Σ. τις μέρες ας είναι εξαιρετικ σπάνια

Μέγεθος: px
Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "Σ. τις μέρες ας είναι εξαιρετικ σπάνια"

Transcript

1 69 :13 r.βλr.<>- Ρ r.-rr. -.; Ο Δ. Σ. Πατέλης* παρουσιάζει το βιβλίο: Η yνώση στη διαλεκτική της κοινωνικής εξέλιξης [του Περικλή ΠΑΥΛΙΔΗ] Εκδ. ΕΠΙΚΕΝΤΡΟ, 2012,21 χ1 4, σσ. 305 Σ. τις μέρες ας είναι εξαιρετικ σπάνια τα εγχειρηματα συστηματικης ερευνητικιiς ενασχόλησης με τα κομβικά ζητιiματα της επιστιi μης, της παιδείας και της κοινωνίας. Το βιβλίο αυτό είναι μοναδικό στο είδος του και ως εκ τούτου, συνιστά μιαν ευχάριστη και ελπιδοφόρο έκπληξη για τον ερευνητή και τον εκπαιδευτικό που συνειδητοποιεί τη ση μα σία αυτών των ζ η τημάτων. Το βιβλίο αποτελείται από πρόλογο, εισαγωγιi, επτά κεφάλαια-δοκίμια, βιβλιογραφία και ευρετήρια. Ο συγγραφέας από τον πρόλογο θέτει το πλαίσιο της ανάδειξης και πραγμάτευσης των κομβικών ζητημάτων του βιβλίου: «Η συζήτηση για τα ζητήματα της γνώσης, δηλαδή για την επιστημονικιi έρευνα και την εκπαίδευση, καθώς και για τους θεσμούς που συνδέονται με αυτές, αφορά στις προοπτικές της aνθρωπότητας, στη διερεύνηση των δυνατοτήτων και τάσεων που επιτρέπουν την αλλαγή, εξέλιξη, ανάπτυξη της ανθρώπινης κατάστασης» (σ. 9). Αναδεικνύει τις ραγδαίες αλλαγές που συνεπιφέρει η ανάπτυξη της γνώσης σε συνάρτηση με την παραγωγή, αλλαγές συνυφασμένες με την αντιφατικότητα του κεφαλαιοκρατικού τρόπου παραγωγιiς. Στην εισαγωγή, δίνει το περίγραμμα ενός κδσμου «ραγδαίων αλλαγών», σε μια εποχιi που «γνωρίζει την ευρύτατη διείσδυση της γνώσης σχεδόν σε όλους τους τομείς της κοινωνικιiς ζωής και την ανάδειξη της μόρφωσης σε κομβικιi δραστηριότητα του ανθρώπινου βίου. Η εξέλιξη αυτιi ορίζεται από βαθύτατες αλλαγές στη δομιi του συστιi ματος της κοινωνικής εργασίας, σε στενή σύζευξη με τη δυναμική πρόοδο στα πεδία της επιστημονικής έρευνας και της τεχνολογικής καινοτομίας. Η μεγάλης κλίμακας, οργανωμένη και συστηματική δημιουργία επιστημονικών γνώσεων, η εκτενιiς και ταχύτατη Ο Δ. Σ. Πατέλης είναι Αναπληρωτι)ς Καθηγητής στο Πολυτε χ νείο Κρή της, μέλος της Δ ι εθ νούς ερ ε υνητικ ή ς ομάδας <<Η Λογικ ή της Ιστορίας».

2 70 χρήση τους για παραγωγικούς σκοπούς φαίνεται να αποτελούν την κύρια οδό της επιτυχίας εντός της παγκόσμιας πλέον και εξόχως ανταγωνιστικιic; σύγχρονης κεφαλαιοκρατικιic; οικονομία<;>> (σ. 13). Μέσα από τη μελέτη της συμβολιic; ερευνητών όπως οι Daniel Bell, Alνin Ί'offler, Petcr F.Drιιcker, Manuel Castells, Gibbons, Von Kr ogl1, Kleiιυnan & Vall<ιs, Jarvis & Ίosey, Jarνis,Ένγκελς, Μαρξ, Βαζιούλιν κ.ά., αναδεικνύονται σημαντικές πτυχές της λεγόμενης <<μεταβιομηχανικής κοινωνίας)) και της «κοινωνίας της πληροφορίας)), της εξέλιξης της κοινωνίας κατά βαθμίδες - κύματα, που οδηγεί στην έλευση του «τρίτου κύματος)) (όπου θα κυριαρχεί η πολυμορφία, η παραγωγή σε μικρές παρτίδες υπό τον διαρκώς αμεσότερο έλεγχο του καταναλωτή, η αποκέντρωση και η εξατομίκευση της εργασίας), της ψετακαπιταλιστικιic; κοινωνίας)) (με αποφασιστικό το ρόλο των γνώσεων και όχι του κεφαλαίου), η ανάδυση της «δικτvακrίι:; κοινωνίας» (ενός νέου τεχνο-οικονομικού συστήματος, του «πληροφοριακού καπιταλισμού)) ) με αλλαγή του περιεχομένου των εργασιών, περιορισμό των μονότονων, επαναλαμβανόμενων δραστηριοτήτων, ενίσχυση της αυτονομίας αλλά και της συνεργασίας μεταξύ των εργαζομένων, εξατομίκευση της εργασιακής δραστηριότητας, σε συνάρτηση με την αποκέντρωση της παραγωγής κ.ο.κ. Ο συγγραφέας επισημαίνει ραγδαίες και ουσιώδεις αλλαγές στο χαρακτήρα της εργασίας, στο ατομικό και συλλογικό υποκείμενο μιας εργασίας όλο και πιο α υ- τόνομης, συλλογικής και συναδελφικής με αντίστοιχες αλλαγές στην εργασιακιi ηθικιi. Η σύγχρονη τεχνολογία παραγωγιic; δημιουργεί όρους όπου «Ο κάθε χώρος τι1c; καθημερινότητας θα μπορεί πλέον να λειτουργεί ως πεδίο μάθησης, ενώ η σχέσι1 με τη γνώση θα είναι ευέλικτη και ιδιαιτέρως εξατομικευμένη, με δυνατότητα ικανοποίησης κάθε είδους μορφωτικιiς ανάγκης. Ο καθένας θα είναι ολοένα και περισσότερο σε θέση να αποκτά γνώσεις οποιουδιiποτε περιεχομένου, οποιαδιiποτε στιγμή το επιθυμεί και σε οποιοδήποτε μέρος κι αν βρίσκεται)) (σ ). Αυτή «η τάση σύζευξης της γνώσης με την εργασία, μετατροπής της τελευταίας σε διανοητική δραστηριότητα, ανάδειξης της μόρφωσης σε περιεχόμενο του ανθρώπινου βίου παραπέμπει στην ιστορικιi πραγματικότητα για την οποία ο Κ.Μαρξ δήλωνε ότι η παραγωγή του πλούτου θα εξαρτάται ολοένα και λιγότερο από την άμεση εργασία και το χρόνο διάρκειάς της)), γεγονός που <<ση ματοδοτεί τον ορίζοντα της κοινωνικής χειραφέτησης, με τη μορφή της υπέρβασης της ταξικιic; κοινωνίας και συνάμα της μετάβασης από την προϊστορία της aνθρωπότητας στην πραγματική της ιστορία)) (σ. 21). Ο Il. Il. επισημαίνει ότι παρά την πληθώρα σχετικιic; σύγχρονης βιβλιογραφίας, «η ανάδειξη της σχέσης γνώσης και εργασίας από τη σκοπιά της προοπτικής της κοινωνικής χειραφέτησης αποτελεί επίτευγμα της μαρξιστικής σκέψης... για το μαρξισμ<'> η εργασία έχει εγγενώς μορφωτική διάσταση, ως δραστηριότητα η οποία όχι μόνο

3 71 παράγει τα υλικά μέσα που απαιτούνται για την φυσικιi ύπαρξη του ανθριίιπου, αλλά και δημιουργεί τον πολιτισμό, διαμορφώνει τον ίδιο τον άνθρωπο ως κοινωνικό-πολιτισμικό ον» (ό.π.). Όπως τονίζει ο Π.Π., «η συγκεκριμένη οπτικιi της εξέλιξης της κοινωνίας και της σχέσης μεταξύ εργασίας, γνώσης και μόρφωσης που παρουσιάζουμε εδώ και υπό την οποία θα πραγματευτούμε τα θέματα αυτού του βιβλίου εδράζεται μεθοδολογικά στην θεωρία της κοινωνίας την οποία ο Βίκτωρ Α.Βαζιούλιν αναπτύσσει στο έργο του Λογικι] της ιστορίας. Η ιδιαίτερη σημασία του έργου αυτού συνίσταται στο γεγονός ότι για πρώτη φορά επιχειρείται η μελέτη της κοινωνίας ως αναπτυσσόμενης οργανικιiς ολότητας, ως εσωτερικής ενότητας διαφορετικών πλευρών, διακρίνονται οι κινητήριες αντιφάσεις και οι νομοτελείς βαθμίδες αυτιiς της πορείας, και συνάμα ανιχνεύονται οι περαιτέρω προοπτικές της» (σ. 25). Βάσει αυτής της μεθοδολογίας, «η κοινωνία ως οργανική ολότητα και η εργασία ως ουσία (ουσιώδης σχέση) της κοινωνίας διανύουν μια διαλεκτική διαδικασία ανάπτυξης, εντός της οποίας εμφανίζονται, αναπτύσσονται σταδιακά και ωριμάζουν τα ειδοποιά τους γνωρίσματα. Σε συνάρτηση με αυτή τη διαδικασία ωριμάζει και η γνωσιακή δραστηριότητα των ανθρώπων η μόρφωση αποκτά κατεξοχήν κοινωνική σημασία. Ακριβέστερα, η γνωσιακή - μορφωτική διάσταση της εργασίας, το εύρος και η σημασία της βρίσκονται στον πυρήνα της ωρίμανσης της εργασίας καθεαυτής» (σ ). Επομένως, «η ση- μασία της εκπαίδευσης ως ξεχωριστού τομέα του κοινωνικού καταμερισμού εργασίας, καθορίζεται αποφασιστικά από το βαθμό συμμετοχιiς των πολιτισμικών επιτευγμάτων της aνθρωπότητας (σύγχρονων και των παρελθοντικιίιν) στην εργασία του κάθε ξεχωριστού ατόμου, από το βαθμό ανάπτυξι1ς του κοινωνικού χαρακτήρα της εργασίας» (σ. 26). Η ιστορικά κλιμακούμενι1 αναβάθμιση της θέσης και του ρόλου της γνώσης και της εκπαίδευσης, συναρτάται με την κλιμάκωση της μόρφωσης ως διαμόρφωσης του υποκειμένου της εργασίας και της αντίστοιχης συνείδησης. Η ανάπτυξη του κοινωνικού χαρακτιi ρα της εργασίας συνεπιφέρει και καταμερισμό της εργασίας, βάσει του οποίου «η εκπαίδευση της νέας γενιάς, ως μελλοντικιίιν εργαζομένων, διαφοροποιείται από την άμεση εργασιακιi δραστηριότητα, συγκροτείται ως σχετικά αυτόνομος τομέας του κοινωνικού καταμερισμού εργασίας. Ι-Ι αυτονομία αυτή σημαίνει, ταυτόχρονα, εμβάθυνση των εσωτερικών δεσμών (σε αντιδιαστολιi προς την εξωτερικι;, άμεση σχέση) μεταξύ εκπαίδευσης και εργασίας» (σ. 27). Επομένως, η σημασία της εκπαίδευσης-μόρφωσης για την εργασιακή δραστηριότητα και την κοινωνικιi ζωή «ιiταν αντίστοιχη της σημασίας και του ρόλου της συνείδησης στην ανθρώπινι1 εργασία, του βαθμού στον οποίο το κάθε άτομο εργαζόταν ως φορέας γνώσεων και διανοητικών ικανοτήτων, του βαθμού ανάπτυξης του κοινωνικού χαρακτήρα της εργασίας» (σ. 29), άρα και «η μόρφωση, στην πλέον αυθεντι-

