Κεθάλαιο 1. Ειζαγυγή ζηην Οικιακή Τεσνολογία

Transcript

1 Κεθάλαιο 1. Ειζαγυγή ζηην Οικιακή Τεσνολογία Σύνοτη Τν επηζηεκνληθό πεδίν ηεο Οηθηαθήο Τερλνινγίαο απνηειεί αλαπόζπαζην ηκήκα ηεο επηζηήκεο ηεο Οηθηαθήο Οηθνλνκίαο. Με βάζε ηελ παξαδνρή όηη ε αλαθάιπςε θαη δηάδνζε ηνπ ειεθηξηζκνύ ππήξμε ν θαζνξηζηηθόηεξνο παξάγνληαο γηα ηελ εμέιημε θαη εμάπισζε ηεο ζύγρξνλεο νηθηαθήο ηερλνινγίαο, ε Οηθηαθή Τερλνινγία ζπζρεηίδεηαη άκεζα κε ηελ αζθαιή θαη απνηειεζκαηηθή ρξήζε ησλ νηθηαθώλ ζπζθεπώλ, θαζώο, επίζεο, θαη κε ηελ πξνζπάζεηα πεξηνξηζκνύ ησλ πεξηβαιινληηθώλ επηπηώζεσλ πνπ δεκηνπξγνύληαη από ηνλ νηθηαθό ρώξν. Γηα ηνλ ιόγν απηό, νη πηπρηνύρνη ηνπ ηκήκαηνο Οηθηαθήο Οηθνλνκίαο θαη Οηθνινγίαο πξέπεη λα είλαη ελεκεξσκέλνη γηα ηηο εμειίμεηο ζηνλ ηνκέα ηεο νηθηαθήο ηερλνινγίαο, ηνπο πεξηνξηζκνύο πνπ απηή έρεη, ηηο πεξηβαιινληηθέο επηβαξύλζεηο πνπ πξνθαιεί, αιιά θαη ηα κέηξα πξνζηαζίαο πνπ πξέπεη λα ιακβάλνληαη, ώζηε λα πεξηνξίδνληαη νη όπνηνη θίλδπλνη γηα ηνλ άλζξσπν. Σην θεθάιαην απηό, γίλεηαη αλαθνξά ζηνπο ζεκαληηθόηεξνπο ηζηνξηθνύο ζηαζκνύο ζηελ εμέιημε ηεο Οηθηαθήο Τερλνινγίαο, θαζώο θαη ζηηο αιιειεπηδξάζεηο πνπ απηή έρεη κε ηελ πνηόηεηα ηεο δσήο αιιά θαη ηε κείσζε ηνπ πεξηβαιινληηθνύ απνηππώκαηνο ησλ ζύγρξνλσλ λνηθνθπξηώλ. Τέινο, παξνπζηάδνληαη ηα ζεκαληηθόηεξα ζηαηηζηηθά δεδνκέλα ζρεηηθά κε ηε ρξήζε ηνπ ειεθηξηζκνύ θαη ησλ νηθηαθώλ ειεθηξηθώλ ζπζθεπώλ ζηελ Ειιάδα. Πποαπαιηούμενη γνώζη Γηα ηελ θαηαλόεζε ηνπ πεξηερνκέλνπ απηνύ ηνπ θεθαιαίνπ, νη αλαγλώζηεο πξέπεη λα έρνπλ ηηο γεληθέο εγθπθινπαηδηθέο γλώζεηο ζρεηηθά κε ηελ ηερλνινγία θαη ηνπο βαζηθνύο ζηαζκνύο ηεο εμέιημήο ηεο (π.ρ. βηνκεραληθή επαλάζηαζε). Απαηηείηαη, επίζεο, ε βαζηθή γλώζε ησλ θνηλσληθώλ κεηαβνιώλ ζηηο νπνίεο νδεγεί ε εμέιημε ηεο ηερλνινγίαο. 1.1 Η ζςμβολή ηηρ Τεσνολογίαρ ζηην εξέλιξη ηος πολιηιζμού Ζ επνρή πνπ δηαλχνπκε ραξαθηεξίδεηαη απφ εμαηξεηηθά κεγάια ηερλνινγηθά επηηεχγκαηα θαη αληίζηνηρε πνιχηηκε ζπζζσξεπκέλε γλψζε γηα ηελ αλζξσπφηεηα. Σα ζχγρξνλα ηερλνινγηθά κέζα έρνπλ δεκηνπξγήζεη ρηιηάδεο λέα επαγγέικαηα θαη, θαηά ζπλέπεηα, έρνπλ νδεγήζεη ζε κηα λέα κνξθή νηθνλνκίαο αιιά θαη ηξφπνπ δσήο. ήκεξα, ππάξρεη έθξεμε αλάπηπμεο ζηα ειεθηξνληθά, ζηηο ηειεπηθνηλσλίεο, ηε γελεηηθή, ηε δηαγλσζηηθή αιιά θαη ηε ζεξαπεπηηθή ηαηξηθή, ηελ απνθαηάζηαζε αιιά θαη ηελ πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο, ηε βειηησκέλε θαη θαζαξφηεξε παξαγσγή ειεθηξηθήο ελέξγεηαο απφ ηα ζπκβαηηθά νξπθηά θαχζηκα (δειαδή ηνλ ιηγλίηε, ην αξγφ πεηξέιαην θαη ην θπζηθφ αέξην), ηελ παξαγσγή ελέξγεηαο απφ αλαλεψζηκεο πεγέο φπσο ν ήιηνο, ν άλεκνο αιιά θαη ηα θχκαηα ηεο ζάιαζζαο, ηε ξνκπνηηθή, ηελ πιεξνθνξηθή θ.ά. Ζ ηερλνινγία, ινηπφλ, επεξεάδεη ηελ αλζξψπηλε δσή ζε φιεο ηηο δηαζηάζεηο ηεο. Αθφκα θαη ε ηαηξηθή θαη ε δεκφζηα πγεία εμαξηψληαη απφ ηερλνινγηθά επηηεχγκαηα πνπ, εθ πξψηεο φςεσο, δείρλνπλ λα έρνπλ ειάρηζηε ζρέζε κε απηέο. Ζ ηερλνινγία, σο κέζν, πξνζδίλεη δχλακε ζηνλ άλζξσπν ή ζηνλ νξγαληζκφ πνπ ηελ θαηέρεη. Γηα παξάδεηγκα, έλα πνιχ θαιά εμνπιηζκέλν λνζνθνκείν κε ηα ηειεηφηεξα κέζα δηάγλσζεο θαη ζεξαπείαο ή κηα βηνκεραληθή κνλάδα ε νπνία ρξεζηκνπνηεί κεραλήκαηα παξαγσγήο ηειεπηαίαο ηερλνινγίαο, βξίζθνληαη ζαθψο ζε πιενλεθηηθφηεξε ζέζε απφ ηνπο αληαγσληζηέο ηνπο. Ζ ηερλνινγία είλαη έλαο απφ ηνπο ππιψλεο ζηνπο νπνίνπο ζηεξίρζεθε ε εμέιημε ηνπ ζχγρξνλνπ πνιηηηζκνχ. Ζ θνηλσληθή ζπγθξφηεζε, ε αλζξψπηλε επηθνηλσλία θαη ε παξαγσγηθή απαζρφιεζε ήηαλ νη ππφινηπνη. ηελ επνρή καο, νη ηερλνινγηθέο αλαθαιχςεηο δηαδέρνληαη ε κηα ηελ άιιε πνιχ γξήγνξα. ηε βηβιηνγξαθία αλαθέξεηαη φηη ε ηερλνινγία ζήκεξα απνζχξεηαη απφ ηε ρξήζε κε ξπζκνχο 7% ηνλ ρξφλν. Απηφ ζεκαίλεη φηη ζε 10 ρξφληα ζα ρξεζηκνπνηνχκε εληειψο λέα ηερλνινγία. Σα πξάγκαηα φκσο δελ ήηαλ πάληα έηζη. Ο πξσηφγνλνο άλζξσπνο ρξεζηκνπνηνχζε θάπνηα ζηνηρεηψδε εξγαιεία γηα λα εμαζθαιίζεη ηελ ηξνθή ηνπ θαη λα βξεη πξνζηαζία απφ ηα ζηνηρεία ηεο θχζεο θαη ηα δψα. Απφ απηφ ην ζεκείν κέρξη ηε ζεκεξηλή επνρή ησλ ξαγδαίσλ κεηαβνιψλ, κεζνιάβεζαλ πνιιά ζηάδηα εμέιημεο. Όζν εμειηζζφηαλ ε ηερλνινγία, ηφζν βειηησλφηαλ θαη ην βηνηηθφ επίπεδν ηεο αλζξσπφηεηαο. Ση είλαη φκσο ε ηερλνινγία; Σερλνινγία, κε ηελ επξεία έλλνηα ηνπ φξνπ, είλαη νηηδήπνηε έρεη δεκηνπξγήζεη ν άλζξσπνο ζηνλ πιηθφ ηνκέα απφ ηελ πξψηε ζηηγκή ηεο παξνπζίαο ηνπ πάλσ ζηε Γε έσο θαη 1

