Ολοκληρωμένη Διαχείριση Βιοαποβλήτων στην Ελλάδα Η περίπτωση της Αθήνας

Transcript

1 ATHENS-BIOWASTE LIFE10 ENV/GR/ Ολοκληρωμένη Διαχείριση Βιοαποβλήτων στην Ελλάδα Η περίπτωση της Αθήνας Παραδοτέο Δράσης 2α με τίτλο: Ανασκόπηση και αξιολόγηση συστημάτων διαλογής των βιοαποβλήτων στην πηγή Αθήνα, Δεκέμβριος 2011 i

2 Πίνακας Περιεχομένων Πίνακας Περιεχομένων...ii Πίνακας Εικόνων...iv Πίνακας Διαγραμμάτων... v Πίνακας Πινάκων...vii Συμβολισμοί...ix Περίληψη Summary Εισαγωγή Κατηγορίες Συστημάτων Διαλογής στην Πηγή Χωριστή Συλλογή Ενός Τύπου Υλικού Στόχου Χωριστή, ή Μη Χωριστή, Συλλογή Τουλάχιστον Δύο Τύπων Υλικών Στόχων Συλλογή με τη Μέθοδο Πόρτα Πόρτα Συλλογή με Κάδους ανά Ομάδες Κατοικιών Συγκέντρωση Διαχωρισμένων Υλικών Στόχων σε Κέντρα Συλλογής Συνδυασμός Οργανωτικών Σχημάτων Συλλογή Υλικών Στόχων από Ειδικές Κατηγορίες Πηγών Προέλευσης Συλλογή Υλικών Στόχων από Ειδικές Πληθυσμιακές Ομάδες Εξοπλισμός Συστημάτων Διαλογής στην Πηγή Εξοπλισμός Προσωρινής Αποθήκευσης σε Επίπεδο Κατοικίας Σάκοι Τυποποιημένοι Κάδοι με Πώμα Κλειστοί Σάκοι Πολλαπλών Χρήσεων Εξοπλισμός Προσωρινής Αποθήκευσης σε Κάδους Μηχανικής Φόρτωσης Κάδοι Μηχανικής Φόρτωσης Ανοιγόμενοι εκ των Άνω Κάδοι Μηχανικής Φόρτωσης Τύπου Καμπάνας Ανοιγόμενοι στη Βάση Κάδοι Σταθεροί Μεγάλοι Υποδοχείς Κριτήρια Επιλογής Εξοπλισμού Προσωρινής Αποθήκευσης Εξοπλισμός Συλλογής & Μεταφοράς Κριτήρια Επιλογής Οχημάτων Συλλογής Μεταφοράς Εξοπλισμός Μεταφόρτωσης Μεταφοράς Παράμετροι Σχεδιασμού Συστήματος Διαλογής στην Πηγή Ελάχιστες Απαιτήσεις Εκτέλεσης Προγράμματος Διαλογής στην Πηγή Πρόγραμμα Ευαισθητοποίησης Κοινού για τη ΔσΠ Μέθοδοι Πληροφόρησης Απευθείας Πληροφόρηση Κοινού Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης Εκπαίδευση Ενημέρωση Ειδικών Ομάδων Λοιπές Πληροφορίες Παροχή Κινήτρων Φορείς Ευαισθητοποίησης Μελέτες περιπτώσεων εφαρμογής ΔσΠ βιοαποβλήτων Γερμανία Νομοθετικό πλαίσιο ΔσΠ των βιοαποβλήτων Υφιστάμενη κατάσταση της ΔσΠ των βιοαποβλήτων Συστήματα ΔσΠ των βιοαποβλήτων ii

3 Αξιολόγηση της ΔσΠ των βιοαποβλήτων Αυστρία Νομοθετικό πλαίσιο ΔσΠ των βιοαποβλήτων Υφιστάμενη κατάσταση της ΔσΠ των βιοαποβλήτων Συστήματα ΔσΠ των βιοαποβλήτων Αξιολόγηση της ΔσΠ των βιοαποβλήτων Ιταλία Νομοθετικό πλαίσιο ΔσΠ των βιοαποβλήτων Υφιστάμενη κατάσταση της ΔσΠ των βιοαποβλήτων Συστήματα διαλογής των βιοαποβλήτων Αξιολόγηση της ΔσΠ των βιοαποβλήτων Ισπανία Καταλονία Νομοθετικό πλαίσιο ΔσΠ των βιοαποβλήτων Υφιστάμενη κατάσταση διαχείρισης των βιοαποβλήτων Συστήματα διαλογής βιοαποβλήτων Αξιολόγηση ΔσΠ των βιοαποβλήτων Ηνωμένο Βασίλειο Αγγλία Νομοθετικό πλαίσιο ΔσΠ των βιοαποβλήτων Υφιστάμενη κατάσταση διαχείρισης των βιοαποβλήτων Συστήματα ΔσΠ των βιοαποβλήτων Αξιολόγηση ΔσΠ των βιοαποβλήτων Αξιολόγηση Συστημάτων Διαλογής στην Πηγή Ανάλυση SWOT Χωριστή Συλλογή Ενός Τύπου Υλικού Στόχου Χωριστή, ή Μη Χωριστή, Συλλογή Τουλάχιστον Δύο Τύπων Υλικών Στόχων Συλλογή με τη Μέθοδο Πόρτα Πόρτα Συλλογή με Κάδους ανά Ομάδες Κατοικιών Συγκέντρωση Διαχωρισμένων Υλικών Στόχων σε Κέντρα Συλλογής Συνδυασμός Οργανωτικών Σχημάτων Συλλογή Υλικών Στόχων από Ειδικές Κατηγορίες Πηγών Προέλευσης Συλλογή Υλικών Στόχων από Ειδικές Πληθυσμιακές Ομάδες Παράρτημα Βιβλιογραφία iii

4 Πίνακας Εικόνων Εικόνα 1: Σακούλες (α) χάρτινες και (β) βιοδιασπώμενες Εικόνα 2: Οικιακοί κάδοι με πώμα Εικόνα 3: Σάκοι πολλαπλών χρήσεων προσωρινής αποθήκευσης υλικών Εικόνα 4: Τροχήλατοι κάδοι μηχανικής φόρτωσης ανοιγόμενοι εκ των Άνω Εικόνα 1: Κάδοι τύπου καµπάνας ανοιγόμενοι στη βάση Εικόνα 6: Containers (απορριμματοκιβώτια) τύπου πρέσας Εικόνα 7: Containers ορθογωνικής διατομής Εικόνα 1: Containers τύπου σκάφης Εικόνα 9: ΟΣΜ με διάταξη συμπίεσης τύπου (α) πρέσας και (β) μύλου Εικόνα 10: ΟΣΜ Αυτόματης Πλάγιας Φόρτωσης Εικόνα 11: Δορυφορικά Οχήματα με δυνατότητα μηχανικής & χειρονακτικής φόρτωσης Εικόνα 12: Ταξινόμηση και προσδιορισμός των βιοαποβλήτων στη Γερμανία (BGK/VHE, 2009) Εικόνα 13: Εύρος κάλυψης και διαθεσιμότητα σε συστήματα ΔσΠ των οικιακών βιοαποβλήτων στη Γερμανία (Kern et al., 2010; BGK/VHE, 2009) Εικόνα 14: Συστήματα ΜΠΑ των βιοαποβλήτων στην Γερμανία (Barth, 2003) Εικόνα 15: Κέντρο συλλογής για τα πράσινα απορρίμματα στη Γερμανία (BGK/VHE, 2009) Εικόνα 16: Αποκεντρωμένο σύστημα διαλογής των πράσινων απορριμμάτων στη Γερμανία (BGK/VHE, 2009) Εικόνα 17: Απεικόνιση των ανεξάρτητων αστικών περιφερειών (Städte) κίτρινο χρώμα- και των κομητειών (Landkreise) άσπρο χρώμα - της Γερμανίας (Kreisfreie Stadt, 2011) Εικόνα 18: Εξωτερικός κάδος συλλογής των βιοαποβλήτων ανά ομάδες κατοικιών. 61 Εικόνα 19: Σύστημα διαλογής των βιοαποβλήτων σε επίπεδο οικίας στην Αυστρία (BAWP, 2011; Amlinger, 2010) Εικόνα 20: Τυπικό κέντρο συλλογής στην Αυστρία για τη ΔσΠ των πράσινων απορριμμάτων (Amlinger, 2010) Εικόνα 21: Τεμαχισμός και συλλογή των πράσινων απορριμμάτων από τις αρμόδιες υπηρεσίες στην Αυστρία (Amlinger, 2010) Εικόνα 22: Ενδεικτική αποτύπωση των κέντρων συλλογής στο ομόσπονδο κρατίδιο Καρινθία στην Αυστρία τα οποία εξυπηρετούν περίπου 7500 κατοίκους ανά σύστημα (Reisinger, 2009) Εικόνα 23: Συστήματα συλλογής ΔσΠ για τα τροφικά απορρίμματα με τη μέθοδο πόρτα-πόρτα στην Ιταλία (Giavini M. & Garaffa) Εικόνα 24: ΟΣΜ βιοαποβλήτων για τη ΔσΠ με τη μέθοδο πόρτα-πόρτα στην Ιταλία (Gelabert et al., 2008) Εικόνα 25: Μεταφόρτωση των βιοαποβλήτων από τα κέντρα συλλογής σε μονάδες βιολογικής επεξεργασίας (Gelabert et al., 2008) Εικόνα 26: Σύσταση απορριμμάτων στην Καταλονία, Ισπανία (ACR, 2011) Εικόνα 27:Μονάδες βιολογικής επεξεργασίας των βιοαποβλήτων από ΔσΠ στην Καταλονία (Giró & Guerrero, 2011) Εικόνα 28: Μονάδες διαχείρισης των ΑΣΑ στην Καταλονία (λειτουργικές ή υπό κατασκευή) το 2010 (ARC, 2010) Εικόνα 29: Τα διαφορετικά χρώματα που χρησιμοποιούνται για τη διαφοροποίηση των υλικών -στόχων στα μέσα προσωρινής αποθήκευσής στη Καταλονία (ARC, 2011a) iv

5 Εικόνα 30: Κάδοι και βιοαποδομήσιμοι σάκοι για τη ΔσΠ βιοαποβλήτων με τη μέθοδο πόρτα-πόρτα στην Καταλονία Giró & Guerrero, 2011) Εικόνα 31: ΟΣΜ για τη συλλογή των βιοαποβλήτων με τη μέθοδο πόρτα-πόρτα (Gelabert et al., 2008) Εικόνα 32: Container χωρητικότητας L για τη συλλογή ΑΣΑ σε ειδικές περιπτώσεις (Gelabert et al., 2008) Εικόνα 33: Κάδοι για τη ΔσΠ των βιοαποβλήτων σε κάδους ανά ομάδες κατοικιών στην Καταλονία, Ισπανία (Giró & Guerrero, 2011) Εικόνα 34: Kινητό-κέντρo συλλογής υλικών-στόχων (Gelabert et al., 2008) Εικόνα 35: Βιοαποδομήσιμοι σάκοι και οικιακοί κάδοι προσωρινής αποθήκευσης των τροφικών απορριμμάτων με και χωρίς οπές (WRAP, 2009) Εικόνα 36: Εξωτερικοί κάδοι για τη διαλογή των τροφικών απορριμμάτων στην Αγγλία (Mills & Andrews, 2009) Εικόνα 37: Εκφόρτωση τροφικών απορριμμάτων σε container (Mills & Andrews, 2009) Εικόνα 38: Εκφόρτωση τροφικών απορριμμάτων σε ΟΣΜ μεγαλύτερης χωρητικότητας για την μετέπειτα μεταφορά του σε κατάλληλη μονάδα επεξεργασίας (Mills & Andrews, 2009) Εικόνα 39: Σύγκριση της ποσότητας συλλογής και της ποσοστιαίας συμμετοχής στη ΔσΠ των τροφικών απορριμμάτων για διαφορετική συχνότητα συλλογής (κόκκινο: δεκαπενθήμερη, μπλε: εβδομαδιαία) (Mills & Andrews, 2009) Πίνακας Διαγραμμάτων Διάγραμμα 1: Ξεχωριστή διαλογή βιοαποδομήσιμων οργανικών αποβλήτων στη Γερμανία ( ) (EEA, 2009) Διάγραμμα 2: Εξέλιξη της ΔσΠ των βιοαποβλήτων στη Γερμανία κατά την περίοδο (BGK/VHE, 2009) Διάγραμμα 3: Διάγραμμα 4: Βιοαπόβλητα από ΔσΠ στα ομόσπονδα κρατίδια της Γερμανίας για το 2006 σε χιλ. τόνους ανά έτος (Kern et al., 2010).. 44 Διάγραμμα 5: Βιοαπόβλητα από ΔσΠ στα ομόσπονδα κρατίδια της Γερμανίας για το 2006 σε kg/(inh yr) (Kern et al., 2010) Διάγραμμα 6: Ποσότητα συλλογής οικιακών βιοαποβλήτων από ΔσΠ σε kg/(inh yr) συναρτήσει της πληθυσμιακής πυκνότητας (inh/km2) στη Γερμανία (BGK/VHE, 2009) Διάγραμμα 7: Απόκλιση από τη μέση μηνιαία συλλογή βιοαποβλήτων με τη χρήση κάδων ανά ομάδες κατοικιών σε αραιοκατοικημένη περιοχή (BGK/VHE, 2009) Διάγραμμα 8: Απόκλιση από τη μέση μηνιαία συλλογή βιοαποβλήτων με τη χρήση κάδων ανά ομάδες κατοικιών σε πυκνοκατοικημένη περιοχή (BGK/VHE, 2009) Διάγραμμα 9: Περιεκτικότητα σε οργανική ουσία (βιοαποόβλητα) των υπολειμματικών αποβλήτων σε περιοχές με και χωρίς χρήση ΔσΠ βιοαποβλήτων στη Γερμανία (Witzenhausen, 2006) Διάγραμμα 10: Διαφορά κόστους διαχείρισης των βιοαποβλήτων και διάθεσης των σύμμεικτων απορριμμάτων στην περίπτωση ουδέτερου κόστους συλλογής και αποκομιδής των βιοαποβλήτων (INFA, 2006) Διάγραμμα 11: Εξέλιξη της ΔσΠ των βιοαποβλήτων στην Αυστρία v

6 Διάγραμμα 12: Διαχείριση των ΑΣΑ στην Αυστρία για την περίοδο (Umweltbundesamt 2009) Διάγραμμα 13: (α) Κατανομή της χωρητικότητά των εξωτερικών κάδων συλλογής βιοαποβλήτων και (β) Κατανομή της συχνότητα αποκομιδής των βιοαποβλήτων όπως αποτυπώνεται σε 117 δήμους στη Στυρία, Αυστρία (L-AWP, 2010) Διάγραμμα 14: Συχνότητα συλλογής υπολειμματικών απορριμμάτων στη Στυρία, Αυστρία το 2008 (L-AWP, 2010) Διάγραμμα 15: Παραγωγή ΑΣΑ στην Ιταλία (χιλ. τόνοι) για την περίοδο (ISPRA, 2011) Διάγραμμα 16: Ποσότητες βιοαποδομήσιμων αποβλήτων και βιοαποβλήτων (τροφικών πράσινων απορριμμάτων) οι οποίες επεξεργάζονται με αερόβια επεξεργασίας στην Ιταλία για την περίοδο ISPRA, 2011) Διάγραμμα 17: Ποσότητες των διαφορετικών βιοαποδομήσιμων στερεών αποβλήτων που επεξεργάζονται με τη μέθοδο της κομποστοποίηση στην Ιταλία κατά την περίοδο (ISPRA, 2011) Διάγραμμα 18: ΔσΠ των βιοαποβλήτων στην Ιταλία για την περίοδο (ISPRA, 2011) Διάγραμμα 19: Ποσότητες ΔσΠ των βιοαποβλήτων (τροφικά και πράσινα απορρίμματα) σε kg/(inh yr) ανά περιφέρεια της Ιταλίας για το έτος 2007 (ISPRA, 2008) Διάγραμμα 20: Διαλογή των ΑΣΑ (%) στη Βόρεια, Κεντρική και Νότια Ιταλία ( ) (ISPRA, 2011; EEA, 2009) Διάγραμμα 21: Ανάλυση κόστους συλλογής και μεταφοράς των βιοαποβλητων με διαφορετικά συστήματα για τη μελέτη περίπτωση της περιφέρειας της Βενετίας στην Ιταλία (Franckx et al., 2010) Διάγραμμα 22: Κόστος συλλογής/αποκομιδής στην Ιταλία ανάλογα με το ποσοστό ΔσΠ που επιτυγχάνεται στα ΑΣΑ Διάγραμμα 23: Κατανομή του κόστους επεξεργασίας και συλλογής /μεταφοράς των ΑΣΑ από ΔσΠ συναρτήσει του ποσοστού ανάκτησης στη περιφέρεια της Λομβαρδίας στην Ιταλία (Giavini et al., 2010) Διάγραμμα 24: Εξέλιξη της παραγωγής ΑΣΑ, της ανάκτησης υλικών και των υπολειμματικών απορριμμάτων στην Καταλονία την περίοδο (Giró & Guerrero, 2011) Διάγραμμα 25: Εξέλιξη του αριθμού των δήμων με σύστημα ΔσΠ για τα βιοαπόβλητα κατά την περίοδο στην Καταλονία, Ισπανία (Giró & Guerrero, 2011) Διάγραμμα 26: Εξέλιξη των συλλεγόμενων ποσοτήτων βιοαποβλήτων από ΔσΠ στην Καταλονία ( ) καθώς και ο στόχος ανάκτησης για το 2012 σύμφωνα με το Προγράμματα Διαχείρισης των ΑΣΑ στην Καταλονία ( ) (ARC, 2011) Διάγραμμα 27: Σύγκριση ΔσΠ βιοαποβλήτων με τη μέθοδο πόρτα-πόρτα και με τη χρήση κάδων ανά ομάδες κατοικιών ως προς τη καθαρότητα συλλογής συναρτήσει του πληθυσμιακού εύρους (2004) (Fontanals, 2010) Διάγραμμα 28: Σύγκριση ΔσΠ βιοαποβλήτων με τη μέθοδο πόρτα-πόρτα και με τη χρήση κάδων ανά ομάδες κατοικιών ως προς την ποσότητα συλλογής συναρτήσει του πληθυσμιακού εύρους (2004) (Fontanals, 2010) vi

7 Διάγραμμα 29: Εξέλιξη της συλλογής βιοαποβλήτων στην Καταλονία (Giró & Guerrero, 2011) Διάγραμμα 30: Αποτελέσματα διαφορετικών προγραμμάτων Διαλογής για τα βιοαπόβλητα σε δήμους της Καταλονίας Διάγραμμα 31: Διαχείριση συλλεγόμενων ΑΣΑ από τις τοπικές αρχές στην Αγγλία την περίοδο 2000/ /11 (Defra, 2011b) Διάγραμμα 32: Ποσοστιαία ανακύκλωση οικιακών απορριμμάτων (βιοαποβλήτων και ανακυκλώσιμων) για την περίοδο 1997/ στην Αγγλία (Defra, 2011d) Διάγραμμα 33: Ανακύκλωση υλικών στόχων των οικιακών απορριμμάτων στην Αγγλία για την περίοδο 1997/ /08 (Defra, 2007) Διάγραμμα 34: Τυπική σύνθεση των οικιακών απορριμμάτων στην Αγγλία το 2006/07 (Defra, 2011c) Διάγραμμα 35: Σύγκριση μεθόδων χωριστής και μη χωριστής διαλογής τροφικών και πράσινων απορριμμάτων (kg/hh/yr) σε πιλοτικές εφαρμογές στην Αγγλία (Coss et al., 2010) Διάγραμμα 36: Εποχική διακύμανση της συλλογής τροφικών και πράσινων απορριμμάτων στην Αγγλία (Mills & Andrews, 2009) Διάγραμμα 37: Ποσοστιαία ανάκτηση διαφορετικών κατηγοριών τροφικών υπολειμμάτων σε σχέση με το συνολικό ανακτώμενο ποσοστό σε πιλοτικές εφαρμογές ΔσΠ τροφικών υπολειμμάτων στην Αγγλία (Mills & Andrews, 2009) Διάγραμμα 38: Κατανομή ετήσιου κόστους εφαρμογής ΔσΠ για τα τροφικά απορρίμματα στην Αγγλία (Mills & Andrews, 2009) Πίνακας Πινάκων Πίνακας 1: Εύρος κάλυψης και συλλογής βιοαποβλήτων από ΔσΠ στη Γερμανία για το έτος 2007 (BGK/VHE, 2009) Πίνακας 2: Συχνότητα κατανομής προσμίξεων στη ΔσΠ βιοαπόβλητων στη Γερμανία (Barth, 2003) Πίνακας 3: Εκτιμώμενη ποσότητα βιοαποβλήτων στα υπολειμματικά απορρίμματα στη Γερμανία (Kern et al., 2010) Πίνακας 4: Ανάλυση κόστους σε αστικές και γεωργικές περιοχές της Γερμανίας για τη διαχείριση (συλλογής και επεξεργασίας) με ή χωρίς ΔσΠ για τα βιοαπόβλητα (INFA, 2006) Πίνακας 5: Ενδεικτική οργάνωση λειτουργίας κέντρων συλλογής στο ομόσπονδο κρατίδιο Κάτω Αυστρία (417 δήμοι με 443 κέντρα συλλογής) (Punesch et al., 2011) Πίνακας 6: Ποσότητες βιοαποβλήτων οι οποίες συλλέχθηκαν με ΔσΠ το 2009 στα ομόσπονδα κρατίδια της Αυστρίας (BAWP, 2011) Πίνακας 7: Τυπική σύνθεση των υπολειμματικών απορριμμάτων στην περιφέρεια της Στυρίας στην Αυστρία για το έτος 2008 BAWP, 2011) Πίνακας 8: Εκτίμηση του ποσοστού ανάκτησης βιοποβλήτων στην Αυστρία Πίνακας 9: Κάδοι συλλογής των τροφικών απορριμμάτων με το μέθοδο διαλογής πόρτα-πόρτα (Favoino et al. 2004) Πίνακας 10: Ενδεικτικά συστήματα συλλογής των υπολειμματικών απορριμμάτων στην Ιταλία (Favoino et al. 2004) vii

8 Πίνακας 11: Καθαρότητα των τροφικών απορριμμάτων τα οποία προέρχονται από ΔσΠ πόρτα πόρτα σε διάφορους Δήμους της Ιταλίας. (Favoino, 2000; Provincia di Milano, 1998; Bigliardi, 1998) Πίνακας 12: Περιεκτικότητα βιοαποβλήτων (% w/w) στα υπολειμματικά απορρίμματα σε Δήμους της Ιταλίας όπου εφαρμόζεται ΔσΠ με τη μέθοδο πόρτα-πόρτα (Wiemer & Kern, 1995) Πίνακας 13: Συντελεστές για την κατανομή της επιστροφής φόρου συναρτήσει του επίπεδο των προσμίξεων από τη ΔσΠ των βιοαποβλήτων (ποιότητα διαλογής) και της πληθυσμιακής κάλυψης του δήμου σύμφωνα με το Διάταγμα 8/ Πίνακας 14: Σύνοψη των τριών προγραμμάτων δράσεις στην Καταλονία για την περίοδο αναφορικά με τη διαχείριση των βιοαποβλήτων (Giró & Guerrero, 2011) Πίνακας 15: Ταξινόμηση των κέντρων συλλογής στην Καταλονία (ARC, 2011b) Πίνακας 16: Αποτελέσματα διαφορετικών μεθόδων ΔσΠ σε δήμους της Καταλονίας ως προς την ανάκτηση και την ποιότητα των βιοαποβλήτων (Gelabert et al., 2008) Πίνακας 17: Εκτιμώμενη ανάκτηση βιοαποβλήτων για το έτος 2010 στην Καταλονία με και χωρίς τις προσμίξεις Πίνακας 18: Κατανομή κόστους για τη ΔσΠ πόρτα-πόρτα (Gelabert et al., 2008) Πίνακας 19: Σύγκριση της κατανομής εργατοωρών για τη ΔσΠ των ΑΣΑ με τις μεθόδους διαλογής πόρτα-πόρτα και με τη χρήση κάδων συλλογής ανά ομάδες κατοικιών (Gelabert et al., 2008; Giró, 2003) Πίνακας 20: Ανάλυση κόστους εγκατάστασης μονάδας αερόβιας επεξεργασίας με δυναμικότητα tn/yr ανάλογα με το επίπεδο των προσμίξεων στα βοαπόβλητα (Gelabert et al., 2008) Πίνακας 21: Στόχοι αναφορικά με τη διαχείριση των ΑΣΑ και των οικιακών απορριμμάτων στην Αγγλία σύμφωνα με τη στρατηγική για τα απόβλητα το 2007 θέτοντας το 2000 ως έτος αναφοράς (Defra, 2007) Πίνακας 22: Είδη και ποσότητες βιοαποβλήτων οι οποίες συλλέγονται από τις τοπικές αρχές στο Ηνωμένο Βασίλειο με τη εφαρμογή διαφορετικών μεθόδων συλλογής για το έτος 2009/10 (Gilbert et al., 2011) Πίνακας 23: Ανάλυση του κόστους διαχείρισης και συλλογής των ΑΣΑ για διαφορετικά σενάρια συλλογής των βιοαποβλήτων σε σχέση με τη μη συλλογή των βιοαποβλήτων στο Ηνωμένο Βασίλειο (Gibbs & Hogg, 2007; 2008) Πίνακας 24: Ανάλυση SWOT φορέα διαχείρισης προγράμματος ΔσΠ Πίνακας 25: Μήτρα SWOT Χωριστής Συλλογής Ενός Τύπου Υλικού Στόχου Πίνακας 26: Μήτρα SWOT Χωριστής, ή Μη Χωριστής, Συλλογής Τουλάχιστον Δύο Τύπων Υλικών Στόχων Πίνακας 27: Μήτρα SWOT συλλογής με τη μέθοδο Πόρτα Πόρτα Πίνακας 28: Μήτρα SWOT συλλογής με κάδους ανά ομάδες κατοικιών Πίνακας 29: Μήτρα SWOT συγκέντρωσης διαχωρισμένων υλικών στόχων σε κέντρα συλλογής Πίνακας 30: Μήτρα SWOT Συλλογής Υλικών Στόχων από Ειδικές Κατηγορίες Πηγών Προέλευσης Πίνακας 31: Μήτρα SWOT συλλογής υλικών στόχων από ειδικές πληθυσμιακές ομάδες viii

9 Συμβολισμοί Διαλογή στην Πηγή (ΔσΠ) Αστικών Στερεών Αποβλήτων (ΑΣΑ), Ευρωπαϊκή Ένωση (Ε.Ε.) Μέσα Προσωρινής Αποθήκευσης (ΜΠΑ) Όχημα Συλλογής και Μεταφοράς (ΟΣΜ). Κέντρο Διαλογής Ανακυκλώσιμων Υλικών (ΚΔΑΥ). Κάδοι Μηχανικής Φόρτωσης (ΚΜΦ) Χώροι Υγειονομικής Ταφής (ΧΥΤΑ) Κράτη Μέλη (Κ.Μ.) Μηχανικής και Βιολογικής Επεξεργασίας (ΜΒΕ). ix

10 Περίληψη Στα πλαίσια των προκαταρκτικών δραστηριοτήτων του προγράμματος LIFE+ ATHENS-BIOWASTE το οποίο συγχρηματοδοτείται από την Ε.Ε. πραγματοποιείται η ανασκόπηση και η αξιολόγηση των τεχνικών διαλογής των αστικών στερεών αποβλήτων στην πηγή με έμφαση στη διαλογή των βιοαποβλήτων. Στην παρούσα έκθεση, σε πρώτο επίπεδο περιλαμβάνεται η περιγραφή και τα χαρακτηριστικά των πλέον διαθέσιμων τεχνικών διαλογής στην πηγή με τις οποίες επιδιώκεται η ανάκτηση υλικών-στόχων με σκοπό την μείωση του ρεύματος των σύμμεικτων απορριμμάτων τα οποία καταλήγουν σε χώρους τελικής διάθεσης. Τα συστήματα διαλογής στην πηγή δύναται να κατηγοριοποιηθούν με βάση τον αριθμό των τύπων υλικών στόχων που προδιαλέγονται σε (α) χωριστή συλλογή ενός υλικού στόχου και σε (β) χωριστή ή μη χωριστή συλλογή τουλάχιστον δύο τύπων υλικών στόχων. Επιπλέον, με βάση τα οργανωτικά σχήματα συλλογής των υλικών στόχων από τις πηγές παραγωγής οι μέθοδοι διαλογής στην πηγή περιλαμβάνουν (α) τη συλλογή με τη μέθοδο Πόρτα Πόρτα, (β) τη συλλογή με κάδους ανά ομάδες κατοικιών, (γ) τη συγκέντρωση προδιαλεγμένων υλικών στόχων σε Κέντρα Συλλογής και (δ) το συνδυασμό δύο ή περισσοτέρων των προαναφερόμενων οργανωτικών σχημάτων. Στις μεθόδους διαλογής στην πηγή εντάσσονται επιπλέον συστήματα όπως η συλλογή υλικών στόχων από ειδικές κατηγορίες πηγών προέλευσης (π.χ. χώρους μαζικής σίτισης, εστιατόρια, ξενοδοχεία κ.ά.) και από ειδικές πληθυσμιακές ομάδες (π.χ. σχολεία, στρατόπεδα). Παράλληλα με τις μεθόδους ή τα οργανωτικά σχήματα για τη διαλογή των υλικών-στόχων, περιγράφεται και ο εξοπλισμός που απαιτείται για την εφαρμογή τους. Στον εξοπλισμό αυτόν περιλαμβάνονται τα μέσα προσωρινής αποθήκευσης σε επίπεδο οικίας (οικιακοί κάδοι) ή σε επίπεδο ομάδων κατοικιών (κάδοι μηχανικής φόρτωσης) καθώς και τα οχήματα συλλογής και μεταφοράς των υλικών στόχων. Σε επόμενο επίπεδο εξετάστηκαν μελέτες περιπτώσεων της διαλογής των βιοαποβλήτων στην πηγή σε επίπεδο χωρών ή τμημάτων χωρών της Ε.Ε. Στις χώρες αυτές συγκαταλέγονται η Γερμανία, η Αυστρία, η Ιταλία, η Καταλονία στην Ισπανία και το Ηνωμένο Βασίλειο. Η επιλογή των χωρών αυτών βασίστηκε κυρίως στην υφιστάμενη εμπειρία αναφορικά με τη διαλογή των βιοαποβλήτων στην πηγή καθώς και στα γεωγραφικά τους χαρακτηριστικά. Για κάθε μια από τις εξεταζόμενες περιπτώσεις γίνεται περιγραφή του νομοθετικού πλαισίου και της υφιστάμενης κατάστασης αναφορικά με τη διαχείριση των βιοαποβλήτων, ενώ παρατίθενται πληροφορίες ως προς τα εφαρμοζόμενα οργανωτικά σχήματα συλλογής των βιοαποβλήτων τα οποία βρίσκουν ευρύτερης εφαρμογής σε κάθε χώρα ή περιοχές χωρών. Σύμφωνα με τα χαρακτηριστικά των εξεταζόμενων περιπτώσεων πραγματοποιείται αξιολόγηση των εφαρμοζόμενων συστημάτων διαλογής των βιοαποβλήτων στην πηγή βασιζόμενη σε δείκτες και παραμέτρους που αφορούν στην αποτελεσματικότητα και την αποδοτικότητα των τεχνικών ως προς την διαλογή και συλλογή της ροής αυτής των αποβλήτων. Στο τελευταίο επίπεδο της έκθεσης εφαρμόστηκε ανάλυση SWOT για κάθε μία από τις προαναφερόμενες μεθόδους διαλογής βασιζόμενη στα στοιχεία που προκύπτουν από τα χαρακτηριστικά των πλέον διαθέσιμων τεχνικών διαλογής των 10

11 απορριμμάτων στην πηγή καθώς και στις μελέτες περιπτώσεων οι οποίες εξετάστηκαν. Στην ανάλυση αυτή επιχειρήθηκε να αποτιμηθούν και να αναδειχθούν τα δυνατά και τα αδύνατα σημεία της εκάστοτε μεθόδου, ενώ παράλληλα να αποτυπωθούν οι ευκαιρίες ανάπτυξης και διάδοσής τους καθώς και οι κίνδυνοι και απειλές που εγκυμονούν για την αποτελεσματική και αποδοτική συλλογή των υλικών-στόχων και ιδιαίτερα των βιοαποβλήτων στην πηγή παραγωγής τους. Ομάδα Μελέτης Η δράση αυτή υλοποιήθηκε από το ΕΜΠ. Η ομάδα μελέτης απαρτίζεται από τους εξής: Μαρία Κουή, Καθηγήτρια ΕΜΠ Δημήτρη Μαλαμή, Μηχανικό Περιβάλλοντος, MSc, PhD Χρήστος Μιχαλόπουλο, Μηχανολόγο Μηχανικό, MSc, PhD 11

12 Summary This report aims to review and evaluate the bio-waste source separation methods and schemes in the EU as part of the preparatory activities of the LIFE+ program ATHENS-BIOWASTE co-funded by EC. The first section of the report is devoted to the description of the most commonly applied source separation techniques which are used for the recovery of different municipal solid waste (MSW) streams and thus for the reduction of mixed MSW disposal. The source separation schemes are categorized according to the number of waste streams that is being collected to (a) source separate collection of a single MSW stream and (b) source separation or segregate collection of at least two types of MSW streams. Furthermore, the MSW source separation methods are also divided according to their organizational structure to (a) door to door collection, (b) curbside collection, (c) recycling centers and (d) combination of two or more of the above mentioned methods. Additionally, source separation techniques are also classified in systems in which the collection of waste streams is taking place in specific waste production sources (e.g. restaurants, hotels, malls etc.) and in specific target groups (e.g. schools, camps etc). Apart from the description of the characteristics of the aforementioned MSW source separation methods and organizational schemes, the equipment that is required for their implementation is also described. This equipment incorporates the different types of bins which are used for the separate collection of MSW namely household bins (manual loading) and kerbside bins (mechanical loading), as well as the vehicles employed for the collection and transportation of the source separated fractions. The second part of the report presents the biowaste source separation practices in selected EU countries or regions of EU member states namely Germany, Austria, Italy, Catalonia in Spain and the UK. The choice of the case studies was mainly based on the level of expertise in regard to biowaste source separation, as well as on their different geographical characteristics. For each case study a description of the legal framework related to source separation is given along with the current situation with respect to biowaste management. Furthermore, information is provided on the most commonly applied biowaste separate collection schemes for each case study examined. According to the characteristics of each area examined, an evaluation of the employed biowaste source separation schemes is performed based on indicators and parameters which are related to their effectiveness. In the last section of the report, a SWOT analysis is developed for each of the described MSW source separation methods considering all the information that has been gathered from the preceding sections of the report. This analysis aimed to indicate and analyze the strong and weak points of all presented methods and also to depicting the opportunities for their development and diffusion along with the associated risks in regard to their effectiveness and efficiency in terms of MSW source separation focusing mainly on biowaste. 12

13 Εισαγωγή Με τον όρο Διαλογή στην Πηγή (εφεξής ΔσΠ) εννοούμε τον πρωτογενή διαχωρισμό και συλλογή, ενός ή ομάδος, από τα συνθετικά υλικά των απορριμμάτων στον χώρο παραγωγής τους (πηγή). Τα προς ανάκτηση υλικά αποκαλούνται υλικά-στόχοι. Η εφαρμογή ενός επιτυχημένου προγράμματος ΔσΠ έχει ως αποτέλεσμα τη μείωση του ρεύματος των σύμμεικτων απορριμμάτων που οδηγούνται στις αντίστοιχες εγκαταστάσεις επεξεργασίας ή/και διάθεσης και την ανάκτηση ή/και επαναχρησιμοποίηση καθαρών δευτερογενών υλικών (υλικά στόχοι) χωρίς χρήση υψηλής τεχνολογίας διαχωρισμού. Βασικό κριτήριο για την επιτυχία ενός προγράμματος ΔσΠ είναι το ποσοστό συμμετοχής των πολιτών. Τα ανακτηθέντα υλικά στόχοι μπορούν είτε να αξιοποιηθούν απευθείας, είτε να αποτελέσουν πρώτη ύλη ως συνθετικό υλικό στις αντίστοιχες βιομηχανικές ή/και βιοτεχνικές εφαρμογές. Αναφορικά με τα υλικά στόχους που συλλέγονται κατά την εφαρμογή προγραμμάτων ΔσΠ, αυτά αφορούν σε συστατικά του σύμμεικτου ρεύματος των Αστικών Στερεών Αποβλήτων (εφεξής ΑΣΑ), καθώς επίσης και σε ορισμένες κατηγορίες βιομηχανικών βιοτεχνικών αποβλήτων που προσομοιάζουν σε κάποιο ή κάποια από τα υλικά στόχους που προέρχονται από το ρεύμα των σύμμεικτων ΑΣΑ. Συγκεκριμένα, οι εν λόγω κατηγορίες των υλικών στόχων που δυνητικά μπορούν να αποτελέσουν αντικείμενο χωριστής διαλογής αφορούν στους ακόλουθους τύπους: Βιολογικά απόβλητα ή βιοαπόβλητα στα οποία περιλαμβάνονται τα πράσινα απορρίμματα (π.χ. βιοαποδομήσιμα απόβλητα κήπων και πάρκων) και τα τροφικά απορρίμματα (π.χ. απορρίμματα τροφών και μαγειρείων από σπίτια, εστιατόρια, εγκαταστάσεις ομαδικής εστίασης και χώρους πωλήσεων λιανικής και τα συναφή απόβλητα από εγκαταστάσεις μεταποίησης τροφίμων). Απόβλητα χάρτου όπου στην πλειονότητά τους αφορούν σε ποσότητες έντυπου χαρτιού (περιοδικά, εφημερίδες κ.ά.). Απόβλητα χαρτονιού όπου στην πλειονότητά τους αφορούν σε απόβλητα συσκευασιών. Ξυλώδη απόβλητα τα οποία αφορούν σε απορρίμματα που ως κύριο συνθετικό υλικό έχουν το ξύλο. Η εν λόγω κατηγορία περιλαμβάνει απόβλητα συσκευασιών (π.χ. παλέτες, καφάσια, παλετοκιβώτια κ.ά.), ξυλώδη απορρίμματα που αφορούν σε μη συσκευασίες, αλλά και ειδικά ρεύματα αποβλήτων που χαρακτηρίζονται ως ογκώδη (π.χ. έπιπλα). Απόβλητα διαφόρων τύπων πλαστικού. Στους εν λόγω τύπους περιλαμβάνονται απόβλητα συσκευασιών και μη συσκευασιών από μια ευρεία ποικιλία πλαστικών (PE, PET, PVC, PP κ.ά.), πολυμερών και συνθετικών υλικών από πλαστικό. Απόβλητα υφασμάτων (π.χ. από διάφορους τύπους ένδυσης). Απόβλητα δερμάτων. Απόβλητα σιδηρούχων μετάλλων όπου στην πλειονότητά τους αφορούν σε απόβλητα συσκευασιών (π.χ. κονσέρβες κ.ά.). Στην εν λόγω κατηγορία μπορούν να ενταχθούν και ορισμένοι τύποι ογκωδών αποβλήτων, καθώς επίσης και ορισμένα βιομηχανικά απόβλητα που προσομοιάζουν ως υλικό στόχος στα σιδηρούχα μέταλλα που ενυπάρχουν στο ρεύμα των σύμμεικτων ΑΣΑ. Απόβλητα μη σιδηρούχων μετάλλων όπου στην πλειονότητά τους αφορούν σε απόβλητα συσκευασιών με κύριο συνθετικό υλικό το αλουμίνιο. Στην εν λόγω κατηγορία μπορούν επίσης να ενταχθούν και ορισμένοι τύποι ογκωδών 13

14 αποβλήτων (πλαίσια υαλοπινάκων), καθώς επίσης και ορισμένα βιομηχανικά απόβλητα που προσομοιάζουν ως υλικό στόχος στα μη σιδηρούχα μέταλλα που εμπεριέχονται στο ρεύμα των σύμμεικτων ΑΣΑ. Απόβλητα γυαλιού όπου στην πλειονότητά τους αφορούν σε απόβλητα συσκευασιών (π.χ. φιάλες κ.ά.), αλλά και σε μη συσκευασίες (π.χ. θραύσματα υαλοπινάκων). Απόβλητα από αδρανή υλικά τα οποία αφορούν σε ποσότητες χώματος, θραύσματα κτιριακών δομικών υλικών, θραύσματα κεραμικών αντικειμένων κ.ά. Ειδικά ρεύματα αποβλήτων που εντάσσονται στο ρεύμα των ΑΣΑ. Τα εν λόγω ρεύματα αφορούν κατά κανόνα σε ογκώδη απόβλητα και καθώς συντίθενται από περισσότερα του ενός υλικά στόχους, τυγχάνουν ξεχωριστής διαχείρισης. Τα πλέον συνήθη ειδικά ρεύματα απόβλήτων αφορούν σε: o Μεταχειρισμένα ελαστικά επίσωτρα οχημάτων, o Χρησιμοποιημένα ορυκτέλαια, o Οχήματα στο τέλος του κύκλου ζωής τους ή εξαρτήματα τέτοιων οχημάτων, o Μπαταρίες και συσσωρευτές, o Απόβλητα ηλεκτρικού και ηλεκτρονικού εξοπλισμού (π.χ. χρησιμοποιημένες οικοσυσκευές και ηλεκτρονικούς υπολογιστές αντίστοιχα), o Αδρανή απόβλητα από κατασκευές, εκσκαφές και κατεδαφίσεις, o Μη επικίνδυνα βιομηχανικά απόβλητα που ως υλικά προσομοιάζουν σε κάποιο από τα υλικά στόχους που αναφέρθηκαν ανωτέρω και o Νοσοκομειακά απόβλητα που χαρακτηρίζονται ως μη επικίνδυνα και προσομοιάζουν σε κάποιο από τα υλικά στόχους που αναφέρθηκαν ανωτέρω. Σε αρκετές μελέτες σχετικά με την κατηγοριοποίηση των υλικών στόχων που συνθέτουν το ρεύμα των σύμμεικτων ΑΣΑ, τα ειδικά ρεύματα αποβλήτων που αναφέρθηκαν ανωτέρω, δεν εντάσσονται στα ΑΣΑ. Ωστόσο, στο πλαίσιο ανασκόπησης συστημάτων ΔσΠ έχουν σημειωθεί αρκετές περιπτώσεις όπου αντίστοιχα υλικά στόχοι (από ειδικά ρεύματα αποβλήτων) τυγχάνουν ξεχωριστής διαλογής σε χώρους εντός του οικιστικού ιστού (π.χ. κέντρα συλλογής όπου συλλέγονται ταυτόχρονα και υλικά στόχοι από σύμμεικτα ΑΣΑ). Ως εκ τούτου, στην παρούσα αναφορά, τα ειδικά ρεύματα αποβλήτων θεωρείται ότι αποτελούν μια εκ των συνιστωσών των σύμμεικτων ΑΣΑ. Η οικονομική μεγέθυνση στην Ευρωπαϊκή Ένωση (Ε.Ε.) εξακολουθεί να συνοδεύεται από αυξανόμενους όγκους αποβλήτων, με αποτέλεσμα να προκαλούνται απώλειες υλικών και ενέργειας, περιβαλλοντική υποβάθμιση και αρνητικές επιπτώσεις στην υγεία και την ποιότητα ζωής. Στρατηγικός στόχος της Ε.Ε. είναι να περιορισθούν αυτές οι αρνητικές συνέπειες και να μετατραπεί σε ενεργειακά αποδοτική «κοινωνία της ανακύκλωσης». Η διαχείριση των αποβλήτων διέπεται ήδη από μεγάλο όγκο κανονιστικών ρυθμίσεων, υπάρχουν όμως ακόμη δυνατότητες περαιτέρω βελτίωσης της διαχείρισης ορισμένων κύριων ροών αποβλήτων. Ένα σημαντικό μέρος της συνολικής ποσότητας των Αστικών Στερεών Αποβλήτων (Α.Σ.Α.) αποτελούν τα βιοαπόβλητα το οποίο εκτιμάται ότι ανέρχεται στο 40% κ.β. του συνόλου των παραγόμενων Α.Σ.Α. σε εθνικό επίπεδο (Γ.Ε.Δ.Σ.Α.Π, 2009). Υπολογίζεται ότι στην Ε.Ε. παράγονται εκ. τόνοι βιοαποβλήτων ανά έτος, 14

15 ενώ στην Ελλάδα η αντίστοιχη ποσότητα υπολογίζεται περίπου ίση με 2 εκ. τόνοι ανά έτος (EC, 2008; EUROSTAT, 2011). Μεταξύ των μεθόδων διαχείρισης των βιοαποβλήτων, πέραν της πρόληψης, είναι η διαλογή στην πηγή, η βιολογική επεξεργασία (αναερόβια χώνευση και κομποστοποίηση), η θερμική επεξεργασία (π.χ. αποτέφρωση) και η ασφαλής διάθεση σε χώρους υγειονομικής ταφής. Τα οικονομικά, περιβαλλοντικά και κοινωνικά οφέλη των διαφόρων μεθόδων διαχείρισης εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από τις κατά τόπους συνθήκες, όπως είναι η πυκνότητα πληθυσμού, οι υποδομές και το κλίμα, καθώς και από τις αγορές των αντίστοιχων προϊόντων που προκύπτουν από την εκάστοτε διεργασία. 1. Κατηγορίες Συστημάτων Διαλογής στην Πηγή Η ταυτοποίηση των κύριων παραμέτρων ενός συστήματος ΔσΠ μπορεί να πραγματοποιηθεί με επιμερισμό σε ορισμένες κατηγορίες βάσει ορισμένων διακριτών χαρακτηριστικών που διαφοροποιούν ένα σύστημα ΔσΠ από ένα άλλο. Ειδικότερα, οι κατηγορίες επιμερισμού των συστημάτων ΔσΠ διαμορφώνονται με βάση τις ακόλουθες παραμέτρους: Αριθμός των τύπων υλικών στόχων που προδιαλέγονται, συλλέγονται και ανακτώνται από τις κατοικίες ή, εν γένει, από τις πηγές παραγωγής τους. Σύμφωνα με αυτό το κριτήριο, τα συστήματα ΔσΠ διακρίνονται ως προς τη: o Χωριστή συλλογή ενός υλικού στόχου και o Χωριστή ή μη χωριστή συλλογή τουλάχιστον δύο τύπων υλικών στόχων. Οργανωτικά σχήματα συλλογής των υλικών στόχων από τις πηγές παραγωγής. Οι εν λόγω πηγές παραγωγής αφορούν κυρίως σε κατοικίες και ως εκ τούτου, επικεντρώνονται σε υλικά στόχους που αποτελούν συστατικά των ΑΣΑ. o Συλλογή με τη μέθοδο Πόρτα Πόρτα (Door to Door Collection), o Συλλογή με κάδους ανά ομάδες κατοικιών (Curbside Collection), o Συγκέντρωση προδιαλεγμένων υλικών στόχων σε Κέντρα Συλλογής (Collection at Green Points or Bring Systems), o Συνδυασμό δύο ή περισσοτέρων οργανωτικών σχημάτων. Συλλογή υλικών στόχων από ειδικές κατηγορίες πηγών προέλευσης. Οι εν λόγω πηγές αφορούν κυρίως σε ορισμένες κατηγορίες επιχειρήσεων στους χώρους των οποίων παράγονται απόβλητα που ανήκουν σε συγκεκριμένους τύπους υλικών στόχων και σπανιότερα σε ποιοτικά μεγάλο εύρος των υλικών στόχων που συνθέτουν τα ΑΣΑ. Ενδεικτικά, οι επιχειρήσεις αυτές μπορεί να αφορούν σε βιομηχανικές βιοτεχνικές μονάδες στις οποίες παράγονται απόβλητα από υλικά στόχους που προσομοιάζουν στα ΑΣΑ (π.χ. παραγωγή scrap από επεξεργασία μετάλλων), χώρους μαζικής σίτισης (π.χ. εστιατόρια, ξενοδοχεία κ.ά.), εμπορικά καταστήματα (π.χ. παραγωγή χάρτινων συσκευασιών κ.ά.). Ειδικότερα, μέσω της εφαρμογής συστημάτων ΔσΠ σε ειδικές κατηγορίες πηγών προέλευσης, επιδιώκεται η ανάκτηση συγκεκριμένου υλικού στόχου που υπερτερεί ποσοτικά έναντι άλλων ρευμάτων αποβλήτων λόγω ιδιαίτερων χαρακτηριστικών ανά πηγή προέλευσης. 15

16 Συλλογή υλικών στόχων από ειδικές πληθυσμιακές ομάδες. Στην περίπτωση αυτή, τα προγράμματα ΔσΠ εφαρμόζονται με στόχο την ανάκτηση κατά το δυνατόν περισσότερων υλικών στόχων. Οι εν λόγω πληθυσμιακές ομάδες εντοπίζονται σε χώρους όπου ενδεικτικά περιλαμβάνουν σχολεία, φυλακές, στρατόπεδα, χώρους άθλησης, εμπορικά κέντρα, αεροδρόμια κ.ά.. Ειδικότερα, μέσω της εφαρμογής συστημάτων ΔσΠ σε ειδικές πληθυσμιακές ομάδες, επιδιώκεται η ανάκτηση πολλών τύπων υλικών στόχων μέσω ενσωμάτωσης της έννοιας της ΔσΠ ως χαρακτηριστικό του χώρου όπου συγκεντρώνεται ή/και διαβιεί συγκεκριμένη πληθυσμιακή ομάδα. Τα ανωτέρω κριτήρια διακριτοποίησης των συστημάτων ΔσΠ είναι απολύτως ενδεικτικά καθώς σε πληθώρα πρακτικών εφαρμογών έχουν διαπιστωθεί σχεδόν όλοι οι πιθανοί συνδυασμοί μεταξύ των εν λόγω κριτηρίων. Αναφορικά με την αξιολόγηση των συστημάτων ΔσΠ, τα κριτήρια αυτά μπορούν να αποτελέσουν μια βάση συγκρισιμότητας για τη μέτρηση αποτελεσματικότητας και αποδοτικότητας για συστήματα ΔσΠ με παρόμοια χαρακτηριστικά. Ωστόσο, σε κάθε περίπτωση, η ανωτέρω κατηγοριοποίηση καλύπτει ολόκληρο το φάσμα των συστημάτων ΔσΠ που έχουν εφαρμοστεί, ή εφαρμόζονται στην πράξη Χωριστή Συλλογή Ενός Τύπου Υλικού Στόχου Κατά την εφαρμογή της εν λόγω μεθόδου, επιτυγχάνεται η ανάκτηση ενός μόνο υλικού σε ειδικά διαμορφωμένους κάδους που χρησιμοποιούνται ως Μέσα Προσωρινής Αποθήκευσης (εφεξής ΜΠΑ), ανάλογα με το υλικό στόχο που συλλέγεται. Στην περίπτωση αυτή, οι αντίστοιχοι κάδοι σχεδιάζονται με τρόπο τέτοιο ώστε να διευκολύνεται η προσωρινή αποθήκευση του υλικού στόχου και ταυτόχρονα, να αποτρέπεται η ρύπανση του εν λόγω υλικού με άλλα ρεύματα των ΑΣΑ, ή συνολικά, με το ρεύμα των σύμμεικτων. Η αποκομιδή του υλικού-στόχου από τους κάδους επιτυγχάνεται μηχανικά. Κατά την εφαρμογή συστήματος ΔσΠ όπου πραγματοποιείται χωριστή συλλογή ενός τύπου υλικού στόχου, οι εφαρμοζόμενες τεχνολογίες επικεντρώνονται αφενός στο σχεδιασμό του κάδου και αφετέρου, στην επιλογή του κατάλληλου Οχήματος Συλλογής και Μεταφοράς (ΟΣΜ). Με βάση τις ανωτέρω παραμέτρους, ο τύπος υλικού στόχου που συνηθέστερα συλλέγεται αφορά σε: Απόβλητα από γυαλί. Λόγω της φύσης του συγκεκριμένου υλικού (εύθραυστο, ασυμπίεστο και μεγάλου ειδικού βάρους) οι κάδοι που χρησιμοποιούνται είναι τύπου καμπάνας, με υλικό κατασκευής το πλαστικό ή το μέταλλο. Παράλληλα, καθιερώνεται η συλλογή των γυάλινων φιαλών με κριτήριο τη διαφορετικότητα του χρώματος, σε σκουρόχρωμους κάδους για πράσινα και καφέ γυαλιά και σε λευκούς για τα διαφανή. Η συλλογή των κάδων πραγματοποιείται από ανοικτά γερανοφόρα φορτηγά που φέρουν ειδική υπερκατασκευή, ενώ αποφεύγονται τα ΟΣΜ τύπου μύλος. Στα συγκεκριμένα ΟΣΜ, η συμπίεση προκαλεί θραύση των γυαλιών, γεγονός ανεπιθύμητο στην περίπτωση συλλογής γυαλιών διαφορετικού χρώματος. Απόβλητα από χαρτί, χαρτόνι ή πλαστικό ή μέταλλο. Η προσωρινή αποθήκευση των συγκεκριμένων υλικών στόχων γίνεται σε κάδους μηχανικής αποκομιδής με ειδικά διαμορφωμένο καπάκι, ενώ η συλλογή τους πραγματοποιείται από ΟΣΜ που φέρουν διάταξη πρέσας. Λόγω 16

17 του υψηλού ποσοστού αερίων ρύπων κατά τη μεταφορά, αποφεύγεται η συλλογή και μεταφορά των υλικών αυτών από ανοικτά φορτηγά. Τροφικά Απορρίμματα. Λόγω της συμπιεστότητας του εν λόγω υλικού στόχου αλλά και της μεγάλης συχνότητας αποκομιδής, οι κάδοι που συνηθέστερα χρησιμοποιούνται είναι σχετικά μικρού όγκου (<200lt) και τροχήλατοι. Το υλικό κατασκευής τους είναι πλαστικό, ανοξείδωτος ή γαλβανισμένος χάλυβας. Επιπλέον, οι εν λόγω κάδοι φέρουν απαραίτητα πώμα για ελαχιστοποίηση έκλυσης δυσάρεστων οσμών, ιδιαίτερα κατά τους θερινούς μήνες. Τα τροφικά απορρίμματα συλλέγονται στους κάδους μέσα σε ειδικούς σάκους (βιοαποδομήσιμους ή μη) και σπανιότερα σε χύδην μορφή. Κατά τη διαδικασία αποκομιδής, τα ΟΣΜ που επιλέγονται είναι σχετικά μικρής χωρητικότητας με υπερκατασκευή ανύψωσης των κάδων. Πράσινα απορρίμματα. Οι κάδοι που χρησιμοποιούνται ως ΜΠΑ για τα πράσινα απορρίμματα είναι συνήθως ακάλυπτοι, μεγάλης χωρητικότητας από γαλβανισμένο χάλυβα. Στην πλειονότητα των σχετικών περιπτώσεων οι εν λόγω κάδοι μέσω μηχανισμού ανύψωσης τοποθετούνται στην καρότσα ειδικού τύπου ΟΣΜ και αντικαθίστανται από άλλο άδειο κάδο στο σημείο αποκομιδής. Τα πράσινα απορρίμματα διοχετεύονται στο εσωτερικό των κάδων σε χύδην μορφή. Με βάση τα όσα αναφέρθηκαν ανωτέρω, είναι εφικτός ο πλήρης διαχωρισμός συγκεκριμένου υλικού στόχου από το ρεύμα των σύμμεικτων ΑΣΑ τα οποία διαχωρίζονται σε δύο ρεύματα συλλογής και οδηγούνται στις αντίστοιχες μονάδες επεξεργασίας ή/και διάθεσης. Στο πλαίσιο της μεθόδου που αφορά σε χωριστή συλλογή ενός τύπου υλικού στόχου, εντάσσεται και η διαλογή και επεξεργασία στην πηγή του βιοαποδομήσιμου κλάσματος των ΑΣΑ, ή εναλλακτικά, η οικιακή κομποστοποίηση. Κατά την εν λόγω πρακτική, ο κάτοικος διαχωρίζει στην πηγή το οργανικό κλάσμα των ΑΣΑ που συντίθεται από τροφικά απορρίμματα και από ποσότητες πράσινων απορριμμάτων. Εν συνεχεία, διοχετεύει τις ποσότητες αυτές σε ειδικά διαμορφωμένο κάδο εντός του οποίου τελούνται οι διεργασίες αερόβιας αποδόμησης που μετασχηματίζουν το οργανικό φορτίο σε αξιοποιήσιμο τελικό προϊόν (compost). Η συλλογή ενός υλικού-στόχου με εφαρμογή συστήματος ΔσΠ από τον αρμόδιο φορέα, ως προς ενδεχόμενη περαιτέρω επεξεργασία ή/και διάθεση του συλλεχθέντος υλικού στόχου, μπορεί να συνδυαστεί με τις υφιστάμενες εγκαταστάσεις ανάκτησης, ιδιωτικές ή μη Χωριστή, ή Μη Χωριστή, Συλλογή Τουλάχιστον Δύο Τύπων Υλικών Στόχων Με τη συλλογή ομάδος υλικών στόχων τα απορρίμματα χωρίζονται σε τουλάχιστον δύο ρεύματα όπου για το διαχωρισμό των ρευμάτων που δεν ανήκουν στα σύμμεικτα ΑΣΑ εφαρμόστηκε σύστημα ΔσΠ. Κατά την περίπτωση χωριστής συλλογής δύο ή περισσοτέρων ρευμάτων, κάθε υλικό στόχος συλλέγεται σε ξεχωριστό ΜΠΑ που φέρει ειδικό χρώμα. Ως εκ τούτου, οι αντίστοιχοι κάδοι είναι τουλάχιστον τριών τύπων συμπεριλαμβανομένου και αυτού που αφορά στο ρεύμα των σύμμεικτων ΑΣΑ. Κατά την περίπτωση μη χωριστής συλλογής τουλάχιστον δύο τύπων υλικών στόχων, τα ρεύματα των διαχωρισθέντων υλικών στόχων είναι πιθανό να συλλέγονται ανάμικτα σε ένα κάδο. Τα κριτήρια αναμιξιμότητας δύο ή περισσοτέρων 17

