Νεόφυτος -Νικόλαος. Ιερέας/Διδάσκαλος/Λόγιος/Συγγραφέας/Καθηγητής Χίος

Transcript

1 Επώνυµο Όνοµα Υπογραφή Βάµβας Νεόφυτος -Νικόλαος Υπογραφές Αγωνιστών της Ελληνικής Επαναστάσεως. ΙΕΕΕ, Αθηνα 1984 Ιδιότητα Τόπος Γέννησης Χρόνος Γέννησης 1776 Τόπος Καταγωγής Χίος Τόπος Θανάτου Αθήνα Χρόνος Θανάτου 1855 Βιογραφικά Στοιχεία Ιερέας/Διδάσκαλος/Λόγιος/Συγγραφέας/Καθηγητής Χίος Ο Νεόφυτος Βάµβας (κατά κόσµον Νικόλαος) του Ισιδώρου και της Σταµατούς, γεννήθηκε στη Χίο, πιθανότατα το Ο πατέρας του ήταν σιδεράς και η οικονοµική κατάσταση της οικογένειάς του δεν υπήρξε ποτέ καλή. Ο Νεόφυτος είχε δύο αδελφές εκ των οποίων η µία ήταν εξαιρετικά φιλάσθενη. Στην οικογένειά του και στην προσωπική του φροντίδα περιλαµβάνονταν και δύο ανιψιοί του, ο Ιωάννης και ο Κωνσταντίνος. Οι πνευµατικές και µαθησιακές του ικανότητες υπήρξαν αντιστρόφως ανάλογες των οικονοµικών δυνατοτήτων του, γεγονός, που καθόρισε τη µετέπειτα πορεία του. Ο Νεόφυτος από νεαρή ηλικία εκδήλωσε µια αξιοσηµείωτη φιλοµάθεια. Ωστόσο, οι υψηλές απαιτήσεις του σε επίπεδο σπουδών δύσκολα µπορούσαν να ικανοποιηθούν µε βάση τα δεδοµένα της εποχής και της περιοχής. Αναζητούσε οργανωµένες βιβλιοθήκες, µία επαρκή και ολοκληρωµένη διδασκαλία της ελληνικής γλώσσας κατά κύριο λόγο αλλά και άλλων γλωσσών, της λατινικής, της ευρωπαϊκής. Επίσης, εκτός από τη φιλολογία τον ενδιέφεραν ιδιαίτερα και οι θετικές επιστήµες, η φιλοσοφία, τα µαθηµατικά. Η σπουδαστική του πορεία υπήρξε περιπετειώδης, τουλάχιστον το πρώτο διάστηµα. Αρχικά φοίτησε στη σχολή της γενέτειράς του και έπειτα, σε ηλικία δεκαπέντε ετών, συνέχισε τις σπουδές του στη σχολή της Σίφνου. Στην τελευταία, µαθήτευσε κοντά στον έναν και µοναδικό διδάσκαλο που διέθετε η περιοχή, τον Μισαήλ τον Πάτµιο. Δύο χρόνια αργότερα επέστρεψε στη Χίο. Λίγους µήνες µετά, και πάλι σε αναζήτηση µιας καλύτερης µαθησιακής εµπειρίας, µετέβη στην Πάτµο όπου είχε φτάσει στο µεταξύ και ο Μισαήλ. Στο νησί φοίτησε και δίπλα στον µοναχό Δανιήλ Κεραµέα. Δύο χρόνια µετά εγκατέλειψε και αυτόν τον τόπο και επιχείρησε ένα νέο, πιο φιλόδοξο ταξίδι, µε κατεύθυνση την Ιταλία. Τα σχέδια του, κυρίως λόγω της δυσχερούς οικονοµικής θέσης του, δεν ευοδώθηκαν µε αποτέλεσµα να επιστρέψει στη Χίο. Την ίδια εποχή στο νησί επέστρεψε και ο Δωρόθεος Πρώϊος ο οποίος έχοντας πραγµατοποιήσει σπουδές στην Ευρώπη, διορίστηκε καθηγητής στη σχολή της πατρίδας του. Ο Βάµβας παρακολούθησε και µαθήµατα του συντηρητικού δασκάλου Αθανασίου του Παρίου. Το 1791 ο Νεόφυτος χειροτονήθηκε διάκονος. Η γνωριµία του όµως µε τον Πρώϊο συνέβαλε τα µέγιστα στην υλοποίηση του

2 ονείρου που είχε ο Νεόφυτος για το µεγάλο ταξίδι ή και την παραµονή του στο εξωτερικό. Η επιθυµία του πραγµατοποιήθηκε, σχεδόν µε απρόσµενο τρόπο, όχι όµως χωρίς σηµαντικές δυσκολίες. Όταν ο διερµηνέας του καπουδάν πασά Κωνσταντίνος Χαντζερής έφτασε ως επικεφαλής του οθωµανικού στόλου στη Χίο, εξέφρασε την επιθυµία ο Πρώϊος να τον ακολουθήσει στην Κωνσταντινούπολη ως διδάσκαλος των παιδιών του. Ο Δωρόθεος αποδέχθηκε την πρόσκληση παίρνοντας µαζί του και τον Νεόφυτο ως βοηθό του. Ο Βάµβας το 1796, σε ηλικία είκοσι ετών έφτασε στην Κωνσταντινούπολη. Εκεί, ο νεαρός και άπειρος Νεόφυτος θα γνωρίσει το δαιδαλώδες πολιτικό και κοινωνικό περιβάλλον των ελίτ της περιόδου. Με τον προβιβασµό του Χαντζερή σε ηγεµόνα της Βλαχίας και στο πλαίσιο µιας γενικότερης ταραχώδους πολιτικής περιόδου, αλλά και µιας ειδικότερης ανταγωνιστικής κατάστασης, ο Νεόφυτος έχασε τη θέση του και µετέβη σε άλλους οίκους επιφανών Φαναριωτών, του Γεωργίου Μαυροκορδάτου, του Κωνσταντίνου Σούτσου, όπου εργάστηκε ως οικοδιδάσκαλος. Μετά από επεισόδιο µεταξύ του σουλτάνου και του Χαντζερή που κατέληξε στη θανάτωση του δεύτερου, ο Νεόφυτος βρέθηκε και πάλι στην Κωνσταντινούπολη. Το 1803 