2 ζήκεξα. Σερλνινγία είλαη ε εθαξκνγή ηεο επηζηεκνληθήο, θαζψο θαη άιινπ είδνπο γλψζεο, ζε πξαθηηθά ζέκαηα απφ νξγαληζκνχο πνπ δηαζέηνπλ κεραλήκαηα θαη απαζρνινχλ πξνζσπηθφ. Γειαδή, ν νξηζκφο ηεο ηερλνινγίαο ζήκεξα ζπκπεξηιακβάλεη αλζξψπνπο, νξγαληζκνχο θαη κεραλήκαηα. χκθσλα κε ηνλ Μπακπηληψηε (1998), κε ηνλ φξν ηερλνινγία δειψλεηαη «ην ζχλνιν ησλ επηηεπγκάησλ (εθεπξέζεσλ, δηαδηθαζηψλ, κεζφδσλ) πνπ πξνθχπηνπλ κέζσ ηεο εθαξκνγήο επηζηεκνληθψλ ή ηερληθψλ γλψζεσλ γηα πξαθηηθνχο ζθνπνχο, θαζψο θαη θαζέλα απφ ηα παξαπάλσ επηηεχγκαηα». Ζ θαηλνηνκία, ε θαηαζθεπή εξγαιείσλ θαη ε αλάπηπμε ηεο ηερλνινγίαο είλαη ζχκθπηεο κε ηελ αλζξψπηλε θχζε. χκθσλα κε ηνλ Babbage «ν άλζξσπνο είλαη έλα εξγαιεηνθαηαζθεπαζηηθφ δψν» (Cardwell, 2004). Καηά ηηο πξψηεο πεξηφδνπο ηεο παξνπζίαο ηνπ αλζξψπνπ πάλσ ζηε Γε, ηα εξγαιεία ήηαλ απνηέιεζκα ηεο παξαηήξεζεο ηνπ θπζηθνχ πεξηβάιινληνο θαη ηεο αληίδξαζεο ηνπ ελζηίθηνπ ηεο επηβίσζεο ηνπ πξσηφγνλνπ αλζξψπνπ. Αληίζεηα, ζήκεξα ε ηερλνινγία ρξεζηκνπνηεί ηελ εθαξκνζκέλε γλψζε απφ έλα κεγάιν θάζκα επηζηεκψλ. Γηα παξάδεηγκα, ην αληηπξνζσπεπηηθφηεξν ίζσο επίηεπγκα ηεο εμέιημεο ηεο ηερλνινγίαο, ε θαηάθηεζε ηνπ δηαζηήκαηνο απαηηεί ηε γλψζε απφ κηα πιεηάδα βαζηθψλ επηζηεκψλ φπσο ε αζηξνλνκία, ε θπζηθή, ε ρεκεία, ηα καζεκαηηθά, θαζψο επίζεο θαη κηα ζεηξά άιισλ, πεξηζζφηεξν εθαξκνζκέλσλ επηζηεκψλ φπσο ε κεραλνινγία, ε ειεθηξνληθή, νη ηειεπηθνηλσλίεο, ε ηερλνινγία ησλ θαπζίκσλ, ε ξνκπνηηθή θ.ά. Ζ ηερλνινγία, είλαη θάηη δηαθνξεηηθφ απφ ηελ επηζηήκε, αιιά ππάξρεη κηα άξξεθηε ζρέζε αλάκεζά ηνπο. Οη επηζηήκεο αζρνινχληαη κε ηε κειέηε θαη ηελ εμήγεζε ηνπ θπζηθνχ θφζκνπ. Ζ ηερλνινγία αμηνπνηεί ηα απνηειέζκαηα ησλ επηζηεκψλ, κε ζηφρν ηε βειηίσζε ηεο πνηφηεηαο δσήο ησλ αλζξψπσλ. Όκσο απφ ηελ άιιε κεξηά, ε ηερλνινγία πξνζθέξεη ην απαξαίηεην ππφβαζξν γηα ηελ πεξαηηέξσ εμέιημε ησλ επηζηεκψλ. Γηα παξάδεηγκα, ε ηαηξηθή έξεπλα γηα ηελ αλαθάιπςε ησλ κπζηηθψλ ησλ αλίαησλ αζζελεηψλ δηεπθνιχλεηαη απφ ηελ χπαξμε ηζρπξψλ ειεθηξνληθψλ κηθξνζθνπίσλ, επαίζζεησλ αλαιπηηθψλ ζπζθεπψλ θαη πνιχ εμεηδηθεπκέλσλ ρεκηθψλ αληηδξαζηεξίσλ. Δπνκέλσο, εχθνια θαηαιήγεη θάπνηνο ζην ζπκπέξαζκα φηη θάζε ηερλνινγηθή αλαθάιπςε δίλεη ψζεζε ζηελ επηζηήκε θαη θάζε επηζηεκνληθή αλαθάιπςε βνεζάεη ζηελ εμέιημε ηεο ηερλνινγίαο. Τομέαρ ανθπώπινηρ δπαζηηπιόηηηαρ Δθαξκνζκέλε επηζηήκε Σέρλεο θαη πνιηηηζκφο Βηνκεραλία, επηρεηξήζεηο ηξαηησηηθφο Αζιεηηζκφο Οηθηαθφο Μεραληθή Τγεία Δκπφξην, κεηαθνξέο, ηαμίδηα Παπαδείγμαηα ηεσνολογικών εθαπμογών Ζιεθηξνληθά κηθξνζθφπηα, Ναλνηερλνινγία Γξαθηθέο ηέρλεο, αθνπζηηθή ηερλνινγία Καηαζθεπέο, εξγαιεηνκεραλέο, ηειεπηθνηλσλίεο Αφξαηα αεξνπιάλα, δνξπθφξνη Δίδε αλαςπρήο θαη άζιεζεο Ζιεθηξηθέο ζπζθεπέο, είδε πξνζσπηθήο πγηεηλήο θαη θαζαξηφηεηαο Τπφγεηεο ζήξαγγεο, θξεκαζηέο γέθπξεο Γηαγλσζηηθά κεραλήκαηα, εκβφιηα, αληηβηνηηθά Γηάθνξα νρήκαηα Πίνακαρ 1.1. Τνκείο αλζξώπηλεο δξαζηεξηόηεηαο θαη αληίζηνηρεο ηερλνινγηθέο εθαξκνγέο. Ζ ηερλνινγία φκσο επέθεξε θαη δεηλά. Κάζε παξαγσγηθή δξαζηεξηφηεηα απαηηεί ηελ θαηαλάισζε θπζηθψλ πφξσλ, ελψ παξάιιεια παξάγεη θαη απφβιεηα. Γηα λα θαηαζθεπαζηνχλ αιιά θαη γηα λα ιεηηνπξγήζνπλ ηα δηάθνξα ηερλνινγηθά επηηεχγκαηα, απαηηνχλ ηελ θαηαλάισζε πξψησλ πιψλ θαη θπζηθψλ πφξσλ (π.ρ. κεηαιιεχκαηα, αξγφ πεηξέιαην θ.ιπ.). Δπίζεο, ε απξφζεθηε ή θαθή ρξήζε ηεο ηερλνινγίαο πξνθαιεί αηπρήκαηα ηα νπνία έρνπλ σο ζπλέπεηα ηηο απψιεηεο αλζξψπηλσλ δσψλ θαη πεξηνπζίαο. Παξαδείγκαηα ηέηνησλ ηερλνινγηθψλ αηπρεκάησλ είλαη νη ππξθαγηέο, νη ειεθηξνπιεμίεο, νη εθξήμεηο ζηηο βηνκεραλίεο, νη πηψζεηο ησλ αεξνπιάλσλ, νη ζπγθξνχζεηο ησλ απηνθηλήησλ θ.ιπ. Ζ ηερλνινγία, ινηπφλ, δελ είλαη νχηε θαιή νχηε θαθή. Ζ ηερλνινγία καο πξνζθέξεη ηα κέζα. Ζ ελεκέξσζε θαη εθπαίδεπζε ησλ ρξεζηψλ ηεο ηερλνινγίαο θαη ε πηζηή ηήξεζε ησλ θαλφλσλ αζθαιείαο απνηεινχλ ηελ θαιχηεξε εγγχεζε γηα ηελ αζθαιή ρξήζε ηεο ηερλνινγίαο. 8.2 Ιζηοπική εξέλιξη ηεσνολογικών πποφόνηυν 2

3 Σν βαζηθφηεξν ίζσο ραξαθηεξηζηηθφ ηεο ηερλνινγίαο είλαη ε εμέιημε. Κάζε ηερλνινγηθφ επίηεπγκα έξρεηαη λα ηθαλνπνηήζεη κηα αλάγθε ηνπ θνηλσληθνχ ζπλφινπ ηεο επνρήο κέζα ζηελ νπνία ζπιιακβάλεηαη σο ηδέα, ζρεδηάδεηαη θαη, ηειηθά, πινπνηείηαη. Αο εμεηάζνπκε, γηα παξάδεηγκα, ηελ εμέιημε ηνπ απηνθηλήηνπ. Σα ζεκεξηλά απηνθίλεηα ζε ιίγα ζεκεία κνηάδνπλ κε ηα απηνθίλεηα ησλ αξρψλ ηνπ εηθνζηνχ αηψλα. ηελ αξρή, ηα απηνθίλεηα δεκηνπξγήζεθαλ γηα λα ηθαλνπνηήζνπλ ην αίηεκα ηεο θνηλσλίαο γηα απηνλνκία, αλεμαξηεζία θαη επθνιφηεξε κεηαθίλεζε. Λφγσ ηεο αλεμαξηεζίαο πνπ πξνζέθεξε ην απηνθίλεην ζηνλ θάηνρφ ηνπ, θαζηεξψζεθε ζηαδηαθά σο έλα κέζν θνηλσληθήο πξνβνιήο. Καζψο, ινηπφλ, ε θνηλσλία απαηηνχζε πεξηζζφηεξε πξνβνιή, άξρηζαλ ηα απηνθίλεηα λα γίλνληαη πην καθξηά, πην πιαηηά θαη κε πεξηζζφηεξνπο ίππνπο ζηε κεραλή ηνπο. Όζν πην πνιιά απφ απηά ηα ραξαθηεξηζηηθά είρε θάζε απηνθίλεην, ηφζν πην ςειά ζηελ θνηλσληθή ηεξαξρία βξηζθφηαλ ν θάηνρφο ηνπ. Ζ ηάζε απηή θνξπθψλεηαη ακέζσο κεηά ην ηέινο ηνπ Β Παγθφζκηνπ Πνιέκνπ, ηδηαίηεξα ζηε Βφξεηα Ακεξηθή. Όκσο, ην 1972, μεζπά ε πξψηε πεηξειατθή θξίζε. ε απηφ ην ρξνληθφ ζεκείν, ε επεκεξνχζα θαη ζπάηαιε Ακεξηθή ζπλεηδεηνπνηεί ηε κεγάιε ηεο εμάξηεζε απφ ην πεηξέιαην ηεο Μέζεο Αλαηνιήο. Γίλεηαη πιένλ μεθάζαξν φηη ηα κεγάια απηνθίλεηα απνηεινχλ κηα βαζηθή αηηία απηήο ηεο εμάξηεζεο. Σφηε, αξρίδεη ε πξνζπάζεηα γηα ηελ θαηαζθεπή ελεξγεηαθά απνδνηηθφηεξσλ θηλεηήξσλ θαη απηνθηλήησλ κηθξφηεξνπ κεγέζνπο πνπ λα θαιχπηνπλ φκσο ηηο αλάγθεο γηα άλεζε ησλ επηβαηψλ ηνπο. Σελ ίδηα πεξίπνπ ρξνληθή πεξίνδν, εκθαλίδνληαη θαη ηα πξψηα πξνβιήκαηα ηεο αηκνζθαηξηθήο ξχπαλζεο ζηηο κεγαινππφιεηο ηεο Βφξεηαο Ακεξηθήο θαη ηεο Δπξψπεο πνπ ζπλδένληαλ κε ην απηνθίλεην. ε απηφ ην ρξνληθφ ζεκείν, πξνθχπηεη ε θνηλσληθή αλάγθε γηα έιεγρν ησλ θαπζαεξίσλ. Απηφ ην αίηεκα ηεο θνηλσλίαο ήξζε λα ηθαλνπνηήζεη ε εηζαγσγή ησλ θαηαιπηψλ (θαηαιπηηθψλ κεηαηξνπέσλ) ζηηο εμαηκίζεηο ησλ απηνθηλήησλ, αξρηθά ζηε Βφξεηα Ακεξηθή (αξρέο δεθαεηίαο 1970) θαη ζηε ζπλέρεηα ζηελ Δπξψπε, κε θαζπζηέξεζε πεξίπνπ κηαο δεθαεηίαο. ηηο κέξεο καο, ιφγσ ηεο αικαηψδνπο αχμεζεο ηνπ αξηζκνχ ησλ απηνθηλήησλ, ε θνηλσλία απαηηεί απηνθίλεηα πνπ ζέβνληαη ην πεξηβάιινλ, ελψ παξάιιεια πξνζηαηεχνπλ θαη ηελ αλζξψπηλε δσή. Γη απηφ ηνλ ιφγν, αλαπηχζζνληαη ηα πβξηδηθά απηνθίλεηα, ηα νπνία ζε έλαλ βαζκφ κεηψλνπλ ηελ θαηαλάισζε ησλ νξπθηψλ θαπζίκσλ. Παξάιιεια, φκσο, παξέρνπλ θαη απμεκέλα ραξαθηεξηζηηθά ελεξγεηηθήο θαη παζεηηθήο αζθαιείαο φπσο νη πνιιαπινί αεξφζαθνη, ην ζχζηεκα ειέγρνπ ηεο πέδεζεο θαη ην ζχζηεκα θαηά ηνπ κπινθαξίζκαηνο ησλ ηξνρψλ. Πνηα είλαη φκσο ηα ζηάδηα αλάπηπμεο κηαο ηερλνινγηθήο εθεχξεζεο; Καηαξρήλ, απαηηείηαη ε αλαγλψξηζε κηαο αλζξψπηλεο αλάγθεο ή επηζπκίαο. Αθνινπζεί ε επηλφεζε ελφο κέζνπ (κηαο εθεχξεζεο) πνπ ηθαλνπνηεί ηελ αλάγθε κε ηξφπν νηθνλνκηθφ. Σέινο, απαηηείηαη ε απνδνρή απηήο ηεο εθεχξεζεο απφ ην επξχ θνηλφ. Ζ ηερλνινγία αλαπηχζζεηαη δηαξθψο κέζσ δχν θπξίσλ νδψλ: α) ηεο εμειηθηηθήο βειηίσζεο θαη β) ησλ επαλαζηαηηθψλ εθεπξέζεσλ, νη νπνίεο κε ηε ζεηξά ηνπο κπνξεί λα βαζίδνληαη ζε πξνυπάξρνπζα γλψζε ή λα είλαη πξαγκαηηθά θαηλνηφκεο. Ζ αλάπηπμε ηεο ηερλνινγίαο δελ έξρεηαη ρσξίο ηελ ππεξλίθεζε νξηζκέλσλ εκπνδίσλ. Σα ζεκαληηθφηεξα εκπφδηα είλαη ηα αθφινπζα: νη παιηέο ζπλήζεηεο θαη λννηξνπίεο, ν θφβνο ηνπ θαηλνχξγηνπ, ε αδξάλεηα ησλ πεξηζζνηέξσλ αλζξψπσλ. Ζ ζχγρξνλε ηερλνινγία γηα λα είλαη απνδεθηή απφ ην θνηλφ, σο πξνο ην ηειηθφ ηεο απνηέιεζκα, πξέπεη λα είλαη απνηειεζκαηηθή, αζθαιήο θαη πξνβιέςηκε. Σα επηηεχγκαηα ηεο ηερλνινγίαο βξίζθνληαη παληνχ γχξσ καο. πλνςίδνληαο ηελ εηζαγσγηθή ελφηεηα, ζα ιέγακε φηη ε ηερλνινγία: απνηειεί κηα βαζηθή αλζξψπηλε δξαζηεξηφηεηα ε νπνία έρεη ζεκαληηθέο επηπηψζεηο, ζεηηθέο αιιά θαη αξλεηηθέο, θαη είλαη ζηελά ζπλδεδεκέλε κε ηελ επηζηήκε, αιιά δίλεη έκθαζε ζηνλ ηειηθφ ζθνπφ. 1.3 Σύνδεζη ηεσνολογικήρ εξέλιξηρ και απαζσόληζηρ Ζ ζεκαληηθφηεξε, ίζσο, θνηλσληθή επίδξαζε ηεο ηερλνινγίαο είλαη εθείλε πνπ αζθείηαη ζηηο εξγαζηαθέο δνκέο. Παξάιιεια, κε ηελ εμέιημε ηεο ηερλνινγίαο, αιιάδνπλ θαη νη κνξθέο ηεο απαζρφιεζεο ηνπ αλζξψπνπ. 3

