ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΝΟΜΙΚΩΝ, ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ ΤΟΜΕΑΣ ΔΙΕΘΝΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ

Transcript

1 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΝΟΜΙΚΩΝ, ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ ΤΟΜΕΑΣ ΔΙΕΘΝΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΜΑΘΗΜΑ: ΔΗΜΟΣΙΟ ΔΙΕΘΝΕΣ ΔΙΚΑΙΟ

2 ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΤΟ ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΝΟΜΙΜΟΥ ΑΜΥΝΑΣ ΚΑΤΑ ΤΟ ΑΡΘΡΟ 51 ΤΟΥ ΚΑΤΑΣΤΑΤΙΚΟΥ ΧΑΡΤΗ ΤΩΝ ΗΝΩΜΕΝΩΝ ΕΘΝΩΝ. ΥΠΑΡΧΕΙ ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΠΡΟΛΗΠΤΙΚΗΣ ΑΜΥΝΑΣ; Επιβλέπων Καθηγητής: Λεωνίδας Παπαδόπουλος Επιμέλεια: Δημήτριος Πανάρετος Α.Μ.: Θεσσαλονίκη, 1 Οκτωβρίου 2007

3 ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ Ι. ΕΙΣΑΓΩΓΗ: ΙΣΧΥΣ ΚΑΙ ΔΙΚΑΙΟ ΣΤΗΝ ΔΙΕΘΝΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ. ΙΙ. Ο ΚΑΝΟΝΑΣ: Η ΕΙΡΗΝΙΚΗ ΕΠΙΛΥΣΗ ΤΩΝ ΔΙΕΘΝΩΝ ΔΙΑΦΟΡΩΝ. ΙΙΙ. ΟΙ ΕΞΑΙΡΕΣΕΙΣ: ΤΟ ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΝΟΜΙΜΗΣ ΑΜΥΝΑΣ ΚΑΙ Η ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΑ ΕΠΙΒΟΛΗΣ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΩΝ ΚΥΡΩΣΕΩΝ ΑΠΟ ΤΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ. Α. Η ΦΥΣΗ ΤΟΥ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΟΣ ΑΜΥΝΑΣ. 1. Η άμυνα ως δικαίωμα. 2. Η άμυνα ως φυσικό δικαίωμα. IV. ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΕΙΣ ΑΣΚΗΣΗΣ ΤΟΥ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΟΣ ΤΗΣ ΑΜΥΝΑΣ. Α. Γενικά Β. Η αναγκαιότητα της άμυνας (NECESSITY OF SELF DEFENCE). 1.Περί του ορισμού της επίθεσης. 2. Ο προσδιορισμός της έννοιας της επίθεσης. 3. Οι προσπάθειες ορισμού της επίθεσης στα πλαίσια των Ηνωμένων Εθνών 3.1 Η δεκαπενταμελής Πρώτη Ειδική Επιτροπή επί του ζητήματος του Ορισμού τηςεπίθεσης

4 3.2 Η δεύτερη δεκαεννιαμελής Ειδική Επιτροπή ( ). 3.3 Η Τρίτη εικοσιμία μελής Ειδική Επιτροπή ( ). 3.4 Η Τέταρτη τριανταπενταμελής Ειδική Επιτροπή ( ). 3.5 Ο Ορισμός της Επίθεσης βάση της Απόφασης 3314 της Γενικής Συνέλευσης 3.6 Η Ανάλυση του Ορισμού. 3.7 Η Σημασία του Ορισμού της επίθεσης 3.8 Ή έννοια της επίθεσης και ασύμμετρες απειλές Γ. Η αναλογικότητα της άμυνας (propotionality of self-defence). Δ. Η αμεσότητα της άμυνας(immediacy of self-defence). Ε. Η άμεση αναφορά στο Συμβούλιο Ασφαλείας (reporting to the Security Council). V. Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ ΑΜΥΝΑΣ ΠΕΡΙΛΑΜΒΑΝΕΙ ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΙΔΙΚΟΤΕΡΗ ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ ΠΡΟΛΗΠΤΙΚΗΣ ΑΜΥΝΑΣ; A. Ερμηνεία του όρου «προληπτικός πόλεμος». Προσδιορισμός εννοιών. B. Ιστορική θεώρηση. Γ. Ανατομία της προληπτικής χρήσης βίας. Δ. Κυριαρχία και άσκηση του δικαιώματος άμυνας. Ε. Η συσταλτική ερμηνεία του άρθρου 51. ΣΤ. Η διασταλτική ερμηνεία του άρθρου 51.

5 VΙ. Τελική Εκτίμηση: Άμυνα και προληπτική άμυνα. VII.BIBΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

6 Ἡράκλειτος Ὁ Πόλεμος καὶ ἡ Ἔρις 22. (53). πόλεμος πάντων μὲν πατήρ ἐστι, πάντων δὲ βασιλεύς, καὶ τοὺς μὲν θεοὺς ἔδειξε τοὺς δὲ ἀνθρώπους, τοὺς μὲν δούλους ἐποίησε τοὺς δὲ ἐλευθέρους. Ο πόλεμος είναι πατέρας όλων, όλων βασιλιάς. Άλλους ανέδειξε σε θεούς και άλλους σε ανθρώπους, άλλους έκανε δούλους και άλλους ελεύθερους.