4 72 κή -ανεπτυγμένη μορφιi της, αποτελεί ειδοποιό - θεμελιώδες γνώρισμα ακριβώς της ώριμης εργασίας, της εργασίας που αποτελεί συλλογικιi, διανοητική, διαχειριστική δραστηριότητα των ανθρώπων» (σ. 30). Έτσι, η μετατροπιi της επιστημονικιiς γνώσης σε παραγωγικιi δύναμη, η τάση διεύρυνσης του διανοητικού περιεχομένου της εργασίας, συνιστά πτυχή της ουσιώδους αντίφασης του κοινωνικού χαρακτιiρα της εργασίας, «της αντίφασης μεταξύ του διευρυνόμενου, αναπτυσσόμενου κοινωνικού χαρακτήρα της εργασίας και της κεφαλαιοκρατικιiς εκμετάλλευσιiς της - των ανταγωνιστικών κεφαλαιοκρατικών σχέσεων παραγωγιiς» (ό.π.). Στο lo κεφάλαιο, εξετάζεται η γνώση και μόρφωση από σκοπιά ιστοpικιί εντός του γίγνεσθαι της κοινωνίας, στη δυναμική της ανάδειξης του κοινωνικού από το φυσικό, και του βαθμιαίου μετασχηματισμού του πρώτου από το δεύτερο. Εδώ η πρωτόγονη κοινότητα του γένους συνιστά τρόπον τινά εν τω γεννάσθαι συλλογικό «υποκείμενο» της όποιας παραγωγικής δραστηριότητας και κοινωνικής ζωής, ενώ «η μορφιi συνείδησης που τη διακρίνει, η aρχέγονη μυθολογική - μαγικιi συνείδηση, αντιλαμβάνεται τον κόσμο του ανθρώπου ως φυσικό σώμα, οργανικά συνδεδεμένο με το μεγάλο σώμα της μητέρας φύσης» (σ. 34), με βασικό χαρακτηριστικό τον aνθρωπομορφισμό. Η μετάδοση της εμπειρικιiς γνώσης, «είχε κατεξοχήν βιωματικό - παραστατικό χαρακτήρα. Αφορούσε δηλαδή, αφενός, σε αναπαράσταση, με τη μορφή δρώμενων, αλλά και απεικονίσεων, των εμπειρικά γενικευμένων και συμβολικά κωδικοποιημένων βασικών στιγμών της εργασιακής διαδικασίας, και αφετέρου, σε άμεση εμπλοκή στην παραγωγικιi δραστηριότητα, σε μετάδοση -αφομοίωση εμπειρικών γνώσεων κατά τη διάρκεια του πράττειν. Η μαθητεία εντός της παραγωγιiς αποτέλεσε την αφετηριακιi και κυρίαρχη για χιλιάδες χρόνια μορφή μετάδοσης των απαραίτητων για τη χειρωνακτικιi εργασία εμπειρικών γνώσεων»(σ ). Εξαιρετική είναι η παιδευτική σημασία της προφορικιiς παράδοσης και της συνδεόμενη με τελετουργία μίμησης. Με τη μετάβαση στην παράγουσα οικονομία και στην πρώτη μορφή ιδιωτικιiς ιδιοκτησίας, στη δουλοκτησία, προκύπτει '1 γραφή και οι συνακόλουθες ανάγκες οργάνωσης της παραγωγής και της κοινωνίας, με καταγραφή, ταξινόμηση, γενίκευση, αφαίρεση βάσει κριτηρίων, ιδιοτιiτων και σχέσεων. Εδώ προκύπτει η αντίληψη της κανονικότητας, της ροϊκότητας (συνέχειας - aσυνέχειας) και της διατύπωσης νόμων (με βασικό νοητικό εργαλείο τα μαθηματικά) και αντίστοιχων ρυθμιστικών κανόνων. Η κλασική δουλεία (στον ελληνικό και ρωμαϊκό κόσμο), «σε συνάρτηση με την διεύρυνση των εμπορευματικών - χρηματικών σχέσεων και την σχετική υποχώρηση των κοινοτικών δεσμών, σημειώνεται σημαντική ανάπτυξη της ανθρώπινης aτομικότητας» (σ. 44). Εδώ, «η αφοσίωση στις κοινές υποθέσεις της πόλης - κράτους και η προετοιμασία για τον πόλεμο επηρεάζει αποφασιστικά την εκπαίδευση των παιδιών», ενώ «aποφασιστικιiς ση-

5 73 μασίας για την ανάπτυξη της μόρφωσης στις κοινωνίες της κλασικιiς δουλείας υπήρξε η ενίσχυση του ρόλου του διiμου στην πολιτική ζωή της πόλης και η εγκαθίδρυση ενός συστήματος αυτοδιοίκησης από τα μέλη του» (σ ). Η γεωγραφική θέση, η ανάπτυξη των εμπορευματικώνχρηματικών σχέσεων και της ναυτιλίας και οι συνακόλουθες aφαιρετικές, μετρικέςυπολογιστικές ανάγκες και δεξιότητες, σε συνδυασμό με τα παραπάνω, οδήγησαν στην εμφάνιση επιστημονικών γνώσεων, μιας αντίληψης για το Λόγο, και εν(>ς είδους «ανώτερης παιδείας με περιεχόμενό της κυρίως τις τέχνες που θα ονομαστούν ελευθέριες: τη διαλεκτική, τη ρητορικιi, τη γραμματικιi αλλά και την αστρονομία, την αριθμητική, τη γεωμετρία και την αρμονία. ΕπριΊκειτο για παιδεία θεωρητική, πέραν οποιωνδιiποτε εργασιακών ενασχολιiσεων» (σ. 45). Στο βαθμό που η γνώση αποκόπτεται από την τεχνική εργασιακιi πρακτικιi, παίρνει τη μορφή τεχνικής-τέχνης επιβολής επί των άλλων (πολιτικιi, ρητορική, χειραγωγική διδακτική). Παράλληλα, προκύπτει και μια καλλιέργεια «χάριν της επίδειξης περίτεχνου ύφους και κομψότητας του λόγου, μακριά από τα μεγάλα κοινωνικά ζητήματα της εποχής» (σ. 46).Έτσι, «στην κλασική αρχαιότητα και εντός των κύκλων μιας ολιγάριθμης ελίτ μορφωμένων πολιτών θα γεννηθεί η αντίληψη περί ιδεώδους βίου, αφοσιωμένου σε θεωρητικές ενασχολήσεις με στόχο τη γενική καλλιέργεια και ανάπτυξη της νόησης, χάριν εαυτής... θα εμφανιστεί η ιδέα ότι ελεύθερος άνθρωπος είναι αυτός ο οποίος εντός του βίου του δύναται ν καταπιάνεται με ασχολίες που δεν υπι1ρετοuν τίποτε άλλο εκτός από τον ίδιο τον εαυτί> του και τις σχέσεις του με τους άλλους ελεuθερους ανθρώπους», μαζί με μια εξιδανίκευση της ενασχί>λησης με τη θεωρητικιi γνώση, που «tiταν η άλλη ί>ψη της κυρίαρχης απαξιωτικιiς στάσης προς τις τεχνικές - χειρωνακτικές εργασίες, καθώς και προς την εκπαίδευση που συνδεόταν με αυτές» (σ. 49). Ωστόσο, «Τα κοινωνικά και πνευματικά αδιέξοδα που θα αντιμετωπίσει η όψιμη αρχαιότητα και η ευρεία διάδοση του μυστικισμού θα καταστιiσουν ιδιαίτερα δύσκολη την αναπαραγωγιi του ολιγάριθμου στρώματος των ελλιiνων επιστημόνων, η οποία και θα σταματιίσει οριστικά τον 4 αιώνα μ.χ., με την ανακιi ρυξη του χριστιανισμού σε επίσημη θρησκεία της Ρωμα ίκής Αυτοκρατορίας» (σ. 52). Στη φεουδαρχικιi κοινωνία, όπου κυριαρχεί η μεγάλη ιδιωτική ιδιοκτησία (γαιοκτησία) σε αναντίστοιχη εαυτής βάση, οι φυσικιiς προέλευσης δεσμοί μεταξu των ανθρώπων δεν έχουν ακόμα μετασχηματιστεί από τους ιστορικής προέλευσης δεσμοuς, ενιο η ζωή του ανθρώπου υπόκειται σε αυστηρό ρυθμιστικό πλαίσιο. Τα παραπάνω προσδίδουν στη συνείδηση του ανθρώπου κατεξοχιiν ομαδικι'>, κοινοτικό, συντεχνιακό χαρακτιiρα, βάσει προδιαγεγραμμένων ηθών, ενώ είναι εξαιρετικά ασθενή τα στοιχεία αυτόνομης σκέψης κάτω από την πίεση της θρησκοληψίας και των δεισιδαιμονιών. Κuριος θεσμός μετάδοσης γνώσεων παραμένει η οικογένεια, ενώ η οργανωμένη εκπαίδευση (εκκλησιαστικά σχολεία, μοναστικά και επισκοπικά)