4 Καηά ην πξψην ζηάδην ηεο εμέιημεο, ην νπνίν μεθηλά απφ ηε ιίζηλε επνρή (πεξίπνπ ην π.υ.) θαη ζπλερίδεηαη κέρξη ηελ εκθάληζε ηεο αηκνκεραλήο (1700 κ.υ.), ν άλζξσπνο ρξεζηκνπνηεί ηε κπτθή ηνπ δχλακε, ζε ζπλδπαζκφ κε ηε κπτθή δχλακε ησλ δψσλ, σο απνθιεηζηηθή πεγή ελέξγεηαο. Έηζη, ην ζχλνιν ζρεδφλ ησλ εξγαζηψλ πνπ θάλεη, έρεη σο πεγή ελέξγεηαο ηε κπτθή δχλακε. Άιιεο πεγέο ελέξγεηαο, φπσο ε αηνιηθή, ρξεζηκνπνηνχληαη ζε πεξηνξηζκέλε θιίκαθα θαη γηα ζπγθεθξηκέλεο εξγαζίεο φπσο ηα ηζηηνθφξα θαη νη αλεκφκπινη. Παξάιιεια, γχξσ ζην π.υ., ν άλζξσπνο καζαίλεη ηελ θαιιηέξγεηα ηεο γεο. ε απηφ ην ζεκείν εκθαλίδεηαη ε πξψηε κεγάιε ζηξνθή ζηε κνξθή ηεο απαζρφιεζήο ηνπ: απφ απιφο ζπιιέθηεο ησλ θαξπψλ ηεο γεο γίλεηαη παξαγσγφο ηνπο. Με ηελ πάξνδν ηνπ ρξφλνπ, ν άλζξσπνο απνθηά ζηαδηαθά λέεο γλψζεηο, ελψ θαη ε ηερλνινγία εμειίζζεηαη. Ζ θαηάθηεζε ηεο γλψζεο ηεο επεμεξγαζίαο ησλ κεηάιισλ απνηειεί ην επφκελν ζεκαληηθφ βήκα ζηελ εμέιημε ηεο ηερλνινγίαο. Καηλνχξηα, πην απνηειεζκαηηθά εξγαιεία θαηαζθεπάδνληαη, ηα νπνία βνεζνχλ ηνλ άλζξσπν λα βειηηψζεη θαηά πνιχ ηε δσή ηνπ. Οη ρεξζαίεο θαη ζαιάζζηεο κεηαθνξέο αλαπηχζζνληαη θαη παξάιιεια κε απηέο αλαπηχζζεηαη θαη ην εκπφξην. Ο άλζξσπνο καζαίλεη λα εκπνξεχεηαη ηα αγαζά πνπ ε γε ηνπ πξνζθέξεη. Αξρίδεη, ινηπφλ, ε απαζρφιεζή ηνπ σο εκπφξνπ. Οη κεγάιεο θνηλσληθέο αιιαγέο (φπσο ε θαηάξγεζε ηεο δνπιείαο) πνπ ζπληεινχληαη θαηά ηε δεχηεξε κεγάιε πεξίνδν ηεο ηερλνινγηθήο εμέιημεο, ηελ επνρή ηεο βηνκεραληθήο επαλάζηαζεο δειαδή, νδεγνχλ ζηελ αλάγθε γηα ηελ αλαθάιπςε λέσλ, πην απνηειεζκαηηθψλ, πεγψλ ελέξγεηαο. Απηή ηελ αλάγθε έξρεηαη λα θαιχςεη ε αλαθάιπςε ηεο αηκνκεραλήο απφ ηνλ James Watt, ην 1765, ζηελ Αγγιία. Ζ εμέιημε απηή ππήξμε θαζνξηζηηθή, θαζψο ζε απηφ ην ρξνληθφ ζεκείν αξρίδεη ε ζηαδηαθή αληηθαηάζηαζε ηεο ρξήζεο ηεο κπτθήο δχλακεο ησλ αλζξψπσλ θαη ησλ δψσλ απφ ηελ ηζρχ ηεο κεραλήο. Γεκηνπξγνχληαη ηα πξψηα κεγάια εξγνζηάζηα ηα νπνία παξάγνπλ καδηθά ηα θαηαλαισηηθά πξντφληα. Μηα λέα επνρή αξρίδεη ζηνλ ηνκέα ηεο απαζρφιεζεο ηνπ αλζξψπνπ, θαζψο ηψξα πηα είλαη ν βηνκεραληθφο εξγάηεο ν νπνίνο ειέγρεη ηε κεραλή, έηζη ψζηε απηή λα παξάγεη αληί γη απηφλ. Με ηελ αλαθάιπςε ηεο αηκνκεραλήο αλαπηχζζεηαη, επίζεο, ξαγδαία ν θιάδνο ησλ κεηαθνξψλ. Σα αηκφπινηα νξγψλνπλ ηνπο σθεαλνχο, ελψ νη ζηδεξφδξνκνη βνεζνχλ ζηελ αλάπηπμε ηεο Δπξψπεο θαη ηεο Βφξεηαο Ακεξηθήο. Κνληά ζην 1900, ν Henry Ford δεκηνπξγεί ην πξψην απηνθίλεην, έλα δεκηνχξγεκα ην νπνίν είρε θαζνξηζηηθή ζπλεηζθνξά ζηελ πεξαηηέξσ αλάπηπμε ηεο αλζξσπφηεηαο. Ζ ηξίηε κεγάιε πεξίνδνο ηεο ηερλνινγηθήο εμέιημεο μεθηλά κε ηελ αλαθάιπςε ηνπ ειεθηξνληθνχ ππνινγηζηή, ν νπνίνο ηψξα αξρίδεη ζηαδηαθά λα ππνθαζηζηά ηνλ άλζξσπν σο ειεγθηή ησλ κεραλψλ. Ζ απαζρφιεζε ηνπ αλζξψπνπ αιιάδεη θαη πάιη. 1.4 Οικιακή Τεσνολογία Ζ νηθηαθή ηερλνινγία πεξηγξάθεη ηηο δηάθνξεο εθαξκνγέο ηεο ηερλνινγίαο ζηνλ νηθηαθφ ρψξν. Οη Beamish et al. (2001) πεξηγξάθνπλ ηελ Οηθηαθή Σερλνινγία σο «έλα επηζηεκνληθφ πεδίν ηνπ νηθηαθνχ πεξηβάιινληνο, ην νπνίν εζηηάδεη ζηελ αιιειεπίδξαζε κεηαμχ ησλ αλζξψπσλ θαη ησλ ζπζθεπψλ θαη ηνπ εμνπιηζκνχ πνπ ρξεζηκνπνηνχλ ζηα ζπίηηα ηνπο». Ζ Cockburn (1997) αλαγλσξίδεη ηέζζεξα βαζηθά ραξαθηεξηζηηθά ζε έλα λνηθνθπξηφ: 1. ην θηίξην (δηακέξηζκα ή κνλνθαηνηθία), 2. ηνπο αλζξψπνπο, ηα κέιε ηνπ λνηθνθπξηνχ, 3. ηηο δξαζηεξηφηεηεο ησλ αλζξψπσλ θαη 4. ηνλ εμνπιηζκφ ηνπ λνηθνθπξηνχ. Σν λνηθνθπξηφ, φπσο πεξηγξάθεθε απφ ηελ Cockburn (1997), είλαη έλαο δσληαλφο νξγαληζκφο ν νπνίνο κεηαβνιίδεη πξψηεο χιεο θαη ελέξγεηα γηα λα δηεθπεξαηψζεη ηηο θαζεκεξηλέο ππνρξεψζεηο ηνπ θαη λα παξαγάγεη ην πξντφλ ηνπ. Όπσο θάζε δσληαλφο νξγαληζκφο πνπ κεηαβνιίδεη, ην λνηθνθπξηφ παξάγεη, επίζεο, απφβιεηα (βι. ρήκα 1.1). H Cockburn (1997) αλαθέξεη φηη δχζθνια ηαπηίδεη θάπνηνο ηελ ηερλνινγία κε ηνλ νηθηαθφ ρψξν θαη ηηο νηθηαθέο εξγαζίεο. Απηφ ζπκβαίλεη γηα ηξεηο ιφγνπο: αξρηθά, ν νηθηαθφο ρψξνο δελ έρεη κεγάιε νξαηφηεηα απφ ην επξχ θνηλφ. Καηά δεχηεξν ιφγν, ν νηθηαθφο ρψξνο αλήθεη ζηε ζθαίξα ηνπ πξνζσπηθνχ θαη φρη ηνπ δεκφζηνπ βίνπ. Καη ηέινο, ν νηθηαθφο ρψξνο ηαπηίδεηαη κε ην γπλαηθείν θχιιν θαη, σο εθ ηνχηνπ, γηα ηελ θνηλσλία έρεη κηθξφηεξε αμία (Cockburn, 1997). Ζ Schwartz-Cowan (1976) ζπκπιεξψλεη φηη, φηαλ αλαθεξφκαζηε ζηελ ηερλνινγία, ην κπαιφ καο ηξέρεη ζηα κεγάια επηηεχγκαηα (π.ρ. δηαζηεκφπινηα θαη ηαρχηαηνη ππνινγηζηέο). Σν γεγνλφο απηφ καο εκπνδίδεη λα ζπλεηδεηνπνηήζνπκε ζηελ 4

5 πιήξε έθηαζή ηεο ηελ ηερλνινγηθή επαλάζηαζε ε νπνία έρεη επέιζεη ζηνλ νηθηαθφ ρψξν ζε παγθφζκην επίπεδν. Ζ έλαξμε ηεο επαλάζηαζεο απηήο ηνπνζεηείηαη ρξνληθά ζηηο αξρέο ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1920 ζηηο Ζ.Π.Α. (Schwartz-Cowan, 1976). Σσήμα 1.1. Ο κεηαβνιηζκόο ηνπ λνηθνθπξηνύ. Ηζηνξηθά, πάλησο, είλαη γεγνλφο φηη κέρξη ηηο ηειεπηαίεο δεθαεηίεο ηνπ 19 νπ αηψλα, ε ηερλνινγία είρε ειάρηζηε επίδξαζε ζηηο νηθηαθέο ππνζέζεηο. Ζ αλάπηπμε ηεο βηνκεραλίαο ζηδήξνπ ζηα ηέιε ηνπ 18 νπ αηψλα πξφζθεξε ζηηο θαηνηθίεο εζηίεο καγεηξέκαηνο απφ ρπηνζίδεξν πνπ ιεηηνπξγνχζαλ κε μχια ή θάξβνπλν, ηξίθηεο, θαζψο θαη άιια βαζηθά ζθεχε καγεηξηθήο. Ζ εηζαγσγή ηεο θεξνδίλεο θαη ηεο παξαθίλεο, κεηά ηελ εδξαίσζε ηεο βηνκεραλίαο ηνπ αξγνχ πεηξειαίνπ, πξνζέθεξε έλα λέν θαχζηκν γηα θσηηζκφ, καγείξεκα θαη ζέξκαλζε (Cardwell, 2004). Δίλαη ραξαθηεξηζηηθφ φηη, ζηα αξρηθά βήκαηα ηεο πεηξειατθήο βηνκεραλίαο, ε θεξνδίλε γηα ηα ζπίηηα ήηαλ ην ζεκαληηθφηεξν πξντφλ ηεο. Εικόνα 1.1. Σίδεξν. Εικόνα 1.2. Λάκπα πεηξειαίνπ. 5