7 Ι.ΕΙΣΑΓΩΓΗ: ΙΣΧΥΣ ΚΑΙ ΔΙΚΑΙΟ ΣΤΗΝ ΔΙΕΘΝΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ. Ο διάλογος Μηλίων και Αθηναίων 1, που τον έχει διασώσει ο Θουκυδίδης, έχει δραματική επικαιρότητα για την ανθρωπότητα, που παραστέκεται μάρτυρας πολλών τέτοιων «διαλόγων» (με διάφορες παραλλαγές) ανάμεσα στην πάνοπλη αλαζονεία των ισχυρών και τη θαρραλέα αντιπαράταξη των μικρών λαών. Το παρήγορο μήνυμα που στέλνει η ιστορία είναι ότι η αλαζονεία της δύναμης, που προκαλεί αδιάντροπα την παγκόσμια αγανάκτηση, αυτή τελικά συντρίβεται κάτω από το βάρος των ολισθημάτων και των αμαρτημάτων προς τα οποία φέρεται ακατάσχετα. Το ιστορικό γεγονός το αφηγείται πολύ παραστατικά, σαν επεισόδιο αρχαίας τραγωδίας, ο Θουκυδίδης. Φαίνεται λοιπόν ότι, για να διατηρήσουμε αυτή την παραστατικότητα, ο πιο πρόσφορος δρόμος είναι να παραθέσουμε το ίδιο το κείμενο του μεγάλου ιστορικού μεταφρασμένο από τον Ελευθέριο Βενιζέλο. Από το ίδιο το κείμενο αναδύεται ανενδοίαστη, απάνθρωπη και προκλητική η αλαζονεία της δύναμης και η ροπή της δύναμης προς την αδικία και την αυτοκαταστροφή (που θα έρθει αργότερα ως κάθαρση). Στο κεφάλαιο 89 συμπυκνώνεται η ουσία της διαλεκτικής δίκαιου και ισχύος στις διεθνείς σχέσεις: 1 ΘΟΥΚΥΔΙΔΟΥ: Ξυγγραφή, βιβλίο 5 ο, κεφ

8 Αθηναίοι: "Έχει καλώς, ημείς, εν τούτοις, δεν θα κάμωμεν χρήσιν ωραίων φράσεων, υποστηρίζοντες δια πολλών λόγων, οι οποίοι δεν πρόκειται να πείσουν κανένα, ή ότι την ηγεμονίαν μας απεκτήσαμεν δικαίως, λόγω του ότι ενικήσαμεν τους Πέρσας, ή ότι επιδιώκομεν την επανόρθωσιν αδικημάτων, τα οποία υπέστημεν. Ζητούμεν όμως και από σας να μη νομίσετε ότι θα μας πείσετε, ισχυριζόμενοι ή ότι ως άποικοι των Λακεδαιμονίων δεν ελάβατε μέρος εις τον πόλεμον παρά το πλευρόν μας, ή ότι δεν μας επροξενήσατε κάνεν κακόν. Νομίζομεν, τουναντίον, ότι επιβάλλεται να επιδιώξωμεν και ημείς και σεις ό,τι θεωρούμεν αληθώς κατορθωτόν, αφού εξίσου γνωρίζομεν και οι δύο, ότι κατά την συζήτησιν των ανθρωπίνων πραγμάτων το επιχείρημα του δικαίου αξίαν έχει, όπου ίση υπάρχει δύναμις προς επιβολήν αυτού, ότι όμως ο ισχυρός επιβάλλει ό,τι του επιτρέπει η δύναμίς του και ο ασθενής παραχωρεί ό,τι του επιβάλλει η αδυναμία του". Η διαλεκτική σχέση μεταξύ ισχύος και δικαίου απασχόλησε το Συμβούλιο Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών σχετικά με την νομιμότητα της χρήσης βίας κατά του Ιράκ το έτος Η κυβέρνηση των Ηνωμένων Πολιτειών Αμερικής προέβαλε τον ισχυρισμό ότι νομιμοποιείται στην χρήση βίας βάσει μιάς νέας θεωρίας, αυτής της προληπτικής χρήσης βίας ως εκδήλωση του δικαιώματος αυτοάμυνας όπως αυτό καταγράφεται στο Άρθρο 51 του Καταστατικού Χάρτη του Οργανισμού των Ηνωμένων Εθνών, και η οποία εκτενώς αναπτύχθηκε στην Εθνική Στρατηγική Ασφαλείας των ΗΠΑ 2. Με τον 2 The National Security Strategy of the United States of America (Washington, DC: 2002), σελ. 15, εις Η γένεση της θεωρίας του προληπτικού

9 ισχυρισμό αυτόν συμφώνησε και η Βρετανική κυβέρνηση, θεμελιώνοντας την άποψή της περί προληπτικής χρήσης βίας σε δύο Ψηφίσματα του Συμβουλίου Ασφαλείας: το υπ αριθμόν 678, δυνάμει του οποίου δόθηκε η εξουσιοδότηση χρήσης βίας κατά του Ιράκ το έτος 1991 και το υπ αριθμόν 687 Ψήφισμα, δυνάμει του οποίου ορίσθηκε ο αφοπλισμός του Ιράκ από όπλα μαζικής καταστροφής και προγράμματα ανάπτυξης αυτών 3. Η συζήτηση περί νομιμότητας του πολέμου στο Ιράκ κατά το 2003 εντάσσεται σε ένα ευρύτερο πλαίσιο σχέσεων μεταξύ δικαίου και ισχύος με την μορφή χρήσεως βίας στην σύγχρονη διεθνή πολιτική. Ο πόλεμος συνδέεται με την νομιμότητα της χρήσης βίας. Κάθε απόφαση διεξαγωγής πολέμου είτε αυτή λαμβάνεται από δημοκρατικά εκλεγμένες κυβερνήσεις είτε από δικτατορικά καθεστώτα, ακολουθεί η αιτιολόγηση της απόφασης τόσο ενώπιον του λαού όσο και ενώπιον των υπολοίπων κρατών, βασισμένη στο δίκαιο των λόγων που οδηγούν στην διεξαγωγή του πολέμου 4 πολέμου και η σχέση με την επέμβαση στο Ιράκ αναπτύσσεται εκτενώς στο βιβλίο του Bob Woodward, Plan of Attack (New York: Simon and Schuster, 2004), pp Downing Street, Legal Basis for Use of Force Against Iraq, Page3287.asp. Επίσης, βλ.και την απόρρητη Έκθεση του Γενικού Εισαγγελέα προς τον Βρετανό Πρωθυπουργό Iraq Resolution 1441, 25 April 2005, εις page7443.asp. 4 Brian Hallett, The Lost Art of Declaring War (Champaign, IL: University of Illinois Press, 1998) και Paul Fussell, The Great War and Modern Memory (Oxford: Oxford University Press,