συνεργάστηκε στη σύνταξη της Κιβωτού (λεξικό ελληνικής γλώσσας) και το 1804 έγινε µέλος του Μουσείου του Γένους (είδος ακαδηµίας). Τρεις µήνες αργότερα επανήλθε δίπλα στον Πρώϊο και στον Χαντζερή στο Βουκουρέστι. Παρ όλο που ο Νεόφυτος είχε αποκτήσει κάποια φήµη λογίου, η οικονοµική του κατάσταση ήταν η γνώριµη, δεινή. Ωστόσο µέσα από την εκεί, έστω και χαµηλά αµειβόµενη εργασία του, κατόρθωσε να συγκεντρώσει το ποσό των δύο χιλιάδων γροσίων και να φύγει µε προορισµό το Παρίσι, πιθανότατα το Αυτό το δεύτερο ταξίδι του στο εξωτερικό θα αποδειχθεί καθοριστικό για τη διαµόρφωση της προσωπικότητάς του, για την ανάπτυξη του έργου του. Στη διάρκεια του ταξιδίου του, στη Βιέννη γνωρίστηκε µε τον Αλεξ. Βασιλείου ο οποίος τον εφοδίασε και µε άλλες συστάσεις. Στο Παρίσι ο Νεόφυτος εργάστηκε και πάλι ως δάσκαλος της ελληνικής κερδίζοντας µικρή αµοιβή. Η παρουσία του φαίνεται πως προκάλεσε αίσθηση σε επιφανείς Έλληνες του τόπου µε τους οποίους σχετίστηκε. Μεταξύ των σηµαντικών προσώπων που συναναστράφηκε εκεί υπήρξε και ο συµπατριώτης του Αδαµάντιος Κοραής στον οποίο και τον σύστησαν. Μεταξύ των δύο ανδρών, παρά τις τρεις δεκαετίες που τους χώριζαν ηλικιακά και τον δύσκολο χαρακτήρα του Κοραή, φαίνεται πως αναπτύχθηκε µία πολυετής πνευµατική σχέση, αµοιβαίας εκτίµησης και συνεργασίας, η οποία γνώρισε βέβαια και κάποιες διακυµάνσεις. Ο Κοραής αποδείχθηκε για τον Νεόφυτο µια προστατευτική, πατρική παρουσία και κυρίως ένας σηµαντικός δάσκαλος. Και ο Νεόφυτος τον βοηθούσε στις εκδόσεις των πονηµάτων του και στις γενικότερες φιλολογικές εργασίες του, λαµβάνοντας από το 1810 µικρή µηνιαία αµοιβή. Με την καθοδήγηση του Κοραή ο Νεόφυτος σπούδασε φυσικές επιστήµες (παρακολούθησε τον διάσηµο χηµικό της εποχής Θενάρδο) και φιλοσοφία ενώ ξεκίνησε και το συγγραφικό του έργο. Από το 1812 άρχισε τη σύνταξη της Ρητορικής, στην οποία βοήθησε σηµαντικά και ο µέντοράς του. Ο Βάµβας ασπάστηκε τις γλωσσικές και ιδεολογικές ιδέες του Κοραή, όµως, προοδευτικά αποδείχθηκε µάλλον ένας από τους λιγότερο ριζοσπαστικούς, αφοσιωµένους οπαδούς του. Ωστόσο ο Βάµβας εξέφραζε προοδευτικές ιδέες για την εποχή, επέµενε στη

3 νεοελληνική µετάφραση της Αγίας Γραφής, φρόντισε στο έργο του να αναπτύξει τις έννοιες του πολιτικού φιλελευθερισµού στην ελληνική γλώσσα. Επτά χρόνια µετά, ο Νεόφυτος επέστρεψε στη Χίο ύστερα από προτροπή του Κοραή και σχετικές εκκλήσεις των κατοίκων για την ανεύρεση κατάλληλου διευθυντή της εκεί σχολής. Ο Αθ. Πάριος σε προχωρηµένη πια ηλικία είχε αποσυρθεί σε µονή της Χίου από το Ο Κοραής εξακολουθούσε να υποστηρίζει τον Νεόφυτο. Εκτός από την προώθησή του στη σχολή της γενέτειράς τους, ο Κοραής φρόντισε και για τη δηµοσίευση εργασίας του Βάµβα στον Λόγιο Ερµή. Στην πατρίδα του, το 1815, ο Νεόφυτος ανέλαβε τη διεύθυνση της εκεί σχολής. Μέσα από τη δραστηριότητά του και την υπολογίσιµη συνδροµή σηµαντικού αριθµού εύπορων συµπατριωτών του, ο Νεόφυτος εξόπλισε το σχολείο µε βιβλία και τα αναγκαία µηχανήµατα και την κατέστησε ένα πρότυπο εκπαιδευτήριο µε ευάριθµο εκπαιδευτικό προσωπικό και µαθητικό πληθυσµό από διάφορα µέρη του ελλαδικού χώρου. Ο Βάµβας φρόντισε για τα διαίρεσή της σε πέντε τµήµα. Συνέταξε τον οργανισµόν των τάξεων των ελληνικών µαθηµάτων που είχε ως βάση τη διδασκαλία της ελληνικής. Ανέθεσε τη διδασκαλία της ελληνικής γλώσσας και φιλολογίας στον Κωνσταντίνο Βαρδαλάχο, στον Απόστολο Ψωµά και σε άλλους, τα µαθηµατικά στον Ιωάννη Τσελεπή, τη διδασκαλία της γαλλικής γλώσσας στον Γάλλο Ιούλιο Δαβίδ, τα µαθήµατα της λατινικής, της τουρκικής γλώσσας, της µουσικής, της ζωγραφικής σε άλλους. Συνέστησε έδρα της ναυτικής επιστήµης και την ανέθεσε στον Ιταλό Δ. Σκάση. Τη φιλοσοφία και τις φυσικές επιστήµες ανέλαβε να διδάξει ο ίδιος. Στη σχολή δηµιουργήθηκε επίσης