6 Ζ αλαθάιπςε θαη δηάδνζε ηνπ ειεθηξηζκνχ ππήξμε ν θαζνξηζηηθφηεξνο παξάγνληαο γηα ηελ εμέιημε θαη εμάπισζε ηεο ζχγρξνλεο νηθηαθήο ηερλνινγίαο. Γηα παξάδεηγκα, ζηηο Δηθφλεο 1.1 θαη 1.2 παξνπζηάδνληαη έλα ζίδεξν αγξνηηθήο θαηνηθίαο ζηελ Διιάδα ησλ αξρψλ ηνπ 20 νπ αηψλα ην νπνίν ιεηηνπξγνχζε κε θάξβνπλν θαη, αληίζηνηρα, κηα ιάκπα πεηξειαίνπ. Δπίζεο, παξφηη ε ςχμε εθαξκνδφηαλ ζε κηθξή θιίκαθα απφ ηηο αξρέο ηνπ 19 νπ αηψλα, ην νηθηαθφ ςπγείν έγηλε ζπλεζηζκέλε νηθηαθή ζπζθεπή, κφλν φηαλ ν ειεθηξηζκφο θαηέζηε επαξθήο θαη θηελφο. Καη θακία άιιε κνξθή ελέξγεηαο δελ ζα κπνξνχζε λα αληαγσληζηεί ηνλ ειεθηξηζκφ εθεί φπνπ απαηηνχληαλ κηθξνί ή θιαζκαηηθήο ηππνδχλακεο θηλεηήξεο. Δπίζεο, φηαλ ν θσηηζκφο αληηθαηέζηεζε σο θσηηζηηθφ κέζν ηηο ιάκπεο θεξνδίλεο, νη νηθίεο κπνξνχζαλ πιένλ λα θαηαζθεπάδνληαη κε πνιχ ρακειφηεξεο νξνθέο. Σα αζηηθά ζπίηηα ηνπ 19 νπ αηψλα δηέζεηαλ πςειέο νξνθέο, ψζηε ν θαπλφο λα αλέξρεηαη αξθεηά πην πάλσ απφ ην χςνο ησλ ελνίθσλ ηνπο. Ο ειεθηξηζκφο απνηέιεζε, ζχκθσλα κε ηα αμηνκλεκφλεπηα ιφγηα ηνπ Joule, έλαλ ζπνπδαίν παξάγνληα (Cardwell, 2004). Σν ζεκαληηθφηεξν, ινηπφλ, ραξαθηεξηζηηθφ ηνπ ειεθηξηζκνχ, ην νπνίν επέηξεςε ηε ξαγδαία δηείζδπζή ηνπ, είλαη φηη απνηειεί κηα θαζαξή κνξθή ελέξγεηαο γηα ηνλ ηειηθφ ρξήζηε. Ζ ρξήζε ηνπ ειεθηξηζκνχ ζηνλ νηθηαθφ ρψξν έθεξε απηφ πνπ ε Schwartz-Cowan (1976) πνιχ ραξαθηεξηζηηθά απνθαιεί σο «βηνκεραληθή επαλάζηαζε ζην ζπίηη». Οη απαξρέο απηήο ηεο επαλάζηαζεο γηα ηα λνηθνθπξηά ησλ Ζ.Π.Α. ηνπνζεηνχληαη ζηε δεθαεηία κεηαμχ ηνπ 1918, έηνπο ιήμεο ηνπ Α Παγθνζκίνπ Πνιέκνπ θαη ηνπ 1929, έηνπο έλαξμεο ηεο κεγάιεο χθεζεο ζηηο Ζ.Π.Α. (Schwartz-Cowan, 1976). Σν 1917, κφιηο ην 24,3% ησλ νηθηψλ ησλ Ζ.Π.Α. είραλ ειεθηξνδνηεζεί, πνζνζηφ ην νπνίν δηπιαζηάζηεθε (47,4%) κέρξη ην 1920 θαη ππεξηξηπιαζηάζηεθε (80%) κέρξη ην 1930 (Schwartz-Cowan, 1976). Σν 1950, είρε ειεθηξνδνηεζεί ην 94% ησλ λνηθνθπξηψλ ζηηο Ζ.Π.Α. (βι. ρήκα 1.2), πνζνζηφ ζρεδφλ δηπιάζην απφ ηα λνηθνθπξηά πνπ δηέζεηαλ θεληξηθή ζέξκαλζε. Σσήμα 1.2. Η εμέιημε ησλ πνζνζηώλ θηήζεο ειεθηξηθώλ ζπζθεπώλ ζηηο Η.Π.Α. ζηε δηάξθεηα ηνπ 20 νπ αηώλα (Πεγή: Caplow et al., 1999). Ζ δηείζδπζε ηεο ειεθηξηθήο ελέξγεηαο επέθεξε ζεκαληηθέο αιιαγέο ζηα ακεξηθάληθα λνηθνθπξηά. Ζ πξψηε απφ απηέο ήηαλ ε αληηθαηάζηαζε ησλ ιακπψλ θεξνδίλεο απφ ηνπο ιακπηήξεο ππξαθηψζεσο. Αθνινχζεζε ε αχμεζε ησλ ειεθηξηθψλ ζπζθεπψλ ζηδεξψκαηνο ησλ ξνχρσλ θαη, θαηφπηλ, ησλ πιπληεξίσλ ξνχρσλ. Γχξσ ζην 1930, εκθαλίδνληαη θαη νη πξψηεο ζθφλεο γηα ην πιπληήξην ξνχρσλ, σο ζπλέπεηα ηεο απμαλφκελεο θηήζεο πιπληεξίσλ απφ ηα λνηθνθπξηά (Schwartz-Cowan, 1976). Όια ηα παξαπάλσ, ζπληζηνχλ ραξαθηεξηζηηθά παξαδείγκαηα ηεο «βηνκεραληθήο επαλάζηαζεο» ε νπνία έιαβε ρψξα ζηα ακεξηθαληθά λνηθνθπξηά ζηε δηάξθεηα ηνπ 20νπ αηψλα (βι. ρήκα 1.2). Αλάινγα δεδνκέλα παξνπζηάδνληαη ζην ρήκα 1.3, απφ ηελ πνξεία ειεθηξνδφηεζεο θαη πηνζέηεζεο νηθηαθψλ ειεθηξηθψλ ζπζθεπψλ ζηε νπεδία. Παξαηεξείζηε φηη πνζνζηφ κφιηο 8% ησλ ζνπεδηθψλ λνηθνθπξηψλ θαηείρε πιπληήξην πηάησλ ην 1952, ζε ζρέζε κε ην 47% γηα ηα ακεξηθάληθα λνηθνθπξηά ηνπ

7 ήκεξα, ππάξρνπλ δηάθνξνη ηνκείο νηθηαθήο ηερλνινγίαο θαη κεγάιε πνηθηιία ειεθηξηθψλ ζπζθεπψλ νη νπνίεο δηεπθνιχλνπλ ηηο θαζεκεξηλέο, κηθξέο θαη κεγάιεο νηθηαθέο εξγαζίεο. Ζ βάζε απηψλ ησλ εθαξκνγψλ είλαη ε Φπζηθή θαη θπξίσο ε εθαξκνγή ησλ αξρψλ ηνπ ειεθηξνκαγλεηηζκνχ. Δπηπιένλ, δηαηίζεληαη φια εθείλα ηα πξντφληα ηα νπνία επηηξέπνπλ ηελ θάιπςε ησλ αλαγθψλ πγηεηλήο ηνπ ζπηηηνχ, φπσο π.ρ. ηα απνξξππαληηθά, ηα εληνκνθηφλα, ηα θαζαξηζηηθά ρψξσλ, θαζψο, επίζεο, θαη ε ρξήζε ησλ δηαθφξσλ πιηθψλ ζπζθεπαζίαο, ζπληήξεζεο θαη πξνζσξηλήο απνζήθεπζεο ησλ ηξνθίκσλ. Απηή ε δεχηεξε θαηεγνξία πξντφλησλ έρεη σο απαξρή ηελ επηζηήκε ηεο Υεκείαο. ε θάζε πεξίπησζε, ε νηθηαθή ηερλνινγία απνηειεί ηνλ ζχλδεζκν αλάκεζα ζηηο επηηαγέο ηεο ζχγρξνλεο επηζηήκεο θαη ηνλ νηθηαθφ ρψξν. Γηα παξάδεηγκα, ην ειεθηξηθφ ςπγείν δελ είλαη απιά κηα κεραλή πνπ παξάγεη ςχρνο. Δίλαη ην κέζν ζπληήξεζεο ησλ ηξνθίκσλ, ζχκθσλα κε ηηο επηηαγέο ηεο ζχγρξνλεο Δπηζηήκεο ησλ Σξνθίκσλ. Δπίζεο, ε ειεθηξηθή ζθνχπα είλαη θάηη πεξηζζφηεξν απφ κηα κεραλή θαζαξηζκνχ. Δίλαη έλα βαζηθφ βνήζεκα γηα θαιχηεξε πγεία, θαζψο πιένλ είλαη ηαηξηθψο ηεθκεξησκέλα ηα πξνβιήκαηα πνπ δεκηνπξγεί ε ζθφλε. Σσήμα Η εμέιημε ησλ πνζνζηώλ θηήζεο ειεθηξηθώλ ζπζθεπώλ ζηε Σνπεδία θαηά ηε δηάξθεηα ηνπ 20 νπ αηώλα (Πεγή: Svensson, 2006). Ο ζχγρξνλνο θαηαλαισηήο πξέπεη λα είλαη ελεκεξσκέλνο θαη εθπαηδεπκέλνο, θαζψο ε επνρή καο πξνζθέξεη κηα πιεζψξα ειεθηξηθψλ ζπζθεπψλ θαη πξντφλησλ νηθηαθήο ρξήζεο. Ο αζθαιήο θαη ζσζηφο ρεηξηζκφο ησλ ηερλνινγηθψλ πξντφλησλ γηα ηνλ νηθηαθφ ρψξν κεγηζηνπνηεί ηνλ βαζκφ ηθαλνπνίεζεο ηνπ θαηαλαισηή απφ απηά. Ο ξφινο ησλ πηπρηνχρσλ ηεο Οηθηαθήο Οηθνλνκίαο είλαη θαζνξηζηηθφο γηα ηελ ελεκέξσζε θαη εθπαίδεπζε ησλ θαηαλαισηψλ. Δίλαη ραξαθηεξηζηηθφ, φηη ήδε απφ ηε δεθαεηία ηνπ 1920, ζηηο Ζ.Π.Α., νη πηπρηνχρνη ηεο Οηθηαθήο Οηθνλνκίαο αλαιάκβαλαλ ηελ πξνψζεζε ησλ ειεθηξηθψλ νηθηαθψλ ζπζθεπψλ θαη ηελ εθπαίδεπζε ησλ θαηαλαισηψλ (Emmel et al., 2010). Γηα φινπο ηνπο παξαπάλσ ιφγνπο, απαηηείηαη ε ηερλνινγηθή κφξθσζε θαη εθπαίδεπζε ησλ πηπρηνχρσλ ηεο Οηθηαθήο Οηθνλνκίαο. Ζ ηερλνινγηθή κφξθσζε, παξακέλεη πνιχ ζεκαληηθή αθφκα θαη γηα εθείλνπο πνπ δελ αθνινπζνχλ ακηγψο ηερλνινγηθά επαγγέικαηα. Οη άλζξσπνη πνπ έρνπλ ηελ επζχλε γηα ηε δηαρείξηζε κηαο εηαηξείαο πξέπεη λα είλαη ελεκεξσκέλνη ζρεηηθά κε ηηο εμειίμεηο ηεο ηερλνινγίαο νη νπνίεο απμάλνπλ ηελ παξαγσγηθφηεηα ησλ εξγαδνκέλσλ θαη έρνπλ ζεηηθή επίδξαζε ζηα νηθνλνκηθά κεγέζε ηεο εηαηξείαο. Οη γηαηξνί πξέπεη λα είλαη ελεκεξσκέλνη ζρεηηθά κε ηηο ηερλνινγηθέο εμειίμεηο νη νπνίεο ηνπο επηηξέπνπλ λα θάλνπλ ηε δηάγλσζή ηνπο ηαρχηεξα θαη κε κεγαιχηεξε αζθάιεηα, θαζψο επίζεο θαη γηα εθείλεο ηηο εμειίμεηο πνπ ηνπο βνεζνχλ ζηε ζεξαπεία ησλ αζζελψλ. Έηζη, θαη νη πηπρηνχρνη ηνπ ηκήκαηνο Οηθηαθήο Οηθνλνκίαο θαη Οηθνινγίαο πξέπεη λα είλαη ελεκεξσκέλνη γηα ηηο εμειίμεηο ζηνλ ηνκέα ηεο νηθηαθήο ηερλνινγίαο, ηνπο πεξηνξηζκνχο πνπ απηή έρεη, ηηο πεξηβαιινληηθέο επηβαξχλζεηο πνπ πξνθαιεί, αιιά θαη ηα κέηξα πξνζηαζίαο πνπ πξέπεη λα ιακβάλνληαη, ψζηε λα πεξηνξίδνληαη νη φπνηνη θίλδπλνη γηα ηνλ άλζξσπν θαη λα κεγηζηνπνηείηαη ν βαζκφο ηθαλνπνίεζεο ηνπ ρξήζηε-θαηαλαισηή. 7