10 Στην εσωτερική έννομη τάξη, η σχέση δικαίου και βίας είναι ξεκάθαρη: η χρήση βίας επιτρέπεται μόνο σε εξαιρετικές περιστάσεις, όπως για την άμυνα απέναντι σε παρούσα και άδικη επίθεση 5. Κάθε άλλη εκδήλωση βίας είναι εκτός του νομικού πλαισίου και θεωρείται παράνομη 6, διότι απαγορεύεται η χρήση βίας από ιδιώτες ενώ επιτρέπεται υπό αυστηρά ορισμένες προϋποθέσεις στα όργανα του Κράτους τα οποία είναι αρμόδια με την διατήρηση της δημόσιας τάξης και ασφάλειας. Σε τελική ανάλυση, η φύση της εσωτερικής έννομης τάξης ενέχει εξαναγκασμό στον βαθμό που η υπακοή του πολίτη στον κανόνα αποφυγής χρήσης βίας συνδέεται με το γεγονός ότι η οργανωμένη πολιτεία σε κάθε περίπτωση τον εξαναγκάζει να υπακούσει με τον φόβο της επιβολής κυρώσεων 7. Στην διεθνή πολιτική η σχέση δικαίου και ισχύος δεν είναι τόσο διακριτή όσο είναι στο εσωτερικό δίκαιο. Είναι η νόμιμη χρήση βίας σαφής και ορισμένη έννοια; Έχει διατυπωθεί η άποψη ότι συναρτάται από τις εκάστοτε ανάγκες διεθνούς ασφαλείας 8. Επί του παρόντος, κριτήριο της νομιμότητας 1975). Επίσης βλ. John Mueller, The Remnants of War (Ithaca, NY: Cornell University Press, 2004), chs Βλ. ΑΚ 283, ΠΚ Π.χ. άρθρο 330 του ΠΚ. 7 Διεξοδική ανάλυση στο βιβλίο του Ian Clark, Legitimacy in International Society (Oxford: Oxford University Press, 2005). 8 DAVID ARMSTRONG AND THEO FARRELL Force and Legitimacy in World Politics, Review of International Studies (2005), 31, 3 13

11 χρήσης βίας συνιστά πρωτίστως ο Καταστατικός Χάρτης του Οργανισμού των Ηνωμένων Εθνών (Άρθρο 2 παρ. 1 και 4, Άρθρο 51). Κάθε αίτημα χρήσης βίας εξετάζεται ως προς την νομιμότητα του από το Συμβούλιο Ασφαλείας. Μετά τα γεγονότα της 11 ης Σεπτεμβρίου 2001, ετέθη το ζήτημα της νόμιμης χρήσης βίας για αμυντικούς σκοπούς, χωρίς την διαδικασία εξέτασης του αιτήματος χρήσης βίας από το Συμβούλιο Ασφαλείας και περαιτέρω της προληπτικής χρήσης βίας για την αποτροπή μελλοντικών επιθέσεων. ΙΙ. Ο ΚΑΝΟΝΑΣ: Η ΕΙΡΗΝΙΚΗ ΕΠΙΛΥΣΗ ΤΩΝ ΔΙΕΘΝΩΝ ΔΙΑΦΟΡΩΝ. Η Ειρηνική Επίλυση των διαφορών αποτελεί τον ακρογωνιαίο λίθο του Χάρτη του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών, ευρισκόμενη μεταξύ των αρχών και των στόχων της 9. Το άρθρο 2 παρ. 3 χαρακτηρίσθηκε όχι ως απλή συστατική διάταξη συμμόρφωσης, που ευρίσκεται στην διακριτική ευχέρεια των για την εφαρμογή της, αλλά ως αρχή συντεταγμένης διεθνούς κοινωνίας η οποία 9 Κατά το άρθρο 1 περ. 1 : Σκοποί των Ηνωμένων εθνών είναι οι εξής: 1) Να διατηρώσι την διεθνήν ειρήνην και ασφαλεία και να επιτυγχάνωσιν, δι ειρηνικών μέσων και συμφώνως προς τας αρχάς της δικαιοσύνης και του διεθνούς δικαίου την διευθέτησιν ή διακανονισμόν των διεθνών διαφορών Κατά το άρθρο 2 παρ. 3 : Πάντα τα μέλη οφείλουσι να διακανονίζωσι τας διεθνείς αυτών διαφοράς δι ειρηνικών μέσων, κατά τοιούτον τρόπον, ώστε η διεθνής ειρήνη, ασφάλεια και δικαιοσύνη να μη τίθενται εν κινδύνω.

12 κατευθύνει την διεθνή κοινότητα βάσει του Δικαίου και γεννά νομικές υποχρεώσεις 10. Έχει δεσμευτικό χαρακτήρα διότι, πέραν της αναφοράς της στον Χάρτη, είναι και εθιμικός κανόνας του Διεθνούς Δικαίου. 11 Από την αρχή της ειρηνικής επίλυσης των διεθνών διαφορών συνεπάγεται η απαγόρευση της χρήσης βίας. Η απαγόρευση της απειλής ή της χρήσης βίας διαπνέει όλο το σύστημα του Χάρτη του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών και καταγράφεται ως σκοπός στο Άρθρο 2 παρ Ο κανόνας αυτός έχει εθιμικό χαρακτήρα και αποτελεί κανόνα του jus cogens το οποίο σημαίνει ότι δεν μπορεί να τροποποιηθεί με τις κοινές διατάξεις του συμβατικού ή του εθιμικού διεθνούς δικαίου αλλά μόνο με άλλη γενική αρχή του διεθνούς δικαίου του ίδιου χαρακτήρα Χατζηκωνσταντίνου Κ.: Διεθνές Δίκαιο του Πολέμου και της Ειρήνης την εποχή μετά από τον πόλεμο στο Ιράκ., Θέματα Πολιτικής και Άμυνας, τ. 18, ΙΑΑ, Αθήνα, Δεκέμβριος 2003, σελ Dissenting Opinion of Vice President Weeramantry: Case Concerning the Legality of Use of Force (Yugoslavia vs Belgium), 12 Σύμφωνα με το άρθρο 2.4 του Χάρτη: Πάντα τα μέλη θα απέχωσιν εις τας διεθνείς αυτών σχέσεις της απειλής ή χρήσης βίας κατά της εδαφικής ακεραιότητας ή της πολιτικής ανεξαρτησίας οιουδήποτε κράτους ή καθ' οιονδήποτε άλλο τρόπον ασυμβίβαστον προς τους σκοπούς των Ηνωμένων Εθνών. 13 Ρούκουνας Εμμ. :Διεθνές Δίκαιο, τ. 1, Εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα, Αθήνα-Κομοτηνή 1996, σελ. 91., 213. Ιωάννου Κρατερός-Οικονομίδης Κ.- Ροζάκης Χ-Φατούρος Α.: Δημόσιο Διεθνές Δίκαιο, Θεωρία των Πηγών, Εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα, Αθήνα Κομοτηνή 1988, σελ.319