18 υλικών στόχων σε ένα κάδο εξαρτώνται συνήθως από τις διαδικασίες της μετέπειτα επεξεργασίας. Η συλλογή ομάδος υλικών μπορεί να γίνει με τη μέθοδο πόρτα πόρτα ή με κάδους συλλογής. Συνήθως το ενδιαφέρον του φορέα υλοποίησης ενός συστήματος ΔσΠ επικεντρώνεται στη χωριστή διαλογή του οργανικού κλάσματος των απορριμμάτων. Στην περίπτωση που το κλάσμα αυτό προορίζεται για εδαφοβελτιωτικό, μπορεί να συμπεριλάβει και το χαρτόνι ή τα πράσινα απορρίμματα ως έτερη συλλεγόμενη ομάδα υλικών. Η χωριστή, ή μη χωριστή, συλλογή περισσοτέρων του ενός τύπων υλικών στόχων χαρακτηρίζεται από: Υψηλή αποδοτικότητα. Κατά την εφαρμογή της εν λόγω μεθόδου, μειώνονται δραστικά οι προσμίξεις του διαχωρισθέντος υλικού στόχου από το ρεύμα των σύμμεικτων ΑΣΑ καθώς επιδιώκεται η κατά το δυνατόν μεγαλύτερη ανάκτηση και ανακύκλωση των επιλεγόμενων υλικών στόχων. Επίσης, εξοικονομείται ενέργεια, προσωπικό και χώρος προσωρινής αποθήκευσης στις κατοικίες, ανά μονάδα ανακτώμενου υλικού στόχου και ταυτόχρονα, μειώνονται οι εκπομπές αέριων και στερεών ρύπων κατά τη διαδικασία συλλογής και μεταφοράς των ΑΣΑ. Παράλληλα, δημιουργεί στον πληθυσμό περιβαλλοντική συνείδηση μέσα από τη συμμετοχή του σε ένα πρόγραμμα ανακύκλωσης. Ενδεχόμενο συνδυασμό με Κέντρο Διαλογής Ανακυκλώσιμων Υλικών (ΚΔΑΥ). Ο φορέας υλοποίησης του προγράμματος ΔσΠ, στην πλειονότητα των περιπτώσεων δημιουργεί παράλληλα ένα ΚΔΑΥ με σκοπό τον περαιτέρω διαχωρισμό και επεξεργασία των επιμέρους υλικών στόχων και τη μετατροπή τους σε έτοιμα δευτερογενή υλικά. Τα δευτερογενή υλικά αποθηκεύονται σε ειδικά διαμορφωμένο χώρο εντός του ΚΔΑΥ. Πλήρη ανασχεδιασμό του δικτύου συλλογής, μεταφοράς και μεταφόρτωσης των απορριμμάτων. Απαιτείται η εκ νέου χωροθέτηση των κάδων συλλογής για κάθε συλλεγόμενο ρεύμα. Επίσης, κατά τη μεταφόρτωση, αποφεύγονται οι διατάξεις συμπίεσης για την εξασφάλιση υψηλών βαθμών καθαρότητας του κυρίως όγκου των υλικών στόχων ή εναλλακτικά, για ελαχιστοποίηση ξένων προσμείξεων ανά τύπο υλικού στόχου. Συνήθη υλικά στόχοι κατά τη χωριστή, ή μη χωριστή συλλογή: o Βιοαπόβλητα (τροφικά και πράσινα απορρίμματα), o Απόβλητα συσκευασιών από χαρτόνι, o Συσκευασίες πολλαπλών στρωμάτων υγρών (ασηπτικές), o Απόβλητα μη συσκευασιών από χαρτί (εφημερίδες, έντυπα και γραφικές ύλες), o Πλαστικές φιάλες PET, PE ή PVC, o Πλαστικά δοχεία σύνθετα, o Κουτιά αναψυκτικών αλουμινίου, o Κουτιά σιδηρούχα, o Γυάλινες συσκευασίες, κυρίως φιάλες, χωρισμένες ή μη κατά χρώμα. 18

19 1.3. Συλλογή με τη Μέθοδο Πόρτα Πόρτα Αναφορικά με τον αριθμό τύπων υλικών στόχων που συλλέγονται κατά την εφαρμογή συστημάτων ΔσΠ με τη μέθοδο πόρτα πόρτα, πραγματοποιείται χωριστή ή μη χωριστή συλλογή τουλάχιστον δύο τύπων υλικών στόχων. Συγκεκριμένα, κάθε υλικό στόχος τοποθετείται από τον κάτοικο παραγωγό σε ΜΠΑ που βρίσκεται εντός της οικίας. Το ΜΠΑ μπορεί να είναι κατά περίπτωση κάδος οικιακής κλίμακας ή σάκος με ειδική σήμανση ανά υλικό στόχο. Η χωρητικότητα κάθε κάδου οικιακής κλίμακας ποικίλει ανάλογα με το υλικό στόχο που επιδιώκεται να διαχωριστεί και τη συχνότητα αποκομιδής από τα ΟΣΜ. Εν συνεχεία, το περιεχόμενο κάθε οικιακού κάδου, ή κάθε σάκου, είτε οδηγείται σε ειδικά διαμορφωμένο δημόσιο χώρο εξωτερικά της οικίας, είτε εκκενώνεται σε κάδο μεγαλύτερης χωρητικότητας που επίσης βρίσκεται σε ειδικά διαμορφωμένο δημόσιο χώρο εξωτερικά της οικίας. Ανάλογα με τον τύπο του υλικού στόχου και τη συχνότητα αποκομιδής, το προσωπικό των ΟΣΜ κατά τη διαδικασία αποκομιδής εκκενώνει τους κάδους από τον ειδικά διαμορφωμένο δημόσιο χώρο εξωτερικά κάθε κατοικίας. Η εφαρμογή προγραμμάτων ΔσΠ με τη μέθοδο πόρτα πόρτα απαντάται συνηθέστερα σε αραιοκατοικημένους οικιστικούς ιστούς όπου κάθε κατοικία φιλοξενεί από ένα έως και τρία νοικοκυριά. Τα βασικά χαρακτηριστικά της συγκεκριμένης μεθόδου αφορούν: Τοποθέτηση των υλικών στόχων σε ειδικούς σάκους με κατάλληλη σήμανση, ή σε τελάρα, ή σε κάδους μηχανικής αποκομιδής, ή σε δέματα ανά νοικοκυριό ή ανά πολυκατοικία. Προκειμένου για εφαρμογή της μεθόδου πόρτα πόρτα σε περιοχές με πυκνοκατοικημένο οικιστικό ιστό, οι ενέργειες συγκέντρωσης των κάδων ή σάκων οικιακής κλίμακας, από τα διαμερίσματα σε ένα ειδικά διαμορφωμένο χώρο εξωτερικά της κατοικίας πραγματοποιούνται συνηθέστερα, από κατοίκους που οικειοθελώς έχουν αναλάβει αυτή την αρμοδιότητα. Ο σκοπός των εθελοντών είναι η διευκόλυνση του προσωπικού των ΟΣΜ το οποίο εκφορτώνει μηχανικά ή χειρονακτικά τα συλλεγόμενα υλικά στόχους στα ΟΣΜ. Τα φορτηγά αυτά συνήθως είναι διαμορφωμένα με τέτοιο τρόπο έτσι ώστε να διαθέτουν διαμερίσματα για έναν πρωτογενή διαχωρισμό των υλικών στόχων. Απόλυτη συνέπεια στη συλλογή. Η εφαρμογή της εν λόγω μεθόδου απαιτεί αυξημένο εξοπλισμό σε φορτηγά, λόγω των πολλών στάσεων, και σε προσωπικό, για την περίπτωση χειρονακτικής φόρτωσης. Το γεγονός αυτό απαιτεί την ιδιαίτερη συνέπεια του συνολικού μηχανισμού συλλογής, συμπεριλαμβανομένων και των εθελοντών, ανά τύπο οικιστικού ιστού. Έγκαιρη τοποθέτηση των υλικών στόχων. Η τοποθέτηση κάθε υλικού-στόχου στο αντίστοιχο ΜΠΑ γίνεται την ημέρα κατά την οποία έχει προγραμματιστεί η συλλογή του από τον φορέα διαχείρισης του προγράμματος. Οι συχνότητες αποκομιδής ποικίλουν ανάλογα με τον τύπο του υλικού στόχου. Κατά την εφαρμογή συστημάτων που αφορούν σε συλλογή των βιοαποβλήτων με τη μέθοδο πόρτα πόρτα, ο κάτοικος παραγωγός συλλέγει τις αντίστοιχες ποσότητες σε σάκους, συνήθως βιοαποδομήσιμους, τους οποίους και τοποθετεί εντός των οικιακής κλίμακας ΜΠΑ. 19

20 1.4. Συλλογή με Κάδους ανά Ομάδες Κατοικιών Αποτελεί το συνηθέστερα εφαρμοζόμενο σύστημα ΔσΠ. Το κοινό, αφού διαχωρίσει στο χώρο της κατοικίας τα υλικά στόχους, τα τοποθετεί σε ειδικούς κάδους που βρίσκονται σε κατάλληλες θέσεις του οικιστικού ιστού. Στις ίδιες θέσεις εξάλλου βρίσκονται και τα ΜΠΑ των υπολοίπων κλασμάτων των απορριμμάτων. Η συλλογή με κάδους ανά ομάδες κατοικιών διαφοροποιείται από τη συλλογή με τη μέθοδο πόρτα πόρτα ως προς το ότι, στην μέθοδο πόρτα πόρτα κάθε ΜΠΑ το οποίο εκκενώνεται από τα ΟΣΜ αφορά σε μια κατοικία του οικιστικού ιστού, είτε είναι μονοκατοικία (αραιοκατοικημένη περιοχή), είτε είναι πολυκατοικία (πυκνοκατοικημένη περιοχή). Στον αντίποδα, κατά τη συλλογή με κάδους ανά ομάδες κατοικιών, κάθε ΜΠΑ το οποίο εκκενώνεται από τα ΟΣΜ αφορά σε περισσότερες από μια κατοικίες, ανεξάρτητα από την πυκνότητα δόμησης του οικιστικού ιστού. Αναφορικά με τον αριθμό τύπων υλικών στόχων που επιδιώκεται να διαχωριστούν κατά την εφαρμογή συλλογής με κάδους ανά ομάδες κατοικιών, αυτός εξαρτάται από το σχεδιασμό του συστήματος ΔσΠ, ο οποίος συμπεριλαμβάνει και τη δυναμικότητα των εγκαταστάσεων επεξεργασίας. Οι διαφορές μεταξύ του συγκεκριμένου προγράμματος και της ευρύτατα εφαρμοζόμενης μηχανικής αποκομιδής των απορριμμάτων εντοπίζονται στο είδος των κάδων και των ΟΣΜ αλλά και σε επιμέρους στοιχεία του προγράμματος συλλογής. Συγκεκριμένα, οι βασικές διαφορές αφορούν στα ακόλουθα: Κατά τη συλλογή με κάδους ανά ομάδες κατοικιών, τα ΜΠΑ είναι τουλάχιστον δύο, ένα για το ρεύμα των σύμμεικτων ΑΣΑ και ένα για το, ή τα υλικά στόχους που επιδιώκεται να διαχωριστούν. Κατά τη συλλογή με κάδους ανά ομάδες κατοικιών, δεν χρησιμοποιείται ένας, αλλά περισσότεροι του ενός τύπου ΟΣΜ με δεδομένη τη διαφορετική φύση και συχνότητα αποκομιδής των υλικών στόχων που επιδιώκεται να διαχωριστούν στην πηγή. Συνηθέστερα, κατά τη συλλογή με κάδους ανά ομάδες κατοικιών, παράλληλα με τα ΜΠΑ στα οποία συλλέγονται τα υλικά στόχοι που επιδιώκεται να διαχωριστούν υπάρχουν και ΜΠΑ στα οποία συλλέγεται το ρεύμα των σύμμεικτων ΑΣΑ. Προκειμένου για το ρεύμα των βιοαποβλήτων, κατά την εφαρμογή της εν λόγω μεθόδου, οι αντίστοιχες ποσότητες συλλέγονται σε οικιακού τύπου ΜΠΑ, το περιεχόμενο των οποίων κατόπιν εκκενώνεται σε ΜΠΑ μεγαλύτερης χωρητικότητας και ειδικής σήμανσης, που βρίσκονται διατεταγμένοι σε επιλεγμένα σημεία του οικιστικού ιστού, κατά μήκος του πεζοδρομίου Συγκέντρωση Διαχωρισμένων Υλικών Στόχων σε Κέντρα Συλλογής Τα κέντρα συλλογής συνιστούν εγκαταστάσεις ελαφρού τύπου στις οποίες το κοινό με δική του πρωτοβουλία εναποθέτει σε ειδικά ΜΠΑ μία ή περισσότερες ομάδες υλικών στόχων. Ωστόσο, προκειμένου για κέντρα συλλογής στα οποία συγκεντρώνονται ειδικά ρεύματα των ΑΣΑ (π.χ. μεταχειρισμένα ελαστικά, απόβλητα ηλεκτρονικού και ηλεκτρικού εξοπλισμού κ.ά.) υπάρχουν ειδικά διαμορφωμένα ΟΣΜ τα οποία κατόπιν συνεννόησης παραλαμβάνουν από μια ή περισσότερες κατοικίες ποσότητες των εν λόγω ρευμάτων και τις οδηγούν στο αντίστοιχο κέντρο συλλογής. 20

21 Τα κέντρα συλλογής, έχουν συμπληρωματικό ρόλο στο κύριο δίκτυο ανάκτησης υλικών και οι προϋποθέσεις που πρέπει να πληρούν σχετίζονται με τις ακόλουθες παραμέτρους: Ρύπανση. Οι εγκαταστάσεις αυτές πρέπει να φέρουν περιμετρικά τοιχώματα αντιανεμικής προστασίας για την αποφυγή διασποράς αέριων ρύπων στο περιβάλλον. Επίσης πρέπει να έχουν δάπεδο από μπετόν ή ασφαλτοτάπητα. Χωρητικότητα καταλληλότητα ΜΠΑ. Τα ΜΠΑ στα κέντρα συλλογής είναι μεταλλικοί κάδοι χωρητικότητας μεγαλύτερης των 2 κυβικών μέτρων, ή μεταλλικά containers. Τα containers συνήθως είναι διατεταγμένα στο εσωτερικό του χώρου και περιμετρικά των ορίων αυτού έτσι ώστε να εξασφαλίζεται η εύκολη εναπόθεση των διαφόρων υλικών στόχων από το κοινό αλλά και η ευχέρεια κατά τη φόρτωση και μεταφορά τους. Οι σταθερές κατασκευές ΜΠΑ όπως κιβώτια από σκυρόδεμα ή τάφροι, αποφεύγονται για λόγους αποτροπής της ρύπανσης. Ζυγιστήριο. Προκειμένου για κέντρα συλλογής στα οποία η βασική ροή των υλικών στόχων προέρχεται όχι από εθελοντές αλλά από ΟΣΜ, προβλέπεται διάταξη ζυγιστηρίου για την ακριβή καταγραφή του βάρους ανά τύπο υλικού στόχου ιδιαίτερα όταν αυτό αφορά σε ειδικά ρεύματα ΑΣΑ. Λήψη μέτρων επίβλεψης φύλαξης χώρου. Το κέντρο ανακύκλωσης πρέπει να είναι περιφραγμένο, να διαθέτει κατάλληλο φωτισμό, να καθαρίζεται και να απολυμαίνεται σε τακτά χρονικά διαστήματα. Παράλληλα, πρέπει να επιτηρείται και να προστατεύεται από ενδεχόμενες κλοπές. Τακτική αποκομιδή μεταφορά. Η αποκομιδή των ανακυκλώσιμων υλικών και η μεταφορά τους στις εγκαταστάσεις επεξεργασίας και ανάκτησης πρέπει να γίνεται με συχνότητα τέτοια ώστε να αποφεύγεται η υπερφόρτωση του κέντρου συλλογής. Το κέντρο πρέπει να είναι διαθέσιμο στους εθελοντές σε ημέρες και ώρες που εξυπηρετεί το κοινό (π.χ. Σαββατοκύριακα). Σήμανση κυκλοφορία. Είναι απαραίτητη η ύπαρξη πληροφοριακών πινακίδων για την ενημέρωση των εθελοντών και την κυκλοφοριακή διευθέτηση των οχημάτων και των φορτηγών μεταφοράς. Σε αρκετές περιπτώσεις, στο χώρο του κέντρου συλλογής υπάρχει περιοχή στάθμευσης των ΟΣΜ που είναι επιφορτισμένα με τη συλλογή υλικών στόχων που οδηγούνται στο κέντρο συλλογής. Κατά την εφαρμογή του εν λόγω συστήματος ΔσΠ, τα βιοαπόβλητα που οδηγούνται σε κέντρα συλλογής, στην πλειονότητα των μελετώμενων περιπτώσεων αφορούν σε ποσότητες πράσινων αποβλήτων που προκύπτουν από εργασίες συντήρησης καλλωπισμού αντίστοιχων χώρων (άλση, πάρκα, κήποι κ.ά.) 1.6. Συνδυασμός Οργανωτικών Σχημάτων Οι προαναφερθείσες μέθοδοι είναι δυνατόν να συνδυαστούν με στόχο την επίτευξη μεγαλύτερων βαθμών απόδοσης. Ο συνδυασμός που εμφανίζεται συχνότερα αφορά σε συλλογή ενός ή ομάδος υλικών και την παράλληλη λειτουργία κέντρου συλλογής, για το διαχωρισμό κυρίως των ειδικών ρευμάτων ΑΣΑ. 21

22 Ειδικότερα, προκειμένου για εφαρμογή συστήματος ΔσΠ σε περιοχές όπου υπάρχουν διακυμάνσεις στην πληθυσμιακή πυκνότητα του οικιστικού ιστού, η συλλογή με κάδους ανά ομάδες κατοικιών συνδυάζεται με τη μέθοδο πόρτα πόρτα. Αναφορικά με την επίτευξη μεγαλύτερων βαθμών απόδοσης, οι παράμετροι που συνήθως λαμβάνονται υπόψη, ενδεικτικά περιλαμβάνουν: Βελτιστοποίηση ποιοτικής και ποσοτικής επιλογής ΟΣΜ ανάλογα με τους τύπους υλικών στόχων που επιδιώκεται να διαχωριστούν. Κύριο στόχο αποτελεί η έγκαιρη συλλογή των υλικών στόχων σε συνδυασμό με ελαχιστοποίηση επενδυτικού και λειτουργικού κόστους των ΟΣΜ και του προσωπικού συλλογής. Προσαρμογή του εφαρμοζόμενου οργανωτικού σχήματος ανάλογα με τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της οικιστικής δόμησης. Βασική επιδίωξη είναι η διευκόλυνση, αφενός των πολιτών σχετικά με τις απαιτήσεις του προγράμματος ΔσΠ, αφετέρου, του προσωπικού συλλογής των ΟΣΜ. Βαθμιαία επαύξηση του αριθμού τύπων υλικών στόχων που συλλέγονται έτσι ώστε να ελαχιστοποιηθεί η κατά βάρος ποσοστιαία αναλογία του ρεύματος των συμμείκτων επί της ολικής παραγόμενης ποσότητας των ΑΣΑ, στην περιοχή εφαρμογής του προγράμματος ΔσΠ Συλλογή Υλικών Στόχων από Ειδικές Κατηγορίες Πηγών Προέλευσης Η εφαρμογή προγραμμάτων για τη συλλογή υλικών στόχων από ειδικές κατηγορίες πηγών προέλευσης αποβλήτων ορίζεται ως εφαρμογή στοχευμένου προγράμματος ΔσΠ. Συγκεκριμένα, τα εν λόγω προγράμματα αφορούν συνήθως σε διαχωρισμό σχετικά μικρού αριθμού τύπων υλικών στόχων (από ένα έως και τρεις τύπους). Οι αντίστοιχες πηγές προέλευσης χαρακτηρίζονται από ποσοτικά μεγάλη παραγωγή αποβλήτων από ένα υλικό στόχο. Οι εν λόγω πηγές, ενδεικτικά αφορούν σε: Πολυκαταστήματα εμπορίας τροφίμων, όπου, πλέον των χάρτινων συσκευασιών παράγονται και σημαντικές ποσότητες τροφικών απορριμμάτων κυρίως λόγω τροφίμων για τα οποία έχει λήξη η περίοδος κατανάλωσής τους Χώρους μαζικής εστίασης, όπου παράγονται ποσότητες αποβλήτων που αφορούν σε συσκευασίες και σε τροφικά απορρίμματα. Οι εν λόγω πηγές προέλευσης, συνηθέστερα αφορούν σε ξενοδοχεία, εστιατόρια κ.ά.. Πάρκα και άλση, όπου παράγονται ποσότητες πράσινων αποβλήτων ως απορρίμματα των εργασιών συντήρησης και καλλωπισμού των εν λόγω χώρων. Εμπορικά καταστήματα ένδυσης και υπόδησης, όπου παράγεται πληθώρα αποβλήτων που αφορούν σε συσκευασίες από χαρτόνι. Βιομηχανικές βιοτεχνικές μονάδες, όπου παράγονται ποσότητες αποβλήτων με υλικά στόχους που προσομοιάζουν στα ΑΣΑ. Σημειώνεται ότι, προϋπόθεση εφαρμογής ενός στοχευμένου προγράμματος ΔσΠ για τις εν λόγω πηγές προέλευσης απορριμμάτων είναι τα αντίστοιχα απόβλητα να μπορούν να χαρακτηριστούν ως μη επικίνδυνα και ως εκ τούτου, να μην τυγχάνουν ειδικής διαχείρισης. Στην πλειονότητα των σχετικών περιπτώσεων όπου κατά την εφαρμογή στοχευμένων προγραμμάτων ΔσΠ συλλέγονται περισσότερα από δύο υλικά στόχοι, αυτά υπόκεινται σε μη χωριστή συλλογή (π.χ. απόβλητα συσκευασιών από γυαλί, χαρτόνι 22

23 και μέταλλα σε ένα κάδο), υπό την προϋπόθεση ότι τα εν λόγω υλικά στόχοι δεν περιέχουν προσμίξεις που αφορούν στα βιοαπόβλητα Συλλογή Υλικών Στόχων από Ειδικές Πληθυσμιακές Ομάδες Αρκετές περιπτώσεις εφαρμογής στοχευμένων προγραμμάτων ΔσΠ αφορούν σε ειδικές πληθυσμιακές ομάδες. Με τον όρο ειδικές πληθυσμιακές ομάδες εννοούνται ομάδες ανθρώπων που διέρχονται, συναθροίζονται ή διαβιούν σε ένα χώρο που διαφοροποιείται από τον υπόλοιπο οικιστικό ιστό ως προς κάποια ιδιαίτερα χαρακτηριστικά που προσδιορίζουν τη λειτουργικότητά του και κατ επέκταση τη σκοπιμότητα παρουσίας των εν λόγω πληθυσμιακών ομάδων. Συγκεκριμένα, οι εν λόγω χώροι, ενδεικτικά αφορούν σε: Αεροδρόμια, Στρατόπεδα, Σχολεία, Φυλακές, Χώρους αθλοπαιδιών, Χώρους γραφείων, Εμπορικά κέντρα κ.ά.. Προκειμένου για εφαρμογή στοχευμένων προγραμμάτων ΔσΠ στους προαναφερθέντες χώρους, στην πλειονότητα των περιπτώσεων πραγματοποιείται συλλογή τριών ή περισσοτέρων τύπων υλικών στόχων. Σκοπός των εν λόγω προγραμμάτων είναι η καλλιέργεια και η συνεχής ενθάρρυνση υπενθύμιση εννοιών όπως η ανακύκλωση υλικών από τα απορρίμματα και γενικότερα, η περιβαλλοντική συνείδηση. Η βιωσιμότητα των προγραμμάτων αυτών εξαρτάται από τα παρακάτω χαρακτηριστικά: Σχεδιασμός με βάση όλες τις απαραίτητες παραμέτρους. Οι παράμετροι που πρέπει να λαμβάνονται υπόψη κατά τον σχεδιασμό πρέπει να επικεντρώνονται στα ειδικά χαρακτηριστικά του χώρου συνάθροισης της πληθυσμιακής ομάδας στην οποία στοχεύει το πρόγραμμα ΔσΠ. Παραδειγματικά αναφέρεται ότι: o Σε χώρους αεροδρομίων ευνοείται ο διαχωρισμός αποβλήτων συσκευασιών που παράγονται από τις διατροφικές δραστηριότητες των διερχομένων. o Σε χώρους στρατοπέδων όπου πραγματοποιείται μαζική εστίαση, ευνοείται ο διαχωρισμός των τροφικών απορριμμάτων δεδομένης της υψηλής καθαρότητας έναντι ανεπιθύμητων προσμίξεων. o Σε χώρους εκπαίδευσης (σχολεία), η ΔσΠ μπορεί να επεκταθεί σε μεγάλο αριθμό υλικών στόχων και να πλαισιωθεί από ανάπτυξη περιβαλλοντικής συνείδησης ειδικότερα στις νεαρές ηλικίες, ή εναλλακτικά, στους μελλοντικούς πολίτες. Πληρότητα πληροφοριών. Είναι απαραίτητο ο σχεδιασμός και η εφαρμογή του προγράμματος ΔσΠ να πλαισιώνεται από ακριβείς παραδοχές και επαρκείς πληροφορίες με όλους τους άμεσα εμπλεκόμενους στο πρόγραμμα φορείς, αλλά και τους τελικούς αποδέκτες των ανακυκλώσιμων υλικών. Ένταξη του προγράμματος ΔσΠ στο γενικότερο δημοτικό ή κοινοτικό πρόγραμμα διαχείρισης απορριμμάτων. 23

24 Παράλληλα, απαιτείται και η συστηματική επίβλεψη της πορείας του προγράμματος από την αρμόδια υπηρεσία. Προκειμένου για εφαρμογή προγράμματος ΔσΠ σε μεγάλες πληθυσμιακές ομάδες του οικιστικού ιστού (για περισσότερους από 5000 κατοίκους), απαιτείται ολοκληρωμένη μελέτη με χωροταξικά και οικονομικά κριτήρια κόστους οφέλους. Εντάσσεται στο διαδημοτικό σχεδιασμό για τη διαχείριση των ΑΣΑ και συντονίζεται με το πρόγραμμα αποκομιδής των απορριμμάτων στους συμμετέχοντες δήμους. 2. Εξοπλισμός Συστημάτων Διαλογής στην Πηγή Κατά την εφαρμογή προγραμμάτων ΔσΠ, ανεξάρτητα από τη μέθοδο ή το οργανωτικό σχήμα που θα ακολουθηθεί, απαιτείται η χρήση εξοπλισμού ο οποίος περιλαμβάνει αφενός μια ευρεία ποικιλία μέσων προσωρινής αποθήκευσης, αφετέρου, διάφορους τύπους οχημάτων για τη συλλογή και τη μεταφορά προς τους χώρους επεξεργασίας των διαχωρισθέντων υλικών στόχων Εξοπλισμός Προσωρινής Αποθήκευσης σε Επίπεδο Κατοικίας Τα ΜΠΑ σε επίπεδο κατοικίας αφορούν σε σάκους ή/και κάδους οι οποίοι κατά κανόνα βρίσκονται σε χώρους εσωτερικά της κατοικίας Σάκοι Είναι τα συνηθέστερα ΜΠΑ και διακρίνονται σε υψηλής (LDPE) και χαμηλής (HDPE) πυκνότητας με βασικό συνθετικό υλικό το πλαστικό. Κατά την κατασκευή, πρέπει να λαμβάνεται ιδιαίτερη προσοχή, ως προς την εξασφάλιση της ανθεκτικότητάς τους απέναντι στα τρυπήματα, που ενδέχεται να προκληθούν από αιχμηρά αντικείμενα ή από ζώα. Η υψηλή αντοχή των σάκων εξασφαλίζει τη μη διασπορά των απορριμμάτων και κατ επέκταση την ελαχιστοποίηση της ρύπανσης που μπορεί να προκληθεί. Επιπλέον, άλλο κριτήριο, που τα τελευταία χρόνια κρίνεται ολοένα και πιο απαραίτητο, είναι ανακυκλώσιμη φύση του υλικού κατασκευής. Ειδικότερα, προκειμένου για συλλογή των τροφικών απορριμμάτων, οι εν λόγω σάκοι κατασκευάζονται από βιοαποδομήσιμο υλικό. Σημειώνεται ότι, οι χάρτινες σακούλες δεν συνηθίζεται να υιοθετούνται ως ΜΠΑ, λόγω του υψηλού ποσοστού υγρασίας που απορροφούν. Διανέμονται από τον φορέα διαχείρισης προς τους συμμετέχοντες στο πρόγραμμα δωρεάν ή έναντι αντιτίμου και είναι κατάλληλοι για προγράμματα ΔσΠ ενός ή ομάδας υλικών στόχων. Για τη διαλογή ενός υλικού η ενδεικνυόμενη χωρητικότητα είναι 15 λίτρα, ενώ για ομάδα υλικών περίπου 25 λίτρα. Οι σάκοι πρέπει να ανανεώνονται περιοδικά και να διαστασιολογούνται ώστε να επαρκούν για την προσωρινή αποθήκευση του εκάστοτε υλικού στόχου επί τουλάχιστον δύο ημέρες. 24

25 (α) (β) Εικόνα 1: Σακούλες (α) χάρτινες και (β) βιοδιασπώμενες Τυποποιημένοι Κάδοι με Πώμα Κατασκευάζονται από ανακυκλούμενο πλαστικό και φέρουν κατάλληλη ενιαία σήμανση. Συνηθέστερα, είναι μικρής χωρητικότητας που κυμαίνεται μεταξύ 5 και 40 λίτρων. Ανάλογα με το υλικό στόχο που επιδιώκεται να συλλεχθεί, κάθε κάδος φέρει διαφορετικό χρωματισμό. Οι εν λόγω κάδοι φέρουν επίσης χειρολαβή για την ευχερή εκκένωση του περιεχομένου τους στους αντίστοιχους κάδους μεγαλύτερης χωρητικότητας που βρίσκονται σε δημόσιο χώρο εξωτερικά της κατοικίας. Εικόνα 2: Οικιακοί κάδοι με πώμα Κλειστοί Σάκοι Πολλαπλών Χρήσεων Κατασκευάζονται με κριτήριο την ανθεκτικότητα κατά το πλύσιμο και την αντοχή στις μηχανικές καταπονήσεις από αιχμηρά αντικείμενα. Στους σάκους αυτούς μπορούν να αποθηκευτούν προσωρινά και συσκευασίες που αφήνουν υγρά κατάλοιπα. Εικόνα 3: Σάκοι πολλαπλών χρήσεων προσωρινής αποθήκευσης υλικών Παραπάνω παρουσιάστηκε ο συνήθης εξοπλισμός προσωρινής αποθήκευσης σε επίπεδο κατοικίας χωρίς να αποκλείονται άλλα μέσα που ενδέχεται να χρησιμοποιηθούν σε αντίστοιχα προγράμματα. Εξάλλου, για λόγους προβολής των εν 25

26 λόγω προγραμμάτων στο κοινό, είναι επιθυμητό τα μέσα αποθήκευσης να διακινούνται από τον φορέα διαχείρισης του προγράμματος Εξοπλισμός Προσωρινής Αποθήκευσης σε Κάδους Μηχανικής Φόρτωσης Οι κάδοι μηχανικής φόρτωσης (ΚΜΦ) βρίσκονται σε δημόσιο χώρο εξωτερικά των κατοικιών, ανεξάρτητα από τον τύπο του οικιστικού ιστού. Εν γένει, έχουν χωρητικότητα μεγαλύτερη από τους αντίστοιχους κάδους επιπέδου κατοικίας. Η εν λόγω κατηγορία ΜΠΑ αφορά στους κάδους που εκκενώνονται από το προσωπικό των ΟΣΜ κατά τη διαδικασία αποκομιδής. Για το σκοπό αυτό φέρουν επί του ανώτερου τμήματός τους ειδικές διαμορφώσεις για την ανύψωση και ανατροπή τους από τους αντίστοιχους μηχανισμούς ανύψωσης των ΟΣΜ, ενώ για την ευχερή μετατόπισή τους από το προσωπικό συλλογής, είναι κατά κανόνα τροχήλατοι. Οι ΚΜΦ κατά την εφαρμογή προγραμμάτων ΔσΠ αφορούν σε όλες τις σχετικές μεθόδους και οργανωτικά σχήματα εκτός από τη συλλογή με τη μέθοδο πόρτα πόρτα Κάδοι Μηχανικής Φόρτωσης Ανοιγόμενοι εκ των Άνω Κατασκευάζονται από μέταλλο ή πλαστικό με καπάκι από πλαστικό ή αλουμίνιο. Για τη συλλογή έκαστου είδους των υλικών στόχων μπορούν επίσης να χρησιμοποιηθούν και οι συνήθεις κάδοι αποκομιδής των απορριμμάτων αφού υποστούν τις κατάλληλες μετατροπές στο κυρίως σώμα ή στο καπάκι. Η αποκομιδή των ΚΜΦ γίνεται από απορριμματοφόρα που φέρουν ανυψωτικό μηχανισμό τύπου χτένας ή περιστροφέα. Οι κατασκευαστικές απαιτήσεις οριοθετούνται βάσει προτύπων. Για την περίπτωση της Ελλάδας τα πρότυπα του ΕΛΟΤ ΕΝ έως 6 αφορούν σε παραμέτρους: διαστάσεων και σχεδιασμού ΚΜΦ με δύο ή τέσσερις ρόδες και χωρητικότητας κυμαινόμενης από 80 μέχρι 1700 λίτρα με κυρτό ή επίπεδο καπάκι, απόδοσης και μεθόδων δοκιμής, ασφάλειας του προσωπικού των ΟΣΜ και δημόσιας υγείας. Κατά την εφαρμογή προγραμμάτων ΔσΠ, οι εν λόγω ΚΜΦ φέρουν ειδικό χρωματισμό, ως σήμανση, ανάλογα με το υλικό στόχο που επιδιώκεται να διαχωριστεί. Οι προϋποθέσεις που καθιστούν αποτελεσματική την αποκομιδή των απορριμμάτων από τους ΚΜΦ με μηχανική συλλογή αφορούν σε: σύνδεση των δήμων ή των κοινοτήτων με το επαρχιακό ή εθνικό δίκτυο με δρόμους καλής βατότητας, ικανοποιητική κατάσταση του οδοστρώματος ως προς την κλίση και το πλάτος του, ιδιαίτερα στα σημεία όπου τα απορριμματοφόρα προσεγγίζουν τους ΚΜΦ, μέριμνα εκ μέρους ων κατοίκων για την μεταφορά των απορριμμάτων στους ΚΜΦ και μόνο σε αυτούς, καταλληλότητα τόσο ως προς την επιλογή της χωρητικότητας των ΚΜΦ, όσο και ως προς τα σημεία τοποθέτησής τους, με στόχο την διευκόλυνση της αποκομιδής των απορριμμάτων (μεταφορά ΚΜΦ στο σημείο εκφόρτωσης, προσαρμογή στον ανυψωτικό μηχανισμό, εκφόρτωση και επιστροφή του ΚΜΦ στην αρχική του θέση) από το προσωπικό των ΟΣΜ. 26

27 Εικόνα 4: Τροχήλατοι κάδοι μηχανικής φόρτωσης ανοιγόμενοι εκ των Άνω Κάδοι Μηχανικής Φόρτωσης Τύπου Καμπάνας Ανοιγόμενοι στη Βάση Έχουν ως υλικό κατασκευής το μέταλλο ή το πλαστικό με χωρητικότητα κυμαινόμενη μεταξύ 500 και 3000 λίτρων. Χαρακτηριστικό των εν λόγω κάδων είναι τα δύο άγκιστρα ανάρτησής τους από τον γερανό του φορτηγού συλλογής και ο κινητός πυθμένας εκφόρτωσης του υλικού. Οι κάδοι τύπου καμπάνας μπορούν να εκφορτωθούν μόνο σε ανοικτά γερανοφόρα οχήματα και όχι στα συνήθη απορριμματοφόρα. Ενδείκνυνται για τη συλλογή ομάδος υλικών τα οποία οδηγούνται στους χώρους επεξεργασίας και διάθεσης χωρίς ενδιάμεσα να έχουν υποστεί συμπίεση. Το στοιχείο αυτό συνεπάγεται αυξημένο μεταφορικό έργο ανά μονάδα υλικού. Σχετικά με τις προδιαγραφές, ισχύουν και εδώ τα όσα έχουν αναφερθεί στα εδάφια περί των ανοιγόμενων εκ των άνω ΚΜΦ. Ο εν λόγω τύπος ΚΜΦ χρησιμοποιείται ευρύτατα σε προγράμματα ΔσΠ του τύπου bring system. Συγκεκριμένα, σε επιλεγμένα σημεία του οικιστικού ιστού, ΚΜΦ τύπου καμπάνας βρίσκονται τοποθετημένοι σε ειδικά διαμορφωμένο χώρο και σε αριθμούς τέτοιους, ανάλογα με τον αριθμό τύπων υλικών στόχων που επιδιώκεται να διαχωριστούν. Κάθε ΚΜΦ τύπου καμπάνας φέρει ειδικό χρωματισμό σήμανση ανάλογα με το υλικό στόχο που επιδιώκεται να συλλεχθεί, που συνηθέστερα είναι το γυαλί, το χαρτόνι, τα μέταλλα (σιδηρούχα και μη σιδηρούχα) και το έντυπο χαρτί. Εικόνα 5: Κάδοι τύπου καµπάνας ανοιγόμενοι στη βάση Κάδοι Σταθεροί Τοποθετούνται από την αρμόδια υπηρεσία καθαριότητας της τοπικής αυτοδιοίκησης μόνο σε περίπτωση αδυναμίας τοποθέτησης ΚΜΦ. Οι εν λόγω κάδοι, είναι πακτωμένοι στο έδαφος και εξυπηρετούν συγκεκριμένο αριθμό νοικοκυριών. Κατασκευάζονται συνήθως από λαμαρίνα και εμφανίζουν ποικιλία ως προς τη χωρητικότητα (μεταξύ 150 και 500 λίτρων) και τα παρελκόμενα εξαρτήματα που διαθέτουν. Απαιτείται ο καθαρισμός τους τουλάχιστον μια φορά την εβδομάδα. Προκειμένου για εφαρμογή προγραμμάτων ΔσΠ οι εν λόγω κάδοι αποτελούν μια μορφή bring system με αριθμούς ανάλογα με τον τύπο των υλικών στόχων που 27

28 επιδιώκεται να διαχωριστούν. Βρίσκονται σε ειδικά διαμορφωμένους χώρους του οικιστικού ιστού και σε αρκετές περιπτώσεις ο θάλαμος συγκέντρωσης προσωρινής αποθήκευσης των διαχωρισθέντων υλικών στόχων είναι διατεταγμένος σε μικρό βάθος κάτω από την επιφάνεια του εδάφους Μεγάλοι Υποδοχείς Οι μεγάλοι υποδοχείς τύπου εμπορευματοκιβωτίων (containers) χρησιμοποιούνται για την απόρριψη ογκωδών αποβλήτων που δεν δύναται να εναποτεθούν σε ΚΜΦ. Η τοποθέτησή τους γίνεται σε καθορισμένα σημεία, ενώ οι τύποι που συναντώνται στην πράξη είναι: Containers τύπου πρέσας. Χρησιμοποιούνται πλησίον χώρων με μεγάλη παραγωγή ογκωδών απορριμμάτων με μέγιστη χωρητικότητα έως και 26 κυβικά μέτρα. Η φόρτωση και η μεταφορά τους γίνεται από ειδικό όχημα ενώ η εκφόρτωσή τους γίνεται με την αντίθετη κίνηση του εμβόλου της πρέσας. Εικόνα 6: Containers (απορριμματοκιβώτια) τύπου πρέσας Containers ορθογωνικής διατομής. Η χωρητικότητά τους φτάνει τα 40 κυβικά μέτρα, η εκφόρτωσή τους γίνεται με ανατροπή και η φόρτωσή τους από όχημα που διαθέτει σύστημα μεταφοράς με έλξη. Εικόνα 7: Containers ορθογωνικής διατομής Containers τύπου σκάφης. Έχουν τραπεζοειδή διατομή με χωρητικότητα 10 κυβικών μέτρων. Φορτώνεται σε ειδικό όχημα με τη βοήθεια γερανού, ενώ το άδειασμά του γίνεται με ανατροπή. 28

29 Εικόνα 8: Containers τύπου σκάφης Οι μεγάλοι υποδοχείς (containers) απαντώνται κατά την εφαρμογή προγραμμάτων ΔσΠ που αφορούν σε ειδικά ρεύματα ΑΣΑ (απόβλητα εκσκαφών και κατεδαφίσεων, πράσινα απορρίμματα κ.ά.). Εξάλλου, προκειμένου για συνδυασμό προγράμματος ΔσΠ στο οποίο προβλέπεται η ανάπτυξη Κέντρου Συλλογής υλικών στόχων, στην πλειονότητα των περιπτώσεων, τα υλικά στόχοι που οδηγούνται στο Κέντρο Συλλογής αποθηκεύονται προσωρινά σε containers Κριτήρια Επιλογής Εξοπλισμού Προσωρινής Αποθήκευσης Αφορούν όλους τους τύπους ΜΠΑ ανεξαρτήτως χωρητικότητας και σχετίζονται με παραμέτρους που αφορούν σε: ταχύτητα προσαρμογής στον μηχανισμό ανύψωσης και επιστροφής στην αρχική θέση, κατανάλωση ενέργειας, καλαισθησία, αντοχή σε βανδαλισμούς, βαθμό δυσκολίας χρήσης τους από το πλήρωμα συλλογής, καταπόνηση του μηχανισμού ανύψωσης, καταπόνηση του πλυντηρίου, κόστος προμήθειας, κόστος συντήρησης, αντοχή των τροχών του ΜΠΑ, προκειμένου για τροχήλατο ΚΜΦ λειτουργικότητα της χρήσης από τον δημότη, στεγανότητα, ευκολία καθαρισμού και απολύμανσης, χρόνο ζωής, δυνατότητα ανακύκλωσης, κίνδυνο ανατροπής κατά την χρήση, ομοιόμορφη, μέσω της χύτευσης, κατανομή των ιδιοτήτων σε κάθε σημείο της κατασκευής για την εξασφάλιση ελαστικότητας ευλυγισίας και ανθεκτικότητας, αντικραδασμική κατασκευή των τροχών, στεγανοποίηση και την ικανότητα εκκένωσης υγρών καταλοίπων από τον πυθμένα Εξοπλισμός Συλλογής & Μεταφοράς Ο εξοπλισμός συλλογής και μεταφοράς αφορά στα οχήματα συλλογής μεταφοράς (ΟΣΜ) στα οποία φορτώνονται μηχανικά (ανυψωτική σιαγόνα) ή χειρονακτικά οι 29

30 κάδοι με τα απορρίμματα. Ορισμένοι τύποι των ΟΣΜ διαθέτουν μηχανισμό συμπίεσης. Τα συστατικά στοιχεία ενός ΟΣΜ είναι το πλαίσιο και η υπερκατασκευή. Το πλαίσιο είναι ο τράκτορας του ΟΣΜ και χαρακτηρίζεται από τις διαστάσεις και την ιπποδύναμη του κινητήρα. Η υπερκατασκευή είναι ο χώρος φόρτωσης των απορριμμάτων και χαρακτηρίζεται κυρίως από την χωρητικότητά της. Επίσης, είναι εφοδιασμένη με τον μηχανισμό συμπίεσης και το σύστημα ανύψωσης των κάδων. Ανάλογα με τον τύπο του μηχανισμού συμπίεσης τα ΟΣΜ διακρίνονται σε: ΟΣΜ με διάταξη συμπίεσης τύπου μύλου. Είναι το πλέον σύνηθες σύστημα όπου τα απόβλητα ωθούνται προς το εσωτερικό της κατασκευής με τη βοήθεια περιστρεφόμενου τυμπάνου. Η εκκένωση της υπερκατασκευής πραγματοποιείται με την αντίστροφη κίνηση του τυμπάνου. ΟΣΜ με διάταξη συμπίεσης τύπου πρέσας. Προκειμένου να μειωθεί ο όγκος τους, τα απόβλητα συμπιέζονται με τη βοήθεια του εμβόλου ειδικής σιαγόνας η οποία εκτελεί ημικυκλική κίνηση. Η εκφόρτωση πραγματοποιείται με την αντίθετη κίνηση του εμβόλου, η πλάκα του οποίου ωθεί προς τα έξω τα απόβλητα. (α) (β) Εικόνα 9: ΟΣΜ με διάταξη συμπίεσης τύπου (α) πρέσας και (β) μύλου Η χωρητικότητα της υπερκατασκευής ενός ΟΣΜ μετριέται σε κυβικά μέτρα. Το σύστημα της θύρας της χοάνης υποδοχής των απορριμμάτων (συνηθέστερα στο οπίσθιο τμήμα της υπερκατασκευής) πρέπει να είναι εφοδιασμένο με βαλβίδες προστασίας και μηχανισμούς που να εγγυώνται την ασφάλεια του προσωπικού κατά τους χειρισμούς φόρτωσης και εκφόρτωσης. Στα ΟΣΜ με μύλο, ο βαθμός συμπίεσης είναι περίπου 1 προς 3. Άλλα κατασκευαστικά στοιχεία του ΟΣΜ, που πρέπει να πληρούν τις υπάρχουσες σχετικές διατάξεις ως προς τη λειτουργία και την κυκλοφορία του, αφορούν σε: μέγιστη επιτρεπόμενη φόρτιση των αξόνων και του πλαισίου, θέση της εξάτμισης για την έξοδο των καυσαερίων και τα επιτρεπόμενα όρια για τις εκπομπές αυτών, όριο ζωής της υπερκατασκευής που είναι τουλάχιστον 10 έτη υπό κανονικές συνθήκες φόρτωσης, βαφή σε δύο στρώσεις εκτός από τα τμήματα που καλύπτονται από ανοξείδωτο μέταλλο, φέρουσες επιγραφές που καθορίζονται από την δημοτική ή κοινοτική αρχή, χειρισμό του συστήματος φορτω εκφόρτωσης καθώς και τον πλήρη έλεγχο της όλης λειτουργίας, διαμόρφωση της χοάνης υποδοχής ώστε να δέχεται κάδους 1100 λίτρων, ηχητική μόνωση της υπερκατασκευής, ασφαλή πρόσβαση στην καμπίνα οδήγησης, ύπαρξη σκαλοπατιών και χειρολαβών στο οπίσθιο τμήμα του ΟΣΜ για το πλήρωμα συλλογής, 30

31 ανώτερο όριο ταχύτητας ενός ΟΣΜ όπου κατά τη συλλογή δεν πρέπει να υπερβαίνει τα 20 χαω, ύπαρξη βοηθητικών εργαλείων (σκούπες, φτυάρια), ευστάθεια του ΟΣΜ επί του οδοστρώματος ακόμα και όταν είναι πλήρες φορτίου, ύπαρξη εγχειριδίων ασφαλούς λειτουργίας και συντήρησης. Ειδικότερα, για την περίπτωση εφαρμογής συστημάτων ΔσΠ ανεξάρτητα από το οργανωτικό σχήμα, ο εξοπλισμός συλλογής και μεταφοράς αφορά σε: ΟΣΜ Αυτόματης Πλάγιας Φόρτωσης. Στα εν λόγω ΟΣΜ απαιτείται μικρότερος αριθμός προσωπικού (ο οδηγός και ένας εργάτης) από τα συμβατικά ΟΣΜ. Έχει μικρότερα λειτουργικά έξοδα αλλά αυξημένο κόστος επένδυσης. Επιπλέον, κατά την κυκλοφορία του απαιτεί άνετο οδικό δίκτυο. Εικόνα 10: ΟΣΜ Αυτόματης Πλάγιας Φόρτωσης Δορυφορικά Οχήματα. Είναι ευκίνητα ΟΣΜ μικρού μεγέθους τα οποία μπορούν να αδειάσουν το φορτίο τους σε μεγαλύτερα ΟΣΜ. Εικόνα 11: Δορυφορικά Οχήματα με δυνατότητα μηχανικής & χειρονακτικής φόρτωσης Γερανοφόρα ΟΣΜ Ανοικτού Τύπου. Χρησιμοποιούνται για τη μεταφορά ομάδος υλικών στόχων και κυρίως σε συνδυασμό με καμπάνες για τη συλλογή γυαλιού και κουτιών αλουμινίου. Με το πέρας της φόρτωσης, το φορτίο πρέπει να καλύπτεται με πυκνά πλέγματα ή πλαστικά φύλλα για την αποφυγή ενδεχόμενης διασποράς των υλικών. Για την εκφόρτωση καμπανών χωρητικότητας 1100 λίτρων, η ανυψωτική δύναμη του γερανού πρέπει να είναι τουλάχιστον 500 κιλά σε πλήρη ανάπτυξη του βραχίονα, ή 2 τόνους με κλειστό τον πτυσσόμενο βραχίονα. ΟΣΜ με συμπίεση Ανοικτού Τύπου. 31

32 Ισχύουν οι προδιαγραφές που έχουν περιγραφεί στο σχετικό εδάφιο περί των ΟΣΜ με διάταξη συμπίεσης. Στις περιπτώσεις συλλογής υλικών στόχων, ο βαθμός συμπίεσης είναι μειωμένος κατά τουλάχιστον 20% συγκριτικά με το ρεύμα των σύμμεικτων ΑΣΑ. Κατά τις περιπτώσεις εφαρμογής συστημάτων ΔσΠ στα οποία τα ΜΠΑ που χρησιμοποιούνται σε δεν είναι σε επίπεδο κατοικίας αλλά μεγαλύτερης χωρητικότητα, τα αντίστοιχα ΟΣΜ, ως τμήμα της υπερκατασκευής, φέρουν σύστημα ανύψωσης των ΚΜΦ. Το εν λόγω σύστημα, αφορά σε υδραυλικό σύστημα ανυψωτικής σιαγόνας όπου με κίνηση κυκλικού τόξου ανυψώνει τους κάδους και στο τέλος της ωφέλιμης διαδρομής, τους ανατρέπει στο άνοιγμα υποδοχής του ΟΣΜ. Το σύστημα αυτό προσαρμόζεται εύκολα στο οπίσθιο τμήμα του ΟΣΜ και διακρίνεται σε τύπο βραχίονα για ΚΜΦ 700 και 1100 λίτρων και σε τύπο χτένας για τους ΚΜΦ ανεξαρτήτως χωρητικότητας. Λόγοι ασφαλείας του προσωπικού συλλογής επιβάλλουν τον ακριβή καθορισμό της απόστασης μεταξύ του χαμηλότερου σημείου του μηχανισμού ανύψωσης και της επιφάνειας του εδάφους, αλλά και την δυνατότητα ελέγχου του όλου συστήματος μέσω διακοπτών Κριτήρια Επιλογής Οχημάτων Συλλογής Μεταφοράς Αφορούν όλους τους τύπους ΟΣΜ ανεξαρτήτως χωρητικότητας και σχετίζονται με παραμέτρους που αφορούν σε: ταχύτητα εκφόρτωσης, μέγιστη κλίση ανάβασης υπό μέγιστη ροπή στρέψης και με μέγιστο επιτρεπόμενο φορτίο, μέγιστη ταχύτητα πορείας υπό πλήρες φορτίο, κύκλο στροφής των εξωτερικών ιχνών πλαισίου (μεταξόνιο), ύψος φόρτωσης των κάδων, βαθμό συμπίεσης, χρόνο μεταφοράς στο σταθμό μεταφόρτωσης ή στην εγκατάσταση επεξεργασίας διάθεσης, προσαρμογή στα όρια εκπομπών καυσαερίων και θορύβου, όρους ασφαλείας του προσωπικού κατά τη λειτουργία, εργονομική σχεδίαση της καμπίνας οδήγησης, απόσταση από το χώρο διάθεσης, κυκλοφοριακή πυκνότητα και τον πληθυσμό της περιοχής, κατάσταση του οδοστρώματος και τα επιτρεπόμενα όρια ταχύτητας των χρησιμοποιούμενων διαδρομών Εξοπλισμός Μεταφόρτωσης Μεταφοράς Ο εξοπλισμός είναι κοινός με τον αντίστοιχο των προγραμμάτων αποκομιδής του σύμμεικτου ρεύματος των ΑΣΑ με μόνη διαφοροποίηση την μη χρησιμοποίηση διατάξεων ισχυρής συμπίεσης λόγω της ενδεχόμενης δυσχέρειας κατά τον διαχωρισμό των υλικών στόχων. Βασική προϋπόθεση για την αποδοτική λειτουργία ενός προγράμματος ανακύκλωσης είναι η αποφυγή ρυπάνσεως με ξένα στοιχεία του προς ανάκτηση υλικού. Κατά τη μεταφόρτωση των υλικών στόχων, ενδιαφέρον παρουσιάζουν στοιχεία σχετικά με: 32

33 τη διάρκεια του καθαρού χρόνου φόρτωσης και μεταφοράς του υλικού στόχου, η οποία και επιδιώκεται να είναι η ελάχιστη δυνατή, το χρόνο συλλογής του υλικού από τους κάδους, λαμβάνοντας υπόψη και τα κυκλοφοριακά προβλήματα στα αστικά κέντρα, τις απώλειες χρόνου κατά τους ελιγμούς των οχημάτων στα κέντρα επεξεργασίας και ανάκτησης. 3. Παράμετροι Σχεδιασμού Συστήματος Διαλογής στην Πηγή Παρακάτω περιγράφονται τα βασικά στοιχεία των μελετών που προηγούνται της εφαρμογής ενός προγράμματος ΔσΠ. Τα στοιχεία αυτά αφορούν σε καταγραφή παραμέτρων που περιλαμβάνουν τα ακόλουθα θεματικά πεδία: Χαρακτηριστικά της Περιοχής Μελέτης. Τα χαρακτηριστικά αυτά είναι γεωγραφικής, κοινωνικής ή πολεοδομικής φύσης. Ειδικότερα καθορίζουν: o την ποσότητα, το είδος και την εποχιακή διακύμανση των παραγόμενων υλικών στόχων, o τα αναμενόμενα ποσοστά ανταπόκρισης του κοινού και κατ επέκταση, την ποσότητα των περιοδικώς συλλεγόμενων φορτίων, o το είδος και την πυκνότητα των κάδων αλλά και τα φορτηγά που θα χρησιμοποιηθούν με κριτήριο τις διαστάσεις των δρόμων, o την απόσταση από τους χώρους διάθεσης και εμπορίας συναρτήσει του σχεδιασμού αποθήκευσης και μεταφοράς του υλικού. Κλίμακα Εφαρμογής Προγράμματος ΔσΠ. Η κλίμακα εφαρμογής του προγράμματος καθορίζεται από τη δυναμικότητα του εξοπλισμού μηχανικής αποκομιδής, τη διαθεσιμότητα των εγκαταστάσεων μεταφόρτωσης και των εφεδρικών φορτηγών αποκομιδής. Σε περιοχές όπου η συλλογή των απορριμμάτων γίνεται χειρονακτικά, αναμένονται μικρότεροι βαθμοί απόδοσης συγκριτικά με τις περιοχές όπου λαμβάνει χώρα μηχανική αποκομιδή. Καθορισμός Υλικών Στόχων. Τα ανακτώμενα υλικά πρέπει να καθορίζονται τόσο ποιοτικά, όσο και ως προς την κατά βάρος και όγκο συμμετοχή τους στα παραγόμενα απορρίμματα. Φορτία Όγκοι Υλικών Στόχων. Για κάθε υλικό στόχο προσδιορίζεται η ποσότητα παραγωγής του σε περιοδική χρονική βάση στα νοικοκυριά, σε καταστήματα στις υπηρεσίες κ.ά.. Διαστασιολόγηση Προσωρινής Αποθήκευσης Καθορίζεται το είδος και ο αριθμός των σάκων ανά κατοικία και των κάδων στο σύνολο ή ανά φάση ανάπτυξης του συστήματος. Χωροθέτηση Θέσεων για Μέσα Προσωρινής Αποθήκευσης. Η χωροθέτηση για τα ΜΠΑ αφορά σε προγράμματα ΔσΠ με τη μέθοδο χωριστής, ή μη χωριστής, συλλογής ομάδος υλικών στόχων. Για τη συλλογή ενός μόνο υλικού στόχου, οι βασικότερες παράμετροι αφορούν, αφενός στο είδος του προς ανάκτηση υλικού στόχου και αφετέρου, στις διανυόμενες αποστάσεις από τους κατοίκους, που συμμετέχουν στα προγράμματα ΔσΠ αλλά και σε πολλές άλλες παραμέτρους όπως οι συνθήκες-υποδομές στο δήμο όπου εφαρμόζεται η ΔσΠ καθώς και τα χαρακτηριστικά του επιλεγόμενου εξοπλισμού ΜΠΑ. Ειδικότερα για τα βιαπόβλητα αυτή η απόσταση θα πρέπει 33