8 1.4.1 Σηόσοι ηηρ εκπαίδεςζηρ ζηην Οικιακή Τεσνολογία Ζ εθπαίδεπζε ζηελ Οηθηαθή Σερλνινγία πξέπεη λα έρεη ηνπο αθφινπζνπο ζηφρνπο: ηελ αλαγλψξηζε ησλ ηερληθψλ ραξαθηεξηζηηθψλ ησλ ειεθηξηθψλ ζπζθεπψλ, ηδηαίηεξα ησλ κεγάισλ, πνπ θπθινθνξνχλ ζηελ ειιεληθή αγνξά, ηελ αλάπηπμε θξηηηθήο ζθέςεο γηα ηελ αγνξά εθείλσλ ησλ ζπζθεπψλ νη νπνίεο λα θαιχπηνπλ ηηο αλάγθεο ηνπ λνηθνθπξηνχ, ηελ αλάπηπμε δεμηνηήησλ γηα ηελ αζθαιή ιεηηνπξγία ησλ δηαθφξσλ ειεθηξηθψλ ζπζθεπψλ ζηνλ νηθηαθφ ρψξν, ηνλ πξαθηηθφ ππνινγηζκφ ηεο θαηαλάισζεο ειεθηξηζκνχ θαη λεξνχ απφ ηηο νηθηαθέο ζπζθεπέο, ηελ εξεπλεηηθή κειέηε, αλάπηπμε θαη δηαηχπσζε θαιψλ πξαθηηθψλ ζε ζρέζε κε ηε ιεηηνπξγία ησλ ειεθηξηθψλ ζπζθεπψλ, ηελ εθπαίδεπζε ησλ θαηαλαισηψλ ζηηο θαιέο πξαθηηθέο ρξήζεο ησλ νηθηαθψλ ζπζθεπψλ, κε έκθαζε ζηελ εμνηθνλφκεζε πξψησλ πιψλ θαη ελέξγεηαο. 1.5 Σύνηομη ιζηοπία ηηρ Οικιακήρ Τεσνολογίαρ Ζ κειέηε ηεο νηθηαθήο ηερλνινγίαο απνηειεί αλαπφζπαζην ηκήκα ηεο επηζηήκεο ηεο νηθηαθήο νηθνλνκίαο. ηελ αλαδξνκή ηνπο, νη Emmel et al. (2010) αλαθέξνπλ φηη ζηηο Ζ.Π.Α. ε αλάγθε γηα εθπαίδεπζε ησλ θαηαλαισηψλ ζηηο ειεθηξηθέο νηθηαθέο ζπζθεπέο άξρηζε λα δεκηνπξγείηαη ιίγν πξηλ ηελ έλαξμε ηνπ Β Παγθνζκίνπ Πνιέκνπ. ε απηφ ην ρξνληθφ ζεκείν, ην ςπγείν, ην πιπληήξην ξνχρσλ αιιά θαη ην ειεθηξηθφ ζίδεξν άξρηζαλ λα γίλνληαη αληηθείκελα ηεο θαζεκεξηλφηεηαο. Απηή ε ηάζε θνξπθψζεθε ζηα κέζα ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1960 ζηηο Ζ.Π.Α. θαη νδήγεζε, ην 1970, ζηε δεκηνπξγία ηεο College Educators in Home Equipment, ε νπνία, ην 1988, κεηνλνκάζηεθε ζε Association of Home Equipment Educators (AHEE). ηα αξρηθά ζηάδηά ηεο, πξηλ ην 1950, ε έξεπλα γηα ηηο νηθηαθέο ζπζθεπέο ζηα Παλεπηζηήκηα ησλ Ζ.Π.Α. εζηηαδφηαλ ζε πεηξακαηηθέο κεηξήζεηο ηεο απφδνζήο ηνπο. Ζ έξεπλα απηή νδήγεζε ζηε βειηίσζε ησλ αξρηθψλ ζπζθεπψλ θαζψο θαη ζηελ αλάπηπμε λέσλ βειηησκέλσλ κνληέισλ. Μεηά ην 1950, θαζψο νη εηαηξείεο θαηαζθεπήο νηθηαθψλ ζπζθεπψλ άξρηζαλ λα αλαπηχζζνπλ ηα δηθά ηνπο ηκήκαηα έξεπλαο θαη αλάπηπμεο λέσλ πξντφλησλ, ε έξεπλα ησλ παλεπηζηεκίσλ ζηξάθεθε ζε πεξηζζφηεξν θνηλσληθά ζέκαηα ζε ζρέζε κε ηε ζπκπεξηθνξά ησλ θαηαλαισηψλ σο πξνο ηε ρξήζε ησλ ζπζθεπψλ ή ηε ζρέζε αλάκεζα ζηε ρξήζε δηαθφξσλ νηθηαθψλ ζπζθεπψλ θαη ηελ πνηφηεηα ηεο δσήο ησλ ρξεζηψλ ηνπο (Lovingood and Lytton, 1984). Φηάλνληαο ζηηο κέξεο καο, ήδε απφ ην 2003, νη Chase and Emmel (2003) δηαπηζηψλνπλ ηελ έιιεηςε πιένλ ησλ ηερλνινγηθψλ καζεκάησλ ζηα αθαδεκατθά ηκήκαηα ηεο νηθνγέλεηαο θαη ηνπ θαηαλαισηή ζηηο Ζ.Π.Α. Σν γεγνλφο απηφ έρεη σο απνηέιεζκα ην έιιεηκκα γλψζεο θαη εθπαίδεπζεο απφ ηελ πιεπξά ησλ λεαξψλ εθήβσλ θαη θαηαλαισηψλ, ζρεηηθά κε ηελ αζθαιή θαη θηιηθή πξνο ην πεξηβάιινλ ρξήζε ησλ νηθηαθψλ ζπζθεπψλ. Αληίζηνηρα, ζηελ Δπξψπε, ε έξεπλα θαη κειέηε ζεκάησλ νηθηαθήο ηερλνινγίαο έρεη σο επίθεληξν ηα γεξκαληθά παλεπηζηήκηα. Αλαγλσξίδνληαο ηε ζεκαζία ηεο νηθηαθήο ηερλνινγίαο, ε Γηεζλήο Οκνζπνλδία ηεο Οηθηαθήο Οηθνλνκίαο (International Federation of Home Economics) ζην ησβειαίν ζπλέδξηφ ηεο ζηε Γελεχε ηεο Διβεηίαο, πξνρψξεζε ζηε ζχζηαζε ηεο νκάδαο εξγαζίαο γηα ηελ νηθηαθή ηερλνινγία θαη ηε βησζηκφηεηα (Programme Committee on Household Technology and Sustainability), κε ηε ζπκκεηνρή θαζεγεηψλ παλεπηζηεκίσλ θαη εξεπλεηψλ απ φινλ ηνλ θφζκν. Αληηθείκελν ηεο νκάδαο εξγαζίαο είλαη ε επηζηεκνληθή κειέηε ησλ δεηεκάησλ πνπ άπηνληαη ηεο νηθηαθήο ηερλνινγίαο, δίλνληαο έκθαζε ζε ζέκαηα πεξηνξηζκνχ ηεο ξχπαλζεο θαη ηεο κείσζεο ηεο θαηαλάισζεο θπζηθψλ πφξσλ θαη πξψησλ πιψλ. Δξεπλεηηθέο δεκνζηεχζεηο ηνπ πεδίνπ ηεο νηθηαθήο ηερλνινγίαο δεκνζηεχνληαη ζηα αθφινπζα δηεζλή πεξηνδηθά κε θξηηέο: International Journal of Consumer Studies, Family & Consumer Sciences Research Journal. ηελ Διιάδα, ηέινο, ην αληηθείκελν ηεο Οηθηαθήο Σερλνινγίαο δηδάζθεηαη σο ππνρξεσηηθφ κάζεκα ζην πξφγξακκα ζπνπδψλ ηνπ πξψηνπ έηνπο ηνπ Σκήκαηνο Οηθηαθήο Οηθνλνκίαο θαη Οηθνινγίαο ηνπ 8

