ΠΑΝΕΛΛΑ ΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Γ ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΕΥΤΕΡΑ 25 ΜΑΪΟΥ ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

Transcript

1 ΠΑΝΕΛΛΑ ΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Γ ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΕΥΤΕΡΑ 25 ΜΑΪΟΥ ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ Α1. Έτσι λοιπόν εφοδιασμένοι οι άνθρωποι στην αρχή κατοικούσαν σκορπισμένοι, πόλεις όμως δεν υπήρχαν. Καταστρέφονταν λοιπόν από τα θηρία επειδή ήταν σε κάθε περίσταση πιο αδύναμοι από αυτά και οι τεχνικές γνώσεις ήταν σημαντική βοήθεια σε αυτούς για την τροφή, ανεπαρκής ωστόσο για τον πόλεμο με τα θηρία. Γιατί δεν είχαν ακόμη την τέχνη για την οργάνωση μιας πολιτείας, της οποίας μέρος είναι η πολεμική. Ένιωθαν λοιπόν την ανάγκη να μαζεύονται πολλοί μαζί και να εξασφαλίζουν τη σωτηρία τους χτίζοντας πόλεις. Όποτε λοιπόν μαζεύονταν, αδικούσαν ο ένας τον άλλο, επειδή πράγματι δεν είχαν την πολιτική τέχνη, ώστε διασκορπισμένοι, πάλι καταστρέφονταν. Ο Δίας τότε επειδή φοβήθηκε για το γένος μας, μήπως χαθεί εντελώς, στέλνει τον Ερμή που έφερνε στους ανθρώπους το σεβασμό των άγραφων νόμων και τη δικαιοσύνη, για να υπάρχει τάξη των πόλεων και συνδετικές σχέσεις φιλίας. Β1. Η γενναία αυτοθυσία του Προμηθέα έκανε τον άνθρωπο κοινωνό της θεϊκής μοίρας. (μέσω της προσφοράς της φωτιάς στο ανθρώπινο γένος «ἔντεχνον σοφίαν»). Το πυρ αποτελεί τη βάση της δημιουργίας του ανθρώπινου πολιτισμού & η δύναμη του πυρός αναλύθηκε διεξοδικά στη φιλοσοφία του Ηράκλειτου. Το πυρ ήταν αποκλειστικό απόκτημα των θεών, στοιχείο της θεϊκής ουσίας, μυστικό της δύναμής τους, ένα από τα κρυφά φονικά τους όπλα. Η φωτιά αποτελεί θεϊκό μερίδιο γιατί: Α) την κατείχαν ως τότε μόνο οι θεοί Β) οι άνθρωποι την απέκτησαν με τη θεϊκή παρέμβαση του Προμηθέα Γ) επιτρέποντας στον άνθρωπο να αναπτύξει πολιτισμό, του επέτρεψε κατά συνέπεια να αναγνωρίσει την ύπαρξη θεών. Άμεση συνέπεια: η εμφάνιση της θρησκείας. Ο άνθρωπος ήταν το μοναδικό ζώο που πίστεψε σε θεούς κι αυτό γιατί έγινε μέτοχος στο θεϊκό δώρο του Προμηθέα. Πνευματική συγγένεια με τους θεούς: μερίδιο στη φωτιά! Απαρχές της τέχνης (με τις θυσίες) που ήταν αρχικά θρησκευτική. Συμπληρωματικά, δεν δηλώνεται χρονική ακολουθία αλλά δύο όψεις κατά τις οποίες ωφελήθηκε ο άνθρωπος από τον Προμηθέα. Δεν μπορεί να νοηθεί ότι πρώτα έφτιαξε βωμούς και αγάλματα κι έπειτα επινόησε τη γλώσσα. Άποψη του Πρωταγόρα. διαδοχικά στάδια είναι τα εξής: i. Ο άνθρωπος έλαβε μερίδιο από τη θεία μοίρα με τη φωτιά. ii. Συγγένεια του ανθρώπου με τους θεούς & συνακόλουθη