βιβλιοθήκη καθώς και τυπογραφείο για την έκδοση διδακτικών βιβλίων. Στο µεταξύ το συγγραφικό του έργο συνεχιζόταν. Στα 1818 τύπωσε στη Βενετία τα Στοιχεία της φιλοσοφικής ηθικής και το 1821 την Γραµµατική της ελληνικής γλώσσας. Ο Νεόφυτος παρέµεινε στη Χίο µέχρι την καταστροφή του νησιού από τους Οθωµανούς οπότε και διέφυγε µε υδραίικο πλοίο καθώς λόγω της δράσης του η θέση του εκεί ήταν ιδιαιτέρως επισφαλής. Ο Βάµβας είχε µυηθεί στη Φιλική Εταιρεία. Λίγο πριν κηρυχθεί η Επανάσταση, παρέλαβε Υδραίους που φοιτούσαν στη σχολή της Χίου και µετέβη µαζί τους στην Ύδρα, τον Μάρτιο του Μέσα από δηµόσιο κήρυγµα και εµπνευσµένους λόγους παρότρυνε τους κατοίκους να λάβουν ενεργά µέρος στον Αγώνα. Η µετάβασή του στην Ύδρα εγκαινίαζε ουσιαστικά την περίοδο της αγωνιστικής, επαναστατικής του δράσης. Εκεί φαίνεται πως υπήρξε εµπνευστής µιας επαναστατικής επιχείρησης για την εξέγερση της Χίου. Το εγχείρηµα έλαβε χώρα τελικά τον Απρίλιο του 1821 αλλά χωρίς επιτυχία, κυρίως, λόγω κακής οργάνωσης. Όταν ο Νεόφυτος συνάντησε τον Δηµήτριο Υψηλάντη που βρέθηκε για λίγο στην Ύδρα, συγκινήθηκε από την παρουσία και το έργο του και αποφάσισε να τον ακολουθήσει. Βρέθηκε δίπλα του, ως γραµµατέας του, σε πολλά πολεµικά µέτωπα, στην Τριπολιτσά, στις εκστρατείες στην Κόρινθο και στη Λαµία, στην πολιορκία του φρουρίου της Κορίνθου και στο Ναύπλιο. Ο Νεόφυτος δεν ενδιαφερόταν τόσο για το έργο του γραµµατέα όσο για την ενθάρρυνση του Αγώνα και στα στρατόπεδα εµψύχωνε συνεχώς µε τους λόγους του τους πολεµιστές. Ακολούθησε πιστά τον Υψηλάντη, µέχρι την εισβολή του Δράµαλη στην Πελοπόννησο. Την στιγµή της έλευσής του βρισκόταν στο Ναύπλιο. Ο Νεόφυτος εκτιµούσε πως θα έπρεπε, και σε αυτή την περίπτωση, να

4 ληφθούν άµεσα και δυναµικά µέτρα για την ανάσχεσή του. Μία ισχυρή διαφωνία µεταξύ του Βάµβα και του Υψηλάντη, σχετικά µε την αντιµετώπιση του Ιµπραήµ, είχε ως αποτέλεσµα οι σχέσεις των δύο ανδρών να διαρραγούν οριστικά. Το γεγονός αυτό, οι αντιθέσεις µεταξύ των αγωνιστών, η δεινή κατάσταση στην οποία είχαν περιέλθει στο µεταξύ µέλη της οικογένειάς του καθώς και η φιλοδοξία του να συµπεριλαµβάνεται σε πρωταγωνιστική θέση στην οργάνωση των πολιτικών, στρατιωτικών, επαναστατικών επιχειρήσεων, η οποία δεν ικανοποιήθηκε καθόλου, κλόνισαν τη ψυχολογία του. Απογοητευµένος ο Νεόφυτος από τη γενικότερη έκβαση των πραγµάτων, εγκατέλειψε την αγωνιστική του δράση και στράφηκε στο εξής περισσότερο στην οικογένειά του, που δοκιµαζόταν από σοβαρές κακουχίες, και στο εκπαιδευτικό, συγγραφικό του έργο το οποίο δεν είχε διακόψει ποτέ και µε το οποίο ήταν περισσότερο εξοικειωµένος. Άφησε την Πελοπόννησο τον Ιούλιο του 1822 και λόγω τρικυµίας βρέθηκε στη Μήλο µαζί µε συγγενείς του που είχαν έρθει να τον βρουν µετά την καταστροφή της Χίου. Τα επόµενα χρόνια εγκαταστάθηκε στα Επτάνησα. Στα µέσα του 1822 υπηρέτησε ως καθηγητής σε σχολείο της Κεφαλονιάς, Στο νησί παρέµεινε για πέντε έτη. Το 1825 διορίστηκε καθηγητής στην ανώτερη σχολή του Κάστρου ενώ κήρυττε και σε ναούς της περιοχής. Επιµελήθηκε τη δεύτερη έκδοση της Γραµµατικής και τύπωσε το Συντακτικό. Το 1828 µετέβη στην Κέρκυρα, ύστερα από πρόσκληση του λόρδου Γκίλφορντ προκειµένου να αναλάβει ως καθηγητής να διδάξει φιλοσοφία στην Ιόνιο Ακαδηµία. Με τη σύσταση ιεροσπουδαστηρίου στο νησί διορίστηκε έφορος και του απονεµήθηκε το αργυρό παράσηµο των αγίων Μιχαήλ και Γεωργίου. Το 1830 ορίστηκε πρόεδρος της επιτροπής που θα αναλάµβανε τη διεύθυνση των σχολείων θηλέων των Επτανήσων. Την ίδια εποχή ο Κοραής επιχειρεί να τον πείσει να επανέλθει στο Παρίσι όπου σχεδιαζόταν η δηµιουργία λυκείου. Οι προσπάθειες του Κοραή δεν τελεσφόρησαν και ο Βάµβας παρέµεινε στην Κέρκυρα µέχρι το Την ίδια χρονιά µετέβη στη Σύρο µετά από πρόσκληση των κατοίκων επιδεικνύοντας πλούσια