34 να είναι πολύ μικρή (π.χ. μικρότερη των 250 μέτρων) δηλαδή όσο και οι κάδοι των απορριμμάτων υπολειμμάτων, ενώ στην περίπτωση των ανακυκλώσιμων υλικών η απόσταση ΜΠΑ-κατοίκων μπορεί να είναι ίδια με αυτή των βιοαποβήτων ή και μεγαλύτερη (π.χ. στο κοντινότερο Πράσινο Σημείο, Super Market, φαρμακείο κ.α. ανάλογα το υλικό ή το προϊόν, την συμπεριφορά του κόσμου και τις υποδομές της περιοχής). Κατά τη χωροθέτηση, είναι επιθυμητό οι κάδοι που αφορούν σε ΜΠΑ για συγκεκριμένους τύπους υλικών στόχων να είναι παρακείμενοι των συμβατικών κάδων προσωρινής αποθήκευσης του ρεύματος των σύμμεικτων ΑΣΑ, προκειμένου να συνηθίσει το κοινό στην ιδέα του διαχωρισμού των απορριμμάτων. Διαστασιολόγηση Μηχανισμού Συχνότητες Συλλογής. Η συχνότητα συλλογής κάθε υλικού στόχου κυμαίνεται μεταξύ μίας και δύο φορές την εβδομάδα. Εξαίρεση αποτελεί η αποκομιδή του βιοαποδομήσιμου κλάσματος των ΑΣΑ, η οποία μπορεί να είναι και ημερήσια (συνήθως η συχνότητα αποκομιδής είναι τρεις φορές ανά εβδομάδα). Η διαστασιολόγηση του μηχανισμού συλλογής περιλαμβάνει τον απαιτούμενο αριθμό των οχημάτων και προσωπικού σε συνδυασμό με τις βάρδιές τους. Επίσης, σχεδιάζεται και ο μηχανισμός μεταφόρτωσης και μεταφοράς του υλικού στις περιπτώσεις που κρίνεται σκόπιμο. Ανάλυση Κόστους Οφέλους από Συγκεκριμένο Σύστημα ΔσΠ. Στη σχέση κόστους οφέλους συμπεριλαμβάνονται όλες οι δαπάνες και τα έσοδα που προήλθαν ή θα προέλθουν από τις πωλήσεις των ανακτώμενων υλικών στη σχετική αγορά. Δείκτες Απόδοσης Προγράμματος που αφορά σε Σύστημα ΔσΠ. Η απόδοση ενός προγράμματος ΔσΠ περιγράφεται από τους παρακάτω δείκτες: o Δείκτης εκτροπής. Ορίζεται ως ο λόγος του φορτίου ανακτημένων υλικών στόχων προς το συνολικό φορτίο των ΑΣΑ. Με τον όρο φορτίο ανακτημένων υλικών στόχων εννοούμε την ποσότητα των υλικών στόχων που τελικά ανακτήθηκε και αποθηκεύτηκε με σκοπό να πωληθεί στην αγορά των ανακυκλούμενων υλικών στόχων. Εκφράζει το βαθμό μείωσης του ρεύματος που δεν προορίζεται για ανάκτηση με ΔσΠ (ρεύμα σύμμεικτων ΑΣΑ). o Δείκτης ανάκτησης. Ορίζεται ως ο λόγος του βάρους των υλικών στόχων που ανακτώνται προς το συνολικό βάρος των υλικών στόχων που περιέχονται στα απορρίμματα. Εκφράζει την ποσότητα των υλικών που ανακτώνται πραγματικά σε σχέση με την ποσότητα που θα μπορούσε να ανακτηθεί υπό ιδανικές συνθήκες. Ο δείκτης αυτός μπορεί να αποτελέσει παράμετρο εκτίμησης σχετικά με την ανταπόκριση του κοινού στο πρόγραμμα ΔσΠ. 34

35 4. Ελάχιστες Απαιτήσεις Εκτέλεσης Προγράμματος Διαλογής στην Πηγή Παρακάτω περιγράφονται ορισμένες συμπληρωματικές προκαταρκτικές παράμετροι, απαραίτητες για την αποτελεσματική και αποδοτική λειτουργία του προγράμματος ΔσΠ. Οι εν λόγω παράμετροι αφορούν σε: Αποδοχή Σημείων των Κάδων από το Κοινό Μετακινήσεις Κάδων. Οι κάδοι της ΔσΠ τοποθετούνται παραπλεύρως των ΜΠΑ των σύμμεικτων απορριμμάτων και σε θέσεις που δεν παραβαίνουν τον κώδικα οδικής κυκλοφορίας. Η ακριβής θέση τοποθέτησης των κάδων προκύπτει μετά από συμφωνία του φορέα διαχείρισης του προγράμματος και της εκάστοτε δημοτικής υπηρεσίας καθαριότητας, η οποία είναι επίσης υπεύθυνη για τις μετακινήσεις των κάδων. Καθαρισμός Εμφάνιση Σημείων Συλλογής & Κάδων Προκειμένου για κάδους στους οποίους συλλέγονται υλικά στόχοι πλήρως απαλλαγμένα από οργανικά απόβλητα, ο καθαρισμός τους πρέπει να γίνεται τουλάχιστον σε εξαμηνιαία βάση. Παράλληλα, η ενημερωτική σήμανση στις επιφάνειες των κάδων πρέπει να ανανεώνεται περιοδικά, ενώ η καθαριότητα του χώρου τοποθέτησης ενός κάδου για ΔσΠ βαρύνει αποκλειστικά το φορέα διαχείρισης του προγράμματος. Συχνότητα Συλλογής Η συλλογή ενός υλικού στόχου γίνεται κάθε εβδομάδα ενώ ομάδες υλικών συλλέγονται δύο φορές σε εβδομαδιαία βάση. Το βιοαποδομήσιμο κλάσμα των ΑΣΑ συνηθέστερα συλλέγεται κάθε δύο ημέρες. Προστασία Υγείας & Ασφάλεια Προσωπικού Η προστασία της υγείας και η ασφάλεια του προσωπικού είναι αποκλειστική ευθύνη του φορέα διαχείρισης του προγράμματος και πρέπει να γίνεται σύμφωνα με τις προδιαγραφές και τις απαιτούμενες διατάξεις της ισχύουσας νομοθεσίας. Τήρηση Στατιστικών Στοιχείων Ο φορέας διαχείρισης και εκτέλεσης του προγράμματος τηρεί πλήρη στατιστικά στοιχεία σχετικά με τη λειτουργία του προγράμματος και επιπλέον πρέπει να συντάσσει: o Αρχείο Συλλεγόμενων Φορτίων και Εσόδων κατά Υλικό Στόχο, o Αρχείο Οικονομικού Ισοζυγίου του Προγράμματος σε Αντιπαραβολή με τα Λειτουργικά του Έξοδα και το Συνολικό Κόστος. 5. Πρόγραμμα Ευαισθητοποίησης Κοινού για τη ΔσΠ Το βασικό κριτήριο επιτυχίας ενός προγράμματος ΔσΠ είναι το υψηλό ποσοστό συμμετοχής του κοινού. Για το σκοπό αυτό οργανώνονται προγράμματα εκπαίδευσης και πληροφόρησης του κοινού. Η ανάπτυξη των εν λόγω προγραμμάτων γίνεται: στην αρχή των προγραμμάτων ΔσΠ προκειμένου να δημιουργηθεί στον πολίτη συνείδηση σχετικά με την αξία της ανακύκλωσης, κατά τη διάρκεια του προγράμματος με σκοπό τη διατήρηση και την ενίσχυση του ενδιαφέροντος του πολίτη για το πρόγραμμα. Η πραγματοποίηση των στόχων της ΔσΠ που κατά την εφαρμογή των προγραμμάτων πληροφόρησης επιτυγχάνεται όταν: 35

36 Ο φορέας του προγράμματος ενημερώνει τους κατοίκους για τα κοινωνικά και οικολογικά οφέλη που θα προκύψουν από την επιτυχία του προγράμματος ΔσΠ. Επίσης, πρέπει να καταστήσει σαφές ότι ενδιαφέρεται για την επιτυχία του προγράμματος και να ενθαρρύνει τους κατοίκους να συμμετάσχουν σε αυτό. Οι κάτοικοι πρέπει λαμβάνουν όλες τις απαραίτητες πληροφορίες που σχετικά με τη φύση του υλικού στόχου που συλλέγεται, τον χρόνο και τον τρόπο συλλογής του, την ειδική μέθοδο που θα χρησιμοποιηθεί και το είδος των προσμείξεων που δεν πρέπει να περιέχονται σε αυτό. Γενικά, οι πολίτες πρέπει να λαμβάνουν κάθε πληροφορία που θα τους ενημερώνει σχετικά για τους λόγους που οφείλουν να συμμετάσχουν στο πρόγραμμα ΔσΠ. Τα βασικά θέματα στα οποία πρέπει να επικεντρώνεται ένα πρόγραμμα πληροφόρησης είναι: Η προστασία του περιβάλλοντος, Η οικονομία των φυσικών πόρων και η εξοικονόμηση ενέργειας, Τα οικονομικά οφέλη από την επιτυχία του προγράμματος και Η ηθική άποψη του θέματος για τις επόμενες γενιές. Οι φάσεις του σταδίου ενημέρωσης των πολιτών επιμερίζονται σε: Φάση αφύπνισης, όπου οι κάτοικοι ενημερώνονται για τους λόγους και τους σκοπούς του προγράμματος, Φάση ενημέρωσης, όπου περιγράφεται ο τρόπος διεξαγωγής της συλλογής των υλικών στόχων και Φάση υπενθύμισης και ενθάρρυνσης, κατά την οποία δημοσιεύονται τα αποτελέσματα του προγράμματος σχετικά με τις συλλεγόμενες ποσότητες, το ποσοστό συμμετοχής του κοινού, τα επιμέρους κόστη, τις δυσκολίες κατά τη λειτουργία κ.ά.. Κατά τη φάση αυτή γίνονται κρίσεις πάνω στα αποτελέσματα του προγράμματος ΔσΠ. Στο σημείο αυτό τονίζεται ότι η έκταση των προγραμμάτων πληροφόρησης και ενημέρωσης εξαρτάται από τον σχετικό βαθμό εμπειρίας των κατοίκων στους οποίους απευθύνεται Μέθοδοι Πληροφόρησης Η αποδοτικότητα και αποτελεσματικότητα κατά την εφαρμογή ενός προγράμματος ΔσΠ οφείλεται κατά ένα μεγάλο μέρος στην επιλογή των κατάλληλων μεθόδων πληροφόρησης έτσι ώστε, να διασφαλιστεί κατά το δυνατό η μέγιστη συμμετοχή του κοινού, είτε συνολικά, είτε αναφορικά με ειδικές πληθυσμιακές ομάδες προκειμένου για στοχευμένα προγράμματα ΔσΠ. Στη συνέχεια, παρατίθενται οι κυριότερες μέθοδοι πληροφόρησης κατά την ανάπτυξη ενός προγράμματος ΔσΠ Απευθείας Πληροφόρηση Κοινού Η απευθείας πληροφόρηση του κοινού μπορεί να γίνει με τους παρακάτω τρόπους: Διανομή φυλλαδίων και διαφημιστικών. Αποτελεί την πλέον συνήθη μέθοδο πληροφόρησης των κατοίκων σχετικά με τις δραστηριότητες και τα οφέλη της ανακύκλωσης. Τα ενημερωτικά φυλλάδια περιέχουν πληροφορίες σχετικά με τις διαδικασίες διαλογής και τα σημεία τοποθέτησης των ΜΠΑ ανά τύπου υλικού στόχου. Η διανομή τους μπορεί να γίνει σε κάθε κατοικία μέσω ταχυδρομείου ή σε υπηρεσίες με τις 36

37 οποίες το κοινό έχει άμεση επαφή (ΔΕΗ, ΟΤΕ, ΕΥΔΑΠ κ.ά.). Η διανομή τους μπορεί επίσης να γίνει με την ταυτόχρονη αποστολή τους στον ίδιο φάκελο με λογαριασμούς εξόφλησης προς τις προαναφερθείσες υπηρεσίες. Διανομή επιστολών. Έχει παρατηρηθεί ότι η διανομή επιστολών προς τους κατοίκους παρουσιάζει καλύτερα αποτελέσματα συγκριτικά με τα διαφημιστικά φυλλάδια. Ιδιαίτερα, όταν οι επιστολές αυτές απευθύνονται ονομαστικά σε κάθε κάτοικο και υπογράφονται από εξέχοντα άτομα της τοπικής αυτοδιοίκησης, δημιουργούν επιπρόσθετα αισθήματα υπευθυνότητας και ενδιαφέροντος για το πρόγραμμα. Η διανομή επιστολών μπορεί να γίνεται είτε με το συμβατικό, είτε με το ηλεκτρονικό ταχυδρομείο. Η απευθείας πληροφόρηση του κοινού παρουσιάζει το πλεονέκτημα της προσωπικής επαφής και της αμεσότερης ενημέρωσης κάθε νοικοκυριού. Οι επιστολές και τα διαφημιστικά φυλλάδια πρέπει να φέρουν λογότυπο ή διαφημιστικό σήμα προκειμένου να διακρίνονται από το υπόλοιπο ταχυδρομικό πληροφοριακό υλικό. Ως ιδιαίτερος τρόπος άμεσης πληροφόρησης αποτελεί η ενημέρωση Πόρτα Πόρτα όπως αυτή έχει εφαρμοστεί από την Οικολογική Εταιρεία Ανακύκλωσης στην Ελλάδα (π.χ. Δήμοι Ελευσίνας, Ζακύνθου) με την οποία έχει αυξηθεί σημαντικά η συμμετοχή των κατοίκων στην ΔσΠ. Στα πλαίσια αυτής της ενημέρωσης δύναται να αναπτυχθεί η «Στοχευμένη Ενημέρωση», η οποία μπορεί να αφορά σε δράσεις απευθείας ενημέρωσης (επιστολές, φυλλάδια κ.α.), σε ολόκληρες περιοχές ή μεμονωμένες κατοικίες & κτίρια, που συμπεριφέρονται σταθερά με μικρότερους ρυθμούς εκτροπής υλικών-στόχων και/ή μειωμένη καθαρότητα των υλικών-στόχων με τη μέθοδο της ΔσΠ. Οι περιοχές αυτές ή τα μεμονωμένα κτίρια εντοπίζονται από την στατιστική επεξεργασία των δεδομένων αποκομιδής των υλικών-στόχων σε συνδυασμό με τις ποσότητες υπολειμμάτων στις διάφορες περιοχές ή και μεμονωμένων κτιρίων Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης Η συγκεκριμένη μέθοδος πληροφόρησης που αποτελεί συμπληρωματική ή εναλλακτική λύση της απευθείας πληροφόρησης του κοινού πραγματοποιείται με τα παρακάτω μέσα: Έντυπα μέσα. Οι οργανωτές του προγράμματος πρέπει να ενημερώνουν διαρκώς τους εκδότες και τους δημοσιογράφους των εφημερίδων για τους λόγους διεξαγωγής, τη λειτουργία και τα αποτελέσματα του προγράμματος μέσω δελτίων τύπου και συνεντεύξεων. Παράλληλα, πρέπει να συντάσσονται άρθρα σχετικά με την ανάπτυξη ευαισθησίας σε θέματα και προγράμματα που αφορούν στην προστασία του περιβάλλοντος. Εξάλλου, η διανομή των σχετικών διαφημιστικών φυλλαδίων μπορεί να γίνει με ένθετη τοποθέτησή τους στις εφημερίδες. Η μέθοδος αυτή είναι αρκετά αποδοτική αλλά δαπανηρή. Διαδίκτυο, τηλεόραση και ραδιόφωνο. Η διαδικτυακή ενημέρωση, πλέον της αποστολής μαζικών e mails μπορεί να περιλαμβάνει και παραπομπές σε ιστοσελίδες τον οποίο το περιεχόμενο αφορά εξολοκλήρου στο εφαρμοζόμενο πρόγραμμα ΔσΠ. Η τηλεοπτική ενημέρωση μπορεί να πραγματοποιηθεί με ειδικά spots, μέσω συζητήσεων με το επιστημονικό επιτελείο του προγράμματος και αρμόδιους φορείς των ΟΤΑ αλλά και με προβολή σχετικών ταινιών. Η ραδιοφωνική ενημέρωση 37

38 περιλαμβάνει συζητήσεις για το πρόγραμμα και μετάδοση σχετικών συνθημάτων. Συνθήματα στον εξοπλισμό του προγράμματος. Τα συνθήματα αυτά μπορούν να αναγράφονται στις επιφάνειες των ΟΣΜ και των ειδικών κάδων αποτελώντας έτσι μία κινητή διαφήμιση υπενθυμίζοντάς το σε μόνιμη βάση. Προσφάτως, τα εν λόγω συνθήματα αναγράφονται και σε ενημερωτικές πινακίδες (ψηφιακές ή μη) που αναρτώνται σε κεντρικά σημεία της περιοχής όπου εφαρμόζεται το πρόγραμμα ΔσΠ. Ειδική τηλεφωνική γραμμή. Οι οργανωτές του προγράμματος μέσω τηλεφωνικής επικοινωνίας μπορούν να ενημερώνουν τους πολίτες αλλά και να απαντούν σε ερωτήσεις σχετικά με προβλήματα που ενδέχεται να παρουσιαστούν κατά τη λειτουργία του προγράμματος. Τέτοια προβλήματα σχετίζονται με την πλήρωση των κάδων, την μεγάλη απόσταση από τους κάδους και περιπτώσεις προσφοράς μεγάλων ποσοτήτων υλικών στόχων από ιδιώτες ή βιομηχανίες. Τα προγράμματα πληροφόρησης του κοινού μέσα από τα ΜΜΕ είναι σαφώς, περισσότερο δαπανηρά από τα αντίστοιχα της απευθείας ενημέρωσης. Με την απευθείας ενημέρωση του κοινού, οι δαπάνες περιορίζονται στην παραγωγή και διανομή του έντυπου πληροφοριακού υλικού Εκπαίδευση Ενημέρωση Ειδικών Ομάδων Ιδιαίτερη προσοχή κατά την προσέγγιση και την ενημέρωση σχετικά με προγράμματα ΔσΠ απαιτούν οι λεγόμενες ειδικές ομάδες κοινού. Οι κυριότερες από τις ομάδες αυτές είναι: Σχολεία. Αποτελούν τον πυρήνα ευαισθητοποίησης της κοινής γνώμης. Η ενημέρωση πρέπει να γίνεται σε όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης με χρήση οπτικοακουστικού υλικού όπως ειδικά έντυπα, ομιλίες, βιντεοταινίες και διαφάνειες. Δημόσιες υπηρεσίες και ιδιωτικές επιχειρήσεις. Η ενημέρωση γίνεται με απευθείας πληροφόρηση των υπαλλήλων, όπου ο βαθμός ευαισθητοποίησής τους είναι βασικός παράγοντας για την περαιτέρω εφαρμογή και εξάπλωση του προγράμματος. Στρατώνες. Η επεξηγηματική ομιλία της απευθείας πληροφόρησης και ενημέρωσης προς τη συγκεκριμένη ομάδα, πρέπει να λαμβάνει υπόψη της όλες τις ιδιαιτερότητες που αυτή (η ομάδα) παρουσιάζει. Οικολογικές οργανώσεις και πολιτιστικοί σύλλογοι. Τα μέλη των συγκεκριμένων ομάδων είναι, εν γένει, πρόθυμα να υποστηρίξουν κάθε πρόγραμμα σχετικό με την προστασία του περιβάλλοντος. Μπορούν επιπλέον να γίνουν και φορείς ενημέρωσης προς τους εργαζομένους στο πρόγραμμα εξασφαλίζοντας έτσι συνεργασία και συμπαράσταση για την επίτευξη των στόχων του προγράμματος Λοιπές Πληροφορίες Κατά τη λειτουργία του προγράμματος είναι πιθανή η παροχή πρόσθετων πληροφοριών προς τους διαχειριστές των πολυκατοικιών αλλά και η οργάνωση 38

39 κινητών εκθέσεων, ομιλιών και εκδηλώσεων σχετικά με την ιδέα της ΔσΠ και της ανακύκλωσης γενικότερα Παροχή Κινήτρων Η παροχή κινήτρων έχει ως στόχο την αύξηση της συμμετοχής των κατοίκων στο πρόγραμμα. Τα κίνητρα αυτά μπορούν να εξυπηρετούν μακροπρόθεσμους ή βραχυπρόθεσμους στόχους ανάλογα με την πολιτική διαχείρισης των απορριμμάτων που ακολουθείται Φορείς Ευαισθητοποίησης Η ενημέρωση και η ευαισθητοποίηση των πολιτών μπορεί να επιτευχθεί από εκπαιδευμένες οικολογικές οργανώσεις, μαθητές, άνεργους επιστήμονες ειδικευμένους σε αντίστοιχα προγράμματα και τους φορείς διαχείρισης του προγράμματος. Επιπλέον, τα διαφημιστικά φυλλάδια είναι επιθυμητό να είναι από ανακυκλωμένο χαρτί και να αναγράφουν τη σχετική σήμανση. 39

40 6. Μελέτες περιπτώσεων εφαρμογής ΔσΠ βιοαποβλήτων Στο παρόν κεφάλαιο παρουσιάζονται οι μελέτες περιπτώσεων της διαλογής των βιοαποβλήτων στην πηγή σε επίπεδο χωρών ή τμημάτων χωρών της Ε.Ε. Στις επιλεγόμενες χώρες συγκαταλέγονται η Γερμανία και η Αυστρία οι οποίες αποτελούν χώρες πρότυπα αναφορικά με τη διαχείριση των ΑΣΑ δεδομένου ότι η διάθεσή σύμμεικτων απορριμμάτων σε ΧΥΤΑ έχει σχεδόν εξαλειφτεί, ενώ παράλληλα παρουσιάζουν πολύχρονη εμπειρία στην εφαρμογή της ΔσΠ των βιοαποβλήτων η οποία έχει ενσωματωθεί πλήρως στη διαχειριστική αλυσίδα των ΑΣΑ. Στις μελέτες περιπτώσεων περιλαμβάνονται ακόμη η Ιταλία και η αυτόνομη κοινότητα της Καταλονίας στην Ισπανία. Η επιλογή των προαναφερόμενων περιπτώσεων βασίζεται στο γεγονός ότι η διαλογή των βιοαποβλήτων έχει εδραιωθεί σε μεγάλο βαθμό με σημαντικά ποσοστά εκτροπής και ανάκτησής τους, ενώ παράλληλα παρουσιάζουν παρόμοια χαρακτηριστικά με αυτά της Ελλάδας (π.χ. γεωγραφικά, σύσταση ΑΣΑ κλπ). Ως τελευταία μελέτη περίπτωσης έχει επιλέγει το Ηνωμένο Βασίλειο (Αγγλία) το οποία εισήγαγε πρόσφατα τη ΔσΠ των βιοαποβλήτων και οποία αναμένεται να συμβάλει δυναμικά στην ανάκτηση τους δεδομένου ότι βασίζεται σε επιτυχημένες εφαρμογές άλλων ευρωπαϊκών κρατών. Σε κάθε μια από τις προαναφερόμενες περιπτώσεις γίνεται αρχικά η αποτύπωση του πολιτικού πλαισίου αναφορικά με τη ΔσΠ των βιοαποβλήτων. Επί του παρόντος δεν υφίσταται σε ευρωπαϊκό επίπεδο οδηγία με συγκεκριμένα μέτρα και εργαλεία για τη βιώσιμη διαχείριση των βιοαποβλήτων στα Κράτη Μέλη. Οι βασικές κινητήριες δυνάμεις προς αυτή τη κατεύθυνση αποτελούν η Οδηγία 1999/31/ΕΚ, η οποία θέτει σταδιακούς ποσοτικοποιημένους στόχους εκτροπής των βιοαποδομήσιμων στερεών αποβλήτων για το εκάστοτε Κ.Μ. και η Οδηγία πλαίσιο 2008/98/ΕΚ η οποία προτρέπει τα Κ.Μ. να λάβουν τα απαιτούμενα μέτρα για την ενίσχυση της ΔσΠ των βιοαποβλήτων. Δεδομένου των συνθηκών αρκετά Κ.Μ. προβαίνουν στη λήψη και στη χρήση συγκεκριμένων μέτρων και εργαλείων αναφορικά με τη διαχείριση των βιοαποβλήτων τα οποία διαφοροποιούνται σημαντικά σε εθνικό επίπεδο ή ακόμη και σε περιφερειακό. Στη συνέχεια γίνεται η περιγραφή της υφιστάμενης κατάστασης αναφορικά με τη διαχείριση των βιοαποβλήτων για κάθε εξεταζόμενη περίπτωση, ενώ παρατίθενται πληροφορίες ως προς τα οργανωτικά σχήματα συλλογής τους τα οποία βρίσκουν ευρύτερη εφαρμογή στην εκάστοτε μελέτη (συλλογή με τις μεθόδους πόρτα πόρτα, με κάδους ανά ομάδες κατοικιών, σε κέντρα συλλογής). Τέλος, βάσει διαθέσιμων στοιχείων από εγκεκριμένες πηγές γίνεται η αξιολόγηση των συστημάτων ΔσΠ των βιοαποβλήτων τα οποία εφαρμόζονται στις επιλεγόμενες περιπτώσεις. Η αξιολόγηση περιλαμβάνει παραμέτρους όπως η ποσοστιαία ανάκτηση των βιοαποβλήτων, η καθαρότητα των συλλεγόμενων βιοαποβλήτων, η περιεκτικότητα των βιοαποβλήτων στα υπολειμματικά απορρίμματα, η συμμετοχή των πολιτών στα προγράμματα συλλογής καθώς και στοιχεία αναφορικά με το κόστος της ΔσΠ της ροής αυτής των αποβλήτων. 40

41 6.1. Γερμανία Η Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Γερμανίας αποτελείται από 16 ομόσπονδα κρατίδια (Bundesländer). Η διαχείριση των αποβλήτων και η προστασία του περιβάλλοντος καταμερίζεται μεταξύ της κυβέρνησης, των ομόσπονδων κρατών και των τοπικών αρχών. Στη Γερμανία δεν υφίσταται εθνικός σχεδιασμός για τη διαχείρισης των αποβλήτων αλλά κάθε ομόσπονδο κρατίδιο αναπτύσσει το δικό του σχέδιο διαχείρισης για την περιοχή που εξυπηρετεί Νομοθετικό πλαίσιο ΔσΠ των βιοαποβλήτων Η Γερμανία τη δεκαετία του 1990 ήταν από τα πρώτα Κράτη Μέλη της Ε.Ε. η οποία εισήγαγε μέτρα για τον περιορισμό της ταφής των αποβλήτων δεδομένου ότι το μεγαλύτερο μέρος αυτών διατίθεντο σε ΧΥΤΑ. Από το 2005 με τη διοικητική ρύθμιση TASi (Technische Anleitung Siedlungsabfall) και το διάταγμα αποθήκευσης των αποβλήτων (Abfallablagerungsverordnung, AbfAblV), η ταφή ανεπεξέργαστων βιοαποδομήσιμων αποβλήτων απαγορεύθηκε στοχεύοντας στον περεταίρω περιορισμό της διάθεσης υλικών τα οποία είναι βιολογικά ενεργά. Το 1999, η γερμανική κυβέρνηση μέσω του ομοσπονδιακού υπουργείου περιβάλλοντος έθεσε ως εθνικό στόχο την εκτροπή όλων των αποβλήτων από τους ΧΥΤΑ ο οποίος θα επιτευχθεί με την πλήρη ανάκτηση όλων των ρευμάτων των ΑΣΑ μέχρι το Επομένως, η διαλογή και αδρανοποίηση των οργανικών οικιακών αποβλήτων έχει αποτελέσει βασική προτεραιότητα. Για τη μείωση της διάθεσης των βιοαποδομήσιμων οργανικών αποβλήτων έχει εφαρμοστεί (EIONET, 2009a): Η διαλογή στο χαρτί και στα βιοαπόβλητα (βιοαπόβλητα νοικοκυριών και πράσινα απορρίμματα από δημόσια πάρκα). Το διάταγμα «Ανακύκλωση και Διαχείριση Αποβλήτων» (Kreislaufwirtschafts- und Abfallgesetz - KrW-/AbfG) αποτελεί το βασικό ομοσπονδιακό νομοθετικό διάταγμα της Γερμανίας για τα απόβλητα το οποίο αποσκοπεί στην ενίσχυση των πρακτικών ανακύκλωσης των αποβλήτων στο βαθμό που είναι τεχνικά εφικτοί και οικονομικά βιώσιμοι. Για την επίτευξη υψηλών αποδόσεων της ανακύκλωσης η ΔσΠ υλικών στόχων θεωρείται απαραίτητη. Το διάταγμα ορίζει ειδικότερα για όλα τα κλάσματα των βιοαποβλήτων ότι πρέπει να ανακτώνται και να ανακυκλώνονται με βιολογικές μεθόδους επεξεργασίας (αερόβια & αναερόβια επεξεργασία) στοχεύοντας στη μείωση της περιεκτικότητας τους στα υπολειπόμενα απορρίμματα η οποία είναι σε υψηλά επίπεδα (ARCADIS & EUNOMIA, 2010). Η προώθηση της αερόβιας και αναερόβιας επεξεργασία των βιοαποβλήτων επιτυγχάνεται με το διάταγμα για τα βιοαπόβλητα το 1998 ορίζοντας τις απαιτούμενες προϋποθέσεις για την ανάκτηση και αξιοποίηση αυτών (Bioabfallverordnung BioAbfV). Η σύνταξη νομικών προδιαγραφών (π.χ. Διάταγμα για τα λιπάσματα Düngeverordnung-DüV 2006, Νόμος για την προστασία του εδάφους - BundesBodenschutzgesetz BBodSchV 1999) για την αξιοποίηση των προϊόντων βιολογικής επεξεργασίας (π.χ. κόμποστ) Η θέσπιση ειδικών οριακών τιμών για το οργανικό περιεχόμενο των αποβλήτων για τη διάθεση των βιοαποβλήτων. Ο περιορισμός της διάθεσης αποβλήτων με ολικό οργανικό άνθρακα (Total Organic Carbon TOC) μεγαλύτερο του 3% στην περίπτωση της θερμικής επεξεργασίας, ενώ για τη διάθεση απορριμμάτων από μονάδες Μηχανικής-Βιολογικής Επεξεργασίας το όριο ανέρχεται στο 18% 41

42 Υφιστάμενη κατάσταση της ΔσΠ των βιοαποβλήτων Η πρώτη ανάλυση της σύστασης των οικιακών απορριμμάτων σε εθνικό επίπεδο στη Γερμανία το 1979 (Brey, 1982) επίστησε την προσοχή στο περιεχόμενο οργανικό φορτίο δεδομένου ότι αποτελούσε το μεγαλύτερο κλάσμα των απορριμμάτων. Ως επακόλουθο της διαπίστωσης αυτής ήταν η έναρξη πρωτοβουλιών και πιλοτικών εφαρμογών της ΔσΠ και της κομποστοποίησης των βιοαποβλήτων κατά τη δεκαετία του 80 (BGK/VHE, 2009). Ένα σημαντικό σημείο το οποίο πρέπει να επισημανθεί είναι η κατηγοριοποίηση των βιοαποβλήτων στη Γερμανία σε οικιακά βιοαπόβλητα (biogut) και σε πράσινα απορρίμματα (grüngut) (Εικόνα 12). Τα οικιακά βιοαπόβλητα (biogut) ορίζονται ως τα τροφικά απορρίμματα και τα κηπευτικά/πράσινα απορρίμματα από τα ιδιωτικές οικίες τα οποία συλλέγονται με σύστημα ΔσΠ ως επί των πλείστον με χρήση κάδων ανά ομάδες κατοικιών (biobin). Τα πράσινα απορρίμματα (grüngut) ορίζονται ως τα λοιπά πράσινα απορρίμματα τα οποία διαχωρίζονται στην πηγή και δεν προέρχονται από ιδιωτικές οικίες αλλά από τους δημόσιους και εμπορικούς χώρους π.χ. πάρκα, νεκροταφεία, αλλά και από εταιρείες συντήρησης κήπων Εικόνα 12: Ταξινόμηση και προσδιορισμός των βιοαποβλήτων στη Γερμανία (BGK/VHE, 2009) Η εισαγωγή της διαλογής των βιοαποδομήσιμων οργανικών αποβλήτων στη Γερμανία (οικιακά βιοαπόβλητα, πράσινα απορρίμματα δημοτικών κήπων και χαρτί) οδήγησε σε σημαντική μείωση της περιεκτικότητάς τους στα υπολειμματικά απορρίμματα. Λόγω της εισαγωγής των νομοθετικών και κανονιστικών ρυθμίσεων διαχείρισης των ΑΣΑ παρουσιάστηκε μεγάλη αύξηση της ΔσΠ των προαναφερόμενων ροών από περίπου 40 kg/(inh yr) σε 180 kg/(inh yr) κατά την περίοδο (Διάγραμμα 1). 42

43 Διάγραμμα 1: Ξεχωριστή διαλογή βιοαποδομήσιμων οργανικών αποβλήτων στη Γερμανία ( ) (EEA, 2009). Στη Γερμανία, η ΔσΠ των βιοαποβλήτων αποτελεί ένα από τα κυριότερα μέτρα στο τομέα της διαχείρισης των αποβλήτων. Το 2006 περίπου 8.6 εκ. τόνοι βιοαποβλήτων συλλέχθηκαν με συστήματα ΔσΠ εκ των οποίων 4.18 εκ. τόνοι προέρχονται από ΔσΠ οικιακών βιοαποβλήτων από τα νοικοκυριά και 4.36 εκ. τόνοι από ΔσΠ πράσινων απορριμμάτων. Στη Γερμανία η ΔσΠ των βιοαποβλήτων εφαρμόζεται πλέον της εικοσαετίας η εξέλιξη της οποίας ήταν εντυπωσιακή τα πρώτα δέκα χρόνια της εφαρμογής της (Διάγραμμα 2). Από το 2002 και έπειτα παρατηρείται μια σταθεροποίηση ως προς τη συλλεγόμενη ποσότητα των βιοαποβλήτων η οποία κυμαίνεται μεταξύ 8.3 και 8.6 εκ. τόνους. Διάγραμμα 2: Εξέλιξη της ΔσΠ των βιοαποβλήτων στη Γερμανία κατά την περίοδο (BGK/VHE, 2009) Οι ετήσιες ποσότητες ΔσΠ των βιοαποβλήτων για τα δεκαέξι ομόσπονδα κρατίδια απεικονίζονται στο Διάγραμμα 3 για το έτος Αξίζει να σημειωθεί ότι η μέση ποσότητα ΔσΠ των βιοαποβλήτων είναι ίση με kg/(inh yr) όπου 50.7 kg/(inh yr) είναι τροφικά απορρίμματα και 52.9 kg/(inh yr) είναι πράσινα απορρίμματα, ενώ το εύρος τιμών συλλογής των βιοαποβλήτων στα ομόσπονδα κρατίδια είναι μεταξύ 148 kg/(inh yr) έως 22.4 kg/(inh yr) (Διάγραμμα 5). 43

44 Διάγραμμα 3: Διάγραμμα 4: Βιοαπόβλητα από ΔσΠ στα ομόσπονδα κρατίδια της Γερμανίας για το 2006 σε χιλ. τόνους ανά έτος (Kern et al., 2010) Διάγραμμα 5: Βιοαπόβλητα από ΔσΠ στα ομόσπονδα κρατίδια της Γερμανίας για το 2006 σε kg/(inh yr) (Kern et al., 2010) Τα προδιαλεγμένα βιοαπόβλητα των νοικοκυριών επεξεργάζονται κατά κύριο λόγω με βιολογικές μεθόδους (αερόβια και αναερόβια επεξεργασία), καθότι στη Γερμανία υπάρχει πολύχρονη εμπειρία στη λειτουργία των βιολογικών διεργασιών, ενώ τα πράσινα απορρίμματα κατά το πλείστον οδηγούνται σε θερμικές μονάδες για την ανάκτηση ενέργειας. Στα πλαίσια της γερμανικής στρατηγικής περιλαμβάνεται ακόμα η προ-επεξεργασία των σύμμεικτων οικιακών απορριμμάτων σε μονάδες μηχανικής και βιολογικής επεξεργασίας καθώς και σε θερμική επεξεργασία αυτών με ανάκτηση ενέργειας. Τόσο οι μονάδες αναερόβιας επεξεργασίας των βιοαποβλήτων όσο και οι θερμικές μονάδες βιομάζας παρουσιάζουν σταδιακή αύξηση λόγω των ευνοϊκών συνθηκών επιδότησης βάσει του Νόμου περί Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας (ErneuerbareEnergien-Gesetz-EEG) (Joachim, 2010). Στη Γερμανία οι μονάδες κομποστοποίησης για το έτος 2007 ήταν περίπου 980 με συνολική δυναμικότητα 10 εκ. τόνους παράγοντας 4-5 εκ. τόνους κόμποστ από βιοαπόβλητα προερχόμενα από ΔσΠ. Αντίστοιχα, οι μονάδες αναερόβιας επεξεργασίας οι οποίες δέχονται ως υλικό τροφοδοσίας βιοαπόβλητα, ανέρχονται στις 100, ενώ το μεγαλύτερο μέρος αυτών συνδυάζεται με αερόβια επεξεργασία της παραγόμενης ιλύος, (ECN, 2010). 44

45 Η συμμετοχή στα προγράμματα ΔσΠ των βιοαποβλήτων για το έτος 2009 ήταν 79.2% (65.2 εκατομμύρια κάτοικοι) του συνολικού πληθυσμού της Γερμανίας, ενώ στο υπόλοιπο ποσοστό περιλαμβάνονται οι περιοχές στις οποίες οι τοπικές αρμόδιες αρχές διαχείρισης αποφάσισαν να μην εφαρμόσουν τέτοιου είδους διαλογή. Αξίζει να σημειωθεί ότι η ΔσΠ των βιοαποβλήτων και η χρήση κάδων συλλογής τους καλύπτει το 68.7% της συνολικής έκτασης της Γερμανίας (Εικόνα 13) και περίπου το 80% του συνολικού πληθυσμού. Επιπλέον, τη ΔσΠ των οικιακών βιοαποβλήτων εφαρμόζουν 305 αρμόδιες αρχές διαχείρισης από τις συνολικά 421 (Kern et al., 2010). Αναλυτικότερα στοιχεία για το εκάστοτε ομόσπονδο κρατίδιο αναφορικά με το εύρος εφαρμογής της ΔσΠ βιοαποβλήτων, το ποσοστό συμμετοχής καθώς και τις ποσότητες συλλογής δίδονται στον Πίνακα 1. Εικόνα 13: Εύρος κάλυψης και διαθεσιμότητα σε συστήματα ΔσΠ των οικιακών βιοαποβλήτων στη Γερμανία (Kern et al., 2010; BGK/VHE, 2009) Πίνακας 1: Εύρος κάλυψης και συλλογής βιοαποβλήτων από ΔσΠ στη Γερμανία για το έτος 2007 (BGK/VHE, 2009) Βιοαπόβλητα Κάλυψη ΔσΠ βιοαποβλήτων Οικιακά Πράσινα βιοαπόβλητα απορρίμματα Ομόσπονδα Κρατίδια kg/(inh yr) kg/(inh yr) Πληθυσμός (%) Έκταση (%) Baden-Württemberg (BW) Bayern (BY) Berlin (BE) Brandenburg (BB) Bremen (HB) Hamburg (HH) Hessen (HE) Mecklenburg-Vorpommern (MV) Niedersachsen (NI) Nordrhein-Westfalen (NW) Rheinland-Pfalz (RP) Saarland (SL) Sachsen (SN) Sachsen-Anhalt (ST) Schleswig-Holstein (SH) Thüringen (TH) Συνολικά στην Γερμανία

46 Στη Γερμανία η προώθηση της οικιακή κομποστοποίηση λαμβάνει σημαντικό ρόλο στη μείωση των ποσοτήτων των απορριμμάτων τα οποία εισέρχονται στο σύστημα διαχείρισης και κατά επέκταση του κόστους διαχείρισης. Επομένως, στη Γερμανία δίνεται η δυνατότητα επιλογής της οικιακής κομποστοποίησης των βιοαποβλήτων έναντι της διαλογής και συλλογής με το εφαρμοζόμενο σύστημα ΔσΠ μόνο στην περίπτωση που έχει αποδειχθεί ότι η διεργασία τελείται αποτελεσματικά. Σε ορισμένα ομόσπονδα κρατίδια της Γερμανίας ως βασικό κίνητρο για την προώθηση της δράσης της οικιακής κομποστοποίησης στα νοικοκυριά είναι η μείωση των τελών διαχείρισης των αποβλήτων τους Συστήματα ΔσΠ των βιοαποβλήτων Στην έναρξη των συστημάτων ΔσΠ των βιοαποβλήτων η εθελοντική συμμετοχή είναι απαραίτητη προϋπόθεση για την επιτυχία και την υψηλή καθαρότητα του διαχωρισμό των βιοαποβλήτων. Στη Γερμανία η εφαρμογή ΔσΠ για τα βιοαπόβλητα είναι ευρέως διαδεδομένη και αποτελεί βασική παράμετρος για την επίτευξη των επίδοξων στόχων ο οποίοι έχουν οριστεί σε εθνικό επίπεδο. Εξαιρέσεις στη χρήση και στην εφαρμογή ΔσΠ για τα οικιακά βιοαπόβλητα προβλέπονται για τις περιοχές οι οποίες εφαρμόζουν επιτυχημένα προγράμματα οικιακής κομποστοποίησης, ενώ για την υψηλότερη καθαρότητα της διαλογής έχει απαγορευθεί η προσθήκη άλλων ροών απορριμμάτων στο σύστημα συλλογής. Στη Γερμανία η διαλογή των τροφικών απορριμμάτων σε επίπεδο οικίας πραγματοποιείται με τη χρήση οικιακών κάδων και βιοαποδομήσιμων σάκων αλλά στις πλείστες των περιπτώσεων οι τοπικές αρχές συνιστούν τη συλλογή των οργανικών σε εφημερίδες και την απόρριψή τους σε εξωτερικό κάδο. Ο εξωτερικός κάδος αποτελεί το βασικό ΜΠΑ των βιοαποβλήτων στη Γερμανία (biotonne) για τη συλλογή τόσο των τροφικών απορριμμάτων όσο και των οικιακών πράσινων απορριμμάτων το περιεχόμενο του οποίου συλλέγουν μηχανικά τα ΟΣΜ (Εικόνα 14). Ανάλογα με την παραγόμενη ποσότητα βιοαποβλήτων παρουσιάζονται κάδοι χωρητικότητας 60, 80, 120 και 240L. Στις περισσότερες περιπτώσεις εφαρμογής ΔσΠ των οικιακών βιοαπoβλήτων χρησιμοποιείται δίτροχος κάδος χωρητικότητας 120L ο οποίος επιτρέπει και την εισαγωγή ογκωδών κηπευτικών/πράσινων απορριμμάτων. Το υλικό κατασκευής του κάδου είναι πλαστικό και σύμφωνα με τα πρότυπα DIN EN , ενώ διατηρεί διακριτό χρώμα καφέ ή πράσινο προκειμένου να διαφοροποιείται από τα λοιπά υλικά-στόχους π.χ. γυαλί, χαρτί, συσκευασίες (Εικόνα 14) και να αναγνωρίζεται ευκολότερα (BGK/VHE, 2009). Εικόνα 14: Συστήματα ΜΠΑ των βιοαποβλήτων στην Γερμανία (Barth, 2003) Αξίζει να σημειωθεί ότι στις περιπτώσεις χρήσης κάδων με μικρότερη χωρητικότητα έχει παρατηρηθεί ότι η περιεκτικότητα των κηπευτικών/πράσινων απορριμμάτων των νοικοκυριών είναι αναλογικά μικρότερη περιορίζοντας την εισαγωγή της ροής αυτής των βιοαποβλήτων στο σύστημα της διαχειριστικής αλυσίδας. Σε περιοχές πυκνής 46

47 οικιστικής δόμησης χρησιμοποιούνται πολλές φορές τροχήλατοι κάδοι μεγάλης χωρητικότητας οι οποίοι παρουσιάζουν αισθητά μικρότερη αποτελεσματικότητα και αποδοτικότητα ως προς την ανάκτηση των βιοαποβλήτων (BGK/VHE, 2009; Barth, 2003). Η αποκομιδή των βιοαποβλήτων, στην πλειοψηφία των εφαρμοζόμενων συστημάτων ΔσΠ, πραγματοποιείται συνήθως κάθε δεκαπενθήμερο με την ενδιάμεση εβδομάδα να λαμβάνει χώρα η συλλογή των υπολειμματικών απορριμμάτων (σύμμεικτων). Επιπλέον, σε ορισμένες περιπτώσεις η συλλογή πραγματοποιείται ανά δεκαπενθήμερο τη χειμερινή περίοδο (Δεκέμβρη έως Μάρτιο), ενώ την καλοκαιρινή περίοδο γίνεται εβδομαδιαίως (Απρίλιο έως Νοέμβρη) (VKS, 2008). Η συχνότερη συλλογής των κάδων κατά την καλοκαιρινή περίοδο οφείλεται τόσο στην ανάγκη αντιμετώπισης πιθανών οχλήσεων λόγω της ταχύτερης αποδόμησης των οργανικών αποβλήτων όσο και στην ανάγκη κάλυψης της συλλογής των παραγόμενων κηπευτικών/πράσινων απορριμμάτων η οποία παρουσιάζει τις μέγιστες τιμές της στη διάρκεια του χρόνου (BGK/VHE, 2009). Οι ημέρες συλλογής των κάδων αναγράφονται σε ειδικά διαμορφωμένο «ημερολόγιο ανακύκλωσης» το οποίο παρέχεται στους χρήστες και στο οποίο συνήθως παρουσιάζεται η λίστα με τα υλικά που επιτρέπονται και απαγορεύονται να εισαχθούν στον κάδο (Barth, 2003). Το περιεχόμενο των κάδων συλλέγεται από απορριμματοφόρα οπίσθιας ή/και πλαγίας φόρτωσης με τα τελευταία να γίνονται όλο και πιο δημοφιλή και αποδεκτά εξαιτίας των πλεονεκτημάτων τους αναφορικά με τη μείωση του κόστους συλλογής άλλα και της ευκολίας αποκομιδής των απορριμμάτων (BGK/VHE, 2009). Ως προς τη διαλογή των πράσινων απορριμμάτων (grüngut) στη Γερμανία, παρατηρείται ότι υπάρχει σχεδόν διεθνής κάλυψη με συστήματα ΔσΠ. Η ευρύτερη εφαρμογή των συστημάτων αυτών αντικατοπτρίζεται από το γεγονός ότι περίπου το 97% των αρμόδιων αρχών διαθέτει συστήματα για τη συλλογή των πράσινων απορριμμάτων από την οποία προκύπτει το 51% (4.4 εκ. τόνοι) του συνόλου των συλλεχθέντων βιοαποβλήτων με ΔσΠ (8.6 εκ. τόνοι) (Kern et al., 2010). Για την συλλογή των πράσινων απορριμμάτων, όπως αυτά ορίζονται στη Γερμανία, χρησιμοποιούνται συστήματα παραλαβής κατόπιν επικοινωνίας (Holsysteme) και κέντρα συλλογής τα οποία και αναλύονται παρακάτω. Αξίζει να σημειωθεί ότι τα συστήματα αυτά ενίοτε χρησιμοποιούνται συμπληρωματικά για τη συλλογή των βιοαποβλήτων προερχόμενα από τα νοικοκυριά (τροφικά και ιδιωτικά πράσινα απορρίμματα biogut). Η εφαρμογή της ΔσΠ τύπου Holsysteme είναι ευρέως διαδεδομένη και καθιερωμένη στη Γερμανία για τη συλλογή των πράσινων απορριμμάτων. Ειδικότερα κατά την περίοδο της άνοιξης και του φθινοπώρου οι αρμόδιες τοπικές αρχές σε εθνικό επίπεδο παρέχουν υπηρεσίες για τη συλλογή των πράσινων απορριμμάτων κατόπιν επικοινωνίας ή σε προκαθορισμένες ημέρες. Οι ποσότητες συλλογής πράσινων απορριμμάτων με τα συστήματα ΔσΠ αυτού του τύπου ανέρχονται μεταξύ 0.5 έως 5 kg/(inh yr). Πρέπει να τονισθεί ότι σε αυτού του τύπου τα απορρίμματα δεν περιλαμβάνονται τα πράσινα απορρίμματα από τα νοικοκυριά (π.χ. αποκόμματα χλόης, θάμνων και δέντρων). Σε ορισμένες περιοχές εφαρμόζεται η χρήση κάδων για τη διαλογή των πράσινων απορριμμάτων (ιδιωτικών και δημόσιων όπως ορίζεται από Ε.Ε.) από τις αρμόδιες τοπικές αρχές σε μόνιμη ή περιοδική-εποχιακή βάση χωρίς οικονομική επιβάρυνση (τέλη συλλογής) (BGK/VHE, 2009). Το δεύτερο σύστημα για τη διαλογή των πράσινων απορριμμάτων που εφαρμόζεται στη Γερμανία είναι τα κέντρα συλλογής σύμφωνα με το οποίο η αρμόδια τοπική αρχή 47

48 διαθέτει συγκεκριμένα σημεία στη ευρύτερη περιοχή σε μόνιμη βάση (Εικόνα 15) όπου δύναται να διατεθεί η ροή αυτή των αποβλήτων. Τα σημεία αυτά μπορεί να είναι (α) μονάδες κομποστοποίησης και κέντρα ανακύκλωσης και (β) αποκεντρωμένα σημεία συλλογής. Οι μονάδες κομποστοποίησης και τα κέντρα ανακύκλωσης αποτελούν μόνιμες εγκαταστάσεις στις οποίες διατίθενται τα παραγόμενα πράσινα απορρίμματα από τους χρήστες. Στα πλεονεκτήματα αυτών των μεθόδων διάθεσης προσμετράτε η ευελιξία ως προς το ωράριο λειτουργίας και αποδοχής των απορριμμάτων (κατά το πλείστον δέχονται απορρίμματα όλες τις ώρες λειτουργίας των εγκαταστάσεων), ενώ επιπλέον, στις εγκαταστάσεις κομποστοποίησης δύναται να διατεθούν μεγάλες ποσότητες πράσινων απορριμμάτων χωρίς να δημιουργηθούν προβλήματα. Τα κέντρα συλλογής προσφέρουν υπηρεσίες φιλικές προς το χρήστη χωρίς οικονομική επιβάρυνση με αποτέλεσμα η συλλεγόμενη ποσότητα να είναι μεγαλύτερη από 100 kg/(inh yr) (BGK/VHE, 2009). Εικόνα 15: Κέντρο συλλογής για τα πράσινα απορρίμματα στη Γερμανία (BGK/VHE, 2009). Τα αποκεντρωμένα συστήματα διαλογής των πράσινων απορριμμάτων παρέχονται από ορισμένες τοπικές αρχές διαχείρισης αποβλήτων και αποτελούνται από μεγάλους κλειστού τύπου κάδους (container) όπως αναπαρίσταται στη Εικόνα 16. Τα αποκεντρωμένα συστήματα δεν είναι διαθέσιμα σε μόνιμη βάση. Επομένως, η διάθεση των πράσινων απορριμμάτων γίνεται σε προγραμματισμένες ημέρες π.χ. εβδομαδιαίως και για συγκεκριμένη χρονική περίοδο (συνήθως δύο ώρες) υπό την εποπτεία της υπηρεσίας καθαρισμού με δυναμικότητα εξυπηρέτησης περίπου κατοίκων ανά σύστημα. Τα συστήματα διατίθενται μόνο κατά την περίοδο υψηλής παραγωγής πράσινων απορριμμάτων (Απρίλιος - Νοέμβρης), ενώ οι καταγραμμένες ποσότητες συλλογής ανέρχονται μεταξύ 5 έως 35 kg/(inh yr) (BGK/VHE, 2009). Εικόνα 16: Αποκεντρωμένο σύστημα διαλογής των πράσινων απορριμμάτων στη Γερμανία (BGK/VHE, 2009). 48

49 Αξιολόγηση της ΔσΠ των βιοαποβλήτων Στο Διάγραμμα 6 παρουσιάζεται η συλλεχθήσα ποσότητα βιοαποβλήτων των νοικοκυριών με τη χρήση κάδων ανά ομάδες κατοικιών συναρτήσει της πυκνότητας του πληθυσμού για όλους τους αρμόδιους φορείς διαχείρισης των αποβλήτων στη Γερμανία. Προκύπτει λοιπόν ότι στις αγροτικές περιοχές (πυκνότητα πληθυσμού <1.000 inh/km²), καταγράφονται μεγαλύτερες ποσότητες ΔσΠ βιοαποβλήτων, ενώ στα μεγάλα αστικά κέντρα (πυκνότητα πληθυσμού >2000) η ποσότητα συλλογής βιοαποβλήτων δεν ξεπερνά τα 50 kg/(inh yr) π.χ. Ντόρτμουντ (2,070 inh/km2), Νυρεμβέργη (2,713 inh/km2), Βερολίνο (3,902 inh/km2), Αμβούργο (2,374 inh/km2) και Μόναχο (4,359 inh/km2). Διάγραμμα 6: Ποσότητα συλλογής οικιακών βιοαποβλήτων από ΔσΠ σε kg/(inh yr) συναρτήσει της πληθυσμιακής πυκνότητας (inh/km2) στη Γερμανία (BGK/VHE, 2009). Επομένως, διαπιστώνεται ότι στις αστικές περιοχές όπου παρουσιάζεται πυκνότερη οικιστική δόμηση (πληθυσμός >1000 inh/km2) εμφανίζονται μικρότερες ποσότητες πράσινων απορριμμάτων σε σχέση με τις αγροτικές ή ημιαστικές, ενώ παράλληλα οι συνθήκες διαλογής των βιοαποβλήτων είναι λιγότερο αποδοτικές (αποδοχή και εφαρμογή του ΔσΠ) με αποτέλεσμα τη μικρότερη ανάκτηση βιοαποβλήτων (INFA,2006). Στις πλείστες των περιπτώσεων η ΔσΠ των βιοαποβλήτων των νοικοκυριών σε αστικές περιοχές γίνεται με χρήση κάδων ανά ομάδες κατοικιών με εύρος συλλογής μεταξύ kg/(inh yr) και υπολειμματικά απορρίμματα της τάξης των 200 έως 250 kg/(inh yr). Η ΔσΠ των βιοαποβλήτων των νοικοκυριών σε γεωργικές περιοχές είναι του ίδιου τύπου με τις ποσότητες αυτών να ανέρχονται μεταξύ kg/(inh yr), ενώ τα υπολειμματικά απορρίμματα κυμαίνονται από 100 έως 150 kg/(inh yr) (INFA,2006). Στις γεωργικές και ημιαστικές περιοχές οι ποσότητες των βιοαποβλήτων είναι μεγαλύτερες δεδομένου ότι εισέρχονται περισσότερα πράσινα απορρίμματα στο σύστημα διαλογής, ενώ γενικότερα παρατηρούνται ευνοϊκότερες συνθήκες λειτουργίας του ΔσΠ λόγω της μεγαλύτερης αποδοχής και εφαρμογής της προδιαλογής των βιοαποβλήτων. Όπως παρουσιάστηκε νωρίτερα, στη Γερμανία τα πράσινα απορρίμματα χωρίζονται σε αυτά που συλλέγονται μαζί με τα τροφικά απορρίμματα σε κοινό κάδο (πράσινα απορρίμματα από ιδιωτικά νοικοκυριά) και σε πράσινα απορρίμματα από δημόσιους και εμπορικούς χώρους (grüngut) τα οποία συλλέγονται σε κέντρα συλλογής ή με 49