6 74 ηγεμονευόταν από την εκκλησία και συνιστούσε κατήχηση, διδασκαλία με τη βοιi θεια της επανάληψης και aπομνημόνευσης των χριστιανικών δογμάτων. «Το 12 και 1 3 αιώνα σε συνθήκες ευρύτερης ανάπτυξης των πόλεων, ως οικονομικών, πολιτικών και πνευματικών κέντρων, θα κάνουν την εμφάνισή τους και τα πρώτα πανεπιστιi μια, αποτελώντας μετεξέλιξη των καθεδρικών σχολείων. Συγκροτημένα ως συντεχνίες καθηγητών και φοιτητών, θα αποτελέσουν το προνομιακό κέντρο των ανώτερων σπουδών, με βασικά γνωστικά πεδία, τις ελευθέριες τέχνες, την ιατρική, το δίκαιο και τη θεολογία. Η πανεπιστημιακή εκπαίδευση, συγκροτούμενη από ένα, εν πολλοίς, τυποποιημένο πρόγραμμα σπουδών, θα δομηθεί πάνω στην παράδοση του σχολαστικισμού, σύμφωνα με την οποία όλα τα γνωστικά πεδία συνδέονται μεταξύ τους διαμορφώνοντας μιαν ιεραρχικά δομημένη ολότητα, η οποία ξεκινά από τις ελευθέριες τέχνες και καταλήγει στη θεολογία. Η θεολογία, ταυτιζόμενη με την υπέρτατη γνώση, θα αποτελέσει το θεμέλιο λίθο και συνεκτικό δεσμό όλων των άλλων γνώσεων» (σ ). Η τεχνικιi-πρακτική γνώση συνδέεται με το συντεχνιακό θεσμό της μαθητείας, που συνάπτεται <ψε την κυριαρχία εντός της εργασίας χειροκίνητων μέσων παραγωγι;ς, για την κατασκευιi και λειτουργία των οποίων είναι αρκετιi η αξιοποίηση της συσσωρευμένης εμπειρίας» (σ. 60). Ακόμα και στον ύστερο Μεσαίωνα «Ο αλφαβητισμός ήταν κάτι που ενδιέφερε και απασχολούσε ένα μικρό μέρος του πληθυσμού, κυρίως τους κληρικούς, τους ασκούντες διοικητικ<'> έργο και τους εμπόρους» (<'>.π.). Ωστόσο, στον ύστερο Μεσαίωνα βάσει «Της εμπορευματικά προσανατολισμένης βιοτεχνικής παραγωγιiς θα αρχίσει να διαμορφώνεται μια νέα σχέση μεταξύ γνώσης και εργασίας, ριζικά διαφορετικιi από ό,τι είχε γνωρίσει μέχρι τότε η ανθρωπ<'>τητα», ενώ «από τον lso αιώνα, στις περιοχές της Ευρώπης, όπου αναπτύσσονται οι κεφαλαιοκρατικές σχέσεις, παρατηρείται η τάση προς περισσότερο πρακτικά σκεπτόμενους λογίους και περισσότερο θεωρητικά καταρτισμένους τεχνίτες» (σ ). «ΊΌν I 7 αιώνα η ριiξη που πραγματοποιείται με τις aυθεντίες του παρελθόντος είναι πλέον μη αναστρέψιμη. Μορφές όπως ο Γαλιλαίος, ο Νεύτωνας, ο Κοπέρνικος, ο Χάρβεϊ, ο Ντεκάρτ και ο Λάιμπνιτς θα σηματοδοτήσουν την έναρξη της επιστημονικής επανάστασης, την εποχιi της συστηματικιiς χρήσης του πειράματος, των μαθηματικών και της λογικι;ς, από την οποία θα προκύψουν τα θεμέλια τι1ς κλασικής επιστιiμης. Από δω και πέρα η επιστιiμη θα προσελκύει ολοένα και περισσότερο το ενδιαφέρον των ανθρώπων, συγκλίνοντας διαρκώς με την τεχνολογία και την τεχνικιi -παραγωγικιi τους δραστηριότητα» (σ. 62). Το 2ο κεφάλαιο, με τίτλο «Προς μια «ΚΟινωνία της γνώσης»;» είναι αφιερωμένο σε μια εξαιρετικιi ανάλυση της αντιφατικής θέσης και του ρόλου της γνώσης στα πλαίσια της κεφαλαιοκρατίας, η ιστορική εξέλιξη της οποίας, κατά τον Π.Π., «συνοδεύτιlκε από τη συγκλονιστικιi αναβάθμιση της

7 75 οικονομικής σημασίας της γνώσης και της μόρφωσης, καθώς και της επίδρασής τους σε όλο το φάσμα των ανθρώπινων δραστηριοτήτων. Η επιστήμη για πρώτη φορά βρέθηκε στο επίκεντρο του κοινωνικού ενδιαφέροντος, γνώρισε τεράστια ανάπτυξη και άρχισε να επηρεάζει αποφασιστικά τα μέσα και το χαρακτήρα της παραγωγής. Συνάμα, η απόκτηση γνώσεων και, κυρίως, η οργανωμένη εκπαίδευση, έφτασαν να αποτελούν αντικείμενο δραστηριότητας της πλειονότητας του πληθυσμού». Η γενικευμένη κυριαρχία των εμπορευματικών-χρηματικών σχέσεων «επέφερε την κυριαρχία, για πρώτη φορά σε παγκόσμια κλίμακα, κοινωνικών -ιστορικής προέλευσης δεσμών μεταξύ των ανθρώπων, ολοκληρώνοντας (σε σημαντικό βαθμ<'>, όχι όμως απολύτως) το μετασχηματισμό των φυσικών σχέσεων» (σ. 63 ). Οι εμπράγματοι όροι της παραγωγής (η νεκρή-αντικειμενοποιημένη εργασία του παρελθόντος) κυριαρχούν επί της ζωντανής εργασίας, ενώ η εξιδανίκευση του εμπορευματοκατόχου σε καθεστώς ισότητας ενώπιον του νόμου οδηγεί στα προτάγματα της αυτονομίας του ατόμου, του ορθού λόγου και της διαφωτιστικής παντοδυναμίας των παιδαγωγών που χαρακτηρίζουν την κλασική αστική φιλοσοφία. «Η διαρκής εξέλιξη των μέσων και του χαρακτιiρα της παραγωγής, ιδιαίτερα δε η ανάπτυξη της μεγάλης βιομηχανίας (ως συνέπεια της κίνησης του νόμου της υπεραξίας και του προσανατολισμού της επιχειρηματικής δραστηριότητας στην ιδιοποίηση του μέγιστου κέρδους), συνεπάγε- ται την κυριαρχία των μηχανών, μέσων εργασίας τα οποία αποτελούν τεχνολογική εφαρμογιi συσσωρευμένων επιστημονικών γνώσεων>> (σ. 64). Εδώ «Τα άτομα, προκειμένου ακριβώς να είναι aυτόνομες ατομικότητες, χρειάζεται να μορφωθούν, να αποκτήσουν γνώσεις αλλά και επαρκώς καλλιεργημένη σκέψη, ώστε να είναι σε θέση να αντιλαμβάνονται σαφώς σε τι συνίσταται το ιδιωτικό τους συμφέρον, να χαράζουν τους δικούς τους στόχους, να κάνουν τις δικές τους επιλογές και να διαπραγματεύονται επωφελώς τους όρους των οικονομικών συναλλαγών και κοινωνικών αλληλεπιδράσεών τους>> (σ. 66). Ακριβώς «01 κεφαλαιοκρατικές σχέσεις παραγωγής είναι αυτές που προσέδωσαν εξόχως πρακτικιi διάσταση στο γνωσιακό ενδιαφέρον του ανθρώπου για τον κόσμο, που συνέδεσαν την επιστημονική έρευνα με την υλοποίηση παραγωγικών, οικονομικά ωφέλιμων στόχων. >> Η κεφαλαιοκρατική οικονομία, υποτάσσοντας τη γνωσιακή δραστηριότητα στους σκοπούς της, συνδέοντας το ερευνητικό ενδιαφέρον για τον κόσμο με την επιδίωξη υλικού οφέλους, μετατρέποντας διαρκώς την κεκτημένη γνώση σε τεχνολογία και σε παραγωγικά αποτελέσματα, επιτελεί ένα σημαντικό εκπολιτιστικό έργο: aπεγκλωβίζει τον άνθρωπο από τη φυσικιi -ζωώδη υποταγιi του στις φυσικές δυνάμεις, τοποθετεί μεταξύ αυτού και της φύσης δυνάμεις τεχνικές - πολιτισμικές, η διαρκώς διευρυνόμενη ισχύς των οποίων συνεπάγεται τη διεύρυνση της ανθρώπινη5 δύναμης και ελευθερίας μέσα στο βασίλειο

8 76 της φύσης, ι::νώ συνάμα απομυθοποιεί τη φύση, καταφέροντας ισχυρό πλιiγμα στις παραδοσιακές μορφές συνι::ίδησης, στις προλιiψεις και τις δεισιδαιμονίες» (σ. 66). Χαρακτηριστικό των προβιομηχανικών σχηματισμών, αλλά και των πρώτων βημάτων της μηχανοτεχνίας των αρχών της βιομηχανικής επανάστασης του 18ου αι., ιiταν χριiση δεξιοτιiτων του εμπειροτέχνη. Από το πρώτο ιiμισυ του I φυ αιώνα, η ανάγκη περαιτέρω βελτίωσης των aτμομηχανών συνέβαλε στην ανάπτυξη των φυσικών και τεχνικών επιστημών. «Από τα τέλη του 1 φυ αιώνα αρχίζει μια νέα περίοδος της βιομηχανικιiς επανάστασης και της μετατροπιiς της επιστήμης σε παραγωγική δύναμη, συναπη)μενη με την είσοδο της κεφαλαιοκρατίας στο στάδιο του ιμπεριαλισμού και την σταδιακιi κατίσχυση της εντατικής ανάπτυξιiς της έναντι της εκτατικriι:;» (σ. 72), γι::γονός που οδηγεί -ιδιαίτερα κατά τον 20ο αι.- σε περαιτέρω σύζευξη ι::πιστιiμης και παραγωγικής διαδικασίας, με ραγδαία ανάπτυξη <'>λων των επιπέδων της έρευνας (βασικr;ς, εφαρμοσμένης, τεχνολογικής) και αντίστοιχη αναβάθμιση της εκπαίδευσης. Εξαιρετικό ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι επισημάνσεις του Ι Ι. ΓΙ. αναφορικά με την πληροφορικοποίησr1 και διαδικτύωση της παραγωγής, με τη δημιουργία και ανάπτυξη αυτομάτων-αυτενεργών παραγωγικιίιν συστημάτων, με την όλο και ευρύτερη χρriση ψηφιακών προσομοιώσεων σεναρίων, που λειτουργούν ως μέσα πολλαπλασιασμού ισχύος, επιτάχυνσης, διακρίβωσης, διεύρυνσης και εμβάθυνσης της εμβέλειας του νοητικού πειράματος, με αντίστοιχη συρρίκνωσι1 της χρήσης της μεθόδου δοκιμής και σφάλματος. Τα παραπάνω συνδέονται με την ανάδυση εν<jς «νέου τύπου εργαζομένου, ο οποίος επιδί&ται κατά κανόνα σι:: μη τυποποιημένες - καινοτ<jμι::ς φγασιακές δραστηρι<jτητες αξιοποιώντας γνώσεις, φαντασία και δημιουργικ<jτητα», ενώ «θεμελιώδες χαρακτηριστικ<j της ι::ποχriς μας ι::ίναι η τάση σύνδεσης σε ένα ενιαίο παγκ<jσμιο σύστημα των πλέον βασικών πλευρών της ανθρώπινης δραστηριότητας: της επιστημονικriς μι::λέτης του κόσμου, των τεχνολογικών εφαρμογών της γνώσης, της παραγωγιiς υλικών αγαθών, τr1ς διευθυντικriς φγασίας, της πολιτισμικriς δημιουργίας και των διαδικασιών εκπαίδευσης - μόρφωσης» (σ ). Τα παραπάνω οδηγούν σε μια νέα αντίλr1ψη της κοινωνικιiς σημασίας της εκπαίδευσης, ως δραστηριότητας «μετάδοσης - διάδοσης ορθών, έλλογων γνώσεων», η οποία, «σε συνάρτηση με την ανάπτυξη των επιστημών, μπορεί να οδηγήσει την ανθρωπότr1τα στην οδό της διαρκούς προ<jδου» (σ. 78). Επιπλέον, «η μεγάλη ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων που συντελείται μι:: τη βιομηχανικri επανάσταση, η συνακόλουθr1 αύξηση του παραγόμενου προϊ<jντος και η ανάπτυξη του εργατικού κινriματος θα δημιουργήσουν τις προϋποθέσεις για το δραστικό περιορισμ<j της παιδικής εργασίας, την αποδέσμευση της παιδικriς ηλικίας από παραγωγικές δραστηρι<jτηπς και τη μετατροπιi της σε ηλικία της σχόλης και του σχολείου. Η παιδική ηλικία, ως περίοδος εκπαίδευσης, είναι επίτευγμα της βιομηχανικής κεφαλαιοκρατίας» (σ. 79). Επιπλέον,