δράση. Ανέλαβε τη διεύθυνση όλων των σχολείων του νησιού, αποτέλεσε µέλος της επιτροπής για τον συνοικισµό των Χίων, πραγµατοποίησε πληθώρα οµιλιών. Οργάνωσε το πρώτο Γυµνάσιο µε πρότυπο τη σχολή της Χίου και ανέλαβε τη διεύθυνσή του από το 1833 έως το Με συνεργάτη τον Γεώργιο Σουρία δίδαξε για τρία χρόνια φιλοσοφία και φιλολογία. Το 1834 εξέδωσε το βιβλίο του Εσωτερικαί ενέργειαι της εµπνεύσεως των θείων γραφών και συνέχισε το έργο της µετάφρασης της Αγίας Γραφής. Το τελευταίο αυτό εγχείρηµα το εµπνεύστηκε κατά τη διάρκεια της παραµονής του στο Παρίσι δίπλα στον Κοραή. Η µετάφραση της Παλαιάς Διαθήκης ξεκίνησε στην Κέρκυρα και ολοκληρώθηκε στη Σύρο το Πριν µεταβεί στον Πειραιά, ο Βάµβας άρχισε τη µετάφραση και της Καινής Διαθήκης η οποία ολοκληρώθηκε τον Μάρτιο του Η µετάφραση από το εβραϊκό κείµενο και όχι από εκείνο που πρότεινε η επίσηµη εκκλησία, η επιλογή να µεταφραστεί στην απλή νεοελληνική γλώσσα και η συνεργασία του Βάµβα για την εκπόνηση του εν λόγω έργου µε την αγγλική Βιβλική Εταιρεία, προκάλεσαν πληθώρα αντιδράσεων τόσο από την εκκλησία όσο και από πρόσωπα όπως ο Κωνσταντίνος Οικονόµου. Ο Νεόφυτος άφησε τη Σύρο στα 1836 για να εγκατασταθεί για λίγο

5 στον Πειραιά, τον προτελευταίο σταθµό της ζωής του. Εκεί σκοπός του ήταν η υποστήριξη των συµπατριωτών του στη συγκρότηση του συνοικισµού τους και στην δηµιουργία σχολείου. Με τη σύσταση του Πανεπιστηµίου στην Αθήνα, ακολούθησε άλλη µία πρόσκληση για να υπηρετήσει εκεί ως τακτικός καθηγητής. Στη θέση αυτή βρισκόταν από το 1837 µέχρι το 1854 συµµετέχοντας ενεργά στην ακαδηµαϊκή ζωή. Δίδασκε φιλοσοφία, µεθοδολογία, πραγµατοποιούσε πολλές οµιλίες, αρθρογραφούσε στον τύπο, διετέλεσε κοσµήτορας της φιλοσοφικής σχολής, συνέχισε την έκδοση των βιβλίων του. Στις 9 Ιανουαρίου του 1855 ίδιου έτους σε ηλικία 79 ετών πέθανε, αφήνοντας πίσω του µια αρκετά σηµαντική περιουσία και κυρίως ένα πλούσιο συγγραφικό, µεταφραστικό, επιστηµονικό, ρητορικό έργο. *** O Nεόφυτος Βάµβας, ιερέας, δάσκαλος, µεταφραστής, συγγραφέας, καθηγητής, υπήρξε ένας από τους σηµαντικότερους λογίους της εποχής του Νεοελληνικού Διαφωτισµού. Ως γραµµατέας του Δηµητρίου Υψηλάντη έλαβε µέρος στην Ελληνική Επανάσταση, και προσέφερε σηµαντικές µέσα από τους ενθαρρυντικούς λόγους του και τα εµψυχωτικά του κηρύγµατα στα πεδία των µαχών. Συγγραφικό έργο Ρητορική, εκ των ενδοξοτέρων τεχνογράφων, παλαιών και νεωτέρων, ερανισθείσα και συνταχθείσα υπό Νεοφύτου Βάµβα. Δια φιλοτίµου συνδροµής των οµογενών. Εν Παρισίοις: τυπ. Εβεράρτος, Ι.Μ., 1813 (δεύτερη έκδοση το 1841). Στοιχεία της φιλοσοφικής ηθικής, υπό Νεοφύτου Βάµβα συνταχθέντα δια την φιλοµαθή νεότητα των Γραικών. Ενετίησιν: τυπ. Γλυκύς, Νικόλαος (ο εξ Ιωαννίνων), Οµιλία εις την δηµόσιαν εξέτασιν των µαθητών της σχολής της Χίου, 7 Ιανουαρίου 1820, Εν Χίω, (χ.ε.), Γραµµατική της ελληνικής γλώσσης συνταχθείσα εις την κοινήν γλώσσαν δια τους µαθητάς της εν Χίω Δηµοσίου Σχολής, υπό Νεοφύτου Βάµβα, Εν Χίω: τυπ. Σχολής Χίου (διευθ. Βαϋροφφέρος, Ι.Δ.Γ.), Συντακτικόν της αρχαίας ελληνικής γλώσσης, εις το οποίον προηγείται σύντοµος θεωρία των νοητικών δυνάµεων του ανθρώπου, της µορφώσεως των ιδεών, και της γενικής γραµµατικής, εις δε το τέλος επροστέθησαν εισαγωγικαί τινές ιδέαι περί ποιητικής υπό Νεοφύτου Βάµβα. Εν Κερκύρα: τυπ. Διοικήσεως, 1828 (εκδόθηκε και στην Αθήνα το 1846). Περί ψυχικής ωφελείας. Τι γαρ ωφελήσει άνθρωπον, εάν κερδήση τον Κόσµον όλον, και ζηµιωθή την Ψυχήν αυτού; ή τι δώσει άνθρωπος αντάλλαγµα της Ψυχής αυτού; (Μάρκ. η'.37.), Οµιλία εις την ιεράν τελετήν της ενάρξεως των µαθηµάτων του δηµοσίου γυµνασίου της εν Σύρα Ερµουπόλεως παρά του Κυρίου Ν. Βάµβα Επιστάτου των Εκπαιδευτικών Καταστηµάτων της Κοινότητος ταύτης. Εν Ερµουπόλει: τυπ. Βαρότσης, Νικόλαος (εκ Σαλώνων), 1833.