50 παραλαβή από το σημείο παραγωγής τους κατόπιν ειδοποίησης (Holsysteme). Καθότι η συλλογή βιοαποβλήτων με τη χρήση κάδων ανά ομάδες κατοικιών επιτρέπει την σύμμεικτη συλλογή τροφικών και πράσινων/κηπευτικών απορριμμάτων από ιδιωτικά νοικοκυριά, η ποσότητα τους εξαρτάται σημαντικά από το βαθμό και την περιεκτικότητα των συλλεγόμενων πράσινων/κηπευτικών απορριμμάτων. Επομένως, η κατά βάρος και κατ όγκο ετήσια σύσταση των προδιαλεγμένων βιοαποβλήτων στη Γερμανία επηρεάζεται σημαντικά από την εποχιακή διακύμανση του φορτίου των πράσινων απορριμμάτων όπως έχει διαπιστωθεί και σε άλλα Κ.Μ. της Ε.Ε. Ενδεικτικά, κατά την περίοδο μεταξύ Μαΐου Νοεμβρίου παρουσιάζεται υψηλή αναλογία πράσινων απορριμμάτων η οποία μπορεί να φτάσει και το 80% κ.ο. των συλλεγόμενων βιοαποβλήτων, ενώ κατά τη χειμερινή περίοδο τα βιοαπόβλητα συνίστανται κυρίως από τροφικά απορρίμματα (Kern et al., 2010). Η διακύμανση αυτή οφείλεται στη σύμμεικτη συλλογή των τροφικών και των πράσινων απορριμμάτων με την εποχιακή διακύμανση των τελευταίων να διαμορφώνει ποσότητες εκτροπής μεγαλύτερες από 100 kg/(inh yr) και μέγιστες ίσες με 200 kg/(inh yr). Αξίζει να σημειωθεί ότι στην Γερμανία έχει παρατηρηθεί ότι η αναλογία των πράσινων απορριμμάτων στα συλλεγόμενα βιοαποβλήτα εκτός από την εποχικότητα εξαρτάται και από τα χαρακτηριστικά οικιστικής δόμησης των περιοχών όπου εφαρμόζεται το σύστημα ΔσΠ (Kern et al., 2010). Επομένως, σε περιοχές με πυκνή οικιστική δόμηση όπου η επιφάνεια διαθέσιμων πράσινων χώρων (π.χ. κήπων) είναι περιορισμένη, τα πράσινα είναι αναλογικά λιγότερα σε σχέση με τα τροφικά απορρίμματα διαμορφώνοντας σχετική σταθερότητα ως προς την ποσότητα βιοαποβλήτων κατά τη διάρκεια του χρόνου (Διάγραμμα 7). Αντιθέτως, σε περιοχές αραιής οικιστικής δόμησης η περιεκτικότητα των πράσινων απορριμμάτων στους κάδους συλλογής είναι μεγαλύτερη διαμορφώνοντας υψηλότερη διακύμανση ως προς την συλλεγόμενη ποσότητα βιοαποβλήτων κατά τη διάρκεια του χρόνου (Διάγραμμα 8). Διάγραμμα 7: Απόκλιση από τη μέση μηνιαία συλλογή βιοαποβλήτων με τη χρήση κάδων ανά ομάδες κατοικιών σε αραιοκατοικημένη περιοχή (BGK/VHE, 2009). 50

51 Διάγραμμα 8: Απόκλιση από τη μέση μηνιαία συλλογή βιοαποβλήτων με τη χρήση κάδων ανά ομάδες κατοικιών σε πυκνοκατοικημένη περιοχή (BGK/VHE, 2009). Μια βασική παράμετρος της αποδοτικότητας και της επιτυχίας ενός συστήματος ΔσΠ των βιοαποβλήτων αποτελεί και η καθαρότητα του υλικού στόχου εκφρασμένη σε ποσοστό επί τοις εκατό κατά βάρος (% w/w) σε προσμίξεις (π.χ. πλαστικά, γυαλί, πέτρες). Στη Γερμανία η καθαρότητα των βιοαποβλήτων κυμαίνεται από 1-10 % w/w με συχνότητα κατανομής προσμίξεων έως 5 % w/w ίση με 89% (Πίνακας 2). Τα μεγαλύτερα ποσοστά καθαρότητας επιτυγχάνονται στις γεωργικές περιοχές. Πίνακας 2: Συχνότητα κατανομής προσμίξεων στη ΔσΠ βιοαπόβλητων στη Γερμανία (Barth, 2003) Προσμίξεις (% w/w) < >5 Συχνότητα (%) Σύμφωνα με τον Bidlingmaier, (1995) στα οικιακά βιοαπόβλητα η περιεκτικότητα σε προσμίξεις κυμαίνεται μεταξύ % w/w, ενώ για την περίπτωση των πράσινων απορριμμάτων το αντίστοιχο ποσοστό κυμαίνεται μεταξύ % w/w. Επομένως, διαπιστώνεται ότι η παρουσία προσμίξεων στα βιοαπόβλητα οφείλεται κατά κύριο λόγω στα τροφικά απορρίμματα, ενώ μεγαλύτερα ποσοστά προσμίξεων εμφανίζονται σε πυκνοκατοικημένες περιοχές κυρίως λόγω των περιορισμένων ποσοτήτων συλλογής πράσινων απορριμμάτων. Άλλη παράμετρος που αποτελεί δείκτη της αποτελεσματικότητας του ΔσΠ των βιοαποβλήτων αποτελεί η περιεκτικότητα των βιοαπόβλητων στα υπολειμματικά απορρίμματα (σύμμεικτα). Σύμφωνα με αναλύσεις των υπολειμματικών οικιακών απορριμμάτων σε περιοχές της Γερμανίας κατά την περίοδο και (Διάγραμμα 9) διαπιστώνεται ότι το περιεχόμενο οργανικό φορτίο έχει μειωθεί από 32% w/w σε 28% w/w το οποίο είναι περίπου 10 έως 15% κ.β. μικρότερο από τις περιοχές όπου δεν εφαρμόζεται ΔσΠ για τα βιοαπόβλητα. Εντούτοις, η περιεκτικότητα των βιοαποβλήτων στα υπολειμματικά απορρίμματα παραμένει σε υψηλά επίπεδα γεγονός το οποίο μπορεί να αποδοθεί σε δύο κυρίως παράγοντες (α) τη μειωμένη απόδοση ανάκτησης των τροφικών απορριμμάτων με τη χρήση της υφιστάμενης ΔσΠ (χρήση κάδων ανά ομάδες κατοικιών) και (β) την ευρύτερη εφαρμογή της ΔσΠ άλλων υλικών στόχων π.χ. γυαλί, πλαστικό, συσκευασίες η οποία έχει ως αποτέλεσμα τη μεγαλύτερη εκτροπή των υλικών αυτών από τα υπολειμματικά απορρίμματα αναλογικά με την ανάκτηση των βιοαποβλήτων (concentration effect). 51

52 Διάγραμμα 9: Περιεκτικότητα σε οργανική ουσία (βιοαπόβλητα) των υπολειμματικών αποβλήτων σε περιοχές με και χωρίς χρήση ΔσΠ βιοαποβλήτων στη Γερμανία (Witzenhausen, 2006) Σε πρόσφατη μελέτη αναφορικά με τη συνολική ποσότητα των οργανικών στα υπολειμματικά απορρίμματα στη Γερμανία προκύπτει ότι η μέση τιμή ανέρχεται στα 54.2 kg/(inh yr) (ή 4.89 εκ. τόνοι), ενώ η αντίστοιχη περιεκτικότητα τους είναι ίση με 34.3 % w/w (Πίνακας 3) τιμές οι οποίες επιβεβαιώνονται και από τον Favoino, (2003) ο οποίος παραθέτει εύρος τιμών μεταξύ %w/w. Αξίζει να σημειωθεί ότι η παρουσία βιοαποβλήτων στα υπολειμματικά απορρίμματα διαφοροποιείται μεταξύ των ανεξάρτητων αστικών περιφερειών (Städte) και των Κομητειών (Landkreise) της Γερμανίας στις οποίες εφαρμόζεται το πρόγραμμα ΔσΠ των βιαποβλήτων (Εικόνα 17 και Πίνακας 3) γεγονός το οποίο αποδίδεται κυρίως στα διαφορετικά δομικά χαρακτηριστικά των περιοχών. Εικόνα 17: Απεικόνιση των ανεξάρτητων αστικών περιφερειών (Städte) κίτρινο χρώμα- και των κομητειών (Landkreise) άσπρο χρώμα - της Γερμανίας (Kreisfreie Stadt, 2011) 52

53 Πίνακας 3: Εκτιμώμενη ποσότητα βιοαποβλήτων στα υπολειμματικά απορρίμματα στη Γερμανία (Kern et al., 2010). Γενικά στοιχεία Βιοαπόβλητα στα υπολειμματικά απορρίμματα Aρμόδιοι φορείς διαχείρισης αποβλήτων Πληθυσμός Υπολειμματικά απορρίμματα (σύμμεικτα) kg/(inh yr) ΔσΠ βιοαποβλήτων kg/(inh yr) Ποσότητα παραγωγής kg/(inh yr) Ανεξάρτητες αστικές περιφέρειες1 με ΔσΠ βιοαποβλήτων 94 24,069, ,833,813 Ανεξάρτητες αστικές περιφέρειες1 χωρίς ΔσΠ βιοαποβλήτων* 22 3,205, ,177 Συνολικά στις Ανεξάρτητες αστικές περιφέρειες ,274, ,180,990 Κομητίες2 με ΔσΠ βιοαποβλήτων ,306, ,748,981 Κομητίες2 χωρίς ΔσΠ βιοαποβλήτων* 94 13,825, ,943 Συνολικά στις Κομητείες ,131, ,709,924 Στην επικράτεια της Γερμανίας ,406, ,890,914 1 % w/w tn/yr Städte, 2 Landkreise, * Δημόσιοι φορείς διαχείρισης αποβλήτων χωρίς σύστημα ΔσΠ βιοαποβλήτων ή με ΔσΠ και ποσότητα συλλογής μικρότερη των 5 kg/(inh yr) 53

54 Παρότι διαπιστώνεται ότι τα βιοαπόβλητα προερχόμενα από ΔσΠ σημειώνουν αρκετά υψηλή καθαρότητα στη Γερμανία, η περιεκτικότητα και η ποσότητα αυτών στα υπολειμματικά απορρίμματα είναι υψηλή αυξάνοντας το κόστος διαχείρισης τους1 (BGK/VHE, 2009). Επομένως, το υφιστάμενο σύστημα ΔσΠ για τα οικιακά βιοαπόβλητα φέρει περιθώρια περεταίρω βελτίωσης το οποίο επιβεβαιώνεται και από τη στασιμότητα της συλλογής τους από το 2000, μεταξύ εκ. τόνων, (Διάγραμμα 2), ενώ σύμφωνα με τα εκτιμώμενα στοιχεία η εν δυνάμει ανάκτησή τους είναι συνολικά άνω των 13 εκ. τόνων (Kern et al., 2010). Επιπλέον, σύμφωνα με το ÖKO-INSTITUTS (2005), δεν αναμένεται να υπάρξει αλλαγή στις ποσότητες διαλογής των βιοαποβλήτων στη Γερμανία έως το 2020 αν δεν υπάρξουν αλλαγές στο υφιστάμενο σύστημα συλλογής των οικιακών βιοαποβλήτων. Ως βασική προϋπόθεση για τη βελτίωση της ανάκτησης των οικιακών βιοαποβλήτων είναι η προώθηση της χωριστής διαλογής των τροφικών και πράσινων απορριμμάτων (Kern et al., 2010). Στη Γερμανία, όπως διαπιστώνεται και σε άλλα Κ.Μ. της Ε.Ε., η βιωσιμότητα της ΔσΠ των βιοαποβλήτων εξαρτάται σημαντικά από το συνολικό κόστος διαχείρισης των ΑΣΑ δεδομένου ότι μέρος των βιοαποβλήτων εκτρέπεται από τα υπολειμματικά απορρίμματα. Επομένως, όσο αποτελεσματικότερη και αποδοτικότερη είναι η ΔσΠ των βιοαποβλήτων τόσο μικρότερο το κόστος διαχείρισης των ΑΣΑ. Στη μελέτη της INFA (2006) εξετάζεται το κόστος διαχείρισης των βιοαποβλήτων σε αστικές (>1000 inh/m2) και αγροτικές περιοχές (<1000 inh/m2) της Γερμανίας για τις περιπτώσεις όπου (α) εφαρμόζεται ΔσΠ των βιοαποβλήτων με τη μέθοδο συλλογής σε κάδους ανά ομάδες κατοικιών και (β) δεν εφαρμόζεται ΔσΠ και τα βιοαποβλήτα συλλέγονται και επεξεργάζονται μαζί με τα σύμμεικτα απορρίμματα. Βάσει των αποτελεσμάτων της μελέτης, εκτιμάται ότι στην πρώτη περίπτωση το κόστος συλλογής και αποκομιδής των βιοαποβλήτων είναι μεγαλύτερο κατά 11 και 12% στις αστικές και αγροτικές περιοχές αντίστοιχα, ενώ στη δεύτερη περίπτωση το κόστος επεξεργασίας των σύμμεικτων απορριμμάτων (συμπεριλαμβανομένων των βιοαποβλήτων) υπολογίζεται ότι είναι αυξημένο κατά 9 και 22 % στις αστικές και στις αγροτικές περιοχές αντίστοιχα. Επιπλέον, το συνολικό κόστος διαχείρισης των βιοαποβλήτων με το σύστημα ΔσΠ αναμένεται να προσδώσει οικονομικά οφέλη της τάξης του 3 και 14% (ή 1.5 και 6 /(inh yr)) για τις αστικές και αγροτικές περιοχές αντίστοιχα. Αναλυτικότερα τα αποτελέσματα της μελέτης παρουσιάζονται στoν Πίνακα 4. Επομένως, διαπιστώνεται ότι η χρήση της υφιστάμενης ΔσΠ των οικιακών βιοαποβλήτων στη Γερμανία οδηγεί μεν σε αύξηση του κόστους της συλλογής και μεταφοράς των βιοαποβλήτων και των υπολειμματικών απορριμμάτων αλλά επιφέρει δε σημαντική μείωση του κόστους αναφορικά με την επεξεργασία τους συγκριτικά με τη μη εφαρμογή ΔσΠ των βιοαποβλήτων. Η σημαντική μείωση του κόστους επεξεργασίας των βιοαποβλήτων και των υπολειμματικών απορριμμάτων σε σχέση με τα σύμμεικτα αποτελεί κίνητρο για την ενσωμάτωση της ΔσΠ των βιοαποβλήτων στο σύστημα διαχείρισης των ΑΣΑ. 1 Το 70% των υπολειμματικών απορριμμάτων στη Γερμανία υπόκειται σε θερμική επεξεργασία με αποτέλεσμα το κόστος διαχείρισης τους να αυξάνεται με την αύξηση της περιεκτικότητας τους σε βιοαπόβλητα δεδομένου ότι το κόστος της βιολογικής επεξεργασίας είναι μικρότερο. 54

55 Πίνακας 4: Ανάλυση κόστους σε αστικές και γεωργικές περιοχές της Γερμανίας για τη διαχείριση (συλλογής και επεξεργασίας) με ή χωρίς ΔσΠ για τα βιοαπόβλητα (INFA, 2006). Χωρίς ΔσΠ Αγροτικές Περιοχές Ποσότητα συλλογής Συλλογή ανά εβδομάδα Κόστος συλλογής Κόστος συλλογής Κόστος επεξεργασίας Κόστος επεξεργασίας Συνολικό Κόστος Συνολικό Κόστος Αστικές Περιοχές Ποσότητα συλλογής Συλλογή ανά εβδομάδα Κόστος συλλογής Κόστος συλλογής Κόστος επεξεργασίας Κόστος επεξεργασίας Συνολικό Κόστος Συνολικό Κόστος kg/(inh yr) /(inh yr) /tn /(inh yr) /tn /(inh yr) /tn kg/(inh yr) /(inh yr) /tn /(inh yr) /tn /(inh yr) /tn Με ΔσΠ Σύμμεικτα ΑΣΑ Υπολειμματικά Απορρίμματα Βιοαπόβλητα Υπολειμματικά Απορρίμματα & Βιοαπόβλητα Ποσοστιαία διαφορά της ΔσΠ σε σχέση με χωρίς ΔσΠ % % -22% -14% 2% 11% -8% -1% Βασικές παραδοχές για την ανάλυση του κόστους επεξεργασίας των αποβλήτων είναι οι εξής: Η μέση τιμή του κόστος επεξεργασίας των υπολειμματικών απορρίμματα (με ή χωρίς ΔσΠ για τα βιοαπόβλητα) ορίζεται στα 145 /tn (Το εύρος τιμών στη Γερμανική αγορά το 2006 για τη θερμική επεξεργασία ή ΜΒΕ και ΧΥΤΑ των υπολειμματικών απορριμμάτων είναι μεταξύ 100 έως 230 /tn) Η μέση τιμή βιολογικής επεξεργασίας ανέρχεται στα 60 /tn (Το εύρος τιμών στη Γερμανική αγορά το 2006 για τη βιολογική επεξεργασία ή ΜΒΕ και ΧΥΤΑ των βιοαποβλήτων είναι μεταξύ 50 έως 70 /tn) Επιπλέον ποσότητα 5 και 10 kg/(inh yr) βιοαποβλήτων υπεισέρχεται στην περίπτωση εφαρμογής ΔσΠ των βιοαποβλήτων στις αστικές και γεωργικές περιοχές αντίστοιχα λόγω αναμενόμενης αύξησης των πράσινων απορριμμάτων στο σύστημα διαχείρισης με την εφαρμογή της ΔσΠ. 55

56 Επιπλέον, με βάση την ίδια μελέτη της INFA (2006) διαπιστώνεται ότι η διαφορά μεταξύ του κόστους διάθεσης των σύμμεικτων απορριμμάτων και το κόστος επεξεργασίας των βιολογικών αποβλήτων είναι καθοριστική. Δεδομένου, ότι ορίζεται ουδέτερο κόστος συλλογής/αποκομιδής των βιοαποβλήτων, για να θεωρηθεί οικονομικά λογική η ΔσΠ, η διαφορά κόστους διαχείρισης των βιοαποβλήτων και των σύμμεικτων απορριμμάτων σε αστικές και γεωργικές περιοχές πρέπει να κυμαίνεται μεταξύ /tn και /tn αντίστοιχα (Διάγραμμα 10). Επιπλέον, σημειώνεται στη μελέτη ότι σημαντική επίδραση στο κόστος έχει ο βαθμός ανάκτησης των βιοαποβλήτων. Αναλυτικότερα στην περίπτωση μεγάλων αστικών κέντρων, υπό τη θεώρηση συλλογής βιοαποβλήτων στα 10 kg/(inh yr), η εφαρμογή συστήματος ΔσΠ με χρήση κάδων ανά ομάδες κατοικιών, είναι οικονομικά βιώσιμη μόνο στην περίπτωση όπου το κόστος διαχείρισης των βιοαποβλήτων είναι μεγαλύτερο από 150 /tn σε σχέση με το κόστος διαχείρισης των υπολειμματικών απορριμμάτων. Διάγραμμα 10: Διαφορά κόστους διαχείρισης των βιοαποβλήτων και διάθεσης των σύμμεικτων απορριμμάτων στην περίπτωση ουδέτερου κόστους συλλογής και αποκομιδής των βιοαποβλήτων (INFA, 2006). 56

57 6.2. Αυστρία Στην Αυστρία η διαμόρφωση της πολιτικής αναφορικά με τη διαχείριση των ΑΣΑ αποτυπώνεται στον εθνικό σχεδιασμό διαχείρισης καθώς και στους περιφερειακούς σχεδιασμούς διαχείρισης σε κάθε ένα από τα εννέα ομόσπονδα κρατίδια. Σε τοπικό επίπεδο η διαχείριση συντονίζεται από 85 αρμόδιους οργανισμούς διαχείρισης αποβλήτων εκπροσωπώντας τις 2359 κοινότητες αναφορικά με τη συλλογή και επεξεργασία των ΑΣΑ Νομοθετικό πλαίσιο ΔσΠ των βιοαποβλήτων Η πράξη για τη διαχείριση των αποβλήτων το 2002 (Abfallwirtschaftsgesetz des Bundes AWG 2002) είναι το βασικό νομοθετικό κείμενο το οποίο θέτει το πλαίσιο για τη βιώσιμη διαχείριση των αποβλήτων στην Αυστρία με σειρά προτεραιότητας τη πρόληψη, την ανάκτηση και τέλος τη διάθεσή τους. Βάσει της πράξης αυτής διαμορφώθηκαν διατάγματα (Verpflichteten) για την σταδιακή επίτευξη των στόχων που τίθενται σε αυτή. Αναφορικά με το βιοαπόβλητα και τη βιώσιμη διαχείριση αυτών έχουν θεσπιστεί τα παρακάτω διατάγματα: Το Διάταγμα αναφορικά με τη συλλογή των οργανικών αποβλήτων (Verordnung über die getrennte sammlung biogener abfälle, Nο 68/1992 και 456/1994) το οποίο εφαρμόστηκε το 1995, στοχεύει κυρίως: Στην εφαρμογή υποχρεωτικής ΔσΠ των οργανικών αποβλήτων εκτός από την περίπτωση όπου εφαρμόζεται οικιακή κομποστοποίηση Στην προώθηση της βιολογικής επεξεργασίας (κομποστοποίηση, αναερόβια χώνευση) των προδιαλεγμένων βιοαποβλήτων με σκοπό την ανάκτηση υλικών και την παραγωγή προστιθέμενης αξίας προϊόντων. Η ΔσΠ προωθείται με περεταίρω μέτρα όπως αυτά παρατίθενται στο Διάταγμα για το κόμποστ (Kompostverordnung BGBl. II Nr. 292/2001) Στη συλλογή των τροφικών απορριμμάτων με ΔσΠ μαζί με τα προαναφερόμενα βιοαπόβλητα μόνο στην περίπτωση όπου οδηγούνται σε μονάδες επεξεργασίας με ειδικές προδιαγραφές λειτουργίας όπως αυτές ορίζονται από τον Κανονισμό 1774/2002 για τα ζωικά υποπροϊόντα. Εναλλακτικά τα τροφικά απορρίμματα καταλήγουν στα υπολειμματικά απορρίμματα. Το Διάταγμα για το κόμποστ (Kompostverordnung BGBl. II Nr. 292/2001) ρυθμίζει την ποιότητα του παραγόμενου οργανικού υλικού στοχεύοντας στη βελτίωση της ανταγωνιστικότητάς και διαθεσιμότητάς του στην αγορά περιλαμβάνοντας μεταξύ άλλων: Τον καθορισμό των βιοαποβλήτων από ΔσΠ ως αποκλειστικό υλικό τροφοδοσίας σε μονάδες αερόβιας επεξεργασίας Τη ρύθμιση της λειτουργία της αερόβιας επεξεργασίας των βιοαποβήτων Τον καθορισμό επιτρεπτών ορίων διάθεσης, πιστοποίησης, ελέγχου και επιθεώρησης του παραγόμενου κόμποστ σε όλη την επικράτεια της Αυστρίας Η φορολόγηση για τη διάθεση των αποβλήτων σε ΧΥΤΑ από το 1989 έχει αποτελέσει βασικό οικονομικό κίνητρο για την εκτροπή και ανάκτησή των ΑΣΑ (87 /tn το 2006) (CEWEP, 2011), ενώ προς την ίδια κατεύθυνση το Διάταγμα για την ταφή των αποβλήτων (Deponieverordnung No. 164/1996 και οι τροποποιήσεις του 49/2004, 39/2008 και 185/2009) απαγορεύει τη διάθεση απορριμμάτων με οργανική περιεχόμενη ουσία μεγαλύτερη του 5% (TOC>5%) με ορισμένες εξαιρέσεις για τις μονάδες ΜΒΕ. 57

58 Υφιστάμενη κατάσταση της ΔσΠ των βιοαποβλήτων Κατά την περίοδο τα ΑΣΑ στην Αυστρία αυξήθηκαν από 3.1 σε 3.8 εκ. τόνους (464.0 kg/(inh yr)). Παρότι σημειώθηκε αύξηση της τάξης του 22% w/w στην παραγωγή ΑΣΑ σε σχέση με το 1999, τα υπολειμματικά απορρίμματα αυξήθηκαν μόνο κατά 5% w/w εξαιτίας της σημαντικής αύξησης της ανάκτησης υλικών στόχων με συστήματα ΔσΠ. Αξίζει να σημειωθεί ότι από το σύνολο των παραγόμενων ΑΣΑ το 2008, περίπου 2.2 εκ. τόνοι (57% w/w) ανακτώνται με την εφαρμογή συστημάτων ΔσΠ2. Το μέρισμα της ΔσΠ των βιοαποβλήτων ανέρχεται στο 19.8% w/w των παραγόμενων ΑΣΑ το οποίο αντιστοιχεί στο 34.7% w/w των συνολικών ανακτώμενων υλικών στόχων (Umweltbundesamt 2009). Από την εισαγωγή του Διατάγματος για τη συλλογή των οργανικών αποβλήτων το 1992 και την επίσημη εφαρμογή του το 1995, το διάταγμα συνετέλεσε καταλυτικά στη αύξηση της διαλογής των βιοαποβλήτων σε όλη την Αυστρία (Διάγραμμα 11). Διάγραμμα 11: Εξέλιξη της ΔσΠ των βιοαποβλήτων στην Αυστρία Με την εφαρμογή του διατάγματος περί της απαγόρευσης της ταφής ανεπεξέργαστων αποβλήτων στους ΧΥΤΑ παρουσιάστηκε σημαντική αύξηση της εκτροπής και ανάκτησης των βιοαποβλήτων ενώ παράλληλα αυξήθηκε και η δυναμικότητα των μονάδων θερμικής επεξεργασίας και ΜΒΕ (Διάγραμμα 12). Αποτέλεσμα των δράσεων αυτών είναι η διάθεση μόλις tn ανεπεξέργαστων ΑΣΑ σε ΧΥΤΑ για το έτος 2008, ενώ αναμένεται ακόμα μικρότερη ποσότητα διάθεσης το επόμενο έτος δεδομένου ότι το 2009 έληξε η μεταβατική περίοδος εφαρμογής του προαναφερόμενου διατάγματος (BAWP, 2011). 2 Στις ποσότητες οι οποίες δεν υπόκεινται σε ΔσΠ περιλαμβάνονται 1.402,100 tn υπολειμματικών απορριμμάτων και 259,100 tn ογκωδών αποβλήτων τα οποία διατίθενται σε μονάδες καύσης και Μηχανικής-Βιολογικής Επεξεργασίας πριν τη διάθεση σε ΧΥΤΑ. 58

59 Διάγραμμα 12: Διαχείριση των ΑΣΑ στην Αυστρία για την περίοδο (Umweltbundesamt 2009). Η επεξεργασία των βιοαποβλήτων από ΔσΠ πραγματοποιείται σε αγροτικές μονάδες κομποστοποίησης (αγροτικές και δασικές εκτάσεις), σε δημοτικές μονάδες κομποστοποίησης και σε ιδιωτικές μονάδες κομποστοποίησης οι οποίες έχουν εγκριθεί από τους τοπικούς οργανισμούς διαχείρισης αποβλήτων ή σε μονάδες αναερόβιας χώνευσης (BAWP, 2011; Miniwaste, 2010). Στην Αυστρία υπάρχουν 465 μονάδες κομποστοποίησης με ελάχιστη δυναμικότητα ίση με 1.3 εκ. τόνους για την επεξεργασία και ανάκτηση των βιοαποδομήσιμων στερεών αποβλήτων. Σύμφωνα με την ARGE Kompost & Biogas για το έτος 2009 περίπου 935,000 tn οργανικών αποβλήτων επεξεργάστηκαν με τη μέθοδο της κομποστοποίησης3. Αξίζει να σημειωθεί ότι το μεγαλύτερο μέρος των βιοαποβλήτων από τα νοικοκυριά τα οποία συλλέγονται με ΔσΠ, επεξεργάζονται σε αποκεντρωμένα γεωργικά συστήματα κομποστοποίησης όπου γίνεται και απευθείας χρήση του παραγόμενου κόμποστ σε καλλιέργειες (ιδιαίτερα στην περίπτωση συστημάτων με δυναμικότητα <1000tn/yr) σε ποσοστό που ανέρχεται από 70 έως 90% (BAWP, 2011). Επομένως, διαπιστώνεται η σημαντική συνεισφορά του γεωργικού τομέα στην επεξεργασία και επαναχρησιμοποίηση των βιοαποβλήτων από ΔσΠ ο οποίος για να εξασφαλίσει τη λειτουργία των συστημάτων συνήθως προβαίνει στη σύναψη συμφωνητικών με τον εκάστοτε τοπικό οργανισμό διαχείρισης απόβλητων ως προς τις ποσότητες και την καθαρότητα του προ-διαλεγμένου οργανικού υλικού. Ως προς την αναερόβια επεξεργασία στην Αυστρία διατίθενται 157 μονάδες με ελάχιστη δυναμικότητα ίση με 860,0002 tn/yr. Σύμφωνα με την ARGE Kompost & Biogas, περίπου 410,000 tn(2) βιοαποδομήσιμων αποβλήτων (συμπεριλαμβανομένων των βιοαποβλήτων) επεξεργάστηκαν αναερόβια στις μονάδες αυτές το 2009 εκ των οποίων περίπου 84,000 tn λειτούργησαν συνδυασμένα με κομποστοποίηση. Όπως στη Γερμανία έτσι και στην Αυστρία δίνεται σημαντική έμφαση στην εφαρμογή της οικιακής κομποστοποίησης ως μέτρο πρόληψης για τη μείωση των εισερχόμενων βιοαποβλήτων στη διαχειριστική αλυσίδα. Ως βασικό μέτρο 3 Στις ποσότητες αυτές περιλαμβάνονται βιοαποδομήσιμα στερεά απόβλητα τα οποία δεν συγκαταλέγονται στην κατηγορία των βιοαποβλήτων 59

60 προώθησης της οικιακής κομποστοποίησης αποτελεί η δυνατότητα επιλογής των δημοτών μεταξύ οικιακής κομποστοποίησης ή ΔσΠ των βιοαποβλήτων καθώς και η εξαίρεση των δημοτικών τελών διαχείρισης στην περίπτωση αποτελεσματικής επεξεργασίας των βιοαποβλήτων σε οικιακό επίπεδο. Σύμφωνα με τον Εθνικό Σχεδιασμό Διαχείρισης Αποβλήτων της Αυστρίας το 2011 η εκτιμώμενη ποσότητα των βιοαποβλήτων τα οποία υπόκεινται σε οικιακή και κοινοτική κομποστοποίηση ανέρχεται περίπου στα 180 kg/(inh yr) το οποίο αντιστοιχεί σε 1.5 εκ. τόνους βιοαποβλήτων (BAWP, 2011). Άλλες πηγές αναφέρουν ότι η οικιακή κομποστοποίηση προλαμβάνει 700, ,000 tn βιοαποβλήτων ετησίως (ECN, 2010; Amlinger, 2010). Επομένως, μπορεί να διαπιστωθεί ότι στην μελέτη περίπτωση της Αυστρίας πραγματοποιείται επιτυχώς η αρχή της εγγύτητας στη διαχείριση των βιοαποβλήτων δεδομένου ότι εφαρμόζεται όσο το δυνατό η οικιακή & κοινοτική κομποστοποίηση, ενώ η χρήση των κάδων για τη ΔσΠ των βιοαποβλήτων πραγματοποιείται μόνο όταν η οικιακή κομποστοποίηση δεν είναι εφικτή Συστήματα ΔσΠ των βιοαποβλήτων Αναφορικά με τη ΔσΠ των οικιακών βιοαποβλήτων στην Αυστρία, πραγματοποιείται διαχωρισμός μεταξύ δύο διαφορετικών οργανικών κλασμάτων τα οποία συλλέγονται με διαφορετικούς τρόπους: Στην πρώτη περίπτωση περιλαμβάνεται η χρήση κάδου ανά ομάδες κατοικιών για τη συλλογή τροφικών απορριμμάτων (στην περίπτωση που πληρούν τις προϋποθέσεις οι μονάδες επεξεργασίας σύμφωνα με τον κανονισμό 1774/2002) και πράσινων/κηπευτικών απορρίμματα τα οποία προέρχονται από ιδιωτικά νοικοκυριά και κήπους, καταστήματα λιανικής πώλησης καθώς και μικρού μεγέθους βιομηχανίες. Η μέθοδος της ΔσΠ με τη χρήση κάδων συλλογής βιοαποβλήτων ανά ομάδες κατοικιών έχει πλέον εφαρμοστεί σε όλη την επικράτεια της Αυστρίας. Στη δεύτερη κατηγορία υπεισέρχονται τα πράσινα απορρίμματα τα οποία δεν συλλέγονται με την προαναφερόμενη μέθοδο διαλογής και περιλαμβάνουν φυτικά υπολείμματα από ιδιωτικά και δημόσια πάρκα και κήπους, νεκροταφεία καθώς και από τον καθαρισμό πράσινων περιοχών σε λίμνες, ποταμούς και δρόμους. Τα οικιακά βιοαπόβλητα συλλέγονται σε εξωτερικούς κάδους ανά ομάδες κατοικιών (Εικόνα 18) από όπου γίνεται και η αποκομιδή των βιοαποβλήτων από τις υπηρεσίες καθαρισμού των δήμων. Στις περισσότερες των περιπτώσεων χρησιμοποιούνται δίτροχοι κάδοι χωρητικότητας 120L, ενώ η συχνότητα συλλογής των βιοαποβλήτων συνήθως πραγματοποιείται εβδομαδιαίως κατά τους καλοκαιρινούς μήνες και σε δεκαπενθήμερη βάση το χειμώνα. Πρέπει να σημειωθεί ότι ο καθορισμός της χωρητικότητας των κάδων συλλογής καθώς και της συχνότητας αποκομιδής των βιοαποβλήτων διαφοροποιείται μεταξύ των ομόσπονδων κρατιδίων αλλά και σε επίπεδο δήμων. Στα Διαγράμματα 13 (α) και 13(β) παρουσιάζεται η κατανομή της χωρητικότητας των κάδων συλλογής των βιοαποβλήτων καθώς και η συχνότητα αποκομιδής τους όπως αποτυπώνεται στους δήμους του ομόσπονδου κρατιδίου της Στυρίας (Styria) στην Αυστρία. 60

61 (α) (β) Διάγραμμα 13: (α) Κατανομή της χωρητικότητά των εξωτερικών κάδων συλλογής βιοαποβλήτων και (β) Κατανομή της συχνότητα αποκομιδής των βιοαποβλήτων όπως αποτυπώνεται σε 117 δήμους στη Στυρία, Αυστρία (L-AWP, 2010). Εικόνα 18: Εξωτερικός κάδος συλλογής των βιοαποβλήτων ανά ομάδες κατοικιών Τα βιοαπόβλητα τα οποία προορίζονται για τον εξωτερικό κάδο συλλογής (biotonne) συνηθίζεται να προδιαλέγονται σε οικιακό κάδο (Kompostküberl/Vorsammelgefäß) μικρότερης χωρητικότητας ή χάρτινες σακούλες οι οποίες είναι τοποθετημένες σε εύκολα προσβάσιμο χώρο στο εσωτερικό της οικείας (Εικόνα 19). Στο κάτω μέρος τοποθετείτε χαρτί κουζίνας, χαρτοπετσέτες ή εφημερίδες ώστε να γίνεται η απορρόφηση των παραγόμενων στραγγισμάτων από τα τροφικά απορρίμματα. Το περιεχόμενο οργανικό υλικό των οικιακών κάδων εκφορτώνεται με περιοδικότητα 2 ή 3 ημερών στον εξωτερικό κάδο από όπου συλλέγεται από τις αρμόδιες υπηρεσίες. Εικόνα 19: Σύστημα διαλογής των βιοαποβλήτων σε επίπεδο οικίας στην Αυστρία (BAWP, 2011; Amlinger, 2010) 61

62 Στην Αυστρία στις περιπτώσεις των νοικοκυριών όπου εφαρμόζεται η οικιακή κομποστοποίηση, δε απαιτεί η συλλογή των βιοαποβλήτων με την προαναφερόμενη μέθοδο. Στην περίπτωση της οικιακής κομποστοποίηση, εν αντιθέσει με ορισμένες περιπτώσεις της ΔσΠ βιαποβλήτων (όσες δεν είναι σε συμφωνία με τον κανονισμό 1774/2002), επιτρέπεται η χρήση ζωικών τροφικών απορριμμάτων ως οργανικό υπόστρωμα, ενώ παρέχονται συμβουλές από αρμόδιες αρχές για τη σωστή, ασφαλή και αποδοτική πρακτική της διεργασίας αυτής (BLFUW, 2009) Τα πράσινα απορρίμματα συλλέγονται συνήθως σε κέντρα συλλογής (Εικόνα 20). Εναλλακτικά, και ανάλογα με την εποχικότητα, τα απορρίμματα είτε τεμαχίζονται επί τόπου με κατάλληλο μηχανισμό και συλλέγονται από τις αρμόδιες αρχές διαχείρισης αποβλήτων κατόπιν επικοινωνίας (Εικόνα 21), είτε διατίθεται απευθείας από τους δημότες σε μονάδες κομποστοποίησης. Συνήθως τα κέντρα συλλογής εκτός από τη συλλογή πράσινων απορριμμάτων σκοπεύουν στη ΔσΠ και άλλων υλικών στόχων (π.χ. ογκώδη απόβλητα, ξύλο, μέταλλα, ηλεκτρικός εξοπλισμός, τα επικίνδυνα υλικά, χαρτόνι, απόβλητα κατασκευής). Οι ώρες λειτουργίας των κέντρων ορίζονται έτσι ώστε να εξυπηρετούν το κοινό για την διάθεση των απορριμμάτων τους. Στην περίπτωση του ομόσπονδο κρατιδίου Κάτω Αυστρία η λειτουργία των κέντρων συλλογής (ελάχιστος αριθμός λειτουργίας και διάρκεια λειτουργίας) διαφοροποιείται με βάση το πληθυσμιακό εύρος των δήμων όπως παρουσιάζεται στον Πίνακα 5 για την καλύτερη και αποδοτικότερη κάλυψη των αναγκών συλλογής των αποβλήτων. Τα τέλη συλλογής των πράσινων απορριμμάτων σε τέτοιου είδους συστήματα συλλογής ενσωματώνονται στα τέλη διαχείρισης των απορριμμάτων των νοικοκυριών (δεν δέχονται πράσινα απορρίμματα από βιομηχανίες). Ενδεικτική κατανομή κέντρων συλλογής πράσινων απορριμμάτων στην Αυστρία (ομόσπονδο κρατίδιο Καρινθία) παρουσιάζεται στην Εικόνα 22. Εικόνα 20: Τυπικό κέντρο συλλογής στην Αυστρία για τη ΔσΠ των πράσινων απορριμμάτων (Amlinger, 2010) Εικόνα 21: Τεμαχισμός και συλλογή των πράσινων απορριμμάτων από τις αρμόδιες υπηρεσίες στην Αυστρία (Amlinger, 2010) 62

63 Πίνακας 5: Ενδεικτική οργάνωση λειτουργίας κέντρων συλλογής στο ομόσπονδο κρατίδιο Κάτω Αυστρία (417 δήμοι με 443 κέντρα συλλογής) (Punesch et al., 2011) Πληθυσμιακό εύρος (inh) Ελάχιστη Συχνότητα Ελάχιστη διάρκεια λειτουργίας (hr) λειτουργίας < φορές ανά μήνα φορές ανά μήνα φορά την εβδομάδα 4 > φορά την εβδομάδα 8 Εικόνα 22: Ενδεικτική αποτύπωση των κέντρων συλλογής στο ομόσπονδο κρατίδιο Καρινθία στην Αυστρία τα οποία εξυπηρετούν περίπου 7500 κατοίκους ανά σύστημα (Reisinger, 2009) Αξιολόγηση της ΔσΠ των βιοαποβλήτων Σύμφωνα με την έκθεση του Εθνικού Σχεδιασμού Διαχείρισης Αποβλήτων στην Αυστρία για το 2011 (BAWP, 2011) η συνολική ποσότητα βιοαποβλήτων από ΔσΠ το 2009 ανέρχεται στους 752,100 tn/yr (90 kg/(inh yr)) το οποίο αποτελεί το 19.3% των συλλεγόμενων ΑΣΑ. Τα προ-διαλεγμένα βιοαπόβλητα από τα νοικοκυριά είναι tn/yr (55.3 kg/(inh yr)), ενώ τα πράσινα απορρίμματα είναι 287,900 tn/yr (34.3 kg/(inh yr)). Οι μεγαλύτερες ποσότητες εκτροπής των τροφικών απορριμμάτων παρουσιάζονται στις περιφέρειες της Κάτω Αυστρίας και της Τυρόλ με 89.5 και 73.1 kg/(inh yr) αντίστοιχα, ενώ στην περίπτωση της περιφέρειας Vorarlberg η διαλογή των βιοαποβλήτων πραγματοποιείται συνήθως χωρίς τη χρήση του οικιακού κάδου συλλογής αλλά με χάρτινη ή πλαστική σακούλα (Dreher, 2010). Ενδεχομένως, αυτός να είναι και ο λόγος της χαμηλής ποσότητα συλλογής, ίση με 35.9 kg/(inh yr), σε σχέση με άλλες περιφέρειες. Καθότι δεν υπάρχουν δεδομένα ως προς τη σύσταση των προδιαλεγμένων βιοαποβλήτων με το σύστημα ΔσΠ ή των κέντρων συλλογής, δεν είναι εφικτό να πραγματοποιηθεί αξιολόγηση του συστήματος της ΔσΠ ως προς την περιεκτικότητα των συλλεγόμενων βιοαποβλήτων σε πράσινα απορρίμματα. Εντούτοις, η συλλογή βιοαποβλήτων παρουσιάζει διακύμανση ως προς τη σύσταση των αποβλήτων με βάση τη τοποθεσία συλλογής αλλά και την εποχικότητα γεγονός το οποίο υποδηλώνει την ύπαρξη σημαντικών ποσοτήτων συλλογής πράσινων απορριμμάτων (BAWP, 2011). Επιπλέον, διαπιστώνεται ότι με τη μείωση της χωρητικότητα του εξωτερικού κάδου συλλογής μειώνεται και η διάθεση πράσινων απορριμμάτων με τις αγροτικές περιοχές να εμφανίζουν μικρότερη περιεκτικότητα σε τροφικά απορρίμματα σε σύγκριση με τις αστικές (Miniwaste, 2010). Ένας λόγος της αύξησης της ποσότητας των βιοαποβλήτων στο σύστημα συλλογής ενδεχομένως να είναι και η μείωση της οικιακής κομποστοποίησης δεδομένου ότι είναι ευκολότερο για τους κατοίκους να 63

64 τοποθετήσουν τα πράσινα απορρίμματά τους στον κάδο συλλογής από ότι να προβούν σε επεξεργασία αυτών στην οικία τους (Umweltbundesamt, 2004) Πίνακας 6: Ποσότητες βιοαποβλήτων οι οποίες συλλέχθηκαν με ΔσΠ το 2009 στα ομόσπονδα κρατίδια της Αυστρίας (BAWP, 2011). Οργανικά στα Τροφικά Πράσινα Σύνολο υπολειμματικά απορρίμματα απορρίμματα βιοαποβλήτων απορρίμματα (2) Περιφέρεια kg/(inh tn/yr kg/(inh yr) tn/yr kg/(inh yr) tn/yr kg/(inh yr) tn/yr yr) Μπούργκενλαντ 12, Μ.Δ. Μ.Δ. 12, , Καρινθία 16, Μ.Δ. Μ.Δ. 16, , Κάτω Αυστρία 144, , , , Άνω Αυστρία 54, , , , Σάλτσμπουργκ 31, , , (1) 23, , , ,589 (1) Στυρία 67, Τυρόλο 51, , , , Φόραρλμπεργκ 13, Μ.Δ. Μ.Δ. 13, , Βιέννη 72, , , , Austria 464, , , ,525 : Δεδομένα από το 2008 (L-AWP, 2010). (2) : Υπό τη θεώρηση ότι η περιεκτικότητα της οργανική ουσία στα υπολειμματικά απορρίμματα είναι 20.5% (BAWP, 2011). (1) Η ποσότητα βιοαποβλήτων από ΔσΠ η οποία επεξεργάζεται με βιολογικές μεθόδους είναι ίση με 714,000 tn/yr από το σύνολο των 752,000 tn/yr για το έτος 2009 χωρίς να υπολογίζεται το ποσοστό των αποβλήτων το οποίο διαχειρίζεται μέσω των διεργασιών της οικιακής και κοινοτικής κομποστοποίησης. Η διαφορά των 38,000 tn/yr αποτελούν προσμίξεις οι οποίες απομακρύνονται με συστήματα διαχωρισμού υποδηλώνοντας ότι η καθαρότητα των συλλεγόμενων βιοαποβλήτων ανέρχεται στο 95% w/w. Η εκτίμηση αυτή είναι προσεγγιστική και ενδέχεται να είναι χαμηλότερη δεδομένου ότι στην ποσότητα των βιοαποβλήτων συμπεριλαμβάνονται και τα πράσινα απορρίμματα από κέντρα συλλογής. Αν αφαιρεθεί η ποσότητα των πράσινων απορριμμάτων (287,900 tn/yr) η εκτιμώμενη καθαρότητα των συλλεγόμενων βιοαποβλήτων από τον ειδικό κάδο συλλογής μειώνεται στο 92%. Αξίζει να σημειωθεί ότι στην Αυστρία προβλέπονται δράσεις για τη μείωση των προσμίξεων στου ειδικούς κάδους συλλογής με τη ενίσχυση της ενημέρωσης και πληροφόρησης των χρηστών καθώς και με την εφαρμογή κατάλληλων τεχνικών μέσων (π.χ. αυτοματοποιημένα συστήματα ανίχνευσης προσμίξεων στους κάδους) (L-AWP, 2010). Στον Πίνακα 7 παρουσιάζεται η τυπική σύνθεση των υπολειμματικών απορριμμάτων στην Αυστρία η οποία βασίζεται στην ανάλυση σύνθεσης των ΑΣΑ για την περιφέρεια της Στυρίας (Styria) το 2008 καθότι δεν υπάρχουν διαθέσιμα επικαιροποιημένα δεδομένα στη διεθνή βιβλιογραφία για όλη την επικράτεια. Προκύπτει λοιπόν ότι ένα σημαντικό ποσοστό των υπολειμματικών απορριμμάτων, 20.5% w/w, είναι οργανικά απόβλητα ενώ ένα άλλο μεγάλο τμήμα αυτών, 19.6% w/w, περιλαμβάνει το υπολειμματικό κλάσμα μικρού μεγέθους (<20mm). Το υπολειμματικό αυτό κλάσμα συνίσταται κυρίως από οργανικά υλικά και είναι βιολογικά ενεργό όπως διαπιστώνεται από σχετικές αναλύσεις χωρίς όμως να 64

65 καθορίζεται η ποσοστιαία περιεκτικότητά τους σε αυτό (L-AWP, 2010). Επιπλέον, αξίζει να σημειωθεί ότι σε προγενέστερες αναλύσεις το υπολειμματικό κλάσμα μικρού μεγέθους θεωρήθηκε ίσο με 2% w/w, ενώ το αντίστοιχο ποσοστό των οργανικών αποβλήτων στα υπολειμματικά απορρίμματα ήταν 37% w/w (Lebensministerium, 2006) υποδηλώνοντας ότι το οργανικό περιεχόμενο του κλάσματος αυτού των υπολειμματικά απορριμμάτων είναι υψηλό. Επομένως, μπορεί να θεωρηθεί ότι το ποσοστό των βιοαποβλήτων στα υπολειμματικά απορρίμματα για το έτος 2008 είναι μεγαλύτερο από 20.5% w/w. Επειδή η περιεκτικότητα του υπολειμματικού κλάσματος μικρού μεγέθους λαμβάνει σημαντικό ποσοστό στα υπολειμματικά απορρίμματα θεωρήθηκε σκόπιμο η εκτίμηση του ποσοστού ανάκτησης των βιοαποβλήτων στην Αυστρία (Πίνακας 8) να πραγματοποιηθεί για διαφορετικά ποσοστά περιεκτικότητάς τους σε οργανική ουσία (0, 10, 50 και 80 % w/w). Πίνακας 7: Τυπική σύνθεση των υπολειμματικών απορριμμάτων στην περιφέρεια της Στυρίας στην Αυστρία για το έτος 2008 BAWP, 2011). Κλάσμα ΑΣΑ Περιεκτικότητα (% w/w) Οργανικά/Βιογενή απορρίμματα 20.5 Χαρτί, χαρτόνι και συσκευασίες χαρτονιού 12.4 Είδη υγιεινής 8.2 Πλαστικά 9.7 Σύνθετα υλικά 9.5 Υφάσματα 5.8 Γυαλί 4.3 Αδρανή 3.4 Μέταλλα 2.9 Επικίνδυνα οικιακά απορρίμματα 1.2 Υπολειμματικό κλάσμα μικρού μεγέθους 19.6 Λοιπά 2.5 Σύνολο 100 Λαμβάνοντας υπόψη ότι το σύνολο των υπολειμματικών απορριμμάτων είναι ίσο με 1,402,101 tn/yr και ότι το σύνολο των βιοαποβλήτων μέσω ΔσΠ το οποίο εισέρχεται στο σύστημα διαχείρισης ανέρχεται σε 752,100 tn/yr ή 89.6 kg/(inh yr) τότε η ποσότητα των βιοαποβλήτων η οποία δύναται να ανακτηθεί κυμαίνεται μεταξύ 287, ,280 tn/yr εξαρτώμενο από την περιεκτικότητα του υπολειμματικού κλάσμα μικρού μεγέθους σε οργανική ύλη. Σύμφωνα με τη βιβλιογραφία μια ρεαλιστική θεώρηση ως προς την περιεκτικότητα του υπολειμματικού κλάσμα μικρού μεγέθους σε οργανική ύλη κυμαίνεται από 50-80% κ.β. (Bayard et a., 2009). Επομένως, μπορεί να θεωρηθεί ότι η ανακύκλωση των βιοαποβλήτων στην Αυστρία είναι μεταξύ % w/w χωρίς να λαμβάνεται υπόψη η ανακτώμενη ποσότητα η οποία προέρχεται από την οικιακή κομποστοποίηση. Αξίζει να σημειωθεί ότι σύμφωνα με τους Franckx et al. (2010) το εκτιμώμενο ποσοστό ανάκτησης βιοαποβλήτων συνυπολογίζοντας την οικιακή κομποστοποίηση ανέρχεται στο 76.4% w/w4. Δεδομένου ότι επιτυγχάνεται υψηλό ποσοστό ΔσΠ των βιοαποβλήτων με τα υφιστάμενα συστήματα ΔσΠ, η συχνότητα συλλογής των υπολειμματικών απορριμμάτων έχει μειωθεί σημαντικά. Ενδεικτικό αυτής της μείωσης της 4 Με τη θεώρηση ότι (α) το σύνολο των βιοαποβλήτων υπολογίζεται με βάση τη δυναμικότητα των μονάδων επεξεργασίας (το οποίοι οδηγεί σε υπερεκτίμηση της ποσότητας των βιοαποβλήτων και (β) η περιεκτικότητα των υπολειμματικών απορριμμάτων σε βιοαπόβλητα είναι 36% w/w. 65

66 συχνότητας αποκομιδής αποτελεί το ομόσπονδο κρατίδιο της Στυρίας όπου η συχνότητα συλλογής των υπολειμματικών απορριμμάτων στο 83% των περιπτώσεων εφαρμόζεται 1 φορά κάθε 4 με 6 εβδομάδες5 (Διάγραμμα 14). Η συλλογή όμως των βιοαποβλήτων φέρει περιθώρια βελτίωσης δεδομένου ότι η ελαχιστοποίηση της αποκομιδής των υπολειμματικά απορριμμάτων απαιτεί τη μείωση του οργανικού φορτίου σε ποσοστά μικρότερα ων 10-20% w/w. Διάγραμμα 14: Συχνότητα συλλογής υπολειμματικών απορριμμάτων στη Στυρία, Αυστρία το 2008 (L-AWP, 2010). Επομένως διαπιστώνεται ότι στην Αυστρία τα υφιστάμενα μέτρα και εργαλεία για τη διαχείριση των βιοαποβλήτων επιτρέπουν υψηλούς ρυθμούς ανάκτησης και ανακύκλωσης της ροής αυτής των αποβλήτων με υψηλό ποσοστό καθαρότητας, ενώ παράλληλα επιτυγχάνεται παραγωγή προϊόντων με υψηλή προστιθέμενης αξίας (π.χ. υψηλής ποιότητας κόμποστ και βιοαέριο). Εντούτοις, τα δεδομένα από τα οποία προκύπτει η αξιολόγηση του συστήματος ΔσΠ στην Αυστρία προέρχονται από προσεγγίσεις και εκτιμήσεις οι οποίες έχουν βασιστεί σε εθνικές και περιφερειακές εκθέσεις της χώρας και ενδεχομένως να αποκλίνουν από τις πραγματικές τιμές, ενώ δεν διατίθενται στοιχεία ως προς το ποσοστό συμμετοχής και το κόστος της ΔσΠ των βιοαποβλήτων. 5 Η μειωμένη συχνότητα συλλογής οφείλεται στο μειωμένο οργανικό περιεχόμενο στα υπολειμματικά απορρίμματα αλλά ενδεχομένως σημαντικό ρόλο παίζουν και οι χαμηλές θερμοκρασιακές συνθήκες οι οποίες επιβοηθούν στη διατήρηση των μικρών συχνοτήτων αποκομιδής των υπολειμματικών απορριμμάτων 66

67 Πίνακας 8: Εκτίμηση του ποσοστού ανάκτησης βιοποβλήτων στην Αυστρία ΔσΠ βιοαποβλήτων Ομόσπονδο κρατίδιο Burgenland Carinthia Lower Austria Upper Austria Salzburg Styria Tyrol Vorarlberg Vienna Υπολειμματικά Απορρίμματα 12,500 16, , ,100 47,000 93,996 84,800 13,200 kg/(inh yr) ,782 97, , ,418 92, ,227 96,381 31,609 kg/(inh yr) , , tn/yr 752,100 ( tn/yr 1,402, Ανάκτηση βιοαποβλήτων στην Αυστρία (%) Austria 1) 89.6 Οργανικά στα υπολειμματικά απορρίμματα για διαφορετική περιεκτικότητα οργανικών στο υπολειμματικό κλάσμα μικρού μεγέθους (<20mm) 0% (0% του 19.6%) kg/(inh tn/yr yr) 5, , , , , , , , , , % (10% του 19.6%) kg/(inh tn/yr yr) 6, , , , , , , , , , % (50% του 19.6%) kg/(inh tn/yr yr) 8, , , , , , , , , , (1) Η ανακτώμενη ποσότητα βιοαποβλήτων θεωρείται ίση με tn/yr δεδομένου ότι οι προσμίξεις από τη ΔσΠ είναι ίση με tn/yr 15.68% (80% του 19.6%) kg/(inh tn/yr yr) 10, , , , , , , , , ,

68 6.3. Ιταλία Στην Ιταλία σε εθνικό επίπεδο καθορίζονται τα κριτήρια για τη συμμόρφωση με τις διατάξεις της Ε.Ε., ενώ σε επίπεδο περιφέρειας πραγματοποιείται ο σχεδιασμός διαχείρισης των αποβλήτων με τη λήψη μέτρων και την εφαρμογή κατάλληλων εργαλείων ώστε η εκάστοτε περιφέρεια να είναι αυτάρκης και σε συμφωνία με τους εθνικούς στόχους (EIONET, 2009b). Σε τοπικό επίπεδο οι Δήμοι είναι υπεύθυνοι για τη συλλογή των ΑΣΑ και τη διάθεσή τους καθώς και για τη συλλογή τελών για τη διαχείρισης των αποβλήτων (EEA, 2009) Νομοθετικό πλαίσιο ΔσΠ των βιοαποβλήτων Η Ιταλική στρατηγική διαχείρισης των αποβλήτων βασίζεται στο Διάταγμα 22/97, γνωστό ως Διάταγμα Ronchi, το οποίο αναθεωρεί την νομοθεσία αναφορικά με τη διαχείριση των αποβλήτων και θέτει ποσοτικούς σταδιακούς στόχους για τη ΔσΠ και ανακύκλωση των ΑΣΑ. Αναλυτικότερα οι στόχοι διαλογής και ανακύκλωσης υλικών στόχων από τα ΑΣΑ οι οποίοι προβλέπονται ανά περιφέρεια όπως αυτοί έχουν διαμορφωθεί μέχρι πρότινος σε σχετικά Διατάγματα είναι οι εξής (EIONET, 2009b): 15% w/w των ΑΣΑ έως το % w/w των ΑΣΑ έως το % w/w των ΑΣΑ έως το % w/w των ΑΣΑ έως το % w/w των ΑΣΑ έως το % w/w των ΑΣΑ έως το % w/w των ΑΣΑ έως το % w/w των ΑΣΑ έως το 2012 Σε συμφωνία με την ευρωπαϊκή νομοθεσία για την ταφή των αποβλήτων (Οδηγία 1999/31/ΕΚ), το Διάταγμα 36/2003 θέτει συγκεκριμένους στόχους για τη σταδιακή εκτροπή των βιοαποδομήσιμων στερεών αποβλήτων (τροφικά απορρίμματα, πράσινα απορρίμματα, χαρτί/χαρτόνι, υφάσματα, ξυλώδη απόβλητα) από τους ΧΥΤΑ. Οι στόχοι εκτροπής για κάθε περιφέρεια της Ιταλίας είναι εκφρασμένοι σε κιλά ανά κάτοικο ανά χρόνο (kg/(inh yr)) 6 και εκφράζουν τη μέγιστη επιτρεπτή ποσότητα διάθεσης βιοαποβλήτων σε ΧΥΤΑ: λιγότερο από 173 kg/(inh yr) έως τις 27 Μαρτίου 2008 λιγότερο από 115 kg/(inh yr) έως τις 27 Μαρτίου 2011 λιγότερο από 81 kg/(inh yr) έως τις 27 Μαρτίου 2018 Το ίδιο διάταγμα ορίζει την απαγόρευση της ταφής των αποβλήτων, συμπεριλαμβανομένων των βιοαποβλήτων, με θερμογόνο δύναμη μεγαλύτερη των kj/kg. Το Διάταγμα 36/2003 προβλέπει επιπλέον τη διαμόρφωση οικονομικό κινήτρου στις περιφέρειες μέσω της φορολόγησης της διάθεσης αποβλήτων σε ΧΥΤΑ με σκοπό τόσο την ανάπτυξη και εφαρμογή ΔσΠ των βιοαποβλήτων όσο και την προώθηση της διαχείρισης των ΑΣΑ με μεθόδους φιλικότερες προς το περιβάλλον. Η τιμή του φόρου κυμαίνεται από ανάλογα με την περιφέρεια 6 Η προσέγγιση αυτή δικαιολογείται από (ι) την έλλειψη αξιόπιστων στοιχείων σχετικά με το συνολικό ποσό των βιοαποβλήτων που κατέληξαν στους ΧΥΤΑ κατά το έτος 1995, και (ιι) την ανάγκη εφαρμογής αξιόπιστου ελέγχου και καλύτερης παρακολούθησης των βιοαποβλήτων σε τοπικό επίπεδο (EEA, 2009; EIONET, 2009b) 68