9 77 «Ο γενικός αλφαβητισμός, καθώς και η εξοικείωση με τα μαθηματικά και τις φυσικές επιστήμες συγκροτούν τις απαραίτητες προϋποθέσεις για την οποιαδιiποτε περαιτέρω εξειδίκευση του εργασιακού δυναμικού, έστω και με τη μορφή της μαθητείας στους χώρους εργασίας, δεδομένου ότι η ευρεία χριiση εκμηχανισμένων μέσων παραγωγιiς απαιτεί την ικανότητα ανάγνωσης, κατανόησης και πιστι;ς εφαρμογιiς τεχνικών κανόνων, παρακολούθησης ποσοτικών δεικτών και υπολογισμού μεγεθών, αντίληψης των ιδιαιτεροτήτων και της δυναμικής ποικίλων φυσικών και χημικών φαινομένων της τεχνολογίας» (σ. 80). Ιδιαίτερα σημαντικές είναι οι επισημάνσεις του συγγραφέα σχετικά με τον αύξοντα ρόλο της συνείδησης και της ιδεολογίας σε συνάρτηση με τη διάκριση των ταξικών σχέσεων επί κεφαλαιοκρατίας: «Στην αστικιi κοινωνία, ως συνέπεια της κατίσχυσης των κοινωνικών δεσμών επί των φυσικών, για πρώτη φορά οι ταξικές σχέσεις διακρίνονται με σαφιiνεια από τις φυσικές και συνειδητοποιούνται ως τέτοιες. Καθίσταται, δηλαδή, αντιληπτός ο ταξικός διαχωρισμός της κοινωνίας, η διαφοροποίηση -αντίθεση των ανθρώπων εντός της εργασίας (βάσει της θέσης τους στην παραγωγή και της σχέσης τους προς τα μέσα παραγωγής), και εμφανίζονται καθεαυτό ταξικές μορφές συνείδησης. Αυτό αφορά, πρωτίστως, την τάξη της μισθωτι;ς εργασίας, την πρώτη υφιστάμενη την εκμετάλλευση τάξη, η οποία αποκτά συνείδηση των ταξικών της συμφερόντων και των κοινωνικών της προοπτικών. Σε ση- μαντικό βαθμό 6μως αυτό ισχύει και για την αστική τάξη, η οποία δύναται, εντός ορισμένων ορίων (κυρίως υπό την καθοριστικιi πίεση της ταξικι;ς πάλης και την άμεση αμφισβι;τηση της κοινωνικής της θέσης) να διακρίνει κινδύνους και απειλές για την ταξικι; της κυριαρχία, ώστε να προβεί και σε σκόπιμη, ιδεολογική δραστηριότητα υπεράσπισης του κοινωνικού της συστήματος. Γι' αυη'> το λί>γο η εκπαίδευση στην αστική κοινωνία (κατεξοχιiν στην αστική κοινωνία) συνάπτεται και με τη διάδοση της ιδεολογίας που απηχεί τα συμφέροντα της κυρίαρχης τάξης» (σ. 82). Ωστόσο, οι επιστημονικές γνώσεις που διδάσκονται στο μαζικό βιομηχανικό σχολείο, «διακρίνονται από υψηλό βαθμό τυποποίησης και ομοιογένειας. Η δε διδασκαλία τους αποσκοπεί στην αφομοίωσιi τους απί> τους μαθητές ως δεδομένων και στατικών. Παράλληλα, το εν λόγω σχολείο, διαμέσου ενός συστι;ματος ποινών και επιβραβεύσεων, επιχειρεί να καλλιεργι;σει ευρέως πειθαρχημένη συμπεριφορά, ετοιμότητα υπακοι;ς σε καν<'>νες και εντολές, υπευθυνότητα, ικανότητα αυτοελέγχου και συντονισμού των ατομικών ενεργειών με αυτές της ομάδας» (σ. 83). Σε συνάρτηση με την κάλυψη αναγκών για υποκείμενο επαναλαμβανόμενης (μαζικής) παραγωγής-εργασίας δομείται η δομι;, το περιεχόμενο, οι τρ<'>ποι και τα μέσα της παρεχόμενης εκπαίδευσης και ειδίκευσης. Σημαντικές μεταβολές επέρχονται με την ανάδειξη των αναγκών για άλλου τύπου υποκείμενο, της ανανεούμενης-αναπτυσσόμενης εργασίας, με αύξο-

10 78 C>,, ντα εντός της τα στοιχεία επιστημονικότητας και δημιουργικότητας, οπ6τε «Καθίσταται αναγκαία (όχι όμως κυρίαρχη) η αναβάθμιση της παιδαγωγικής σχέσης, η ενίσχυση της προσωπικής διάστασι;ς της, η αύξηση του λόγου διδασκόντων-διδασκομένων, η μεγαλύτερη προσοχιi στις ιδιαιτερότητες της κάθε προσωπικότητας, στις προσωπικές κλίσεις και επιθυμίες των μαθητών, αλλά και η δημιουργία δυνατοτήτων για την πολύπλευρη και διαρκιi μόρφωσι1 και πνευματική ανάπτυξη των ίδιων των εκπαιδευτικών, για την καλλιέργεια και ικανοποίηση των πολιτισμικών τους αναγκών» (σ. 86). Εδώ σκιαγραφείται με σαφι;νεια η νομοτελιiς τάση: «Στην εξελικτική της πορεία η κεφαλαιοκρατική κοινωνία κινιiθηκε από την παραγωγή που στηριζ6ταν σε χειροκίνητα μέσα εργασίας, δημιουργημένα στη βάση της εμπειροτεχνίας, προς την παραγωγή που εδράζεται σε αυτοματοποιημένα μέσα, τα οποία συνιστούν ενσάρκωση επιστημονικών γνώσεων, από την αυτόνομη, εν πολλοίς απομονωμένη εργασία μικρών ανθρώπινων ομάδων προς παγκόσμια δίκτυα παραγωγικών αλληλεπιδράσεων, οικονομικιiς και πολιτισμικής επικοινωνίας, από τον χειρώνακτα εργαζόμενο, φορέα μυϊκών δυνάμεων και συσσωρευμένης σε μικρές κοινότητες εμπειρικής γνώσης, προς τον εργαζόμενο- φορέα επιστημονικών γνώσεων και ποικίλων πολιτισμικών, κατεξοχήν κοινωνικών ικανοτι;των, δημιούργημα της εκπαίδευσης και του παγκόσμιου πολιτισμού» (σ. 87). Ενδιαφέρον παρουσιάζει η κριτικιi που ασκεί ο ΓΙ. Π. στι1ν «αντίλι1ψη ότι στον καπιταλισμό το εκπαιδευτικό σύστημα αποκτά κατανεμητική λειτουργία, δτι δηλαδι;, δια μέσου των εξεταστικών του μηχανισμών και των διαδικασιών πιστοποίησης γνώσεων κατανέμει τους ανθρώπους στην παραγωγιi», αντίληψη η οποία -κατά τον ίδιο- «ενδεχομένως να λειτουργεί παρελκυστικά εάν δε λαμβάνεται υπόψη ότι, εν προκειμένω, ο κοινωνικός καταμερισμός εργασίας πραγματοποιείται διαμέσου των σχέσεων παραγωγι;ς, οι οποίες είναι σχέσεις κατανομι;ς, όχι μόνον του αποτελέσματος της παραγωγής, αλλά και των μέσων παραγωγι;ς, του αντικειμένου της παραγωγι;ς, καθώς και των ίδιων των ανθρώπων, ως παραγωγικών δυνάμεων. Στην κεφαλαιοκρατική κοινωνία η κατανομιi των εργαζομένων στο σύστημα τι1ς παραγωγής πραγματοποιείται με την κρίσιμη πράξη της πώλησης της ικανότητας προς εργασία αντί μισθού. Η εκπαίδευση, για λόγους που παρουσιάσαμε πρωτύτερα, αποκτά έναν ιδιαίτερο ρόλο στη διαμόρφωση της ικανότητας προς εργασία. Αυτό όμως δε σημαίνει <'>τι είναι η εκπαιδευτικιi θεσμικότητα, με τις εσωτερικές αξιολογικές της διαδικασίες, αυτιi που καθορίζει τον κοινωνικό καταμερισμό εργασίας, αντί των ίδιων των σχέσεων παραγωγής. Είναι, άλλωστε, χαρακτηριστικιi η περίπτωση της απαξίωσης στην αγορά εργασίας (της δυσκολίας εύρεσης εργασίας, της καταδίκης σε ανεργία) και εργαζομένων, οι οποίοι μπορεί μεν να είναι κάτοχοι ανώτατων ακαδημαϊκών τίτλων, πλην ί>μως δεν υπάρχει γι' αυτούς η αναγκαία ζήτηση εκ μέρους του κεφαλαίου. Σε κάθε περίπτωση, το γεγονός <'>τι το εκπαιδευτικό σύστημα, ως ξεχωριστός κλάδος