6 Καινή Διαθήκη, µεταφρασθείσα υπό Ν. Βάµβα, Αθήναι : [χ.ε.] Οµιλία παρά του κυρίου Ν. Βάµβα εις την καθίδρυσιν του νέου ελληνικού γυµνασίου της Ερµουπόλεως την 18 Νοεµβρίου, Εν Ερµουπόλει : Φιλελληνικό Τυπογραφείο εξ Αµερικής, Οµιλία παρά του κυρίου Ν. Βάµβα, εις την Γ ετήσιον εξέτασιν του Φιλελληνικού Παιδαγωγείου. Εν Ερµουπόλει: τυπ. Δηµίδης, Κ. και Μελισταγής, Γ.Α., Οµιλία παρά του κυρίου Ν. Βάµβα, εις την Α ετήσιον εξέτασιν του εν Ερµουπόλει Ελληνικού γυµνασίου, την 25 Αυγούστου, Εν Ερµουπόλει: Φιλελληνικό Τυπογραφείο εξ Αµερικής, Γενικόν σχέδιον του εν Ερµουπόλει ελληνικού γυµνασίου. Εν Ερµουπόλει: τυπ. Βαρότσης, Νικόλαος (εκ Σαλώνων), Εσωτερικαί ενάργειαι της εµπνεύσεως των Γραφών. Θεωρία ωφελιµωτάτη εις πάντα άνθρωπον, εκ του αγγλικού µεταφρασθείσα υπό Ν. Βάµβα. Εν Ερµουπόλει: Φιλελληνικό Τυπογραφείο εξ Αµερικής Ι.Ι. Ροβέρτσος, 1834 (εκδόθηκε και το 1837). Αυτοσχέδιος οµιλία του Κου Ν. Βάµβα γενοµένη εν Ερµουπόλει τη ζ Μαρτίου 1834 εις την έναρξιν του σχολείου των ευγενών κορασίων. Εν Ερµουπόλει: Φιλελληνικό Τυπογραφείο εξ Αµερικής, Απάντησις προς την γενοµένην διατριβήν παρά του κυρίου Γερµανού κατά της µεταφράσεως των Ιερών Γραφών και κατά της Βιβλικής Εταιρίας υπό Ν. Βάµβα, υπέρ της αληθείας. Εν Ερµουπόλει: Φιλελληνικό Τυπογραφείο εξ Αµερικής, Γραµµατική της αρχαίας και της σηµερινής ελληνικής γλώσσης, συνταχθείσα δια τους αρχαρίους, υπό Νεοφύτου Βάµβα. Εν Ερµουπόλει: Φιλελληνικό Τυπογραφείο εξ Αµερικής Ι.Ι. Ροβέρτσος, 1835 (εκδόθηκε και το 1844). Οµιλία εις την εγκαθίδρυσιν των διδασκάλων του γυµνασίου της Ερµουπόλεως, Βάµβας Νεόφυτος, Εν Ερµουπόλει: Τυπ. Βαρότση Οµιλία παρά του Ν. Βάµβα εις την Β ετήσιον εξέτασιν των µαθητών του εν Ερµουπόλει Γυµνασίου, την δ του Αυγούστου Εν τη τυπογραφία Ν. Βαρότση. χ.τ.: τυπ. Βαρότσης, Νικόλαος (εκ Σαλώνων), χ.χ. Σύντοµος απάντησις προς τον υποκρυπτόµενον υπό Ζ.Π.Ρ. πατέρα της προ ολίγου διαδοθείσης αναισχύντου επιστολής περί του τις ο υποκεκρυµµένος σκοπός των εις την Ελλάδα ιεραποστόλων της Βιβλικής εταιρίας κ.τ.λ. υπό Ν. Βάµβα. Εν Αθήναις: τυπ. Κοροµηλάς, Ανδρέας, 1836 (εκδόθηκε και το 1837). Η Καινή Διαθήκη του Κυρίου και Σωτήρος ηµών Ιησού Χριστού κατά µετάφρασιν εκ του αρχετύπου εις την κοινήν ελληνικήν, µεταφρασθείσα υπό Νεοφύτου Βάµβα, Ορόδοξη Ανατολική Εκκλησία. Εν Λόνδρα [χ.ε./χ.χ.]. Οµιλία εις την έναρξιν των εξετάσεων του Γ'. Έτους του Γυµνασίου της Ερµουπόλεως παρά του κυρίου Ν. Βάµβα. Εν

7 Ερµουπόλει: Εκ της Τυπογραφίας Γ. Μελισταγούς,1836. Λόγοι εκφωνηθέντες υπό του Πρυτάνεως και των τεσσάρων σχολαρχών κατά την ηµέραν της εγκαθιδρύσεως του Πανεπιστηµίου Όθωνος, µετά των προγραµµάτων των παραδοθησοµένων µαθηµάτων [λόγοι των Κ. Σχινά, Ν. Βάµβα, Μ. Μιχαηλίδου, Κ. Γ. Ράλλη και Α.Γ. Λευκίου]. Εν Αθήναις : τυπ. Παππαδόπουλος, Ν., Οµιλία του κυρίου Ν. Βάµβα, εις την πρώτην άνοιξιν του Σχολείου των κορασίων του Δήµου Πειραιώς, την 24 Ιουνίου, χ. τ.: τυπ. Πολυµέρης, Γεώργιος, χ.χ. Της Καινής Διαθήκης τα τέσσαρα Ευαγγέλια και αι Πράξεις των αγίων Αποστόλων, Μεταφρασθέντα µεν υπό Ν. Βάµβα, εκδοθέντα δε δαπάνη της Βρετανικής και ξενικής Ιερογραφικής εταιρείας. Εν Αθήναις: τυπ. Κοροµηλάς, Ανδρέας, Στοιχεία φιλοσοφίας, συνταχθέντα υπό Ν. Βάµβα Καθηγητού εν τω Πανεπιστηµίω Οθωνος. Εν Αθήναις: τυπ. Πολυµέρης, Γεώργιος, Περί της νεοελληνικής εκκλησίας την οποίαν ο αιδεσιµώτατος πρεσβύτερος και οικονόµος ο εξ Οικονόµων συµπεραίνει εκ της µεταφράσεως των ιερών γραφών σύντοµος απάντησις υπό Ν. Βάµβα. Εν Αθήναις: τυπ. Πολυµέρης, Γεώργιος, Αντεπίκρισις εις την υπό του Πρεσβυτέρου και Οικονόµου Κωνσταντίνου του εξ Οικονόµων επίκρισιν, υπό Νεοφύτου Βάµβα. Αθήναι: τυπ. Αγγελίδης, Αγγελος, Επίκρισις εις την περί νεοελληνικής εκκλησίας σύντοµον απάντησιν του σοφολογιωτάτου διδασκάλου κυρίου Νεοφύτου Βάµβα, υπό του πρεσβυτέρου και οικονόµου Κωνσταντίνου του εξ Οικονόµων. Αθήνησιν: τυπ. Ράλλης, Κωνσταντίνος, Γραµµατική : Τεχνολογικόν της αρχαίας ελληνικής γλώσσης, Βάµβας, Νεόφυτος Αθήναι : [χ.