69 (CEWEP, 2011). Μέρος των εσόδων που προέρχονται από τους φόρους διάθεσης ( 20%) διατίθενται για την ενίσχυση της περιβαλλοντικής στρατηγικής αναφορικά με τη βιώσιμη διαχείριση των ΑΣΑ. Σύμφωνα με την υφιστάμενη στρατηγική διαχείρισης των βιοαποβλήτων οι είκοσι περιφέρειες της Ιταλίας έχουν αναπτύξει προγράμματα για τον καθορισμό των μέσων και των εργαλείων που θα χρησιμοποιηθούν για την ανακύκλωση των ΑΣΑ και την εκτροπή των βιοαποβλήτων από τους ΧΥΤΑ. Η στρατηγική αυτή προσδιορίζει τα παρακάτω εργαλεία για την επίτευξη των προαναφερόμενων στόχων Οικονομικά μέτρα για τη μείωση της διάθεσης σε ΧΥΤΑ Διαλογή των βιοαποβλήτων Μηχανική Βιολογική Επεξεργασία mechanical/biological treatment Βιολογική επεξεργασία (αερόβια και αναερόβια) Θερμική επεξεργασία με ανάκτηση ενέργειας Απαγόρευση της ταφής ορισμένων ροών αποβλήτων Διαπιστώνεται η ΔσΠ των βιοαποβλήτων λαμβάνει πρωταρχικό ρόλο για την υλοποίηση της εθνικής στρατηγικής αναφορικά με τη διαχείριση των ΑΣΑ. Η ΔσΠ των βιοαποβλήτων στην Ιταλία δεν είναι υποχρεωτική αλλά θεωρείται ως "προτεραιότητα" για την επίτευξη τόσο των στόχων εκτροπής τους από τους ΧΥΤΑ όσο και για την πραγματοποίηση των επίδοξων βραχυπρόθεσμων και μεσοπρόθεσμων στόχων ανακύκλωσης των ΑΣΑ. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι η ΔσΠ ανακυκλώσιμων υλικών όπως το χαρτί, γυαλί, πλαστικό, κ.λπ. από μόνη τους δεν δύναται να βοηθήσει τις τοπικές αρχές στην υλοποίηση των προγραμμάτων τους. Επομένως, οι περιφέρειες και οι νομοί της Ιταλίας ενσωματώνουν σε τοπικό επίπεδο τη διαλογή των βιοαποβλήτων στα σχέδια διαχείρισης των ΑΣΑ ώστε να επιτυγχάνεται μεγαλύτερη καθαρότητα στα λοιπά υλικά στόχους Υφιστάμενη κατάσταση της ΔσΠ των βιοαποβλήτων Η παραγωγή ΑΣΑ στην Ιταλία ανέρχεται στους 32.1 εκ. τόνους για το 2009 με το μεγαλύτερο μέρος αυτών να προέρχεται από το βόρειο τμήμα τη χώρας Διάγραμμα 15, ενώ για το ίδιο έτος η κατά κεφαλήν παραγωγή είναι ίση με 532 kg/(inh yr). Τα τροφικά απορρίμματα αποτελούν το μεγαλύτερο ποσοστό των ΑΣΑ στην Ιταλία. Ειδικότερα στη βόρεια Ιταλία τα τροφικά απορρίμματα κυμαίνονται μεταξύ % w/w του συνόλου των ΑΣΑ, ενώ στις Νότιες Περιφέρειες η τιμή είναι μεταξύ % w/w. Η διαφορά αυτή οφείλεται κυρίως στο γεγονός ότι τα απορρίμματα συσκευασίας είναι λιγότερα στις περιοχές της Νότιας Ιταλίας αλλά και λόγο των διαφορετικών διατροφικών συνηθειών δεδομένου ότι οι πληθυσμοί της Νότιας Ευρώπης προτιμούν να μαγειρεύουν περισσότερο στις οικείες τους και να καταναλώνουν λιγότερες ποσότητες συσκευασμένου φαγητoύ (Favoino, 2003). Δεδομένου της υψηλής περιεκτικότητας των ΑΣΑ σε τροφικά απορρίμματα η ιταλική στρατηγική επικεντρώνεται στη στοχευμένη συλλογή του ρεύματος αυτού των αποβλήτων. Η ιδιαίτερη έμφαση στη χωριστή διαλογή των τροφικών απορριμμάτων και η διαφοροποίηση του συστήματος συλλογής τους από τα πράσινα απορρίμματα (μη κοινός κάδος συλλογής) αποτελεί τη βασική πρωτοπορία των δημοτικών αρχών της Ιταλίας αναφορικά με τη ΔσΠ των βιοαποβλήτων. 69

70 Διάγραμμα 15: Παραγωγή ΑΣΑ στην Ιταλία χιλ. τόνοι για την περίοδο (ISPRA, 2011). Η ευρύτερη εφαρμογή στην Ιταλία της ΔσΠ των βιοαποβλήτων έχει ως αποτέλεσμα την αύξηση του ρυθμού συλλογής και κατά επέκταση των απαιτούμενων μονάδων κομποστοποίησης και αναερόβιας χώνευσης για την επεξεργασία των διαχωρισμένων στην πηγή βιοαποβλήτων και την παραγωγή προϊόντων προστιθέμενης αξίας (ISPRA, 2008). Στα Διαγράμματα 16 και 17 παρουσιάζεται η εξέλιξη των βιοαποβλήτων (τροφικών και πράσινων απορριμμάτων) τα οποία διαχειρίζονται με τη μέθοδο της κομποστοποίησης. Παρατηρείται λοιπόν μια σημαντική αύξηση της δυναμικότητας των συστημάτων κομποστοποίησης ως προς τη διαχείριση του ρεύματος αυτού των ΑΣΑ η οποία αποδίδεται στην αύξηση των ποσοστών ανάκτησής τους λόγω των εφαρμοζόμενων μεθόδων ΔσΠ όπως αυτές πλαισιώνεται από το στρατηγικό σχεδιασμό διαχείρισης των ΑΣΑ. Ενδεικτικά για το 2009 η συνολική ποσότητα βιοαποδομήσιμων οργανικών αποβλήτων ανέρχεται περίπου στους 3.7 εκ. τόνους εκ των οποίων οι 2.9 εκ. τόνοι αφορούν σε βιοαπόβλητα από ΔσΠ (55% w/w τροφικά απορρίμματα και 45% w/w πράσινα απορρίμματα) (ISPRA, 2011) Οι περισσότερες μονάδες κομποστοποίησης και κατ επέκταση η μεγαλύτερη δυναμικότητα επεξεργασίας παρουσιάζεται στη Βόρεια Ιταλία με μέρισμα ίσο με 75.9% τη συνολικής ποσότητας βιοαποβλήτων τα οποία υπόκεινται σε αερόβια επεξεργασία, ενώ για την Κεντρική και Νότια Ιταλία το αντίστοιχο ποσοστό είναι ίσο με 14.7 και 9.4%. Εντούτοις, νέες μονάδες είναι σε στάδιο κατασκευής στη Κεντρική και Νότια Ιταλία δεδομένου ότι αναμένονται μεγαλύτερα ποσοστά εκτροπής των βιοαποβλήτων. 70

71 χιλ. τόνοι 4000 Σύνολο Βιοαποδομήσιμων αποβλήτων Βιοαπόβλητα Διάγραμμα 16: Ποσότητες βιοαποδομήσιμων αποβλήτων και βιοαποβλήτων (τροφικών & πράσινων απορριμμάτων) οι οποίες επεξεργάζονται με αερόβια επεξεργασία στην Ιταλία για την περίοδο ISPRA, 2011) fraz. Organic selez.: οργανικό κλάσμα ΑΣΑ από ΔσΠ, Verde: πράσινα απορρίμματα, Fanghi: Ιλύς από ΜΕΛ, Altro: Λοιπά Διάγραμμα 17: Ποσότητες των διαφορετικών βιοαποδομήσιμων στερεών αποβλήτων που επεξεργάζονται με τη μέθοδο της κομποστοποίηση στην Ιταλία κατά την περίοδο (ISPRA, 2011) 71

72 Η αναερόβια επεξεργασία των βιοαποβλήτων στην Ιταλία έχει αναπτυχθεί σημαντικά τα τελευταία χρόνια. Σύμφωνα με επίσημα δεδομένα από το Ινστιτούτο Περιβαλλοντική Προστασίας και Έρευνας της Ιταλίας (Istituto Superiore per la Protezione e la Ricerca Ambientale, ISPRA) η δυναμικότητα της αναερόβιας επεξεργασίας αυξήθηκε από 172,000 tn/yr το 2006 σε 231,000 tn/yr το 2007 (αύξηση 34.2% w/w). Από το 2007 και έπειτα έχει σημειωθεί σημαντική αύξηση των μονάδων αναερόβιας επεξεργασίας δεδομένου του σημαντικού περιθωρίου βελτίωσης της διεργασίας. Επομένως, οι μονάδες οι οποίες επεξεργάζονται βιοαπόβλητα από ΔσΠ το 2009 ανέρχονται στις 18 με συνολική χωρητικότητα 696,079 tn/yr. ενώ για το ίδιο έτος οι ποσότητες οι οποίες διαχειρίστηκαν με αυτή τη μέθοδο υπολογίζονται στους 580,720 tn σημειώνοντας αύξηση 8.2 % w/w σε σχέση με το 2008 (ISPRA, 2011) Συστήματα διαλογής των βιοαποβλήτων Στην Ιταλία τα υφιστάμενα συστήματα διαλογής των βιοαποβλήτων περιλαμβάνουν κατά κύριο λόγω ΔσΠ με τη μέθοδο πόρτα-πόρτα, τη διαλογή σε κάδους μεγάλης χωρητικότητας (container) ανά ομάδες κατοικιών καθώς και τα κέντρα συλλογής. Η συμβατική μέθοδος για την αποκομιδή των ΑΣΑ στην Ιταλία ήταν η χρήση container ανά ομάδες κατοικιών. Επομένως, με την ανάπτυξη των διεργασιών της ανάκτησης, επαναχρησιμοποίηση και ανακύκλωσης ήταν φυσικό επακόλουθο οι τοπικές αρχές να προβούν στη χρήση των υφιστάμενων υποδομών για την εφαρμογή της ΔσΠ υλικών στόχων. Παρόμοια κατάσταση εμφανίζεται και σε άλλες χώρες όπως η Ισπανία. Η ανάγκη όμως των δήμων για την επίτευξη των βραχυπρόθεσμων και μακροπρόθεσμων στρατηγικών στόχων της χώρας αλλά και των περιφερειών, οδήγησαν στην εφαρμογή και στην ανάπτυξη νέων μεθόδων όπως η ΔσΠ πόρταπόρτα με σκοπό να διαμορφώσουν τις απαιτουμένης συνθήκες για μεγαλύτερα ποσοστά ανάκτησης, καλύτερης ποιότητας υλικών στόχων, χαμηλότερο κόστος διαχείρισης και παράλληλα συμμόρφωση με τις απαιτούμενες υποχρεώσεις αναφορικά με τη διαχείριση των ΑΣΑ και των βιοαποβλήτων. Στην περίπτωση της μεθόδου ΔσΠ πόρτα-πόρτα τα παραγόμενα βιοαπόβλητα (κυρίως τροφικά απορρίμματα) τοποθετούνται από τον κάτοικο παραγωγό σε ΜΠΑ που βρίσκεται εντός της οικίας. Το ΜΠΑ περιλαμβάνει οικιακούς κάδους με ή χωρίς οπές μικρής χωρητικότητας συνήθως 6-10L, καθώς και βιοαποδομήσιμους σάκους (συνήθως κατασκευασμένα από άμυλο) οι οποίοι τοποθετούνται εσωτερικά του κάδου για την κάλυψή του (Εικόνα 23),. Το μικρό μέγεθος του οικιακού κάδου αποτρέπει την παράδοση ογκωδών υλικών (π.χ. μπουκάλια) επιτυγχάνοντας παράλληλα υψηλά επίπεδα καθαρότητας του συλλεγόμενου υλικού στόχου. Αντίστοιχα, η χρήση των σάκων βοηθούν στην ασφαλή συλλογή και μεταφορά των βιοαποβλήτων χωρίς οχλήσεις στο χρήση (π.χ. εκτροπή του υλικού στο εσωτερικό του κάδου, παρουσία εντόμων, ανάγκη τακτικού καθαρισμού του κάδου) διαμορφώνοντας ευνοϊκές και πρακτικές συνθήκες για την εφαρμογή της ΔσΠ. Η συνδυασμένη χρήση των οικιακών κάδων και των σάκων επιτρέπουν τη αύξηση της ανάκτησης των τροφικών απορριμμάτων μειώνοντας το οργανικό φορτίο στα υπολειμματικά απορρίμματα άρα και τη συχνότητα συλλογής αυτών. Στις περιπτώσεις πυκνοκατοικημένων οικιστικών περιοχών, πολυκατοικιών και πολυμελών οικογενειών εκτός των οικιακών κάδων διατίθενται και μεγαλύτερης χωρητικότητας κάδοι, συνήθως δίτροχοι, μηχανικής εκφόρτωσης στους οποίους τοποθετείται το περιεχόμενο του οικιακού όταν αυτός πληρωθεί ή όταν είναι δρομολογημένη η μέρα συλλογής και αποκομιδής των βιοαποβλήτων από τις 72

73 υπηρεσίες καθαριότητας του δήμου. Στην περίπτωση των εμπορικών καταστήματα μεγάλης παραγωγής τροφικών απορριμμάτων (π.χ. σουπερμάρκετ, εστιατόρια, ξενοδοχειακές μονάδες) διατίθενται τροχήλατοι κάδοι μεγαλύτερης χωρητικότητας ( L μέχρι και 600L) οι οποίοι εκφορτώνονται μηχανικά (Πίνακας 9) (Giavini & Garaffa). Εικόνα 23: Συστήματα συλλογής ΔσΠ για τα τροφικά απορρίμματα με τη μέθοδο πόρτα-πόρτα στην Ιταλία (Giavini M. & Garaffa) Πίνακας 9: Κάδοι συλλογής των τροφικών απορριμμάτων με το μέθοδο διαλογής πόρτα-πόρτα (Favoino et al. 2004) Χαμηλής οικιστικής Μέσης ή υψηλής οικιστικής δόμησης δόμησης Εμπορικά καταστήματα Οικιακός κάδος & Κάδοι & βιοαποδομήσιμοι βιοαποδομήσιμοι σάκοι σάκοι Διαλογή βιοαποβλήτων Εκφόρτωση Χειρονακτική Μηχανική Μηχανική Σε προκαθορισμένες ημέρες και ώρες οι κάδοι τοποθετούνται σε δημόσιο χώρο εξωτερικά της οικίας ή του εμπορικού καταστήματος ώστε να γίνει η αποκομιδή από τις αρμόδιες υπηρεσίες του Δήμου. Τα υπολειμματικά απορρίμματα συνηθίζεται να συλλέγονται σε διαφανείς σάκους ή σε μικρής χωρητικότητας κάδους, ενώ μεγάλης χωρητικότητας κάδοι ή containers βρίσκουν εφαρμογή σε περιπτώσεις όπως αραιοκατοικημένες περιοχές (π.χ. αγροτικές) ή σε πολυκατοικίες με υψηλό αριθμό κατοίκων (π.χ. μεγαλύτερο των 20 ατόμων) (Πίνακας 10). Αξίζει να σημειωθεί ότι η χρήση διάφανων σάκων στην Ιταλία εφαρμόζεται καθότι εξασφαλίζει το διαχωρισμό των οικιακών απορριμμάτων από τα μη-οικιακά υπολειμματικά απορρίμματα (π.χ. εμπορικά, βιομηχανικά) δεδομένου ότι αυτού του τύπου τα απορρίμματα δεν μπορούν να διατεθούν ανώνυμα όπως συμβαίνει σε συστήματα συλλογής με container ανά ομάδες κατοίκων. 73

74 Πίνακας 10: Ενδεικτικά συστήματα συλλογής των υπολειμματικών απορριμμάτων στην Ιταλία (Favoino et al. 2004) Σύστημα συλλογής Διαφανείς Σάκοι Κάδος Δίτροχος κάδος Container Χωρητικότητα (L) L Εκφόρτωση Χειρωνακτική Χειρονακτική (με σάκους που παρέχονται στα νοικοκυριά) Μηχανική Μηχανική Στην Ιταλία τα ΟΣΜ τα οποία χρησιμοποιούνται με τη μέθοδο ΔσΠ πόρτα-πόρτα για τα βιοαπόβλητα αφορούν συνήθως σε ανοικτού τύπου οχήματα με μηχανική φόρτωση χωρίς συμπίεση (Εικόνα 24) δεδομένου ότι η συγκεκριμένη ροή των ΑΣΑ διαθέτη υψηλή πυκνότητα. Επιπλέον, η μικρή χωρητικότητα των οικιακών κάδων οι οποίοι διατίθενται στους χρήστες περιορίζει τη συλλογή ογκωδών πράσινων απορριμμάτων μειώνοντας το απαιτούμενο ωφέλιμο φορτίο των ΟΣΜ. Παράλληλα, οι μικρές διαστάσεις των οχημάτων επιτρέπουν την εύκολη πρόσβασή τους σε στενούς δρόμους βελτιστοποιώντας το κόστος συλλογής. Σύμφωνα με τον Ricci (2005) στην περίπτωση της Βόρειας Ιταλίας η συχνότητα συλλογής είναι 2 φορές την εβδομάδα (σε περιοχές της Νότιας Ιταλίας η συλλογή είναι πιο εντατική) και λαμβάνει χώρα τις πρωινές ώρες, ενώ βάσει εφαρμογών έχει διαπιστωθεί ότι η χρήση ανοικτού τύπου ΟΣΜ επιτυγχάνει τη συλλογή 2400kg βιοαποβλήτων σε 6 ώρες λειτουργίας εξυπηρετώντας περίπου 3600 κατοίκους (Gelabert et al., 2008). Εικόνα 24: ΟΣΜ βιοαποβλήτων για τη ΔσΠ με τη μέθοδο πόρτα-πόρτα στην Ιταλία (Gelabert et al., 2008). Η μέθοδος πόρτα-πόρτα για τη συλλογή των βιοαποβλήτων στην Ιταλία συνδυάζεται συνήθως με μονάδες μεταφόρτωσης των βιοαποβλήτων. Οι μονάδες αυτές βρίσκονται συνήθως σε κέντρα συλλογής όπου τα ΟΣΜ μεταφορτώνουν το υλικό σε containers μεγάλης χωρητικότητας ( 18m3) για την προσωρινή αποθήκευση του οργανικού κλάσματος με μέγιστο χρόνος παραμονής 48 ώρες. Στη συνέχεια τα containers μεταφέρονται με φορτηγά (Εικόνα 25) σε μονάδες βιολογικής επεξεργασίας. Η πρακτική αυτή εφαρμόζεται καθότι οι μονάδες επεξεργασίας είναι συνήθως εγκαταστημένες σε απομακρυσμένα σημεία εξυπηρετώντας με τον τρόπο αυτό στη μείωση του συνολικού κόστους συλλογής και μεταφοράς των βιοαποβλήτων βελτιστοποιώντας την αποκομιδή (Gelabert et al., 2008). 74

75 Εικόνα 25: Μεταφόρτωση των βιοαποβλήτων από τα κέντρα συλλογής σε μονάδες βιολογικής επεξεργασίας (Gelabert et al., 2008). Πρέπει να σημειωθεί ότι τα συστήματα ΔσΠ πόρτα-πόρτα τόσο για τα βιοαπόβλητα όσο και για άλλα υλικά στόχους συνδυάζονται σε ορισμένες περιπτώσεις (π.χ. τουριστικές περιοχές με αυξημένη εποχιακή διακύμανση του πληθυσμού) με περιοχές «έκτακτης ανάγκης» όπου η διαλογή γίνεται η σε ειδικά container (Gelabert et al., 2008). Η ΔσΠ των πράσινων απορριμμάτων πραγματοποιείται συνήθως μέσω άμεσης παράδοσης από τα νοικοκυριά σε σημεία κεντρικής συλλογής (Civic Sites Amenity Piattaforme Ecologiche) ή σε κάδους ανά ομάδες κατοικιών, με πολύ μικρότερη συχνότητα αποκομιδής σε σχέση με τα τροφικά απορρίμματα. Επιπλέον, για τη μείωση των ποσοτήτων των πράσινων απορριμμάτων που εισέρχονται στη διαχειριστική αλυσίδα των ΑΣΑ, προωθείται εντατικά από τις τοπικές αρχές η πρακτική της οικιακής κομποστοποίησης Αξιολόγηση της ΔσΠ των βιοαποβλήτων Η συμβατική προσέγγιση για την αποκομιδή των απορριμμάτων σε πολλά μέρη της Ιταλίας, ήταν μέσω της χρήσης container. Επομένως, στα μέσα της δεκαετίας του 90 με την ανάπτυξη της ανακύκλωσης και της κομποστοποίησης, ήταν φυσικό επακόλουθο για ορισμένους δήμους να εφαρμόσουν τη διαλογή των υλικών στόχων σε containers. Στη μελέτη περίπτωσης της Ιταλίας, αυτού του τύπου τα συστήματα παρουσιάζουν τρία σημαντικά προβλήματα κατά τη εφαρμογή της ΔσΠ των βιοαποβλήτων. Πρώτον, επιτρέπουν την παράδοση μεγάλων ποσοτήτων βιοαποβλήτων το οποίο προέρχεται από εμπορικές και βιομηχανικές δραστηριότητες. Δεύτερον, η φύση της «ανοιχτής πρόσβασης» των συστημάτων αυτών επιτρέπει την αύξηση του επιπέδου των προσμείξεων στο διαχωρισμένα υλικά. Τρίτον, δεν διαμόρφωνε τις απαιτούμενες συνθήκες για την ενεργή συμμετοχή των πολιτών με αποτέλεσμα τον περιορισμό των ποσοτήτων των συλλεγόμενων υλικών στόχων. Δεδομένου των προαναφερόμενων δυσκολιών που παρουσιάστηκαν στη διαλογή των βιοαποβλήτων, ορισμένοι δήμοι ξεκίνησαν τη συλλογή των τροφικών απορριμμάτων στην πηγή με συστήματα πόρτα - πόρτα σε συνδυασμό με άλλα υλικά στόχους (π.χ. χαρτί, γυαλί, μέταλλα). Η στοχευμένη αυτή συλλογή των τροφικών υπολειμμάτων σε πολλούς δήμους της Ιταλίας θεωρήθηκε ιδιαίτερα σημαντική για πολλούς λόγους οι σημαντικότεροι εκ των οποίων είναι οι εξής: Τα τροφικά αποτελούν το μεγαλύτερο ρεύμα αποβλήτων στα οικιακά απορρίμματα (αυτό ισχύει ιδιαίτερα στις Νότιες ευρωπαϊκές χώρες) δεδομένου ότι στη καθημερινή μεσογειακή διατροφή περιλαμβάνεται η κατανάλωση 75

76 μεγαλύτερων ποσοτήτων φρούτων και λαχανικών και μικρότερη κατανάλωση συσκευασμένου φαγητού (Krutwagen et al., 2008; Stantmard C., 2005). Τα τροφικά απορρίμματα αποτελούν το κλάσμα των ΑΣΑ το οποίο βιοαποδομείται γρηγορότερα και πρέπει να συλλέγεται με μεγαλύτερη συχνότητα. Με τη βελτιστοποίηση του συστήματος ΔσΠ τα υπολειμματικά απορρίμματα (σύμμεικτα) μπορούν να συλλεχθούν με μικρότερη συχνότητα, λιγότερα προβλήματα, καλύτερη ποιότητα διαλογής και κατ επέκταση αποδοτικότερη παροχή υπηρεσιών. Τα τροφικά απορρίμματα, εν αντιθέσει με τα πράσινα απορρίμματα, διαθέτουν υψηλή πυκνότητα με αποτέλεσμα να μην απαιτείται η επένδυση σε υψηλής έντασης κεφαλαίου ΟΣΜ για τη συμπίεσή τους. Επιτυγχάνεται η ελαχιστοποίηση της συλλογής των πράσινων απορριμμάτων, ενώ παράλληλα προωθείται και ενισχύεται η πρακτική της οικιακής κομποστοποίησης. Επομένως, σε γενικές γραμμές στις περιοχές όπου εφαρμόζονται προγράμματα πόρτα - πόρτα για τη ΔσΠ των βιοαποβλήτων τα πράσινα απορρίμματα συλλέγονται με διαφορετικό και λιγότερο εντατικό πρόγραμμα. Η μικρότερη συχνότητα συλλογής δικαιολογείται από το γεγονός ότι ο ρυθμός βιοαποδόμησης των πράσινων απορριμμάτων είναι σαφέστατα μικρότερος και δεν παρουσιάζουν άμεσες οχλήσεις. Σύμφωνα με τους Favoino et al. (2003) η συλλογή αυτού του τύπου των απορριμμάτων παρουσιάζει δυσκολίες και σε πολλές περιπτώσεις τα κηπευτικά απορρίμματα διαχειρίζονται στο μεγαλύτερο δυνατό βαθμό μέσω οικιακής κομποστοποίησης μειώνοντας σημαντικά τη συνολική ποσότητα που καταλήγει στο σύστημα διαχείρισης. Επομένως, βασικός στόχος των δήμων στην Ιταλία είναι να διαχειριστούν αποδοτικά με ΔσΠ τύπου πόρτα-πόρτα τα τροφικά απορρίμματα τα οποία είναι πιο προβληματικά λόγω της εντονότερης βιοαποδομησιμότητάς τους, ενώ παράλληλα να λάβουν μέτρα για την ενίσχυση της οικιακής κομποστοποίησης των πράσινων απορριμμάτων η οποία αναμένεται να μειώσει σημαντικά την ποσότητας και το κόστος συλλογής των αποβλήτων (Hogg, 2001). Η καθαρότητα των συλλεγόμενων τροφικών απορριμμάτων με τη μέθοδο πόρταπόρτα ήταν πολύ υψηλή με αποτέλεσμα να μην απαιτείται στάδιο προεπεξεργασίας (π.χ. πρωτοβάθμια διαλογή ή χειρονακτική διαλογή) των βιοαποβλήτων μειώνοντας σημαντικά το κόστος επεξεργασίας και επιτυγχάνοντας παράλληλα την παραγωγή υψηλής ποιότητας κόμποστ Λόγω του εντατικού τύπου ΔσΠ των βιοαποβλήτων με σύστημα πόρτα-πόρτα αλλά και της διαμόρφωσης εύκολων και άνετων συνθηκών λειτουργίας του συστήματος, επιτυγχάνεται υψηλή συμμετοχή και κατ επέκταση υψηλά ποσοστά ανάκτησης τροφικών απορριμμάτων. Επομένως, η εναπομένουσα ποσότητα βιοαποβλήτων στα υπολειμματικά απορρίμματα είναι σημαντικά περιορισμένη επιτρέποντος τη μείωση της συχνότητας αποκομιδής τους. Οι πολιτικές εξελίξεις αναφορικά με τη διαχείριση των αποβλήτων στην Ιταλία έχουν οδηγήσει σε μια γρήγορη αύξηση της ΔσΠ των βιοαποβλήτων με το σύστημα τύπου πόρτα-πόρτα. Η αύξηση αυτή έγκειται πρωτίστως στο γεγονός ότι η ΔσΠ των βιοαποβλήτων συνεισφέρει καταλυτικά στην επίτευξη των εθνικών στόχων ανακύκλωσης των ΑΣΑ όπως αυτοί έχουν οριστεί στις σχετικές διατάξεις. Ενδεικτικά στο Διάγραμμα 18 παρουσιάζεται η σταδιακή αύξηση της ΔσΠ των βιοαποβλήτων στην Ιταλία για την περίοδο Επιπλέον, παρατηρείται ότι η ΔσΠ των βιοαποβλήτων σχεδόν διπλασιάστηκε σε 62 kg/(inh yr) το 2009 από 33.1 kg/(inh yr) το Η συνεισφορά αυτή των βιοαποβλήτων στη ΔσΠ των ΑΣΑ οφείλεται και 76

77 στην επίγνωση των τοπικών αρχών ότι η επίτευξη των στρατηγικών στόχων ανακύκλωσης των ΑΣΑ σε κάθε περιφέρεια δεν δύναται να επιτευχθεί αποκλειστικά από τη διαλογή του ξηρού ρεύματος των ανακυκλώσιμα υλικών π.χ. γυαλί, πλαστικό, μέταλλο κλπ. Επομένως, η προώθηση της διαλογής των τροφικών απορριμμάτων των ΑΣΑ ( νωπό ρεύμα), με την ευρύτερη εφαρμογή της μεθόδου ΔσΠ πόρτα-πόρτα, καθώς και η ενίσχυση της οικιακής κομποστοποίησης αποτελούν βασικές δράσεις για την υλοποίηση των προγραμμάτων διαχείρισης των ΑΣΑ στην εκάστοτε περιφέρεια (EEA, 2009) kg/(inh yr) ΔσΠ βιοαποβλήτων kg/(inh yr) ΔσΠ βιοαποβλήτων χιλ. τόνους χιλ. τόνοι Διάγραμμα 18: ΔσΠ των βιοαποβλήτων στην Ιταλία για την περίοδο (ISPRA, 2011). Στο Διάγραμμα 19 παρουσιάζονται οι ποσότητες των βιοαποβλήτων οι οποίες συλλέχθηκαν με ΔσΠ στις είκοσι περιφέρειες της Ιταλίας. Παρατηρείται ότι σε ορισμένες από αυτές επιτυγχάνεται συλλογή μεγαλύτερη από 80 kg/(inh yr) (π.χ. Emilia-Romagna, Trentino-Alto Adige και Veneto). Ωστόσο, πρέπει να αναφερθεί ότι εμφανίζεται σημαντική διαφοροποίηση της απόδοσης της ΔσΠ των βιοαποβλήτων μεταξύ των βόρειων, κεντρικών και νότιων περιφερειών της Ιταλίας. Στη Βόρεια Ιταλία η ΔσΠ των τροφικών απορριμμάτων για το έτος 2007 ανέρχεται στα 39.9 kg/(inh yr), ενώ για την Κεντρική και Νότια Ιταλία το αντίστοιχο ποσό είναι ίσο με 19.8 και 14.4 kg/(inh yr). Για τα πράσινα απορρίμματα στη Βόρεια, Κεντρική και Νότια Ιταλία η ΔσΠ παρουσιάζει παρόμοια τάση με τα τροφικά απορρίμματα με τις ποσότητες να ανέρχονται στα 40.0, 12.3 και 3.2 kg/(inh yr) αντίστοιχα (ISPRA,2008)7. Η υψηλή ανάκτηση των βιοαποβλήτων στη Βόρεια Ιταλία οφείλεται κατά κύριο λόγω στην ευρύτερη εφαρμογή της ΔσΠ με τη μέθοδο πόρτα-πόρτα η χρήση της οποίας παρουσιάζει εύρος συλλεγόμενων ποσοτήτων μεταξύ kg/(inh yr) χωρίς τον υπολογισμό των πράσινων απορριμμάτων (εύρος kg/(inh yr). Η διακύμανση των τιμών είναι ανάλογη του επίπεδο της αστικοποίησης και της διάδοσης της οικιακής κομποστοποίησης (Favoino, 2000). Αντιθέτως, στα ΔσΠ των βιοποβλήτων με τη χρήση container η ποσότητα ανάκτησης των βιοαποβλήτων είναι συνήθως αρκετά χαμηλότερη με τιμές μικρότερες από 37 kg/(inh yr) και αποδίδεται κυρίως στη μη διαμόρφωση συνθηκών εξατομίκευση αναφορικά με τη διαλογή των βιοαποβλήτων. 7 Σύμφωνα με πιο πρόσφατα δεδομένα για το έτος 2009 η συνολική ποσότητα των βιοαποβλήτων (τροφικών και πράσινων) ανέρχεται κατά μέσο όρο στα 93.1, 43.5 και 31.6 kg/(inh yr) στη Βόρεια, Κεντρική και Νότια Ιταλία (ISPRA, 2011) 77

78 kg/(inh yr) ΔσΠ πράσινων απορριμμάτων 120 ΔσΠ τροφικών υπολειμμάτων Βόρεια Ιταλία Κεντρική Ιταλία Νότια Ιταλία Συνολικά Sardegna Abruzzo Campania Calabria Sicilia Puglia Molise Basilicata Συνολικά Toscana Umbria Marche Lazio Συνολικά Veneto Trentino-Alto Adige Lombardia Piemonte Emilia-Romagna Friuli - Venezia Giulia Valle d'aosta 0 Liguria 20 Ιταλία Διάγραμμα 19: Ποσότητες ΔσΠ των βιοαποβλήτων (τροφικά και πράσινα απορρίμματα) σε kg/(inh yr) ανά περιφέρεια της Ιταλίας για το έτος 2007 (ISPRA, 2008). 78

79 Οι υψηλές ποσότητες συλλογής των βιοαποβλήτων οι οποίες παρατηρούνται στις περιφέρειες της Βόρειας Ιταλίας αποτελούν βασική προϋπόθεση για την επίτευξη υψηλών ρυθμών ανακύκλωσης των ΑΣΑ. Αυτό οφείλεται τόσο στη συμβολή της ΔσΠ των βιοαποβλήτων αναφορικά με την εκτροπής τους από την τελική διάθεση όσο και στη δυνατότητα που συνεπάγει η διαλογή τους για την καλύτερη και αποδοτικότερη ανάκτηση των υπόλοιπων υλικών στόχων (Favoino, 2003). Το προαναφερόμενο συμπέρασμα αποτυπώνεται στο Διάγραμμα 20 στο οποίο η Βόρεια Ιταλία παρουσιάζει τα μεγαλύτερα ποσοστά ανακύκλωσης ΑΣΑ σε σύγκριση με την Κεντρική και Νότια Ιταλία, ενώ παράλληλα είναι το μόνο τμήμα της χώρας το οποίο σχεδόν επιτυγχάνει του φιλόδοξους εθνικούς στόχους ανάκτησης των ΑΣΑ. Πρέπει βεβαίως να σημειωθεί ότι και στα τρία μέρη της χώρας εμφανίζεται αυξητική τάση στην ανακύκλωση των ΑΣΑ κατά την περίοδο Η ιταλική εμπειρία αναφορικά με την ποιότητα των τροφικών απορριμμάτων τα οποία συλλέγονται με τη μέθοδο ΔσΠ πόρτα-πόρτα, κάνει λόγο για προσμίξεις της τάξης του 2-3% κ.β. Τα υψηλά ποσοστά καθαρότητας που επιτυγχάνονται δύναται να τροφοδοτήσουν κατευθείαν τις μονάδες επεξεργασίας με οργανικό υλικό χωρίς την ανάγκη προεπεξεργασίας τους, γεγονός το οποίο μειώνει σημαντικά το κόστος επεξεργασίας και κατ επέκταση τα τέλη διαχείρισης. (Favoino, 2003). Στον Πίνακα 11 παρατίθενται ενδεικτικά ποσοστά καθαρότητας των βιοαποβλήτων τα οποία προέρχονται από ΔσΠ με τη μέθοδο πόρτα-πόρτα σε διάφορους δήμους της Ιταλίας Ιταλία 40 Εθνικοί στόχοι Βόρεια Ιταλία 30 Κεντρική Ιταλία Νότια Ιταλία Διάγραμμα 20: Διαλογή των ΑΣΑ (%) στη Βόρεια, Κεντρική και Νότια Ιταλία ( ) (ISPRA, 2011; EEA, 2009) 79

80 Πίνακας 11: Καθαρότητα των τροφικών απορριμμάτων τα οποία προέρχονται από ΔσΠ πόρτα πόρτα σε διάφορους Δήμους της Ιταλίας. (Favoino, 2000; Provincia di Milano, 1998; Bigliardi, 1998) Περιοχή/Δήμος Πληθυσμός Καθαρότητα (%w/w) Milan Province Albiate Arese Bellusco Biassono Brugherio Buccinasco Castano Primo Cinisello Balsamo Cologno Monzese Desio Melegnano Monza Novate Milanese Paderno Dugnano Rosate Trezzo Sull'adda Varedo Padova 1 Basin (March 98) 26 Municipalities Modena Province Nonantola (March 98) (April 98) Η αποτελεσματικότητα της στοχευμένης ΔσΠ των τροφικών απορριμμάτων με τη μέθοδο πόρτα-πόρτα η οποία βρίσκει ευρεία εφαρμογή κυρίως στη Βόρεια Ιταλία, αποτυπώνεται και από τον περιορισμό της περιεκτικότητας αυτών στα υπολειμματικά απορρίμματα (σύμμεικτα). Ενδεικτικές τιμές της περιεκτικότητας σε οργανικά των υπολειμματικών απορριμμάτων σε περιοχές όπου εφαρμόζεται το προαναφερόμενο σύστημα ΔσΠ παρουσιάζονται στον Πίνακα 12. Αξίζει να σημειωθεί ότι σε μερικές εκ των περιπτώσεων το ποσοστό των τροφικών απορριμμάτων στα σύμμεικτα απορρίμματα είναι μικρότερο του 15% w/w υποδηλώνοντας τη σημαντική εκτροπή του ρεύματος αυτού των ΑΣΑ αλλά και της δυναμικότητάς του ως προς την επίτευξη των εθνικών στόχων αναφορικά με την Οδηγία 1999/31/ΕΚ. Πίνακας 12: Περιεκτικότητα βιοαποβλήτων (% w/w) στα υπολειμματικά απορρίμματα σε Δήμους της Ιταλίας όπου εφαρμόζεται ΔσΠ με τη μέθοδο πόρτα-πόρτα (Wiemer & Kern, 1995) Δήμος % Δήμος % Albiarate 14.9 Melegnano 19.9 Albiate 14.4 Misinto 14.7 Arese 24.6 Monza 30.8 Biassono 16.6 Novate Milanese 22.9 Brugherio 36.5 Paderno Dugnano 17.0 Buccinasco 28.6 Rosate 10.5 Castano Primo 29.8 Trezzo Sull'adda 21.4 Cinisello Balsamo 17.8 Trucazzano 28.9 Cologno Monzese 11.0 Varedo 21.7 Corbetta 21.7 Villasanta 24.4 Desio 18.0 Vimercate

81 Στην περίπτωση της ΔσΠ των τροφικών απορριμμάτων με τη χρήση container ευνοείται η μη εξατομίκευσης και η ενίσχυση της ανωνυμίας ως προς τη διάθεση των απορριμμάτων μειώνοντας την ενεργή συμμετοχή των κατοίκων. Παράλληλα η ανοιχτή πρόσβαση των συστημάτων και η μεγάλη χωρητικότητά τους επιτρέπουν την παράδοση μη οικιακών απορριμμάτων (π.χ. εμπορικών και βιομηχανικών). Οι προαναφερόμενες συνθήκες λειτουργίας συλλογής των βιοαποβλήτων με container οδηγούν τόσο στον περιορισμό των ποσοτήτων συλλογής όσο και στην αύξηση της περιεκτικότητάς τους σε προσμίξεις γεγονός το οποίο συντελεί στην παραμονή οργανικών συστατικών στα σύμμεικτα απορρίμματα (Favoino, 2000; Hogg et al., 2007). Η ερευνητική ομάδα κομποστοποίηση και ολοκληρωμένης διαχείρισης των αποβλήτων της Scuola Agraria del Parco di Monza της Ιταλίας πραγματοποίησε μελέτη για την συγκριτική ανάλυση του κόστους συλλογής και μεταφοράς των βιοαποβλήτων στην Ιταλία για τρεις διαφορετικές μεθόδους ΔσΠ οι οποίες παρουσιάζονται στη χώρα. Το πεδίο μελέτης αφορά κυρίως σε δήμους και περιφέρειες της Ιταλίας στις οποίες τα εξεταζόμενα συστήματα ΔσΠ έχουν ωριμάσει. Τα συστήματα αυτά περιλαμβάνουν τις ακόλουθες περιπτώσεις (Franckx et al., 2010): Η πρώτη μέθοδος αφορά στη ΔσΠ μόνο ορισμένων υλικών-στόχων όπως χαρτί, γυαλί και πλαστικά με τη χρήση κάδων container ανά ομάδες κατοικιών, ενώ τα τροφικά απορρίμματα συλλέγονται σε πλαστικούς σάκους ή container μαζί με τα υπολειμματικά απορρίμματα. Θεωρείται ότι λόγω της παρουσίας οργανικών στα σύμμεικτα απορρίμματα η συλλογή και μεταφορά γίνεται με μεγαλύτερη συχνότητα. Η δεύτερη μέθοδος περιλαμβάνει την εντατική ΔσΠ με τη χρήση κάδων container ανά ομάδες κατοικιών για τα τροφικά απορρίμματα και τα ανακυκλώσιμα υλικά όπως χαρτί, γυαλί και πλαστικά. Τα υπολειμματικά απορρίμματα συλλέγονται σε container ανά ομάδες κατοικιών. Η τρίτη μέθοδος αφορά στη ΔσΠ με τη μέθοδο πόρτα-πόρτα για τα ίδια υλικά στόχους. Τα αποτελέσματα της έρευνας δείχνουν ότι η πρώτη μέθοδος είναι πιο δαπανηρή αναφορικά με το κόστος συλλογής και μεταφοράς το οποίο ανέρχεται στα 34.3 /(inh yr), ενώ στη δεύτερη και τρίτη περίπτωση το κόστος διαμορφώνεται στα 31.1 και 25.0 /(inh yr) αντίστοιχα. Το υψηλότερο κόστος που παρουσιάζεται στην πρώτη περίπτωση δικαιολογείται εν μέρει από τη μεγαλύτερη συχνότητα συλλογής των απορριμμάτων η οποία απαιτείται ιδιαίτερα στις περιπτώσεις των περιοχών της Νότιας Ιταλίας (συλλογή μέχρι και 6 φορές την εβδομάδα) λόγω των υψηλότερων θερμοκρασιακών επιπέδων. Επιπλέον, η μέθοδος συλλογής πόρτα-πορτα (τρίτη περίπτωση) παρότι απαιτεί την εντατική αποκομιδή των βιοαποβλήτων, οδηγεί στη σημαντική μείωση των απαιτούμενων δρομολογίων για τη συλλογή των υπολειμματικών απορριμμάτων. Τα παραπάνω συμπεράσματα επιβεβαιώνονται και από τη μελέτη περίπτωσης της περιφέρειας της Βενετίας (Βόρεια Ιταλία) κατά την οποία εξετάζεται το κόστος συλλογής και μεταφοράς τον προαναφερόμενων σχημάτων ΔσΠ σε σχετικά ομοιόμορφα θερμοκρασιακά επίπεδα (Franckx et al., 2010). Αναλυτικότερα, η ανάλυση παρουσιάζει ότι το κόστος συλλογής και μεταφοράς των βιοαποβλήτων με τη μέθοδο πόρτα-πόρτα δεν εμφανίζει σημαντική αύξηση του κόστους, ενώ σε ορισμένες περιπτώσεις το κόστος είναι μικρότερο σε σχέση με τη συλλογή των σύμμεικτων απορριμμάτων (πρώτη μέθοδος) αλλά και σε 81

82 σχέση με τη διαλογή των βιοαποβλήτων με τη χρήση container (δεύτερη περίπτωση) (Διάγραμμα 21). Διάγραμμα 21: Ανάλυση κόστους συλλογής και μεταφοράς των βιοαποβλητων με διαφορετικά συστήματα για τη μελέτη περίπτωση της περιφέρειας της Βενετίας στην Ιταλία (Franckx et al., 2010) Το απροσδόκητο αυτό αποτέλεσμα δικαιολογείται από το γεγονός ότι η εισαγωγή της ΔσΠ με τη μέθοδο πόρτα-πόρτα δεν εφαρμόζεται συμπληρωματικά της συλλογής των σύμμεικτων απορριμμάτων αλλά υλοποιείται με τέτοιο τρόπο ώστε να τροποποιήσει και να βελτιστοποιήσει ολόκληρο το σύστημα συλλογής και μεταφοράς των ΑΣΑ. Η βελτιστοποίηση αυτή έχει ως αποτέλεσμα τη μείωση της συχνότητας των υπολειμματικών απορριμμάτων δεδομένου ότι η περιεκτικότητα των βιοαποβλήτων σε αυτά έχει μειωθεί αισθητά, ενώ δεν επιτρέπει την εισαγωγή των πράσινων απορριμμάτων στη διαχειριστική αλυσίδα. Αντιθέτως, στην περίπτωση χρήσης κάδων container ανά ομάδες κατοικιών για τη ΔσΠ των βιοαποβλήτων τα ποσοστά ανάκτησης είναι χαμηλότερα με αποτέλεσμα την αύξηση της περιεκτικότητας των βιοαποβλήτων στα υπολειμματικά απορρίμματα, την αύξηση της απαιτούμενης συχνότητας αποκομιδής άρα και του κόστους συλλογής και μεταφοράς (Favoino & Tornavacca, 2000). Όπως έχει αναφερθεί η εφαρμογή της ΔσΠ με τη μέθοδο πόρτα-πορτα στην Ιταλία έχει ως αποτέλεσμα την επίτευξη υψηλών ποσοστών ανάκτησης και εκτροπής των βιοαποβλήτων από τους ΧΥΤΑ προσδίδοντας παράλληλα μεγαλύτερα ποσοστά ανακύκλωσης στα υπόλοιπα υλικά-στόχους. Από τα Διαγράμματα 22 και 23 συμπεραίνεται ότι με την αύξηση του ποσοστού της ΔσΠ των υλικών-στόχων επιτυγχάνεται και μείωση του κόστους διαχείρισης και ειδικότερα του κόστους επεξεργασίας. Στο κόστος διαχείρισης περιλαμβάνεται η συλλογή, μεταφορά, η επεξεργασία και η τελική διάθεση. Συνεπώς η μέθοδος πόρτα-πόρτα για τη διαλογή των βιοαποβλήτων αλλά και των λοιπόν υλικών-στόχων δύναται να οδηγήσει σε σημαντικά ποσοστά ανάκτησης των ΑΣΑ μειώνοντας παράλληλα το συνολικό κόστος διαχείρισής τους. Αξίζει να σημειωθεί ότι στην περίπτωση της ανάκτησης ΑΣΑ σε ποσοστά μεγαλύτερα των 60% w/w ενδέχεται να παρουσιαστεί μεγαλύτερο κόστος στη συλλογή και μεταφορά δεδομένου της υψηλότερης έντασης εργασίας. Εντούτοις, η μεγάλη εκτροπή των υλικών-στόχων επιτυγχάνει λιγότερες δαπάνες αναφορικά με 82

83 τη επεξεργασία των ΑΣΑ λόγω των μειωμένων τελών διάθεσής τους. Επομένως, στις περιπτώσεις αυξημένων ποσοστών ανάκτησης που παρουσιάζεται με τη μέθοδο ΔσΠ πόρτα-πόρτα, το συνολικό κόστος διαχείρισης των απορριμμάτων είναι μικρότερο. Βέβαια τα αποτελέσματα αυτά προκύπτουν από τη βελτιστοποίηση της συχνότητας της συλλογής η οποία επιτυγχάνεται σε δήμους ύστερα από την εμπειρία που αποκτάται από την πρακτική εφαρμογή της ΔσΠ με την προαναφερόμενη μέθοδο. Διάγραμμα 22: Κόστος συλλογής/αποκομιδής στην Ιταλία ανάλογα με το ποσοστό ΔσΠ που επιτυγχάνεται στα ΑΣΑ (Favoino, 2011) Διάγραμμα 23: Κατανομή του κόστους επεξεργασίας και συλλογής /μεταφοράς των ΑΣΑ από ΔσΠ συναρτήσει του ποσοστού ανάκτησης στη περιφέρεια της Λομβαρδίας στην Ιταλία (Giavini et al., 2010) 83

84 6.4. Ισπανία Καταλονία Η Καταλονία είναι μία από τις συνολικά 17 αυτόνομες κοινότητες (comunidad autónoma) της Ισπανίας με 7.4 εκ. κατοίκους εκπροσωπώντας το 15.5% του συνολικού πληθυσμού της χώρας. Αποτελείται συνολικά από 946 δήμους οι οποίοι εντάσσονται σε 41 περιφέρειες (comarca). Η επιλογή της Καταλονίας ως περίπτωση μελέτης για τη ΔσΠ των βιοαποβλήτων βασίζεται στην σημαντική ανάπτυξη που έχει παρουσιάσει τη τελευταία δεκαετία αναφορικά με τη διαχείριση των ΑΣΑ, δεδομένου ότι κάθε αυτόνομη περιοχή της χώρας έχει τη δυνατότητα να αναλαμβάνει την ευθύνη για την προστασία του περιβάλλοντος Νομοθετικό πλαίσιο ΔσΠ των βιοαποβλήτων Το Διάταγμα 6/1993 αποτελεί το βασικό νομοθετικό κείμενο για τη διαχείριση των αποβλήτων το οποίο διαμορφώνει τα θεμέλια για τη διαλογή των βιοαποβλήτων. Σύμφωνα με το προαναφερόμενο διάταγμα η διαλογή των βιοαποβλήτων εφαρμόζεται υποχρεωτικά στις δημοτικές περιοχές της Καταλονίας με πληθυσμιακή κάλυψη μικρότερη των 5000 κατοίκων αντιπροσωπεύοντας περίπου το 88% του συνολικού πληθυσμού (5.7 εκατομμύρια κάτοικοι σε 178 δήμους)8 (Giró, 2003), ενώ με το Διάταγμα 9/2008 η υποχρεωτική διαλογή των βιοαποβλήτων καθιερώνεται σε όλη την επικράτεια της Καταλονίας. Η προώθηση της διαλογής των βιοαποβλήτων αλλά και της μείωσης των παραγόμενων αποβλήτων πραγματοποιείται με το Διάταγμα 16/2003 το οποίο προβλέπει τη χρηματοδότηση μονάδων βιολογικής επεξεργασία βιοαποβλήτων καθώς και την επιβολή φόρου (10 /tn με δυνατότητα ετήσιας τροποποίηση) πλέον των τελών διάθεσης. Σημαντική είναι η ενίσχυση της διαλογής και της βιολογικής επεξεργασίας των βιοαποβλήτων με τη θέσπιση του Διατάγματος 8/2008 καθότι προβλέπει (α) την ενσωμάτωση τελών στις περιπτώσεις διάθεσης των αποβλήτων σε ΧΥΤΑ (10 /tn) ή θερμικής επεξεργασία αυτών (5 /tn) (β) την επιστροφή φόρων στις περιπτώσεις επεξεργασίας των βιοαποβλήτων με βιολογικές διεργασίας (33.5 /tn) (γ) την επιστροφή φόρου βάσει της ποιότητας διαλογής των βιοαποβλητων και της πληθυσμιακής κάλυψης της περιοχής (Πίνακα 13) και (δ) την επιδότηση κατασκευής μονάδων βιολογικής επεξεργασίας. Τέλος, με τα Διατάγματα 9/2008 & 2001/2009 οι Δήμοι πρέπει να συντάσσουν σχέδιο δράσης για τη διαλογή των βιοαποβλήτων ενώ επιβάλετε επιπλέον πρόστιμο της τάξης των 10 /tn σε περιπτώσεις μη επίτευξης των απαιτούμενων δράσεων. Πίνακας 13: Συντελεστές για την κατανομή της επιστροφής φόρου συναρτήσει του επίπεδο των προσμίξεων από τη ΔσΠ των βιοαποβλήτων (ποιότητα διαλογής) και της πληθυσμιακής κάλυψης του δήμου σύμφωνα με το Διάταγμα 8/2008 Επιστροφή φόρου λόγω διαλογής των βιοαποβλήτων: 12,0 /tn x f1 x f2 Ποιότητα Διαλογής Πληθυσμιακή κάλυψη Προσμίξεις (%) Συντελεστής f1 Πληθυσμός (κάτοικοι) Συντελεστής f2 0 < % < κάτοικοι < < % κάτοικοι < < % κάτοικοι < % < % Τα δεδομένα προκύπτουν από στοιχεία για το έτος

85 Αξίζει να σημειωθεί ότι οι φορολογικές εισπράξεις διαχείρισης των απορριμμάτων διατίθεται στους δήμους για την ενίσχυση της διαλογής και της βιώσιμης επεξεργασίας των βιοαποβλήτων. Ενδεικτικά για το 2007 οι φορολογικές εισπράξεις από τη διάθεση των απορριμμάτων ήταν 30.7 εκ.ευρώ εκ των οποίων το 88.7 % διατέθηκε σε δήμους για την ενίσχυση των δράσεων διαλογής και επεξεργασίας των βιοαποβλήτων σύμφωνα με τα προαναφερόμενα κριτήρια (Giró & Guerrero, 2011). Εκτός των νομοθετικών ρυθμίσεων στην Καταλονία προβλέπονται και Προγράμματα Διαχείρισης των ΑΣΑ (PROGREMIC) στα οποία αναπτύσσονται τα κριτήρια σχεδιασμού δράσεων κάθε περιόδου αναφορικά με τη διαχείρισή τους. Στα πλαίσιο των προγραμμάτων αυτών έχουν τεθεί στόχοι για τη ξεχωριστή διαλογή διαφορετικών υλικών στόχων των ΑΣΑ. Ως προς τα βιοαπόβλητα οι στόχοι οι οποίοι προβλέπονται για την περίοδο περιλαμβάνουν (α) τη μείωση των παραγόμενων βιοαποβλήτων κατά 2% κ.β. με δράσεις πρόληψης, (β) την εφαρμογή της διαλογής των βιοαποβλήτων σε ολόκληρη την επικράτεια της Καταλονίας (γ) την ανάκτηση βιοαποβλήτων σε ποσοστό μεγαλύτερο του 55% w/w μέχρι το 2012 ( tn ή 98.1 kg/(inh yr)). (δ) τη μείωση του ποσοστού προσμίξεων στα διαχωρισμένα βιοαπόβλητα σε ποσοστό μικρότερο του 15% κ.β και (ε) την περαιτέρω ανάπτυξη υποδομών για τη βιολογική διαχείριση των βιοαποβλήτων. Στον Πίνακα 14 παρουσιάζονται συνοπτικά οι δράσεις και οι στόχοι των τριών προγραμμάτων διαχείρισης των ΑΣΑ, αναφορικά με τα βιοαπόβλητα. Πίνακας 14: Σύνοψη των τριών προγραμμάτων δράσεις στην Καταλονία για την περίοδο αναφορικά με τη διαχείριση των βιοαποβλήτων (Giró & Guerrero, 2011) PROGREMIC Μέθοδοι / Συστήματα Συλλογής Στόχοι Μονάδες επεξεργασίας Συλλογή με κάδους ανά ομάδες κατοικιών, Κέντρα συλλογής PROGREMIC PROGREMIC Συλλογή με κάδους ανά ομάδες κατοικιών Πόρτα-Πόρτα Κέντρα συλλογής Συλλογή εμπορικών αποβλήτων Διαλογή βιοαποβλήτων: 10 % w/w ( ) 50 % w/w ( ) Ανάκτηση βιοαποβλήτων: 40 % w/w (2003) 55 % w/w (2006) Μείωση παραγωγής κατά 2% w/w (πρόληψη) Εφαρμογή προγραμμάτων διαλογής σε όλη την επικράτεια της Καταλονίας 55 % w/w (2012) Προσμίξεις < 15 % 46 μονάδες αερόβιας επεξεργασίας (138 M ) 14 λειτουργικές μονάδες αερόβιας επεξεργασίας 15 νέες μονάδες αερόβιας επεξεργασίας (210 M ) 20 λειτουργικές μονάδες αερόβιας επεξεργασίας 9 νέες μονάδες αερόβιας ή αναερόβιας επεξεργασίας 30 μονάδες ΜΒΕ (707 M ) 85