11 79 της κοινωνικιiς εργασίας όπου διαμορφώνονται οι εργασιακές ικανότητες των εργαζομένων, επηρεάζει τον κοινωνικό καταμερισμό εργασίας (δεδομένου ότι διαμορφώνει τους προοριζόμενους για καταμερισμό διαφορετικούς τύπους εργαζομένων) ουδόλως σημαίνει ότι οι ίδιες οι εκπαιδευτικές διαδικασίες συνιστούν μηχανισμό κατανομι)ς. Συνακόλουθα, το πρόβλημα του ταξικού - υποδουλωτικού καταμερισμού εργασίας είναι, πρωτίστως, πρόβλημα των σχέσεων παραγωγής. Η αντιμετώπισή του αφορά στην αλλαγιi των κυρίαρχων σχέσεων παραγωγής και όχι απλώς στην υιοθέτηση λιγότερο επιλεκτικών - ταξινομικών - κατανεμητικών εκπαιδευτικών συστημάτων» (σ. 89). Η κριτική αυτri, κατά τη γνώμη μου, συνδέεται με μια μάλλον άκαμπτη οριοθέτηση της εκπαιδευτικής διαδικασίας, ως πέρα κι έξω από τις σχέσεις παραγωγιiς κείμενης δραστηριότητας και πεδίου σχέσεων. Ισχύει κάτι τέτοιο στα πλαίσια της μεθοδολογίας της Λογικής της Ιστορίας, στα πλαίσια της διαλεκτικι)ς θεώρησης της σχέσης μεταξύ καταμερισμού εργασίας και σχέσεων παραγωγιiς ; Η διανομιi και οι σχέσεις παραγωγι)ς συνιστούν πλευρά της κοινωνίας ως ολιίτητας, μια πλευρά, η αναγκαιότητα τι1ς οποίας απορρέει από τον κοινωνικό χαρακτήρα της εργασίας, από τον χαρακτιi ρα της εργασίας ως ιίλου. Κατ' αυτό τον τρόπο, οι σχέσεις παραγωγής συνάπτονται με τον καταμερισμό της εργασίας, εξαρτώνται από αυτόν σε βαθμό ευθέως ανάλογο της επίδρασης που ασκεί στη συνολικιi εργασία ως ιίλο, στο βαθμό που εξαρτάται από το κάθε είδος της εργασίας η συνολικιi εργασία ως όλο. Επομένως, «Ο καταμερισμιίς της εργασίας συνιστά σχέση παραγωγι!ς ακριβώς ως κοινωνικιίς καταμερισμιίς της εργασίας. Τα διάφορα είδη της εργασίας συνιστούν σε διαφορετικό βαθμό το όλο, τη συνολικιi εργασία και κατά αντίστοιχο τρόπο, ποικίλλει ο ρόλος τους ως σχέσεων παραγωγιiς και εντός των σχέσεων παραγωγι)ς>> (Βαζιούλιν Η. Η Λογικri της Ιστορίας. Ζητriματα θεωρίας και μεθοδολογίας. Ελληνικά Γράμματα, 2004, σ. 211). Εντός της ώριμης εργασίας, τα διάφορα είδη της εργασίας, ως προς τη σημασία τους, διαδραματίζουν ετεροβαρι) ρόλο στη συνολική εργασία. Φερ' ειπείν, η παραγωγή μέσων εργασίας είναι σημαντικότερη της παραγωγής αντικειμένων κατανάλωσης, ενώ η παραγωγιί-προπαρασκευιί του ανθρώπου της εργασίας είναι σαφώς σημαντικιίτερη των δύο πριiιτων. Η ιεραρχία αυτri αντανακλά και στο ρόλο των εν λόγω ειδών της εργασίας ως σχέσεων παραγωγιiς και ενη)ς των σχέσεων παραγωγής. Με αυτri την έννοια, η θέση και ο ριίλος της παραγωγι/ς-προπαρασκευιτς του ανθρώπου της εργασίας μέσω της πα ραγωγής-προπαρασκευι/ς-αναπαραγωγιίς γνιiισεων (εκπαίδευση) είναι στρατηγικιjς σημασίας εντός του συνολικού καταμερισμού της εργασίας, άρα αντίστοιχη είναι η θέση, ο ριίλος, και η συνεισφορά της ως σχέσης παραγωγιjς και εντδς των σχέσεων παραγωγι;ς. Τα παραπάνω συνδέονται με τον ειδικό (ιδιαίτερα σημαντικό στις ανταγωνιστικές κοινωνίες) κατανεμητικό ρόλο της εκπαίδευσης, με τη στρατηγικιiς σημασίας για την ολότητα της κοινωνίας και

12 80 ιστορικά αύξουσα συμβολή της στον κοινωνικό καταμερισμό της εργασίας. Ιδιαίτερα ση μαντικές είναι οι επισημάνσεις του Π.Π. σχετικά με την «ιδιότυπη κυριαρχία φυσικών δυνάμεων εντός του κεφαλαιοκρατικού τρόπου παραγωγής», η οποία οδηγεί και στο φετιχισμό του εμπορεύματος, που «αποτελεί κλασικιi περίπτωση φυσικοποίησης των κοινωνικών σχέσεων, από τη στιγμιi που η κίνηση των πραγμάτων -εμπορευμάτων, εντός του πλαισίου συγκεκριμένων σχέσεων παραγωγι;ς, εκλαμβάνεται από την αστική σκέψη ως φυσική ιδιδτητα, ως ικανότητα των ίδιων των πραγμάτων. Κατά τον ίδιο τρόπο η αστικιi σκέψη θεώρησε τα ειδοποιά γνωρίσματα του δικού της κόσμου, την ιδιωτική ιδιοκτησία, το αυτόνομο - εγωιστικό συμφέρον, την επιδίωξη ιδιωτικού οφέλους και τον κοινωνικό ανταγωνισμό ως νόμους της φύσης» (σ ). Όπως πολύ ορθά αναφέρει ο Π.Π., <<Η ανάπτυξη παγκόσμιας κλίμακας παραγωγικών δυνάμεων, διαδικασιών και σχέσεων καθιστά αναγκαία την παγκόσμιου επιπέδου κοινωνική σχεδίαση και διεύθυνση αυτών, την παγκόσμια συνεργατική διαχείρισιl της παραγωγικής αλληλεπίδρασης των ανθρώπων με τη φύση, προς όφελος του συνόλου της aνθρωπότητας. Από τη σκοπιά αυτής της αναγκαιότητας καθίσταται εξόχως σημαντική η ριζικιi αναβάθμιση της μόρφωσης των σύγχρονων ανθρώπων, η ανάπτυξη ευρύτατου φάσματος δημιουργικών ικανοτήτων, η πολύπλευρη καλλιέργεια της προσωπικότητάς τους, προκειμένου ακριβώς να καταστούν ικανοί να ελέγξουν και να διαχειριστούν συλλογικά τις πανίσχυρες παραγωγικές δυνάμεις και τις πολύπλοκες παραγωγικές αλληλεπιδράσεις της σύγχρονης οικονομίας. Η πολύπλευρη μόρφωση των ανθρώπων αποκτά τεράστια σημασία στι1ν εποχιi μας ακριβώς υπό το πρίσμα της ανάγκι1ς συνειδητής συλλογικής διαχείρισης εκ μέρους της κοινωνίας, των παραγωγικών δυνάμεών της, οι οποίες είναι πλέον τόσο ισχυρές, ώστε η ανεξέλεγκτη λειτουργία τους να θέτει σε κίνδυνο το ίδιο το μέλλον της ανθρωπ{ηητα<;». Η νομοτέλεια αυτή επιτάσσει <<τη ριζικιi αλλαγιi των κοινωνικιίιν σχέσεων, την εξάλειψη των κεφαλαιοκρατικών και κάθε είδους ταξικών σχέσεων εκμετάλλευσης ανθρώπου από άνθρωπο, και την εξέλιξη της κοινωνίας σε μια παγκοσμίως ενοποιημένη ανθρωπότητα» (σ. Ι 00-l Ο l ). Στη συνέχεια ο συγγραφέας αναλύει διεξοδικά την αντιφατικότητα του χαρακτήρα της εργασίας και των εργασιακών σχέσεων στα πλαίσια της κεφαλαιοκρατίας, για να συμπεράνει: << Δεδομένου ότι η επιστήμη καθίσταται παραγωγικιi δύναμη όχι αφ' εαυτι;ς αλλά διαμέσου των ανθρώπων που είναι φορείς επιστημονικών γνώσεων και διανοητικών ικανοτι;των, η ενίσχυση του παραγωγικού της ρόλου απαιτεί τη ριζική αλλαγιi του τρόπου συμμετοχιiς των ανθρώπων στην παραγωγική διαδικασία, το ριζικό μετασχηματισμό τους ως παραγωγικών δυνάμεων. Η συστηματική μετατροπιi της επιστημονικής γνιίισιlς σε παραγωγική δύναμη συνάπτεται με την αναγκαιότητα πολύπλευρης και διαρκούς καλλιέργειας όλων των ανθρώπινων