13 ΙΙΙ. ΟΙ ΕΞΑΙΡΕΣΕΙΣ: ΤΟ ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΝΟΜΙΜΗΣ ΑΜΥΝΑΣ ΚΑΙ Η ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΑ ΕΠΙΒΟΛΗΣ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΩΝ ΚΥΡΩΣΕΩΝ ΑΠΟ ΤΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ. Ο Καταστατικός Χάρτης των Ηνωμένων Εθνών αποτελεί την αφετηρία κάθε προσέγγισης αναφορικά με ζητήματα νομιμότητας της χρήσης βίας στις διεθνείς σχέσεις 14, αφού περισσότερο από κάθε άλλη φορά στην ιστορία του νομικού πολιτισμού, καθίσταται σαφές ότι η βία μπορεί να χρησιμοποιηθεί μόνο σε περίπτωση άμυνας και όχι για την υλοποίηση νόμιμων αξιώσεων ή καθολικά αναγνωρισμένων αξιών της δικαιοσύνης 15. Ο κανόνας αυτός επιδέχεται δύο εξαιρέσεις οι οποίες ρητά αναφέρονται στον Χάρτη του Οργανισμού των Ηνωμένων Εθνών. Κωνσταντόπουλος Δημήτριος, Διεθνές Δημόσιον Δίκαιον, Εκδόσεις Αφοι Π. Σάκκουλα, Θεσσαλονίκη 1968,σελ.297. Brownlie Ian : Principles of Public International Law, Sixth Edition, Oxford University Press, 2003, σελ. 18. Βλ. επίσης και τα άρθρα 53 και 64 της Σύμβασης της Βιέννης του 1969 για το Δίκαιο των Συνθηκών. 14 Χατζηκωνσταντίνου Κ.: Διεθνές Δίκαιο του Πολέμου και της Ειρήνης την εποχή μετά από τον πόλεμο στο Ιράκ., Θέματα Πολιτικής και Άμυνας, τ. 18, ΙΑΑ, Αθήνα, Δεκέμβριος 2003, σελ Rosalyn Higgins: Problems and Process, International Law and How We Use It, Oxford: Clarendon Press, 1994, σελ. 238.

14 Η πρώτη εξαίρεση είναι η δυνατότητα ενός Κράτους να προβεί σε απειλή ή χρήση βίας στα όρια του δικαιώματος νομίμου άμυνας, ατομικά ή συλλογικά, εφόσον δεχθεί ένοπλη επίθεση κατά το Άρθρο 51 του Χάρτη του Οργανισμού των Ηνωμένων Εθνών 16. Η δεύτερη εξαίρεση συνίσταται στην δυνατότητα του Συμβουλίου Ασφαλείας να επιβάλλει στρατιωτικές κυρώσεις στο απειλούν ή παραβιάζον την ειρήνη κράτος ή σε άλλο μη κρατικό δρώντα του διεθνούς συστήματος Κατά το άρθρο 51 του Χάρτη : Ουδέν εκ των διαλαμβανομένων εν τω παρόντι Χάρτη θα παρεμποδίζη το φυσικόν δικαίωμα ατομικής ή συλλογικής νομίμου αμύνης εις περίπτωσιν καθ ήν Μέλος τι των Η.Ε. υποστή επίθεσιν ένοπλον, μέχρις ού το Συμβούλιο Ασφαλείας λάβη τα αναγκαία μέτρα προς διατήρησιν της διεθνούς ειρήνης και ασφαλείας. Τα υπό των Μελών λαμβανόμενα μέτρα, εν τη ασκήσει του δικαιώματος τούτου νομίμου αμύνης θα αναφέρωνται αμέσως εις το Συμβούλιο Ασφαλείας και κατ ουδέν θα θίγουν την εξουσία και την υποχρέωσιν του Συμβουλίου Ασφαλείας συμφώνως τω παρόντι Χάρτη, όπως αναλάβη οποτεδήποτε οίαν δράσιν ήθελε κρίνει αναγκαίαν προς διατήρησιν ή αποκατάστασιν της διεθνούς ειρήνης και ασφαλείας. 17 Σημειώνεται ότι η επιβολή των στρατιωτικών κυρώσεων κατά το άρθρο 42 του Χάρτη προϋποθέτει ότι το Συμβούλιο Ασφαλείας έχει διαπιστώσει προηγουμένως ότι συντρέχει απειλή ή διατάραξη της ειρήνης ή επίθεση ( άρθρο 39 του Χάρτη). Αντιθέτως, το Συμβούλιο Ασφαλείας μπορεί να επιτρέψει την επιβολή στρατιωτικών μέτρων κατά τα ανωτέρω και χωρίς να έχει εφαρμόσει τις διατάξεις των Άρθρων 40 ( προσωρινά μέτρα) ή 41 ( οικονομικές κυρώσεις) του Χάρτη. Ενδελεχής ανάλυση του ανωτέρω μηχανισμού διαχείρισης κρίσεων από το ΣΑ γίνεται στο σύγγραμμα (διδακτορική διατριβή) του Αριστοτέλη Κωνσταντινίδη: Νομικοί Περιορισμοί και Δικαστικός Έλεγχος του Συμβουλίου Ασφαλείας των