86 Υφιστάμενη κατάσταση διαχείρισης των βιοαποβλήτων Παρατηρώντας την εξέλιξη της παραγωγής ΑΣΑ στην Καταλονία στο Διάγραμμα 24 διαπιστώνεται μια πτωτική τάση από το 2007 έως το 2010 η οποία μπορεί να αποδοθεί στην προώθηση δράσεων πρόληψης όπως αυτές έχουν διαμορφωθεί στο Πρόγραμμα Διαχείρισης των ΑΣΑ. Παράλληλα σημειώνεται σταδιακή αύξηση της ανάκτησης υλικών από τα ΑΣΑ μέσω της διαλογής υλικών-στόχων, η οποία έχει ως αποτέλεσμα τη μείωση των υπολειμματικών απορριμμάτων. Για το έτος 2010 η συνολική παραγόμενη ποσότητα ΑΣΑ ανέρχεται στους 4,192,190 tn (558 kg/(inh yr)) εκ των οποίων το 40.6% w/w συλλέγεται μέσω συστημάτων ΔσΠ για την ανάκτηση διαφορετικών υλικών-στόχων μεταξύ άλλων και των βιοαποβλήτων. Διάγραμμα 24: Εξέλιξη της παραγωγής ΑΣΑ, της ανάκτησης υλικών και των υπολειμματικών απορριμμάτων στην Καταλονία την περίοδο (Giró & Guerrero, 2011). Στην Καταλονία όπως και στην περίπτωση της Ιταλίας, τα προγράμματα διαλογής των βιοαποβλήτων αφορούν στη στοχευμένη συλλογή των τροφικών απορριμμάτων από οικιακές και εμπορικές δραστηριότητες και δεν περιορίζεται σε συγκεκριμένα κλάσματα των βιοαποβλήτων όπως τα φρούτα, τα λαχανικά και τα πράσινα απορρίμματα (π.χ. Ολλανδία). Τα βιοαπόβλητα αποτελούν το μεγαλύτερο ρεύμα των ΑΣΑ στην Καταλονία με μέρισμα κατά μέσο όρο ίσο με 36% w/w (ή 200 kg/(inh yr)) (Εικόνα 26). Η περιεκτικότητα των ΑΣΑ σε βιοαπόβλητα διαφοροποιείται μεταξύ των δήμων και εξαρτάται κυρίως από τα κοινωνικά, πολιτιστικά και οικονομικά χαρακτηριστικά τους. Τα βασικά ρεύματα από τα οποία προέρχονται τα βιοαπόβλητα από διαλογή περιλαμβάνουν (ACR, 2011a): τα βιοαπόβλητα των νοικοκυριών στα οποία εντάσσονται κυρίως τροφικά απορρίμματα καθώς και μικρές ποσότητες πράσινων απορριμμάτων τα οποία προκύπτουν στα πλαίσια των δραστηριοτήτων των νοικοκυριών (π.χ. κηπευτικά απορρίμματα) τα βιοαπόβλητα μεγάλης παραγωγής από εμπορικές δραστηριότητες όπως καταστήματα τροφίμων, εστιατόρια, λαϊκές αγορές, ξενοδοχεία κ.α. από τα οποία προκύπτουν οργανικά απόβλητα από τη διαχείριση διατροφικών προϊόντων (π.χ. μαγείρεμα), διατροφικά προϊόντα κακής κατάστασης, υπολειμματικά διατροφικά προϊόντα ή προϊόντα τα οποία δεν έχουν καταναλωθεί ή πωληθεί και δεν διατίθενται πλέον προς βρώση. 86

87 Εικόνα 26: Σύσταση απορριμμάτων στην Καταλονία, Ισπανία (ACR, 2011). Το σύνολο των μονάδων διαχείρισης των ΑΣΑ στην Καταλονία παρουσιάζεται στην Εικόνα 28 και περιλαμβάνει μεταξύ άλλων τις μονάδες ανάκτησης υλικών, του χώρους διάθεσης καθώς και τα κέντρα συλλογής (κινητά και μη). Αναφορικά με τη βιολογική επεξεργασία των βιοαποβλήτων από ΔσΠ, στην Καταλονία η συνολική δυναμικότητα διαχείρισης των βιοαποβλήτων ανέρχεται περίπου στους 533,000tn/yr και αποτελείται από μονάδες αερόβιας και αναερόβιας επεξεργασίας οι οποίες είναι χωροθετημένες κυρίως γύρω από τα μεγάλα αστικά κέντρα (Εικόνα 27). Η συνολική δυναμικότητα της κομποστοποίησης είναι περί των 310,000 tn/yr με συνολικά 20 λειτουργικές μονάδες και εύρος τιμών μεταξύ 100 και 75,000 tn/yr. Αντίστοιχα οι μονάδες αναερόβιας επεξεργασίας είναι πέντε στο σύνολό τους με συνολική δυναμικότητα ίση με 223,500 tn/yr και εύρος τιμών μεταξύ 20,000 και 90,000 tn/yr. Σύμφωνα με το Προγράμματα Διαχείρισης των ΑΣΑ (PROGREMIC ) αναμένεται η κατασκευή τεσσάρων επιπλέον μονάδων αναερόβιας χώνευσης οι οποίες ενδεχομένως θα έχουν συνολική δυναμικότητα ίση με 165 tn/yr ώστε να εξασφαλίζουν το στόχο διαλογής των βιοαποβλήτων για το 2012 (55% w/w ή 700,000 tn). Εικόνα 27:Μονάδες βιολογικής επεξεργασίας των βιοαποβλήτων από ΔσΠ στην Καταλονία (Giró & Guerrero, 2011). 87

88 Εικόνα 28: Μονάδες διαχείρισης των ΑΣΑ στην Καταλονία (λειτουργικές ή υπό κατασκευή) το 2010 (ARC, 2010). Στην Καταλονία όπως και στις υπόλοιπες περιοχές όπου εφαρμόζονται εντατικά μέτρα για την διαχείριση των βιοαποβλήτων, η οικιακή ή/και κοινοτική κομποστοποίηση αποτελεί σημαντική προϋπόθεση για τη μείωση της ροής των βιοαποβλήτων στη διαχειριστική αλυσίδα. Επομένως, από τους 947 δήμους της Καταλονίας οι 237 εφαρμόζουν διαλογή των βιοαποβλήτων σε συνδυασμό με οικιακή κομποστοποίηση ενώ μόνο 52 Δήμοι εφαρμόζουν οικιακή κομποστοποίηση ως 88

89 αποκλειστικό μέτρο για τη διαχείριση των βιοαποβλήτων Giró & Guerrero, 2011). Σύμφωνα με το Πρόγραμμα EU MED ZEROWASTE το παραγόμενο κόμποστ είναι υψηλής ποιότητας δεδομένου ότι η συγκέντρωση των βαρέων μετάλλων είναι χαμηλή, ενώ παρουσιάζει χαρακτηριστικά ώριμου και σταθεροποιημένου κόμποστ (ZEROWASTE, 2011). Οι οικιακοί κομποστοποιητές είτε διατίθενται χωρίς χρεώσεις από τις δημοτικές αρχές είτε προβαίνουν σε μερική επιδότηση για τη μείωση του κόστους προμήθειας. Σύμφωνα με τους Giró & Guerrero, (2011) πλέον των 16,000 κάδων οικιακής κομποστοποίησης έχουν διανεμηθεί στην Καταλονία με χωρητικότητα μεταξύ 250-1,000L με κόστος το οποίο κυμαίνεται από 60 έως 300. Για την ενίσχυση και την προώθηση της οικιακής κομποστοποίησης προβλέπονται δράσεις για τον έλεγχο της διεργασίας από τις αρμόδιες αρχές καθώς και ενημέρωση και πληροφόρηση των χρηστών σχετικά με την ομαλή λειτουργία του συστήματος Συστήματα διαλογής βιοαποβλήτων Στην περίπτωση της Καταλονίας, η διαλογή των ΑΣΑ εφαρμόζεται σε τέσσερα έως πέντε υλικά στόχους συμπεριλαμβανομένων των βιοαποβλήτων, ενώ η προσωρινή αποθήκευση των υλικών λαμβάνει σε συστήματα τα οποία φέρουν διακριτούς χρωματισμούς όπως παρουσιάζεται στην Εικόνα υλικά στόχοι 4 υλικά στόχοι (multiproduct) 4 υλικά στόχοι (minimum waste) Βιοαπόβλητα Γυαλί Χαρτί Χαρτόνι Απορρίμματα Συσκευασίας Υπολειμματικά Απορρίμματα Απορρίμματα Συσκευασίας & Χαρτί / Χαρτόνι Ανόργανα απορρίμματα Απορρίμματα Συσκευασίας & Υπολειμματικά Απορρίμματα Εικόνα 29: Τα διαφορετικά χρώματα που χρησιμοποιούνται για τη διαφοροποίηση των υλικών στόχων στα μέσα προσωρινής αποθήκευσής στη Καταλονία (ARC, 2011a). Οι τοπικές αρχές της Καταλονίας οι οποίες είναι υπεύθυνες για τη διαχείριση των ΑΣΑ, οφείλουν να ορίσουν τον καταλληλότερο τρόπο διαλογής των ΑΣΑ για το δήμο ή τους δήμους που εκπροσωπούν. Οι υφιστάμενες μέθοδοι συλλογής των βιοαποβλήτων περιλαμβάνουν κατά κύριο λόγο ΔσΠ με συστήματα πόρτα-πόρτα, τη διαλογή σε κάδους ανά ομάδες κατοικιών και τα κέντρα συλλογής. Άλλες μέθοδοι που βρίσκουν εφαρμογή σε μικρότερη συχνότητα αφορούν σε συστήματα συλλογής με πεπιεσμένο αέρα και σε ημιυπόγεια container. Στην Καταλονία από τους 698 Δήμους (947 στο σύνολο) που εφαρμόζουν διαλογή των βιοαποβλήτων οι 151 πραγματοποιούν ΔσΠ με τη μέθοδο πόρτα-πόρτα, ενώ οι υπόλοιποι (571 Δήμοι) με τη μέθοδο διαλογής σε κάδους ανά ομάδες κατοικιών (Giró & Guerrero, 2011). Πρέπει να σημειωθεί ότι η ευρύτερη εφαρμογή της μεθόδου διαλογής των βιοαποβλήτων σε κάδους ανά ομάδες κατοικιών οφείλεται στις πρακτικές του παρελθόντος με την αποκλειστική χρήση του ίδιου συστήματος για την αποκομιδή των σύμμεικτων απορριμμάτων. Επιπλέον, παρατηρείται σταδιακή αύξηση των Δήμων οι οποίοι εφαρμόζουν ΔσΠ με τη μέθοδο πόρτα-πόρτα τόσο λόγω της 89

90 προώθησης του συστήματος από τις αρμόδιες αρχές όσο και από το γεγονός ότι τα ποιοτικά και ποσοτικά χαρακτηριστικά των συλλεγόμενων βιοαποβλήτων είναι αισθητά βελτιωμένα με το κόστος συλλογής μεταφοράς και επεξεργασίας να είναι τις περισσότερες φορές μικρότερο αν όχι το ίδιο με αυτό της διαλογής σε κάδους ανά ομάδες κατοικιών. Η ΔσΠ των βιοαποβλήτων με τη μέθοδο πόρτα-πόρτα εφαρμόζεται με τη χρήση διάφανων βιοαποδομήσιμων σάκων και ενός ειδικά διαμορφωμένου κάδου οικιακής κλίμακας ο οποίος διατίθεται σε κάθε νοικοκυριό (7-10 L)9 για την προσωρινή αποθήκευση των βιοαποβλήτων εντός της οικίας (Εικόνα 30). Οι κάδοι είναι διάτρητοι με ανοίγματα στις πλευρές και στο πώμα τους επιτρέποντας τη διαφυγή των υδρατμών από την οργανική μάζα των βιοαποβλήτων. Οι βιοαποδομήσιμοι σάκοι κατασκευάζονται από συνθετικό υλικό φυτικής προέλευσης το οποίο εξασφαλίζει την πλήρη διάσπαση του σάκου κατά τη βιοαπόδομηση της περιεχόμενης σε αυτόν οργανικής ύλης κατά τη βιολογική επεξεργασία 10. Η χρήση βιοαποδομήσιμων σάκων δεν είναι υποχρεωτική αλλά ενθαρρύνεται από τις αρμόδιες αρχές για τη μείωση των προσμίξεων πλαστικού υλικού στα βιοαπόβλητα. Με τη συνδυασμένη χρήση των διάτρητων οικιακών κάδων και των βιοαποδομήσιμων σάκων προλαμβάνεται η συσσώρευση στραγγισμάτων, μειώνεται το βάρος 11 καθώς και οι οσμές που εκλύονται από την αναερόβια ζύμωση των βιοαποβλήτων, ενώ παράλληλα διατηρείται η ανθεκτικότητα των βιοαποδομήσιμων σάκων που εμπεριέχονται στα βιοαπόβλητα (Martin, 2002). Επιπλέον, με τη χρήση διάφανων σάκων επιτρέπεται ο οπτικός έλεγχος του συλλεγόμενου υλικού μέτρο το οποίο οδηγεί σε υψηλότερη καθαρότητα του υλικού στόχου. Στη περίπτωση της εφαρμογής ΔσΠ με τη μέθοδο πόρτα-πορτα σε κτίρια χαμηλής δόμησης, ο κάδος οδηγείται σε ειδικά διαμορφωμένο δημόσιο χώρο εξωτερικά της οικίας, ενώ σε κτίρια υψηλής δόμησης το περιεχόμενο του κάδου εκκενώνεται σε κάδους μεγαλύτερης χωρητικότητας (25L)12 κλειστού τύπου. Στις περιπτώσεις των εμπορικών δραστηριοτήτων περιλαμβάνονται κάδοι με χωρητικότητα 90, 120, 240 και 360L (Gelabert, 2003). Σε όλες τις περιπτώσεις οι κάδοι τοποθετούνται σε χώρο εξωτερικά της οικίας ή του εμπορικού καταστήματος σε προκαθορισμένες ημέρες και ώρες (συνήθως 20:00-22:00) ώστε να γίνει η αποκομιδή από τις υπηρεσίες του δήμου. Στους περισσότερους δήμους όπου εφαρμόζεται η συγκεκριμένη μέθοδος διαλογής των οικιακών βιαποβλήτων χρησιμοποιούν κατά το πλείστον ΟΣΜ (βάρους<3500kg) οπίσθιας φόρτωσης χωρίς συμπίεση δεδομένου ότι η συγκεκριμένη ροή των ΑΣΑ διαθέτει υψηλή πυκνότητα (Εικόνα 31). 9 Για την εξυπηρέτηση εμπορικών καταστημάτων όπου η παραγόμενη ποσότητα βιοαποβλήτων είναι μεγαλύτερη, οι κάδοι συλλογής οι οποίοι διατίθενται είναι χωρητικότητας L και η συχνότητα συλλογής τους ανέρχεται σε 4-5 φορές την εβδομάδα 10 Η πιστοποίηση των προδιαγραφών πλήρους βιοαποδόμησης των σάκων αποδίδεται από κατάλληλο οργανισμό ( Departament de Medi Ambient i Habitatge) 11 Έχει παρατηρηθεί ότι ο συνδυασμός αυτός των ΜΠΑ για διάρκεια αποθήκευσης τριών και εφτά ημερών επιτυγχάνεται μείωση του κόστους μεταφοράς και διαχείρισης ίση με 18 και 30% αντίστοιχα (Novamont, 2005). 12 Σε αρκετούς Δήμους η ταυτοποίηση των κάδων με τον εκάστοτε χρήστη πραγματοποιείται είτε με κωδικούς (barcodes), είτε με ηλεκτρονικά μικροκυκλώματα (chips) ή με απλή χρήση ανεξίτηλου μαρκαδόρου. Η ταυτοποίηση εξυπηρετεί τον έλεγχο των κάδων και των χρήστων (π.χ. συμμετοχή στη ΔσΠ, % προσμίξεων, περιστατικά κλοπής ή παραβίασης). 90

91 Εικόνα 30: Κάδοι και βιοαποδομήσιμοι σάκοι για τη ΔσΠ βιοαποβλήτων με τη μέθοδο πόρταπόρτα στην Καταλονία Giró & Guerrero, 2011). Εικόνα 31: ΟΣΜ για τη συλλογή των βιοαποβλήτων με τη μέθοδο πόρτα-πόρτα (Gelabert et al., 2008) Πρέπει να σημειωθεί ότι σε ορισμένους δήμους όπου εφαρμόζεται η μέθοδος διαλογής πόρτα-πόρτα, γίνεται η χρήση ειδικών container για την εξυπηρέτηση περιοχών οι οποίες αποτελούν ειδική περίπτωση όπως είναι οι εξοχικές κατοικίες, οι περιοχές με σημαντική διακύμανση του πληθυσμού καθώς και νοικοκυριά τα οποία περιστασιακά δεν εξυπηρετούνται από το πρόγραμμα συλλογής των βιαποβλήτων. Σε αυτές τις περιπτώσεις διατίθενται container χωρητικότητας L (Εικόνα 32) τα οποία τοποθετούνται σε στρατηγικά σημεία (π.χ. κοντά σε κέντρα συλλογής), ενώ συλλέγονται από ΟΣΜ οπίσθιας φόρτωσης με διάταξη συμπίεσης με συχνότητα 3-4 φορές την εβδομάδα. Η πρακτική αυτή των container για τη διαλογή τόσο των βιοαποβλήτων όσο και των υπολοίπων υλικών στόχων παρουσιάζει μειωμένη αποδοτικότητα και αποτελεσματικότητα ως προς την ποσότητα και κυρίως ως προς την ποιότητα των υλικών στόχων. Για το λόγο αυτό η χρήση τους στην Καταλονία σταδιακά περιορίζεται. Εικόνα 32: Container χωρητικότητας L για τη συλλογή ΑΣΑ σε ειδικές περιπτώσεις (Gelabert et al., 2008) 91

92 Αναφορικά με τη συλλογή των βιοαποβλήτων σε κάδους ανά ομάδες κατοικιών, παρουσιάζονται διαφορετικού τύπου ΜΠΑ (Εικόνα 33), τροχήλατοι (δίτροχοι, τετράτροχοι), μη τροχήλατοι από πλαστικό ή μεταλλικό υλικό, κάδοι τύπου καμπάνας και με χωρητικότητα η οποία κυμαίνεται από 90L έως 3200 L με συνηθέστερο εύρος μεταξύ L. Οι κάδοι τοποθετούνται σε εξωτερικό δημόσιο χώρο μαζί με το ΜΠΑ των υπολειμματικών απορριμμάτων. Η συχνότητα αποκομιδής είναι περιοδική και καθορίζεται από την ποσότητα παραγωγής και τον τύπο του κάδου (ARC, 2011). Τα ΟΣΜ στην περίπτωση αυτή ποικίλουν σε πλευρικής, οπίσθιας και εμπρόσθιας φόρτωσης και η επιλογή του τύπου ΟΣΜ εξαρτάται από τα χαρακτηριστικά της εκάστοτε περιοχής (παραγόμενη ποσότητα, πληθυσμιακή κάλυψη, συχνότητα συλλογής, ΔσΠ λοιπών υλικών στόχων κ.α.) (Giró, 2003),. Τέλος, πρέπει να σημειωθεί ότι ανεξάρτητα από τη μέθοδο διαλογής των βιοαποβλήτων τα ΟΣΜ συνίσταται να είναι κλειστού τύπου και πλήρως στεγανοποιημένα. Εικόνα 33: Κάδοι για τη ΔσΠ των βιοαποβλήτων σε κάδους ανά ομάδες κατοικιών στην Καταλονία, Ισπανία (Giró & Guerrero, 2011). Τα κέντρα συλλογής στην Καταλονία λειτουργούν κατά κύριο λόγο για τη συλλογή υλικών στόχων των ΑΣΑ για τα οποία δεν υφίσταται διαθέσιμο σύστημα συλλογής π.χ. τύπου πόρτα-πόρτα ή σε κάδους ανά ομάδες κατοικιών. Τα κέντρα συλλογής δέχονται ροές αποβλήτων όπως τα επικίνδυνα και τα ογκώδη αστικά απορρίμματα καθώς και τα πράσινα (κηπευτικά κλπ), ενώ τα λειτουργικά στοιχεία περιγράφονται αναλυτικότερα στο κεφάλαιο 1.5. Τα κέντρα συλλογής στην Καταλονία ταξινομούνται σε τέσσερις διαφορετικές κατηγορίες με βάση την πληθυσμιακή κάλυψη και την απαιτούμενή επιφάνεια της εγκατάστασης (Πίνακας 15). Συνολικά απαριθμούνται 317 κέντρα συλλογής (λειτουργικά και υπό κατασκευή) η κατανομή των οποίων παρουσιάζεται στην Εικόνα 28 καλύπτοντας όλη την επικράτεια της αυτόνομης περιοχής της Καταλονίας. Πίνακας 15: Ταξινόμηση των κέντρων συλλογής στην Καταλονία (ARC, 2011b) Κέντρο Συλλογής Πληθυσμιακό εύρος (inh) Απαιτούμενη επιφάνεια (m²) Βασικός Τύπος Τύπος Α Τύπος Β Τύπος Γ Επιπλέον στην Καταλονία διατίθενται κινητά και μικρο-κέντρα συλλογής (Εικόνα 34) τα οποία λειτουργούν συμπληρωματικά των τυπικών κέντρων συλλογής προκειμένου να εξυπηρετήσουν κυρίως οικιστικές περιοχές με υψηλή πληθυσμιακή πυκνότητα. Τα κέντρα αυτού του τύπου συλλέγουν και μέρος των πράσινων απορριμμάτων στις περιοχές τις οποίες εξυπηρετούν. 92

93 Εικόνα 34: Kινητό-κέντρo συλλογής υλικών-στόχων (Gelabert et al., 2008) Αξιολόγηση ΔσΠ των βιοαποβλήτων Η διαλογή των βιοαποβλήτων στην Καταλονία άρχισε ουσιαστικά το 1998 λόγω της καθυστερημένης εφαρμογής του Διατάγματος 6/1993, ενώ καταλυτική ήταν η λειτουργία του διατάγματος 16/2003 στη συμμετοχή περισσότερων δήμων σε προγράμματα διαλογής όπως φαίνεται παραστατικά στο Διάγραμμα 25. Η επίδραση και η αποτελεσματικότητα των εφαρμοζομένων μέτρων και εργαλείων για την προώθηση της διαλογής των βιοαποβλήτων εκδηλώνεται από την αύξηση της συλλεγόμενης ποσότητας αυτών από 26.3 kg/(inh yr) το 2003 σε 54.6 το 2010 kg/(inh yr)13 (Διάγραμμα 26) καθώς και από τον αριθμό των συμμετεχόντων δήμων ιδιαίτερα αυτών με πληθυσμό μικρότερο των 5000 inh. Ενδεικτικά στο τέλος του 2010 καταγράφηκαν 698 δήμοι από το σύνολο των 947 της Καταλονίας οι οποίοι εφαρμόζουν συστήματα ΔσΠ για τα βιοαπόβλητα (Giró & Guerrero, 2011). Η εφαρμογής της ΔσΠ στα βιοαπόβλητα πραγματοποιείται σε δήμους με διαφορετικά χαρακτηριστικά ως προς την πληθυσμιακή πυκνότητά τους (αγροτικές, ημι-αστικές, αστικές), ενώ ως προς το πληθυσμιακό εύρος των δήμων η χρήση ΔσΠ έχει ως εξής Giró & Guerrero, 2011): 496 Δήμοι <5000 inh 179 Δήμοι μεταξύ έως inh και 23 Δήμοι > inh 13 Πρέπει να σημειωθεί ότι στην ποσότητα αυτή δεν περιλαμβάνονται τα πράσινα απορρίμματα τα οποία συλλέγονται στα κέντρα συλλογής. Η ποσότητα αυτή για το έτος 2010 ανέρχεται στους 106, tn ή 14.2 kg/(inh yr). 93

94 Αριθμός Δήμων με εφαρμογή ΔσΠ των βιοποβλήτων Εισαγωγή νέων Δήμων σε ΔσΠ βιοαποβλήτων Σύνολο Δήμων με ΔσΠ βιοαποβλήτων Εφαρμογή του μέτρου της υποχρεωτικής διαλογής των βιοαποβλήτων σε Δήμους <5000 inh (Διάταγμα 6/93) Λήξη της παράτασης εφαρμογής του μέτρου της υποχρεωτικής διαλογής των βιοαποβλήτων (Διάταγμα 6/93) Εφαρμογή υποχρεωτικής ΔσΠ των βιοαποβλήτων σε όλους τους Δήμους <5000 inh (Διάταγμα 1/2009) Επίδραση μέτρων Διαταγμάτων 15-16/2003 & 8/2008: - Φόρος ταφής - Επιστροφή φόρου Διάγραμμα 25: Εξέλιξη του αριθμού των δήμων με σύστημα ΔσΠ για τα βιοαπόβλητα κατά την περίοδο στην Καταλονία, Ισπανία (Giró & Guerrero, 2011). Ποσότητα βιοαποβλήτων από ΔσΠ (tn) 200 tn kg/(inh yr) Διάγραμμα 26: Εξέλιξη των συλλεγόμενων ποσοτήτων βιοαποβλήτων από ΔσΠ στην Καταλονία ( ) καθώς και ο στόχος ανάκτησης για το 2012 σύμφωνα με το Προγράμματα Διαχείρισης των ΑΣΑ στην Καταλονία ( ) (ARC, 2011). 94 Ποσότητα βιοαποβλήτων από ΔσΠ (kg/(inh yr))

95 Σύμφωνα με τα Διαγράμματα 26 και 29 παρατηρείται ότι η συνολική διαλογή των βιοαποβλήτων αυξάνεται χρονικά με το ποσοστό των προσμίξεων να ανέρχεται κατά μέσο όρο στο 13.6% w/w, ενώ η διακύμανση των τιμών καταγράφεται από 1 έως 25% w/w (ARC, 2011). Ένα σημαντικό μέρος των προσμίξεων αυτών αφορά στη χρήση πλαστικών σάκων γεγονός το οποίο οδήγησε στην λήψη μέτρων μέσω του Προγράμματος Διαχείρισης των ΑΣΑ στην Καταλονία ( ) για τον περιορισμό της χρήσης αυτών και την αντικατάσταση τους με βιοαποδομήσιμους σάκους φυτικής προέλευσης (Fontanals, 2010; ACR, 2007; Giró, 2003). Η διακύμανση αυτή των προσμίξεων οφείλεται κυρίως στη χρήση διαφορετικών μεθόδων διαλογής. Όπως παρουσιάζεται στα Διαγράμματα 27 και 28 οι δήμοι οι οποίοι εφαρμόζουν μέθοδο διαλογής πόρτα-πόρτα επιτυγχάνουν επίπεδα διαλογής με μέσες τιμές μεταξύ kg/(inh yr), ενώ παράλληλα η περιεκτικότητά τους σε προσμίξεις είναι λιγότερες από 5% w/w επιτυγχάνοντας σχεδόν πλήρη καθαρότητα στις περιπτώσεις όπου γίνεται χρήση βιοαποδομήσιμων σάκων (Gelabert et al., 2008). Αντίστοιχα τα επίπεδα διαλογής των βιοαποβλήτων με τη χρήση κάδων ανά ομάδες κατοικιών παρουσιάζεται μικρότερο εύρος ποσοτήτων μεταξύ kg/(inh yr) με ικανοποιητικά επίπεδα καθαρότητας. Η σημαντική αυτή διαφοροποίηση στην αποτελεσματικότητα ανάκτησης των βιοαποβλήτων των προγραμμάτων διαλογής βασίζεται κυρίως στο γεγονός ότι με τη μέθοδο πόρτα-πόρτα επιτυγχάνεται η εξατομίκευσης και η υπευθυνότητα του χρήστη ως προς την παραγωγή και τη διαλογή των βιοαποβλήτων. Το παραπάνω συμπέρασμα προκύπτει και από την μελέτη διαφορετικών συνδυασμών μεθόδων διαλογής των ΑΣΑ σε επιλεγμένους δήμους της Καταλονίας (Πίνακας 16) Διάγραμμα 27: Σύγκριση ΔσΠ βιοαποβλήτων με τη μέθοδο πόρτα-πόρτα και με τη χρήση κάδων ανά ομάδες κατοικιών ως προς τη καθαρότητα συλλογής συναρτήσει του πληθυσμιακού εύρους (2004) (Fontanals, 2010) 95

96 Διάγραμμα 28: Σύγκριση ΔσΠ βιοαποβλήτων με τη μέθοδο πόρτα-πόρτα και με τη χρήση κάδων ανά ομάδες κατοικιών ως προς την ποσότητα συλλογής συναρτήσει του πληθυσμιακού εύρους (2004) (Fontanals, 2010) Βιοαπόβλητα από ΔσΠ (tn/yr) Βιοαπόβλητα χωρίς προσμίξεις (t/y) Προσμίξεις (t/y) Διάγραμμα 29: Εξέλιξη της συλλογής βιοαποβλήτων στην Καταλονία (για τα έτη 2006 και 2007 δεν υπάρχουν διαθέσιμα δεδομένα) Giró & Guerrero, 2011) 96

97 Πίνακας 16: Αποτελέσματα διαφορετικών μεθόδων ΔσΠ σε δήμους της Καταλονίας ως προς την ανάκτηση και την ποιότητα των βιοαποβλήτων (Gelabert et al., 2008) Δήμος Πληθυσμός Έναρξη ΔσΠ Tona /10/2000 Rubí /07/2000 La Seu d Urgell /06/2000 Castellbisbal /12/1998 Mollet del Vallès /05/1999 Vila-Seca /01/1997 Σύστημα διαλογής και υλικά στόχοι Πόρτα Πόρτα Βιοαπόβλητα Υπολειμματικά Απορρίμματα Απορρίμματα Συσκευασίας & Χαρτί / Χαρτόνι Xρήση κάδων ανά ομάδες κατοικιών Γυαλί Συλλογή των βιοαποβλήτων σε κάδους ανά ομάδες κατοικιών Βιοαπόβλητα Χαρτί / Χαρτόνι Γυαλί Ανόργανα απορρίμματα Xρήση κάδων ανά ομάδες κατοικιών Βιοαπόβλητα Υπολειμματικά Απορρίμματα Χαρτί / Χαρτόνι Γυαλί Απορρίμματα Συσκευασίας Ημιυπόγεια containers Βιοαπόβλητα Χαρτί / Χαρτόνι Γυαλί Ανόργανα απορρίμματα Xρήση κάδων ανά ομάδες κατοικιών Βιοαπόβλητα Υπολειμματικά Απορρίμματα & Χαρτί / Χαρτόνι Γυαλί Απορρίμματα Συσκευασίας Xρήση κάδων ανά ομάδες κατοικιών Βιοαπόβλητα Υπολειμματικά Απορρίμματα & Χαρτί / Χαρτόνι Γυαλί Απορρίμματα Συσκευασίας tn % προσμίξεις Ανάκτηση βιοαποβλήτων % w/w Παραγωγή ΑΣΑ Βιοαπόβλητα από ΔσΠ 97

98 Από τα αποτελέσματα που προκύπτουν από τα διαφορετικά σε χρήση συστήματα ΔσΠ σε δήμους της Καταλονίας παρατηρείται ότι στην περίπτωση της εφαρμογής της μεθόδου πόρτα-πόρτα η ανάκτηση του υλικού στόχου είναι σημαντικά μεγαλύτερη (82.7%), ενώ παράλληλα επιτυγχάνεται μειωμένη περιεκτικότητα σε προσμίξεις (2.4%). Διαπιστώνεται επιπλέον ότι η συλλογή των βιοαποβλήτων σε κάδους ανά ομάδες κατοικιών παρουσιάζει χαμηλά ποσοστά ανάκτησης, ιδιαίτερα στις περιοχές με πληθυσμό άνω των 50,000 inh και περιεκτικότητα σε προσμίξεις η οποία είναι μεγαλύτερη του 10% w/w. % w/w 100 Προσμίξεις 80 Ανάκτηση Βιοαποβλήτων Tona Rubí La Seu d Urgell Castellbisbal Mollet del Vallès Vila-Seca Διάγραμμα 30: Αποτελέσματα διαφορετικών προγραμμάτων Διαλογής για τα βιοαπόβλητα σε δήμους της Καταλονίας (Gelabert et al., 2008) Η μέθοδος πόρτα-πόρτα στην Καταλονία έχει αποδειχθεί ότι είναι αποτελεσματικότερη και ενδείκνυται για δήμους με πληθυσμό κάτω των 10,000 inh. Εντούτοις, σύμφωνα με το φορέα διαχείρισης των αποβλήτων στην Καταλονία (Agència de Residus de Catalunya) θεωρείται ότι η ΔσΠ με τη μέθοδο πόρτα-πόρτα δύναται να επιτευχθεί και σε πυκνοκατοικημένα αστικά κέντρα παρουσιάζοντας τους τρόπους με τους οποίους είναι εφικτό σε σχετικό εγχειρίδιο (Gelabert et al., 2008). Αξιοσημείωτο παράδειγμα τέτοιας εφαρμογής στην Καταλονία αποτελεί ο Δήμος Vilassar de Mar ( 10,000 inh/km2) όπου εφαρμόζεται επιτυχώς πρόγραμμα ΔσΠ πόρτα-πόρτα με ποσοστά ανάκτησης βιοαποβλήτων για το έτος 2010 μεταξύ 83-90% w/w και ποσοστό προσμίξεων με εύρος τιμών % w/w (ACR, 2011). Η εκτιμώμενη συνολική ποσοστιαία ανάκτηση των βιοαποβλήτων στην Καταλονία για το 2010 ανέρχεται στο 30.16%w/w (ή kg/(inh/tr)) λαμβάνοντας υπόψη το σύνολο των μεθόδων διαλογής των βιοαποβλήτων (πόρτα-πόρτα, χρήση κάδων ανά ομάδες κατοικιών και κέντρα συλλογής) καθώς και τις προσμίξεις που εμπεριέχονται σε αυτά (Πίνακα 17). Επομένως, διαπιστώνεται ότι η επίτευξη του ελάχιστου στόχου της ανάκτησης βιοαποβλήτων του 55% w/w για το 2012 ενδεχομένως να μην επιτευχθεί. Αξίζει να σημειωθεί ότι με τη μέθοδο διαλογής πόρτα-πόρτα επιτυγχάνονται υψηλά ποσοστά ανάκτησης τα οποία κυμαίνονται από 60-85% w/w, ενώ αντίστοιχα με τη χρήση κάδων ανά ομάδες κατοικιών η αντίστοιχη τιμή είναι μεταξύ 15 και 50 % w/w (Giró, 2003). Δεδομένου της ποσοτικής και ποιοτικής υπερτερότητας της μεθόδου πόρτα-πόρτα έναντι της χρήσης κάδων ανά ομάδες κατοικιών αλλά και των ευνοϊκών συνθηκών αναφορικά με τη στρατηγική και την πολιτική διαχείρισης των βιοαποβλήτων στην Καταλονία, αναμένεται η περεταίρω αύξηση των δήμων για τη ΔσΠ με τη μέθοδο πόρτα-πόρτα και κατά επέκταση η αύξηση της ποσοστιαίας ανάκτησης των βιοαποβλήτων στην Καταλονία. 98

99 Πίνακας 17: Εκτιμώμενη ανάκτηση βιοαποβλήτων για το έτος 2010 στην Καταλονία με και χωρίς τις προσμίξεις Λαμβάνοντας Μη Λαμβάνοντας Μονάδες υπόψη τις υπόψη τις προσμίξεις προσμίξεις (4) Εν δυνάμει ανακτήσιμα βιοαπόβλητα (1) tn 991,385 1,147,575 Εν δυνάμει ανακτήσιμα βιοαπόβλητα (1) kg/(inh yr) % w/w kg/(inh yr) kg/(inh yr) % w/w (2) Ανάκτηση βιοαποβλήτων (μόνο διατροφικά) Ανάκτηση βιοαποβλήτων (2) (μόνο διατροφικά) Ανάκτηση βιοαποβλήτων (3) (τροφικά & πράσινα απορρίμματα) Ανάκτηση βιοαποβλήτων (3) (τροφικά & πράσινα απορρίμματα) (1) Θεωρείται ότι στα υπολειμματικά απορρίμματα (2,491,292.00tn) το 36% w/w είναι βιοαποβλήτα (ACR, 2007). Το σύνολο των βιοαποβλήτων από διαλογή είναι ίσο με 410,011 tn (3) Η ανάκτηση πράσινων απορριμμάτων ανέρχεται σε 106,989 tn (4) Στα βιοαπόβλητα από διαλογή περιλαμβάνονται 13.6% προσμίξεις (49,201tn) (2) Σύμφωνα με την πρακτική της ΔσΠ των βιοαποβλήτων στην Καταλονία το συνολικό κόστος συλλογής και μεταφοράς των βιοαποβλήτων με τη μέθοδο πόρτα-πόρτα σε σχέση με την χρήση κάδων ανά ομάδες κατοικιών δεν παρουσιάζει ουσιαστική διαφορά και κυμαίνεται στα ίδια περίπου επίπεδα (Gelabert et al., 2008). Από στοιχεία διαφόρων δήμους της Καταλονίας η κατανομή του κόστους της συλλογής και μεταφοράς με τη μέθοδο πόρτα-πόρτα περιλαμβάνει περίπου 60% σε μισθολογικές δαπάνες και 30% σε προμήθεια και λειτουργία των ΟΣΜ (Πίνακας 18), ενώ στην περίπτωση της μεθόδου ΔσΠ με κάδους ανά ομάδα κατοικιών η κατανομή του κόστους είναι αντίστροφη. Πίνακας 18: Κατανομή κόστους για τη ΔσΠ πόρτα-πόρτα (Gelabert et al., 2008) Δαπάνες Ποσοστό (%) Προσωπικό Προμήθεια και κατοχή ΟΣΜ (ασφάλιση, τέλη φορολόγησης κλπ) Συντήρηση ΟΣΜ και Αγορά καυσίμων Λοιπά έξοδα (π.χ. καθαρισμός, διοικητικό προσωπικό) 5-25 Σύνολο 100 Η μέθοδος διαλογής πόρτα-πόρτα είναι ένα ολοκληρωμένο σύστημα ΔσΠ το οποίο απαιτεί τη προσαρμογή της συχνότητας συλλογής των διαφορετικών υλικών στόχων σύμφωνα με τα χαρακτηριστικά της βιοαποδομησιμότητας, του όγκου παραγωγής τους κλπ. Επομένως, βασίζεται στην εντατική ανάκτηση και συλλογή των βιοαποβλήτων, ενώ παράλληλα μειώνεται η συχνότητα αποκομιδής των υπόλοιπων υλικών στόχων. Για το λόγο αυτό η εφαρμογή αυτής της μεθόδου απαιτεί την αλλαγή των συνθηκών συλλογής με ένα πιο ολοκληρωμένο τρόπο. Ενδεικτικό της εντατικοποίησης της συλλογής των βιοαποβλήτων αποτελεί το γεγονός ότι σε δώδεκα δήμους της Καταλονίας, οι οποίοι έχουν εφαρμόσει τη μέθοδο συλλογής πόρταπόρτα, διαπιστώνεται κατανομή 54 ± 13 % των διαθέσιμων πόρων για τη συλλογή 99

100 των βιοαποβλήτων ενώ το 18 ± 7% απαιτείται για την αποκομιδή των υπόλοιπων κλασμάτων των ΑΣΑ14 (Giró, 2003). Στον Πίνακα 19 παρουσιάζεται μια ενδεικτική κατανομή των απαιτούμενων εργατοωρών για τα κυριότερα συστήματα συλλογής τα οποία εφαρμόζονται στην Καταλονία για τη ΔσΠ των βιοαπόβλητα και την αποκομιδή των υπόλοιπων ΑΣΑ. Παρατηρείται επομένως ότι με τη μέθοδο διαλογής πόρτα-πόρτα η συχνότητα αποκομιδής των βιοαποβλήτων πραγματοποιείται συνήθως 3-4 φορές την εβδομάδα με την υψηλότερη συχνότητα να εφαρμόζεται κατά την περίοδο του καλοκαιρού. Η στοχευμένη ΔσΠ των βιοαποβλήτων και η επίτευξη υψηλών ποσοστών ανάκτησης έχει ως αποτέλεσμα τον περιορισμό των απαιτούμενων δρομολογίων για την αποκομιδή των υπολειμματικών απορριμμάτων των οποίων η συχνότητα συλλογής πραγματοποιείται 1 με 2 φορές την εβδομάδα (Gelabert et al., 2008). Στη περίπτωση της εφαρμογής ΔσΠ με κάδους ανά ομάδες κατοικιών η συλλογή των βιοαποβλήτων και των υπολειμματικών απορριμμάτων γίνεται συνήθως 4 και 6 φορές αντίστοιχα την εβδομάδα. Με βάση τη συχνότητα και τις εργατοώρες συλλογής προκύπτει ότι το συνολικό κόστος του προσωπικού είναι όμοιο στις δύο εξεταζόμενες μεθόδους συλλογής που εφαρμόζονται στην Καταλονία. Πίνακας 19: Σύγκριση της κατανομής εργατοωρών για τη ΔσΠ των ΑΣΑ με τις μεθόδους διαλογής πόρτα-πόρτα και με τη χρήση κάδων συλλογής ανά ομάδες κατοικιών (Gelabert et al., 2008; Giró, 2003) ΔσΠ Ροή ΑΣΑ Συχνότητα Εργατοώρες Εργατοώρες % συλλογής ανά ανά ημέρα ανά εβδομάδα εβδομάδα Πόρτα πόρτα Βιοαπόβλητα Υπόλοιπα ΑΣΑ Σύνολο Συλλογή με κάδους Βιοαπόβλητα ανά ομάδες κατοικιών Υπόλοιπα ΑΣΑ Σύνολο Ως προς το κόστος προμήθειας συντήρησης και λειτουργίας των ΟΣΜ σε ΔσΠ με τη μέθοδο πόρτα-πόρτα, διαπιστώνεται ότι η χρήση μικρότερων και πιο ευέλικτων οχημάτων χωρίς διάταξη συμπίεσης (λόγω υψηλής πυκνότητας των βιοαποβλήτων) είναι μια εφικτή και οικονομική λύση για τη συλλογή των βιοαποβλήτων. Αναφορικά με το κόστος επεξεργασίας από ΔσΠ (επεξεργασία βιοαποβλήτων και υπολειμματικών απορριμμάτων, φόρος διάθεσης σε ΧΥΤΑ) διαπιστώνεται ότι στην περίπτωση της μεθόδου πόρτα-πόρτα το κόστος είναι μικρότερο συγκριτικά με τη χρήση κάδων συλλογής ανά ομάδες κατοικιών καθότι επιτυγχάνεται μεγαλύτερη ανάκτηση των βιοαποβλήτων με μικρότερο ποσοστό προσμίξεων. Σύμφωνα με τους Gelabert et al. (2008) ένα ενδεικτικό κόστος επεξεργασίας ανέρχεται συνολικά στα και /tn για τη ΔσΠ πόρτα πόρτα και τη χρήση containers αντίστοιχα, χωρίς όμως να συμπεριλαμβάνεται στο κόστος οι νέοι φόροι διαχείρισης των υπολειμματικών απορριμμάτων και η επιστροφή φόρου με βάση το ποσοστό 14 Πρέπει να σημειωθεί ότι η συλλογή πόρτα-πόρτα στις Μεσογειακές χώρες είναι πιο εντατική από ότι στις κεντρικές και βόρειες Ευρωπαϊκές χώρες. 100

101 καθαρότητας των υλικών στόχων από ΔσΠ όπως προκύπτουν από το νέο Διάταγμα 8/2008. Στο σημείο αυτή αξίζει να αναφερθεί ότι η ανάκτηση βιοαποβλήτων υψηλής καθαρότητας με τη μέθοδο πόρτα -πόρτα επιτρέπει τη διαχείριση του ρεύματος αυτού με αερόβια τεχνολογία η οποία δεν διαθέτει σύνθετες μηχανολογικές διατάξεις αποφεύγοντας επιπλέον κεφαλαιουχικές (π.χ. μηχανολογικά στοιχεία και εξοπλισμό) και λειτουργικές δαπάνες οι οποίες με τη σειρά τους δύναται να μειώσουν περαιτέρω το κόστος διαχείρισης. Σε μελέτη που έγινε για την περίπτωση της Καταλονίας διαπιστώνεται ότι η ΔσΠ βιοαποβλήτων με τη μέθοδο πόρτα-πόρτα δύναται να επιτευχθεί μείωση στο κόστος αερόβιας επεξεργασίας κατά 20 έως 23% ανάλογα με το επίπεδο εντατικοποίησης της ΔσΠ (Πίνακα 20). Αυτό ενδέχεται να πραγματοποιηθεί μόνο στις περιπτώσεις όπου το επίπεδο των προσμίξεων είναι μικρότερο του 5% w/w καθότι σε αυτά τα επίπεδα (α) δεν απαιτείται επιπλέον εξοπλισμός διαχωρισμού των προσμίξεων στις εγκαταστάσεις επεξεργασίας, και (β) η διαστασιολόγηση της μονάδας επεξεργασίας δεν λαμβάνει υπόψη το επιπλέον φορτίο προερχόμενο από τις προσμίξεις Πίνακας 20: Ανάλυση κόστους εγκατάστασης μονάδας αερόβιας επεξεργασίας με δυναμικότητα tn/yr ανάλογα με το επίπεδο των προσμίξεων στα βοαπόβλητα (Gelabert et al., 2008). Απαιτούμενες Μη Εντατικό πρόγραμμα ΔσΠ Μη Εντατικό πρόγραμμα ΔσΠ δραστηριότητες βιοαποβλήτων Προσμίξεις 15% Προσμίξεις Προσμίξεις 15% Προσμίξεις w/w <5% w/w w/w <5% w/w Εργασίες 214 /tn 191 /tn 263 /tn 235 /tn Εξοπλισμός 78 /tn 74 /tn 127 /tn 118 /tn κομποστοποίησης Εξοπλισμός 53 /tn 0 /tn 53 /tn 0 /tn απομάκρυνσης προσμίξεων Σύνολο 346 /tn 266 /tn 443 /tn 353 /tn Εξοικονόμηση 23% 20% Η αρμόδιος φορέας διαχείρισης αποβλήτων στην Καταλονία συνιστά τη κατανομή κόστους για την ενημέρωση την επικοινωνία και την πληροφόρηση του κοινού μεταξύ /inh κατά την έναρξη εφαρμογής και υλοποίησης του προγράμματος πόρτα-πόρτα. Το κόστος αυτό είναι μεγαλύτερο σε σχέση με το αντίστοιχο της διαλογής με χρήση κάδων ανά ομάδες κατοικιών αλλά το κόστος σε βάθος χρόνου μειώνεται σε 1-2 /(inh yr) (Gelabert et al., 2008). 101

102 6.5. Ηνωμένο Βασίλειο Αγγλία Το Ηνωμένο Βασίλειο και ειδικότερα η Αγγλία επιλέχθηκε ως μελέτη περίπτωσης δεδομένου ότι έχει παρουσιάσει σημαντική βελτίωση αναφορικά με τη διαχείριση των βιοαποδομήσιμων οργανικών αποβλήτων τη τελευταία δεκαετία. Η ΔσΠ των πράσινων απορριμμάτων είναι ευρέως διαδεδομένη, ενώ η ΔσΠ των τροφικών απορριμμάτων παρότι είναι σε πρώιμο στάδιο ανάπτυξης αναμένεται να βρει άμεση και ευρύτερη εφαρμογή σε όλη την επικράτεια δεδομένου ότι διαμορφώνεται με βάση επιτυχημένες πρακτικές που υλοποιούνται σε άλλες χώρες της Ε.Ε Νομοθετικό πλαίσιο ΔσΠ των βιοαποβλήτων Τα βασικά μέτρα και εργαλεία αναφορικά με την άμεση ή έμμεση ενίσχυση της εφαρμογής ΔσΠ των βιοαποβλήτων στις τοπικές αρχές της Βρετανίας και ειδικότερα της Αγγλία έχουν να κάνουν κυρίως με την εκτροπή τους από τους ΧΥΤΑ. Το Διάταγμα για τα Απόβλητα και τις Εκπομπές το 2000 (Waste and Emissions Trading Act 2003), το οποίο ενσωματώνει την Οδηγία της ΕΕ για την ταφή των αποβλήτων (1999/31/ΕΚ) στο Βρετανικό δίκαιο, και στη συνέχεια οι Κανονισμοί περί κατανομής δικαιωμάτων διάθεσης & σύστημα εμπορίας αποβλήτων το 2004 (Landfill Allowances & Trading Scheme Regulations LATS Regulations) αποτελούν τα κύρια μέτρα για την ενθάρρυνση των τοπικών αρχών αναφορικά με την εκτροπή των βιοαποβλήτων από τους ΧΥΤΑ στην Αγγλία (Mills & Andrews, 2009; Gibbs & Hogg, 2007). Σύμφωνα με την Οδηγία 1999/31/EK της ΕΕ η σταδιακή μείωση της διάθεσής των βιοποδομήσιμων οργανικών αποβλήτων στους ΧΥΤΑ για την περίπτωση της Βρετανίας έχει ως εξής Το 2010 μείωση στο 75% w/w σε σχέση με το 1995 Το 2013 μείωση στο 50% w/w σε σχέση με το 1995 Το 2020 μείωση στο 35% w/w σε σχέση με το 1995 Ο κανονισμός LATS διαμόρφωσε στην Αγγλία έναν αγορακεντρικό μηχανισμό κατανομής δικαιωμάτων διάθεσης βιοαποδομήσιμων οργανικών αποβλήτων στους ΧΥΤΑ (Landfill Allowance Trading Scheme - LATS) ο οποίος σχεδιάστηκε με σκοπό την επίτευξη των στόχων της Οδηγίας 1999/31/ΕΚ. Ο μηχανισμός αυτός δίνει τη δυνατότητα της ανταλλαγής δικαιωμάτων διάθεσης βιοαποδομήσιμων οργανικών αποβλήτων στους ΧΥΤΑ μεταξύ των τοπικών αρχών. Το σύνολο των δικαιωμάτων που αποδίδονται στις τοπικές αρχές περιορίζεται σταδιακά, ενώ στις περιπτώσεις υπέρβασης των επιτρεπόμενων ποσοτήτων διάθεσης, επιβάλλονται υψηλά πρόστιμα ανά τόνο αποβλήτων στις τοπικές αρχές (Gilbert & Nichols 2006). Σύμφωνα με την ανασκόπηση της πολιτικής για τα απόβλητα στην Αγγλία το 2011, ο προαναφερόμενος μηχανισμός αναμένεται να καταργηθεί το 2013 (Defra, 2011) καθότι διαπιστώνεται ότι ο φόρος διάθεσης σε ΧΥΤΑ υπερκαλύπτει ως κινητήρια δύναμη ανακύκλωσης των οικιακών απορριμμάτων στις τοπικές αρχές. Ο φόρος διάθεσης των αποβλήτων στους ΧΥΤΑ έχει ως βασικό σκοπό να καταστήσει οικονομικότερες τις φιλικές προς το περιβάλλον μεθόδους διαχείρισης των αποβλήτων έναντι των συμβατικών μεθόδων διάθεσής τους. Στην Αγγλία τα τελευταία χρόνια παρατηρείται η σταδιακή αύξηση του φόρου διάθεσης ο οποίος μέχρι πρότινος έχει διαμορφωθεί στις 56 ο τόνος ενώ το 2014/15 θα λάβει και τη μέγιστη τιμή του ίση με 80 ο τόνος ( 8 ετήσια αύξηση). (Defra, 2011, 2007). 102

103 Οι τελευταίες πολιτικές εξελίξεις αναφορικά με τη ΔσΠ στη Αγγλία αφορούν στην ενσωμάτωση της νέας οδηγίας πλαίσιο της Ε.Ε. για τα απόβλητα (2008/98/ΕΚ) στην Αγγλική νομοθεσία με τον πρόσφατο κανονισμός για τα απόβλητα το 2011 (Waste England and Wales Regulations 2011) ο οποίος μεταξύ άλλων προβλέπει τη ανακύκλωση του 50% w/w των ΑΣΑ μέχρι το 2020 (Defra, 2011). Σύμφωνα με τη στρατηγική για τα απόβλητα το 2000 στην Αγγλία (Waste Strategy 2000) προβλεπόταν η επίτευξη συγκεκριμένων δεσμευτικών στόχων ανακύκλωσης των οικιακών απορριμμάτων για το 2003/4 και το 2005/6 ίσους με 18 και 25%w/w αντίστοιχα. Στη συνέχεια με τη στρατηγική για τα απόβλητα το 2007 στην Αγγλία τα βιοαπόβλητα και ειδικότερα τα τροφικά απορρίμματα αποτελούν βασική προτεραιότητα για την επίτευξη των στόχων της Οδηγίας 1999/31/ΕΚ ως προς την εκτροπή τους από τους ΧΥΤΑ. Για το λόγο αυτό καθορίστηκαν νέοι εθνικοί στόχοι για την ανακύκλωση και την κομποστοποίηση των οικιακών απορριμμάτων καθώς και για την ανάκτηση των ΑΣΑ. Το σύνολο των ανωτέρω στόχων παρατίθενται στον Πίνακα 21. Πίνακας 21: Στόχοι αναφορικά με τη διαχείριση των ΑΣΑ και των οικιακών απορριμμάτων στην Αγγλία σύμφωνα με τη στρατηγική για τα απόβλητα το 2007 θέτοντας το 2000 ως έτος αναφοράς (Defra, 2007) Οικιακά απορρίμματα μετά την επαναχρησιμοποίηση, ανακύκλωση και κομποστοποίηση (Εκ. τόνοι) Ποσοστό μείωσης με βάση την παραγόμενη ποσότητα για το έτος 2000 (%) Κατά κεφαλήν παραγόμενη ποσότητα kg/(inh yr) Ποσοστό μείωσης με βάση την κατά κεφαλήν παραγόμενη ποσότητα (%) Στόχος ανακύκλωσης & κομποστοποίησης οικιακών απορριμμάτων (%) Ανάκτηση (ανακύκλωση, βιολογική επεξεργασία, ανάκτηση ενέργειας) ΑΣΑ (%) Υφιστάμενη κατάσταση διαχείρισης των βιοαποβλήτων Το 2010/11 η κατά κεφαλήν παραγωγή οικιακών απορριμμάτων στην Αγγλία ανέρχεται στα 452 kg/(inh yr) (23.4 εκ. τόνοι) εκ των οποίων τα 182 kg/(inh yr) ή 40.3% w/w επαναχρησιμοποιούνται, ανακυκλώνονται ή επεξεργάζονται βιολογικά (κυρίως κομποστοποίηση) επιτυγχάνοντας τους στόχους που έχουν τεθεί σύμφωνα με τη στρατηγική για τα απόβλητα το 2007 (Διαγράμματα 31) (Defra, 2011a). Όπως παρατηρείται από τα Διαγράμματα 32 και 33 η επεξεργασία και η ανάκτηση των συλλεγόμενων βιοαποβλήτων (πράσινα και τροφικά απορρίμματα) αποτελεί σημαντικό ποσοστό ως προς τη συνολική ανακτώμενη ποσότητα οικιακών απορριμμάτων στην Αγγλία. 103

104 Χιλ. τόνοι Λοιπά Θερμική επεξεργασία (χωρίς ανάκτηση ενέργειας) Θερμική επεξεργασία (με ανάκτηση ενέργειας) Ανακύκλωση / / / / / / / / / / /01 ΧΥΤΑ 0 Διάγραμμα 31: Διαχείριση συλλεγόμενων ΑΣΑ από τις τοπικές αρχές στην Αγγλία την περίοδο 2000/ /11 (Στα ΑΣΑ περιλαμβάνονται κυρίως οικιακά απορρίμματα αλλά και μικρές ποσότητες εμπορικών απορριμμάτων) (Defra, 2011b) 45% Ανακύκλωση Βιοαποβλήτων (% των οικιακών απορριμμάτων) 40% 35% Ανακυκλώσιμα (% των οικιακών απορριμμάτων) 30% 25% 20% 15% 10% 2009/ / / / / / / / / / / /99 0% 1997/98 5% Διάγραμμα 32: Ποσοστιαία ανακύκλωση οικιακών απορριμμάτων (βιοαποβλήτων και ανακυκλώσιμων) για την περίοδο 1997/ στην Αγγλία (Defra, 2011d) 104

105 χιλ. τόνοι Άλλα υλικά Μεταλλικές συσκευασίες-δοχεία Πλαστικό Υφάσματα Απορρίμματα μετάλλων/αηηε Γυαλί Χαρτί/χαρτόνι Σύμμικτα Κόμποστ / / /8 2006/7 2005/ / / / / / Διάγραμμα 33: Ανακύκλωση υλικών στόχων των οικιακών απορριμμάτων στην Αγγλία για την περίοδο 1997/ /08 (Defra, 2007) Πρέπει να σημειωθεί ότι για το έτος 2006/07 η παραγόμενη ποσότητα τροφικών απορριμμάτων στην Αγγλία ανέρχεται στους 5 εκ. τόνους (7 εκ. τόνους στο Ηνωμένο Βασίλειο) το οποίο αποτελεί το 18 % w/w (περίπου 216 kg/(hh yr)) του συνόλου των παραγόμενων οικιακών απορριμμάτων, ενώ αντίστοιχα τα πράσινα απορρίμματα συνθέτουν το 16% w/w με ποσότητα ίση με 4.4 εκ. τόνους (Διάγραμμα 34) (Defra, 2007; Hogg et al., 2007). Χαρτί Χαρόνι 2% 3% 4% 4% Τροφικά υπολείμματα 14% 23% Πράσινα απορρίμματα Πλαστικά Γυαλί Μέταλλα 6% 18% Ξύλο Υφάσματα 10% 16% ΑΗΗΕ Λοιπά Διάγραμμα 34: Τυπική σύνθεση των οικιακών απορριμμάτων στην Αγγλία το 2006/07 (Defra, 2011c) Όπως αποτυπώνεται στο Διάγραμμα 34, σημαντικό μέρος των ΑΣΑ (43.4% w/w το 2011) και κατά επέκταση των βιοαποβλήτων καταλήγουν σε ΧΥΤΑ αλλά σταδιακά το ποσοστό αυτό μειώνεται λόγω των πολιτικών δράσεων για τη στοχευμένη ΔσΠ 105

