΕ 2003 ΣΥΝΟΛΙΚΕΣ ΑΠΑΝΕΣ ΝΘΕ 2003 ΣΥΝΟΛΙΚΕΣ ΑΠΑΝΕΣ ΗΛΙΚΙΑΣ ΝΘΕ 2004 ΣΥΝΟΛΙΚΕΣ ΑΠΑΝΕΣ ΝΘΕ 2005 ΣΥΝΟΛΙΚΕΣ ΑΠΑΝΕΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΥΝΟΛΙΚΕΣ ΑΠΑΝΕΣ ΕΠΙΧΟΡΗΓΗΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΣΤΟΝ ΤΟΜΕΑ ΤΟΥ ΦΥΣΙΚΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΩΦΕΛΟΥΜΕΝΟΙ ΩΦΕΛΟΥΜΕΝΟΙ ΩΦΕΛΟΥΜΕΝΟΙ ΩΦΕΛΟΥΜΕΝΟΙ ΩΦΕΛΟΥΜΕΝΟΙ ΩΦΕΛΟΥΜΕΝΟΙ Ετήσια Έκθεση 2000 σελ Τα δεδοµένα που περιέχουν οι πίνακες 1,2,3 προέρχονται από στοιχεία της Υπηρεσίας ιεθνών Σχέσεων του ΟΑΕ που µου δόθηκαν ύστερα από την υπ αριθµ. Α99689/ αίτηση µου στον Οργανισµό. 37

38 3.2 Πρόγραµµα Νέοι Ελεύθεροι Επαγγελµατίες (ΝΕΕ) Το πρόγραµµα επιχορήγησης Νέων Ελεύθερων Επαγγελµατιών, επιχορηγεί ανέργους οι οποίοι, ως νέοι ελεύθεροι επαγγελµατίες, επιθυµούν να ανοίξουν την δική τους µικρή επιχείρηση, για την βιωσιµότητα της οποίας θεωρείται κρίσιµος ο πρώτος χρόνος λειτουργίας. Στόχος του προγράµµατος αυτού είναι, η δηµιουργία νέων θέσεων µέσω της παροχής κινήτρων για τους ανέργους που επιλέγουν την αυτοαπασχόληση ως διέξοδο από την ανεργία. Έµµεσοι στόχοι του προγράµµατος είναι α) η προαγωγή των οικονοµικών δραστηριοτήτων µε προοπτικές δηµιουργίας πρόσθετης απασχόλησης σε περιοχές υψηλής ανεργίας (ιδιαίτερα νέων) και µε χαµηλά επίπεδα ανάπτυξης και β) η υποστήριξη δραστηριοτήτων που προάγουν τη νέα τεχνολογία µέσω της καινοτοµίας. 44 Τα προγράµµατα επιδότησης νέων ελεύθερων επαγγελµατιών άρχισαν να εφαρµόζονται το 1986 οπότε και επιδοτήθηκαν άνεργοι για τη δηµιουργία της ατοµικής τους επιχείρησης, το 1987 ήταν άτοµα, φτάνοντας σήµερα τα άτοµα επιδοτούµενα σε ετήσια βάση. Στην περίοδο υλοποιήθηκαν 9 προγράµµατα ΝΕΕ από τον ΟΑΕ µε την συγχρηµατοδότηση του ΕΚΤ, συνολικού προϋπολογισµού για την δηµιουργία νέων επιχειρήσεων (8.006 /νέα επιχείρηση). Τα προγράµµατα αυτά παρουσιάζονται στον πίνακα 2. Πίνακας 2: ΝΕΕ για την περίοδο ΝΕΕ 2001 ΣΥΝΟΛΙΚΕΣ ΑΠΑΝΕΣ ΝΕΕ 2002 ΣΥΝΟΛΙΚΕΣ ΑΠΑΝΕΣ ΝΕΕ 2003 ΣΥΝΟΛΙΚΕΣ ΑΠΑΝΕΣ ΝΕΕ 2004 ΣΥΝΟΛΙΚΕΣ ΑΠΑΝΕΣ ΩΦΕΛΟΥΜΕΝΟΙ ΩΦΕΛΟΥΜΕΝΟΙ ΩΦΕΛΟΥΜΕΝΟΙ ΩΦΕΛΟΥΜΕΝΟΙ Α. εδουσόπουλος 1997 σελ

39 ΝΕΕ 2004 ΣΤΟΥΣ ΤΟΜΕΙΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΣΥΝΟΛΙΚΕΣ ΑΠΑΝΕΣ ΝΕΕ 2006 ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΗ ΑΠΟΚΕΝΤΡΩΣΗ ΣΥΝΟΛΙΚΕΣ ΑΠΑΝΕΣ ΝΕΕ - ΝΕΟΙ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΕΣ ΕΤΟΥΣ 2006 ΣΥΝΟΛΙΚΕΣ ΑΠΑΝΕΣ ΝΕΕ 2006 ΣΥΝΟΛΙΚΕΣ ΑΠΑΝΕΣ ΝΕΕ ΕΤΟΥΣ 2006 ΣΥΝΟΛΙΚΕΣ ΑΠΑΝΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΠΟΛΥΜΕΛΩΝ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΩΝ ΩΦΕΛΟΥΜΕΝΟΙ ΩΦΕΛΟΥΜΕΝΟΙ 443 ΩΦΕΛΟΥΜΕΝΟΙ ΩΦΕΛΟΥΜΕΝΟΙ ΩΦΕΛΟΥΜΕΝΟΙ Πρόγραµµα Απόκτησης Επαγγελµατικής Εµπειρίας (Stage) Το πρόγραµµα απόκτησης επαγγελµατικής εµπειρίας (Stage) αποτελεί ουσιαστικά µια παραλλαγή του προγράµµατος επιχορήγησης εργοδοτών για την δηµιουργία νέων θέσεων εργασίας. Αφορά επιχορήγηση θέσεων τόσο στον ιδιωτικό τοµέα όσο και στο δηµόσιο αλλά και στον ενδιάµεσο κοινωνικό τοµέα της οικονοµίας. Ξεκίνησε το 1999 επιδοτώντας θέσεις απόκτησης εργασιακής εµπειρίας και εµφάνισε αµέσως πολύ υψηλή ζήτηση. 45 Το πρόγραµµα αυτό δίνει την απαιτούµενη προηγούµενη εργασιακή εµπειρία, συνήθως σε νέα άτοµα και σε άτοµα ευπαθών κοινωνικών οµάδων, ώστε στη συνέχεια να είναι ευκολότερη η είσοδός τους στην αγορά εργασίας. 45 Ετήσια Έκθεση 2000 σελ

40 Στην περίοδο ο ΟΑΕ υλοποίησε προγράµµατα απόκτησης επαγγελµατικής εµπειρίας τόσο µε την συγχρηµατοδότηση του ΕΚΤ αλλά και µε ίδιους πόρους. Υλοποιήθηκαν έτσι 12 συγχρηµατοδοτούµενα προγράµµατα Stage συνολικού προϋπολογισµού από τα οποία ωφελήθηκαν άνεργοι (6.290 / άνεργο). Στον πίνακα 3 που ακολουθεί παρουσιάζονται τα συγχρηµατοδοτούµενα προγράµµατα της περιόδου αυτής. Πίνακας 3: Stage για την περίοδο Stage 2000 Stage 2001 Stage 2002 ΣΕ ΕΙ ΙΚΟΤΗΤΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗΣ ΚΑΙ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ Stage 2004 ΣΕ ΕΙ ΙΚΟΤΗΤΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗΣ ΚΑΙ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ ΣΥΝΟΛΙΚΕΣ ΑΠΑΝΕΣ έναρξη λήξη 1/1/ /12/2005 ΣΥΝΟΛΙΚΕΣ ΑΠΑΝΕΣ έναρξη λήξη 1/1/ /12/2005 ΣΥΝΟΛΙΚΕΣ ΑΠΑΝΕΣ έναρξη λήξη 1/1/ /06/2004 ΣΥΝΟΛΙΚΕΣ ΑΠΑΝΕΣ έναρξη λήξη 1/1/ /06/2006 ΩΦΕΛΟΥΜΕΝΟΙ ΩΦΕΛΟΥΜΕΝΟΙ ΩΦΕΛΟΥΜΕΝΟΙ ΩΦΕΛΟΥΜΕΝΟΙ 453 Stage 2005 ΣΥΝΟΛΙΚΕΣ ΑΠΑΝΕΣ ΩΦΕΛΟΥΜΕΝΟΙ Stage ΟΚΑ Stage ΓΕΝΙΚΗ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ ΕΜΠΟΡΙΟΥ έναρξη λήξη 1/1/ /06/2007 ΣΥΝΟΛΙΚΕΣ ΑΠΑΝΕΣ έναρξη λήξη 23/2/ /12/2008 ΣΥΝΟΛΙΚΕΣ ΑΠΑΝΕΣ ΩΦΕΛΟΥΜΕΝΟΙ ΩΦΕΛΟΥΜΕΝΟΙ 200 έναρξη λήξη 40

41 Stage ΣΤΟΝ ΟΕΕ ΚΑΙ ΟΕΚ STAGE 2006 STAGE ΣΤΟΝ ΤΟΜΕΑ ΤΟΥ ΦΥΣΙΚΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ STAGE ΤΟΥΣ ΤΟΜΕΙΣ ΤΗΣ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗΣ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΣΥΓΧΡΟΝΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ 1/12/ /12/2008 ΣΥΝΟΛΙΚΕΣ ΑΠΑΝΕΣ έναρξη λήξη 13/9/ /12/2008 ΣΥΝΟΛΙΚΕΣ ΑΠΑΝΕΣ ΣΥΝΟΛΙΚΕΣ ΑΠΑΝΕΣ ΣΥΝΟΛΙΚΕΣ ΑΠΑΝΕΣ ,02 ΩΦΕΛΟΥΜΕΝΟΙ 300 ΩΦΕΛΟΥΜΕΝΟΙ ΩΦΕΛΟΥΜΕΝΟΙ ΩΦΕΛΟΥΜΕΝΟΙ STAGE ΓΙΑ ΤΗ ΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΝΕΩΝ ΘΕΣΕΩΝ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΚΑΙ ΝΕΩΝ ΕΛΕΥΘΕΡΩΝ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΩΝ, ΑΝΕΡΓΩΝ ΓΥΝΑΙΚΩΝ ΣΥΝΟΛΙΚΕΣ ΑΠΑΝΕΣ ΩΦΕΛΟΥΜΕΝΟΙ Κριτική αξιολόγηση των ενεργητικών πολιτικών αγοράς εργασίας Για τον προσδιορισµό της αποτελεσµατικότητας των αναλαµβανόµενων ενεργητικών πολιτικών για την αντιµετώπιση της ανεργίας και την προώθηση της απασχόλησης, απαιτείται η µελέτη των επιπτώσεών τους τόσο µε µίκρο- όσο και σε µάκρο- επίπεδο. Οι µίκρο-αναλύσεις των επιπτώσεων των µεµονωµένων προγραµµάτων αφορούν στα άτοµα που αποτελούν τους αποδέκτες των πολιτικών αυτών, ενώ οι µάκρο-αναλύσεις αναφέρονται στη συνολική επίδραση των πολιτικών στην απασχόληση και την κοινωνική συνοχή. Οι δυο αυτές αναλύσεις πολλές φορές καταλήγουν σε διαφορετικά συµπεράσµατα καθώς µια πολιτική µπορεί να επιφέρει αναµφισβήτητα θετικά αποτελέσµατα στο σύνολο της 41

42 οικονοµίας, αλλά αµφιλεγόµενα αποτελέσµατα ως προς την άµεση προώθηση της απασχόλησης των δικαιούχων της πολιτικής αυτής. Σχετικά µε την πολιτική επιδότησης της ανεργίας, όπως έχει ήδη αναφερθεί σε προηγούµενη ενότητα, εκφράζεται επιφύλαξη ως προς την αποτελεσµατικότητά της. Υποστηρίζεται πως, τα έσοδα που αποκτώνται διαµέσου των επιδοµάτων ανεργίας ασκούν αρνητικές επιδράσεις στις συµπεριφορές των εργοδοτών και των εργαζοµένων αναφορικά µε τον καθορισµό του επιπέδου των µισθών. 46 Για το συγκεκριµένο ζήτηµα υποστηρίζεται πως η αποκαλούµενη «γενναιοδωρία» των συστηµάτων επιδότησης των ανέργων, δηλαδή η υψηλή αναλογία των επιδοµάτων ανεργίας και των πρόσθετων άµεσων και έµµεσων επιδοµάτων προνοίας που λαµβάνει ο άνεργος προς το µισθό που θα ελάµβανε από την πιθανή απασχόλησή του, λειτουργεί ανασταλτικά στη διάθεση του για αναζήτηση εργασίας. Υποστηρίζεται, δηλαδή, ότι τα «υψηλά» επιδόµατα ανεργίας σε συνδυασµό µε την µεγάλη διάρκειά τους, αποδυναµώνουν την διάθεση των ανέργων για αναζήτηση εργασίας και προκαλούν το αποκαλούµενο φαινόµενο «παγίδευσης στην ανεργία», δηλαδή το φαινόµενο κατά το οποίο οι άνεργοι προτιµούν να είναι επιδοτούµενοι άνεργοι παρά εργαζόµενοι σε ανασφαλείς και χαµηλά αµειβόµενες θέσεις εργασίας. 47 Για τις ενεργητικές πολιτικές απασχόλησης, εξετάζονται τόσο οι επιπτώσεις τους στα οικονοµικά µεγέθη, όπως είναι η επίδρασή τους στα συνολικά επίπεδα απασχόλησης και ανεργίας (άµεσες επιπτώσεις), όσο και οι έµµεσες επιπτώσεις τους. Οι τελευταίες αναφέρονται στο φαινόµενο της εκτόπισης (displacement), όπου οι επιδοτούµενες δραστηριότητες ενδέχεται να αντικαταστήσουν τις µη-επιδοτούµενες δραστηριότητες της οικονοµίας, το φαινόµενο της µηδενικής επίδρασης (deadweight), δηλαδή την επίτευξη αποτελεσµάτων που έτσι κι αλλιώς θα επιτυγχάνονταν και χωρίς τα προγράµµατα των πολιτικών απασχόλησης, το φαινόµενο της αφρόκρεµας (creaming), δηλαδή το φαινόµενο της ωφέλειας µόνο των περισσότερο απασχολήσιµων εργαζοµένων, το φαινόµενο της υποκατάστασης (substitution), δηλαδή την αντικατάσταση των µη επιδοτούµενων εργαζοµένων από επιδοτούµενους ανέργους και τέλος τις επιπτώσεις στη φορολογία και τις στρεβλώσεις που επιφέρει η χρηµατοδότηση των ενεργητικών µέτρων ως προς τα πραγµατικά εισοδήµατα των ατόµων 48. Επίσης, υποστηρίζεται ότι οι ενεργητικές παρεµβάσεις, συνήθως σύντοµης χρονικής διάρκειας, δηµιουργούν τις προϋποθέσεις για ένα «µπλοκάρισµα» του ανέργου είτε εξαιτίας 46 Employment in Europe 2006 σελ Κ. ηµουλάς- Κ. Μιχαλοπούλου σελ Employment in Europe 2006 σελ