15 Α. Η ΦΥΣΗ ΤΟΥ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΟΣ ΑΜΥΝΑΣ. 1. Η άμυνα ως δικαίωμα. Η διά της χρήσης βίας άμυνα προϋποθέτει την εκδήλωση ενόπλου επιθέσεως 18. Η ένοπλη επίθεση συνιστά συγχρόνως τόσο ένα γεγονός όσο και μία νομική κατάσταση, διότι η ένοπλη επίθεση παραβιάζει τον κανόνα της μη χρήσης βίας 19. Στις διεθνείς σχέσεις είναι συχνό το γεγονός της παράνομης χρήσης βίας για επιθετικούς σκοπούς η οποία αντιμετωπίζεται δια της χρήσεως βίας από το κράτος το οποίο είναι δέκτης της επιθέσεως, ένεκα αυτοπροστασίας, καθόσον το δικαίωμα της άμυνας ερείδεται στην Αρχή της Επιβίωσης του Κράτους (Self Preservation) 20. Αυτή η αναγκαιότητα ρυθμίζεται από το Διεθνές Δίκαιο ως εξαίρεση στην Αρχή της Μη Χρήσεως Βίας. Το ενδεχόμενο μη ρύθμισης της ανωτέρω αναγκαιότητας θα υποδήλωνε μία ανακολουθία του Διεθνούς Δικαίου ως προς το ζήτημα της άμυνας. Ηνωμένων Εθνών, Εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα, Αθήνα Κομοτηνή, 2004, και στον Λίνο-Αλέξανδρο Σισιλιάνο: Η εξουσιοδότηση χρήσης βίας από τα όργανα των Ηνωμένων Εθνών, Αντ.-Ν. Σάκκουλας, Αθήνα- Κομοτηνή, Σε κάθε περίπτωση πρέπει να λαμβάνεται υπόψη η λειτουργία του ΣΑ ως πολιτικού forum με έντονο τον ανταγωνισμό των μονίμων μελών προς επικράτηση της θέσης των, την συνδεόμενη με τα ίδια συμφέροντα. 18 Η προϋπόθεση αναλύεται σε επόμενη ενότητα. 19 Κ. Αντωνόπουλος: The Unilateral Use of Force by States in International Law, Αντ. Ν. Σάκκουλας, 1997, σελ Brownlie, The Use of Force in Self- Defense., B.Y.I.L., , Oppenheim s International Law, v.ii, σελ

16 Οποιοδήποτε Σύστημα Δικαίου, ανεξαρτήτως του βαθμού οργάνωσης και ενδελέχειας είναι ικανό να εγγυηθεί την προστασία των υποκειμένων του, και πάλι σε εξαιρετικές περιπτώσεις αναγνωρίζει το δικαίωμα άμυνας, ως αντίδραση σε άμεση και παρούσα επίθεση. Ως τέτοια ενέργεια προβλέψιμη ρυθμίζεται από το Διεθνές Δίκαιο 21. Σαφώς συνάγεται από τα παραπάνω ότι η άμυνα συνιστά θεμελιώδες δικαίωμα, όπως τόνισε το Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης στην γνωμοδότηση για την Νομιμότητα της Απειλής Χρήσης Πυρηνικών Όπλων: το Δικαστήριο δεν παραβλέπει το θεμελιώδες δικαίωμα της επιβίωσης κάθε Κράτους, εκ τούτου δε και του δικαιώματος της άμυνας 22, μένοντας σταθερό στην νομολογία του περί του δικαιώματος, όπως είχε διαμορφωθεί με την απόφαση του στην υπόθεση της Νικαράγουα 2. Η άμυνα ως φυσικό δικαίωμα. Ο Καταστατικός Χάρτης του Οργανισμού των Ηνωμένων Εθνών ρητά αναφέρει στο Άρθρο 51 το φυσικόν δικαίωμα ατομικής ή συλλογικής νομίμου αμύνης. 23 Κατά την κρίση του Διεθνούς Δικαστηρίου της Χάγης, το Άρθρο 51 του Καταστατικού Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών αναγνωρίζει το φυσικό δικαίωμα 21 Brownlie, ο.π. σελ I.C.J. Advisory Opinion of the Threat of the Use of Nuclear Weapons (8/7/1996), par 36., I.C.J., Military and Paramilitary Activities in and Against Nicaragua, Merits, par.1963, Advisory Opinion on the Israeli Wall, par. 139, 23 Αποδίδεται ο όρος φυσικό δικαίωμα: Αγγλιστί Inherent Right, Γαλλιστί Droit Naturel, Ισπανική Derecho Immanente, Ρωσική Neotemlemoe Pravo.

17 της άμυνας 24 : Κατά το γράμμα του Άρθρου 51 του Χάρτη το φυσικό δικαίωμα της άμυνας του οποίου φορέας είναι κάθε κράτος στην περίπτωση ενόπλου επιθέσεως, καλύπτει τόσο την ατομική όσο και την συλλογική άμυνα. Συνεπώς, ο ίδιος ο Χάρτης μαρτυρεί την ύπαρξη του δικαιώματος της (συλλογικής) άμυνας στο εθιμικό δίκαιο. Για την πληρέστερη ερμηνεία του υπό ανάλυση δικαιώματος χρήσιμη είναι η διασάφηση των όρων Φυσικό Δίκαιο και Φυσικά Δικαιώματα. Φυσικό Δίκαιο είναι ο τόπος, ορθότερα η ιδέα με την πλατωνική της διάσταση, από όπου αρύονται τα Φυσικά Δικαιώματα 25, των οποίων φορείς είναι τα υποκείμενα του δικαίου, τα κράτη στο Διεθνές Δίκαιο 26. Το Φυσικό Δίκαιο αντιδιαστέλλεται με το Θετικό Δίκαιο. Το Θετικό Δίκαιο ορίζει το αρνητικό περιεχόμενο της ανθρώπινης συμπεριφοράς, δηλαδή ορίζει από ποιες συμπεριφορές πρέπει να απέχουν τα υποκείμενα του Δικαίου. Με άλλα 24 I.C.J., Military and Paramilitary Activities in and Against Nicaragua, Merits, par.176, Advisory Opinion of the Threat of the Use of Nuclear Weapons (8/7/1996), par.38, 25 Magenis Sean: Natural Law As the Customary International Law of Self-Defense, Boston University International Law Journal, Fall 2002, Oscar Schahter: Self Defense and the Rule of Law, AJIL 83 (1989), σελ Περί των υποκειμένων του Διεθνούς Δικαίου βλ.: Ρούκουνας Εμμ. :Διεθνές Δίκαιο, τ. 1, Εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα, Αθήνα-Κομοτηνή 1996, σελ. 45. Κωνσταντόπουλος Δημήτριος, Διεθνές Δημόσιον Δίκαιον, Εκδόσεις Αφοι Π. Σάκκουλα, Θεσσαλονίκη 1968,σελ.223. Brownlie Ian: Principles of Public International Law, Sixth Edition, Oxford University Press, 2003, σελ.57.