2 συνειδητοποίηση της ανωτερότητάς του. iii. Οργάνωση τελετουργιών και κατασκευή βωμών και αγαλμάτων (δημιουργία θρησκευτικής τέχνης). Παρότι ο Πρωταγόρας ήταν αγνωστικιστής φαίνεται να αποδέχεται ότι το θρησκευτικό συναίσθημα είναι έμφυτο. Δεν είναι πράγματι ισχυρή αντίθεση, πρόκειται για μύθο στον οποίο η παρουσία των θεών είχε αλληγορική έννοια. Ο Δίας αντιπροσωπεύει το λόγο, τη λογική, είναι η νομοτέλεια που διέπει τη φύση ενώ οι άλλοι θεοί είναι τα όργανα της νομοτέλειας, η οποία ρυθμίζει τις σχέσεις των όντων, εξισορροπεί τις ελλείψεις τους και εξασφαλίζει τα μέσα για την ικανοποίησή τους και κατά συνέπεια και λογική ακολουθία την επιβίωσή τους. Ο Πρωταγόρας ενδιαφέρεται μάλλον για την εξήγηση της γένεσης του θρησκευτικού συναισθήματος παρά για το θέμα της ύπαρξης των θεών. Το ένστικτο της πίστης και της λατρείας είναι θεμελιώδες στην ανθρώπινη φύση και η απόδοσή του σε θεϊκή συγγένεια δεν είναι κάτι το περίεργο σε μια αφήγηση, η οποία δίνεται ομολογουμένως σε μορφή λαϊκής μυθολογίας για να γίνει πιο ευχάριστη. Β2. Σχεδιαγραμματικά περατίθενται τα χωρία που κρίνεται σκόπιμο να σημειωθούν: ἀπώλλυντο οὖν ὑπὸ τῶν θηρίων διὰ τὸ πανταχῇ αὐτῶν ἀσθενέστεροι εἶναι πολιτικὴν γὰρ τέχνην οὔπω εἶχον, ἧς μέρος πολεμική ἐζήτουν δὴ ἁθροίζεσθαι καὶ σῴζεσθαι κτίζοντες πόλεις ὅτ οὖν ἁθροισθεῖεν, ἠδίκουν ἀλλήλους ἅτε οὐκ ἔχοντες τὴν πολιτικὴν τέχνην, ὥστε πάλιν σκεδαννύμενοι διεφθείροντο. Ζεὺς οὖν δείσας περὶ τῷ γένει ἡμῶν μὴ ἀπόλοιτο πᾶν, Ἑρμῆν πέμπει ἄγοντα εἰς ἀνθρώπους αἰδῶ τε καὶ δίκην «Ἐπὶ πάντας», ἔφη ὁ Ζεύς, «καὶ πάντες μετεχόντων Τους αρχαίους Έλληνες φιλοσόφους τους απασχόλησε το ζήτημα της οργάνωσης των πρώτων κοινωνιών. Συχνά, αναζήτησαν τα ΚΙΝΗΤΡΑ που ώθησαν τους ανθρώπους σε μια τέτοια επιλογή, αλλά και τις ΑΙΤΙΕΣ ΑΠΟΤΥΧΙΑΣ των πρώτων κοινωνιών. Δόθηκαν κατά καιρούς ποικίλες ερμηνείες. Στο κεφ. 4 παρακολουθούμε τη ΣΟΦΙΣΤΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ για τη συγκρότηση κοινωνικών σχηματισμών. (σε αντιδιαστολή με τη θεωρία που διατύπωσε ο ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ στα ΠΟΛΙΤΙΚΑ του). Διαμόρφωση κοινωνιών ως μέσο άμυνας, ασπίδα προφύλαξης των ανθρώπων από το φόβο των θηρίων. Επομένως, ο Πρωταγόρας υποστηρίζει ότι οι πόλεις δημιουργήθηκαν από την ανάγκη για την εξασφάλιση της επιβίωσης. Τουναντίον, ο ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ στα Πολιτικά υποστηρίζει πως πᾶσα πόλις φύσει εστίν, δηλαδή η πολιτική κοινότητα δημιουργήθηκε από φυσική αναγκαιότητα κι όχι νόμῳ, δηλαδή όχι ύστερα από σύμβαση των ανθρώπων που την αποτελούν. Ο άνθρωπος έχει μέσα του τη φυσική