ε.] Οµιλία υπέρ της αληθούς φιλοσοφίας κατά την έναρξιν των µαθηµάτων της χειµερινής εξαµηνίας του 1842 εν τω Οθ. Πανεπιστηµίω, υπό Ν. Βάµβα. Εν Αθήναις : τυπ. "Μνηµοσύνη" Χ. Νικολαϊδου Φιλαδελφέως, Επιτάφιοι Λόγοι, εκφωνηθέντες υπό Ν. Βάµβα, ο µεν εν Αθήναις εις το µνηµόσυνον των αδελφών Υψηλαντών Αλέξανδρου και Νικολάου, ο δε εν Ναυπλίω εις την ανακοµιδήν των λειψάνων του αδελφού αυτού Στρατάρχου Δ. Υψηλάντου. Εν Αθήναις: τυπ. "Ανεξάρτητος" Παντελής Κ. Παντελής, Λόγος περί προόδου και πτώσεως της αρχαίας Ελλάδος, εκφωνηθείς εν τω Πανεπιστηµίω Όθωνος την 20 Μαΐου 1844 υπό του καθηγητού της φιλοσοφίας Ν. Βάµβα, και τυπωθείς δαπάνη του φιλοµούσου Θεοδώρου Ι. Νεγρεπόντου. Εν Αθήναις : τυπ. Αντωνιάδης, Κων., Σύντοµος Οµιλία εν τη διαδοχή της πρυτανείας την 1η Οκτωβρίου 1844, υπό Ν. Βάµβα. Εν Αθήναις: Δηµόσιο Τυπογραφείο, Λόγος περί προόδου και πτώσεως της Αρχαίας Ελλάδος

8 εκφωνηθείς εν τω Πανεπιστηµίω Όθωνος την 20 Μαΐου 1844 υπό του καθηγητού της φιλοσοφίας Ν. Βάµβα, και τυπωθείς δαπάνη του φιλοµούσου Θεοδώρου Ι. Νεγρεπόντου. Εκ της Τυπογραφίας Κ. Αντωνιάδου, [χ.χ.], Οµιλία εκφωνηθείσα υπ αυτού επί της παραδόσεως της υπό του πανεπιστηµίου πρυτανείας (τη α Οκτωβρίου 1844), υπό Ν. Βάµβα, Ασώπιος Κωνσταντίνος, Αθήνα (χ.ε.), Λόγοι εκφωνηθέντες την 30 Σεπτεµβρίου 1845 υπό του πρώην πρυτάνεως κ. Ν. Βάµβα παραδίδοντος εις τον διάδοχον αυτού την πρυτανείαν του Οθωνείου Πανεπιστηµίου, και υπό Τακτικού Καθηγητού της Ιστορίας κ. Θ. Μανούσου επί της αναδοχής της πρυτανείας του Πανεπιστηµίου. Εν Αθήναις, Στοιχεία Ηθικής, Συνταχθέντα υπέρ της φιλοµαθούς νεολαίας υπό του ιππότου Νεοφύτου Βάµβα καθηγητού της φιλοσοφίας και ρητορικής εν τω βασιλικώ Πανεπιστηµίω Όθωνος. Εκ του Τυπογραφείου Μνηµοσύνης Χ. Νικολαϊδου Φιλαδελφέως, 1845 (εκδόθηκε και στη Σµύρνη το 1857). Λόγος εις την υπό του Β. Οθ. Πανεπιστηµίου γινοµένην επισήµως εορτήν των τριών Ιεραρχών, εκφωνηθείς υπό του καθηγητού κ. Ν.Βάµβα κ.τ.λ.. [s.l. : s.n.], Σηµειώσεις εις τους του Δηµοσθένους Ολυνθιακούς, Φιλιππικούς, τον περί στεφάνου, τον περί παραπρεσβείας, τον προς Λεπτίνην, τον κατά Μειδίου, και εις τον κατά Κτησιφώντος του Αισχύνου, µετά προλεγοµένων ιστορικών, κ.τ.λ., υπό του ιππότου Ν. Βάµβα Καθηγητού της Φιλοσοφίας και Ρητορικής εν τω Πανεπιστηµίω Οθωνος. Εν ΑΘήναις: τυπ. Φιλαδελφεύς, Χ. Νικολαϊδου, Λόγος εκφωνηθείς τη 24 Ιουνίου 1851 εν τω Ελληνικώ Εκπαιδευτηρίω υπό του καθηγητού Γ.Γ. Παππαδοπούλου, επιµελητού του Ελληνικού Εκπαιδευτηρίου, ω προσετέθησαν και δύω προσφωνήσεις προς τους µαθητάς υπό του Ν. Βάµβα, καθηγητού της φιλοσοφίας και της ρητορικής εν τω Πανεπιστηµίω Όθωνος κτλ., του διανείµαντος τα βραβεία κατά την τελετήν. Εν Αθήναις, τυπ. Φιλαδελφεύς, Χ. Νικολαϊδου, Συντοµωτάτη απάντησις εις τα υπό του κυρίου Ν. Βάµβα κατά του Θ. Καϊρη εκδοθέντα. Και πρώτον εις την κατά του Θ. Καϊρη διατριβήν αυτού, την εν τω Αιώνι αρ καταχωρηθείσαν. [χ.τ., χ.ε.], [Την 15 Ιουλίου 1851]. Εγχειρίδιον της του ιερού άµβωνος ρητορικής, Νεόφυτος Βάµβας, Αθήνησι, Περί του εν Αθήναις Λυσικρατείου µνηµείου, Πρόγραµµα του Ελληνικού Εκπαιδευτηρίου, ων το µεν κατά µέρος, το δ' όλον εξεφωνήθη τη 29 Ιουνίου 1852, επί της το τρίτον γενοµένης διανοµής των βραβείων προς τους αριστεύσαντας των µαθητών υπό του καθηγητού Γ. Γ. Παππαδοπούλου, επιµελητού του Ελληνικού Εκπαιδευτηρίου τούτοις προσετέθησαν και δυο προσφωνήσεις προς τους µαθητάς υπό του κυρίου Ν. Βάµβα, καθηγητού εν τω Οθωνείω Πανεπιστηµείω, του διανείµαντος τα βραβεία κατά την τελετήν. Πρόγραµµα του Ελληνικού Εκπαιδευτηρίου κατά το