43 του επαγγελµατικού προσανατολισµού που του δίνουν, είτε εξαιτίας της µείωσης των κινήτρων να βρει µια κανονική θέση εργασίας, όσο διαρκεί το πρόγραµµα. 49 Σε ορισµένες περιπτώσεις, όµως, αναφέρονται ως έµµεσες επιπτώσεις των ενεργητικών πολιτικών απασχόλησης που δεν έχουν οικονοµικό χαρακτήρα, ο περιορισµός της εγκληµατικότητας χάρη στη συµµετοχή οικονοµικά µειονεκτούντων ατόµων στα προγράµµατα κατάρτισης ή τα προγράµµατα ενεργοποίησης για την αναζήτηση απασχόλησης καθώς και ο περιορισµός της χρήσης ναρκωτικών και η βελτίωση της υγείας των συµµετεχόντων. Έτσι, οι πολιτικές απασχόλησης θα πρέπει µάλλον να αντιµετωπίζονται από το ευρύτερο πρίσµα της σχέσης µεταξύ κόστους και αποτελέσµατος αντί της στενής οικονοµικής ανάλυσης της σχέσης κόστους και οφέλους. 50 Ειδικότερα για τα προγράµµατα εφαρµογής ενεργητικών πολιτικών απασχόλησης στη χώρα µας (ΝΘΕ, ΝΕΕ, Stage), έχει ασκηθεί κριτική τόσο ως προς τη διαδικασία υλοποίησης τους, όσο και ως προς την αποτελεσµατικότητά τους στην µείωση της ανεργίας και την προώθηση της απασχόλησης. Τον Ιούνιο του 2007 ο Συνήγορος του Πολίτη εξέδωσε Ειδική Έκθεση µε τίτλο: «Υλοποίηση ενεργητικών Πολιτικών Απασχόλησης από τον ΟΑΕ - Εµπειρία του Συνηγόρου του Πολίτη». Στην έκθεση αυτή παρουσιάστηκαν τα αποτελέσµατα της διερεύνησης πεντακοσίων πενήντα έξι (556) αναφορών που είχαν υποβληθεί στο ΣτΠ κατά την περίοδο σχετικά µε την υλοποίηση ενεργητικών πολιτικών από τον ΟΑΕ. Τα προβλήµατα που εντοπίστηκαν από τον ΣτΠ οργανώθηκαν σε τρείς βασικές κατηγορίες: Η πρώτη, αφορά προβλήµατα και δυσλειτουργίες που αναδείχθηκαν λόγω του χαρακτήρα και των ιδιαιτεροτήτων των υλοποιούµενων ενεργητικών πολιτικών απασχόλησης και σχετίζονται µε το ασταθές νοµοθετικό πλαίσιο και το πλαίσιο λειτουργίας των πολιτικών αυτών, τη διαχειριστική ευελιξία στον καθορισµό των θέσεων υπαγωγής στα επιµέρους προγράµµατα και την πολυπλοκότητα και συνθετότητα του κανονιστικού πλαισίου και των διαδικασιών υλοποίησης, η δεύτερη, άπτεται προβληµάτων που εντοπίστηκαν σε επίπεδο εφαρµογής των ενεργητικών πολιτικών απασχόλησης από τις υπηρεσίες απασχόλησης του ΟΑΕ, κατά τα διάφορα στάδια υλοποίησης των πολιτικών αυτών και 49 A. εδουσόπουλος 1997 σελ Κ. ηµουλας- Κ. Μιχαλοπούλου σελ

44 η τρίτη, εστιάζεται σε προβλήµατα που ενέκυψαν λόγω ελλιπούς ή εσφαλµένης πληροφόρησης των δικαιούχων από τις υπηρεσίες απασχόλησης ή λόγω της συµπεριφοράς των υπαλλήλων του Οργανισµού, καθώς και σε προβλήµατα που αφορούν την εξυπηρέτηση των πολιτών. Στη συνέχεια, ο ΣτΠ κατέληξε σε συµπερασµατικές επισηµάνσεις, παρατηρήσεις γενικότερου χαρακτήρα και φυσικά σε προτάσεις για την βελτίωση του τρόπου υλοποίησης των ενεργητικών πολιτικών από τον ΟΑΕ. 51 Λαµβάνοντας υπόψην την κριτική που ασκείται τόσο στις παθητικές όσο και στις ενεργητικές πολιτικές αγοράς εργασίας για τις πιθανές δυσµενείς επιπτώσεις τους, κάθε σύγχρονο κράτος πρόνοιας οφείλει να σχεδιάζει µια ολοκληρωµένη πολιτική αντιµετώπισης της ανεργίας εκµεταλλευόµενη των θετικών µόνο στοιχείων των παραπάνω πολιτικών. Στις σηµερινές συνθήκες µαζικής ανεργίας και δυσµενών προοπτικών απασχόλησης, απαιτείται µια ολοκληρωµένη πολιτική, η οποία θα πρέπει να δίνει το ίδιο βάρος και να συγκροτεί σε ένα ενιαίο σύνολο τα «ενεργητικά» και «παθητικά» µέτρα. Ο σχεδιασµός και η προώθηση ολοκληρωµένων παρεµβάσεων στην αγορά εργασίας, οφείλει να περιλαµβάνει τόσο µέτρα επανένταξης των ανέργων και προστασίας των υπαρχουσών θέσεων εργασίας, όσο και αποτελεσµατικά µέτρα προστασίας, στήριξης και ενθάρρυνσης των ανέργων. Οι παρεµβάσεις αυτές θα πρέπει να µεταφέρουν το κέντρο βάρους από τα γενικά µέτρα (επιδότηση των επιχειρήσεων για τη δηµιουργία θέσεων εργασίας, κατάρτισης κ.λ.π) στους ίδιους τους έχοντες το πρόβληµα της ανεργίας, αλλά και σε αυτούς που κινδυνεύουν να χάσουν την εργασία τους, ενώ ιδιαίτερο βάρος πρέπει να δοθεί στους µακράς διάρκειας ανέργους και τις οµάδες που απειλούνται µε κοινωνικό αποκλεισµό Η ευρωπαϊκή πολιτική για την προώθηση της απασχόλησης 4.1 Από τη Λευκή Βίβλο ως την Στρατηγική της Λισσαβόνας Στις αρχές της δεκαετίας του 90 η Ευρωπαϊκή Κοινότητα αντιµετώπιζε τρία θεµελιώδη ζητήµατα: (α) την κατάσταση της ανταγωνιστικότητας της Ευρωπαϊκής οικονοµίας και τις δυνατότητες ανάπτυξης της σε συνδυασµό µε την νοµισµατική σύγκλιση, (β) τις προοπτικές σταθεροποίησης του πολιτικού και θεσµικού πλαισίου που θα οδηγούσε σε µια Ευρωπαϊκή 51 Για περισσότερες πληροφορίες βλ. την Ειδική Έκθεση του ΣτΠ Περιοδικό «Ενηµέρωση» τεύχος 63 σελ. 5 44

45 Ένωση και (γ) το διογκούµενο πρόβληµα της ανεργίας. 53 Πρωταρχικός στόχος της ΕΚ την εποχή εκείνη, ήταν η υιοθέτηση όλων εκείνων των απαραίτητων πολιτικών που θα την µετέτρεπαν σε µια ισχυρή οικονοµική και πολιτική ένωση και ως εκ τούτου, όλες οι προσπάθειες και οι πολιτικές της στρέφονταν προς την επίτευξη του σκοπού αυτού. Αναφορικά µε το ζήτηµα της ανεργίας, η πλήρης απασχόληση πάντα αποτελούσε έναν από τους στόχους της κοινότητας καθώς περιλαµβάνονταν ήδη στη Συνθήκη της Ρώµης. Ωστόσο, το ζήτηµα της Απασχόλησης θίχτηκε ουσιαστικά σε ευρωπαϊκό επίπεδο στα κείµενα της Λευκής Βίβλου για την Ανάπτυξη, την Ανταγωνιστικότητα και την Απασχόληση, που συντάχθηκε υπό την εποπτεία του τότε προέδρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ζακ Ντελόρ το Με το κείµενο αυτό τέθηκαν οι ιδεολογικές και πολιτικές βάσεις πάνω στις οποίες στηρίχθηκαν και αναπτύχθηκαν έκτοτε συντονισµένες στρατηγικές αναφορικά µε την απασχόληση. 54 Στο Ευρωπαϊκό Συµβούλιο του Έσσεν το εκέµβριο του 1994 υιοθετήθηκαν πέντε πρωταρχικοί στόχοι τους οποίους υποχρεούντο να ακολουθήσουν τα κράτη µέλη: «ανάπτυξη των ανθρώπινων πόρων µέσω της επαγγελµατικής κατάρτισης», «υποστήριξη στις παραγωγικές επενδύσεις µέσω µετριοπαθών µισθολογικών πολιτικών», «βελτίωση της αποτελεσµατικότητας των θεσµών της αγοράς εργασίας», «εντοπισµός νέων πηγών θέσεων εργασίας µέσω των τοπικών πρωτοβουλιών» και «προώθηση της πρόσβασης στην αγορά εργασίας για ορισµένες οµάδες στόχους όπως οι νέοι, οι µακροχρόνια άνεργοι και οι γυναίκες». Οι στόχοι αυτοί ή αλλιώς «στρατηγικές του Έσσεν» συνέβαλαν στη δόµηση των πρώτων βηµάτων για την εφαρµογή κοινών ευρωπαϊκών δεικτών για την απασχόληση. Συνεπώς, µε τη Στρατηγική του Έσσεν οροθετείται η πολιτική δέσµευση σε ευρωπαϊκό επίπεδο όσον αφορά την απασχόληση. Η Συνθήκη του Άµστερνταµ του 1997 όµως αποτέλεσε στην πραγµατικότητα ένα από πλέον σηµαντικότερα βήµατα στην υιοθέτηση και διαµόρφωση µιας περισσότερο συντονισµένης πολιτικής για την απασχόληση. Στην Συνθήκη αυτή, χαρακτηρίζεται η πρόκληση της προώθησης της απασχόλησης ως κοινή µέριµνα όλων των κρατών µελών. Ως εκ τούτου, ανέθεσε στην Ε.Ε. ένα ρόλο συντονισµού των εθνικών πολιτικών απασχόλησης παρέχοντας τη δυνατότητα για ανάληψη ειδικών συµπληρωµατικών πρωτοβουλιών βάσει της κοινοτικής νοµοθεσίας ή του κοινωνικού διαλόγου και µε την οικονοµική υποστήριξη της Ε.Ε ιδίως µέσω του ΕΚΤ, ενώ η αρµοδιότητα άσκησης πολιτικής για την απασχόληση εξακολουθεί να υπάγεται στην αρµοδιότητα των κρατών µελών. Το 53 ΠΑΕΠ Α.Ε 2002 σελ Β. Κρυατσιώτη 2005 σελ

46 µέσο για τον συντονισµό αυτό προβλέπεται στα άρθρα της Συνθήκης του Άµστερνταµ, στα οποία αναφέρεται το πλαίσιο για την ανάπτυξη µιας κοινής ευρωπαϊκής στρατηγικής για την απασχόληση, στη βάση κοινών προκαθορισµένων στόχων και προτεραιοτήτων. Η διαδικασία συντονισµού 55 δροµολογήθηκε στη «Σύνοδο Κορυφής για την Απασχόληση» το 1997 στο Λουξεµβούργο από το Ευρωπαϊκό Συµβούλιο, µε βάση τα ακόλουθα στάδια που καθορίζονται από την Συνθήκη του Άµστερνταµ (άρθρο 128). Πρώτον, κατόπιν πρότασης της Επιτροπής που πρέπει να εγκριθεί από το Ευρωπαϊκό Συµβούλιο, το Συµβούλιο καθορίζει σειρά κοινών προτεραιοτήτων δράσης, δηλαδή τις κατευθυντήριες γραµµές απασχόλησης των κρατών µελών. Επιπροσθέτως για να συµπληρωθούν οι κατευθυντήριες γραµµές απασχόλησης µε πιο συγκεκριµένους προσανατολισµούς πολιτικής για τα κράτη µέλη, το Συµβούλιο εκδίδει κάθε χρόνο ειδικές για κάθε χώρα συστάσεις κατόπιν προτάσεως της Επιτροπής. Κάθε χρόνο, κάθε κράτος µέλος καταρτίζει ένα Εθνικό Σχέδιο ράσης, το οποίο περιγράφει τον τρόπο µε τον οποίο οι εν λόγω κατευθυντήριες γραµµές και συστάσεις εφαρµόζονται σε εθνικό επίπεδο. Η Επιτροπή και το Συµβούλιο εξετάζουν από κοινού τα Εθνικά Σχέδια ράσης και υποβάλλουν µια κοινή έκθεση για την απασχόληση. Η κοινή έκθεση για την απασχόληση εξετάζεται από το Ευρωπαϊκό Συµβούλιο, τα συµπεράσµατα του οποίου αποτελούν την βάση για µια νέα πρόταση κατευθυντήριων γραµµών και συστάσεων για την απασχόληση. Η σύνοδος κορυφής του Λουξεµβούργου εξειδίκευσε περαιτέρω την «εντολή» του άρθρου 128, εξειδίκευση η οποία αφορούσε τον προσδιορισµό των κύριων αξόνων δράσης γύρω από τέσσερις πυλώνες 56, ήτοι: 1. την βελτίωση της ικανότητας επαγγελµατικής ένταξης (πυλώνας απασχολησιµότητα), 2. την ανάπτυξη επιχειρηµατικού πνεύµατος (πυλώνας επιχειρηµατικότητας), 3. την βελτίωση της ικανότητας προσαρµογής των επιχειρήσεων και των εργαζοµένων (πυλώνας προσαρµοστικότητας) και 4. την ενίσχυση των πολιτικών ισότητας ευκαιριών στην αγορά εργασίας (πυλώνας ίσων ευκαιριών). 55 Βλέπε Ευρωπαϊκή Επιτροπή 2004 σελ Β. Κρυατσιώτη 2005 σελ

47 Η αµέσως µετά το Άµστερνταµ Σύνοδος των κρατών µελών της Ε.Ε που καθόρισε και καθορίζει την Ευρωπαϊκή Στρατηγική για την Απασχόληση (εφεξής ΕΣΑ) µέχρι σήµερα, είναι η Σύνοδος Κορυφής της Λισσαβόνας το Μάρτιο του Ο στόχος που ορίσθηκε από το Συµβούλιο της Λισσαβόνας ήταν να γίνει η Ευρώπη «η ανταγωνιστικότερη και δυναµικότερη οικονοµία της γνώσης στον κόσµο, ικανή για µια βιώσιµη οικονοµική ανάπτυξη συνοδευόµενη από ποσοτική και ποιοτική βελτίωση της απασχόλησης και µεγαλύτερη κοινωνική συνοχή» εντός δεκαετίας. Έτσι στην σύνοδο της Λισσαβόνας τίθεται ως πρωταρχικός στόχος η πλήρης απασχόληση και η επιδίωξη της αύξησης του ποσοστού απασχόλησης από 62,2% το 1999 σε 70% το 2010 (γυναίκες τουλάχιστον 60%). Στην Στοκχόλµη (2001) επιδιώκεται, ως ενδιάµεσο βήµα, ο στόχος της προσέγγισης του συνολικού δείκτη απασχόλησης στο 67% (γυναίκες 57%) ενώ το ποσοστό απασχόλησης των εργαζοµένων µεγαλύτερης ηλικίας θα πρέπει να φτάσει στο 50% µέχρι το Στη Βαρκελώνη (2002) επιβεβαιώνεται ότι η πλήρης απασχόληση αποτελεί πρωταρχικό στόχο της Ε.Ε. και κρίνεται αναγκαία η ενδυνάµωση της στρατηγικής για την απασχόληση ως µέσο της στρατηγικής της Λισσαβόνας στην διευρυµένη πλέον Ευρώπη. Το 2003, µετά την αξιολόγηση της πρώτης πενταετίας εφαρµογής της ΕΣΑ, και µε το δεδοµένο της σταθερής προσήλωσης στους στόχους της Λισσαβόνας, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή παρουσίασε τον Ιανουάριο του 2003 πρόταση για την αναθεώρηση της Ευρωπαϊκής Στρατηγικής για την Απασχόληση 57. Η αναθεώρηση προέβλεπε µεγαλύτερη συγκεκριµενοποίηση στόχων, απλοποίηση των διαδικασιών εφαρµογής, επαναπροσδιορισµό των στρατηγικών αξόνων (πυλώνων στην ΕΣΑ 1997) και βελτίωση της λειτουργίας διακυβέρνησης (governance). Στην αναθεωρηµένη ΕΣΑ το πακέτο απασχόλησης (µε τις Κατευθυντήριες Εφαρµογές) θα περιλαµβάνει και τις Ευρείες Οικονοµικές Κατευθύνσεις, µε στοιχεία από την αντίστοιχη Έκθεση, καθώς επίσης ένα προσχέδιο της Ενιαίας Έκθεσης για την Απασχόληση, και µια Έκθεση για την εφαρµογή της Εσωτερικής Αγοράς. Οι τέσσερις Πυλώνες της προηγούµενης περιόδου αντικαταστάθηκαν από τρεις βασικούς προσανατολισµούς, εφόσον κρίθηκε σκόπιµη µια περαιτέρω συγκεκριµενοποίηση του περιεχοµένου των αρχικών Πυλώνων και των αντίστοιχων Κατευθυντήριων Γραµµών. Οι βασικοί προσανατολισµοί ή οι κύριες κατευθυντήριες γραµµές αποφασίσθηκαν από το Συµβούλιο ήταν οι εξής: 1. Πλήρης Απασχόλησης 57 ΠΑΕΠ Α.Ε 2004 σελ