3 τάση να ζει σε μια κοινωνίες και να δημιουργεί πολιτικές κοινότητες. Κατά τον Πρωταγόρα, οι άνθρωποι ένιωθαν την ανάγκη (ἐζήτουν) της συνάθροισης/ της συμβίωσης. Ο άνθρωπος δηλαδή σύμφωνα με το σοφιστή επιβιώνει μόνο χάρη στην ικανότητά του για κοινωνική ζωή. Η παραπάνω διατύπωση αποτελεί προδιατύπωση της θέσης του Αριστοτέλη για τον άνθρωπο ως «φύσει πολιτικόν ζῶον». Στο κεφ. 4 η λέξη «πόλις» επανέρχεται 5 φορές. Εφόσον οι άνθρωποι δεν κατείχαν την τέχνη της πολιτικής οργάνωσης αδικούσαν ο ένας τον άλλο, διασπώνταν και αλληλοκαταστρέφονταν. Δυναμική επέμβαση του ύψιστου ρυθμιστή, του Δία ως καταλύτη προκειμένου να σώσει το ανθρώπινο γένος. Ο πατέρας θεών και ανθρώπων φοβάται τον αφανισμό των θνητών. Γι αυτό μοιράζει μέσω του Ερμή την αιδώ και τη δίκη. Σύμφωνα με τη μυθολογία, η Αἰδως και η Δίκη (Νέμεσις) κατά τον σιδηρούν αιώνα σκέπασαν τα πρόσωπά τους με λευκό ύφασμα για να μη βλέπουν την κατάπτωση των κοινωνικών ηθών, εγκατέλειψαν τον κόσμο των θνητών και ζήτησαν καταφύγιο στον Όλυμπο. Η αἰδώς είναι το συναίσθημα της ντροπής που νιώθει ο κοινωνικός άνθρωπος για κάθε πράξη που δε συμφωνεί με τις καθιερωμένες κοινωνικές αντιλήψεις αλλά και η αγανάκτηση που συχνά εκδηλώνεται με αποδοκιμασία για όποιον ενεργεί αντικανονικά. Το συναίσθημα αυτό λειτουργεί κι ως κίνητρο για την εκτέλεση του χρέους και του καθήκοντος που επιβάλει η κοινωνία στα μέλη της, αφού έτσι αποφεύγεται η αγανάκτηση και η αποδοκιμασία των άλλων. Η δίκη είναι το συναίσθημα της δικαιοσύνης, ο σεβασμός των δικαιωμάτων των συνανθρώπων μας και οι ενέργειες για την αποκατάσταση αυτών των δικαιωμάτων όταν καταστρατηγούνται βάναυσα από κάποιον. Β3. «ενώ είναι το πράγμα αυτό διδακτό»: καινούργιος συλλογισμός του Πρωταγόρα διατυπωμένος με ρητορικές ερωτήσεις προκειμένου να δοθεί έμφαση. Σκοπός του είναι να αποδείξει ότι είναι αδύνατον οι άξιοι πολιτικοί να μη μαθαίνουν στα παιδιά τους την πολιτική αρετή. Το επιχείρημά του δεν μοιάζει πειστικό παρά τη δεινότητα που παρουσιάζει. Συγκεκριμένα: εφόσον η πολιτική αρετή, όπως αποδείχτηκε, είναι διδακτή, πως