13 8\ δυνάμεων και ικανοτήτων, πολύπλευρης και διαρκούς ανάπτυξης έκαστης προσωπικότητας. Αυτό με τη σειρά του απαιτεί την καθολική και διαρκή κοινωνικιi φροντίδα για την εκπαίδευση-μόρφωση των ανθρώπων, για την ευρεία καλλιέργεια των δημιουργικών τους ικανοτι;των. Η μετατροπή της επιστήμης σε παραγωγική δύναμη δρομολογείται μεν από την κίνηση του κεφαλαιοκρατικού τρόπου παραγωγι;ς, πλην όμως προσκρούει στο γεγονός ότι η ανταγωνιστικιi-εκμεταλλευτική φύση του καθιστά αδύνατη την ανάδειξη της ανάπτυξης των εργαζομένων σε ύψιστο σκοπό των κοινωνικών σχέσεων. Αντιθέτως, εμποδίζει, στρεβλώνει, παραμο ρφώνει τη διαμόρφωσιi τους ως δημιουργικών προσωπικοτήτων, ενώ κατά κανόνα μετατρέπει σημαντικό μέρος τους σε εφεδρικιi στρατιά της εργασίας, το καθιστά περιττό... Οι σύγχρονες κεφαλαιοκρατικές σχέσεις παραγωγής, ακριβώς ως εκμεταλλευτικές-ανταγωνιστικές σχέσεις στρεβλώνουν, παραμορφώνουν, καταστρέφουν τους ανθρώπους ως προσωπικότητες και συνάμα ως κύριες παραγωγικές δυνάμεις της οικονομίας που στηρίζεται στη γνώση. Για το λόγο αυτό είναι ουσιωδώς αναντίστοιχες προς τον κοινωνικό χαρακτήρα των παραγωγικών δυνάμεων και προς τις θεμελιώδεις σχέσεις μιας αυθεντικής κοινωνίας της γνώσης» (σ. 109-lll). Στο 3ο κεφάλαιο, «Η μόρφωση στην εf,οvσία του εμπορεύματος», ο συγγραφέας, βάσει πλούσιου πραγματολογικού και βιβλιογραφικού υλικού, αναλύει την αντιφατικότητα της υπαγωγιiς γνώσης και μόρφωσης στην κυριαρχία των εμπορευματικών και χρηματικών σχέσεων. «Η γνώση είναι σήμερα παντού και επηρεάζει αποφασιστικά την ανθρώπινη ζωή, αλλά συνάμα, προκειμένου να δημιουργηθεί και να διαδοθεί είναι υποχρεωμένη ολοένα και περισσότερο να ενδύεται το κοινωνικό περίβλημα του εμπορεύματος, πιστοποιώντας δια της εμπορευματικής ταυτότητάς της την κοινωνική σημασία και αξία της» (σ. 114). Οι τάσεις αυτές οξύνονται στο έπακρο με τις πολιτικές του νεοφιλελευθερισμού, για τον οποίο «η κοινωνικιi πραγματικότητα δεν είναι τίποτε άλλο από ένα πεδίο διαρκούς ανταγωνισμού και η μόρφωση των ατ<'ψων - συλλογιi δεξιοτι;των που διασφαλίζει την επιτυχή συμμετοχιi σε αυτόν». Rπομένως, «η πρόσβαση σε εκπαιδευτικούς θεσμούς και προγράμματα διαμέσου εμπορευματικών-χρηματικών σχέσεων σημαίνει κάτι περισσότερο από την απλή ικανοποίηση της aυτονόητης ανάγκης του καθενός να μορφωθεί ανάλογα με τις προσωπικές κλίσεις και επιθυμίες. Σημαίνει ότι οι άνθρωποι εκπαιδεύονται - μορφώνονται ως υπάρξεις aποξενωμένες από τις ίδιες τις διαδικασίες παραγωγιiς και διάδοσης γνώσεων, δεδομένου ότι αυτές λαμβάνουν χώρα εντός εξίσου aποξενωμένων, ανταγωνιζόμενων μεταξύ τους ακαδημα"ίκών ιδρυμάτων, η <'>ποια ανεπάρκεια των οποίων αντιμετωπίζεται με τη μη αγορά του προϊόντος τους, όχι όμως με την κοινωνική, συνεργατική παρέμβαση για την ενίσχυση και βελτίωσιi τους» (σ. 1 16). Η ίδια «η εκπαιδευτική δραστηριότητα ορίζεται από υπολογιστικές τακτικές κα-

14 82 τακερματισμού της γνώσης σε ευκόλως προσωπικότητας, αλλά γιατί ενισχύει την μετρήσιμες ενότητες, όπου ο κατακερμα- ανταγωνιστικότητα των ανθρώπινων τισμός και η μετρησιμότητα είναι αναπό- εμπορευμάτων στι1ν αγορά ι::ργασίας» (σ. δραστη συνέπεια της αγοραίας «λογικιiς» 140) και τελικά ανάγεται σε χρησιμοθηρικά που επιζητά για το εκάστοτε μορφωτικό εννοούμενη νόρμα και τυπικό προσόν. προϊόν μια προϋπολογισθείσα ανταλλακτική αξία», ενώ «τα προσανατολισμένα σε αγοραίες δραστηριότητες ακαδημαϊκά ιδρύματα ανασυγκροτούν το περιεχόμενο της επιστημονικής έρευνας και της παρεχόμενης εκπαίδευσης, με τρόπο ώστε η παραγόμενη και προσφερόμενη γνώση να μπορεί να μετατραπεί εύκολα σε εμπορεύσιμα προϊόντα, να βρει τους αγοραστές της» (σ ). Πραγματικά σημαντικά εί αι τα προβλιi ματα που συνδέονται με την αγοραία αναγωγή της γνώσης σε πληροφορία. Ωστc)σο, <<η διαφορά μεταξύ πληροφορίας και γνώσης είναι θεμελιώδης. Η πληροφορία δεν είναι τίποτε περισσότερο από την πρώτη ύλη της διανοητικής εργασίας, του στοχασμού που οδηγεί στη δημιουργία γνώσεων. Η μετατροπή της πληροφορίας σε γνώση και '1 σύνδεση της γνώσης με την πράξη εγγράφεται στη δραστηριότητα του σκεπτiψενου υποκειμένου, αφορά στα συγκεκριμένα προβλήματα με τα οποία αυτό αναμετράται, συνάπτεται με συγκεκριμένες νοητικές ενέργειες, με την κριτική επεξεργασία των δεδομένων, την ερμηνεία και κατανόηση των πληροφοριών» (σ. 123). Αυτή η υποβάθμιση-υποκατάσταση της γνώσης από πληροφορία, έχει καταστροφικές επιπτώσεις στην επιστιiμη, στην τέχνη και στην παιδαγωγία. Σε αυτά τα πλαίσια «Η μόρφωση έχει σημασία όχι γιατί συμβάλλει αποφασιστικά στην ανάπτυξη της ΊΌ 4ο κεφάλαιο είναι αφιερωμένο σε εκείνη την αγοραία μετάλλαξη ερευνητικών ιδρυμάτων και πανεπιστημίων, γνωστή πλέον με τον όρο «ακαδημαϊκός καπιταλισμός». Πρόκειται για τον αγοραίο προσανατολισμό των ως άνω θεσμών στις δυνάμεις της αγοράς, για την ποικιλόμορφη διασύνδεση-σύμφυση πανεπιστημίωνεταιρειών και τη βαθμιαία υιοθέτηση οργανωτικών-διοικητικών και οικονομικών λειτουργιών από τα A.E.I. κατά τα πρότυπα των εταιρειών. Η προώθηση αυτής της μετάλλαξης γίνεται εκ των πραγμάτων ευθέως ανάλογη της απομάκρυνσης του προσανατολισμού τους από τη βασική έρευνα, άρα και από τα μεγάλης κλίμακας προβλιiματα και από τις μακροπρόθεσμες προοπτικές της ανθρωπότιμας. Η έρευνα και η πανεπιστημιακή εκπαίδευση, προσανατολίζονται όλο και πιο πολύ στο <<εδώ και τώρα» της άμεσης προοπτικιiς κερδοφορίας. Αυτό συνιστά συστηματικιi υπονόμευση της βασικής έρευνας, ιδιαίτερα στα πεδία των κοινωνικών επιστημών. Οι τάσεις αυτές συνδέονται με τη μυστικότητα στις έρευνες, με την υπονόμευση της εμπιστοσύνης μεταξύ των μελών της επιστημονικής κοινότητας και με την υπαγωγιi της γνώσης σε καθεστώτα πνευματικής ιδιοκτησίας. «Το εφικτό της άμεσης εμπορευματικής αξιοποίησης του ερευνητικού και διδακτικού έργου καλ-

15 83 λιεργεί ευρέως εντός των ΑΕΙ ιδιοτελείς επιδιώξεις και συμπεριφορές, υπονομεύοντας την παιδαγωγικιί σχέση διδασκόντων - διδασκομένων. Σε αρκετές περιπτώσεις οι φοιτητές καθίστανται αντικείμενο εκμετάλλευσης από τους καθηγητές - επιβλέποντες του ερευνητικού τους έργου, η οποία μπορεί να φτάσει μέχρι και στην κλοπή των ιδεών και ανακαλύψεών τους», ενώ «Η εμπλοκιί πολλών πανεπιστημιακών σε επιχειρηματικού τύπου ερευνητικά προγράμματα μετατρέπει τη σχέση τους με τα άλλα μέλη της ακαδημαϊκής κοινότητας, (με τους μεταπτυχιακούς φοιτητές και το βοι1θητικό ερευνητικό προσωπικό), σε σχέση εργοδότη-εργαζομένων» (σ ) και υπαγορεύει πιο άμεσα υιοθέτηση προτύπων διοίκησης επιχειρήσεων. ΑυτιΊ η επέκταση της εμπορευματοποίησης είναι συνυφασμένη με «την εκτενή εμπορευματοποίηση των σπουδών αναγωγή της διδασκαλίας σε μετάδοση πληροφοριών, συσσωρευμένων και ταξινομημένων καταλλήλως, ώστε να είναι εφικτή η κοστολόγησιί τους και η ελεγχόμενη - μετρήσιμη μετάδοσή τους» (σ. 164). Τα φαινόμενα αυτά οδηγούν στην εξάλειψη της εξαιρετικής πολιτισμικιίς, ηθικο-πολιτικιίς και κοινωνικής σημασίας κατηγορίας, που ο Ράσελ Τζάκομπυ, αποκαλούσε «δημόσιους διανοουμένους». Η ενίσχυση της θέσης των n1anagers στα πανεπιστήμια «οδηγεί στο συγκεντρωτισμό της λήψης αποφάσεων και στον περιορισμό της ακαδημαϊκής ελευθερίας. Στη νέα ακαδημα"ίκή κουλτούρα που τείνει να διαμορφωθεί τα πανεπιστιί- μια, οι σχολές, τα τμι1ματα αντιμετωπίζονται ως επιχειριίσεις και οι πανεπιστημιακοί ως υπάλληλοί τους, υποκείμενοι σε λεπτομερείς διοικητικές ρυθμίσεις και διαρκιi έλεγχο για την αύξηση τους παραγωγικότητας και τη διασφάλιση της ποιότητας και αποτελεσματικότητας του έργου τους» (σ. 169). Επιπλέον, για τη διασφάλιση της συγκρισιμότητας-μετρησιμότητας του ακαδημα'ίκού έργου «υιοθετούνται κατεξοχιiν ποσοτικές μέθοδοι αξιολόγησης, οι οποίες εστιάζουν την προσοχιi στις ευκί>λως μετρήσιμες πτυχές του, όπως ο αριθμός των δημοσιεύσεων, ο συντελεστι;ς απιiχησης (iιηpact f<ιctor) των εντύπων στα οποία φιλοξενήθηκαν, ο αριθμός των παραπομπών σε δημοσιευμένα έργα, ο αριθμός συμμετοχών σε ερευνητικά προγράμματα και οι πόροι που εξασφάλισαν αυτά για το ίδρυμα» (σ. 171 ). Κατ' αυτό τον τρόπο, «η στρατηγική επιτυχίας σε ένα ανταγωνιστικό ακαδημα'ίκ<'> πεδίο μετρήσεων - αξιολογιiσεων του παραγόμενου έργου είναι η αποφυγή πραγματικά πρωτότυπων, ρηξικέλευθων υποθέσεων, ιδεών, θεωριών και η ανακύκλωση με κατά το δυνατόν περίτεχνο τρόπο των καθιερωμένων αντιλήψεων του συρμού. Έτσι διασφαλίζεται η αποδοχιi εκάστου πανεπιστημιακού εκ μέρους των ομοτέχνων, η οποία είναι εξαιρετικά αναγκαία για την ανάληψη ερευνητικών προγραμμάτων, την πραγματοποίηση δημοσιεύσεων και την προώθηση της ακαδημα ίκής σταδιοδρομίας» (σ ). Το συμπέρασμα του Π.Π. είναι σαφές: «Όσο περισσότερο η διανοητική εργασία