48 2. Βελτίωση της ποιότητας και της παραγωγικότητας στην εργασία 3. Ενίσχυση της κοινωνικής συνοχής και ενσωµάτωσης. Προσδιορίστηκαν, επίσης, δέκα ειδικότεροι τοµείς δράσης για την υποστήριξη των βασικών στόχων που προαναφέρθηκαν, οι οποίοι αναφέρονται ως Ειδικές Κατευθυντήριες Γραµµές και είναι οι εξής: 1. Ενεργητικά και προληπτικά µέτρα για τους ανέργους και τους αέργους 2. ηµιουργία θέσεων εργασίας και επιχειρηµατικό πνεύµα 3. Αντιµετώπιση των αλλαγών και προώθηση της προσαρµοστικότητας και της κινητικότητας στην αγορά εργασίας 4. Προώθηση της ανάπτυξης του ανθρωπίνου δυναµικού και της δια βίου µάθησης 5. Αύξηση της προσφοράς εργατικού δυναµικού και παράταση του επαγγελµατικού βίου 6. Ισότητα των φύλων 7. Προώθηση της ένταξης και καταπολέµησης των διακρίσεων έναντι των ατόµων που βρίσκονται σε µειονεκτική θέση στην αγορά εργασίας 8. Προώθηση της ελαστικότητας της εργασίας µέσω κινήτρων ώστε να καταστεί αυτή οικονοµικά συµφέρουσα 9. Μετατροπή της αδήλωτης εργασίας σε κανονικής µορφής απασχόληση 10. Αντιµετώπιση των περιφερειακών ανισοτήτων στην απασχόληση. Στο πλαίσιο των ανωτέρω προτεραιοτήτων και ειδικών κατευθυντήριων γραµµών έγιναν συστάσεις σε κάθε κράτος µέλος για την ταχύτερη προσαρµογή στην αναθεωρηµένη στρατηγική για την απασχόληση. Έτσι, τα κράτη µέλη δεσµεύτηκαν να υποβάλλουν Εθνικά Προγράµµατα Μεταρρυθµίσεων για την Ανάπτυξη και την Απασχόληση 58 τριετούς διάρκειας, βασισµένα στις ενιαίες κατευθυντήριες γραµµές. 4.2 Κατευθυντήριες γραµµές για τις πολιτικές απασχόλησης ( ) 59 Στις 3 Μαρτίου 2008 απεστάλη σχέδιο απόφασης του Συµβουλίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης προς το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο σχετικά µε τις κατευθυντήριες γραµµές για την απασχόληση για την περίοδο Το Συµβούλιο πρόκειται να επανέλθει στο κείµενο εφόσον προηγουµένως γνωµοδοτήσει το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. 58 Τα εθνικά προγράµµατα µεταρρυθµίσεων αντικατέστησαν τα εθνικά σχέδια δράσης για την απασχόληση 59 Σχέδιο απόφασης του Συµβουλίου της ΕΕ (7170/08) 48

49 Οι κατευθυντήριες γραµµές για την απασχόληση αποτελούν µέρος των Ολοκληρωµένων Κατευθυντήριων Γραµµών για την Ανάπτυξη και την Απασχόληση για την περίοδο , οι οποίες εδράζονται σε τρεις πυλώνες: (α) µακροοικονοµικές πολιτικές, (β) µικροοικονοµικές µεταρρυθµίσεις και (γ) πολιτικές απασχόλησης. Οι ολοκληρωµένες κατευθυντήριες γραµµές, λειτουργούν ως το κύριο πολιτικό µέσο για την εφαρµογή της Στρατηγικής της Λισσαβόνας και συµβάλλουν από κοινού στην επίτευξη των στόχων της αειφόρου µεγέθυνσης και απασχόλησης και ενισχύουν την κοινωνική συνοχή. Για την επίτευξη των παραπάνω στόχων, η Ένωση, µέσω των κατευθυντήριων γραµµών, κατευθύνει τις προσπάθειες των κρατών µελών σε ενέργειες οι οποίες επικεντρώνονται στις ακόλουθες προτεραιότητες: προσέλκυση και διατήρηση περισσότερων ατόµων στην αγορά εργασίας, αύξηση της προσφοράς εργασίας και εκσυγχρονισµός των συστηµάτων κοινωνικής προστασίας, βελτίωση της ικανότητας προσαρµογής εργαζοµένων και επιχειρήσεων, αύξηση των επενδύσεων σε ανθρώπινο κεφάλαιο µε τη βελτίωση της εκπαίδευσης και των δεξιοτήτων. Για την προσέλκυση και διατήρηση περισσότερων ατόµων στην αγορά εργασίας, αύξηση της προσφοράς εργασίας και εκσυγχρονισµός των συστηµάτων κοινωνικής προστασίας, προτείνονται οι κατευθυντήριες γραµµές 17, 18, 19 και 20. Κατευθυντήρια γραµµή αριθ. 17: Να εφαρµοστούν πολιτικές απασχόλησης που στοχεύουν στην πλήρη απασχόληση, στη βελτίωση της ποιότητας και της παραγωγικότητας στην εργασία και στην ενίσχυση της κοινωνικής και εδαφικής συνοχής. Οι πολιτικές πρέπει να συµβάλλουν ώστε να επιτευχθεί στην Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) έως το 2010 συνολικό ποσοστό απασχόλησης 70 % κατά µέσο όρο, ποσοστό απασχόλησης για τις γυναίκες τουλάχιστον 60 % και ποσοστό απασχόλησης για τους µεγαλύτερους σε ηλικία εργαζόµενους (από 55 έως 64 ετών) 50 %, και στη µείωση της ανεργίας και της αεργίας. Τα κράτη µέλη πρέπει να εξετάσουν το ενδεχόµενο να θέσουν εθνικούς στόχους για ποσοστά απασχόλησης. Κατευθυντήρια γραµµή αριθ. 18: Να προωθηθεί µια προσέγγιση της εργασίας βασιζόµενη στον κύκλο της ζωής µε τη λήψη των ακόλουθων µέτρων: - ανανέωση των προσπαθειών για τη διάνοιξη προοπτικών απασχόλησης για νέους και µείωση της ανεργίας των νέων, όπως ζητείται στο Ευρωπαϊκό Σύµφωνο για τη Νεολαία, - αποφασιστική δράση για την αύξηση της συµµετοχής των γυναικών και τη µείωση των διαφορών µεταξύ ανδρών και γυναικών σε θέµατα απασχόλησης, ανεργίας και αµοιβών, 49

50 - καλύτερος συνδυασµός επαγγελµατικής και ιδιωτικής ζωής και πρόβλεψη προσβάσιµων και οικονοµικώς προσιτών κέντρων φροντίδας των παιδιών και δυνατοτήτων φροντίδας άλλων εξαρτώµενων ατόµων, - υποστήριξη της παράτασης του επαγγελµατικού βίου, µεταξύ άλλων µε κατάλληλες συνθήκες εργασίας, βελτίωση του (εργασιακού) υγειονοµικού καθεστώτος και παροχή κατάλληλων κινήτρων για εργασία και αποθάρρυνση της πρόωρης συνταξιοδότησης, - εκσυγχρονισµός των συστηµάτων κοινωνικής προστασίας, συµπεριλαµβανοµένης της συνταξιοδότησης και της ιατροφαρµακευτικής περίθαλψης, µε διασφάλιση της κοινωνικής τους επάρκειας, της χρηµατοοικονοµικής βιωσιµότητάς τους και την ικανότητα προσαρµογής τους στην εξέλιξη των αναγκών, κατά τρόπο ώστε να υποστηριχθεί η συµµετοχή στην απασχόληση και η παράταση του επαγγελµατικού βίου. Αυτή η ολοκληρωµένη κατευθυντήρια γραµµή πρέπει να εφαρµοστεί µε την συνεκτίµηση της κατευθυντήριας γραµµής αριθ.2 «Να διασφαλιστεί η οικονοµική και δηµοσιονοµική βιωσιµότητα ως βάση για την αύξηση της απασχόλησης». Κατευθυντήρια γραµµή αριθ. 19: Να δηµιουργηθούν αγορές εργασίας χωρίς αποκλεισµούς, να ενισχυθεί η ελκυστικότητα της εργασίας και να καταστεί αυτή αποδοτική για όσους αναζητούν εργασία, όπως µεταξύ άλλων τα µειονεκτούντα και ανενεργά άτοµα µε την εφαρµογή: - ενεργών και προληπτικών µέτρων αγοράς εργασίας, όπως ο έγκαιρος προσδιορισµός των αναγκών, η βοήθεια στην αναζήτηση απασχόλησης, ο προσανατολισµός και η κατάρτιση στο πλαίσιο εξατοµικευµένων σχεδίων δράσης, η παροχή των αναγκαίων κοινωνικών υπηρεσιών για την ενσωµάτωση στην αγορά εργασίας όσων είναι εντελώς αποκοµµένοι απ αυτήν και για τη συµβολή στην εξάλειψη της φτώχειας, - µε τη συνεχή προσαρµογή των κινήτρων και αντικινήτρων που προκύπτουν από τα συστήµατα εισφορών/παροχών, µη εξαιρουµένης της διαχείρισης και της χορήγησης παροχών υπό όρους και της σηµαντικής µείωσης των υψηλών φορολογικών συντελεστών µε οριακή αποτελεσµατικότητα, ιδίως για όσους έχουν χαµηλό εισόδηµα, ούτως ώστε να εξασφαλίζονται παράλληλα κατάλληλα επίπεδα κοινωνικής προστασίας, - µε την ανάπτυξη νέων πηγών απασχόλησης στις υπηρεσίες για τα άτοµα και τις επιχειρήσεις, ιδίως σε τοπικό επίπεδο. Κατευθυντήρια γραµµή αριθ. 20: Να βελτιωθεί η κάλυψη των αναγκών της αγοράς εργασίας µε τη λήψη των ακόλουθων µέτρων: 50

51 - εκσυγχρονισµού και ενίσχυσης των θεσµών της αγοράς εργασίας, ιδίως των υπηρεσιών απασχόλησης, µε σκοπό να εξασφαλιστεί µεγαλύτερη διαφάνεια των δυνατοτήτων απασχόλησης και κατάρτισης σε εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο, - άρσης των εµποδίων για κινητικότητα των εργαζοµένων σε ολόκληρη την ΕΕ. στα πλαίσια των συνθηκών της ΕΕ, - καλύτερης πρόβλεψης των αναγκών σε δεξιότητες, των ελλείψεων και των αδυναµιών της αγοράς εργασίας, - κατάλληλης διαχείρισης της οικονοµικής µετανάστευσης. Για την βελτίωση της προσαρµοστικότητας των εργαζοµένων και των επιχειρήσεων, προτείνονται οι κατευθυντήριες γραµµές 21 και 22. Κατευθυντήρια γραµµή αριθ. 21: Να προωθηθεί η ευελιξία σε συνδυασµό µε την ασφάλεια της απασχόλησης και να µειωθεί ο κατακερµατισµός της αγοράς εργασίας, λαµβανοµένου δεόντως υπόψη του ρόλου των κοινωνικών εταίρων, µε τη λήψη των ακόλουθων µέτρων: - προσαρµογή της νοµοθεσίας για την απασχόληση, µε ενδεχόµενη επανεξέταση, των διάφορων συµβατικών εργασιακών ρυθµίσεων και ρυθµίσεων για τα ωράρια εργασίας, - αντιµετώπιση του προβλήµατος της αδήλωτης εργασίας, - καλύτερη πρόβλεψη και θετική διαχείριση των αλλαγών, συµπεριλαµβανοµένων των οικονοµικών αναδιαρθρώσεων, ιδίως των αλλαγών που συνδέονται µε το άνοιγµα των αγορών, έτσι ώστε να ελαχιστοποιηθεί το κοινωνικό κόστος τους και να διευκολυνθεί η προσαρµογή, - προώθηση και διάδοση καινοτόµων και προσαρµόσιµων µορφών οργάνωσης εργασίας, προκειµένου να βελτιωθεί η ποιότητα και η παραγωγικότητα στην εργασία, συµπεριλαµβανοµένης της βελτίωσης της υγείας και της ασφάλειας, - στήριξη των αλλαγών στο εργασιακό καθεστώς, συµπεριλαµβανοµένων της κατάρτισης, της αυτοαπασχόλησης, της σύστασης επιχειρήσεων και της γεωγραφικής κινητικότητας. Αυτή η ολοκληρωµένη κατευθυντήρια γραµµή πρέπει να εφαρµοστεί µε την συνεκτίµηση της κατευθυντήριας γραµµής αριθ. 5 «Να ενισχυθεί η συνοχή µεταξύ των µακροοικονοµικών και των διαρθρωτικών πολιτικών και των πολιτικών απασχόλησης». Κατευθυντήρια γραµµή αριθ. 22: Να εξασφαλιστεί ότι η εξέλιξη του κόστους της εργασίας και οι µηχανισµοί καθορισµού των µισθών ευνοούν την απασχόληση: - µε ενθάρρυνση των κοινωνικών εταίρων στα πλαίσια των αρµοδιοτήτων τους προκειµένου να καθορίσουν το ορθό πλαίσιο για τις µισθολογικές διαπραγµατεύσεις, το 51