είναι δυνατόν οι αγαθοί πολιτικοί να μην τη μεταδίδουν στα παιδιά τους, αφού μάλιστα γνωρίζουν ότι οι ποινές που τα απειλούν είναι βαρύτατες, σε περίπτωση που δεν καλλιεργηθούν σε αυτές. Αφού οι άξιοι άνδρες διδάσκουν στα παιδιά τους τα λιγότερο σπουδαία, πρέπει οπωσδήποτε να τους διδάσκουν και τα περισσότερο σπουδαία. Ο συλλογισμός κινείται ἐκ τοῦ ἐλάσσονος πρός τό μεῖζον δηλαδή a minore ad maius. «θάνατος/ εξορία/ δήμευση περιουσίας/ συνολική καταστροφή του οίκου»: η κλιμάκωση των ποινών αποδεικνύει ότι ο θάνατος δεν αποτελεί την ισχυρότερη ποινή. Τουναντίον, έδιναν μεγαλύτερη βαρύτητα στην εξορία, στη δήμευση της περιουσίας και στην καταστροφή της οικογένειας. Τέτοιες ποινές επιβλήθηκαν σωρηδόν στους Αντιφώντα &

4 Αρχεπτόλεμο γιατί το 411 π. Χ έλαβαν μέρος στο ολιγαρχικό πραξικόπημα. Καταδικάστηκαν σε θανάτωση ως προδότες ενώ απαγορεύτηκε η ταφή τους στην Αττική. Ακολούθως, δημεύτηκε η περιουσία τους, κατεδαφίστηκε το σπίτι τους από τα θεμέλια και οι απόγονοί τους έχασαν τα πολιτικά τους δικαιώματα. Στο διάλογο του Δία με τον Ερμή, ο πατέρας των θεών για να τονίσει την αναγκαιότητα της συμμετοχής όλων ανεξαιρέτως στη δικαιοσύνη και το σεβασμό των άγραφων νόμων, επισημαίνει ότι πρέπει να επιβάλλεται η θανατική ποινή σους παραβάτες «κτείνειν ὡς νόσον πόλεως», διότι με τη συμπεριφορά τους διασπούν την κοινωνική συνοχή. Τόσο η αἰδώς όσο και η δίκη μοιράστηκαν από το Δία μέσω του Ερμή για να γίνουν κτήμα όλων των θνητών και δίχως αυτές καμιά πολιτεία δε μπορεί να θεμελιωθεί. ΑΙΔΩΣ & ΔΙΚΗ: 1. Θεμελίωση οργάνωσης και λειτουργίας της πολιτείας. 2. Με τον αλληλοσεβασμό και το αίσθημα της δικαιοσύνης εδραιώθηκε η αμοιβαία εμπιστοσύνη που πρέπει να διέπει τις σχέσεις των πολιτών μεταξύ τους και με την πολιτεία. 3. Ανάπτυξη φιλικών δεσμών μεταξύ των πολιτών και μεταξύ πολιτών κράτους. 4. Ανάπτυξη στενών και φιλικών σχέσεων μεταξύ των πόλεων. 5. Δημιουργία προϋποθέσεων και βάσεων για την ανάπτυξη και εξέλιξη του κόσμου. Δόθηκαν στους ανθρώπους ως έννοιες δηλαδή ως πρότυπα που έπρεπε να κατακτηθούν από τους ίδιους με τη λογική τους και το προσωπικό τους αγώνα. Δόθηκαν «δυνάμει» στους ανθρώπους, οι οποίοι στη συνέχεια θα τις μετατρέψουν σε «ἐνεργείᾳ». Άρα, δεν ήταν μέρος της ανθρώπινης φύσης τους αλλά κρίνεται σκόπιμη η προσωπική τους προσπάθεια για να τις τηρήσουν. Συνεπώς, η θανατική ποινή λειτουργεί αποτρεπτικά ως προς την παραβατικότητα. Αναντίρρητα, ο Πρω ταγόρας δεν είναι υπέρ της θανατικής ποινής αλλά το συγκεκριμένο απόσπασμα πρόκειται για μύθο. Β4. α. Σωστό β. Λάθος γ. Λάθος δ. Σωστό ε. Λάθος Β5. Λοχαγός: ἄγοντα-συναγωγοί ἀγαλλίασις: ἀγάλματα θρέψις: τροφάς βαθμίς: βωμούς