9 Πρακτικά του Ελληνικού Εκπαιδευτηρίου. Λόγος εκφωνηθείς εν τη πανδήµω εορτή των τριών Ιεραρχών και Οικουµενικών διδασκάλων, υπό του Ιππότου Ν. Βάµβα Καθηγητού της Φιλοσοφίας και Ρητορικής εν τω Οθωνείω Πανεπιστηµίω. Δαπάνη δε Δηµοσία τυπωθείς. Εν Αθήναις, Στοιχεία ηθικής συνταχθέντα υπέρ της φιλοµαθούς νεολαίας υπό του ιππότου Νεοφύτου Βάµβα. Εν Αθήναις: τυπ. Σ.Κ. Βλαστού, Λόγος εκφωνηθείς εν τω ιερώ ναώ των αγίων Θεοδώρων κατά την επέτειον εορτήν της Υπαπαντής την 2 Φεβρ. του 1853, υπό του καθηγητού της φιλοσοφίας εν τω Οθωνος Πανεπιστηµείω. Αθήναι: χ.ο., Εγχειρίδιον ηθικής, εν ω προσετέθη και σύντοµος θεωρία µετά κανόνων της αναλυτικής και συνθετικής µεθόδου, υπό του ιππότου Ν. Βάµβα, καθηγητού της φιλοσοφίας και ρητορικής εν τω Οθωνείω Πανεπιστηµίω. Εν Αθήναις: Βλαστός, Σ.Κ. (εκδ., τυπ.), Λόγος περί του Δηµοσθένους και της εικονογραφίας αυτού, εν ω και περί της εν τω Αθήνησι βασιλικώ κήπω ανεκδότου κεφαλής αυτού. Έκθεσις περί του Ελληνικού Εκπαιδευτηρίου, κατά το σχολικόν έτος , επί της τη 20 Ιουνίου 1853 το τέταρτον γενοµένης διανοµής των βραβείων προς τους αριστεύσαντας των µαθητών, υπό του καθηγητού Γ. Γ. Παππαδοπούλου επιµελητού του Ελληνικού Εκπαιδευτηρίου τούτοις προσετέθησαν και δύο προσφωνήσεις υπό του κυρίου Ν. Βάµβα, καθηγητού εν τω Oθωνείω Πανεπιστηµείω, του διανείµαντος τα βραβεία κατά την τελετήν. Πρακτικά του Ελληνικού Εκπαιδευτηρίου. Έκθεσις περί του Ελληνικού Εκπαιδευτηρίου, κατά το σχολικόν έτος Εν Αθήναις, εκ του Τυπογραφείου Χ. Νικολαϊδου Φιλαδελφέως, Τα κατά το Δηµοτελές Μνηµόσυνον του αοιδίµου Νικολάου Στουρνάρη. [χ.τ.] : [χ.έ.], Ο Νεόφυτος Βάµβας, ή, Λόγος εκφωνηθείς κατά την έναρξιν των δηµοσίων εξετάσεων του εν Ερµουπόλει Γυµνασίου, τη 12 Ιουνίου 1855, υπό του Γυµνασιάρχου Γεωργίου Σουρία. Εν Ερµουπόλει : τυπ. Περίδης, Μ.Π., Ρητορική εκ των ενδοξοτέρων τεχνογράφων αρχαίων και νεωτέρων, ερανισθείσα και συνταχθείσα υπό Ν. Βάµβα, έκδοσις τρίτη υπό Ι. Βάµβα. Αθήνησι: τυπ. Φιλαδελφεύς, Χ. Νικολαϊδου, Επιστολή Ν. Βάµβα τω αιδεσίµω κυρίω Ιωάννη Χάρτλεϋ. χ.τ.: χ.ο., χ.χ. Σύντοµος απάντησις περί της ανάγκης της µεταφράσεως των ιερών Γραφών, υπό του αοιδίµου Νεοφύτου Βάµβα. Εν Αθήναις Τύποις Λακωνίας, Φυσική Θεολογία και χριστιανική ηθική, Νεοφύτου Βάµβα. Εν Αλεξανδρεία, εκ του Χρωµο-Τυπο-Λιθογραφείου Ιωαννού Κ. Λαγουδάκη, Το Ευαγγέλιον Ιωάννου του Αποστόλου, µετάφρασις υπό Αρχιµ. Νεοφύτου Βάµβα, Αθήνα ( ).

10 Βιβλιογραφία Οµιλία εισαγωγική εις την φιλοσοφίαν την 7 Οκτωβρίου 1850, υπό Ν. Βάµβα, Εφηµερίδα Αιών, αρ. φύλ. 1106, 18 Οκτωβρίου Μιχαηλάρης Παναγιώτης, «Νεόφυτος Βάµβας», στο Παναγιωτόπουλος Βασίλειος (επίµ.), Κληρικοί στον Αγώνα, Τα Νέα, Αθήνα, 2010, σσ Άµαντος Κωνσταντίνος, «Νεόφυτος Βάµβας», Ελληνικά, τοµ.7 (1934), σσ Κιτροµηλίδης Πασχάλης, Νεοελληνικός Διαφωτισµός, Αθήνα 1996, σσ. 449, 461, 476, 597. Ματθαίου Σοφία, «Ο Στέφανος Α. Κουµανούδης, «οι διδάσκαλοι του έθνους» και ο επικήδειος στον Νεόφυτο Βάµβα», Ο Ερανιστής, τ. 26 (2007), Αθήνα 2007, σσ Γούδας Αναστάσιος, Βίοι Παράλληλοι των επί της αναγεννήσεως της Ελλάδος διαπρεψάντων ανδρών, τ. Α, Κλήρος, Αθήνα 1869, σσ Αγαπητός Σ. Αγαπητός, Οι Ένδοξοι Έλληνες του 1821 ή Οι Πρωταγωνισταί της Ελευθερίας, Πάτρα 1887, σσ Σάθας Κωνσταντίνος, Νεοελληνική Φιλολογία. Βιογραφίαι των εν τοις γράµµασσι διαλαµψάντων Ελλήνων από της καταλύσεως της βυζαντινής αυτοκρατορίας µέχρι της ελληνικής εθνεγερσίας ( ), Αθήνα 1868, σσ Μπόκαρης Φάνης, Παραγωγική συγκρότηση των διδακτικών παραδόσεων της χηµείας στις ελληνόφωνες περιοχές κατά τον 18ο-19ο αιώνα, Επιστήµης κοινωνία: ειδικές µορφωτικές εκδηλώσεις, Συλλογή Μορφωτικών Εκδηλώσεων: Χηµεία - η ζωή µας, το µέλλον µας, Ένα αφιέρωµα στο διεθνές έτος Χηµείας, 01 Φεβρουαρίου Μαρτίου 2011, Αθήνα, Εθνικό Ίδρυµα Ερευνών, Ιστορία και διδακτική της Χηµείας, 17 Φεβρουαρίου 2011, Εθνικό Κέντρο Τεκµηρίωσης (ΕΚΤ). Εθνικόν Ηµερολόγιον Βρετού, τόµ. 8, αρ. 1 (1868), Ν. Βάµβας, Κατάστασις του γυµνασίου της Χίου κατά το Πανδώρα, τόµος 6, αριθµ. 