52 οποίο να λαµβάνει υπ όψη τις προκλήσεις της παραγωγικότητας και της αγοράς εργασίας σε όλα τα ανάλογα επίπεδα και να αποφεύγει τις µισθολογικές διαφορές λόγω φύλου, - µε επανεξέταση των επιπτώσεων του µη µισθολογικού κόστους εργασίας στην απασχόληση και, εφόσον κρίνεται σκόπιµο, µε προσαρµογή της διάρθρωσης και του επιπέδου του, προκειµένου ιδίως να µειωθεί η φορολογική επιβάρυνση για τους χαµηλόµισθους. Αυτή η ολοκληρωµένη κατευθυντήρια γραµµή πρέπει να εφαρµοστεί µε την συνεκτίµηση της κατευθυντήριας γραµµής αριθ. 4. «Να εξασφαλιστεί ότι οι µισθολογικές εξελίξεις συµβάλλουν στη µακροοικονοµική σταθερότητα και την οικονοµική ανάπτυξη». Για την αύξηση των επενδύσεων σε ανθρώπινο κεφάλαιο µε τη βελτίωση της εκπαίδευσης και των δεξιοτήτων, προτείνονται οι κατευθυντήριες γραµµές 23 και 24. Κατευθυντήρια γραµµή αριθ. 23: Να αυξηθούν και να βελτιωθούν οι επενδύσεις σε ανθρώπινο κεφάλαιο µε τη λήψη των ακόλουθων µέτρων: - πολιτικές εκπαίδευσης και κατάρτισης για όλους και δράση προκειµένου να διευκολυνθεί σηµαντικά η πρόσβαση στην αρχική επαγγελµατική εκπαίδευση, στη δευτεροβάθµια και την τριτοβάθµια εκπαίδευση, συµπεριλαµβανοµένων των µαθητειών και της επιχειρηµατικής κατάρτισης, - σηµαντική µείωση του αριθµού όσων εγκαταλείπουν πρόωρα το σχολείο, - αποτελεσµατικές στρατηγικές δια βίου µάθησης, ανοικτές σε όλους, σε σχολεία, επιχειρήσεις, δηµόσιες αρχές και νοικοκυριά, σύµφωνα µε τις ευρωπαϊκές δεσµεύσεις, συµπεριλαµβανοµένων και των κατάλληλων κινήτρων και µηχανισµών επιµερισµού του κόστους, µε προοπτική την αύξηση της συµµετοχής στη συνεχή κατάρτιση και στην κατάρτιση στο χώρο εργασίας καθ όλη τη διάρκεια της ζωής, ιδίως για τους ανειδίκευτους και τους µεγαλύτερους στην ηλικία εργαζόµενους. Αυτή η ολοκληρωµένη κατευθυντήρια γραµµή πρέπει να εφαρµοστεί µε την συνεκτίµηση της κατευθυντήριας γραµµής αριθ. 7. «Να αυξηθούν και να βελτιωθούν οι επενδύσεις στον τοµέα της Ε&Α ιδίως µέσω ιδιωτικών επιχειρήσεων». Κατευθυντήρια γραµµή αριθ. 24: Να προσαρµοστούν τα συστήµατα εκπαίδευσης και κατάρτισης στις νέες απαιτήσεις ως προς τις δεξιότητες µε τη λήψη των ακόλουθων µέτρων: - βελτίωση και διασφάλιση της ελκυστικότητας, της δεκτικότητας και της ποιότητας των προτύπων εκπαίδευσης και κατάρτισης, διεύρυνση της προσφοράς ευκαιριών εκπαίδευσης και κατάρτισης και εξασφάλιση ευέλικτων µεθόδων µάθησης, καθώς και διεύρυνση των δυνατοτήτων κινητικότητας των σπουδαστών και των ασκουµένων, 52

53 - διευκόλυνση και διαφοροποίηση της πρόσβασης για όλους στην εκπαίδευση και κατάρτιση και στη γνώση µέσω της οργάνωσης του χρόνου εργασίας, των υπηρεσιών οικογενειακής στήριξης, του επαγγελµατικού προσανατολισµού και, εφόσον ενδείκνυται, των νέων µορφών επιµερισµού του κόστους, - ανταπόκριση σε νέες ανάγκες απασχόλησης, βασικές ικανότητες και µελλοντικές απαιτήσεις ως προς τις δεξιότητες, µε τη βελτίωση του ορισµού και της διαφάνειας προσόντων, µε την ουσιαστική τους αναγνώριση και µε την επικύρωση της άτυπης και ανεπίσηµης µάθησης. 4.3 Εθνικό πρόγραµµα µεταρρυθµίσεων για την ανάπτυξη και την απασχόληση Όπως έχει ήδη αναφερθεί, ως µέσο για την επίτευξη των στόχων της Στρατηγικής της Λισαβόνας έχει ορισθεί η Ανοιχτή Μέθοδος Συντονισµού (ΑΜΣ), η οποία είναι µια διακυβερνητική µέθοδος στο πλαίσιο της οποίας τα κράτη-µέλη αξιολογούνται από άλλα κράτη-µέλη, ενώ η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει µόνον εποπτικό χαρακτήρα. Η ΑΜΣ εφαρµόζεται σε τοµείς που η Ε.Ε δεν έχει αρµοδιότητα ή έχει µόνο συντρέχουσα αρµοδιότητα ή έχει αρµοδιότητα να λαµβάνει µέτρα υποστήριξης. Ένας τέτοιος τοµέας είναι και η απασχόληση. 60 Στο πλαίσιο της Στρατηγικής της Λισαβόνας η ΑΜΣ επιβάλλει στα κράτη-µέλη να καταρτίσουν σχέδια εθνικών µεταρρυθµίσεων και να τα υποβάλλουν στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Στόχος των ελληνικών ΕΠΜ είναι η ενίσχυση της Απασχόλησης, της Ανάπτυξης και της Κοινωνικής Συνοχής. Το ΕΠΜ για την περίοδο συγκεντρώνει σε ένα ενιαίο κείµενο τις µεταρρυθµίσεις που σχεδιάζει και υλοποιεί η κυβέρνηση στους τοµείς των ηµοσίων Οικονοµικών, των ιαρθρωτικών (µικροοικονοµικών) αλλαγών καθώς και στην Απασχόληση και την Κατάρτιση και την Εκπαίδευση. Οι προτεραιότητες του Εθνικού Προγράµµατος Μεταρρυθµίσεων όπως τέθηκαν από την κυβέρνηση το 2005 συνεχίζουν να ισχύουν και είναι οι εξής: Η συνέχιση της δηµοσιονοµικής εξυγίανσης και εξασφάλιση της µακροχρόνιας βιωσιµότητας των δηµόσιων οικονοµικών. Η αύξηση της παραγωγικότητας, κυρίως µέσω µεταρρυθµίσεων στη ηµόσια ιοίκηση αλλά και από την αντιµετώπιση των διαρθρωτικών προβληµάτων στη λειτουργία των αγορών, τις επενδύσεις σε ανθρώπινο κεφάλαιο και την προώθηση της Κοινωνίας της Γνώσης. 60 Ετήσια έκθεση 2008 σελ

54 Η βελτίωση του επιχειρηµατικού περιβάλλοντος, ενίσχυση του ανταγωνισµού, άνοιγµα των αγορών και αύξηση της εξωστρέφειας και η αξιοποίηση της γεωπολιτικής θέσης της χώρας ως πόλου έλξης επενδυτικών δραστηριοτήτων µε προοπτικές επέκτασης στην ευρύτερη περιοχή της Νοτιοανατολικής Ευρώπης. Η αύξηση της απασχόλησης, µείωση της ανεργίας, καθώς και αποτελεσµατικότερη λειτουργία των συστηµάτων εκπαίδευσης, κατάρτισης και επανακατάρτισης. Στον τοµέα της αγοράς εργασίας η Ελλάδα παραµένει σταθερά προσηλωµένη στην προώθηση των κοινών προτεραιοτήτων που έχουν τεθεί στο πλαίσιο της ΕΣΑ. 61 Βασική επιδίωξη στο πλαίσιο του νέου κύκλου είναι η εντατικοποίηση των προσπαθειών, δίνοντας έµφαση στην υλοποίηση των αναγκαίων µεταρρυθµίσεων στην αγορά εργασίας, µε άξονες αναφοράς τους τοµείς προτεραιότητας που έχει θέσει το Ευρωπαϊκό Συµβούλιο, οι Κατευθυντήριες Γραµµές Απασχόλησης και οι Συστάσεις που έχουν διατυπωθεί προς τη χώρα µας το Στο πλαίσιο της µεταρρυθµιστικής στρατηγικής της χώρας, βασικός στόχος είναι η πλήρης και ποιοτική απασχόληση και η ενίσχυση της κοινωνικής συνοχής. Η διευκόλυνση της πρόσβασης στην εργασία και η επίτευξη και διατήρηση υψηλών ποσοστών απασχόλησης συνεισφέρουν στη συνολική ανάπτυξη της χώρας. Στο νέο αναπτυξιακό περιβάλλον που δηµιουργείται, η ύπαρξη ικανού και ποιοτικού ανθρώπινου δυναµικού συµβάλλει στη βελτίωση της ανταγωνιστικότητας, αυξάνει την παραγωγικότητα και προάγει τη βιώσιµη ανάπτυξη. Η συστηµατική προώθηση της προσαρµοστικότητας εργαζοµένων, εργοδοτών και επιχειρήσεων προάγει, µεταξύ άλλων, την κινητικότητα της εργασίας, η οποία στο πλαίσιο της Κοινωνίας της Γνώσης είναι απαραίτητη και υποβοηθά όχι µόνο τη διατήρηση των υπαρχουσών θέσεων εργασίας, αλλά ταυτόχρονα, τη δηµιουργία νέων και ποιοτικά καλύτερων, αντιµετωπίζοντας διαρθρωτικά προβλήµατα της αγοράς εργασίας. Στο πλαίσιο της προώθησης µίας συνεκτικής στρατηγικής για την «ευελιξία µε ασφάλεια», ιδιαίτερη σηµασία δίδεται στην ενίσχυση της αποτελεσµατικότητας των ενεργητικών πολιτικών απασχόλησης, τη βελτίωση της ποιότητας και παραγωγικότητας της εργασίας, την ενίσχυση των δεξιοτήτων των εργαζοµένων, την προώθηση της υγείας και ασφάλειας στην εργασία, την καταπολέµηση των διακρίσεων στο τοµέα της απασχόλησης και τη µείωση της αδήλωτης εργασίας. 61 Βλ. σελ. 38 της παρούσης εργασίας 54

55 Σταθερή είναι η προσήλωση στη δηµιουργία νέων και ποιοτικών θέσεων εργασίας. Προς αυτή την κατεύθυνση υιοθετούνται µέτρα και πολιτικές για τη διασφάλιση ικανοποιητικών µισθών, την εξασφάλιση των δικαιωµάτων των εργαζοµένων και κυρίως όσων απασχολούνται στις άτυπες µορφές απασχόλησης, τη βελτίωση των συνθηκών υγείας και ασφάλειας στην εργασία καθώς και πολιτικές εναρµόνισης οικογενειακής και επαγγελµατικής ζωής, οι οποίες συµβάλλουν στην ευηµερία των εργαζοµένων και την προώθηση της Κοινωνικής Συνοχής. Αποφασιστικής σηµασίας είναι η ενεργοποίηση του συνόλου του εργατικού δυναµικού, η προώθηση στην απασχόληση των ευπαθών οµάδων του πληθυσµού, η βελτίωση της ποιότητας των υπηρεσιών και η διασφάλιση αξιοπρεπούς διαβίωσης συµβάλλουν στην επίτευξη των στόχων της ενεργού ένταξης. Η ανάπτυξη ενός νέου πλαισίου κοινωνικής συνοχής, το οποίο προάγει τις ατοµικές και κοινωνικές αξίες, προωθεί τη συµµετοχή όλων σε µία κοινωνία ίσων ευκαιριών και δηµιουργεί τις απαραίτητες προϋποθέσεις για την προώθηση των αναγκαίων µεταρρυθµίσεων Για περισσότερες πληροφορίες βλ. ΕΠΜ

56 Μέρος Β : Η περίπτωση των ολοκληρωµένων παρεµβάσεων στην Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας 1. Ολοκληρωµένες παρεµβάσεις για την απασχόληση Όπως έχει ήδη αναφερθεί σε προηγούµενη ενότητα, η συζήτηση για τις επιπτώσεις των πολιτικών απασχόλησης έχει µετατοπιστεί προς τις αλληλεπιδράσεις µεταξύ των ενεργητικών και των παθητικών πολιτικών µε σκοπό την αύξηση των επιδόσεων των ενεργητικών πολιτικών. Στη λογική της συνέργιας των πολιτικών απασχόλησης δίνεται έµφαση στην ανάγκη ανάδειξης των ατοµικών σχεδίων δράσης τα οποία θα έπρεπε να προσφέρουν ένα µείγµα συµβουλευτικής αναφορικά µε τις διαθέσιµες θέσεις εργασίας, την παρακολούθηση της διαδικασίας αναζήτησης απασχόλησης, την κατάρτιση και άλλα µέτρα απασχολησιµότητας, ώστε να είναι αποτελεσµατική η εφαρµογή της στρατηγικής της «ενεργοποίησης» µε απώτερο σκοπό την ενίσχυση της αποτελεσµατικότητας των διαδικασιών σύζευξης και τη βελτίωση των δεξιοτήτων των συµµετεχόντων στα προγράµµατα. 63 Από αυτή την οπτική, οι ολοκληρωµένες παρεµβάσεις για την αντιµετώπιση της ανεργίας αντιµετωπίζονται ως: α) µέτρα που επιδιώκουν τη συνέργεια των παθητικών µε τις ενεργητικές πολιτικές απασχόλησης µε την ανάπτυξη συµπληρωµατικών δράσεων µεταξύ των ενεργητικών και των παθητικών πολιτικών και β) δράσεις που επιδιώκουν την αντιµετώπιση των ανέργων στο πλαίσιο µιας συγκροτηµένης στρατηγικής ενεργοποίησης τους για την εύρεση απασχόλησης όπου και συγκλίνουν οι διαφορετικές ενεργητικές πολιτικές απασχόλησης. 64 Όπως σηµείωνε το 1997 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή: «Η ολοκληρωµένη, παρέµβαση που βασίζεται στην αλληλεπίδραση των διαφόρων συντελεστών, αποτελεί βασική προϋπόθεση όσον αφορά τη σύλληψη µιας στρατηγικής ανάπτυξης των συνεργασιών. Η ολοκλήρωση αυτή συγκεντρώνει τις διαστάσεις της οικονοµικής ανάπτυξης και της δηµιουργίας θέσεων απασχόλησης που συναντώνται στα προγράµµατα και τους πόρους των διαφόρων µελών των συνεργασιών και, των συµφώνων και µπορεί να εφαρµοστεί και στο επίπεδο της δράσης και στο επίπεδο της στρατηγικής. Όσον αφορά, τη δράση, η ολοκλήρωση µπορεί να επιτευχθεί µε διάφορους τρόπους. Αφενός, µπορεί να αναπτυχθούν πολυδιάστατα προγράµµατα ανταποκρινόµενα σε ένα 63 Employment in Europe 2006 σελ Κ. ηµουλάς-κ. Μηχαλοπούλου 2008 σελ

57 µεγάλο φάσµα αναγκών. Στην περίπτωση αυτή συνδυάζουν τους στόχους της οικονοµικής ανάπτυξης και της δηµιουργίας απασχόλησης και συµπεριλαµβάνουν τις υπηρεσίες παροχής βοήθειας για την εξεύρεση νέων θέσεων απασχόλησης για µειονεκτικές οµάδες όπως, π.χ. τους µακροχρόνια ανέργους. Αφετέρου, στο πλαίσιο λιγότερο φιλόδοξων προγραµµάτων, µπορεί να δηµιουργηθούν νέοι τρόποι πρόσβασης στην αγορά εργασίας µε το συνδυασµό ενός ορισµένου αριθµού δράσεων µε στόχο τη συνδροµή των εν λόγω µειονεκτικών οµάδων προκειµένου να καταλάβουν τις διαθέσιµες θέσεις απασχόλησης. Οι δράσεις αυτές µπορεί, να συµπεριλαµβάνουν την ενίσχυση των δεσµών µεταξύ σχολείων και βιοµηχανίας, την κατάρτιση, την απόκτηση επαγγελµατικής κατάρτισης, κοινωνικών και επαγγελµατικών προσόντων, καθώς και ένα σύνολο στοιχείων τα οποία µπορεί να αξιoπoιηθoύν από πολλούς εταίρους. Όσον αφορά τη στρατηγική, η ολοκλήρωση µπορεί να λάβει πολλές µορφές. Σε µερικές περιπτώσεις οι εταίροι είναι δυνατό να χαράξουν µία νέα κοινή στρατηγική για την περιοχή, µια στρατηγική που θα αποτελέσει αναπόσπαστο τµήµα της διαδικασίας ανάπτυξης, ενώ σε άλλες περιπτώσεις, όταν η στρατηγική θα έχει ήδη εφαρµοστεί στην πράξη, ο βασικός ρόλος των εταίρων έγκειται στη στήριξη και υλοποίηση της διαµέσου ενός τοπικού συµφώνου. Παρόλο που υπάρχουν ήδη ορισµένες στρατηγικές και ειδικά προγράµµατα και το βασικό έργο έγκειται στη συγκέντρωση τους και στη δηµιουργία συνέργιας διαµέσου του συντονισµού των στόχων, των µέσων και των δράσεων, υπάρχουν πολυάριθµα παραδείγµατα παρόµοιων πρωτoβoυλιών ανάπτυξης σφαιρικών στρατηγικών που µπορεί να πάρουν τη µορφή δηµιουργίας στρατηγικών συνεργασιών των τοπικών εταίρων ή τη µορφή επέκτασης µιας υπάρχουσας στρατηγικής oικoνoµικής ανάπτυξης ώστε να ενσωµατώνει τους στόχους της δηµιουργίας απασχόλησης και κοινωνικής επανένταξης». 65 Οι ολοκληρωµένες παρεµβάσεις για την αντιµετώπιση της ανεργίας αναπτύχθηκαν στην Ελλάδα κατά το σχεδιασµό και την εφαρµογή του Β' ΚΠΣ και πιο συγκεκριµένα στο ΕΠ «Συνεχιζόµενη Επαγγελµατική Κατάρτιση », όπου αναφέρεται ότι σε αυτές περιλαµβάνονται µέτρα όπως είναι ο προσανατολισµός, η επαγγελµατική κατάρτιση, επιδότηση της απασχόλησης και η συµβουλευτική στήριξη των ανέργων. Την ίδια χρονική περίοδο, παράλληλα µε το ΕΠ «Συνεχιζόµενη Επαγγελµατική Κατάρτιση », σχεδιάστηκε και εφαρµόστηκε το ΕΠ για την «Αντιµετώπιση του Αποκλεισµού από την Αγορά Εργασίας », στο οποίο οι δράσεις και τα µέτρα που αναφέρονται στις 65 Ευρωπαϊκή Επιτροπή 1997 σελ