18 λόγια η θεμελιώδης αρχή του Θετικού Δικαίου συμπυκνώνεται στον κανόνα ότι το υποκείμενο του δικαίου δεν συμπεριφέρεται όπως δεν θέλει να του συμπεριφέρονται. Αντίθετα, η θεμελιώδης αρχή του Φυσικού Δικαίου συμπυκνώνεται στον κανόνα ότι το υποκείμενο του δικαίου συμπεριφέρεται όπως θέλει να του συμπεριφέρονται, ορίζει δηλαδή το θετικό περιεχόμενο της συμπεριφοράς 27. Τα Φυσικά Δικαιώματα αρύονται από το Φυσικό Δίκαιο και έχουν υποκείμενο τον άνθρωπο ή το κράτος. Ορίζουν πότε το υποκείμενο τους είναι ελεύθερο προς το να πράττει ή υποχρεούται να απέχει από μια ενέργεια, δηλαδή διακρίνεται η ελευθερία δράσης από την υποχρέωση δράσης ή παράλειψης 28. Κατά την κρατούσα άποψη η καταγραφή του όρου «φυσικό δικαίωμα» σχετίζεται με την ύπαρξη του δικαιώματος αυτού στο διεθνές εθιμικό δίκαιο και την επιθυμία των συντακτών του Χάρτη να διατηρήσουν αυτή την εθιμική διάσταση Magenis Sean: Natural Law as the Customary International Law of Self-Defense, Boston University International Law Journal, Fall 2002, Magenis Sean, ο.π., 416. Oscar Schachter, Self -Defence and the Rule of Law, A.J.I.L.,8.3(1989), σελ Κ. Αντωνόπουλος: The Unilateral Use of Force by States in International Law, Αντ. Ν. Σάκκουλας, 1997, σελ Van de Hole Leo: Anticipatory Self-Defence under International Law, American University International Law Review 69 (2003), σελ 73. Brownlie, The Use of Force, σελ Oscar Schachter, Self Defence.., σελ. 263.

19 Το διεθνές εθιμικό δίκαιο ασκεί ουσιαστική επίδραση στο ζήτημα της νομιμότητας της χρήσης βίας. Επιπλέον, η πρακτική των κρατών καταδεικνύει ότι ό όρος «φυσικό δίκαιο» σχετίζεται με την εθιμική φύση του δικαιώματος άμυνας. Ενδεικτικά, αναφέρουμε τις στρατιωτικές επιχειρήσεις του Ισραήλ εκτός της επικρατείας του κατά την δεκαετία του 1980 στο Ιράκ, στον Λίβανο, στην Συρία, στην Τυνησία, τις επιχειρήσεις των Ρώσων στην Τσετσενία, τον πόλεμο στο Ιράκ το IV. ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΕΙΣ ΑΣΚΗΣΗΣ ΤΟΥ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΟΣ ΤΗΣ ΑΜΥΝΑΣ. Α. Γενικά Το Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης, στην υπόθεση της Νικαράγουα έκρινε ότι: το Άρθρο 51 του Χάρτη δεν θεσπίζει κανένα ειδικό κανόνα κατά τον οποίο η άμυνα συνίσταται από ενέργειες οι οποίες είναι ανάλογες(proportionality) προς την ένοπλη επίθεση και αναγκαίες (necessity) για την απόκρουση της. Ο κανόνας αυτός (της αναλογικότητας και της αναγκαιότητας) θεσπίστηκε στο Διεθνές Εθιμικό Δίκαιο 30. Περαιτέρω, στην Γνωμοδότηση του για την Νομιμότητα της Απειλής Χρήσης Πυρηνικών Όπλων, συμπλήρωσε την ανωτέρω κρίση του: αυτή η διπλή προϋπόθεση της αναλογικότητας και της αναγκαιότητας εφαρμόζεται ισοδυνάμως με ό,τι το Άρθρο 51 Contra: Hans Kelsen : The Law of the united Nations, 1951, σελ I.C.J. Nicaragua Case, par. 94.

20 του Χάρτη ορίζει, ανεξαρτήτως των μέσων της βίας 31. Η άσκηση του δικαιώματος της άμυνας υπόκειται πέραν της αναλογικότητας και της αναγκαιότητας και σε δύο επιπλέον προϋποθέσεις, της αμεσότητας (immediacy) και της αναφοράς των αμυντικών μέτρων στο Συμβούλιο Ασφαλείας (reportment to the SA) 32. Β. Η αναγκαιότητα της άμυνας (NECESSITY OF SELF DEFENCE). 33 Ο όρος «αναγκαιότητα της άμυνας» αναφέρεται στην κατάσταση όπου το συμβάν της ένοπλης επίθεσης κατά παράβαση του Άρθρου 2 παρ. 4 του Χάρτη από ένα κράτος δίδει το δικαίωμα στην ανάληψη προστατευτικής δράσης εκ μέρους του καθού η επίθεση κράτους 34. Τίθεται το ζήτημα ποιου είδους επιθετική πράξη δημιουργεί την αναγκαία κατάσταση για την άσκηση του δικαιώματος άμυνας. Το Άρθρο 51 του Χάρτη ρητά ορίζει ότι το δικαίωμα άμυνας ασκείται εάν συμβεί ένοπλη επίθεση. Υπάρχει, δηλαδή, η κατάσταση 31 Ι.C.J., Advisory Opinion on the Legality of the Threat of the Use of Nuclear Weapons, par.275, 32 D.W. Greig, Self-defence, σελ Brownlie Ian : The Use of Force in Self-Defence, B.Y.I.L. 1961, Andreas Laursen: The Use of Force and (the State of) Necessity, Vanderbilt Journal of Transnational Law 37 no Mr 2004 Yoram Dinstein: War, σελ Christine Gray: International Law, σελ Oscar Schahter: Self-Defence and the Rule Of Law, A.J.I.L., 83(1989), σελ Κ. Αντωνόπουλος, ο.π. σελ. 221.