132 (1855), σ Πανδώρα, τόµος 6, αριθµ. 131 (1855), σσ Το Άστυ, τόµ. 2, αρ. 87 (1887). Μανωλέα Χριστίνα Παναγιώτα, Η περί στάσεων θεωρία του Ερµογένους στη ρητορική του Ν. Βάµβα, Αθήνα Μοσχονάς Σπ., Δύο µορφές του Ελληνικού Διαφωτισµού στην Κεφαλονιά: Βικέντιος Δαµοδός, Νεόφυτος Βάµβας, Αθήνα Τίτος Ματθαιάκης Μητροπολίτης Παραµυθίας Φιλιατών και Γηροµερίου (επιµ.), Μεταφυσική θεολογία/νεοφύτου Βάµβα, Αθήνα : Τυπογραφείον Αποστολικής Διακονίας Μακρυµίχαλος Στέφανος, Η πνευµατική ζωή εις την Σύρον κατά το 1834: (Έν ανέκδοτον γράµµα του Νεοφύτου Βάµβα), Αθήνα Vaporis, N. M., Post - Byzantine ecclesiastical personalities, edited by Nomikos Michael Vaporis Brookline, Mass: Holy Cross Orthodox Press 1978.

11 Λουκάτος Σπυρίδων, Ανέκδοτος επιστολή Νεοφύτου Βάµβα, Αθήνα Γλυκοφρύδη-Λεοντσίνη Αθανασία, Τρεις µελέτες για την Νεοελληνική φιλοσοφία: Ο Νεόφυτος Βάµβας και το πρόβληµα της ελευθερίας, Φύση και ελευθερία κατά τον Βενιαµίν Λέσβιο, Π. Βράϊλας Αρµένης: Η πολυµορφία της ελευθερίας, Αθήνα Γλυκοφρύδη-Λεοντσίνη Αθανασία, Νεοελληνική φιλοσοφία. Θέµατα πολιτικής και ηθικής, Αθήνα Γλυκοφρύδη-Λεοντσίνη Αθανασία, «Ο Νεόφυτος Βάµβας και το πρόβληµα της ελευθερίας», Μέρος Συλλογής-Τόµου-Λήµµα Εγκυκλοπαίδειας-Λεξικού Η έννοια της ελευθερίας στον νεοελληνικό στοχασµό, Ακαδηµία Αθηνών, Αθήνα, 1996, σσ Dougald Stewart, Εγχειρίδιον Ηθικής Φιλοσοφίας- Διδασκαλία στην Ιονική Ακαδηµία , µτφρ. Νεοφύτου Βάµβα, επιµ. Παναγής Αλιπράντης, εκδ. Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών, Εθνικό Ίδρυµα Ερευνών, Αθήνα Πάτσιου Βίκυ, «Μεταφραστικές δοκιµές και προϋποθέσεις στα όρια του Νεοελληνικού Διαφωτισµού», Ο Ερανιστής, τοµ.19 (1993), σ Μπαϊρακτάρης Στυλιανός, Νεόφυτος Βάµβας: Ο σοφός διδάσκαλος του Γένους, , Αθήνα Κουτσουπιάς, Φώτιος Δ., Φωτιστές του Γένους :. από τον 16ο αιώνα και µέχρι τη δηµιουργία του ελεύθερου ελληνικού κράτους, Θεσσαλονίκη Βελούδης, Σπυρίδων, Ricordo di Neophytos Vamvas, Venezia : Ant. di Tom. Filippi tipografo, Χατζόγλου-Μπαλτά, Ελένη Σωτ., Μεταβυζαντινή και νεοελληνική ρητορική : εισαγωγή ανθολογία κειµένων, 17ος-19ος αι., Αθήνα Δηµαράς Κωνσταντίνος, Δύο φίλοι Κοραής και Βάµβας: µε ανέκδοτα κείµενα, Αθήνα Eliopoulos Nicholas, «Neophytos Vamvas and religious toleration», The Historical Review / La Revue Historique, Volume VIII (2011), Institute for Neohellenic Research, σσ Matthaiou Sophia, «Establishing the discipline of classical philology in the nineteenth- century Greece», The Historical Review / La Revue Historique, Volume VIII (2011), Institute for Neohellenic Research, σσ Kitromilides P., «The Dialectic of Intolerance: Ideological Dimensions of Ethnic Conflict», Journal of the Hellenic Diaspora, Vol.VI No.4 (Winter 1979), σσ Καραγιώργου-Μάλλιου, «Άγνωστες επιστολές του Νεοφύτου Βάµβα προς τον λόρδο Γκίλφορντ», Δελτίον Αναγνωστικής Εταιρείας Κέρκυρας, Κέρκυρα 1976, σσ Μεταλληνός Γεώργιος Πρωτ., «Γκίλφορδ-Βάµβας και ένα ιστορικό γράµµα», Παρνασσός, τόµ. ΚΕ, αρ. 3 (Ιούλ.-Σεπ. 1983) Αθήνα, σσ Δασκαλάκης Απ., Οι Έλληνες λόγιοι επί Τουρκοκρατίας και

12 η συµβολή των εις την απελευθέρωσιν, τ. Β, Αθήνα 1958, σσ Εικονογραφήσεις - Μνηµεία Περιοδικό Το Άστυ, τόµ. 2, αρ. 87 (1887), σ. 8. λιθογραφία

13 ελαιογραφία Συντάκτρια: Σοφία Μπελόκα