16 84 (ως ερευνητική και εκπαιδευτική δραστηριότητα) υποτάσσεται σε μηχανισμούς ποσοτικής αποτίμησης των αποτελεσμάτων της, όσο πιο ισχυρός και άμεσος είναι ο έλεγχος που ασκούν οι δυνάμεις της αγοράς επί αυτής, τόσο περισσ(ηερο η επιστημονική έρευνα και εκπαίδευση εγκλωβίζονται στην υπηρέτηση συγκυριακών και βραχυπρόθεσμων στόχων, καθίστανται στερε(ηυπες και κομφορμιστικές, ενώ συνάμα αδυνατούν να συνδεθούν με ευρύτερες κοινωνικές ανάγκες, με προοπτικές καθολικής κοινωνικι;ς σημασίας» ( 173). Το So κεφάλαιο, με τίτλο «Η κρίση της κοινωνικής συνείδησης», είναι αφιερωμένο στη συνειδησιακή διάσταση της γνώσης, στα πλαίσια της θεωρητικι;ς και μεθοδολογικιiς διάκρισης συν-ειδέvαι και σvν-ειδέναι, διάγνωσης της αντικειμενικιiς πραγματικότητας και συνειδητοποίησης των ανθρώπινων σχέσεων στην κοινωνία. Στο επίκεντρο της προσοχής του συγγραφέα βρίσκεται η κρίση της συνείδησης στη σύγχρονη αστική κοινωνία. Μια κρίση, η οποία «αποτελώντας έκφραση και πτυχιi της παρακμι;ς του κοινωνικού, λειτουργεί ως ιδιότυπος, ψυχικός παράγοντας υπονόμευσης της συλλογικιiς γνωσιακιiς δραστηριότητας των ανθρώπων, ανακόπτει την τάση μετατροπι; ς της επιστήμης σε συλλογικιi παραγωγικιi δύναμη της κοινωνίας» (σ. 177). Ο ll.π., βάσει εκτενών βιβλιογραφικών αναφορών, αναλύει αυτιi την κρίση σε συνδυασμό με την ιστορικιi-κριτικιi ανάλυση του <<μεταμοντέρνου», που λειτουργεί ταυτόχρονα ως σύμπτωμα και συντελεστής αυτής της κρίσι1ς στις ανεπτυγμένες κεφαλαιοκρατικές χώρες. Η μεταμοντέρνα συνείδηση αποτελιί>ντας χαρακτηριστική έκφραση της κρίσης της συνείδησης, «βλέπει τον κόσμο κατακερματισμένο και χαώδη, ως συνονθύλευμα επιμέρους εικόνων, ασύνδετων σπαραγμάτων, συγκυριακών καταστάσεων. Αυτιi όμως είναι η εικόνα ενός στατικού κόσμου, η οποία συνάπτεται με την αποδοχιi του ως δοσμένου. Όταν δεν μπορούμε να κατανοι;σουμε την πραγματικί>τητα και να την αντιμετωπίσουμε ενεργητικά, να ανιχνεύσουμε προοπτικές κοινωνικι;ς εξέλιξης και να οικοδομήσουμε συνειδητά το μέλλον, το μόνο που απομένει να κάνουμε είναι να παραδοθούμε στη «φυσικιi» ροιi των γεγονι)των, παραιτημένοι από αναζητι;σεις νοήματος και σκοπού. Αφού αδυνατούμε να αλλάξουμε τη ζωή μας, ας απολαύσουμε το εφήμερο και το συγκυριακό των στιγμών της καθημερινότητας, ως ροι; βιωμάτων που παρελαύνουν στη συνείδηση μας χωρίς η ίδια να μπορεί να τα ελέγξει. Η μεταμοντέρνα ελαφρότητα, η παραίτηση από αυστηρούς κανόνες, η αποφυγιi κάθε είδους δέσμευσης απέναντι σε δύσκολους και μακρινούς στί>χους καταμαρτυρούν παράδοση στο παρί>ν, στην κυρίαρχη τάξη των πραγμάτων» (σ. 180). Ο ΓΙ.ΙΙ. χαρακτηρίζει τον Φ. Νίτσε προάγγελο και πνευματικό πατέρα του μεταμοντέρνου, συγκαταλέγονται:; στους εκ των πραγμάτων προδρόμους αυτού του ρεύματος τον Os\νald Spcngler, τον Ζίγκμουντ Φρόιντ, τον Ορτέγκα υ Γκασσέτ, τον Γκέοργκ Ζίμμελ, τον Μάρτιν Χάϊντεγκερ, τον Καρλ Ι'ιάσπερς, τον Α. Καμύ, κ.ά.

17 85 Κατά τον συγγραφέα, η παραδοσιακή αντίληψη για την αλιiθεια ως ιδιίηητα εκείνης της γνώσης που αντανακλά και αναπαριστά πιστά την αντικειμενικιi πραγματικότητα και που αποτελεί δύναμη χειραφέτησιlς και προόδου, υπονομεύεται από το θετικισμό. Ο τελευταίος, «προσέδωσε στην αλήθεια μιαν ιδιαιτέρως τυπική διάστασι1, καλλιεργώντας την αντίληψη ότι αυτι; μπορεί να ανακαλυφθεί διαμέσου αποπροσωποποιημένων, ιδεολογικά και πολιτικά ουδέτερων, ευκόλως μετριiσιμων και αξιολογήσιμων διαδικασιών. Η μεταμοντέρνα σκέψη πολιτικοποιεί την έννοια της αλιiθειας, τη συνδέει με σχέσεις και δίκτυα εξουσίας τα οποία ορίζουν τους κανόνες και τις διαδικασίες νομιμοποίησής της, τα καθεστώτα αλήθειας. Αληθές δεν είναι αυτί) που αντιστοιχεί σε κάτι αντικειμενικό με βάση κάποια ουδέτερα, καθολικώς αποδεκτά κριτήρια, αλλά οτιδήποτε ορίζεται και επιβάλλεται ως τέτοιο απ<) θεσμούς επιφορτισμένους με τη διαχείριση της γνώσης» (σ ), πρωτίστως δε από κριτήρια αποτελεσματικής εμπλοκι;ς της γνώσης σε οικονομικές δραστηριότητες και υπαγωγιiς της σε χρησιμοθηρικές σκοπιμότητες. Ωστόσο, «η απαξίωση την έννοιας της αλιiθειας υποσκάπτει όλο το οικοδόμημα της εκπαίδευσι1ς. Α ν τίποτε δεν μπορεί να θεωρηθεί αληθινό, βάσει κοινών- αντικειμενικών κριτηρίων, τότε τίποτε δεν μπορεί να επιλεγεί ως έγκυρη και άξια μετάδοσης γνώση. Συνακόλουθα, ακυρώνεται η σημασία της εκπαιδευτικι;ς σκοποθεσίας» (σ. 187). Ο Π.Π. Θεωρεί ότι «χαρακτηρι- σηκό γνώρισμα της κρίσης της μεταμοντέρνας συνείδησης είναι η απομάκρυνση απ<) ενοποιητικές, ολιστικές θεωρι;σεις της κοινωνίας, από τι1ν εξέταση των κοινωνικών σχέσεων ως συνόλου καθολικών, καθοριζόμενων από ιστορικές νομοτέλειες δεσμών μεταξύ των ανθρώπων, καθώς και η απαξίωση ιδεωδών και προταγμάτων που αποσκοπούν στο ριζικό μετασχη ματισμό της ολότητας των κοινωνικών σχέσεων» (σ. 189). Πίσω από όλα αυτά βρίσκεται μια στάση κομφορμισμού. tπιπλέον, «η αδυναμία θεωρητικι;ς εξέτασης της καθολικότητας των κοινωνικών σχέσεων ενισχύεται και από την ευρεία υποκατάσταση της κοινωνικι;ς θεωρίας από τις περιβ6ητες πολιτισμικές σπουδές, με αποτέλεσμα οι συγκροτημένες στο παρελθόν εξειδικευμένες θεωρητικές έννοιες ωπως φερ' ειπείν οι μαρξιστικές κατι1γ<ψίες του κοινωνικο-οικονομικού σχη ματισμού, των παραγωγικών δυνάμεων, των σχέσεων παραγωγής, των κοινωνικών τάξεων, των μορφών κοινωνικής συνείδησι1ς, της ιδεολογίας κλπ), που χρησίμευαν ως μέσα ακριβούς ανάλυσης και κατανόησης των κοινωνικών σχέσεων και που συνάμα υποχρέωναν τον ερευνητιi σε αυστηρές διαδικασίες θεωρητικού συλλογισμού, να απορρίπτονται υπέρ της αυθαίρετης αναγωγής κάθε κοινωνικού φαινομένου σε πολιτισμικό. Η έννοια του πολιτισμού καταλιiγει να δηλώνει τα πάντα και τίποτε. Και βεβαίως, εντός της ακατάσχετι1ς πολιτισμολογίας οι ποικίλες κοινωνικές σχέσεις και αντιθέσεις αντιμετωπίζονται πλέον ως ζητιiματα "' ο Ν ο