21 ανάγκης απόκρουσης ένοπλης επίθεσης διότι δεν υπάρχουν εναλλακτικά μέτρα αντιμετώπισης της 35. Από την συνδυαστική ερμηνεία του Άρθρου 51 του Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών και του Άρθρου 2 παρ. 4 προκύπτει ότι το Άρθρο 51 εξειδικεύει τον σκοπό και τα όρια του δικαιώματος της άμυνας, ήτοι η χρήση βίας για αμυντικούς σκοπούς επιτρέπεται μόνον όταν συμβεί ένοπλη επίθεση (armed attack) κατά ενός κράτους, και όχι σε άλλες περιστάσεις 36. Οι συντάκτες του Χάρτη αποσκοπούσαν στον περιορισμό του εθιμικού δικαιώματος της άμυνας μόνον στην περίπτωση επιγενόμενης ένοπλης επίθεσης, και γι αυτόν τον λόγο προτείνεται η συσταλτική ερμηνεία του Άρθρου Το πόρισμα αυτό ενισχύεται και από την χρήση του όρου «ένοπλη επίθεση» «επιθετικές ενέργειες» Ο όρος «ένοπλη επίθεση» είναι σαφώς ειδικότερος του όρου «επιθετικές πράξεις», ( aggression) που χρησιμοποιείται σε άλλα σημεία του Χάρτη, όπως 35 Yoram Dinstein: War, σελ και Oscar Schahter: The Right of States to Use Armed Force, Michigan Law Review (1984), σελ Malcolm Shaw, International Law, 4th Edition, Cambridge University Press, 1997, σελ Ian Brownlie : Principles, σελ Ο ίδιος : The Use of Force, σελ Hans Kelsen: The Law of United Nations, 1950, σελ Κ. Αντωνόπουλος, ο.π., σελ

22 στο Άρθρο 1παρ.1, ο οποίος σημαίνει την παράνομη χρήση βίας ως παραβίαση του κανόνα του Άρθρου 2 παρ.4 του Χάρτη 38. Έχει διατυπωθεί, ωστόσο, και η άποψη ότι το Άρθρο 51 δεν θέτει περιορισμούς στο δικαίωμα της άμυνας, όπως αυτό έχει διαμορφωθεί από το εθιμικό δίκαιο 39. Η διασταλτική ερμηνεία έχει ως αφετηρία την φράση «Ουδέν εκ των διαλαμβανομένων εν τω παρόντι Χάρτη θα παρεμποδίζη το φυσικόν δικαίωμα ατομικής ή συλλογικής νομίμου αμύνης», από την οποία συνάγεται η εθιμική φύση του δικαιώματος της άμυνας, όπως αναλύθηκε σε προηγούμενη ενότητα. Στην πράξη οποιαδήποτε χρήση βίας αντιμετωπίζεται με χρήση βίας καθιστάμενης της προϋπόθεσης της αναγκαιότητας ελαστικής, διότι κάθε κράτος που είναι δέκτης βίας απαντά με βία θεωρώντας ότι είναι απαραίτητη για την επιβίωσή του (self-preservation). Προϋπόθεση, λοιπόν, κατά τον Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών για την άσκηση του δικαιώματος της άμυνας είναι η εκδήλωση ενόπλου επιθέσεως. Η ένοπλη επίθεση σαφώς συνιστά είδος επιθετικής ενέργειας 40. Τίθεται το ερώτημα ποιες ενέργειες συνιστούν την έννοια της ένοπλης επίθεσης. 38 Van de Hole Leo: Anticipatory Self-Defence, σελ Van de Hole Leo: Anticipatory Self-Defence, σελ.76. Bowett, Self-Defence in International Law, 1958, σελ Κ. Αντωνόπουλος, ο.π., σελ 221.

23 1.Περί του ορισμού της επίθεσης 41. Ο ορισμός της επίθεσης κατά μία άποψη 42 είναι, αν όχι ανέφικτος, μη επιθυμητός και πάντως σίγουρα επικίνδυνος, διότι βάσει διαφορετικών κινήτρων και ενόψει διαφορετικών περιστάσεων οι ίδιες πράξεις μπορεί να συνιστούν επίθεση ή όχι. Σε σημαντικά πεδία της συνύπαρξης των λαών και των κρατών παίζουν ρόλο οι λεπτές διακρίσεις και χρωματισμοί των πραγμάτων και των εννοιών, σε αντίθεση με την τάση για γενίκευση και υπεραπλούστευση 43. Η έννοια της επίθεσης δεν μπορεί να εξαιρεθεί. Υποστηρίχθηκε ότι ενδεχόμενος ορισμός της επίθεσης θα οδηγούσε τους επιτιθέμενους, σε αναζήτηση λύσεων παράκαμψης του ορισμού, αλλά και στην λήψη πρόωρων μέτρων του Συμβουλίου Ασφαλείας, ως προς τις υπαγόμενες στον ορισμό περιπτώσεις 44. Ένας γενικός ορισμός αναγκαστικά θα περιέχει όρους αφηρημένους και αμφιβόλου περιεχομένου, οι οποίοι και οι ίδιοι θα χρήζουν ορισμού. Ακόμη και 41 Κ. Αντωνόπουλος, ο.π., σελ Sir Gerald Fitzmaurice: The Definition of Aggression, ICLQ, 1952, σελ Για τις προσπάθειες ορισμού της επίθεσης βλ. Greig D.W.: International Law, 2nd edition, 1976, Butterworths, London, σελ και Yoram Dinstein: War, Aggression and Self- Defense, 3 rd edition, Cambridge University Press, 2001, σελ Βύρων Θεοδωρόπουλος: Αποχρώσεις στην Διεθνή Ζωή, Αθήνα, Εκδόσεις Ι. Σιδέρης, 2003, σελ S.M. Schwebel: Aggresion, Intervention and Self-Defense in Modern International Law, Συλλογή Κειμένων, Cambridge University Press, 1994, σελ. 531.