9 Υαξνθνπείνπ Παλεπηζηεκίνπ. Δθπνλνχληαη, επίζεο, πξνπηπρηαθέο θαη κεηαπηπρηαθέο εξεπλεηηθέο εξγαζίεο, ελψ άξρηζε (ην 2013) λα εθπνλείηαη ε πξψηε δηδαθηνξηθή δηαηξηβή ζην αληηθείκελν. ηε κέζε εθπαίδεπζε, ηέινο, ππάξρεη ην αληίζηνηρν νκφηηηιν θεθάιαην (Οηθηαθή Σερλνινγία), ζην βηβιίν Οηθηαθήο Οηθνλνκίαο γηα ηνπο καζεηέο ηεο Β Γπκλαζίνπ. 1.6 Εθαπμογέρ ηος ηλεκηπιζμού ζηον οικιακό σώπο Οη εθαξκνγέο ηνπ ειεθηξηζκνχ ζηνλ νηθηαθφ ρψξν, νη νπνίεο πινπνηνχληαη κέζσ ησλ ειεθηξηθψλ ζπζθεπψλ, είλαη πνιππιεζείο. ηε δηάξθεηα ηεο ηειεπηαίαο 20εηίαο, έρεη απμεζεί ε θαηνρή ειεθηξηθψλ ζπζθεπψλ, ηδηαίηεξα κηθξνζπζθεπψλ (Efstathiou et al., 2004). ε απηφ ζπλεηέιεζε θαη ε αχμεζε ηεο πξνζθνξάο ειεθηξηθψλ ζπζθεπψλ, απνθιεηζηηθά ζρεδηαζκέλσλ γηα νηθηαθή ρξήζε (π.ρ. βξαζηήξεο απγψλ, ηνζηηέξεο, θξηηέδεο θ.ιπ.). Δλδεηθηηθά, κπνξνχλ λα θαηαλεκεζνχλ ζηηο αθφινπζεο 4 κεγάιεο θαηεγνξίεο, νη νπνίεο φκσο ζηηο πεξηζζφηεξεο ησλ πεξηπηψζεσλ αιιειεπηθαιχπηνληαη (βι. ρήκα 1.4): 1. ηηο εθαξκνγέο ηεο ειεθηξνζεξκίαο, δειαδή ζηε ιεηηνπξγία νξηζκέλσλ ειεθηξηθψλ ζπζθεπψλ κέζσ ηεο ζέξκαλζεο κηαο ειεθηξηθήο αληίζηαζεο κε ην ειεθηξηθφ ξεχκα. Μεηαμχ ησλ ζπζθεπψλ πνπ ιεηηνπξγνχλ κε ηελ εθκεηάιιεπζε ησλ αξρψλ ηεο ειεθηξνζεξκίαο ζπγθαηαιιέγνληαη ε ειεθηξηθή θνπδίλα, ην ειεθηξηθφ ζίδεξν θαη ν ειεθηξηθφο ζεξκνζίθσλαο. 2. ηηο εθαξκνγέο θίλεζεο κε ηε ρξήζε ελφο ειεθηξνθηλεηήξα: ηέηνηεο ζπζθεπέο είλαη ηα πιπληήξηα ξνχρσλ θαη πηάησλ, νη ειεθηξηθέο ζθνχπεο, ηα κίμεξ θαη ηα ζηεγλσηήξηα καιιηψλ. Βέβαηα, γηα ηε ζέξκαλζε ηνπ λεξνχ ζηα πιπληήξηα απαηηείηαη ε δξάζε ηεο ειεθηξνζεξκίαο. 3. ηηο εθαξκνγέο ςχμεο: π.ρ. ςπγεία, θαηαςχθηεο, θιηκαηηζηηθά. 4. ηηο ειεθηξνληθέο εθαξκνγέο ςπραγσγίαο: π.ρ. ηειενξάζεηο, παηρληδνκεραλέο, DVD players, ζηεξενθσληθά, video θ.ά. 9

10 Σσήμα 1.4. Καηεγνξηνπνίεζε εθαξκνγώλ ηνπ ειεθηξηζκνύ ζηνλ νηθηαθό ρώξν. Οη ζχγρξνλεο νηθηαθέο ζπζθεπέο θαηαλέκνληαη, επίζεο, ζε ηξεηο κεγάιεο θαηεγνξίεο: ηηο κεγάιεο ζπζθεπέο (θνπδίλα, ςπγείν, πιπληήξην ξνχρσλ θαη πηάησλ), νη νπνίεο θαηαρξεζηηθά θαινχληαη «ιεπθέο» ζπζθεπέο, ρσξίο δειαδή απαξαίηεηα λα θέξνπλ ην ιεπθφ ρξψκα, ηηο κηθξνζπζθεπέο (κίμεξ, θαθεηηέξεο, ζηεγλσηήξην καιιηψλ, ηνζηηέξα θ.ιπ.), ηηο ζπζθεπέο ςπραγσγίαο (ηειεφξαζε, ξαδηφθσλν, βίληεν θ.ιπ.), νη νπνίεο θαηαρξεζηηθά θαινχληαη «καχξεο» ζπζθεπέο. Οη παξαπάλσ θαηεγνξηνπνηήζεηο ζθνπφ έρνπλ ηελ θαιχηεξε κειέηε ησλ νηθηαθψλ ζπζθεπψλ. Αμίδεη, επίζεο, λα ηνληζηεί φηη ην εξεπλεηηθφ αληηθείκελν ηεο νηθηαθήο ηερλνινγίαο δελ πεξηιακβάλεη ηηο νηθηαθέο ζπζθεπέο ςπραγσγίαο. χκθσλα κε ηε δηεζλή βηβιηνγξαθία, ε απφθηεζε νηθηαθψλ ζπζθεπψλ ππνδειψλεη ηελ αλέιημε ησλ θαηαλαισηψλ ζε έλα πςειφηεξν θνηλσληθφ επίπεδν, ην νπνίν ζρεηίδεηαη κε ηελ απφθηεζε πιηθψλ αγαζψλ. Δπίζεο, ηα θνηλσληθά ζηξψκαηα πςεινχ εηζνδήκαηνο έρνπλ ζηαηηζηηθά πεξηζζφηεξεο πηζαλφηεηεο λα θαηέρνπλ νηθηαθέο ζπζθεπέο, ζε ζρέζε κε ηα ζηξψκαηα ρακεινχ εηζνδήκαηνο (Abeliotis et al., 2011; Efstathiou et al., 2004). Γηα παξάδεηγκα, έρεη ππνινγηζηεί φηη ην ηεηξακειέο λνηθνθπξηφ κηαο γπλαίθαο ζηελ Κχπξν, ειηθίαο 45 εηψλ, θαηφρνπ παλεπηζηεκηαθνχ ηίηινπ κε κεληαίν νηθνγελεηαθφ εηζφδεκα 1.500, έρεη ζηελ θαηνρή ηνπ 14 ειεθηξηθέο ζπζθεπέο (Abeliotis et al., 2011). 1.7 Ο εξηλεκηπιζμόρ ηηρ Ελλάδαρ 10

11 ηελ παξνχζα ελφηεηα, αλαιχνληαη ηα ζεκεξηλά δεδνκέλα ζε ζρέζε κε ηελ θαηαλάισζε ειεθηξηζκνχ θαη ηνλ βαζκφ δηείζδπζεο δηαθφξσλ νηθηαθψλ ζπζθεπψλ ζηα ειιεληθά λνηθνθπξηά. Ζ ελφηεηα μεθηλά κε κηα ζχληνκε ηζηνξηθή αλαδξνκή ζηνλ εμειεθηξηζκφ ηεο Διιάδαο, ν νπνίνο μεθίλεζε απφ ην θέληξν ηεο Αζήλαο, ιίγν πξηλ ην 1890, θαη νινθιεξψζεθε πιήξσο ζηα κέζα ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1980, ζρεδφλ έλαλ νιφθιεξν αηψλα κεηά. Ο ειεθηξηζκφο εκθαλίζηεθε ζηελ Διιάδα ην 1889 κε πξψηε θαη θχξηα ρξήζε ηνλ θσηηζκφ. Ζ ζεκαζία ηνπ βέβαηα ήηαλ πνιχ επξχηεξε, θαζψο άιιαμε ηελ ελεξγεηαθή βάζε ηεο νηθνλνκίαο ηεο Διιάδαο θαη επεξέαζε απνθαζηζηηθά ηνλ ηξφπν δσήο ησλ πνιηηψλ. Ζ πξψηε κνλάδα παξαγσγήο ειεθηξηθήο ελέξγεηαο ηδξχεηαη ζηα ηέιε ηνπ 1889 ζηελ Αζήλα, ζηελ νδφ Αξηζηείδνπ, απφ ηε Γεληθή Δηαηξεία Δξγνιεςηψλ (ΓΔΔ). Ζ ελ ιφγσ εηαηξεία αλέιαβε ηελ παξαγσγή θαη παξνρή ειεθηξηθνχ θσηφο θαη ειεθηξηθήο δπλάκεσο γηα ηελ Αζήλα θαη ζπγθεθξηκέλα γηα ηελ πεξηνρή ε νπνία βξίζθεηαη κεηαμχ ησλ νξίσλ ηεο πιαηείαο Οκνλνίαο, ηεο νδνχ Παλεπηζηεκίνπ, ηεο πιαηείαο πληάγκαηνο θαη ησλ νδψλ Δξκνχ θαη Αζελάο. Σα ηφηε βαζηιηθά αλάθηνξα ήηαλ ην πξψην θηίξην πνπ ειεθηξνθσηίζηεθε ζηελ Αζήλα, ην ηε ζπλέρεηα, ην 1895, ε Γαιιηθή Δηαηξεία ησλ Μεηαιιείσλ Λαπξίνπ ειεθηξνθσηίδεη ηελ πφιε ηνπ Λαπξίνπ. Σν 1899, επνρή θαηά ηελ νπνία ν ειεθηξηθφο ηνκέαο αλαδηνξγαλσλφηαλ ζε δηεζλέο επίπεδν, ε ΓΔΔ κεηαβίβαζε ηελ εγθαηάζηαζε ζηελ ακεξηθάληθε εηαηξεία «Thompson-Houston» ε νπνία ην 1899 ίδξπζε ηελ «Διιεληθή Ζιεθηξηθή Δηαηξεία» (ΔΖΔ) κε ηε ζπκκεηνρή ηεο Δζληθήο Σξάπεδαο ηεο Διιάδαο θαη ηεο ΓΔΔ. Ζ ΔΖΔ εγθαηέζηεζε ζηαζκνχο παξαγσγήο ζε έμη πφιεηο θαη ην 1903 ίδξπζε ηνλ πξψην αηκνειεθηξηθφ ζηαζκφ πςειήο ηάζεσο ζην Φάιεξν. Μεηαμχ ηνπ 1903 θαη ηνπ 1910, νη πσιήζεηο ξεχκαηνο ηνπ ζηαζκνχ ηνπ Φαιήξνπ ππεξδεθαπιαζηάζηεθαλ, ην ίδην θαη νη πειάηεο ηεο ΔΖΔ. ε θαλέλα άιιν πξντφλ ε αγνξά δελ απμαλφηαλ κε ηέηνηνπο ξπζκνχο (Ηζηνξία ηεο Διιάδαο ηνπ 20 νπ αηψλα, 2002). Μέρξη ην 1914, είραλ ειεθηξνθσηηζηεί απφ ηελ Δ.Ζ.Δ. ε Αζήλα, ην Αξγνζηφιη, ε Καιακάηα, ε Δξκνχπνιε, ε Υαιθίδα, ε Κεθηζηά θαη ην Ακαξνχζην (Παληειάθεο, 1991). Παξάιιεια, κεηαμχ ηνπ 1902 θαη ηνπ 1914, ηδξχζεθαλ εηαηξείεο ειεθηξνθσηηζκνχ ζε άιιεο 14 πφιεηο. Σν 1914, ην ειεθηξηθφ θσο είρε θηάζεη ζε 22 πφιεηο ηεο Διιάδαο, νη νπνίεο ζπγθέληξσλαλ ην 18% ηνπ ειιεληθνχ πιεζπζκνχ ζχκθσλα κε ηελ απνγξαθή ηνπ 1907 (Ηζηνξία ηεο Διιάδαο ηνπ 20 νπ αηψλα, 2002). Δίλαη δε ραξαθηεξηζηηθφ φηη, γχξσ ζην 1915, ε Αζήλα ζεσξνχληαλ κηα απφ ηηο θαιχηεξα θσηηδφκελεο πφιεηο ηνπ θφζκνπ (Παληειάθεο 1991). Οη παξαπάλσ ξπζκνί δηάδνζεο ηνπ ειεθηξνθσηηζκνχ δελ ήηαλ ακειεηένη ζπγθξηηηθά κε ηηο επηδφζεηο άιισλ ρσξψλ. Γηα παξάδεηγκα, ζηε Γαιιία ην 1912, ην πνζνζηφ ηνπ ειεθηξνδνηνχκελνπ πιεζπζκνχ ήηαλ κφιηο 25% (Ηζηνξία ηεο Διιάδαο ηνπ 20 νπ αηψλα, 2002). Χο ην ηέινο ηνπ Α Παγθνζκίνπ Πνιέκνπ, ην 1918, είθνζη κία πφιεηο ηεο Διιάδνο δηέζεηαλ εξγνζηάζηα παξαγσγήο ειεθηξηθήο ελέξγεηαο. φκσο, κφιηο ην 17,5% ηνπ πιεζπζκνχ ηεο «παιαηάο» Διιάδαο ειεθηξνθσηηδφηαλ, ελψ ην αληίζηνηρν πνζνζηφ γηα ηηο πφιεηο ηεο «λέαο» Διιάδαο ήηαλ 5,5%, θαζψο κφλν 3 πφιεηο ειεθηξνθσηίδνληαλ (Θεζζαινλίθε, Έδεζζα, Βέξνηα). Σα επφκελα ρξφληα, ε εμάπισζε ηεο παξαγσγήο ειεθηξηθήο ελέξγεηαο ήηαλ ξαγδαία. Μέρξη ην 1929, είραλ ειεθηξνδνηεζεί φιεο νη πφιεηο ηεο Διιάδνο κε πιεζπζκφ πάλσ απφ θαηνίθνπο, δειαδή πάλσ απφ 250 πφιεηο, απφ πεξίπνπ ηζάξηζκα εξγνζηάζηα παξαγσγήο κε κηθξή εγθαηεζηεκέλε ηζρχ ην θαζέλα. Ζ κεγάιε θαηάηκεζε ηεο παξαγσγήο αληηπξνζσπεχεη ζπαηάιε γηα ηελ νηθνλνκία. Δπίζεο, ε ειεθηξνβηνκεραλία ζηεξίδεηαη ηελ επνρή απηή ζηε ρξεζηκνπνίεζε μέλεο θαχζηκεο χιεο, ηδηαίηεξα γαηάλζξαθα. Οη επαξρηαθέο επηρεηξήζεηο ρξεζηκνπνηνχλ, επίζεο, πεηξέιαην (Παληειάθεο, 1991). Σν 1950, ππήξραλ ζηελ Διιάδα 400 πεξίπνπ εηαηξείεο παξαγσγήο ειεθηξηθήο ελέξγεηαο. Ζ πξψηε χιε πνπ ρξεζηκνπνηνχζαλ ήηαλ ην πεηξέιαην θαη ν γαηάλζξαθαο πνπ, θπζηθά, εηζάγνληαλ απφ ην εμσηεξηθφ. Ζ θαηάηκεζε απηή ηεο παξαγσγήο, ζε ζπλδπαζκφ κε ηα εηζαγφκελα θαχζηκα, εμσζνχζε ηελ ηηκή ηνπ ειεθηξηθνχ ξεχκαηνο ζηα χςε (ηξηπιάζηεο ή θαη πεληαπιάζηεο ηηκέο απ' απηέο πνπ ίζρπαλ ζηηο επξσπατθέο ρψξεο). Σν ειεθηξηθφ ξεχκα, επνκέλσο, ήηαλ έλα αγαζφ πνιπηειείαο, αλ θαη ηηο πεξηζζφηεξεο θνξέο παξερφηαλ κε σξάξην θαη νη μαθληθέο δηαθνπέο ήηαλ ζχλεζεο θαηλφκελν (Γ.Δ.Ζ. Α.Δ., 2014). Έηζη, ηνλ Αχγνπζην ηνπ 1950, ηδξχεηαη ε Γεκφζηα Δπηρείξεζε Ζιεθηξηζκνχ (ΓΔΖ), γηα λα ιεηηνπξγήζεη "ράξηλ ηνπ δεκνζίνπ ζπκθέξνληνο", κε ζθνπφ ηε ράξαμε θαη εθαξκνγή κηαο εζληθήο ελεξγεηαθήο πνιηηηθήο, ε νπνία κέζα απφ ηελ εληαηηθή εθκεηάιιεπζε ησλ εγρψξησλ πφξσλ, ζα έθαλε ην ειεθηξηθφ ξεχκα θηήκα θαη δηθαίσκα ηνπ θάζε έιιελα πνιίηε, ζηε θζελφηεξε δπλαηή ηηκή. Ακέζσο κεηά, κε ηελ ίδξπζή ηεο, ε ΓΔΖ ζηξάθεθε πξνο ηελ αμηνπνίεζε ησλ εγρψξησλ πεγψλ ελέξγεηαο, ελψ άξρηζε θαη ε ελνπνίεζε ησλ δηθηχσλ ζε έλα εζληθφ δηαζπλδεδεκέλν ζχζηεκα. Σα πινχζηα ιηγληηηθά θνηηάζκαηα ηνπ ειιεληθνχ ππεδάθνπο πνπ είραλ λσξίηεξα εληνπηζζεί, άξρηζαλ λα εμνξχζζνληαη θαη λα ρξεζηκνπνηνχληαη σο θαχζηκε χιε ζηηο ιηγληηηθέο κνλάδεο ειεθηξνπαξαγσγήο πνπ ζηαδηαθά δεκηνπξγνχληαλ. Παξάιιεια, 11