5 ἄφιξις: ἱκανή ὀχυρός: εἶχον, ἔχοντες, μετέσχε, ἔχων, μετεχόντων, μετέχοιεν, μετέχειν διάδημα: ὕποδέσεις νεογνός:συγγένειαν, γένει, γένοιντο ὀλέθριος: ἀπόλοιτο, ἀπώλλυντο δεισιδαίμων: δείσας Γ1. Τέτοιες λοιπόν ήταν οι ναυτικές δυνάμεις των Ελλήνων και στα παλιά τα χρόνια κι αργότερα. Όσοι όμως έστρεψαν την προσοχή τους στο ναυτικό απόκτησαν σημαντική δύναμη και με την αύξηση των προσόδων τους και με την εξουσία τους πάνω σε άλλους. Γιατί, κάνοντας επιδρομές στα νησιά, ιδιαίτερα όσοι δεν είχαν αρκετή γη, τα υπέτασσαν. Στη στεριά, αντίθετα, πόλεμος στον οποίο να συνανθροίστηκε κάποια σημαντική δύναμη δεν έγινε κανένας. Οι πόλεμοι, όσοι έγιναν, ήταν ανάμεσα σε γείτονες κι εκστρατείες μακριά από τη χώρα τους, για να υποτάξουν άλλους, δεν επιχειρούσαν οι Έλληνες. Δεν προσχωρούσαν επίσης στις μεγάλες πόλεις ως υπήκοοι, ούτε έκαναν κοινές εκστρατείες ενωμένοι σαν ίσοι με ίσους. Γ2. ἦν: ἔσται ἐλαχίστην: ταῖς ἐλάττοσι προσσχόντες: προσσχῶμεν ἐπιπλέοντες: ἐπίπλειτε κατεστρέφοντο: κατεστράφθω μάλιστα: μάλα διαρκῆ: διαρκές ἐκδήμους: ἐκδήμοις οὐδείς: οὐδεμιᾶς ἐξῆσαν: ἐξελθεῖν Γ3.α. Τά ναυτικά: Υποκείμενο του ρήματος ἦν, αττική σύνταξη αὐτοῖς: αντικείμενο στην επιθ. μετοχή οἱ προσσχόντες ἄλλων: γενική αντικειμενική στο άρχῃ ἐπί καταστροφῃ: εμπρόθετος προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα ἐξῆσαν ὑπήκοοι: επιρρηματικό κατηγορούμενο του τρόπου Γ3.β. Επειδή η εξάρτηση του πλαγίου λόγου είναι γνωστικό ρήμα τρέπεται σε δευτερεύουσα ονοματική ειδική πρόταση και κατηγορηματική μετοχή:

6 Ἅπαντες γιγνώσκουσι ὅτι ἰσχύν δέ περιεποιήσαντο ὅμως οὐκ ἐλαχίστην οἱ προσσχόντες αὐτοῖς. Ἅπαντες γιγνώσκουσι ἰσχύν δέ περιποιησαμένους ὅμως οὐκ ἐλαχίστην τούς προσσχόντας αὐτοῖς. (Σύμφωνα με το συντακτικό Μπαχαράκη σπανιότερα με εξάρτηση από γνωστικό ρήμα γίνεται μετατροπή και σε ειδικό απαρέμφατο, οπότε ενδεχομένως να γινόταν αποδεκτό κι ως εξής: Ἅπαντες γιγνώσκουσι ἰσχύν δέ περιποιήσασθαι ὅμως οὐκ ἐλαχίστην τούς προσσχόντας αὐτοῖς.) Τα θέματα του διδαγμένου κειμένου ήταν ιδιαίτερα βατά για τους προετοιμασμένους υποψηφίους. Το αδίδακτο κείμενο δεν παρουσίαζε δυσκολίες. Ευχόμαστε καλά αποτελέσματα!! Επιμέλεια: Μεταξία Θεοδωροπούλου Γιάννης Μυτιληναίος φιλόλογοι