106 των βιοαποβλήτων και την επεξεργασία αυτών με βιώσιμο τρόπο επιτυγχάνοντας τους βραχυπρόθεσμους στόχους της Οδηγίας 1999/31/ΕΚ για το 2010 (Defra, 2011a). Σύμφωνα με μελέτη της WRAP το 2009/10 (Gilbert et al., 2011), για την περίπτωση της Αγγλίας, η συλλογή πράσινων απορριμμάτων ανέρχεται στους 2,603,423 tn (3,163,753 tn στο Ηνωμένο Βασίλειο), ενώ επιπλέον ποσότητα παρέχεται στο σύστημα διαχείρισης με τους κάδους σύμμεικτης συλλογής πράσινων και τροφικών απορριμμάτων η οποία υπολογίζεται στους 469,571 tn (586,868 tn στο Ηνωμένο Βασίλειο) (Gilbert et al., 2011). Επιπρόσθετα, από τη στοχευμένη ΔσΠ των τροφικών απορριμμάτων προέρχονται 89,028 tn (110,381 tn στο Ηνωμένο Βασίλειο) (Gilbert et al., 2011). Οι προαναφερόμενες ποσότητες συλλογής αποτυπώνουν την αποτελεσματικότητα της ΔσΠ των πράσινων απορριμμάτων, ενώ αναμένεται η περαιτέρω αύξηση των συλλεγόμενων τροφικών απορριμμάτων δεδομένου της πρόσφατης εισαγωγής συστήματος ΔσΠ για τη ροή αυτή των βιοαποβλήτων. Σε αντίθεση με άλλες χώρες τη ΕΕ, στο Ηνωμένο Βασίλειο βάσει κανονισμού (Animal By-Products Regulations - ABPR15), η διαχείριση (συλλογή, μεταφορά και επεξεργασία) των τροφικών απορριμμάτων που εμπεριέχουν οργανικά ζωικής προέλευσης πρέπει να πραγματοποιείται υπό ελεγχόμενες συνθήκες και σε εγκεκριμένες μονάδες (Animal Health Service facilities) (Mills & Andrews, 2009). Επομένως, η επεξεργασία των βιοαποβλήτων διαφοροποιείται ανάλογα με τις ροές συλλογής από τα συστήματα ΔσΠ βασει των προδιαγραφών του κανονισμού ABPR. Επί του παρόντος στην Αγγλία και στη Βρετανία η κομποστοποίηση είναι η πλέον διαδεδομένη μέθοδος για τη διαχείριση των βιοαποβλήτων. Αναλυτικότερα τα πράσινα απορρίμματα τα οποία συλλέγονται χωριστά επεξεργάζονται σε μονάδες κομποστοποίηση ανοιχτού τύπου, ενώ στην περίπτωση των τροφικών απορριμμάτων τα οποία συλλέγονται χωριστά ή μαζί με τα πράσινα απορρίμματα, η επεξεργασία λαμβάνει σε μονάδες κομποστοποίηση κλειστού τύπου. Στην Αγγλία λειτουργούν μόνο δύο μονάδες αναερόβιας επεξεργασίας για τα τροφικά απορρίμματα, ενώ αναμένεται να αυξηθεί ο διαθέσιμος αριθμός τους (Mills & Andrews, 2009). Διαπιστώνεται ότι η αναερόβια χώνευση δεν είναι το ίδιο διαδεδομένη όσο η κομποστοποίηση αλλά προβλέπεται η σημαντική ανάπτυξή της δεδομένου (α) των μεγαλύτερων ποσοτήτων ανάκτησης τροφικών απορριμμάτων από την άμεση και ευρύτερη εφαρμογής της νεοσύστατης ΔσΠ στο εγγύς μέλλον και (β) των σημαντικών περιβαλλοντικών, οικονομικών και κοινωνικών πλεονεκτημάτων της αναερόβιας επεξεργασίας σε σχέση με τις εναλλακτικές μεθόδους διαχείρισης (κομποστοποίηση & θερμική επεξεργασία) όπως αυτά έχουν προκύψει από πρόσφατες εθνικές μελέτες αναφορικά με τη διαχείριση των τροφικών απορριμμάτων (Defra, 2011; Franckx et al., 2010; Gibbs & Hogg, 2007; 2008). Η οικιακή κομποστοποίηση στο Ηνωμένο Βασίλειο αποτελεί μια πρακτική για τη μείωση των ποσοτήτων διαχείρισης των βιοαποβλήτων και για το λόγο αυτό προβλέπεται η προώθηση και ενίσχυση της δράσης της για την επίτευξη των στόχων οι οποίοι προβλέπονται στη στρατηγική διαχείρισης των βιοαποβλήτων. Από το 2004 έως το 2009 έχουν επιδοτηθεί και διανεμηθεί περίπου 1.7 εκ. οικιακοί κομποστοποιητές (Davey et al., 2009; Hogg et al., 2007). Η εκτιμώμενη ετήσια ποσότητα εκτροπής των βιοαποβλήτων από τους ΧΥΤΑ από την οικιακή 15 Σε συμφωνία με τον Κανονισμό (ΕΚ) αριθ.1774/2002 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 3ης Οκτωβρίου 2002 για τον καθορισμό υγειονομικών κανόνων σχετικά με τα ζωικά υποπροϊόντα που δεν προορίζονται για κατανάλωση από τον άνθρωπο 106

107 κομποστοποίηση ανέρχεται στα kg ανά οικία εκ των οποίων το μεγαλύτερο μέρος είναι πράσινα απορρίμματα (Davey et al., Ως προς την κομποστοποίηση σε επίπεδο κοινότητας δεν υπάρχουν στοιχεία αλλά σύμφωνα με την πρόσφατη ανασκόπηση της στρατηγικής διαχείρισης των αποβλήτων στην Αγγλία θα πραγματοποιηθεί η ενίσχυση και η προώθηση της για την παραγωγή κόμποστ προστιθέμενης αξίας (π.χ. έλεγχος της διεργασίας, πιστοποίηση του προϊόντος κλπ) Συστήματα ΔσΠ των βιοαποβλήτων Η ΔσΠ των βιοαποβλήτων με εξαίρεση τα πράσινα απορρίμματα δεν έχει εφαρμοσθεί ευρέως στην Βρετανία. Στην πλειοψηφία των αρμόδιων αρχών τα τροφικά συλλέγονται μαζί με τα υπολειμματικά απορρίμματα, ενώ στις περιπτώσεις όπου εφαρμόζεται ΔσΠ για τα τροφικά απορρίμματα, η συλλογή τους γίνεται μαζί με τα πράσινα με τη χρήση κοινών κάδων ανά ομάδες κατοικιών. Εξαιτίας όμως των πρόσφατων πολιτικών εξελίξεων στις τοπικές αρχές παρουσιάζεται πλέον η στοχευμένη ΔσΠ των τροφικών απορριμμάτων η οποία αρχίζει και λαμβάνει σημαντικές διαστάσεις με τη χρήση τροποποιημένου συστήματος πόρτα-πόρτα. Σύμφωνα με μελέτη της EUNOMIA (2007), περίπου τοπικές αρχές εφαρμόζουν ΔσΠ για τα τροφικά απορρίμματα εκ των οποίων στοχεύουν στην αποκλειστική συλλογή αυτών ανεξάρτητα από τη ΔσΠ των πράσινων απορριμμάτων (Hogg et al., 2007). Η διαμόρφωση συστήματος ΔσΠ για τα τροφικά απορρίμματα στην Αγγλία και στη Βρετανία βασίζεται σε σημαντικό βαθμό από τις προδιαγραφές των υφιστάμενων μονάδων βιολογικής επεξεργασίας και τη συμφωνία αυτών με τις διατάξεις του κανονισμού ABPR αναφορικά με τη διαχείριση και επεξεργασία των τροφικών απορριμμάτων στα οποία περιλαμβάνονται οικιακά απορρίμματα ζωικής προέλευσης (π.χ. κρέας, ψάρι). Επομένως, σε ορισμένες τοπικές αρχές στις οποίες απουσιάζουν κατάλληλες υποδομές, όπως αυτές απαιτούνται από των ανωτέρω κανονισμό, εφαρμόζουν εξειδικευμένη ΔσΠ για τα τροφικά απορρίμματα στα οποία δεν περιλαμβάνονται τα οικιακά οργανικά απορρίμματα ζωικής προέλευσης (Mills & Andrews, 2009). Η διαφοροποίηση αυτή έχει σημαντικό αντίκτυπο στην εφαρμογή της διαλογής των βιοαποβλήτων καθότι αποθαρρύνει τη συμμετοχή των νοικοκυριών, εφόσον η εφαρμογή των συστημάτων ΔσΠ πρέπει να είναι όσο το δυνατό πιο απτή και πρακτική στο χρήστη. Η εφαρμογή των προαναφερόμενων σχημάτων διαλογής έχει περιοριστεί πλέον δεδομένου ότι παρουσιάζουν σημαντικά προβλήματα βιωσιμότητας, ενώ παράλληλα η βιομηχανία επεξεργασίας βιοαποβλήτων στη Βρετανία εμφανίζει σημαντική πρόοδο βασιζόμενη στα πρότυπα του κανονισμού ABPR (Bridgwater & Parfitt, 2009; Mills & Andrews, 2009). Στη συνέχεια γίνεται περιγραφή των μεθόδων ΔσΠ των βιοαποβλήτων οι οποίες βρίσκουν εφαρμογή στη Βρετανία. Σύμφωνα με την τροποποιημένη ΔσΠ τύπου πόρτα-πόρτα τα νοικοκυριά προμηθεύονται ένα μικρό οικιακό κάδο εσωτερικής χρήσης, βιοαποδομήσιμους σάκους καθώς και ένα κάδο μεγαλύτερης χωρητικότητας ο οποίος τοποθετείται σε ιδιωτικό χώρο εξωτερικά της οικείας (Mills & Andrews, 2009). Ο μικρός οικιακός κάδος χρησιμοποιείται για τη συλλογή και την προσωρινή αποθήκευση των τροφικών απορριμμάτων κατά την παραγωγή τους στο εσωτερικό της οικίας. Η χωρητικότητά του είναι συνήθως μεταξύ 5-7L αλλά υπάρχουν 107

108 διαθέσιμοι και οικιακοί κάδοι των 10L16. Οι οικιακοί κάδοι δύναται να είναι διάτρητοι αλλά και χωρίς οπές (Εικόνα 35). Στην πρώτη περίπτωση έχει παρατηρηθεί ότι η χρήση τους μειώνει τη μάζα του οργανικού υλικού, δεν παρατηρούνται οχλήσεις λόγω οσμών, ενώ συνίσταται πάντοτε η τοποθέτηση βιοαποδομήσιμων σάκων. Στη δεύτερη περίπτωση η χρήση σάκων δεν προαπαιτείται και για το λόγο αυτό πολλές φορές τοποθετείται χαρτί π.χ. εφημερίδες, για την κάλυψη της εσωτερικής επιφάνειας του κάδου. Οι οικιακοί κάδοι εκφορτώνονται με συχνή περιοδικότητα π.χ. όταν πληρώνονται ή τουλάχιστον δύο φορές την εβδομάδα, στο κάδο εξωτερικής χρήσης. Εικόνα 35: Βιοαποδομήσιμοι σάκοι και οικιακοί κάδοι προσωρινής αποθήκευσης των τροφικών απορριμμάτων με και χωρίς οπές (WRAP, 2009) Οι σάκοι κατασκευάζονται από βιοαποδομήσιμο υλικό και τοποθετούνται στο εσωτερικό του οικιακού κάδου για τη συλλογή των τροφικών απορριμμάτων. Η εξακρίβωση της βιαποδομησιμότητας τους βασίζεται σε πρότυπες μεθόδους ανάλυσης (π.χ. CEN standard EN 13432). Σύμφωνα με έρευνα της (Mills & Andrews, 2009) διαπιστώνεται ότι η εφαρμογή βιοαποδομήσιμων σάκων βοηθάει στην απουσία οχλήσεων στα νοικοκυριά κατά τη διαλογή των βιοαποβλήτων (οσμές, καθαριότητα, στραγγίσματα), ενώ παράλληλα εμφανίζει πρακτική εφαρμογή στην εκφόρτωση του περιεχομένου στου στον εξωτερικό κάδο συλλογής. Το βασικό μειονέκτημα της χρήσης των βιοαποδομήσιμων σάκων αποτελεί το κόστος τους το οποίο είναι περίπου ίσο με 21% των συνολικών δαπανών της συλλογής και μεταφοράς των βιοαποβλήτων (στην περίπτωση που οι τοπικές αρχές τους παρέχουν χωρίς επιβάρυνση στα νοικοκυριά). Από την πρακτική εφαρμογή των σάκων στην Αγγλία διαπιστώνονται τρεις εναλλακτικοί τρόποι εφαρμογής από τις τοπικές αρχές. Η πρώτη εφαρμογή αφορά στη συνεχή προμήθεια σάκων χωρίς την επιβάρυνση των νοικοκυριών. Η δεύτερη εφαρμογή αφορά στην παροχή σάκων κατά την εισαγωγή του συστήματος ΔσΠ των βιοαποβλήτων, ενώ στη συνέχεια οι συμμετέχοντες προβαίνουν οι ίδιοι στην αγορά βιοδιασπώμενων σάκων. Η τρίτη και τελευταία εφαρμογή περιλαμβάνει την ενθάρρυνση των νοικοκυριών στη χρήση εφημερίδων ή στην αγορά σάκων με δική τους πρωτοβουλία. Η πρώτη και δεύτερη εφαρμογή είναι οι πιο διαδεδομένες ανάλογα με την οικονομική δυνατότητα της εκάστοτε τοπικής αρχής. Τέλος, για την περιοδική εκφόρτωση των τροφικών απορριμμάτων των οικιακών κάδων παρέχεται στα νοικοκυριά, εξωτερικός κάδος (Εικόνα 36) το περιεχόμενο του οποίου συλλέγουν οι υπηρεσίες καθαριότητας των τοπικών αρχών σε προκαθορισμένο πρόγραμμα 16 Σύμφωνα με στοιχεία της WRAP (2009) το κόστος του οικιακού κάδου κυμαίνεται από ενώ συνίσταται στις τοπικές αρχές να το παρέχουν στα νοικοκυριά χωρίς χρέωση για την προώθηση και την ενίσχυση της ΔσΠ. 108

109 αποκομιδής. Οι εν λόγω κάδοι είναι κατασκευασμένοι από πλαστικό και φέρουν πώμα με δυνατότητα κλειδώματος καθώς και χειρολαβή για την ευχερή μεταφορά και εκκένωση του περιεχομένου τους στο ΟΣΜ. Η χωρητικότητα του κάδου κυμαίνεται από 20-25L η οποία εξυπηρετεί την πλειονότητα των νοικοκυριών για την εβδομαδιαία αποκομιδή των τροφικών απορριμμάτων. Σύμφωνα με τους Mills & Andrews (2009) το κόστος προμήθειας των εξωτερικών κάδων κυμαίνεται από εξαρτώμενο από το μέγεθος, το σχεδιασμό και την ποσότητα παραγγελίας. Σε πολυπληθής οικογένειες ή σε οικογένειες με μεγάλη παραγωγή τροφικών απορριμμάτων ενδείκνυται η χρήση εξωτερικών κάδων με χωρητικότητα L ή η χρήση δύο κάδων των 20-25L. Εικόνα 36: Εξωτερικοί κάδοι για τη διαλογή των τροφικών απορριμμάτων στην Αγγλία (Mills & Andrews, 2009). Στα προγράμματα ΔσΠ στα οποία γίνεται διαλογή σύμμεικτων τροφικών και πράσινων απορριμμάτων, χρησιμοποιούνται συνήθως εξωτερικοί δίτροχοι κάδοι χωρητικότητας L. Το μέγεθος του κάδους καθορίζεται με βάση τη συχνότητα συλλογής από τις τοπικές αρχές και το μέγεθος των πράσινων απορριμμάτων. Στις χώρες με εύκρατο κλίμα όπως το Ηνωμένο Βασίλειο η παραγόμενη ποσότητα πράσινων απορριμμάτων είναι άκρως εποχιακή και παρουσιάζει σημαντικές προκλήσεις αναφορικά με τη συλλογή αλλά και την επεξεργασία τους (Gibbs & Hogg, 2007). Η συλλογή των πράσινων απορριμμάτων στο Ηνωμένο Βασίλειο έχει καθιερωθεί εδώ και δεκαετίες και πραγματοποιείται κατά το πλείστον με συστήματα ΔσΠ με χρήση κάδων ανά ομάδες κατοικιών, ενώ σημαντική είναι η συμβολή των κέντρων συλλογής οικιακών απορριμμάτων (Household Waste Recycling Centers) για το διαχωρισμό του ρεύματος αυτού των βιοαποβλήτων. Επιπλέον, σημαντικές ποσότητες προέρχονται και από συστήματα ΔσΠ με χρήση κάδων ανά ομάδες κατοικιών όπου γίνεται σύμμεικτη συλλογή των τροφικών και πράσινων απορριμμάτων (κοινός κάδος). Στην Αγγλία η επιλογή των ΟΣΜ των τροφικών απορριμμάτων βασίζεται σε κριτήρια όπως τα δημογραφικά/γεωγραφικα χαρακτηριστικά της εξυπηρετούμενης περιοχής, το υφιστάμενο σύστημα συλλογής των ανακυκλώσιμων υλικών στόχων (γυαλί, πλαστικό, συσκευασίες κλπ) και των υπολειμματικών απορριμμάτων, τον υφιστάμενο στόλο των ΟΣΜ, τις ενδεχόμενες επιλογές σε ΟΣΜ τη δεδομένη χρονική περίοδο, τα μέτρα υγιεινής και ασφάλειας και το κόστος. Αναλυτικότερα οι βασικές παράμετροι που λαμβάνονται υπόψη στη λήψη αποφάσεων αναφορικά με την επιλογή ΟΣΜ περιλαμβάνουν: 109

110 Τη συμβατότητα με τον Κανονισμό ABPR βάσει του οποίου τα ΟΣΜ πρέπει να είναι στεγανά (ώστε να μην υπάρξει διαρροή στραγγισμάτων) και η προσωρινή αποθήκευση να γίνεται σε κλειστό χώρο όταν δεν φορτώνεται υλικό. Τον τρόπο εκφόρτωσης δεδομένου ότι τα τροφικά απορρίμματα διαθέτουν υψηλή υγρασία και η πλήρης και ασφαλής εκφόρτωσή τους πρέπει να τηρεί συγκεκριμένες προδιαγραφές. Τη χρήση ΟΣΜ χωρίς συμπίεση καθότι η πυκνότητα των βιοαποβλήτων είναι υψηλή ενώ ενδεχόμενη πίεση αναμένεται να αυξήσει το ρίσκο παραγωγής στραγγισμάτων. Τη συνδυασμένη χωριστή συλλογή βιοαποβλήτων μαζί με άλλα υλικά στόχους (ανακυκλώσιμα) μειώνοντας τον αριθμό των απαιτούμενων ΟΣΜ αλλά περιορίζοντας σημαντικά την χωρητικότητα και το ωφέλιμο φορτίο καθώς και τη δυνατότητα μεταφόρτωσης του υλικού. Η συνιστώμενη επιλογή ΟΣΜ στην Αγγλία περιλαμβάνει μικρά οχήματα κλειστού τύπου με χωρητικότητα 7.5 tn και ωφέλιμο φορτίο μεταξύ tn (Mills & Andrews, 2009). Τα ΟΣΜ αυτού του τύπου έχει αποδειχθεί ότι παρουσιάζουν υψηλή αποτελεσματικά αναφορικά με τη συλλογή τροφικών απορριμμάτων. Παραδείγματα ΟΣΜ για τη ΔσΠ των βιοαποβλήτων τα οποία βρίσκουν εφαρμογή στην Αγγλία παρουσιάζονται στο Παράρτημα. Η συχνότητα συλλογής των τροφικών απορριμμάτων στις περισσότερες των περιπτώσεων πραγματοποιείται μια φορά την εβδομάδα, ενώ αυτή των υπολειμματικών απορριμμάτων λαμβάνει συνήθως κάθε δεκαπενθήμερο. Τα συλλεγόμενα βιοαπόβλητα εκφορτώνονται είτε απευθείας σε κατάλληλη μονάδα βιολογικής επεξεργασίας (συμβατή ή μη συμβατή με ABPR ανάλογα με το είδος της διαλογής των βιοαποβλήτων) είτε σε ενδιάμεσο σταθμό μεταφόρτωσης ο οποίος μπορεί να περιλαμβάνει ειδικά container (Εικόνα 37) ή ΟΣΜ μεγαλύτερης χωρητικότητας (Εικόνα 38). Εικόνα 37: Εκφόρτωση τροφικών απορριμμάτων σε container (Mills & Andrews, 2009) 110

111 Εικόνα 38: Εκφόρτωση τροφικών απορριμμάτων σε ΟΣΜ μεγαλύτερης χωρητικότητας για την μετέπειτα μεταφορά του σε κατάλληλη μονάδα επεξεργασίας (Mills & Andrews, 2009) Αξιολόγηση ΔσΠ των βιοαποβλήτων Όπως έχει αναφερθεί η ΔσΠ των πράσινων απορριμμάτων έχει εφαρμοστεί ευρέως στην Αγγλία και γενικότερα στο Ηνωμένο Βασίλειο, βασιζόμενη αρχικά σε κέντρα συλλογής οικιακών απορριμμάτων και στη συνέχεια σε ΔσΠ με τη χρήση κάδων ανά ομάδες κατοικιών. Η ΔσΠ για τα τροφικά απορρίμματα είναι σε αναπτυσσόμενο στάδιο στο Ηνωμένο Βασίλειο και οι εφαρμογές της περιορίζονται σε ορισμένες τοπικές αρχές καθώς σε πιλοτικές πρωτοβουλίες. Εντούτοις, η κυβερνητική πολιτική για τη ΔσΠ των βιοαποβλήτων και τα αποτελέσματα τα οποία έχουν προκύψει από τις έως τώρα εφαρμογές και μελέτες της ΔσΠ δίνουν σημαντικά στοιχεία ως προς την πορεία, τη μετεξέλιξη και την αποτελεσματικότητα που αναμένεται να έχει η ΔσΠ των τροφικών απορριμμάτων στη Βρετανία. Στο Πίνακα 22 παρουσιάζονται οι ποσότητες βιοαποβλήτων (τροφικών και πράσινων απορριμμάτων) οι οποίες συλλέγονται από τα υφιστάμενα συστήματα ΔσΠ στην Βρετανία για το έτος 2009/10. Το μεγαλύτερο μέρος των συλλεγόμενων βιοαποβλήτων πραγματοποιείται για τα πράσινα απορρίμματα με τη χρήση κάδων ανά ομάδες κατοικιών και κέντρων συλλογής οικιακών απορριμμάτων με ποσότητες οι οποίες ανέρχονται σε 1.89 και 1.23 εκ. τόνους αντίστοιχα επιτυγχάνοντας υψηλά ποσοστά καθαρότητας ( 95 % κ.β.) και μεγάλο εύρος κάλυψης των υπηρεσιών στα νοικοκυριά ( 90%) (Gibbs & Hogg, 2007). Επιπλέον, ποσότητες πράσινων απορριμμάτων συλλέγονται με τη χρήση κοινών κάδων ανά ομάδες κατοικιών για τη σύμμεικτη συλλογή των τροφικών και πράσινων απορριμμάτων. Η συνολική ποσότητα των βιοαποβλήτων που συλλέγονται σε κοινό κάδο είναι 575,953 tn για το έτος 2009/10 και περιλαμβάνει κατά κύριο λόγο πράσινα απορρίμματα. Ως προς τα τροφικά απορρίμματα οι συλλεγόμενες ποσότητες στο Ηνωμένο Βασίλειο ανέρχονται σε 106,188 tn για το έτος 2009/10 και περιλαμβάνουν τη στοχευμένη και αποκλειστική διαλογή αυτών με (α) τη χρήση κάδων ανά ομάδες κατοικιών και (β) την τροποποιημένη ΔσΠ τύπου πόρτα-πόρτα. Επιπρόσθετα τροφικά απορρίμματα συλλέγονται και με τη μη χωριστή ΔσΠ των τροφικών και πράσινων απορριμμάτων όπως αναφέρθηκε προηγουμένως. 111

112 Πίνακας 22: Είδη και ποσότητες βιοαποβλήτων οι οποίες συλλέγονται από τις τοπικές αρχές στο Ηνωμένο Βασίλειο με τη εφαρμογή διαφορετικών μεθόδων συλλογής για το έτος 2009/10 (Gilbert et al., 2011). Συλλεγόμενη ποσότητα βιοαποβλήτων με τη εφαρμογή διαφορετικών μεθόδων συλλογής Κατηγορία βιοαποβλήτων Συνολικά (tn) Συνολικά (%) 6 3,163, , , , ,576-66, , , , , ,973,464 32,245 1,340, ,612 4,602, Κάδοι ανά νοικοκυριό ή ανά ομάδες νοικοκυριών Ανακύκλωση εμπορικών & βιομηχανικών απορριμμάτων Κέντρα συλλογής οικιακών απορριμμάτων Άλλο 1,893,355 19,573 1,251,819 Μόνο τροφικά απορρίμματα 106, Σύμμεικτα πράσινα & τροφικά απορρίμματα 575,953 Πράσινα απορρίμματα Ξυλώδη υλικά για κομποστοποίηση Λοιπά βιοαποδομήσιμα απόβλητα Σύνολο Ποσοστό(%) 112

113 Στην Βρετανία η συλλογή των πράσινων απορριμμάτων είναι καθιερωμένη εδώ και χρόνια και λειτουργεί αποδοτικά. Επομένως, ορισμένες τοπικές αρχές βασιζόμενες στην υφιστάμενη υποδομή διαλογής ενσωματώσανε τη συλλογή των τροφικών απορριμμάτων σε κοινό κάδο με τα πράσινα με την αποκομιδή να λαμβάνει χώρα κατα κανόνα εβδομαδιαίως ή κάθε δεκαπενθήμερο. Από την εμπειρία των τοπικών αρχών στην Αγγλία διαπιστώνεται ότι η χωριστή διαλογή και επεξεργασία των τροφικών απορριμμάτων προσδίδουν συνολικά μεγαλύτερα οφέλη σε σχέση με τη σύμμεικτη συλλογή τους με τα πράσινα απορρίμματα. Συνοπτικά τα βασικότερα μειονεκτήματα του προαναφερόμενου σχήματος διαλογής είναι τα εξής: Στα συστήματα μη χωριστής διαλογής των βιοαποβλήτων παρατηρείται ότι το μεγαλύτερο μέρος αυτών είναι πράσινα απορρίμματα, ενώ παράλληλα η χρήση κοινού κάδου οδηγεί σε αύξηση των τροφικών στα υπολειμματικά απορρίμματα μειώνοντας έτσι την ανάκτησή τους σε σύγκριση με τη χωριστή τους διαλογή (Διάγραμμα 35). Ενδεικτικά, στις πιλοτικές εφαρμογές σύμμεικτης διαλογής των βιοαποβλήτων σε κοινούς κάδους ανά ομάδες κατοικιών καταγράφηκε μειωμένη περιεκτικότητα σε τροφικά απορρίμματα (9-25 % w/w), χαμηλό ποσοστό ανάκτησης τους ( % w/w) καθώς και αυξημένη περιεκτικότητά τους στα υπολειμματικά απορρίμματα ( % w/w) (Bridgwater & Parfitt, 2009). Αντιθέτως, στα πράσινα απορρίμματα επιτυγχάνονται υψηλά ποσοστά ανάκτησης (91-99% w/w) επισημαίνοντας ότι λειτουργούν ανταγωνιστικά των τροφικών απορριμμάτων ως προς την πλήρωση του κάδου. Η διαχείριση των σύμμεικτων βιοαποβλήτων πρέπει να λαμβάνει σε εγκεκριμένες μονάδες επεξεργασίας βάσει των προδιαγραφών του κανονισμού ABPR γεγονός το οποίο οδηγεί σε περαιτέρω αύξηση του κόστους διαχείρισής τους17 από τις τοπικές αρχές σε σχέση με την επεξεργασία βιοαποβλήτων από χωριστή διαλογή. Στο επιπρόσθετο κόστος περιλαμβάνονται τα τέλη διαχείρισης σε εγκεκριμένου τύπου βιολογικές μονάδες επεξεργασίας (ABPR) όπως σε κλειστού τύπου συστήματα κομποστοποίησης και σε αναερόβιες μονάδες επεξεργασίας, καθώς και ο φόρος διάθεσης σε ΧΥΤΑ των τροφικών βιοαποβλήτων που δεν ανακτώνται και διατίθενται μαζί με τα υπολειμματικά απορρίμματα (σύμμεικτα). Κατά τη διάρκεια του χρόνου παρουσιάζεται μεγάλη διακύμανση των ποσοτήτων των πράσινων απορριμμάτων τα οποία συλλέγονται στην Αγγλία με αποτέλεσμα να διαφοροποιείται η σύσταση των συλλεγόμενων βιοαποβλήτων δεδομένου ότι τα τροφικά απορρίμματα δεν μεταβάλλονται αισθητά κατά τη διάρκεια του έτους18 (Διάγραμμα 36). Επομένως, οι μονάδες επεξεργασίας οι οποίες λαμβάνουν τα τροφικά και τα πράσινα απορρίμματα χωριστά έχουν τη δυνατότητα καλύτερης διαχείρισης του μείγματος του υλικού τροφοδοσίας προσφέροντας μεγαλύτερη ευελιξία ως προς τον έλεγχο της ποιότητας του τελικού προϊόντος (Mills & Andrews, 2009). 17 Εναλλακτικά τα πράσινα απορρίμματα μπορούν να διαχειριστούν με ανοιχτά συστήματα κομποστοποίησης και όχι κλειστά όπως απαιτείται από τον Κανονισμό ABPR για τα τροφικά υπολείμματα ζωικής προέλευσης. 18 Εκτός της σημαντικής εποχιακής διακύμανσης των ποσοτήτων των πράσινων απορριμμάτων παρατηρείται και διακύμανση της αναλογία άνθρακα αζώτου (C/N) στα πράσινα απορρίμματα κατά τη διάρκεια του χρόνου (η αναλογία C/N αποτελεί ρυθμιστική παράμετρος του υλικού τροφοδοσίας στις μονάδες βιολογικής επεξεργασίας). Η διακύμανση αυτή οφείλεται στα διαφορετικού τύπου πράσινα απορρίμματα που συλλέγονται την περίοδο του καλοκαιρού (αζωτούχα υλικά όπως γρασίδι) και την περίοδο του χειμώνα (ξηρά ανθρακούχα υλικά) (Mills & Andrews, 2009). 113

114 Διάγραμμα 35: Σύγκριση μεθόδων χωριστής και μη χωριστής διαλογής τροφικών και πράσινων απορριμμάτων (kg/hh/yr) σε πιλοτικές εφαρμογές στην Αγγλία (Coss et al., 2010). Διάγραμμα 36: Εποχική διακύμανση της συλλογής τροφικών και πράσινων απορριμμάτων στην Αγγλία (Mills & Andrews, 2009). Όπως έχει αναφερθεί η παραγόμενη ποσότητα των τροφικών απορριμμάτων στο Ηνωμένο Βασίλειο για το 2009 ανέρχεται στους 6.7 εκ. τόνους. Αντίστοιχα, η ποσότητα σύμμεικτης ΔσΠ των βιοαποβλήτων είναι 586,868 tn, εκ των οποίων 21,237 tn είναι τα τροφικά απορρίμματα υπό τη θεώρηση ότι αποτελούν το 20% w/w του συνόλου (Franckx et al., 2010). Από τα παραπάνω προκύπτει ότι η εκτιμώμενη ανάκτηση των τροφικών απορριμμάτων είναι μόλις 9% w/w γεγονός το οποίο αποδίδεται στην περιορισμένη εφαρμογής της ΔσΠ για τη ροή αυτή των βιοαποβλήτων η οποία όμως αναμένεται να εφαρμοστεί ευρύτερα και να επιτύχει σημαντικά ποσοστά εκτροπής από τους ΧΥΤΑ. Η αναμενόμενη αύξηση του ποσοστού ανάκτησης των τροφικών απορριμμάτων στην Βρετανία προκύπτει τόσο από την υφιστάμενη κυβερνητική περιβαλλοντική πολιτική αναφορικά με τη διαχείριση των αποβλήτων αλλά και από την προώθηση της στοχευμένης διαλογής του ρεύματος αυτού των βιοαποβλήτων η οποία τείνει να καθιερωθεί στις τοπικές 114

115 αρχές. Η αύξηση του ποσοστού ανάκτησης επιβεβαιώνεται και από την πιλοτική εφαρμογή της WRAP (2009) για τη αποκλειστική ΔσΠ των τροφικών απορριμμάτων (τροποποιημένη μέθοδος πόρτα-πόρτα) βάσει της οποίας προκύπτει ότι η ανάκτηση τους κυμαίνεται από 43 έως 77% w/w με μέση τιμή ίση με 59% w/w (Διάγραμμα 37) (Bridgwater & Parfitt, 2009). Διάγραμμα 37: Ποσοστιαία ανάκτηση διαφορετικών κατηγοριών τροφικών απορριμμάτων σε σχέση με το συνολικό ανακτώμενο ποσοστό σε πιλοτικές εφαρμογές ΔσΠ τροφικών απορριμμάτων στην Αγγλία (Mills & Andrews, 2009). Σύμφωνα με την πιλοτική εφαρμογή της χωριστής διαλογής των τροφικών απορριμμάτων στην Αγγλία, η καθαρότητα του υλικού είναι υψηλή με μικρή περιεκτικότητα σε προσμίξεις σε όλες τις περιοχές όπου εφαρμόστηκε. Τα υψηλότερα ποσοστά προσμίξεων παρουσιάστηκαν σε περιοχές λιγότερο αναβαθμισμένες με αυξημένο αριθμό μεταναστών των οποίων η Αγγλική δεν είναι η μητρική τους γλώσσα. Για την αντιμετώπιση τέτοιων περιπτώσεων οι δράσεις για τη μείωση των προσμίξεων περιλαμβάνουν (α) τη χρήση ενημερωτικών σημειωμάτων στους κάδους συλλογής (β) τη μη συλλογή των τροφικών απορριμμάτων του κάδου και (γ) την επικοινωνία με τα νοικοκυριά στα οποία έχουν διαπιστωθεί υψηλά ποσοστά προσμίξεων. Επιπλέον, αξίζει να αναφερθεί ότι το προαναφερόμενο σύστημα ΔσΠ για τα τροφικά απορρίμματα παρουσιάζει ικανοποιητικό ποσοστό συμμετοχής από 55-70%, ενώ διαπιστώνεται ότι τα κριτήρια τα οποία επηρεάζουν την εθελοντική συμμετοχή περιλαμβάνουν την ευκολία χρήσης του συστήματος, το βαθμό ενημέρωση των συμμετεχόντων αλλά και από παραμέτρους όπως ο τύπος των κτιρίων (π.χ. επίπεδο οικιστική δόμησης πολυκατοικίες, μονοκατοικίες κλπ) και οι κοινωνικο-οικονομικές συνθήκες των περιοχών που εφαρμόζονται (αναβαθμισμένες ή υποβαθμισμένες). Η συχνότητα αποκομιδής των βιοαποβλήτων στο πρόγραμμα ΔσΠ αποτελεί σημαντικό παράγοντα στην απόδοση και αποτελεσματικότητα του συστήματος ΔσΠ. Από την πρακτική στην Αγγλία προκύπτει ότι η μεταβολή της συχνότητας συλλογής των βιοαποβλήτων από εβδομαδιαία σε δεκαπενθήμερη (με την ενδιάμεση εβδομάδα να γίνεται συλλογή των υπολειμματικών απορριμμάτων) φαίνεται να είναι αποδοτικότερη ως προς την ποσότητα συλλογής (20% μεγαλύτερη ποσότητα), το 115

116 ποσοστό συμμετοχής των νοικοκυριών αλλά και τη διατήρηση των συνθηκών αυτών στη διάρκεια του χρόνου (ποσότητα συλλογής και ποσοστό συμμετοχής) (Εικόνα 39). Εικόνα 39: Σύγκριση της ποσότητας συλλογής και της ποσοστιαίας συμμετοχής στη ΔσΠ των τροφικών απορριμμάτων για διαφορετική συχνότητα συλλογής (κόκκινο: δεκαπενθήμερη, μπλε: εβδομαδιαία) (Mills & Andrews, 2009). Μια ενδεικτική κατανομή του κόστους για την εισαγωγή και την πενταετή εφαρμογή ΔσΠ για τα τροφικά απορρίμματα στην Αγγλία παρατίθεται στο Διάγραμμα 38. Σύμφωνα με το γράφημα παρατηρείται ότι το μεγαλύτερο μέρος των δαπανών αφορά σε μισθούς προσωπικού και στην επίβλεψη λειτουργίας υπό τη θεώρηση ότι απασχολούνται δύο άτομα και η συλλογή του υλικού-στόχου πραγματοποιείται εβδομαδιαίως. Αξιοσημείωτο είναι το κόστος της προμήθειας σάκων στα νοικοκυριά, το οποίο καταλαμβάνει περίπου το 1/5 των συνολικών δαπανών (υπό τη θεώρηση ότι παρέχονται δωρεάν στα νοικοκυριά). Διάγραμμα 38: Κατανομή ετήσιου κόστους εφαρμογής ΔσΠ (συλλογή & μεταφορά) για τα τροφικά απορρίμματα στην Αγγλία (Mills & Andrews, 2009). Σημαντική είναι η συνεισφορά της WRAP αναφορικά με την ανάλυση του κόστους των διαφορετικών μεθόδων διαχείρισης των βιοαποβλήτων στη Βρετανία (Gibbs & Hogg, 2007; 2008). Στη μελέτη αυτή συγκαταλέγονται οι δαπάνες συλλογής, επεξεργασίας και διάθεσης των απορριμμάτων ανά νοικοκυριό ανά έτος για κάθε εξεταζόμενο σενάριο, ενώ για συγκριτικούς λόγους αποτυπώνεται παράλληλα μόνο 116

117 το κόστος συλλογής. Η αποτύπωση του κόστους βασίζεται στη συγκριτική ανάλυση των δαπανών κάθε εξεταζόμενου σεναρίου σε σχέση με την υφιστάμενη κατάσταση. Η υφιστάμενη κατάσταση περιλαμβάνει: Την απουσία διαλογής των βιοαποβλήτων Την δεκαπενθήμερη συλλογή ξηρών ανακυκλώσιμων υλικών-στόχων (πλαστικών, χαρτί/χαρτόνι και μέταλλα) με τη χρήση κάδων ανά ομάδες νοικοκυριών καθώς και με τη χρήση κέντρων συλλογής Tην εβδομαδιαία συλλογή σύμμεικτων απορριμμάτων σε δίτροχους κάδους Τη διαλογή πράσινων απορριμμάτων σε κέντρα συλλογής και την αερόβια επεξεργασία αυτών σε μονάδα ανοικτού τύπου (σειράδια) Σε κάθε εξεταζόμενο σενάριο, γίνεται η θεώρηση ότι η εισαγωγή της ΔσΠ των βιοαποβλήτων οδηγεί στην τροποποίηση της συχνότητας συλλογής των σύμμεικτων απορριμμάτων από εβδομαδιαία σε δεκαπενθήμερη. Στην εκτίμηση του κόστους περιλαμβάνονται και οι διαφορετικές μέθοδοι συλλογής των βιοαποβλήτων (χωριστή και μη χωριστή διαλογή) καθώς και τα συστήματα επεξεργασίας αυτών ανάλογα με τη μέθοδο της ΔσΠ. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της ανάλυσης (Πίνακας 23) η συλλογή των βιοαποβλήτων δύναται να υλοποιηθεί με το ίδιο κόστος ή και χαμηλότερο από το αντίστοιχο κόστος της υφιστάμενης κατάστασης. Αναλυτικότερα: Στην περίπτωση κατά την οποία εφαρμόζεται ΔσΠ μόνο των πράσινων απορριμμάτων με δεκαπενθήμερη συχνότητα αποκομιδής, το κόστος συλλογής είναι οριακά χαμηλότερο (Σενάριο 1). Στη χωριστή ΔσΠ των τροφικών απορριμμάτων με εβδομαδιαία συχνότητα συλλογής το κόστος παραμένει ουσιαστικά αμετάβλητο (Σενάρια 3-5). Στο ίδιο σχήμα με την προώθηση και την εντατικοποίηση της οικιακής κομποστοποίησης το κόστος συλλογής δύναται να μειωθεί (Σενάρια 6-8). Στην εισαγωγή χωριστής συλλογής τροφικών και πράσινων απορριμμάτων με τέλη συλλογής, το κόστος αυξάνεται οριακά (Σενάρια 10 και 11) Στην εισαγωγή χωριστής συλλογής των τροφικών και πράσινων απορριμμάτων χωρίς τέλη συλλογή, το κόστος αυξάνεται αισθητά (Σενάρια 12 και 13) 117

118 Πίνακας 23: Ανάλυση του κόστους διαχείρισης και συλλογής των ΑΣΑ για διαφορετικά σενάρια συλλογής των βιοαποβλήτων σε σχέση με τη μη συλλογή των βιοαποβλήτων στο Ηνωμένο Βασίλειο (Gibbs & Hogg, 2007; 2008). Μόνο το Τα σενάρια περιλαμβάνουν την τροποποίηση της υφιστάμενης συλλογής των σύμμεικτων απορριμμάτων από εβδομαδιαία Συνολικό Κόστος Σενάριο Κόστος σε δεκαπενθήμερη συχνότητα και τις επιλογές του εκάστοτε σεναρίου που περιγράφεται ακολούθως Διαχείρισης ( ) Συλλογής ( ) Δεκαπενθήμερη συλλογή πράσινων απορριμμάτων με χρήση κάδων ανά ομάδες κατοικιών (με τέλη), κομποστοποίηση σε σειράδια 2 Δεκαπενθήμερη συλλογή πράσινων απορριμμάτων τύπου με χρήση κάδων ανά ομάδες κατοικιών (χωρίς τέλη), κομποστοποίηση σε σειράδια Εβδομαδιαία συλλογή τροφικών απορριμμάτων με χρήση κάδων ανά ομάδες κατοικιών και αναερόβια επεξεργασία. Συλλογή πράσινων απορριμμάτων σε κέντρα συλλογής και κομποστοποίηση σε σειράδια Εβδομαδιαία συλλογή τροφικών απορριμμάτων με χρήση κάδων ανά ομάδες κατοικιών, συλλογή πράσινων απορριμμάτων σε κέντρα συλλογής και κομποστοποίηση των βιοαποβλήτων σε κλειστού τύπου μονάδα Εβδομαδιαία συλλογή τροφικών απορριμμάτων με τροποποιημένη ΔσΠ τύπου πόρτα-πόρτα, συλλογή πράσινων απορριμμάτων σε κέντρα συλλογής και αναερόβια επεξεργασία των βιοαποβλήτων Σενάριο 3 και εντατική προώθηση της οικιακής κομποστοποίησης Σενάριο 4 και εντατική προώθηση της οικιακής κομποστοποίησης Σενάριο 5 και εντατική προώθηση της οικιακής κομποστοποίησης Δεκαπενθήμερη σύμμεικτη συλλογή τροφικών & πράσινων απορριμμάτων με χρήση κάδων ανά ομάδες κατοικιών και επεξεργασία των βιοαποβλήτων σε κλειστού τύπου μονάδα κομποστοποίησης Σενάριο 3 και τέλη συλλογής των πράσινων απορριμμάτων (κομποστοποίηση σε σειράδια) Σενάριο 4 και τέλη συλλογής των πράσινων απορριμμάτων (επεξεργασία σε κλειστού τύπου μονάδα κομποστοποίησης) Σενάριο 3 και χωρίς τέλη συλλογής των πράσινων απορριμμάτων (κομποστοποίηση σε σειράδια) 5 9 Σενάριο 4 και χωρίς τέλη συλλογής των πράσινων απορριμμάτων (επεξεργασία σε κλειστού τύπου μονάδα 9 9 κομποστοποίησης) Η εκτίμηση του κόστους βασίζεται στη θεώρηση ότι τα τέλη διαχείρισης των βιοαποβλήτων και των υπολειμματικών απορριμμάτων (σύμμεικτων) έχουν ως εξής: (α) Αναερόβια επεξεργασία τροφικών απορριμμάτων: 50 /tn, (β) Κομποστοποίηση κλειστού τύπου (βιοαπόβλητα με ελεγχόμενη ανάμιξη υποστρώματος): 45 /tn, (γ) Κομποστοποίηση κλειστού τύπου (σύμμεικτα βιοαπόβλητα από τις οικείες): 40 /tn, (δ) Κομποστοποίηση ανοιχτού τύπου (σειράδια): 19 /tn, (ε) Διάθεση σε ΧΥΤΑ: 71 /tn

119 Τα συμπεράσματα τα οποία προκύπτουν από την προαναφερόμενη ανάλυση κόστους είναι τα εξής: Η διαφοροποίηση του κόστους συλλογής κατά την εφαρμογή ΔσΠ για τα βιοαπόβλητα εξαρτάται από την εκάστοτε στρατηγική (διαφορετικά σενάρια) η οποία ακολουθείται Η διαφοροποίηση του κόστους είναι σημαντική όταν δεν προβλέπονται τέλη για τη χωριστή ΔσΠ των τροφικών και πράσινων απορριμμάτων. Στις υπόλοιπες επιλογές το κόστος αντισταθμίζεται από την αλλαγή (μείωση) της συχνότητας συλλογής των υπολειμματικών απορριμμάτων Παρουσιάζεται διαφοροποίηση στο κόστος συλλογής ανάλογα με τη επιλογή της χωριστής ή σύμμεικτης ΔσΠ των τροφικών και πράσινων απορριμμάτων αλλά και την επιλογή της χρήση ή μη τελών συλλογής. Διαπιστώνεται ότι η επιλογή της χωριστής ή σύμμεικτης ΔσΠ των βιοαποβλήτων επηρεάζει το κόστος επεξεργασίας αυτών δεδομένου ότι οι ροές που προκύπτει από το εκάστοτε σύστημα ΔσΠ πρέπει να υπόκεινται σε κατάλληλη επεξεργασία σύμφωνα με τις διατάξεις του Κανονισμού ABPR. Το κόστος συλλογής με χρήση κάδων ανά ομάδες κατοικιών αλλά και με τη τροποποιημένη ΔσΠ τύπου πόρτα-πόρτα δεν παρουσιάζει καμία διαφοροποίηση σε σχέση με το σενάριο της υφιστάμενης κατάστασης Η παροχή συστήματος συλλογής των πράσινων απορριμμάτων χωρίς τέλη συλλογής αναμένεται να οδηγήσει σε αύξηση των ποσοτήτων των συλλεγόμενων απορριμμάτων με συνέπεια την αύξηση τόσο του κόστους συλλογής όσο και του κόστους επεξεργασίας. Σύμφωνα με πρόσφατα στοιχεία η πλειοψηφία των τοπικών αρχών στην Αγγλία, οι οποίες εφαρμόζουν ΔσΠ για τα πράσινα απορρίμματα (130 από τις 152) δεν διαθέτουν δωρεάν τις υπηρεσίες συλλογής του ρεύματος αυτού των βιοαποβλήτων (Mills & Andrews, 2009). Η πρακτική της χρήση τελών συλλογής έχει βοηθήσει στον περιορισμό της εισαγωγής πράσινων απορριμμάτων στη διαχειριστική αλυσίδα ενώ παράλληλα προωθεί την εφαρμογή της οικιακής ή/και της κοινοτικής κομποστοποίησης (Gibbs & Hogg, 2007) Δεδομένου ότι το κόστος διάθεσης των υπολειμματικών απορριμμάτων (σύμμεικτων) στους ΧΥΤΑ αυξάνεται, τα οικονομικά οφέλη από την εκτροπή των βιοαποβλήτων με την εφαρμογή μεθόδων ΔσΠ θα μεγαλώνουν. 119

120 7. Αξιολόγηση Συστημάτων Διαλογής στην Πηγή Με δεδομένο το ευρύ φάσμα μεθόδων και οργανωτικών σχημάτων που απαντάται σε πρακτικές εφαρμογές προγραμμάτων ΔσΠ, πραγματοποιείται αξιολόγηση αυτών με χρήση της μεθοδολογίας ανάλυσης SWOT (Strengths Weaknesses Opportunities Threats). Κατά την εφαρμογή της ανάλυσης SWOT, επιχειρείται η αποτίμηση και η ανάδειξη των δυνατών και αδύνατων σημείων κάθε μιας εκ των αναφερόμενων μεθόδων ΔσΠ, καθώς και η διατύπωση των αναπτυξιακών τους δυνατοτήτωνευκαιριών (επέκταση της εφαρμογής τους) και των κινδύνων-απειλών που διατρέχουν για την αποτελεσματική και αποδοτική συλλογή των ΑΣΑ στην πηγή με ιδιαίτερη έμφαση στη ΔσΠ των βιοαποβλήτων. Με δεδομένο ότι, τα συστήματα ΔσΠ ανά κατηγορία, εφαρμόζονται προκειμένου να επιτευχθεί κάθε φορά διαφορετικός στόχος ως προς την εκτροπή ενός ή περισσοτέρων υλικών στόχων των ΑΣΑ από τις συμβατικές μεθόδους τελικής διάθεσης, η ανάλυση SWOT εφαρμόζεται τόσο οριζόντια, δηλαδή, για όλες τις κατηγορίες συστημάτων ΔσΠ που περιγράφηκαν ανωτέρω, όσο και καθετοποιημένα, προκειμένου για αξιολόγηση προγραμμάτων ΔσΠ που υπάγονται στην ίδια κατηγορία Ανάλυση SWOT Προκειμένου για εφαρμογή συστημάτων ΔσΠ, η ανάλυση SWOT στοχεύει να καταδείξει τους κυρίαρχους και προσδιοριστικούς παράγοντες των αντίστοιχων προγραμμάτων και αντίστοιχων παραμέτρων, λειτουργικών ή μη, οι οποίοι μπορούν να επηρεάσουν αφενός την ανάπτυξή τους, αφετέρου, να εδραιώσουν τη διάχυσή τους με όρους ανταπόκρισης και συμμετοχής αυξανόμενων πληθυσμιακών ομάδων. Στοχεύει επίσης να καταδείξει και να οδηγήσει σε στρατηγικές κατευθύνσεις για την σύνδεση των προγραμμάτων αυτών με το γενικότερο περιβάλλον της διαχείρισης των ΑΣΑ και ειδικότερα, με τις εφαρμοζόμενες τεχνολογίες που αφορούν σε εναλλακτική διαχείριση των ΑΣΑ. Συγκεκριμένα: Γίνεται διάγνωση και προσδιορισμός των καθοριστικών παραγόντων, ενδογενών και εξωγενών που δύναται να επηρεάσουν θετικά ή αρνητικά την επιτυχή εφαρμογή του προγράμματος. Διαμορφώνονται κατάλληλες κατευθυντήριες στρατηγικές μέσω της διασύνδεσης του έργου με το περιβάλλον του και διερευνώνται οι πρακτικές παρέμβασης. Ενδεικτικά, στο πλαίσιο της ανάλυσης SWOT εξετάζονται οι ακόλουθοι παράγοντες: Δυνατά Σημεία Αδύνατα Σημεία Πλεονεκτήματα συστήματος ΔσΠ, Ανταγωνιστική υπηρεσία έναντι συμβατικών μεθόδων τελικής διάθεσης, Ανθρώπινοι πόροι, Εξυπηρέτηση πολιτών, Αποδοτικότητα, Αποτελεσματικότητα, Υποδομές, Ποιότητα υπηρεσιών, Χρόνος & κόστος παροχής υπηρεσιών, Όγκοι αποκομιδής, 120

121 Ανταπόκριση πολιτών και Περιθώρια βελτίωσης. Ευκαιρίες Ανάπτυξης Απειλές Ανάπτυξης Κανονιστικό & διαχειριστικό πλαίσιο, Νομικό πλαίσιο, Οικονομικές συνθήκες, Τεχνολογικές εξελίξεις, Προσδοκίες πολιτών, Τάσεις & αλλαγές κοινωνικοοικονομικού χαρακτήρα, Εμπόδια, Ανταγωνιστικές τάσεις και Προβλήματα χρηματοοικονομικού ή/και χρηματοδοτικού χαρακτήρα. Τα βήματα υλοποίηση της ανάλυσης έχουν ως εξής: Γίνεται μια σάρωση του περιβάλλοντος κάθε κατηγορίας συστημάτων ΔσΠ και συλλογή γενικών στοιχείων, τα οποία περιλαμβάνουν κοινωνικά, δημογραφικά, οικονομικά, πολιτικά και φυσικά. Με τα στοιχεία αυτά διαμορφώνεται μια εικόνα των βασικών θεμάτων, που δύναται να επιδράσουν στη λειτουργία του οργανισμού. Στη συνέχεια, με βάση τα προσδιορισθέντα βασικά θέματα και προβλήματα, εντοπίζονται πιθανές δράσεις επίλυσης ή/και αντιμετώπισής τους. Ακολούθως, προσδιορίζονται οι παράμετροι, οι οποίες δεν είναι δυνατόν να ελεγχθούν από τη διαχειριστική αρχή εφαρμογής του προγράμματος ΔσΠ και οι οποίες επηρεάζουν δυναμικά το κοινωνικο οικονομικό περιβάλλον της. Από την εργασία αυτή θα προκύψουν οι ευκαιρίες και οι απειλές για το σύστημα ΔσΠ που προέρχονται από το εξωτερικό του περιβάλλον. Στη συνέχεια, θα γίνει μία ανάλυση των παραμέτρων (των θεμάτων) που είναι εντελώς ή έστω και μερικά κάτω από τον έλεγχο της διαχειριστικής αρχής εφαρμογής του προγράμματος ΔσΠ, οι οποίες επηρεάζουν είτε θετικά είτε αρνητικά το πρόγραμμα ΔσΠ. Από την εργασία αυτή θα προκύψουν οι δυνατότητες και οι αδυναμίες του εφαρμοζόμενου συστήματος. Η αποτύπωση των παραμέτρων του εφαρμοζόμενου προγράμματος ΔσΠ και του περιβάλλοντός του θα παρουσιαστούν σε πίνακα SWOT (δυνατοτήτων, αδυναμιών, ευκαιριών, απειλών). Ενδεικτικά, ένας τέτοιος Πίνακας αναφορικά με το πλαίσιο εφαρμογής ενός προγράμματος ΔσΠ από μια διαχειριστική αρχή, είναι ο ακόλουθος. Πίνακας 24: Ανάλυση SWOT φορέα διαχείρισης προγράμματος ΔσΠ Η ανάλυση θα συμπληρωθεί με δύο ακόμα βήματα ως εξής: Με βάση την παραπάνω ανάλυση, θα προσδιοριστούν οι δράσεις (στρατηγικές κατευθύνσεις), με τις οποίες είναι πιθανό να μειωθούν τα προβλήματα. Οι δράσεις αυτές πρέπει να προωθούν τις δυνατότητες και να μειώνουν τις 121

122 7.2. αδυναμίες, με στόχο την μεγιστοποίηση των ευκαιριών και την ελαχιστοποίηση των απειλών. Τέλος, με βάση τα ανωτέρω και την υφιστάμενη στρατηγική της διαχειριστικής αρχής εφαρμογής του συστήματος ΔσΠ, θα γίνει μια αξιολόγηση της στρατηγικής αυτής, για να προσδιοριστεί αν αυτή φαίνεται να εξακολουθεί υπό το φως των ευρημάτων της SWOT ανάλυσης να είναι ισχυρή και αποτελεσματική. Χωριστή Συλλογή Ενός Τύπου Υλικού Στόχου Τα συστήματα ΔσΠ που αφορούν σε χωριστή συλλογή ενός τύπου υλικού στόχου εφαρμόζονται κατά πλειονότητα προκειμένου να επιτευχθεί διαχωρισμός και συλλογή ειδικών ρευμάτων αποβλήτων. Στα ρεύματα αυτά ενδέχεται να περιλαμβάνονται και υλικά στόχοι που αποτελούν συστατικά των ΑΣΑ με την προϋπόθεση ότι, παράγονται σε μεγάλες ποσότητες από ειδικές κατηγορίες πηγών προέλευσης. Ως εκ τούτου, η χωριστή συλλογή ενός τύπου υλικού στόχου εφαρμόζεται κυρίως σε περιπτώσεις όπου, είτε επιδιώκεται ο διαχωρισμός ενός υλικού στόχου το οποίο λόγω κάποιων ιδιαίτερων συνθηκών παράγεται σε μεγάλες ποσότητες, είτε επιδιώκεται ο διαχωρισμός ενός ειδικού ρεύματος αποβλήτων. Τα δυνατά και τα αδύνατα σημεία, καθώς επίσης και οι ευκαιρίες και οι απειλές ανάπτυξης προκειμένου για εφαρμογή συστήματος ΔσΠ που αφορά σε χωριστή συλλογή ενός τύπου υλικού στόχου, παρατίθενται στον Πίνακα 25. Πίνακας 25: Μήτρα SWOT Χωριστής Συλλογής Ενός Τύπου Υλικού Στόχου Δυνατά Σημεία Αδύνατα Σημεία Διαχωρισμός & συγκέντρωση υλικού Επιλύει μονοσήμαντα το ζήτημα εκτροπής στόχου υψηλής καθαρότητας υλικών στόχων από τις συμβατικές Ενδείκνυται για ειδικά ρεύματα μεθόδους τελικής διάθεσης αποβλήτων Ελλιπής κάλυψη των θεσμικά Δεν απαιτεί μεγάλη εμπειρία εφαρμογής κατοχυρωμένων και ποσοτικοποιημένων Είναι ανεξάρτητο από την πυκνότητα στόχων εκτροπής οικιστικής δόμησης Δε μεταβάλλει σημαντικά το κόστος διαχείρισης των σύμμεικτων ΑΣΑ προκειμένου για υλικά στόχους που αφορούν στο ρεύμα των ανακυκλώσιμων Ευκαιρίες Απειλές Απλότητα υποδομών Ταύτιση της ΔσΠ με τον διαχωρισμό ενός Η χωριστή και εντατική συλλογή των μόνο υλικού στόχου τροφικών απορριμμάτων των ΑΣΑ δύναται Ανισομερής ανάπτυξη εγκαταστάσεων να περιορίσει την απαιτούμενη συχνότητα επεξεργασίας ή/και αγορών υλικού συλλογής των σύμμεικτων ΑΣΑ στόχου ως τελικό προϊόν Η στοχευμένη διαλογή των τροφικών Αύξηση συνολικού κόστους διαχείρισης απορριμμάτων επιτρέπει τη χωριστή ΑΣΑ (κόστη ρεύματος σύμμεικτων ΑΣΑ συλλογή των τροφικών και των πράσινων και ρεύματος διαχωρισμένου υλικού απορριμμάτων ενισχύοντας παράλληλα τη στόχου) πρακτική της οικιακής ή/και της κοινοτικής κομποστοποίησης Η ανωτέρω μήτρα SWOT αφορά σε αξιολόγηση του εν λόγω συστήματος ΔσΠ για την περίπτωση που υπήρχε μονοσήμαντη ανάπτυξη και επέκτασή του, έναντι άλλων κατηγοριών συστημάτων ΔσΠ. Το βασικότερο πλεονέκτημα κατά την εφαρμογή χωριστής συλλογής ενός τύπου υλικού στόχου, έγκειται στην υψηλή αποδοτικότητα με όρους καθαρότητας έναντι προσμίξεων. Ωστόσο, η συνολική επέκταση του εν λόγω συστήματος δεν επιλύει 122