58 ευάλωτες κοινωνικές οµάδες συγκροτούνται ακριβώς µε τη λογική των ολοκληρωµένων παρεµβάσεων περιλαµβάνοντας δράσεις προκατάρτισης-κατάρτισης και επιδότησης της απασχόλησης. Τελικά τα προγράµµατα των Ολοκληρωµένων Παρεµβάσεων εντάχθηκαν στο ΕΠ για τη «Συνεχιζόµενη Επαγγελµατική Κατάρτιση» µε τη µορφή του χρηµατοδοτούµενου µέτρου το 1998 και αρχικά εφαρµόστηκαν ως δράσεις ενίσχυσης της απασχόλησης των ανέργων που προέρχονταν από οµαδικές απολύσεις των επιχειρήσεων διαφόρων επιχειρήσεων. 66 Κατά την περίοδο µε την υλοποίηση του Γ ΚΠΣ, οι ολοκληρωµένες παρεµβάσεις εντάχθηκαν τόσο στα Περιφερειακά Επιχειρησιακά Προγράµµατα (ΠΕΠ) όσο και στα Τοµεακά Επιχειρησιακά Προγράµµατα (ΤΕΠ), και χρηµατοδοτήθηκαν κυρίως από το ΕΚΤ, αλλά και από άλλα ταµεία (σε πολύ µικρότερο ποσοστό) όπως το Ευρωπαϊκό Ταµείο Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΕΤΠΑ) και το Ευρωπαϊκό Γεωργικό Ταµείο Προσανατολισµού και Εγγυήσεων (ΕΓΤΠ-Ε). Επίσης διάφορες ολοκληρωµένες παρεµβάσεις περιλαµβάνονταν και στις Κοινοτικές Πρωτοβουλίες, οι οποίες χρηµατοδοτούνται εκτός ΚΠΣ. Το ΕΚΤ, λοιπόν, χρηµατοδοτεί συγκεκριµένα µέτρα ολοκληρωµένων παρεµβάσεων: (α) στα πλαίσια των ΠΕΠ: Τοπικές Πρωτοβουλίες Απασχόλησης Ολοκληρωµένες Παρεµβάσεις Αστικής Ανάπτυξης - ΕΚΤ (συγχρηµατοδοτείται από το ΕΤΠΑ) Ολοκληρωµένες Παρεµβάσεις για την Ανάπτυξης Ορεινών/Μειονεκτικών Περιοχών - ΕΚΤ: (συγχρηµατοδοτούνται από το ΕΤΠΑ και το ΕΓΤΠ-Ε) Πέραν αυτών, στα πλαίσια του ΠΕΠ Νοτίου Αιγαίου , υπάρχει τύπος Ολοκληρωµένης Παρέµβασης ειδικά για τη νήσο Λέρο, µε τίτλο "Ενίσχυση Νέων Μορφών Οικονοµικής ραστηριότητας Ν. Λέρου". (β) στα πλαίσια του ΕΠ "Απασχόληση και Επαγγελµατική Κατάρτιση" του Υπουργείου Απασχόλησης και Κοινωνικής Προστασίας: Ολοκληρωµένες Παρεµβάσεις υπέρ ειδικών µειονεκτουσών οµάδων και υπέρ των ανέργων σε περιοχές ή τοµείς υψηλής ανεργίας Ολοκληρωµένες Παρεµβάσεις υπέρ των γυναικών Τέλος, οι Κοινοτικές Πρωτοβουλίες, οι οποίες χρηµατοδοτούνται εκτός ΚΠΣ περιλαµβάνουν τύπους ολοκληρωµένων παρεµβάσεων: 66 Κ. ηµουλάς- Κ. Μιχαλοπούλου 2008 σελ

59 Η Κοινοτική Πρωτοβουλία EQUAL που χρηµατοδοτεί καινοτόµες δράσεις στην απασχόληση, βασίζεται στις βασικές αρχές της τοπικής ανάπτυξης και υλοποιείται µέσω τοµεακών ή γεωγραφικών εταιρικών σχηµάτων, η Κοινοτική Πρωτοβουλία URBA η οποία προωθεί την οικονοµική και κοινωνική ανασυγκρότηση των πόλεων και των συνοικιών που αντιµετωπίζουν κρίση, ώστε να προωθηθεί η βιώσιµη αστική ανάπτυξη και η Κοινοτική Πρωτοβουλία LEADER, η οποία προωθεί την ανάπτυξη της υπαίθρου µέσω ολοκληρωµένων αναπτυξιακών προγραµµάτων και συνεργασίας οµάδων τοπικής δράσης Τοπικές πρωτοβουλίες απασχόλησης Οι "Ολοκληρωµένες Παρεµβάσεις" λοιπόν, αποτελούν ένα συνδυασµό δράσεων οι οποίες απευθύνονται σε άτοµα για τα οποία, λόγω θέσης (π.χ. Άτοµα µε Αναπηρία), ηλικίας, τόπου διαµονής, χρόνου ανεργίας, πολιτισµικών ιδιαιτεροτήτων ή άλλων παρεµφερών παραµέτρων, απαιτούνται συνδυασµένες παρεµβάσεις προκειµένου να είναι σε θέση να ενταχθούν στην αγορά εργασίας και να δηµιουργηθούν οι προϋποθέσεις άρσης του κοινωνικού αποκλεισµού που τα χαρακτηρίζει. Μια παρέµβαση είναι "ολοκληρωµένη" όταν όλες οι πολιτικές που την διέπουν εντάσσονται στα πλαίσια µιας ενιαίας στρατηγικής, µε σκοπό την αύξηση της αποτελεσµατικότητάς τους. Με αυτήν την έννοια, η κάθε επί µέρους δράση πρέπει να λειτουργεί συµπληρωµατικά µε τις υπόλοιπες. Συγχρόνως, θα πρέπει να λαµβάνονται υπόψη όλες οι διαστάσεις -περιβαλλοντικές, οικονοµικές, κοινωνικές, πολιτιστικές- που χαρακτηρίζουν την περιοχή παρέµβασης και προσδιορίζουν τις αναπτυξιακές της ανάγκες. Οι επιµέρους δράσεις εντάσσονται σε συνολικό Σχέδιο για µία συγκεκριµένη περιοχή ή/και οµάδα στόχο ή/και τοµέα της οικονοµίας, το οποίο υλοποιείται από οµάδα φορέων οι οποίοι απαρτίζουν την εταιρική σχέση του κάθε Σχεδίου. 68 Τέτοια σχέδια ολοκληρωµένων παρεµβάσεων υλοποιούνται στα πλαίσια των ΠΕΠ µέσω των «Τοπικών Πρωτοβουλιών Απασχόλησης». Το Σύστηµα ιαχείρισης, Αξιολόγησης, Παρακολούθησης Ελέγχου καθώς επίσης και η ιαδικασία Εφαρµογής των Ολοκληρωµένων Παρεµβάσεων στα πλαίσια του Μέτρου «Τοπικές Πρωτοβουλίες για την Απασχόληση», των Περιφερειακών Επιχειρησιακών Προγραµµάτων κατά το Γ ΚΠΣ, που 67 Στοιχεία από την ιστοσελίδα (10/10/08) 68 Στοιχεία από την ιστοσελίδα (10/10/08) 59

60 συγχρηµατοδοτούνται από το ΕΚΤ, καθορίστηκε για πρώτη φορά το 2002 µε την υπ αριθµ / (ΦΕΚ 786/Β/ ) ΚΥΑ των Υπουργών Οικονοµίας και Οικονοµικών-Απασχόλησης και Κοινωνικής Προστασίας. Η παραπάνω ΚΥΑ τροποποιήθηκε µε την υπ αριθµ / (ΦΕΚ 104/β/ ) ΚΥΑ και στην συνέχεια µε την υπ αριθµ / (ΦΕΚ 1601/Β/ ) επίσης όµοια απόφαση Βασικές αρχές των Τοπικών Πρωτοβουλιών Απασχόλησης 69 Οι ΤΠΑ στοχεύουν α) στην αναβάθµιση του εργατικού δυναµικού περιοχών µε ιδιαίτερα οικονοµικά και κοινωνικά µειονεκτήµατα, β) τοµέων της οικονοµίας µε ιδιαίτερα προβλήµατα απασχόλησης και γ) την προώθηση στην απασχόληση ειδικών πληθυσµιακών οµάδων οι οποίες αντιµετωπίζουν κοινωνικό αποκλεισµό. Ενσωµατώνουν βασικές αρχές, που χαρακτηρίζουν τις ολοκληρωµένες παρεµβάσεις για την προώθηση στην απασχόληση σε τοπικό επίπεδο, όπως: της ολοκληρωµένης προσέγγισης Για την αύξηση της αποτελεσµατικότητας τους, όλες οι πολιτικές που εφαρµόζονται σε τοπικό επίπεδο πρέπει να εντάσσονται στα πλαίσια µιας ενιαίας στρατηγικής. Με αυτήν την έννοια, τα επιµέρους µέτρα για την απασχόληση πρέπει να λειτουργούν συµπληρωµατικά µε τους άλλους µηχανισµούς των πολιτικών ανάπτυξης, οι οποίοι οφείλουν µε τη σειρά τους να περιλαµβάνουν την διάσταση της απασχόλησης. Ειδικότερα για τις ΤΠΑ, η κάθε µία δράση που χρηµατοδοτείται στα πλαίσια της τοπικής πρωτοβουλίας θα πρέπει να συνεργεί µε τις υπόλοιπες ώστε όλες µαζί να αποτελέσουν ένα συγκροτηµένο πακέτο δράσεων για την αύξηση της απασχόλησης στην περιοχή παρέµβασης. της κοινωνικής οικονοµίας Αν και υπάρχουν διαφορετικές προσεγγίσεις, η «κοινωνική οικονοµία» θα µπορούσε να περιγραφεί ως ο οικονοµικός χώρος πέρα από τον ιδιωτικό και το δηµόσιο τοµέα της οικονοµίας, του οποίου οι οικονοµικές δραστηριότητες έχουν σαφέστατα εκφρασµένο τον κοινωνικό σκοπό που εξυπηρετούν. Η ανάπτυξη της κοινωνικής οικονοµίας µπορεί να δώσει µια απάντηση τόσο στην αυξηµένη ζήτηση κοινωνικών υπηρεσιών όσο και στη µειωµένη ικανότητα δηµιουργίας νέων θέσεων εργασίας στους παραδοσιακούς τοµείς της οικονοµίας. Φορείς της κοινωνικής οικονοµίας µπορεί να είναι εθελοντικές οργανώσεις, κοινωνικές επιχειρήσεις, σωµατεία, συνεταιρισµοί, αλληλοβοηθητικά ταµεία και ιδρύµατα. της τοπικής διάστασης 69 ΚΥΑ υπ αριθµ / (ΦΕΚ 1601/Β/ ) 60

61 Οι κοινωνικές/οικονοµικές/πολιτιστικές ιδιαιτερότητες µιας περιοχής, καθώς και τα φυσικά της χαρακτηριστικά (π.χ. διαθέσιµοι φυσικοί πόροι), προσδιορίζουν το πλέον κατάλληλο επίπεδο εφαρµογής µιας τοπικής παρέµβασης. Είναι κρίσιµο για την κατανόηση των ζητηµάτων ανάπτυξης να γίνει αντιληπτός ο σηµαντικός ρόλος της τοπικής διάστασης του παραγωγικού συστήµατος, της αγοράς εργασίας και της µορφής διοίκησης/διαχείρισης. Επίσης, η τοπική συνείδηση, η αίσθηση του «ανήκειν» σε µια συγκεκριµένη τοπική κοινωνία, συνιστά επίσης στοιχείο της δυναµικής της. της εταιρικότητας Χάρη σε µια σηµαντική αλλαγή στην προσέγγιση των θεµάτων ανάπτυξης, η πολιτική της απασχόλησης δεν αντιµετωπίζεται πια ως µια αποκλειστική ενασχόληση των πολιτικών παραγόντων που παίρνουν τις αποφάσεις, αλλά αντιµετωπίζεται σαν ένα ζήτηµα που αφορά το σύνολο της τοπικής κοινωνίας. Η εξέλιξη αυτή απαιτεί την ενίσχυση της συνεργασίας τόσο ανάµεσα στους τοπικούς παράγοντες, όσο και ανάµεσα στα διαφορετικά επίπεδα διοίκησης. Η ενεργοποίηση και συνεργασία των τοπικών εταίρων που συνθέτουν το σύνολο των δυνάµεων µιας τοπικής κοινωνίας, πρέπει να θεωρηθεί ως µια θεµελιώδης συνθήκη για την επιτυχία των στρατηγικών ενίσχυσης της απασχόλησης. Στα πλαίσια των Τοπικών Πρωτοβουλιών Απασχόλησης, η εταιρική σχέση υλοποιείται µε τη σύσταση Οµάδας Συνεργαζοµένων Φορέων (ΟΣΦ). Στις ΟΣΦ δύνανται να συµµετέχουν φορείς του δηµοσίου τοµέα, του ευρύτερου δηµοσίου, της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, ο ΟΑΕ, ΜΚΟ, ΚΕΚ, Επιµελητήρια (ν.2081/1992, άρθρο 2) ή Επαγγελµατικές Ενώσεις συναφείς µε τις δράσεις της τοπικής πρωτοβουλίας και άλλοι τοπικοί φορείς. Όλοι οι εκπρόσωποι που συµµετέχουν σε µια ΟΣΦ θα πρέπει να είναι εξουσιοδοτηµένοι, ώστε οι αποφάσεις που λαµβάνονται να είναι δεσµευτικές από τον φορέα που εκπροσωπούν. της προσέγγισης από τη βάση προς την κορυφή ο ρόλος της Τοπικής Αυτοδιοίκησης Για να καταλήξουµε σε λύσεις προσαρµοσµένες στις ιδιαιτερότητες κάθε περιοχής, η γενική στρατηγική αλλά και οι συγκεκριµένες τοπικές δράσεις πρέπει να στηρίζονται σε µια ανάλυση των τοπικών αναγκών και να λαµβάνουν υπ όψιν τις θεσµοθετηµένες αρµοδιότητες που υπάρχουν στο συγκεκριµένο τοπικό επίπεδο. Η αρχή αυτή θα πρέπει να οδηγήσει τους τοπικούς φορείς στην επανεξέταση των µεθόδων τους για την απασχόληση και τον τρόπο µε τον οποίο µπορούν να ανταποκριθούν καλύτερα στις τοπικές ανάγκες. Σε αυτό το πλαίσιο ο ρόλος της Τοπικής Αυτοδιοίκησης αποκτά ιδιαίτερη σηµασία. Συνιστά εκείνο το επίπεδο 61