12 μεθίλεζε ηελ αμηνπνίεζε ηεο δχλακεο ησλ πδάησλ κε ηελ θαηαζθεπή πδξνειεθηξηθψλ ζηαζκψλ ζηα κεγάια πνηάκηα ηεο ρψξαο (Γ.Δ.Ζ. Α.Δ., 2014). Σν 1956, απνθαζίζηεθε ε εμαγνξά φισλ ησλ ηδησηηθψλ θαη δεκνηηθψλ επηρεηξήζεσλ παξαγσγήο ειεθηξηθήο ελέξγεηαο ψζηε λα ππάξρεη έλαο εληαίνο θνξέαο δηαρείξηζεο. ηγά - ζηγά, ε ΓΔΖ εμαγφξαζε φιεο απηέο ηηο επηρεηξήζεηο θαη ελέηαμε ην πξνζσπηθφ ηνπο ζηηο ηάμεηο ηεο. ' φια απηά ηα ρξφληα ηεο παξνπζίαο ηεο πέηπρε ηελ ελεξγεηαθή απηνλνκία ηεο ρψξαο θαη έθεξε ζε πέξαο ην ζπνπδαίν έξγν ηνπ εμειεθηξηζκνχ ηεο. Ζ ειεθηξηθή ελέξγεηα θάιπςε κε επάξθεηα νιφθιεξε ηελ Διιαδηθή επηθξάηεηα, απφ ηα κηθξά αθξηηηθά λεζηά καο έσο ηνπο πιένλ απφκαθξνπο νηθηζκνχο ηεο νξεηλήο Διιάδαο. Ζ ΓΔΖ ήηαλ ππεχζπλε γηα ηελ απφθηεζε ησλ ελεξγεηαθψλ πξψησλ πιψλ, ηελ παξαγσγή ειεθηξηθήο ελέξγεηαο, ηε κεηαθνξά θαη δηαλνκή ηεο ζηνπο ηειηθνχο θαηαλαισηέο, δειαδή ήηαλ κηα πιήξσο θαζεηνπνηεκέλε ειεθηξηθή επηρείξεζε (Γ.Δ.Ζ. Α.Δ. 2014). Σν ειιεληθφ ελεξγεηαθφ ζχζηεκα βξίζθεηαη ηελ ηειεπηαία δεθαεηία ζε θάζε ζεκαληηθψλ αιιαγψλ. Ζ δηείζδπζε ηνπ θπζηθνχ αεξίνπ, ε θαηαζθεπή ησλ δηεπξσπατθψλ δηθηχσλ, ε πξνψζεζε ησλ αλαλεψζηκσλ πεγψλ ελέξγεηαο, ε επαηζζεηνπνίεζε γηα ηελ εμνηθνλφκεζε ελέξγεηαο, θαζψο θαη ε απειεπζέξσζε ηεο αγνξάο ειεθηξηθήο ελέξγεηαο απνηεινχλ ηα λέα δεδνκέλα ζηε ραξηνγξάθεζε ησλ αιιαγψλ (Ρπζκηζηηθή Αξρή Δλέξγεηαο, 2015). Όπσο είλαη αλακελφκελν, ζεκαληηθέο είλαη θαη νη επηπηψζεηο ησλ λέσλ δεδνκέλσλ. Απηέο αθνξνχλ ηελ αζθάιεηα ηνπ ελεξγεηαθνχ εθνδηαζκνχ ηεο ρψξαο, ηελ κείσζε ηεο εμάξηεζήο ηεο απφ ην εηζαγφκελν πεηξέιαην, κε φια ηα ζπλεπαγφκελα νθέιε ζηελ εζληθή νηθνλνκία, ηελ εμνηθνλφκεζε κε αλαλεψζηκσλ ελεξγεηαθψλ πφξσλ, ηελ αχμεζε ηεο απνδνηηθφηεηαο ησλ δηαδηθαζηψλ παξαγσγήο θαη θαηαλάισζεο ελέξγεηαο, ηελ πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο θαη, ηέινο, ηε βειηίσζε ησλ ππεξεζηψλ πξνο ηνπο θαηαλαισηέο (Ρπζκηζηηθή Αξρή Δλέξγεηαο, 2015) Η ζημεπινή εικόνα ηηρ καηανάλυζηρ ηλεκηπικήρ ενέπγειαρ ζηον οικιακό σώπο ζηην Ελλάδα χκθσλα κε ηελ έξεπλα θαηαλάισζεο ελέξγεηαο ζηα λνηθνθπξηά ηεο Διιεληθήο ηαηηζηηθήο Αξρήο γηα ηελ πεξίνδν , ε κέζε εηήζηα θαηαλάισζε ειεθηξηθήο ελέξγεηαο αλά λνηθνθπξηφ εθηηκάηαη ζε kwh (Διιεληθή ηαηηζηηθή Αξρή, 2013). Ζ θαηαλνκή απηήο ηεο θαηαλάισζεο αλά νηθηαθφ ηνκέα παξνπζηάδεηαη αλαιπηηθά ζην ρήκα 1.5. Σσήμα 1.5. Πνζνζηηαία θαηαλνκή θαηαλάισζεο ειεθηξηθήο ελέξγεηαο θαηά ηειηθή ρξήζε ζηελ Ειιάδα (Ειιεληθή Σηαηηζηηθή Αξρή, 2013). 12

13 Καηά κέζν φξν, ην 38,4% ηεο ζπλνιηθήο εηήζηαο ειεθηξηθήο ελέξγεηαο πνπ θαηαλαιψλεηαη απφ έλα λνηθνθπξηφ είλαη γηα ην καγείξεκα, ην 14,7% γηα ηε ιεηηνπξγία ηνπ ςπγείνπ, ην 10,6% γηα ηε ιεηηνπξγία ηνπ πιπληεξίνπ ξνχρσλ θαη, κφιηο, ην 6,6% γηα ηνλ θσηηζκφ θαη ην 4,9% γηα ηελ ςχμε ηεο θαηνηθίαο. Σσήμα 1.6. % πνζνζηό θηήζεο ειεθηξηθώλ ζπζθεπώλ ζηελ Ειιάδα ρεηηθά κε ηελ παξνπζία νηθηαθψλ ζπζθεπψλ, αληηθεηκέλσλ κειέηεο ηεο νηθηαθήο ηερλνινγίαο, ε πξναλαθεξζείζα έξεπλα παξνπζηάδεη ηα αληίζηνηρα πνζνζηά θηήζεο, φπσο θαίλνληαη ζην ρήκα 1.6. Παξαηεξνχκε φηη ηα κεγαιχηεξα πνζνζηά δηείζδπζεο παξαηεξνχληαη γηα ην ςπγείν (99,9%) θαη ην πιπληήξην ξνχρσλ (95,8%). Ο Πίλαθαο 1.1 παξνπζηάδεη ηππηθέο θαηαλαιψζεηο νηθηαθψλ ζπζθεπψλ, φηαλ απηέο ιεηηνπξγνχλ θαη φηαλ βξίζθνληαη ζε θαηάζηαζε αλακνλήο. Σςζκεςή Ιζσύρ ζε λειηοςπγία (W) Ιζσύρ ζε καηάζηαζη αναμονήρ (W) Σειεφξαζε DVD player ηεξενθσληθφ Φνχξλνο κηθξνθπκάησλ Φνξηηζηήο 20 4 Δπηηξαπέδηνο ππνινγηζηήο Καθεηηέξα (espresso) Κεξακηθή θνπδίλα (4 εζηίεο) Πιπληήξην ξνχρσλ 1000 Πιπληήξην πηάησλ 1000 ηεγλσηήξην 4500 Φπγείν 100 Καηαςχθηεο 300 Μίμεξ 1200 Ζιεθηξηθφ ζίδεξν 2400 Ζιεθηξηθφο ζεξκνζίθσλαο 4000 Κιηκαηηζηηθφ (9000 BTU) 1000 Ζιεθηξηθή ζθνχπα 2000 Λακπηήξαο ππξαθηψζεσο 60 W 60 πκπαγήο ιακπηήξαο 18W 18 13