24 αν υπάρξει κάποιος ορισμός δεν είναι δυνατόν να υπάρξει και ο οποιοσδήποτε αυτοματισμός, αν δεν εξετασθεί η περίπτωση από το Συμβούλιο Ασφαλείας 45. Ένας ελλιπής ορισμός θα ήταν επικίνδυνος, διότι θα ενθάρρυνε τα κράτη να ενεργούν τοιουτοτρόπως ώστε οι ενέργειές των να μην περιλαμβάνονται στις τυχόν ορισθείσες επιθετικές ενέργειες και, εκ τούτου, ο επιτιθέμενος θα καθίστατο ευρηματικότερος 46. Περαιτέρω υπάρχουν περιπτώσεις που για λόγους ειρήνευσης και παύσης των εχθροπραξιών δεν είναι σκόπιμο να κηρυχθεί κάποιος επιτιθέμενος. Μια αυτοματοποίηση του τύπου δεν θα εξυπηρετούσε τις περιπτώσεις αυτές 47. Τα επιχειρήματα υπέρ του ορισμού της επίθεσης ερείδονται την ασφάλεια δικαίου 48. Τα κράτη θα απέφευγαν επιθετικές πράξεις, θα γνώριζαν σε ποιες επιθετικές πράξεις θα μπορούσαν να αμυνθούν. Το Συμβούλιο Ασφαλείας θα κατευθυνόταν, ώστε να αποφασίζει με κριτήρια νομικά και όχι βάσει πολιτικών σκοπιμοτήτων. Ένας ενδεχόμενος ορισμός θα ήταν επιδεκτικός ερμηνείας και δεν θα οδηγούσε σε αγκυλώσεις το Συμβούλιο Ασφαλείας 49. Επιπλέον, ένας ορισμός της επίθεσης, ως του κατεξοχήν διεθνούς εγκλήματος 45 Χατζηκωνσταντίνου Κ., ο.π., σελ. 18. και Hans Blix: Sovereignty, Aggression and Neutrality, 1970, σελ Χατζηκωνσταντίνου Κ., ο.π., σελ S.M. Schwebel, ο.π., σελ S.M. Schwebel, ο.π., σελ Oppenheim s International Law,( H. Lauterpachat ed), v. II, σελ. 189.

25 κατά την κρίση του Δικαστηρίου της Νυρεμβέργης 50, προσδιορίζει και την ποινική ευθύνη των προσώπων που θα δικαστούν ενώπιον διεθνούς δικαστηρίου για εγκλήματα πολέμου 51. Ένας αποδεκτός ορισμός της επίθεσης συνδυάζει έναν γενικό ορισμό της επίθεσης και σχετική περιπτωσιολογία. 2. Ο προσδιορισμός της έννοιας της επίθεσης. Το πρόβλημα ενός γενικά αποδεκτού ορισμού της επίθεσης και η εξαίρεση της νόμιμης άμυνας από την έννοια απασχόλησε επανειλημμένα τα Ηνωμένα Έθνη και η σύνδεση του ορισμού αυτού με τον Κώδικα για τα εγκλήματα πολέμου δημιούργησε σημαντικά προβλήματα. Ο ορισμός της επίθεσης έχει ενδιαφέρουσα ιστορία αφού μέχρι την καταγραφή του εκδηλώθηκαν συγκρούσεις ανάμεσα στα μέλη της διεθνούς κοινότητας τόσο στο πολεμικό πεδίο, όσο και στο ιδεολογικό πεδίο 52 και η συζήτηση συνέπεσε με 50 Κ. Χατζηκωνσταντίνου: Προσεγγίσεις στο Διεθνές Ανθρωπιστικό Δίκαιο, εκδ. Ι. Σιδέρης, Αθήνα 1999, σελ. 338επ. 51 S.M. Schwebel, ο.π., σελ L. C. Green : The Contemporary Law of armed conflict, Manchester University Press, 1993, σελ

26 σημαντικά γεγονότα 53, στη καρδιά του ψυχρού πολέμου και της έντασης μεταξύ Ανατολής και Δύσης Οι προσπάθειες ορισμού της επίθεσης στα πλαίσια των Ηνωμένων Εθνών 3.1 Η δεκαπενταμελής Πρώτη Ειδική Επιτροπή επί του ζητήματος του Ορισμού τηςεπίθεσης Όταν η Ειδική επιτροπή των 15 κατέθεσε την Έκθεση τον Σεπτέμβριο του 1953, ήταν σε θέση να συνοψίσει πολλά ζητήματα αναφορικά με τον ορισμό, αλλά δεν ήταν δυνατόν να γεφυρώσει τις αντιθέσεις. 55 Η τυπολογία των διαφόρων τύπων του Ορισμού θεωρούνταν ο γενικός, ο απαρριθμητικός ή ο μικτός. Η Έκθεση της Ειδικής Επιτροπής μετέφερε τα κείμενα και τα σχόλια επ αυτών χωρίς ένα καταληκτικό προτεινόμενο ψήφισμα επί του ορισμού. Η Έκτη Επιτροπή στην συνάντησή τους στο τέλος του 1954, έλαβε υπόψη της τα σχόλια των κυβερνήσεων αναφορικά με την Έκθεση της Ειδικής Επιτροπής και τα ψηφίσματα Ενδεικτικά: Η πυραυλική κρίση στην Κούβα ( 1961), ο πόλεμος του Βιετνάμ ( ). 54 Αναλυτικά βλ. Χατζηκωνσταντίνου Κ.: Διεθνές Δίκαιο του Πολέμου και της Ειρήνης την εποχή μετά από τον πόλεμο στο Ιράκ., Θέματα Πολιτικής και Άμυνας, τ. 18, ΙΑΑ, Αθήνα, Δεκέμβριος 2003, σελ Memo of the Secretariat, Some Aspects of the Definition of Aggression A/AC66/1 5 Aug βλ. ομοίως Ninth Session Annex for tests submitted to the Committee at 15.