62 διοίκησης που γνωρίζει καλύτερα τις ανάγκες της τοπικής κοινωνίας και έχει εποµένως την ικανότητα να σχεδιάζει και να υλοποιεί τις πλέον κατάλληλες παρεµβάσεις ανάλογα µε τις ιδιαιτερότητες της κάθε περιοχής. Στα πλαίσια των ολοκληρωµένων παρεµβάσεων των ΤΠΑ, οι ΟΤΑ (που είναι ο Συντονιστής εταίρος στις ΟΣΦ) έχουν ενεργό και σηµαντικό ρόλο τόσο στο σχεδιασµό όσο και στην υλοποίηση ράσεις των Τοπικών Πρωτοβουλιών Απασχόλησης Το µέτρο «Τοπικές Πρωτοβουλίες για την Απασχόληση» χρηµατοδοτεί δράσεις που χωρίζονται σε τρεις οµάδες: 1) την Υποχρεωτική που είναι η Συµβουλευτική, στο πλαίσιο της οποίας περιέχονται και οι δράσεις ηµοσιότητας/ευαισθητοποίησης/ ικτύωσης, 2) τις Βασικές που περιλαµβάνουν την Προώθηση στην Απασχόληση, δηλαδή την επιδότηση της απασχόλησης, την επιδότηση της αυτοαπασχόλησης και την επιδότηση για την απόκτηση εργασιακής εµπειρίας καθώς και την επιδότηση νέων µορφών απασχόλησης 3) τις Επικουρικές που περιλαµβάνουν την Κατάρτιση, την Προκατάρτιση τις Συνοδευτικές Υποστηρικτικές Υπηρεσίες και τα Ιατροκοινωνικά Κέντρα για τους τσιγγάνους. Κάθε Ολοκληρωµένη Παρέµβαση θα πρέπει υποχρεωτικά να περιλαµβάνει δράσεις Συµβουλευτικής και µία (1) τουλάχιστον βασική δράση (δηλαδή µία δράση προώθησης στην απασχόληση). Έτσι, κάθε ολοκληρωµένη παρέµβαση θα περιλαµβάνει τουλάχιστον δύο δράσεις, ανάλογα µε τις τοπικές προτεραιότητες και µε βασικό γνώµονα την ολοκληρωµένη προσέγγιση και τον βιώσιµο χαρακτήρα της παρέµβασης. Η ενέργεια συγχρηµατοδοτείται από το ΕΚΤ κατά 75% ενώ η αναλογούσα Εθνική Συµµετοχή καθώς και η αντίστοιχη συνδροµή του ΕΚΤ καλύπτεται από το Πρόγραµµα ηµοσίων Επενδύσεων. Η χωρική εµβέλεια των παρεµβάσεων µπορεί να ξεκινά από το επίπεδο συνοικίας και να εκτείνεται έως το επίπεδο νοµού. Στα πλαίσια του Μέτρου «Τοπικές Πρωτοβουλίες Απασχόλησης», για τις βασικές δράσεις (επιδότηση της απασχόλησης) ως τελικός δικαιούχος ορίζεται ο ΟΑΕ, για τις επικουρικές δράσεις (προκατάρτιση, κατάρτιση και συνοδευτικές υποστηρικτικές υπηρεσίες) ο ΟΤΑ που ορίζεται στο κοινοπρακτικό συµφωνητικό της ΟΣΦ και για τις λοιπές δράσεις οι φορείς που συµµετέχουν ως µέλη στην ΟΣΦ. 62

63 α) Υποχρεωτική δράση Η Υποχρεωτική δράση είναι η Συµβουλευτική. Ως Συµβουλευτική ορίζεται κάθε ενέργεια ή δέσµη ενεργειών, που συµβάλλει στην ενδυνάµωση, την πληροφόρηση και στην εµψύχωση του ατόµου, καθώς και στην ενεργοποίηση και ευαισθητοποίηση όλου του κοινωνικού ιστού, ώστε να επιτευχθεί η κοινωνική και η εργασιακή ενσωµάτωση των ατόµων που απειλούνται από εργασιακό αποκλεισµό. Η Συµβουλευτική αφορά ενέργειες ή υπηρεσίες πληροφόρησης, προσανατολισµού και υποστήριξης προς άτοµα ή κοινωνικές οµάδες για την αύξηση της απασχολησιµότητας, την πρόσβαση στην αγορά εργασίας, την ανάπτυξη επιχειρηµατικότητας, κ.λπ. Επίσης αφορά ενέργεια ή δέσµη ενεργειών για την ενεργοποίηση και ευαισθητοποίηση όλου του κοινωνικού ιστού, ώστε να επιτευχθεί η κοινωνική και η εργασιακή ενσωµάτωση των ατόµων που απειλούνται µε αποκλεισµό τόσο από την αγορά εργασίας, όσο και από την κοινωνία. Βασικός στόχος της Συµβουλευτικής είναι η κοινωνική και εργασιακή προετοιµασία, προκειµένου να ενταχθούν σε µία ή περισσότερες παρεµβάσεις που προβλέπονται στο πλαίσιο των ενεργητικών πολιτικών απασχόλησης. Η παροχή συµβουλευτικής θα πρέπει να ξεκινάει µε την καταγραφή από το αρµόδιο στέλεχος, βασικών προσωπικών στοιχείων του αιτούντος και µε την αξιολόγηση του αιτήµατός του. Τα στοιχεία αυτά είναι απαραίτητα για την προώθησή του στην απασχόληση και για την παρακολούθηση της µετέπειτα πορείας του (follow up). Το στέλεχος καταγράφει το κοινωνικό ιστορικό του ανέργου, καθώς και τις ικανότητες και δεξιότητές του (γενικές γνώσεις, εκπαιδευτικό επίπεδο, πιθανές εξειδικευµένες γνώσεις, προηγούµενη εµπειρία, κοινωνικές δεξιότητες κ.λπ.). Το στέλεχος που θα συλλέξει αυτά τα στοιχεία θα πρέπει να διαγνώσει εάν το κύριο αίτηµα του εν δυνάµει ωφελούµενου είναι πραγµατικά η απασχόληση ή κάτι άλλο, ή και εάν το συγκεκριµένο άτοµο χρειάζεται κάποιου άλλου είδους υποστήριξη πριν προωθηθεί στην απασχόληση. Στη συνέχεια και αφού αξιολογηθούν τα παραπάνω, η συµβουλευτική καθαυτή µπορεί να περιλαµβάνει: i. Παραποµπή σε εξειδικευµένο φορέα, εφόσον κάτι τέτοιο κριθεί αναγκαίο ή αποτελεσµατικότερο, από το στέλεχος που παρέχει τη συµβουλευτική. ii. Πληροφόρηση για προγράµµατα κατάρτισης, επιδοτήσεις, δυνατότητες αυτοαπασχόλησης και ό,τι άλλο έχει να κάνει µε δυνατότητες πιθανότητες απασχόλησης, για την περίπτωση που ο αιτών δεν πληρεί τις προϋποθέσεις 63

64 ένταξής του στις δράσεις του συγκεκριµένου Σχεδίου Ολοκληρωµένης Παρέµβασης. iii. Επαγγελµατικό προσανατολισµό, την καθοδήγηση δηλαδή του ανέργου προς κάποια κατεύθυνση απασχόλησης/αυτοαπασχόλησης που ταιριάζει στο προφίλ και στις ικανότητές του (πιθανά επαναπροσδιορισµός επαγγελµατικής καριέρας, επανειδίκευση κ.λπ.). Προϋπόθεση είναι να έχει διαγνωστεί µια τέτοια ανάγκη και να διαθέτει το στέλεχος εµπειρία επαγγελµατικού προσανατολισµού. iv. Ένταξη του αιτούντος, ανάλογα µε τις διαπιστωµένες ανάγκες του, σε δράσεις του Σχεδίου Ολοκληρωµένης Παρέµβασης. v. Παρακολούθηση (follow up) του ωφελούµενου για ένα διάστηµα 6 µηνών µετά το τέλος της Ολοκληρωµένης Παρέµβασης, προκειµένου αφενός να ανατροφοδοτηθεί το στέλεχος που παρείχε τη συµβουλευτική µε τα αποτελέσµατα που είχε η παρέµβασή του, αφετέρου να αξιολογηθεί η αποτελεσµατικότητα και η ποιότητα της συνεργασίας των προσφερόµενων υπηρεσιών καθώς επίσης και να υποστηριχθεί ο ωφελούµενος στη διατήρηση της αποκτηθείσας θέσης εργασίας ή της επιχείρησής του, εάν κάτι τέτοιο κριθεί αναγκαίο. Πέραν των συνεδριών της Συµβουλευτικής υλοποιούνται και οι δράσεις ηµοσιότητας/ευαισθητοποίησης και ικτύωσης, είτε ως µέρος του έργου της Συµβουλευτικής είτε ως ξεχωριστά έργα. Ως ηµοσιότητα/ευαισθητοποίηση ορίζεται το σύνολο των παρεµβάσεων ενηµέρωσης και ευαισθητοποίησης τόσο της κοινής γνώµης όσο και ειδικών ακροατηρίων σχετικά µε τους στόχους, το περιεχόµενο, τους αποδέκτες και τα αναµενόµενα αποτελέσµατα του έργου µε σκοπό την εξοικείωση και την ενεργοποίησή τους. Τέλος, σκοπός της ικτύωσης είναι η δηµιουργία «δεσµών» µεταξύ ατόµων ή οµάδων µε στόχο την επίτευξη οφέλους, το οποίο προκύπτει από την συνεργασία τους και τη δηµιουργία οικονοµιών κλίµακας β) Βασικές δράσεις Επιδότηση της απασχόλησης: Αφορά την επιχορήγηση επιχειρήσεων και οργανισµών για την πρόσληψη ωφελούµενων ανέργων σε θέσεις απασχόλησης πέραν των υφιστάµενων στην εν λόγω επιχείρηση οργανισµό. Επιδότηση της αυτοαπασχόλησης: Σκοπός είναι η ενθάρρυνση, µέσω της επιδότησης, των ωφελούµενων ανέργων που αποφασίζουν να δηµιουργήσουν την δική τους επιχείρηση. 64

65 Επιδότηση απόκτησης εργασιακής εµπειρίας (STAGE): Σκοπός είναι η απόκτηση εργασιακής εµπειρίας και δεξιοτήτων που δίνουν περισσότερες ευκαιρίες για ένταξη στην αγορά εργασίας. Νέες µορφές απασχόλησης: Όπως είναι η αγορά από τους ΟΤΑ ή τις δηµοτικές επιχειρήσεις, υπηρεσιών από τον ιδιωτικό τοµέα για την λειτουργία των έργων µε την µέθοδο του outsourcing, η επιδότηση για τη δηµιουργία νέων θέσεων µερικής απασχόλησης, η επιδότηση υποαπασχολούµενων για να αποκτήσουν καθεστώς πλήρους απασχόλησης, η τηλεεργασία, κ.λπ. γ) Επικουρικές δράσεις Οι επικουρικές δράσεις δεν είναι υποχρεωτικό να υπάρχουν σε κάθε σχέδιο ολοκληρωµένης παρέµβασης. Η ύπαρξή τους αξιολογείται κάθε φορά ανάλογα µε τις ανάγκες της οµάδας στόχου της παρέµβασης. Περιλαµβάνουν: Κατάρτιση: Οι δράσεις κατάρτισης έχουν στόχο να επιτύχουν ή και να αυξήσουν την αποσχολησιµότητα των ωφελούµενων προκειµένου αυτοί να είναι σε θέση να διεκδικήσουν, να εξασφαλίσουν ή να διατηρήσουν θέσεις απασχόλησης. Προκατάρτιση: Η προκατάρτιση αφορά προγράµµατα εκµάθησης της ελληνικής γλώσσας, µε στόχο την προώθηση της ισότητας των ευκαιριών. Απευθύνεται σε παλιννοστούντες, µετανάστες, πρόσφυγες, τσιγγάνους και άλλες οµάδες µε ανεπαρκή γνώση της ελληνικής γλώσσας. Συνοδευτικές Υποστηρικτικές Υπηρεσίες: Ως Συνοδευτικές Υποστηρικτικές Υπηρεσίες ορίζεται κάθε ενέργεια ή δέσµη ενεργειών, που συµβάλλει στην ενδυνάµωση και την εµψύχωση του ατόµου µέλους ευπαθούς κοινωνικά οµάδας, καθώς και την ενεργοποίηση και ευαισθητοποίηση όλου του κοινωνικού ιστού, ώστε να επιτευχθεί η κοινωνική και εργασιακή ενσωµάτωση των ατόµων που απειλούνται από κοινωνικό αποκλεισµό. Ιατροκοινωνικά Κέντρα για τσιγγάνους: Στόχος της συγκεκριµένης δράσης είναι η λειτουργία δοµών που θα παρέχουν ιατροκοινωνική φροντίδα. Μέσω των Ιατροκοινωνικών Κέντρων προωθείται η πρωτοβάθµια φροντίδα υγείας και η κοινωνική προστασία των Ελλήνων τσιγγάνων µε απώτερο στόχο την κοινωνική τους ενσωµάτωση. Ο αναφερόµενος στόχος θα επιτευχθεί µε την αξιοποίηση των υπηρεσιών και των παροχών του εθνικού συστήµατος υγείας και κοινωνικής φροντίδας καθώς επίσης και µε την εξοικείωση της 65

66 οµάδας στόχου µε τις δηµόσιες υπηρεσίες του κράτους. Τα ιατροκοινωνικά κέντρα δύνανται επίσης να λειτουργούν και ως φορείς παροχής συµβουλευτικών υπηρεσιών Ωφελούµενοι Κριτήρια επιλογής Ωφελουµένων Οι ωφελούµενοι από τις ολοκληρωµένες παρεµβάσεις του µέτρου «Τοπικές Πρωτοβουλίες Απασχόλησης» µπορεί να είναι: άνεργοι και υποαπασχολούµενοι, οι οποίοι είναι κάτοικοι υποβαθµισµένων περιοχών, άνεργοι και υποαπασχολούµενοι σε τοµείς που αντιµετωπίζουν ιδιαίτερα προβλήµατα απασχόλησης και ειδικές πληθυσµιακές οµάδες, όπως : άτοµα µε αναπηρίες, άτοµα µε ψυχικές ασθένειες που διαβιούν εκτός ιδρυµάτων, παλιννοστούντες, πρόσφυγες, µετανάστες, αποφυλακισµένοι, ανήλικοι παραβάτες, ειδικές πολιτισµικές οµάδες (π.χ. Τσιγγάνοι Ποµάκοι), ειδικές κατηγορίες γυναικών που απειλούνται µε κοινωνικό αποκλεισµό, άνεργοι άνω των 45 ετών, ανεξαρτήτως της διάρκειας παραµονής τους στην ανεργία λοιπές κατηγορίες ανέργων σε περιοχές ή κλάδους υψηλής ανεργίας, πρώην χρήστες ουσιών ή άτοµα που βρίσκονται σε διαδικασία απεξάρτηση, οροθετικοί, λοιπές κατηγορίες ατόµων που απειλούνται µε αποκλεισµό από την αγορά εργασίας. Οι περιοχές παρέµβασης των ΤΠΑ είναι περιοχές µε υψηλά ποσοστά ανεργίας και υποαπασχόλησης, παρουσιάζουν χαρακτηριστικά υποβάθµισης (π.χ. υψηλό επίπεδο φτώχειας, υψηλή εγκληµατικότητα, σχολική διαρροή, κοινωνικές συγκρούσεις, έλλειψη βασικών υποδοµών κ.λ.π), έχουν κλάδους που παρουσιάζουν προβλήµατα απασχόλησης (όπως φθίνουσα απασχόληση, υψηλό αριθµό επιχειρήσεων που κλείνουν κ.α.), έχουν υψηλό ποσοστό ειδικών πληθυσµιακών οµάδων. Οι άνεργοι ωφελούµενοι θα πρέπει να είναι εγγεγραµµένοι στα µητρώα ανεργίας του ΟΑΕ και να έχουν περάσει τη διαδικασία εξατοµικευµένης προσέγγισης µέσω των ΚΠΑ ή 66