14 Πίνακαρ 1.1. Τππηθέο ηζρύεο (W) νηθηαθώλ ζπζθεπώλ ζε θαηάζηαζε ιεηηνπξγίαο θαη ζε θαηάζηαζε αλακνλήο Το μειυμένο ηιμολόγιο Μέξνο ηεο εθπαίδεπζεο ησλ θαηαλαισηψλ ζηελ νηθηαθή ηερλνινγία, είλαη ε «έμππλε» ρξήζε ηεο ειεθηξηθήο ελέξγεηαο. ηελ Διιάδα, απηφ εθθξάδεηαη κέζσ ηεο εθκεηάιιεπζεο ηνπ κεησκέλνπ ηηκνινγίνπ ρξήζεο, πγθεθξηκέλα, γηα ηελ ηηκνιφγεζε ηεο ειεθηξηθήο ελέξγεηαο εθαξκφδεηαη ην θιηκαθσηφ ηηκνιφγην, δειαδή ε ρξέσζε αλά θηινβαηψξα απμάλεηαη, θαζψο απμάλεη ε θαηαλάισζε. Έλαο ηξφπνο κείσζεο ηνπ θφζηνπο ηνπ ειεθηξηθνχ ξεχκαηνο είλαη ε ρξήζε ηνπ λπρηεξηλνχ ηηκνινγίνπ. Οη ψξεο παξνρήο ηνπ λπρηεξηλνχ ηηκνινγίνπ δηαθνξνπνηνχληαη αλάινγα κε ηελ επνρή ηνπ έηνπο, ζχκθσλα κε ην αθφινπζν πξφγξακκα: 23:00-07:00 απφ 1 εο Μαΐνπ έσο 31 Οθησβξίνπ, 02:00-08:00 θαη 15:00-17:00 απφ 1 εο Ννεκβξίνπ έσο 30 Απξηιίνπ. Κιείλνληαο ην πξψην θεθάιαην, πξέπεη λα ηνληζηεί φηη, παξά ηα ζπγθξηηηθά πιενλεθηήκαηα ηνπ ειεθηξηζκνχ, ε παξαγσγή ηνπ πξνθαιεί ζεκαληηθέο πεξηβαιινληηθέο επηπηψζεηο ζηηο πεξηνρέο πνπ είλαη ρσξνζεηεκέλεο νη εγθαηαζηάζεηο παξαγσγήο ειεθηξηθήο ελέξγεηαο (π.ρ. ζεξκνειεθηξηθά εξγνζηάζηα ή αηνιηθά πάξθα) ή/θαη νη εγθαηαζηάζεηο εμφξπμεο ησλ νξπθηψλ θαπζίκσλ (π.ρ. ιηγληησξπρεία). Κάζε κνλάδα παξαγσγήο ειεθηξηθήο ελέξγεηαο πξνθαιεί πεξηβαιινληηθέο επηβαξχλζεηο, αλεμάξηεηα απφ ην εάλ ρξεζηκνπνηεί νξπθηά θαχζηκα ή ζηεξίδεηαη ζηηο αλαλεψζηκεο πεγέο ελέξγεηαο. Όπσο ζα παξνπζηαζηεί ζηε ζπλέρεηα ηνπ θεθαιαίνπ, ε ειεθηξηθή ελέξγεηα ζε θάζε ρψξα παξάγεηαη απφ έλα κίγκα πξσηνγελψλ θαπζίκσλ. Σν κίγκα απηφ δηαθνξνπνηείηαη απφ ρψξα ζε ρψξα. Αθφκα θαη ζηελ ίδηα ρψξα, ην κίγκα παξαγσγήο ηεο ειεθηξηθήο ελέξγεηαο δηαθνξνπνηείηαη απφ ρξνληά ζε ρξνληά, αλάινγα κε ηηο ηνπηθέο ζπλζήθεο (π.ρ. ζπρλφηεηα βξνρφπησζεο). Σν ζεκαληηθφηεξν φκσο, είλαη φηη ην κίγκα απηφ θαζνξίδεη ηηο πεξηβαιινληηθέο επηβαξχλζεηο πνπ πξνθαινχληαη απφ ηε ρξήζε ηεο ειεθηξηθήο ελέξγεηαο ζε θάζε ρψξα. Βιβλιογπαθία Aaltojärvi, I. (2009). Ascribing Gender from Domestic Technologies. International Journal of Gender, Science and Technology, 4(2), Abeliotis, K., Nikolaou, N. & Sardianou, E. (2011). Attitudes of Cypriot consumers on the ownership of household appliances: the case of the city of Limassol. International Journal of Consumer Studies, 35: doi: /j x Beamish, J.O., Ahn, M. & Seiling, S. (2001). Housing, Equipment, and Design Research and Scholarship: A Family and Consumer Sciences Perspective. Family and Consumer Sciences Research Journal, 30(2), doi: / X Bittman, M., Rice, J.M. & Wajcman, J. (2004). Appliances and their impact: the ownership of domestic technology and time spent on household work. The British Journal of Sociology, 55(3), Caplow, T., Hicks, L. & Wattenberg, B.J. (1999). THE FIRST MEASURED CENTURY: An Illustrated Guide to Trends in America, Chapter 5: Living Arrangements. Chase, M. & Emmel, J. (2003). Meeting national standards for family and consumer sciences through home equipment education. Journal of Family and Consumer Sciences Education, 21(1), Cockburn, C. (1997). Domestic technologies: Cinderella and the engineers. Women s studies International Forum, 20(3), Efstathiou, A., Grant, D. & Maxwell, S. M. (2004). The ownership and use of small kitchen domestic appliances: case study, Liverpool. International Journal of Consumer Studies, 28: doi: /j x 14

15 Efstathiou, A. & Maxwell, S. M. (2009). The ownership and use of small kitchen domestic appliances by a Cypriot population. International Journal of Consumer Studies, 33: doi: /j x Emmel, J.M., Lovingood, R.P., Michael, C.M. & Wysocki, J.L. (2010). Association of Home Equipment Educators - The Changing Face of Home Equipment Education. Family and Consumer Sciences Research Journal, 38(3), Lovingood, R. P. & Lytton, R.H. (1984). Household equipment research: Past accomplishments, challenges for the future. Home Economics Research Journal, 12(3), Schwartz-Cowan, R. (1976). The Industrial Revolution in the Home: Household Technology and Social Change in the 20 th Century. Technology and Culture, 17(1), Svensson, L. (2006). Mothers Time. Technology, Institutions and the Allocation of Time between Household Activities and Market Work in Sweden during the Short Twentieth Century. Proceedings: XIV International Economic History Conference, Helsinki, Finland. Cardwell, D. (2004). Ιζηνξία ηεο Τερλνινγίαο, Αζήλα: Δθδφζεηο Μεηαίρκην. Γ.Δ.Ζ. Α.Δ. (2014). Ζ Γ.Δ.Ζ. ζήκεξα. Διιεληθή ηαηηζηηθή Αξρή. (2013). Έξεπλα Καηαλάισζεο Δλέξγεηαο ζηα Ννηθνθπξηά _5Y_00_2012_01_F_GR.pdf Ηζηνξία ηεο Διιάδαο ηνπ 20 νπ αηψλα, , Οη Απαξρέο, Σφκνο Α1, Δθδφζεηο Βηβιηφξακα, Δπηζηεκνληθή Δπηκέιεηα: Υξήζηνο Υαηδεησζήθ Παληειάθεο, Ν. (1991). Ο εμειεθηξηζκόο ηεο Ειιάδαο: Από ηελ ηδησηηθή πξσηνβνπιία ζην θξαηηθό κνλνπώιην ( ). Αζήλα: έθδνζε Μνξθσηηθνχ Ηδξχκαηνο Δζληθήο Σξάπεδαο. Ρπζκηζηηθή Αξρή Δλέξγεηαο. (2015). Σν Δλεξγεηαθφ χζηεκα ζηελ Διιάδα. Δπαζηηπιόηηηερ Να θαηαγξάςεηε φιεο ηηο ειεθηξηθέο ζπζθεπέο πνπ έρεηε ζην ζπίηη ζαο, εζηηάδνληαο ζην θάζε δσκάηην ηνπ ζπηηηνχ ζαο (θνπδίλα, ζαιφλη/θαζηζηηθφ, ππλνδσκάηηα, ηνπαιέηα). Δπηζθεθηείηε έλα ειεθηξνληθφ θαηάζηεκα ειεθηξηθψλ εηδψλ θαη ελεκεξσζείηε γηα ηα ραξαθηεξηζηηθά κηαο θαηεγνξίαο ζπζθεπψλ (π.ρ. ςπγεία, πιπληήξηα πηάησλ θ.ιπ.) πνπ δηαηίζεληαη ζήκεξα ζηελ ειιεληθή αγνξά. Παξαθνινπζήζηε ην επεηζφδην ηεο εθπνκπήο «Παξαζθήλην» απφ ην αξρείν ηεο Γεκφζηαο Σειεφξαζεο. Πεξηγξάθεη ηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν γίλνληαλ νη νηθηαθέο εξγαζίεο πξηλ απφ ηελ εκθάληζε ησλ ειεθηξηθψλ νηθηαθψλ ζπζθεπψλ θαη ηε κεηάβαζε ζηε ζχγρξνλε επνρή, κέζα απφ ηηο καξηπξίεο θαη ηηο αλακλήζεηο δχν παξαδνζηαθψλ λνηθνθπξψλ απφ ηε Μηθξά Αζία, ηεο θπξίαο ΔΤΑΝΘΗΑ ΣΕΑΝΝΖ θαη ηεο θπξίαο ΔΛΔΤΘΔΡΗΑ ΜΑΝΣΟΤΡΔΚΑ. Πεξηγξάθνληαη ην ζίδεξν θαη νη ηερληθέο ζηδεξψκαηνο ησλ αξρψλ ηνπ 20νχ αηψλα, ν ηξφπνο πνπ θνπβαινχζαλ λεξφ ζηα ζπίηηα, νη θαπγάδεο ησλ απιψλ γπλαηθψλ ζηηο βξχζεο, ηα δηάθνξα ζπηηηθά εδέζκαηα πνπ έθηηαρλαλ νη γπλαίθεο, νη ηξφπνη δηαηήξεζεο ησλ ηξνθίκσλ, ηα θαλάξηα, ηα ςπγεία πάγνπ, νη δπζθνιίεο ζηελ θαζεκεξηλή δσή ιφγσ θηψρεηαο, ε πνδνθίλεηε ξαπηνκεραλή, νη ηξφπνη θσηηζκνχ θαη ην δαδί, νη ηξφπνη ζέξκαλζεο, ην ξαδηφθσλν, ε ηειεφξαζε θαη ην ηειέθσλν, ελψ κηινχλ γηα ηελ πνιχηηκε βνήζεηα πνπ πξνζθέξνπλ ζηηο λνηθνθπξέο νη ειεθηξηθέο ζπζθεπέο. 15

16 Να παξαθνινπζήζεηε ην ληνθηκαληέξ ηεο Constance Carter δηάξθεηαο 17 ιεπηψλ γηα ηελ ηζηνξία ηεο Οηθηαθήο Σερλνινγίαο ζηηο Ζ.Π.Α. ηελ αθφινπζε ηζηνζειίδα ηεο βηβιηνζήθεο ηνπ Κνγθξέζνπ ησλ Ζ.Π.Α. ππάξρεη ε απνκαγλεηνθψλεζε ηνπ θεηκέλνπ ηνπ βίληεν Δπηζθεθηείηε ηελ ηζηνζειίδα ηεο νκάδαο εξγαζίαο γηα ηελ «Οηθηαθή Σερλνινγία θαη ηε Βησζηκφηεηα» ηεο Γηεζλνχο Οκνζπνλδίαο Οηθηαθήο Οηθνλνκίαο ( θαη θαηαγξάςηε ηα αληηθείκελα ηα νπνία ζεξαπεχεη. Δπηζθεθηείηε ηελ ηζηνζειίδα ηνπ θεθαιαίνπ 7 ηνπ βηβιίνπ ηεο Οηθηαθήο Οηθνλνκίαο ηεο Β Γπκλαζίνπ ( θαη θαηαγξάςηε ηηο ελφηεηεο θαη ην πεξηερφκελν ηνπ θεθαιαίνπ. 16