123 συνολικά το ζήτημα εκτροπής των επιμέρους υλικών στόχων από τις συμβατικές μεθόδους τελικής διάθεσης με συνέπεια τη μη τήρηση των βραχυπρόθεσμων ή/και μακροπρόθεσμων θεσμικά κατοχυρωμένων και ποσοτικοποιημένων στόχων εκτροπής και ανάκτησης των ΑΣΑ. Η χωριστή συλλογή ενός τύπου υλικού στόχου χαρακτηρίζεται από χαμηλό κόστος επένδυσης, λειτουργίας και γενικότερα, διαχείρισης. Το στοιχείο αυτό καθιστά την εν λόγω κατηγορία συστημάτων ΔσΠ οικονομικά συμφέρουσα για ένα φορέα διαχείρισης κλασμάτων των ΑΣΑ. Ωστόσο το συνολικό κόστος διαχείρισης των ΑΣΑ ενδέχεται να αυξηθεί δεδομένου ότι η εφαρμογή του εν λόγω συστήματος ΔσΠ δεν μεταβάλλει σημαντικά το κόστος διαχείρισης (επενδυτικό και λειτουργικό) του υπόλοιπου ρεύματος των σύμμεικτων ΑΣΑ. Αναφορικά με τον απαιτούμενο εξοπλισμό που αφορά σε χρήση ΜΠΑ, απαιτείται ο προσδιορισμός του οργανωτικού σχήματος (συλλογή πόρτα - πόρτα, ανά ομάδες κατοικιών, συλλογή από ειδικές πηγές προέλευσης ή/και από ειδικές πληθυσμιακές ομάδες). Ωστόσο, στην πλειονότητα των περιπτώσεων όπου η ΔσΠ αφορά σε ένα μόνο υλικό στόχο, χρησιμοποιούνται ΜΠΑ μέσης έως και μεγάλης χωρητικότητας σε επιλεγμένα σημεία αποκομιδής από τα οχήματα συλλογής και μεταφοράς. Ως εκ τούτου, η εφαρμογή των εν λόγω συστημάτων είναι εξαιρετικά αποδοτική προκειμένου για ειδικά ρεύματα αποβλήτων, συμπεριλαμβανομένων και ορισμένων κατηγοριών βιομηχανικών βιοτεχνικών αποβλήτων. Αναφορικά με τα υλικά στόχους που συνθέτουν τα ΑΣΑ, η εφαρμογή του εν λόγω συστήματος ΔσΠ κρίνεται καταλληλότερη για το διαχωρισμό συγκεκριμένου υλικού στόχου από ειδικές πηγές προέλευσης ή/και ειδικές πληθυσμιακές ομάδες. Ιδιαίτερη περίπτωση αποτελεί η εφαρμογή χωριστής συλλογής ενός υλικού στόχου όταν αυτή αφορά στα τροφικά απορρίμματα των ΑΣΑ. Η εν λόγω συλλογή έχει ως αποτέλεσμα τον επιμερισμό των σύμμεικτων ΑΣΑ σε δύο διακριτά ρεύματα, το ξηρό ρεύμα που αποτελείται από ανακυκλώσιμα υλικά στόχους και το νωπό ρεύμα που αποτελείται από τα τροφικά απορρίμματα των ΑΣΑ. Το σύστημα αυτό εμφανίζει σημαντικά πλεονεκτήματα λόγω του γεγονότος ότι, τα τροφικά απορρίμματα αποτελούν το επικρατέστερο ποσοτικά συστατικό των ΑΣΑ και ταυτόχρονα, το πλέον επιβλαβές για την ανθρώπινη υγιεινή. Ο διαχωρισμός της ροής αυτής των αποβλήτων στην πηγή, μολονότι διαθέτει εν γένει, τα ίδια αδύνατα σημεία και απειλές με την εν λόγω κατηγορία συστημάτων ΔσΠ, εντούτοις, χαρακτηρίζεται από σημαντικά περιβαλλοντικά και μακροπρόθεσμα οικονομικά οφέλη δεδομένου ότι η εντατική συλλογή των τροφικών απορριμμάτων και η εκτροπή τους από τα σύμμεικτα ΑΣΑ δύναται να περιορίσει σημαντικά την απαιτούμενη συχνότητα αποκομιδής τους. Ειδικότερα, τα οικονομικά οφέλη του φορέα διαχείρισης, προκειμένου για χωριστή συλλογή των τροφικών απορριμμάτων των ΑΣΑ, αναμένεται να μεγιστοποιηθούν για τις περιπτώσεις εκείνες όπου προηγείται προεπεξεργασία του εν λόγω κλάσματος στην πηγή. Οι εν λόγω περιπτώσεις αφορούν σε συστήματα ΔσΠ στα οποία πραγματοποιείται και ταυτόχρονη επεξεργασία του οργανικού κλάσματος στην πηγή, είτε ως κομποστοποίηση (σε επίπεδο οικίας ή κοινότητας), είτε ως ξήρανση Χωριστή, ή Μη Χωριστή, Συλλογή Τουλάχιστον Δύο Τύπων Υλικών Στόχων Τα δυνατά και τα αδύνατα σημεία, καθώς επίσης και οι ευκαιρίες και οι απειλές προκειμένου για εφαρμογή συστήματος ΔσΠ που αφορά σε χωριστή, ή μη χωριστή συλλογή τουλάχιστον δύο τύπων υλικών στόχων, παρατίθενται στον Πίνακα

124 Πίνακας 26: Μήτρα SWOT Χωριστής, ή Μη Χωριστής, Συλλογής Τουλάχιστον Δύο Τύπων Υλικών Στόχων Δυνατά Σημεία Αδύνατα Σημεία Επιλύει πλήρως το ζήτημα εκτροπής Απαιτείται μεγάλη εμπειρία εφαρμογής υλικών στόχων από τις συμβατικές Υψηλό αποτύπωμα άνθρακα λόγω μεθόδους τελικής διάθεσης οχημάτων συλλογής και μεταφοράς Πλήρης κάλυψη των θεσμικά Προκειμένου για χωριστή συλλογή υλικών κατοχυρωμένων και ποσοτικοποιημένων στόχων αντενδείκνυται για περιοχές με στόχων εκτροπής υψηλή πυκνότητα οικιστικής δόμησης Μείωση συνολικού κόστους διαχείρισης Σχετικά υψηλές απαιτήσεις χώρου ΑΣΑ Προκειμένου για μη χωριστή συλλογή υλικών στόχων, ενδείκνυται για περιοχές με πυκνή οικιστική δόμηση Ευκαιρίες Απειλές Απλότητα υποδομών Σχετικά μεγάλο κόστος επένδυσης, Ταύτιση της ΔσΠ με τον διαχωρισμό διαχείρισης και λειτουργίας πολλών υλικών στόχων Απαιτούνται αδιάλειπτες δράσεις Ισομερής ανάπτυξη εγκαταστάσεων ενημέρωσης που συνεπάγονται αντίστοιχο επεξεργασίας ή/και αγορών υλικού κόστος στόχου ως τελικό προϊόν Απαιτείται η διαχρονική διατήρηση Χαμηλό κόστος επένδυσης, διαχείρισης αγορών υλικού στόχου ως τελικό προϊόν και λειτουργίας. Απαιτείται προσεκτικός σχεδιασμός ως Η εφαρμογή της μεθόδου για τη διαλογή προς την επιλογή της χωριστής ή μη των βιοαποβλήτων απαιτεί την αλλαγή των χωριστής διαλογής των τροφικών και συνθηκών συλλογής με ένα πιο πράσινων απορριμμάτων ολοκληρωμένο τρόπο η οποία δύναται να οδηγήσει σε υψηλότερα ποσοστά ανάκτησης των υπόλοιπων υλικών στόχων των ΑΣΑ Η ανωτέρω μήτρα SWOT αφορά σε αξιολόγηση του εν λόγω συστήματος ΔσΠ για την περίπτωση που υπήρχε μονοσήμαντη ανάπτυξη και επέκτασή του, έναντι άλλων κατηγοριών συστημάτων ΔσΠ. Το εν λόγω σύστημα εμφανίζει σημαντικά πλεονεκτήματα καθώς διαχωρίζονται στην πηγή περισσότερα του ενός υλικά στόχους ενδυναμώνοντας την έννοια της ανακύκλωσης των συστατικών των ΑΣΑ. Παράλληλα, επιλύεται συνολικά το ζήτημα εκτροπής των ανακυκλώσιμων υλικών στόχων από τις συμβατικές μεθόδους τελικής διάθεσης με ταυτόχρονη μείωση του κόστους επεξεργασίας των ΑΣΑ σε εγκαταστάσεις εναλλακτικής διαχείρισης. Ωστόσο, η έννοια του διαχωρισμού πολλών υλικών στόχων στην πηγή, αφενός απαιτεί μεγάλη εμπειρία εφαρμογής, αφετέρου, αντενδείκνυται για περιοχές με πυκνή οικιστική δόμηση ανεξάρτητα από το εφαρμοζόμενο οργανωτικό σχήμα της ΔσΠ (με τη χρήση κάδων ανά ομάδες νοικοκυριών λόγω περιορισμού του χώρου για τη διάταξη των κάδων στο πεζοδρόμιο, με τη μέθοδου πόρτα-πόρτα λόγω της δυσκολίας στην εξατομίκευση της συλλογής των υλικών στόχων σε επίπεδο οικίας). Αναφορικά με τον απαιτούμενο εξοπλισμό που αφορά σε χρήση ΜΠΑ, απαιτείται ο προσδιορισμός του οργανωτικού σχήματος (συλλογή πόρτα - πόρτα, ανά ομάδες κατοικιών, συλλογή από ειδικές πηγές προέλευσης ή/και από ειδικές πληθυσμιακές ομάδες). Συνολικά, η εφαρμογή του εν λόγω συστήματος είναι εξαιρετικά αποδοτική σε βάθος χρόνου και προκειμένου για περιοχές με μέση και αραιή πυκνότητα οικιστικής δόμησης. Ειδικές περιπτώσεις εφαρμογής του εν λόγω συστήματος αποτελούν εκείνες κατά τις οποίες διαχωρίζονται ομάδες υλικών στόχων σε μη χωριστή συλλογή. Στις περιπτώσεις αυτές απαιτείται περαιτέρω επεξεργασία του 124

125 μίγματος ανακυκλωσίμων για ανάκτηση των επιμέρους υλικών στόχων. Το πλεονέκτημα των εν λόγω συστημάτων έγκειται στο ότι τα αναμεμειγμένα υλικά στόχοι έχουν παρόμοιες ιδιότητες (π.χ. μίγμα σιδηρούχων και μη σιδηρούχων μετάλλων, μίγμα χάρτου, χαρτονιού και ξύλων) ενώ ταυτόχρονα, μειώνονται οι απαιτήσεις χώρου καθώς χρησιμοποιούνται λιγότεροι κάδοι. Προκειμένου για τη ΔσΠ των τροφικών και πράσινων απορριμμάτων κατά την εφαρμογή του εν λόγω συστήματος, η συλλογή των εν λόγω υλικών στόχων πραγματοποιείται χωριστά ή μη χωριστά. Η σύμμεικτη συλλογή των βιοαποβλήτων ενδέχεται να διαμορφώσει περιβάλλον απειλών αναφορικά με την αποτελεσματικότητα και την αποδοτικότητα της ΔσΠ και της μετέπειτα επεξεργασίας των βιοαποβλήτων δεδομενου της εποχιακής διακύμανσης των πράσινων απορριμμάτων. Μεταξύ αυτών των απειλών περιλαμβάνονται: (α) η ανταγωνιστικότητα των πράσινων επί των τροφικών απορριμμάτων ως προς την πλήρωση του ΜΠΑ με αποτέλεσμα τη μείωση της ανάκτησης των τροφικών απορριμμάτων και την αύξηση της περιεκτικότητάς τους στα σύμμεικτα ΑΣΑ (β) η διακύμανση της κατά βάρος και κατ όγκο ετήσιας σύστασης των προδιαλεγμένων βιοαποβλήτων, ιδιαίτερα σε περιοχές με εύκρατο κλίμα, δεν επιτρέπει τη βελτιστοποίηση των μεθόδων επεξεργασίας τους αυξάνοντας το κόστος λειτουργίας, ενώ δεν παρέχει μεγάλη ευελιξία και έλεγχο στην ποιότητα του τελικού προϊόντος (γ) η αύξηση του κόστους συλλογής δεδομένου ότι απαιτείται ΟΣΜ με υψηλό επενδυτικό κεφάλαιο λόγω της ανάγκης συμπίεσης των ογκωδών πράσινων απορριμμάτων. Στο εν λόγω σύστημα η καθαρότητα και τα επίπεδα ανάκτησης των βιοαποβλητων εξαρτώνται κυρίως από παραμέτρους όπως το μέγεθος των ΜΠΑ, τη συχνότητα συλλογής, τη σύμμεικτη ή μη συλλογή των τροφικών και πράσινων απορριμμάτων και την οικιστική δόμηση της περιοχής στην οποία εφαρμόζεται η ΔσΠ Συλλογή με τη Μέθοδο Πόρτα Πόρτα Τα δυνατά και τα αδύνατα σημεία, καθώς επίσης και οι ευκαιρίες και οι απειλές προκειμένου για εφαρμογή συστήματος ΔσΠ που αφορά σε συλλογή με τη μέθοδο πόρτα πόρτα, παρατίθενται στον Πίνακα 27. Πίνακας 27: Μήτρα SWOT συλλογής με τη μέθοδο Πόρτα Πόρτα Δυνατά Σημεία Αδύνατα Σημεία Επιλύει πλήρως το ζήτημα εκτροπής υλικών Απαιτείται μεγάλη εμπειρία εφαρμογής στόχων από τις συμβατικές μεθόδους Αντενδείκνυται για περιοχές με υψηλή τελικής διάθεσης πυκνότητα οικιστικής δόμησης Πλήρης κάλυψη των θεσμικά Απαιτεί συνέπεια εκ μέρους των κατοίκων κατοχυρωμένων και ποσοτικοποιημένων ως προς τη συμμόρφωση με τις στόχων εκτροπής προκαθορισμένες συχνότητες αποκομιδής Μείωση συνολικού κόστους διαχείρισης ανά υλικό στόχο ΑΣΑ Υψηλό αποτύπωμα άνθρακα λόγω Διαχωρισμός & συγκέντρωση υλικών οχημάτων συλλογής και μεταφοράς στόχων υψηλής καθαρότητας Υψηλά ποσοστά ανάκτησης υλικών στόχων Υψηλή ανταπόκριση και συμμετοχή των πολιτών στο πρόγραμμα Διαμορφώνει συνθήκες εξατομίκευσης και ταυτοποίησης του χρήστη αναφορικά με τη παραγωγή και τη διαλογή των υλικών στόχων Δεν απαιτείται η μόνιμη παρουσία κάδων σε δημόσιους χώρους 125

126 Ευκαιρίες Απλότητα υποδομών Ταύτιση της ΔσΠ με τον διαχωρισμό πολλών υλικών στόχων Ισομερής ανάπτυξη εγκαταστάσεων επεξεργασίας ή/και αγορών υλικού στόχου ως τελικό προϊόν Ανθρωποκεντρικό σύστημα συλλογής Απαιτεί την αλλαγή των συνθηκών συλλογής με ένα πιο ολοκληρωμένο τρόπο η οποία δύναται να οδηγήσει σε υψηλά ποσοστά ανάκτησης των υπόλοιπων υλικών στόχων των ΑΣΑ Η στοχευμένη διαλογή των τροφικών απορριμμάτων επιτρέπει τη χωριστή συλλογή των τροφικών και πράσινων απορριμμάτων ενισχύοντας παράλληλα τη πρακτική της οικιακής ή/και κοινοτικής κομποστοποίησης Απειλές Απαιτούνται αδιάλειπτες δράσεις ενημέρωσης που συνεπάγονται αντίστοιχο κόστος Απαιτείται η διαχρονική διατήρηση αγορών υλικού στόχου ως τελικό προϊόν Απαιτείται η τροποποίηση του υφιστάμενου συστήματος συλλογής και μεταφοράς καθώς και η βελτιστοποίησή του μέσω της πρακτικής εφαρμογής Απαιτείται η πρόβλεψη ειδικών περιπτώσεων στις οποίες η συγκεκριμένη μέθοδος δεν δύναται να εφαρμοστεί λόγω της σημαντικής πληθυσμιακής διακύμανσης π.χ. εξοχικές κατοικίες, τουριστικά θέρετρα Στις περιπτώσεις όπου οι μονάδες επεξεργασίας των υλικών στόχων είναι απομακρυσμένες από την εξυπηρετούμενη περιοχή πρέπει να προβλέπεται η μεταφόρτωση των υλικών για τη μείωση του κόστους συλλογής Η ανωτέρω μήτρα SWOT αφορά σε αξιολόγηση του εν λόγω συστήματος ΔσΠ για την περίπτωση που υπήρχε μονοσήμαντη ανάπτυξη και επέκτασή του, έναντι άλλων κατηγοριών συστημάτων ΔσΠ. Με δεδομένο ότι, η ΔσΠ με τη μέθοδο πόρτα πόρτα αφορά κυρίως σε χωριστή συλλογή τουλάχιστον δύο τύπων υλικών στόχων εμφανίζει τα ίδια δυνατά και αδύνατα σημεία και τις ίδιες ευκαιρίες απειλές με αυτή. Ένα βασικό χαρακτηριστικό της εφαρμογής προγραμμάτων ΔσΠ που βασίζονται στη μέθοδο πόρτα πόρτα αφορά σε αποκομιδή διαχωρισμένων στην πηγή υλικών στόχων, τα οποία παράγονται σε κατοικίες οικισμών με αραιή πυκνότητα δόμησης. Οι εν λόγω οικισμοί αφορούν σε αγροτικές και ημιαστικές περιοχές, ενώ η εφαρμογή της μεθόδου σε περιοχές με πυκνή οικιστική δόμηση ή σημαντική πληθυσμιακή διακύμανση παρουσιάζει σημαντικές προκλήσεις ως προς την πρακτικότητα και την αποτελεσματικότητά της και απαιτεί τον προσεγμένο σχεδιασμό της ΔσΠ για την επίτευξη υψηλών αποδόσεων. Επιπλέον, η εφαρμογή της ΔσΠ με τη μέθοδο πόρτα-πόρτα απαιτεί μεγάλη εμπειρία και πρακτική εφαρμογή η οποία προϋποθέτει την τροποποίηση του υφιστάμενου συστήματος συλλογής και μεταφοράς με σκοπό τη βελτιστοποίησή του. Η αριστοποίηση της λειτουργίας του επιτυγχάνεται μέσω της εντατικοποίησης της συλλογής των τροφικών απορριμμάτων και τον περιορισμό της συχνότητας αποκομιδής των σύμμεικτων απορριμμάτων. Παρότι η εν λόγω μέθοδος συλλογής απαιτεί μεγάλη εμπειρία καθώς και συνέπεια εκ μέρους των κατοίκων ως προς τη συμμόρφωση με τις προκαθορισμένες συχνότητες αποκομιδής ανά υλικό στόχο, η βελτιστοποίηση της λειτουργίας της επιτυγχάνει σημαντική μείωση του συνολικού κόστους διαχείρισης των ΑΣΑ ιδαίτερα όσον αφορά στην επεξεργασία τους. Αναφορικά με το κόστος πρέπει να σημειωθεί ότι η συγκεκριμένη μέθοδος είναι ανθρωποκεντρική, δεδομένου ότι το μεγαλύτερο τμήμα του κόστους της ΔσΠ των υλικών-στόχων αφορά σε μισθολογικές δαπάνες με χαμηλής έντασης κεφαλαίου σε ΟΣΜ διαμορφώνοντας ευκαιρίες για θέσεις εργασίας. Επιπλέον, ένα βασικό πλεονέκτημα αυτής της μεθόδου αποτελεί η εξατομίκευση και ταυτοποίηση του χρήστη αναφορικά με την παραγωγή και τη διαλογή των υλικών126

127 στόχων. Η ιδιότητα αυτή διαμορφώνει τις εξής συνθήκες 1) αποτρέπει την ανώνυμη διάθεση ΑΣΑ περιορίζοντας τη συλλογή άλλων αποβλήτων πέραν των υλικών στόχων 2) παρέχει τη δυνατότητα εύκολου έλεγχου και παρακολούθησης της ποιότητας των υλικών στόχων, ενώ επιτρέπει τη λήψη μέτρων συμμόρφωσης των χρηστών 3) προτρέπει την ενεργή συμμετοχή των κατοίκων στο πρόγραμμα και 4) οδηγεί στην επίτευξη σημαντικών ποσοτήτων ανάκτησης και υψηλής καθαρότητας των υλικών-στόχων. Αναφορικά με τον απαιτούμενο εξοπλισμό που αφορά σε χρήση ΜΠΑ, στην πλειονότητα των περιπτώσεων χρησιμοποιούνται κάδοι οικιακού τύπου (μικρής χωρητικότητας) οι οποίοι κατά κανόνα αποτελούν ταυτόχρονα και τους κάδους αποκομιδής των υλικών-στόχων από τις υπηρεσίες καθαρισμού. Λόγω της συλλογής και συγκέντρωσης των αντίστοιχων υλικών στόχων σε ένα και όχι σε δύο στάδια καθότι δεν μεσολαβεί άλλο μέσο προσωρινή αποθήκευση, εξασφαλίζονται υψηλότεροι στόχοι καθαρότητας. Παράλληλα, η χρήση ατομικού εξοπλισμού συλλογής δεν απαιτεί τη μόνιμη παρουσία κάδων σε δημόσιους χώρους γεγονός το οποίο εξυπηρετεί (α) τη διάθεση δημόσιου χώρου για άλλη χρήση, (β) την αποτροπή κοινωνικών αντιθέσεων αναφορικά με τη χωροθέτηση των κάδων συλλογής, (γ) την απουσία πιθανών σημειακών πηγών όχλησης σε δημόσιο χώρο (π.χ. οσμές) και (δ) τη μη αναγκαιότητα καθαρισμού και συντήρησης των κάδων από τις υπηρεσίες καθαριότητας των τοπικών αρχών δεδομένου ότι κάθε χρήστης είναι υπεύθυνός για τον ατομικό του εξοπλισμό Προκειμένου για τη ΔσΠ υλικού στόχου που αφορά στα βιοαπόβλητα κατά την εφαρμογή του εν λόγω συστήματος, στην πλειονότητα των περιπτώσεων τα τροφικά απορρίμματα είναι ένα εκ των υλικών στόχων που συλλέγονται. Το περιεχόμενο των οικιακού τύπου ΜΠΑ εκκενώνεται συνήθως σε δορυφορικά ΟΣΜ τα οποία είναι χαμηλού κόστους και ευέλικτα. Δεδομένου ότι η μέθοδος πόρτα πόρτα αφορά κυρίως σε χωριστή συλλογή, δεν υφίσταται ανάμειξη των τροφικών με τα πράσινα απορρίμματα προλαμβάνοντας σειρά διαχειριστικών προβλήμάτων όπως αυτά περιγράφηκαν παραπάνω, ενώ παράλληλα συμβάλει στην ενίσχυση της οικιακή ή/και κοινοτική κομποστοποίηση των πράσινων απορριμμάτων Συλλογή με Κάδους ανά Ομάδες Κατοικιών Τα δυνατά και τα αδύνατα σημεία, καθώς επίσης και οι ευκαιρίες και οι απειλές προκειμένου για εφαρμογή συστήματος ΔσΠ που αφορά σε συλλογή με κάδους ανά ομάδες νοικοκυριών, παρατίθενται στον Πίνακα 28. Πίνακας 28: Μήτρα SWOT συλλογής με κάδους ανά ομάδες κατοικιών Δυνατά Σημεία Αδύνατα Σημεία Επιλύει πλήρως το ζήτημα εκτροπής Διαχωρισμός & συγκέντρωση υλικών υλικών στόχων από τις συμβατικές στόχων μέτριας καθαρότητας μεθόδους τελικής διάθεσης Απαιτείται μεγάλη εμπειρία εφαρμογής Πλήρης κάλυψη των θεσμικά Αντενδείκνυται για περιοχές με υψηλή κατοχυρωμένων και ποσοτικοποιημένων πυκνότητα οικιστικής δόμησης. στόχων εκτροπής Σχετικά υψηλές απαιτήσεις χώρου Μείωση συνολικού κόστους διαχείρισης Απαιτείται η μόνιμη παρουσία κάδων σε ΑΣΑ δημόσιους χώρους Ενδείκνυται για περιοχές με οικιστική Δεν επιτρέπει την εξατομίκευση και δόμηση αραιής και μέσης πυκνότητας ταυτοποίηση του χρήστη αναφορικά με τη Ευελιξία αναφορικά με τη δυνατότητα των παραγωγή και τη διαλογή των υλικών χρηστών διάθεσης των υλικών στόχων στόχων στους κάδους Υψηλό αποτύπωμα άνθρακα λόγω Ικανοποιητική ανταπόκριση και οχημάτων συλλογής και μεταφοράς συμμετοχη των πολιτών στο πρόγραμμα 127

128 Ευκαιρίες Απλότητα υποδομών Ταύτιση της ΔσΠ με τον διαχωρισμό πολλών υλικών στόχων Ισομερής ανάπτυξη εγκαταστάσεων επεξεργασίας ή/και αγορών υλικού στόχου ως τελικό προϊόν Η εφαρμογή της μεθόδου για τη διαλογή των βιοαποβλήτων απαιτεί την αλλαγή των συνθηκών συλλογής με ένα πιο ολοκληρωμένο τρόπο η οποία δύναται να οδηγήσει σε ικανοποιητικά ποσοστά ανάκτησης των υπόλοιπων υλικών στόχων των ΑΣΑ Απειλές Σχετικά μεγάλο κόστος επένδυσης, διαχείρισης και λειτουργίας Απαιτούνται αδιάλειπτες δράσεις ενημέρωσης που συνεπάγονται αντίστοιχο κόστος Απαιτείται η διαχρονική διατήρηση αγορών υλικού στόχου ως τελικό προϊόν Η χωριστή διαλογή των τροφικών και των πράσινων απορριμμάτων δεν είναι πάντοτε εφικτή αυξάνοντας το ενδεχόμενο απειλών ως προς την αποτελεσματικότητα της ΔσΠ Απαιτούνται υψηλές δαπάνες σε εξοπλισμό ΟΣΜ για τη συλλογή των υλικών στόχων Η εποχιακή διακύμανση του φορτίου των πράσινων απορριμμάτων δύναται να επηρεάσει τη κατά βάρος και κατ όγκο ετήσια σύσταση των προδιαλεγμένων βιοαποβλήτων ιδιαίτερα σε περιοχές με εύκρατο κλίμα Η ανωτέρω μήτρα SWOT αφορά σε αξιολόγηση του εν λόγω συστήματος ΔσΠ για την περίπτωση που υπήρχε μονοσήμαντη ανάπτυξη και επέκτασή του, έναντι άλλων κατηγοριών συστημάτων ΔσΠ. Η ΔσΠ με χρήση κάδων ανά ομάδες κατοικιών για την περίπτωση που επεκταθεί στο σύνολο όλων των υλικών στόχων που συνθέτουν τα ΑΣΑ μπορεί να επιλύσει συνολικά το ζήτημα διαχείρισης των ΑΣΑ επιτυγχάνοντας παράλληλα θεσμικά κατοχυρωμένους και ποσοτικοποιημένους στόχους εκτροπής και ανάκτησης. Το εν λόγω σύστημα ΔσΠ αποτελεί το συχνότερα απαντώμενο σύστημα, ενώ παράλληλα συμβάλει στη μείωση του συνολικού κόστους διαχείρισης των ΑΣΑ. Το βασικό μειονέκτημα της εν λόγω μεθόδου έγκειται στο ότι παρουσιάζονται δυσκολίες εφαρμογής σε περιοχές με υψηλή πληθυσμιακή πυκνότητα λόγω του μεγάλου δημόσιου χώρου που απαιτείται για τη μόνιμη παρουσία ΜΠΑ. Επιπλέον η κάλυψη του χώρου αυτού παρουσιάζει ενδεχομένως τα εξής μειονεκτήματα (α) παρουσία κοινωνικών αντιθέσεων αναφορικά με τη χωροθέτηση των κάδων συλλογής (β) την παρουσία σημειακών πηγών όχλησης σε δημόσιο χώρο (π.χ. οσμές), και (γ) την ανάγκη καθαρισμού και συντήρησης των κάδων από τις αρμόδιες τοπικές αρχές. Η μείωση του συνολικού κόστους διαχείρισης (επενδυτικό και λειτουργικό), προκειμένου για εγκαταστάσεις εναλλακτικής διαχείρισης, είναι ανάλογη του αριθμού υλικών στόχων που διαχωρίζονται και μάλιστα, με χωριστή συλλογή. Η διαφοροποίηση της μεθόδου αυτής με τη μέθοδο συλλογής πόρτα πόρτα έγκειται στο ότι, οι οικιακοί κάδοι δεν αποτελούν ταυτόχρονα και τους κάδους αποκομιδής καθώς το περιεχόμενό τους εκκενώνεται σε μεγαλύτερης χωρητικότητας κάδους που είναι διατεταγμένοι κατά μήκος του πεζοδρομίου. Η ιδιότητα αυτής της ΔσΠ ευνοεί τις συνθήκες ανωνυμίας και δυσκολίας στην ταυτοποίηση των χρηστών ως προς την παραγωγή και συλλογή των υλικών στόχων αλλά είναι πιο ευέλικτη αναφορικά με τη δυνατότητα των χρηστών στη διαλογή των υλικών στόχων στους κάδους δεδομένου ότι δεν πρέπει να συμμορφώνονται σε συγκεκριμένο πρόγραμμα συλλογής των υλικών-στόχων όπως με τη μέθοδο πόρτα πόρτα. 128

129 Αναφορικά με τον απαιτούμενο εξοπλισμό που αφορά σε χρήση ΜΠΑ, χρησιμοποιούνται ΜΠΑ οικιακού τύπου (ή σπανιότερα σακούλες) το περιεχόμενο των οποίων οδηγείται από τον κάτοικο σε ΜΠΑ μεγαλύτερης χωρητικότητας, τα οποία εξυπηρετούν είτε συγκρότημα κατοικιών είτε πολυκατοικίες. Προκειμένου για τη ΔσΠ υλικού στόχου που αφορά στα βιοαπόβλητα των ΑΣΑ (τροφικά και πράσινα απορρίμματα) κατά την εφαρμογή του εν λόγω συστήματος, στην πλειονότητα των περιπτώσεων υπάρχουν ΜΠΑ κατάλληλα διαστασιολογημένα προκειμένου να συλλέγουν τις εν λόγω ποσότητες, χωριστά η μη χωριστά, παράλληλα με άλλα υλικά στόχους που συγκεντρώνονται σε παρακείμενα αντίστοιχα ΜΠΑ. Στην προκειμένη περίπτωση της ΔσΠ των τροφικών απορριμμάτων παρουσιάζεται μέτρια αποδοτικότητα ως προς τα επίπεδα ανάκτησης και καθαρότητας εξαρτώμενη κυρίως από τη χωριστή η μη χωριστή συλλογή των τροφικών και πράσινων απορριμμάτων, το μέγεθος-χωρητικότητα των ΜΠΑ, τη συχνότητα συλλογής και την οικιστική δόμηση της εφαρμοζόμενης περιοχής. Η χωριστή διαλογής των τροφικών και των πράσινων απορριμμάτων δεν είναι πάντοτε εφικτή αυξάνοντας το ενδεχόμενο απειλών της λειτουργίας της ΔσΠ δεδομένου ότι απαιτούνται υψηλές δαπάνες σε εξοπλισμό ΟΣΜ για τη συμπίεση των βιοαποβλήτων, ενώ πρέπει να αντιμετωπιστεί και η ετήσια διακύμανση των πράσινων απορριμμάτων Συγκέντρωση Διαχωρισμένων Υλικών Στόχων σε Κέντρα Συλλογής Τα δυνατά και τα αδύνατα σημεία, καθώς επίσης και οι ευκαιρίες και οι απειλές προκειμένου για εφαρμογή συστήματος ΔσΠ που αφορά σε συγκέντρωση διαχωρισμένων υλικών στόχων σε κέντρα συλλογής, παρατίθενται στον Πίνακα 29. Πίνακας 29: Μήτρα SWOT συγκέντρωσης διαχωρισμένων υλικών στόχων σε κέντρα συλλογής Δυνατά Σημεία Αδύνατα Σημεία Διαχωρισμός & συγκέντρωση υλικού Επιλύει μονοσήμαντα το ζήτημα εκτροπής στόχου υψηλής καθαρότητας υλικών στόχων από τις συμβατικές Ενδείκνυται για ειδικά ρεύματα μεθόδους τελικής διάθεσης καθώς αποβλήτων εξειδικεύεται για τα ειδικά ρεύματα αποβλήτων Ελλιπής κάλυψη των θεσμικά κατοχυρωμένων και ποσοτικοποιημένων στόχων εκτροπής Δε σχετίζεται με τη διαχείριση των τροφικών απορριμμάτων και των σύμμεικτων ΑΣΑ Ευκαιρίες Απειλές Υψηλή αποδοτικότητα & Ταύτιση της ΔσΠ με τον διαχωρισμό μόνο αποτελεσματικότητα ειδικών ρευμάτων αποβλήτων Απλότητα υποδομών Ανισομερής ανάπτυξη εγκαταστάσεων Ισομερής ανάπτυξη αγορών υλικών επεξεργασίας ή/και αγορών υλικού στόχων ως τελικά προϊόντα στόχου ως τελικό προϊόν Αύξηση συνολικού κόστους διαχείρισης ΑΣΑ (κόστη ρεύματος σύμμεικτων ΑΣΑ και ρεύματος διαχωρισμένου υλικού στόχου) Η ανωτέρω μήτρα SWOT αφορά σε αξιολόγηση του εν λόγω συστήματος ΔσΠ για την περίπτωση που υπήρχε μονοσήμαντη ανάπτυξη και επέκτασή του, έναντι άλλων κατηγοριών συστημάτων ΔσΠ. 129

130 Η συγκέντρωση διαχωρισμένων υλικών στόχων σε κέντρα συλλογής αποτελεί μια παραλλαγή της ΔσΠ η οποία εξειδικεύεται προκειμένου να συγκεντρώσει και εν συνεχεία, να αξιοποιήσει τα ειδικά ρεύματα αποβλήτων. Βασικό χαρακτηριστικό του εν λόγω συστήματος είναι η μη παρουσία κάδων σε επιλεγμένα σημεία του οικιστικού ιστού, αλλά η συγκέντρωση των ειδικών ρευμάτων σε συγκεκριμένο περιφραγμένο και φυλασσόμενο χώρο εντός των ορίων αυτού. Ανεξάρτητα από την πυκνότητα της οικιστικής δόμησης, η διαδικασία συλλογής περιλαμβάνει είτε την απευθείας διαλογή των υλικών στόχων από τον παραγωγό στο κέντρο συλλογής είτε μέσω ειδικά διαμορφωμένων ΟΣΜ τα οποία παραλαμβάνουν κάθε ειδικό ρεύμα αποβλήτου επί τόπου, κατόπιν ειδοποίησης από τον παραγωγό. Το βασικότερο πλεονέκτημα της εν λόγω μεθόδου έγκειται στο ότι, τα συλλεγόμενα υλικά στόχοι, που κατά κανόνα αφορούν σε ειδικά ρεύματα αποβλήτων, εμφανίζουν εξαιρετικά υψηλή καθαρότητα. Ωστόσο, η ανάπτυξη κέντρων συλλογής για τη συγκέντρωση ειδικών ρευμάτων αποβλήτων δεν δύναται να συμβάλλει στους στόχους που έχουν τεθεί ως προς την εκτροπή κλασμάτων των ΑΣΑ από τις συμβατικές μεθόδους τελικής διάθεσης. Επομένως, η εφαρμογή του εν λόγω συστήματος ΔσΠ πρέπει να λειτουργεί συμπληρωματικά και ταυτόχρονα με κάποιο εκ των συστημάτων ΔσΠ που αναλύθηκαν ανωτέρω. Ως προς την εκτροπή ειδικών ρευμάτων αποβλήτων τα κέντρα συλλογής παρουσιάζουν χαμηλό λειτουργικό κόστος ενώ παράλληλα περιλαμβάνεται στις ΔσΠ που δεν απαιτούν υψηλής έντασης κεφαλαίου. Λόγω του γεγονότος ότι η ΔσΠ υλικών-στόχων μέσω κέντρου συλλογής προϋποθέτει κυρίως τη μεταφορά των υλικών από την οικία στο κέντρο συλλογής, η συμμετοχή των πολιτών είναι μικρότερη συγκριτικά με τα προαναφερόμενα οργανωτικά σχήματα (πόρτα-πόρτα ή συλλογής με κάδους ανά ομάδες κατοικιών). Προκειμένου για τη ΔσΠ υλικού στόχου που αφορά στο βιοαποδομήσιμο κλάσμα των ΑΣΑ κατά την εφαρμογή του εν λόγω συστήματος, στην πλειονότητα των περιπτώσεων το υλικό στόχος που συλλέγεται και συνιστά βιοαποδομήσιμη οργανική ύλη αφορά σε ποσότητες πράσινων απορριμμάτων που έχουν συλλεχθεί από παρακείμενους δημόσιους ή/και ιδιωτικούς χώρους πρασίνου, άλση, πάρκα κ.ά Συνδυασμός Οργανωτικών Σχημάτων Τα δυνατά και τα αδύνατα σημεία, καθώς επίσης και οι ευκαιρίες και οι απειλές προκειμένου για εφαρμογή συστήματος ΔσΠ που αφορά σε συνδυασμό οργανωτικών σχημάτων περιλαμβάνει τις μήτρες SWOT των προαναφερόμενων συστημάτων ΔσΠ. Η ανωτέρω μήτρα SWOT αφορά σε αξιολόγηση του εν λόγω συστήματος ΔσΠ για την περίπτωση που υπήρχε μονοσήμαντη ανάπτυξη και επέκτασή του, έναντι άλλων κατηγοριών συστημάτων ΔσΠ. Ο συνδυασμός των ανωτέρω οργανωτικών σχημάτων προκειμένου για εφαρμογή προγραμμάτων ΔσΠ αποσκοπεί στην εξάλειψη τόσο των αδύνατων σημείων, όσο και των απειλών που αποτελούν χαρακτηριστικά των προαναφερθέντων συστημάτων. Ειδικότερα, ο συνδυασμός των οργανωτικών σχημάτων επιδιώκει την εξάλειψη των αδύνατων σημείων με τους ακόλουθους τρόπους: Επέκταση της ΔσΠ έτσι ώστε να συλλέγονται περισσότεροι από δύο τύποι υλικών στόχων συμπεριλαμβανομένων και των ειδικών ρευμάτων αποβλήτων ως αντίβαρο στη μονοσήμαντη επίλυση του ζητήματος εκτροπής υλικών στόχων από τις συμβατικές μεθόδους τελικής διάθεσης 130

131 Επέκταση της ΔσΠ έτσι ώστε να συλλέγονται όλοι οι τύποι υλικών στόχων για τους οποίους έχουν τεθεί νομοθετικά ποσοτικοποιημένοι στόχοι ως αντίβαρο στην ελλιπή κάλυψη των θεσμικά κατοχυρωμένων και ποσοτικοποιημένων στόχων εκτροπής Προώθηση προγραμμάτων ΔσΠ στα οποία διαχωρίζονται ξεχωριστά όλα τα ανακυκλώσιμα υλικά στόχοι ως αντίβαρο στη μικρή ή/και μηδενική μεταβολή του κόστους διαχείρισης των σύμμεικτων ΑΣΑ προκειμένου για υλικά στόχους που αφορούν στο ρεύμα των ανακυκλώσιμων Συνεχής και λεπτομερής ενημέρωση σχετικά με τα προγράμματα ΔσΠ ως αντίβαρο στο διαχωρισμό και τη συγκέντρωση υλικών στόχων μέτριας καθαρότητας Συνεχής και λεπτομερής ενημέρωση σχετικά με τα προγράμματα ΔσΠ ως αντίβαρο σε ενδεχόμενο απαιτήσεων μεγάλης εμπειρίας εφαρμογής Ανάπτυξη στόλου οχημάτων συλλογής και μεταφοράς που διαθέτουν ευέλικτο σύστημα φόρτωσης και μεταφοράς ως αντίβαρο έναντι του υψηλού αποτυπώματος άνθρακα λόγω διαφορετικών οχημάτων συλλογής και μεταφοράς ανάλογα με τους τύπους υλικών στόχων που μεταφέρουν Ανάπτυξη ΜΠΑ που συνδυάζουν δυνατότητα προσωρινής αποθήκευσης πλέον του ενός υλικά στόχους σε ξεχωριστά διαμερίσματα και με τη χαμηλότερη δυνατή επιφανειακή κάλυψη ως αντίβαρο για εφαρμογή προγραμμάτων ΔσΠ για περιοχές με υψηλή πυκνότητα οικιστικής δόμησης Ανάπτυξη κέντρων συλλογής ως αντίβαρο στο ζήτημα εκτροπής υλικών στόχων από τις συμβατικές μεθόδους τελικής διάθεσης προκειμένου για ειδικά ρεύματα αποβλήτων Επέκταση της ΔσΠ έτσι ώστε να συλλέγονται όλοι οι τύποι υλικών στόχων για τους οποίους έχουν τεθεί νομοθετικά ποσοτικοποιημένοι στόχοι ως αντίβαρο ως αντίβαρο στην ελλιπή κάλυψη των θεσμικά κατοχυρωμένων και ποσοτικοποιημένων στόχων εκτροπής Βελτιστοποίηση του υφιστάμενου συστήματος συλλογής και μεταφοράς ως αντίβαρο στο υψηλό κόστος επένδυσης, λειτουργίας και συντήρησης του στόλου των αντίστοιχων οχημάτων Χωροταξικός σχεδιασμός ΜΠΑ ως αντίβαρο στις υψηλές απαιτήσεις χώρου. Ειδικότερα, ο συνδυασμός των οργανωτικών σχημάτων επιδιώκει την εξάλειψη των απειλών με τους ακόλουθους τρόπους: Επέκταση της ΔσΠ έτσι ώστε να συλλέγονται όλοι οι τύποι υλικών στόχων ως αντίβαρο στο ζήτημα ταύτισης της ΔσΠ με τον διαχωρισμό ενός μόνο υλικού στόχου Επέκταση της ΔσΠ έτσι ώστε να συλλέγονται όλοι οι τύποι υλικών στόχων ως αντίβαρο στο ζήτημα ταύτισης της ΔσΠ με τον διαχωρισμό μόνο ειδικών ρευμάτων αποβλήτων Δημιουργία μονάδων δευτερογενούς τομέα ως αντίβαρο στο ζήτημα της ανισομερούς ανάπτυξης εγκαταστάσεων επεξεργασίας ή/και αγορών υλικού στόχου ως τελικό προϊόν Επέκταση της ΔσΠ έτσι ώστε να συλλέγονται όλοι οι τύποι υλικών στόχων ως αντίβαρο στο ζήτημα αύξησης του συνολικού κόστους διαχείρισης ΑΣΑ (κόστη ρεύματος σύμμεικτων ΑΣΑ και ρεύματος ενός διαχωρισμένου υλικού στόχου) Οικονομικός σχεδιασμός εξοπλισμού και βελτιστοποίηση διαδρομών των οχημάτων συλλογής και μεταφοράς ως αντίβαρο στο σχετικά μεγάλο κόστος επένδυσης, διαχείρισης και λειτουργίας 131

132 Εκσυγχρονισμό και ψηφιοποίηση της ενημέρωσης του κοινού ως αντίβαρο έναντι ελαχιστοποίησης του κόστους αναφορικά με τη διεξαγωγή αδιάλειπτων δράσεων ενημέρωσης που, στην παρούσα φάση, δεν γίνονται μέσα από τους εν λόγω διαύλους ενημέρωσης και επικοινωνίας Αξιοποίηση των υλικών στόχων από μονάδες του δευτερογενούς τομέα ως πρώτη ύλη ως αντίβαρο στο ζήτημα διαχρονικής διατήρησης αγορών υλικού στόχου ως τελικό προϊόν Πρόβλεψη διακυμάνσεων στην ποσότητα των παραγόμενων ΑΣΑ λόγω εποχικότητας Κεντροβαρική εφαρμογή προγραμμάτων ΔσΠ αναφορικά με τις αντίστοιχες εγκαταστάσεις τελικής διάθεσης ελαχιστοποίηση δημιουργίας σταθμών μεταφόρτωσης. Προκειμένου για τη ΔσΠ υλικού στόχου που αφορά βιοαποβόβλητα των ΑΣΑ κατά τη συνδυαστική εφαρμογή συστημάτων ΔσΠ, επιδιώκεται η συλλογή του εν λόγω υλικού στόχου σε κατά το δυνατόν υψηλότερα ποσά καθαρότητας και ποσοστά ανακτησιμότητας Συλλογή Υλικών Στόχων από Ειδικές Κατηγορίες Πηγών Προέλευσης Τα δυνατά και τα αδύνατα σημεία, καθώς επίσης και οι ευκαιρίες και οι απειλές προκειμένου για εφαρμογή συστήματος ΔσΠ που αφορά σε συλλογή υλικών στόχων από ειδικές κατηγορίες πηγών προέλευσης, παρατίθενται στον Πίνακα 30. Πίνακας 30: Μήτρα SWOT Συλλογής Υλικών Στόχων από Ειδικές Κατηγορίες Πηγών Προέλευσης Δυνατά Σημεία Αδύνατα Σημεία Διαχωρισμός & συγκέντρωση υλικού Επιλύει μονοσήμαντα το ζήτημα εκτροπής στόχου υψηλής καθαρότητας υλικών στόχων από τις συμβατικές Ενδείκνυται για ειδικά ρεύματα μεθόδους τελικής διάθεσης αποβλήτων και για συγκεκριμένους τύπους Ελλιπής κάλυψη των θεσμικά υλικών στόχων κατοχυρωμένων και ποσοτικοποιημένων Δεν απαιτεί μεγάλη εμπειρία εφαρμογής στόχων εκτροπής Δε μεταβάλλει σημαντικά το κόστος διαχείρισης των σύμμεικτων ΑΣΑ προκειμένου για υλικά στόχους που αφορούν στο ρεύμα των ανακυκλώσιμων Ευκαιρίες Απειλές Υψηλή αποδοτικότητα & Ταύτιση της ΔσΠ με τον διαχωρισμό ενός αποτελεσματικότητα μόνο υλικού στόχου Απλότητα υποδομών Ανισομερής ανάπτυξη εγκαταστάσεων Είναι ανεξάρτητο από την πυκνότητα επεξεργασίας ή/και αγορών υλικού οικιστικής δόμησης στόχου ως τελικό προϊόν Η εφαρμογή της μεθόδου για τη διαλογή Αύξηση συνολικού κόστους διαχείρισης των βιοαποβλήτων απαιτεί την αλλαγή των ΑΣΑ (κόστη ρεύματος σύμμεικτων ΑΣΑ συνθηκών συλλογής με ένα πιο και ρεύματος διαχωρισμένου υλικού ολοκληρωμένο τρόπο η οποία δύναται να στόχου) οδηγήσει σε υψηλά ποσοστά ανάκτησης Στις περιπτώσεις όπου οι μονάδες των υπόλοιπων υλικών στόχων των ΑΣΑ επεξεργασίας των υλικών στόχων είναι Η στοχευμένη διαλογή των τροφικών απομακρυσμένες από την εξυπηρετούμενη απορριμμάτων επιτρέπει τη χωριστή περιοχή πρέπει να προβλέπεται η συλλογή των τροφικών και των πράσινων μεταφόρτωση των υλικών για τη μείωση απορριμμάτων ενισχύοντας παράλληλα τη του κόστους συλλογής πρακτική της οικιακής ή/και κοινοτικής κομποστοποίησης 132

133 Η ανωτέρω μήτρα SWOT αφορά σε αξιολόγηση του εν λόγω συστήματος ΔσΠ για την περίπτωση που υπήρχε μονοσήμαντη ανάπτυξη και επέκτασή του, έναντι άλλων κατηγοριών συστημάτων ΔσΠ. Στην πλειονότητα των περιπτώσεων που αφορούν σε εφαρμογή συστημάτων ΔσΠ για τη συλλογή υλικών στόχων που συνιστούν απόβλητα από ειδικές πηγές προέλευσης, τα διαχωρισθέντα υλικά στόχοι αφορούν σε ένα, ή το πολύ δύο, τύπους υλικών. Στο πλαίσιο αυτό, το συγκεκριμένο σύστημα προσομοιάζει με τη χωριστή συλλογή ενός υλικού στόχου και αναλόγως, εμφανίζει παρόμοια πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα. Στην εν λόγω κατηγορία εντάσσεται η συλλογή υλικών στόχων που αφορούν σε κλάσματα των ΑΣΑ, σε ειδικά ρεύματα αποβλήτων, αλλά και σε βιομηχανικά στερεά απόβλητα που προσομοιάζουν σε κλάσματα των ΑΣΑ. Η εφαρμογή αντίστοιχων συστημάτων ΔσΠ ενδείκνυται για περιπτώσεις όπου υπάρχει ζήτηση συγκεκριμένου υλικού στόχου από μονάδα του δευτερογενούς τομέα (βιομηχανίες βιοτεχνίες) ως πρώτη ύλη. Στο πλαίσιο αυτό, αναφορικά με τον απαιτούμενο εξοπλισμό προβλέπεται η χρήση ΜΠΑ σε επιλεγμένα σημεία των αντίστοιχων πηγών προέλευσης έτσι ώστε να διευκολύνεται η διαδικασία αποκομιδής από τα οχήματα συλλογής και μεταφοράς. Προκειμένου για τη ΔσΠ υλικού στόχου που αφορά στο βιοαποδομήσιμο κλάσμα των ΑΣΑ κατά την εφαρμογή του εν λόγω συστήματος, ενδεικτικά αναφέρονται περιπτώσεις ειδικών πηγών προέλευσης στις οποίες παράγονται μεγάλες ποσότητες από τροφικά απορρίμματα (π.χ. εστιατόρια, ξενοδοχειακές μονάδες, στρατόπεδα κ.ά.) Συλλογή Υλικών Στόχων από Ειδικές Πληθυσμιακές Ομάδες Τα δυνατά και τα αδύνατα σημεία, καθώς επίσης και οι ευκαιρίες και οι απειλές προκειμένου για εφαρμογή συστήματος ΔσΠ που αφορά σε συλλογή υλικών στόχων από ειδικές πληθυσμιακές ομάδες, παρατίθενται στον ακόλουθο Πίνακα 31. Πίνακας 31: Μήτρα SWOT συλλογής υλικών στόχων από ειδικές πληθυσμιακές ομάδες Δυνατά Σημεία Αδύνατα Σημεία Επιλύει πλήρως το ζήτημα εκτροπής Διαχωρισμός & συγκέντρωση υλικών υλικών στόχων από τις συμβατικές στόχων μέτριας καθαρότητας μεθόδους τελικής διάθεσης Απαιτείται μεγάλη εμπειρία εφαρμογής Πλήρης κάλυψη των θεσμικά Υψηλό αποτύπωμα άνθρακα λόγω κατοχυρωμένων και ποσοτικοποιημένων οχημάτων συλλογής και μεταφοράς στόχων εκτροπής Αντενδείκνυται για περιοχές με υψηλή Μείωση συνολικού κόστους διαχείρισης πυκνότητα οικιστικής δόμησης ΑΣΑ Δεν επιτρέπει την εξατομίκευσης και Δυνατότητα ευρύτερης αποδοχής και ταυτοποίηση του χρήστη αναφορικά με τη συμμετοχής στο πρόγραμμα παραγωγή και τη διαλογή των υλικών στόχων Ευκαιρίες Απειλές Απλότητα υποδομών Σχετικά μεγάλο κόστος επένδυσης, Ταύτιση της ΔσΠ με τον διαχωρισμό διαχείρισης και λειτουργίας πολλών υλικών στόχων Απαιτούνται αδιάλειπτες δράσεις Ισομερής ανάπτυξη εγκαταστάσεων ενημέρωσης που συνεπάγονται αντίστοιχο επεξεργασίας ή/και αγορών υλικού κόστος στόχου ως τελικό προϊόν Απαιτείται η διαχρονική διατήρηση Χαμηλό κόστος επένδυσης, διαχείρισης αγορών υλικού στόχου ως τελικό προϊόν και λειτουργίας Η εφαρμογή της μεθόδου για τη διαλογή των βιοαποβλήτων απαιτεί την αλλαγή των 133

134 συνθηκών συλλογής με ένα πιο ολοκληρωμένο τρόπο η οποία δύναται να οδηγήσει σε ικανοποιητικά ποσοστά ανάκτησης των υπόλοιπων υλικών στόχων των ΑΣΑ Η στοχευμένη διαλογή των τροφικών απορριμμάτων επιτρέπει τη χωριστή συλλογή των τροφικών και των πράσινων απορριμμάτων ενισχύοντας παράλληλα τη πρακτική της οικιακής ή/και κοινοτικής κομποστοποίησης Η ανωτέρω μήτρα SWOT αφορά σε αξιολόγηση του εν λόγω συστήματος ΔσΠ για την περίπτωση που υπήρχε μονοσήμαντη ανάπτυξη και επέκτασή του, έναντι άλλων κατηγοριών συστημάτων ΔσΠ. Το συγκεκριμένο σύστημα ΔσΠ προσομοιάζει με το σύστημα χωριστής συλλογής τουλάχιστον δύο τύπων υλικών στόχων. Το βασικό του πλεονέκτημα έγκειται στην εδραίωση εννοιών όπως η ΔσΠ και κατ επέκταση η ανακύκλωση σε χώρους όπου υπάρχουν ή μπορούν να αναπτυχθούν παγιωμένα ήθη και κώδικες συμπεριφοράς. Η εφαρμογή και η επέκταση τέτοιων συστημάτων αποτελεί σημαντικό παράγοντα ευαισθητοποίησης του κοινού καθώς, πλέον από τα πρακτικά του πλεονεκτήματα, συνιστά και μέθοδο πληροφόρησης του κοινού σχετικά με τη μεθοδολογία διαχωρισμού υλικών στόχων. Στο πλαίσιο αυτό, αναφορικά με τον απαιτούμενο εξοπλισμό προβλέπεται η χρήση ΜΠΑ σε επιλεγμένα σημεία των χώρων όπου συναθροίζονται ή/και διέρχονται οι εν λόγω πληθυσμιακές ομάδες. Κατόπιν, το περιεχόμενο των εν λόγω ΜΠΑ εκκενώνεται είτε σε ΜΠΑ μεγαλύτερης χωρητικότητα, είτε η αποκομιδή γίνεται επί τόπου από τα οχήματα συλλογής μεταφοράς. Προκειμένου για τη ΔσΠ υλικού στόχου που αφορά στο βιοαποδομήσιμο κλάσμα των ΑΣΑ κατά την εφαρμογή του εν λόγω συστήματος, στην πλειονότητα των περιπτώσεων δεν παρατηρείται διαφοροποίηση στη μεθοδολογία συλλογής έναντι των άλλων ανακυκλώσιμων υλικών στόχων. 134

135 Παράρτημα Τύποι ΟΣΜ που βρίσκουν εφαρμογή στο Ηνωμένο Βασίλειο για τη συλλογή χωριστή ή μη των τροφικών και πράσινων αποριμμάτων ΟΣΜ μικρής χωρητικότητας για τη μηχανική και χειρονακτική φόρτωση των βιοαποβλήτων 135

136 ΟΣΜ με Χειρονακτική Φόρτωση ΟΣΜ με δυνατότητα χωριστής συλλογής τροφικών υπολειμμάτων, χαρτιού, γυαλιού, υφασμάτων και μπαταριών αυτοκινήτων 136

137 ΟΣΜ με δυνατότητα συλλογής τριών υλικών στόχων (βιοαπόβλητα, πλαστικό και χαρτόνι) ΟΣΜ για τη συλλογή τροφικών και πράσινων απορριμμάτων 137