67 (όπου δεν υπάρχει ΚΠΑ) των δηµόσιων Τοπικών Υπηρεσιών Απασχόλησης του ΟΑΕ. 70 Για την επιλογή των ωφελούµενων ανέργων, πέραν των οριζόµενων στο ΕΣ ΕΚ 71, θα ληφθούν υπόψη κριτήρια επιλογής που είναι σύµφωνα µε το Εθνικό Σχέδιο ράσης για την Απασχόληση (ΕΣ Α), το ΠΕΠ και το Συµπλήρωµα Προγραµµατισµού του, όπως: Πρόληψη: Προώθηση των νέων κάτω των 25 ετών και πριν συµπληρώσουν 6 µήνες ανεργίας και των άνω των 25 ετών πριν συµπληρώσουν 12µηνη διάρκεια ανεργίας για ένταξή τους στην αγορά εργασίας, µε την προσφορά ευκαιριών κατάρτισης, απόκτησης εργασιακής εµπειρίας, απασχόλησης κ.α., Θεραπεία: Για ανέργους µε διαστήµατα ανεργίας µεγαλύτερα των ανωτέρω, Συµµετοχή γυναικών, Συµµετοχή ατόµων που προέρχονται από πληθυσµιακές οµάδες που αποκλείονται ή απειλούνται µε αποκλεισµό από την αγορά εργασίας (άτοµα µε κινητικές αναπηρίες, άτοµα µε βαριές κινητικές ή πολλαπλές αναπηρίες, άτοµα µε νοητική στέρηση, άτοµα µε προβλήµατα αισθητηρίων οργάνων, άτοµα µε ψυχικές ασθένειες που διαβιούν εκτός ιδρυµάτων, παλιννοστούντες, πρόσφυγες, µετανάστες, αποφυλακισµένοι, πρώην χρήστες ουσιών ή άτοµα που βρίσκονται σε διαδικασία απεξάρτησης, ειδικές πολιτισµικές οµάδες, άτοµα που απειλούνται µε αποκλεισµό από την αγορά εργασίας σε περιοχές ή κλάδους υψηλής ανεργίας, άνεργοι άνω των 55 κατηγορίες γυναικών που απειλούνται µε κοινωνικό αποκλεισµό). Όλοι οι επιλεγέντες για συµµετοχή στις διαφορετικές δράσεις που χρηµατοδοτούνται στα πλαίσια των ΤΠΑ, συµµετέχουν υποχρεωτικά σε δράσεις Συµβουλευτικής, κατά τη διάρκεια των οποίων, προσδιορίζονται οι ανάγκες του κάθε ατόµου (σύµφωνα και µε το ελτίο Εξατοµικευµένης Προσέγγισης) και οι επόµενες δράσεις στις οποίες θα συµµετέχει. Τα στάδια εφαρµογής του µέτρου «Τοπικές Πρωτοβουλίες Απασχόλησης» παρατίθενται στον πίνακα 1 του Παραρτήµατος. 70 Οι ωφελούµενοι που είναι ασφαλισµένοι στον ΟΓΑ, όπως ορίζονται στην υπ αριθµ / (ΦΕΚ 1588/Β/ ) Κοινή Υπουργική Απόφαση και στην τροποποίηση αυτής 30642/ (ΦΕΚ494/Β/ ) «Πρόγραµµα απόκτησης εργασιακής εµπειρίας, επιδότησης επιχειρήσεων για τη δηµιουργία νέων θέσεων εργασίας και επιχορήγηση νέων ελεύθερων επαγγελµατιών στο πλαίσιο των Ολοκληρωµένων Παρεµβάσεων των ΠΕΠ» θα πρέπει να έχουν βεβαίωση για συµµετοχή στα Σχέδια Ολοκληρωµένης Παρέµβασης από τα ΚΠΑ ή τις Τοπικές Υπηρεσίες Απασχόλησης. 71 Ενιαίο Σύστηµα ιαχείρισης, Αξιολόγησης, Παρακολούθησης και Ελέγχου, Ενεργειών Επαγγελµατικής Κατάρτισης (ΕΣ ΕΚ) Συγχρηµατοδοτούµενων από το ΕΚΤ και όλα τα Επιχειρησιακά Προγράµµατα που έχουν δράσεις κατάρτισης. Για την Προγραµµατική Περίοδο το ΕΣ ΕΚ καθορίζεται στην ΚΥΑ 55582/1933 ΦΕΚ 1491Β, 29/07/

68 2. Η τοπική αγορά εργασίας της Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας Η περιφέρεια Κ.Μακεδονίας συγκροτεί το διαµέρισµα Β. Ελλάδας µαζί µε τις περιφέρειες. Μακεδονίας, Αν. Μακεδονίας, Θράκης και Θεσσαλίας. Καταλαµβάνει το κεντρικό τµήµα της Βόρειας Ελλάδας, αποτελείται από τους νοµούς Θεσσαλονίκης, Χαλκιδικής, Σερρών, Κιλκίς, Πέλλας, Ηµαθίας, και Πιερίας και έχει έδρα την Θεσσαλονίκη, πρωτεύουσα του οµώνυµου νοµού. Συνορεύει βόρεια µε δύο Βαλκανικές χώρες, την Βουλγαρία και την ΠΓ Μ, νότια βρέχεται από το Αιγαίο Πέλαγος και συνορεύει µε την Περιφέρεια της Θεσσαλίας. υτικά συνορεύει µε την Περιφέρεια.Μακεδονίας και ανατολικά µε την Περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης. Έχει συνολική έκταση χµ 2 και καλύπτει το 14,5% της συνολικής έκτασης της χώρας. 72 ιάγραµµα 1: Η Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας Η περιφέρεια Κ.Μακεδονίας κατατάσσεται από πλευράς πληθυσµιακού δυναµικού, δεύτερη µεταξύ των 13 Περιφερειών της χώρας, µε συνολικό πληθυσµό που ανέρχεται σε κατοίκους και καλύπτει το 17,25% του συνολικού πληθυσµού της χώρας για το έτος Παρουσιάζεται µια αύξηση του πληθυσµού στην περιφέρεια τα τελευταία χρόνια, η οποία οφείλεται στην αστικοποίηση, τη φυσική αύξηση του πληθυσµού αλλά και στην σηµαντική καθαρή εισροή πληθυσµού στην περιφέρεια λόγω της παλιννόστησης και της εισροής αλλοδαπών µεταναστών. Η πληθυσµιακή πυκνότητα της περιφέρειας είναι 93,6 κάτοικοι ανά τετρ. χλµ. έναντι 79,7 της χώρας. 72 ΠΕΠ Κ. Μακεδονίας σελ Τα στοιχεία αυτά βασίζονται σε αναφορές του Επιχειρησιακού Προγράµµατος Μακεδονίας-Θράκης

69 Η περιφέρεια παρουσιάζει υψηλότερα ποσοστά ανεργίας σε σχέση µε το σύνολο της χώρας και έτσι το ζήτηµα της αντιµετώπισης της αποτελεί ουσιαστικό θέµα γι αυτήν. Παρακάτω παρουσιάζονται ορισµένα βασικά χαρακτηριστικά της απασχόλησης και της ανεργίας της περιφέρειας. Πίνακας 4 74 : Μεγέθη απασχόλησης και ανεργίας για την περιφέρεια Κ.Μακεδονίας Κ. Μακεδονία Ελλάδα Οικονοµικά ενεργός πληθυσµός (άνω των 15 ετών) % πληθυσµού ,8% πληθυσµού Απασχολούµενοι ηλικίας (επί του συνόλου του πληθυσµού 15-64) Γυναίκες απασχολούµενες ηλικίας (επί του συνόλου του γυναικείου πληθυσµού 15-64) Νέοι απασχολούµενοι ηλικίας (επί του συνόλου του πληθυσµού 15-24) Ηλικιωµένοι απασχολούµενοι ηλικίας (επί του συνόλου του πληθυσµού 55-64) 55,7% 56% 45,7% 42,8% 22% 22,9% 39% 40,2% Ποσοστό ανεργίας 10,3% 9,7% Ποσοστό γυναικείας ανεργίας 16,1% 15% Ποσοστό νεανικής ανεργίας 25,7% 26,9% Ποσοστό µακροχρόνιας ανεργίας 57,5% 54,9% Πίνακας 5: Κατανοµή απασχόλησης ανά φύλο, υπηκοότητα, ηλικία και καθεστώς απασχόλησης Κατανοµή απασχόλησης ανά: Φύλο Κ. Μακεδονία Ελλάδα άντρες γυναίκες άντρες γυναίκες 63,3% 36,7% 64,3% 35,7% 74 Τα στοιχεία που περιέχονται στους πίνακες 1 και 2 προέρχονται από µελέτη της ΠΑΕΠ Α.Ε για το έτος 2003 (έτος κατά το οποίο άρχισαν να εφαρµόζονται οι ΤΠΑ). 69

70 Υπηκοότητα Ηλικιακή κατηγορία Καθεστώς απασχόλησης Έλληνες αλλοδαποί Έλληνες αλλοδαποί 94,6% 5,4% 92,2% 7,8% ,7% 56% 19,3% 24,9% 56,4% 18,7% πλήρης µερική πλήρης µερική 90,9% 9,1% 92,8% 7,2% Στην περιφέρεια της Κ.Μακεδονίας δραστηριοποιούνται περίπου επιχειρήσεις, δηλαδή το 17,9% του συνόλου των επιχειρήσεων της χώρας (περίπου επιχειρήσεις). Η κατανοµή των επιχειρήσεων στην περιφέρεια είναι σχετικά άνιση, µε την συντριπτική πλειοψηφία να συγκεντρώνεται στο νοµό Θεσσαλονίκης (63,2%), ενώ ακολουθούν ο νοµός Σερρών (9,8%), ο νοµός Πιερίας (8,1%), ο νοµός Πέλλας και ο νοµός Χαλκιδικής (7,3%), µε τελευταίο το νοµό Κιλκίς (4,3%). Οι επιχειρήσεις αυτές σε ένα ποσοστό 10,2% (έναντι 7,8% στο σύνολο της χώρας) προσλαµβάνει προσωπικό µέσα από τον ΟΑΕ. Το 11,6% των επιχειρήσεων αυτών, έχει δηλώσει ότι έχει κάνει χρήση των προγραµµάτων απασχόλησης του ΟΑΕ (έναντι 10,7% στο σύνολο της χώρας) ενώ το 19,9%, έναντι 14,6% στο σύνολο της χώρας, έχει δηλώσει την πρόθεσή του να συµµετάσχει σε προγράµµατα απασχόλησης του ΟΑΕ, µε κύριο λόγο την µείωση του εργασιακού κόστους και την κάλυψη εποχικών αναγκών σε εργατικό δυναµικό. 75 Η παρουσίαση της υπάρχουσας κατάστασης είναι πολύ σηµαντική πριν προταθούν οι όποιες ενέργειες για την προώθηση της απασχόλησης και την καταπολέµηση της ανεργίας, είτε του συνόλου του πληθυσµού είτε συγκεκριµένων πληθυσµιακών οµάδων. Όσον αφορά τις ειδικές οµάδες θα παρουσιαστούν κάποια στοιχεία για τους Τσιγγάνους και τους Παλιννοστούντες σε τοπική κλίµακα. Από την έρευνα 76 που έχει γίνει από την περιφέρεια Κ.Μακεδονίας έχουν εντοπίσει οµάδες τσιγγάνων στον δήµο Σερρών, στο Μυριόφυτο του Νοµού Κιλκίς, στον δήµο Νάουσας, στον δήµο Αγίου Παύλου και στον δήµο Αλεξάνδριας του Νοµού Ηµαθίας, στον δήµο Μενεµένη στο οικισµό ενδροποτάµου, στον δήµο Εχεδώρου στο στρατόπεδο Γκόνου, ενώ υπάρχει µια µικρή οµάδα µουσουλµάνων στον δήµο Σταυρούπολης. Σύµφωνα µε την καταγραφή του δικτύου ΡΟΜ ο συνολικός αριθµός είναι άτοµα και κατά νοµό έχουµε την παρακάτω διασπορά : 75 ΠΑΕΠ Α.Ε Η έρευνα αυτή αναφέρεται στο Συµπλήρωµα Προγραµµατισµού του ΠΕΠ Κ.Μακεδονίας

71 Νοµός Θεσσαλονίκης άτοµα. Νοµός Σερρών άτοµα. Νοµός Πιερίας 80 άτοµα. Νοµός Κιλκίς άτοµα. Νοµός Πέλλας 170 άτοµα. Νοµός Ηµαθίας άτοµα. Για τους Παλιννοστούντες σύµφωνα µε την καταγραφή της Γ.Γ. Παλιννοστούντων του ΥΜΑΘ, ο συνολικός πληθυσµός φτάνει τα άτοµα και κατά Νοµό έχει την παρακάτω διασπορά : Νοµός Θεσσαλονίκης άτοµα. Νοµός Σερρών άτοµα. Νοµός Πιερίας άτοµα. Νοµός Κιλκίς άτοµα. Νοµός Χαλκιδικής άτοµα. Νοµός Πέλλας άτοµα. Νοµός Ηµαθίας άτοµα. Σχετικά µε τα επαγγέλµατα µε τα οποία ασχολούνται, παρατηρείται µεγάλη συµµετοχή στην κατηγορία των εµπόρων-µικροπωλητών, η οποία εκπροσωπεί την πλειοψηφία των Οµογενών µε µόνη διαφοροποίηση το χρόνο άσκησης του επαγγέλµατος του πωλητή. Αρκετοί Οµογενείς είναι εργάτες δήµου ή άλλης κρατικής υπηρεσίας, καθώς και οικοδόµοι, ιδιωτικοί υπάλληλοι, οδηγοί ταξί ή πούλµαν, συνοδοί ασθενοφόρων, νταντάδες, νηπιαγωγοί παιδικού σταθµού, οικιακοί βοηθοί, καθαριστές/στριες, εργάτες/τριες βιοτεχνίας ένδυσης, µοδίστρες, γαζώτριες, οδηγοί καντίνας, µάγειροι, σερβιτόροι, καθώς και συνταξιούχοι. Στο σύνολο των Οµογενών του πολεοδοµικού συγκροτήµατος Θεσσαλονίκης που καταγράφηκαν, περίπου το 30% των ατόµων από 22 ετών και άνω είναι απόφοιτοι Πανεπιστηµίου. Στην περίπτωση που η καταγραφή αφορά στον πληθυσµό από 20 ετών και άνω, οπότε περιλαµβάνει και τους απόφοιτους σχολών αντίστοιχων των ΤΕΙ στην Ελλάδα, το ποσοστό αυτό ανέρχεται περίπου στο 40%. Κρίθηκε σκόπιµη η παρουσίαση των παραπάνω στοιχείων για τις δυο αυτές πληθυσµιακές οµάδες (ΡΟΜ, Παλιννοστούντες), αφού αυτές µαζί µε τους µετανάστες, τα ΑµεΑ και τους µακροχρόνια άνεργους, παρουσιάζουν µεγαλύτερο κίνδυνο κοινωνικού αποκλεισµού και για το λόγο αυτό αποτελούν τις βασικές οµάδες στόχου των ΤΠΑ. 71

72 3. Το ΠΕΠ της Περιφέρειας Κ. Μακεδονίας Ο γενικός στρατηγικός στόχος του ΠΕΠ της περιφέρειας Κ.Μακεδονίας στα πλαίσια του Γ ΚΠΣ περιλαµβάνει την: (α) την αξιοποίηση της καίριας θέσης της Θεσσαλονίκης -στη βαλκανική, την ευρωπαϊκή ένωση, την παρευξείνια ζώνη και το θαλάσσιο ορίζοντα- και της συγκυρίας που διαµορφώνουν οι νέες τεχνολογικές, πολιτικές, οικονοµικές και κοινωνικές συνθήκες στην περιοχή, (β) την ενίσχυση των υφιστάµενων υποδοµών και τη δηµιουργία εκείνων των κοινωνικών συνθηκών που υπόσχονται ισόρροπη ανάπτυξη στο πλαίσιο µίας περιφέρειας ίσων ευκαιριών και αναβαθµισµένου περιβάλλοντος χώρου µε µακρόχρονες προοπτικές βελτίωσης και εξέλιξης, και (γ) την εφαρµογή διορθωτικών κινήσεων για το περιβάλλον. Ο γενικός αυτός στόχος αναλύεται σε έξι (6) Άξονες Προτεραιότητας. Ο πρώτος εστιάζεται στην κεντρική αναπτυξιακή περιοχή της Περιφέρειας, τη Θεσσαλονίκη, και τις δοµές για την ανάδειξή της σε διεθνές κέντρο προώθησης της καινοτοµίας και της επιχειρηµατικότητας. Τρεις άξονες στοχεύουν στην ενδυνάµωση των επαρχιακών περιοχών της Κ.Μακεδονίας, ενώ οι υπόλοιποι έχουν οριζόντια δράση. Οι έξι αυτοί άξονες προτεραιότητας είναι: 1. Ανάδειξη του µητροπολιτικού ρόλου της Θεσσαλονίκης και ενθάρρυνση της καινοτοµίας και της επιχειρηµατικότητας 2. Προστασία και ανάδειξη του περιβάλλοντος στην Κεντρική Μακεδονία 3. Μείωση των ενδοπεριφερειακών ανισοτήτων 4. Αγροτική ανάπτυξη 5. Μείωση της ανεργίας και παροχή ίσων ευκαιριών στη γνώση και τις δεξιότητες 6. Ανάπτυξη ορεινού χώρου, εσωτερικών ζωνών & µειονεκτικών/ προβληµατικών περιοχών 7. Τεχνική βοήθεια προετοιµασία νέας προγραµµατικής περιόδου 77 ΠΕΠ Κ. Μακεδονίας σελ

73 ιάγραµµα 2: Άξονες προτεραιότητας της περιφέρειας Κ.Μακεδονίας στο Γ ΚΠΣ ΠΗΓΗ: ΠΕΠ Κ.ΜΑΚΕ ΟΝΙΑΣ Άξονας προτεραιότητας 5 «Μείωση της ανεργίας και παροχή ίσων ευκαιριών στη γνώση και τις δεξιότητες» 78 Ο συγκεκριµένος άξονας προτεραιότητας λειτουργεί ως µέσο εξασφάλισης κοινωνικής ισορροπίας, αλλά και διοχέτευσης εκπαιδευµένου και κατάλληλου δυναµικού στην αγορά εργασίας. Αφορά ενέργειες που συµβάλλουν στη µείωση των ήδη αυξηµένων ποσοστών ανεργίας, η οποία πλήττει ιδιαίτερα τις γυναίκες και τους νέους, στην ενσωµάτωση, µέσω της εργασίας, των µεταναστών και αποκλεισµένων κοινωνικών οµάδων, στην ενίσχυση του εισοδήµατος των νοικοκυριών και, κατά συνέπεια, της τοπικής οικονοµίας. Ταυτόχρονα δροµολογείται, µέσω της κατάρτισης και εκπαίδευσης, η σύνδεση της ζήτησης µε την προσφορά εργασίας, ο προσανατολισµός και η εκπαίδευση του εργατικού δυναµικού σε ειδικεύσεις και δεξιότητες υψηλής ζήτησης, µε στόχο την εξάλειψη του παράδοξου φαινόµενου όπου υψηλά ποσοστά ανεργίας παρατηρούνται παράλληλα µε έλλειψη ειδικευµένου προσωπικού στην περιφέρεια. Η προσαρµογή των δυνατοτήτων του ανθρώπινου δυναµικού της Περιφέρειας στις ανάγκες της αγοράς εργασίας αναµένεται να οδηγήσει στην επιτάχυνση της δηµιουργίας νέων θέσεων απασχόλησης σε όλους τους παραγωγικούς τοµείς. Ειδικοί στόχοι στον άξονα προτεραιότητας είναι οι ακόλουθοι: 78 ΠΕΠ Κ. Μακεδονίας σελ

74 Ανάπτυξη Κοινωνικών Υπηρεσιών Υποστήριξης: βελτίωση και λειτουργία δοµών παροχής κοινωνικών υπηρεσιών σε οµάδες πληθυσµού που χρήζουν ιδιαίτερης υποστήριξης, ώστε να δηµιουργηθούν ευκαιρίες ισότιµης ένταξης τους στην αγορά εργασίας. Ανάπτυξη Ανθρώπινων Πόρων: υποστήριξη των δράσεων του ΠΕΠ µε καταρτίσεις και δράσεις προώθησης στην απασχόληση στους τοµείς της καινοτοµίας -έρευναςτεχνολογίας, του τουρισµού-πολιτισµού και της προστασίας του περιβάλλοντος. Τοπικές Πρωτοβουλίες Απασχόλησης: ενίσχυση τοπικών πρωτοβουλιών, για δηµιουργία ή διατήρηση απασχόλησης είτε µέσω ηµοτικών Επιχειρήσεων είτε µέσω της αυταπασχόλησης, κατά τα πρότυπα των ΤΣΑ, και ενίσχυση τοπικών δράσεων για ειδικές κατηγορίες ατόµων. Πίνακας 6: Άξονας προτεραιότητας 5 "Μείωση της ανεργίας και παροχή ίσων ευκαιριών στη γνώση και τις δεξιότητες" ΠΗΓΗ: ΠΕΠ Κ.ΜΑΚΕ ΟΝΙΑΣ Παρουσίαση του Μέτρου 5.3 «Τοπικές Πρωτοβουλίες Απασχόλησης» Ο Γενικός Γραµµατέας της περιφέρειας Κ.Μακεδονίας µε την υπ αριθµ /09/02 πρόσκλησή του, καλεί τους ΟΤΑ να αναλάβουν πρωτοβουλία για την υποβολή «Επιχειρησιακών Σχεδίων» για το Μέτρο 5.3: «Τοπικές Πρωτοβουλίες Απασχόλησης». Η προθεσµία υποβολής για την κατάθεση των «Επιχειρησιακών Σχεδίων» ορίστηκε για το διάστηµα 30/09/02 έως 29/11/02, ενώ στη συνέχεια δόθηκε παράταση µέχρι τις 15/01/03. Η υποβολή των προτάσεων έγινε στην Ειδική Υπηρεσία ιαχείρισης (ΕΥ ), η οποία στη συνέχεια µέσω της µεθόδου της συγκριτικής αξιολόγησης αξιολόγησε τα Σχέδια, σύµφωνα και µε την υπ αριθµ / ΚΥΑ. οι προτάσεις που πληρούσαν τα κριτήρια 74

75 ένταξης στο Μέτρο, προτάθηκαν στη συνέχεια στην Επιτροπή Παρακολούθησης του ΠΕΠ Κ.Μακεδονίας για έγκριση. 79 Το µέτρο στοχεύει στην τοπική ανάπτυξη µε τη βελτίωση και αύξηση της απασχόλησης σε περιοχές ή τοµείς που αντιµετωπίζουν συνθήκες παραγωγικής αναδιάρθρωσης ή υποβάθµισης. Περιλαµβάνει 2 κύριες δράσεις : Εξειδικευµένες παρεµβάσεις για ανέργους ή υποαπασχολούµενους σε υποβαθµισµένες περιοχές ή/ και σε τοµείς που αντιµετωπίζουν ιδιαίτερα προβλήµατα απασχόλησης. Οι δράσεις στοχεύουν στην προώθηση της τοπικής απασχόλησης και τη βελτίωση της απασχολησιµότητας µε το συνδυασµό ενεργειών προσανατολισµού κατάρτισης, επανακατάρτισης, επιδότησης της απασχόληση και της αυτοαπαασχόλησης. Εξειδικευµένες παρεµβάσεις βελτίωσης και αύξησης των ευκαιριών απασχόλησης για ειδικές πληθυσµιακές οµάδες σε τοπική κλίµακα. Οι πρωτοβουλίες αυτές σκοπεύουν να δηµιουργήσουν τις απαραίτητες συνθήκες για την κοινωνική ένταξη την προώθηση των ίσων ευκαιριών για όλους και την ενσωµάτωση των ειδικών πληθυσµιακών οµάδων στις τοπικές αγορές εργασίας. Οι προβλεπόµενοι τύποι παρεµβάσεων είναι : Τοπικά Σχέδια δράσης για την Απασχόληση υποβαθµισµένων περιοχών, Ολοκληρωµένα προγράµµατα για ευαίσθητες κοινωνικά οµάδες και Ολοκληρωµένα προγράµµατα σε τοµείς που αντιµετωπίζουν ιδιαίτερα προβλήµατα απασχόλησης. Καθένας από τους παραπάνω τύπους παρεµβάσεων δύναται να περιλαµβάνει τις παρακάτω κατηγορίες δράσεων : Κατάρτιση, προκατάρτιση. Επιδότηση απασχόλησης, απόκτηση εργασιακής εµπειρίας. Επιδότηση αυτοαπασχόλησης, και άλλες µορφές απασχόλησης. Συµβουλευτική, ηµοσιότητα, Ευαισθητοποίηση, ικτύωση, Συνοδευτικές υποστηρικτικές υπηρεσίες. Στο Συµπλήρωµα Προγραµµατισµού του ΠΕΠ Κ.Μακεδονίας (Νοέµβριος 2006) ορίστηκε ως συνολικός προϋπολογισµός 80 του Μέτρου Το παραπάνω ποσό 79 Για περισσότερες πληροφορίες βλ. Α.Π.: 4667/ Ο συνολικός προϋπολογισµός είναι το άθροισµα δηµόσιας δαπάνης (κοινοτικής και εθνικής) και ιδιωτικής συµµετοχής. Στην αρχική πρόσκληση υποβολής προτάσεων (υπ αριθµ. 4667/ ) ως συνολικός προϋπολογισµός ορίζονταν από τα οποία ήταν η δηµόσια δαπάνη και η ιδιωτική συµµετοχή. Η παραπάνω πρόσκληση προέβλεπε τη δυνατότητα αλλαγής του προϋπολογισµού του 75

76 καλύπτεται κατά 75% από Κοινοτικούς πόρους ( )και κατά 25% από Εθνικούς πόρους ( ). Πίνακας 7: Χρηµατοοικονοµικά στοιχεία ΠΗΓΗ: ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΥ ΠΕΠ Κ. ΜΑΚΕ ΟΝΙΑΣ Επίσης, προσδιορίστηκε ο ρυθµός χρηµατοδότησης του µέτρου ανά έτος για την περίοδο Από τα ποσά που παρουσιάζονται στον παρακάτω πίνακα µπορούµε να εµπιστευθούµε µόνο το συνολικό προϋπολογισµό και την προέλευσή του (ΕΚΤ και Εθνικοί πόροι) και όχι το ρυθµό χρηµατοδότησης ανά έτος, καθώς τα έτη δεν είχε γίνει πρόσκληση για υποβολή «επιχειρησιακών σχεδίων» από τους ΟΤΑ. Εξάλλου πολλά από τα Σχέδια που εντάχθηκαν τελικά στο Μέτρο υλοποιήθηκαν σύµφωνα µε τους κανόνες του ν+2 για την περίοδο µέτρου από την ΕΥ ενηµερώνοντας τους τελικούς δικαιούχους. Μετά την αλλαγή του προϋπολογισµού ορίστηκε µηδενική ιδιωτική συµµετοχή και ο συνολικός προϋπολογισµός έπεσε στα

77 Πίνακας 8: Χρηµατοδότηση του Μέτρου 5.3 ανά έτος ΠΗΓΗ: ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΥ ΠΕΠ Κ.ΜΑΚΕ ΟΝΙΑΣ Τέλος, έγινε µια προσπάθεια ποσοτικοποίησης των στόχων του µέτρου µέσω δεικτών, αφενός για την παρακολούθηση της πορείας του αφετέρου για την τελική αξιολόγηση της υλοποίησής του. Πίνακας 9: Ποσοτικοποίηση των στόχων του Μέτρου 5.3 είκτες 77

78 ΠΗΓΗ: ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΥ ΠΕΠ Κ.ΜΑΚΕ ΟΝΙΑΣ Εφαρµογή του Μέτρου 5.3 «Τοπικές Πρωτοβουλίες Απασχόλησης» 81 Η υλοποίηση του Μέτρου 5.3 στην περιφέρεια Κ.Μακεδονίας, έγινε µέσω είκοσι ενός (21) σχεδίων ολοκληρωµένης παρέµβασης µε συνολικό προϋπολογισµό , από τα οποία, τα αφορούσαν την υποχρεωτική και τις επικουρικές δράσεις, ενώ τα υπόλοιπα την βασική δράση της απασχόλησης. Οι ολοκληρωµένες αυτές παρεµβάσεις υλοποιήθηκαν σε επίπεδο νοµών, δήµων ή συνοικιών, έχοντας ως στόχο την προώθηση της απασχόλησης ευπαθών οµάδων πληθυσµού, την προώθηση δράσεων για φθίνοντες επαγγελµατικούς κλάδους ή περιοχές µε υψηλά επίπεδα ανεργίας. Στον πίνακα 7 παρουσιάζονται οι 21 αυτές δράσεις 82. Πίνακας 10: Ολοκληρωµένες παρεµβάσεις στα πλαίσια των ΤΠΑ της περιφέρειας Κ.Μακεδονίας Α/Α Ολοκληρωµένη παρέµβαση 1 "Ολοκληρωµένη παρέµβαση για την προώθηση της απασχόλησης στην αστική περιοχή της δυτικής Θεσσαλονίκης (δήµοι Σταυρούπολης, Αµπελοκήπων, Ελευθερίου - Κορδελιού, Εύοσµου, Μενεµένης)" 2 "Τοπική πρωτοβουλία απασχόλησης στην επαρχία Λαγκαδά" 3 "Θεσσαλονίκη: πόλη µε απασχόληση και κοινωνική συνοχή" 4 "Ανάπτυξη για όλους- τοπική πρωτοβουλία απασχόλησης στη βόρεια Θεσσαλονίκη (δήµοι Τριανδρίας, Αγ. Παύλου, Συκεών, Πολίχνης, κοινότητα Ευκαρπίας" 81 Τα στοιχεία για την εφαρµογή των ΤΠΑ που παρατίθενται στο παρόν κεφάλαιο, χορηγήθηκαν από το Γραφείο Ολοκληρωµένου Πληροφοριακού Συστήµατος της ΕΥ του ΠΕΠ Κ. Μακεδονίας, στις 25/08/08 και 23/10/ Αναλυτικά στοιχεία για την κάθε δράση περιλαµβάνονται στον πίνακα 2 του παραρτήµατος. Τα στοιχεία αυτά προέρχονται από το Γραφείο Ολοκληρωµένου Πληροφοριακού Συστήµατος της ΕΥ του ΠΕΠ Κ. Μακεδονίας µετά από επεξεργασία για την καλύτερη παρουσίασή τους. 78