18 86 πολυπολιτισμικότητας και διαπολιτισμικότητας» (σ. 192). Στην κατεύθυνση προς το μεταμοντέρνο συνεισέφερε και ο επιστημολογικός αναρχισμός τύπου /1. Feyerabend, με την απόρριψη της διάκρισης μεταξύ επιστημονικι;ς και καθημερινής γνώσης. Ωστόσο, «η παραγνώριση της επιστήμης, η περιφρόνηση των επιτευγμάτων της στο όνομα κάποιων εναλλακτικών, προ επιστημονικών, μη επιστημονικών ι; και aντιεπιστημονικών δοξασιών καθιστά τους ανθρώπους ανίκανους να υπάρξουν στο σύγχρονο κόσμο, να κατανοήσουν και να διαχειριστούν τα σύγχρονα μέσα παραγωγι;ς, να αντιμετωπίσουν ενεργητικά τις προκλιiσεις και αντιφάσεις που προκύπτουν από τις ποικίλες εφαρμογές της επιστι;μης» (σ. 195). Ο συγγραφέας ανασκευάζει πειστικά αυτές τις επιστημοφοβικές-τεχνοφοβικές απόψεις, καταδεικνύοντας ως βάση τους εκείνο το φετιχισμό της τεχνικι;ς που συνιστά έκφανση του φετιχισμού του κεφαλαίου. Βάσει των μεταμοντέρνων δογμάτων, «στην εκπαίδευση των νέων η θεωρητική αφιiγηση θα κριθεί προβληματικι;, ενώ θα προταχθεί η βιωματικιi μάθηση, με την οποία θα συνδεθεί η διάσωση του ατομικού και διαφορετικού, κάθε ιδιαίτερης φωνι;ς και ταυτότητας, από τις ομοιογενοποιητικές πρακτικές της παραδοσιακιiς παιδαγωγίας... Η οργανωμένη και συστηματικιi διδασκαλία ενιαίου σώματος γνώσεων θα απορριφθεί ως επιβολή της <ψοναδικιiς» αλήθειας. Τη θέση της θα πρέπει να πάρει η αυθόρμητι1 κατασκευιi από έκαστο μαθητιi της δικής του «αλιiθειας», βάσει ατομικών εμπειριών και επιθυμιών» (σ ). Εκκινώντας από τις μαρξιστικές ιδέες και απ<'> το έργο σπουδαίων εκπροσώπων της σοβιετικι;ς ψυχολογίας και παιδαγωγικής θεωρίας, όπως ο Λ.Σ. Βυγκότσκι και ο Α. Σ. Μακάρενκο, ο Π.Π. θεωρεί ότι «η εκπαίδευση δεν ταυτίζεται με την αυθόρμητη πορεία ανάπτυξης των παιδιών, ούτε διασφαλίζει απλώς την προσαρμογή τους στις λειτουργικές ανάγκες της δεδομένης οικονομικής και κοινωνικής πραγματικότητας (πράγμα που αποτελεί βασικιi επιδίωξη του προσανατολισμένου στις ανάγκες της αγοράς αστικού σχολείου), παρά συμβάλει αποφασιστικά στην ανάπτυξη των νέων ανθρώπων, δημιουργεί τις προϋποθέσεις για τη δυναμικιi εξέλιξιi τους πέραν των ορίων της κυρίαρχης πραγματικότητας. Εν προκειμένω, η εκπαίδευση αποκτά το αυθεντικό περιεχόμενό της ως «παιδαγωγικιi της προοπτικής», η οποία διαμορφώνει ανθρώπους ικανούς να αλλάζουν και να αναπτύσσουν θεμελιωδώς την κοινωνική πραγματικότητα» (σ. 205). Τουναντίον, «στο βαθμό που οι άνθρωποι αντιλαμβάνονται τους εαυτούς τους και τις αλληλεπιδράσεις τους με τους άλλους υπό το πρίσμα των κυρίαρχων σχέσεων αλλοτρίωσης και ανταγωνισμού (η καθημερινι;, εμπειρική γνώση της κοινωνικής ολότητας είναι εγκλωβισμένη σε αυτό ακριβώς το πρίσμα) στη συνείδησιi τους προβάλλει, κυρίως, η διάρρηξη και καταστροφή των κοινωνικών δεσμών, η απουσία εν<)τητας μεταξύ των ανθρώπων. ΊΌ άτομο συνειδητοποιεί τον εαυτό του ως ανταγωνιστή -εχθρίj των άλλων και η

19 8ί συνειδητοποίηση αυτιi νοηματοδοτεί και καθοδηγεί εχθρικές προς τους άλλους συμπεριφορές... η κρίση και παρακμή της γνώσης, του ειδέναι, εντός της σύγχρονης αστικής κοινωνίας υπονομεύει την ανάπτυξη του συv-ειδέναι, συμβάλλει καίρια στην παρακμή της κοινωνικτiς συνείδησης, και αντιστρόφως, η παρηκμασμένη κοινωνικτi συνείδηση καθιστά αδύνατη τι1ν ύπαρξη αυθεντικού ενδιαφέροντος για τη γνώση, συμβάλλει στην παρακμτi της γνωσιακής - μορφωτικτiς δραστηρι() τητας των ανθρώπων. Αντιθέτως, το αυθεντικό ενδιαφέρον για τη γνώση συνάπτεται με το μέγιστο ενδιαφέρον για την ανθρωπότητα, για τις ανάγκες, τα προβλήματα και τις προοπτικές ανάπτυξής της. Ως εκ τούτου η πλέον ισχυρή νοηματοδότηση της γνωσιακής δραστηριότητας συναρτάται προς τη θεμελιώδη ανάπτυξη της κοινωνικτiς συνείδησης, προς την βαθιά κατανόηση των κοινωνικών δεσμών της aτομικότητας με την ανθρωπότητα, προς την αφοσίωση στην υπόθεση της πανανθρώπινης αλληλεγγύης και της συλλογικής προόδου» (σ ). Το 6ο κεφάλαιο πραγματεύεται την ιιιδιομορφία της διαvοητικιίς εργασίας», όπως αυτή εκφράζεται στην αντιφατικότητα ανεξέλεγκτων καταστροφικών δυνάμεων και δημιουργικών δυνατοτήτων κοινωνικής χειραφέτησης στη σύγχρονη κεφαλαιοκρατία, με τη μετατροπή της επιστήμης σε άμεση παραγωγικτi δύναμη και τη βαθμιαία εισαγωγή της aυτοματοποίησης. Κατά τον Π.Π., «η διαμορφούμενη στη σύγχρονη κεφαλαιοκρατία «Οικονομία της γνώσης», δηλωτικτi της ανάπτυξης του κοινωνικού χαρακτήρα της εργασίας, έχει ως συνέπεια την εμφάνιση φαινομένων που δεν εγγράφονται στα ειδοποιά γνωρίσματα του κεφαλαιοκρατικού τρόπου παραγωγής και σηματοδοτούν, αφενός, τη δυσκολία του κεφαλαίου να ελέγξει την εργασία, αφετέρου, τις εμφανιζόμενες δυνατότητες της εργασίας να υπερβεί την εξουσία του και την ταξική κοινωνία εν γένει» (σ. 218). Οι δυνατότητες αυτές συνδέονται με εκείνες τις κατηγορίες μισθωτών εργαζομένων, «αναλυτών συμβόλων» κατά R.B.Reicl1, φορέων της «άυλης εργασίας» κατά τον Μ. l.azzar<ιto, «οι οποίοι καταπιάνονται με ποικίλες μορφές επιστημονικτ;ς, ερευνητικι;ς, σχεδιαστικής, διευθυντικής, οργανωτικτ;ς, τεχνικής, καλλιτεχνικής και εκπαιδευτικής δραστηριότητας, ως οργανικού μέρους της συνολικτiς κοινωνικής εργασίας, διαθέτοντας μεγάλες δυνατότητες επαγγελματικής αυτονομίας και aυτενέργειας» (σ. 219). Οι αλλαγές αυτές στο χαρακτήρα της εργασίας και στον τύπο του υποκειμένου κινούνται στην κατεύθυνση της άρσης του διαχωρισμού της θεωρητικιiς σύλληψης από την εκτέλεση, της παραγωγικτiς εργασίας από τη δημιουργία, με αντίστοιχη αναβάθμιση της θέσης και του ρόλου του υποκειμένου. Αυτιi η διανοητικοποίηση της παραγωγής επιτάσσει τη διερεύνηση των μέσων και των τρόπων διεξαγωγτiς της διανοητικής εργασίας. Τα τελευταία είναι συνυφασμένα με τη δημιουργικότητα και την προσωπικότητα, είναι κατ' εξοχήν μη εμπράγματα, άρα, μη αλλοτριώσιμα από τους φορείς

20 88 τους. Η όποια χρήση, κοινοποίηση, κοινωνικοποίησή τους, δεν συνιστά φθορά και απώλεια, αλλά, τουναντίον, εδραίωση και ανάπτυξη τόσο των ίδιων, όσο και του εργαζόμενου, ως φορέα εκείνης της παραγωγικής δύναμης που συνιστά «γενική νοημοσύνη». Η ολότητα τηc; ζωντανής εργασίας, ο συλλογικός εργαζόμενος, μεταβάλλεται λόγω των ωc; άνω αλλαγών του χαρακτήρα τηc; εργασίας. Η τελευταία αποκτά χαρακτηριστικά ψαζικής διανοητικότητας» (Ρ. Virno) ιi «διάχυτης διανοητικότητας» (C. Vercellone) περικλείοντας και μη αντικειμενοποιήσιμα σε τεχνολογικές διατάξεις γνωσιακά στοιχεία, γλωσσικές ικανότητες, ερευνητικιi στάση, νοητικέc; ικανότητεc; και αυτο-αναστοχασμό, με παρόντα σε κάθε φάση της τα πνευματικά επιτεύγματα της aνθρωπότητας. Ο άμεσα συλλογικός χαρακτήρας τηc; «άυλης εργασίας» συνδέεται με δομές και λειτουργίες δικτύων και ροών, υπερβαίνει τη διάκριση μεταξύ του χρόνου τηc; δραστηριότητας και του χρόνου της σχόλης, ενώ παράγει και αναπαράγει μορφές επικοινωνίας, κοινωνικές σχέσεις δημιουργικού αμοιβαίου εμπλουτισμού. Τα παραπάνω γίνονται όλο και πιο μη συμβατά με τιc; δυνάμεις τηc; εμπορευματικιic; οικονομίας. Ιδιαίτερη σημασία έχει κατά το συγγραφέα το φαινόμενο τηc; «βασισμένης στα κοινά ομότιμης παραγωγής» (con1n1ons-bascd peer production), με χαρακτηριστικό το κίνημα ελεύθερου λογισμικού Ι λογισμικού ανοικτού κώδικα, τη δημιουργία μεγάλων βάσεων δεδομένων και ηλεκτρονικών εγκυκλοπαιδειών ιi την εκπόνηση ερευνητικών προγραμμάτων με την ηθικιi δέσμευση τα παραγόμενα σε εθελοντική βάση προϊόντα να παραμένουν ελεύθερα για αντιγραφή και χριiση, να μπορούν να γίνουν κτήμα της aνθρωπότητας, εκτός του πεδίου του εμπορευματικού τομέα και τηc; ιδιωτικιic; ιδιοποίησης. Ο λεγόμενος «δικτυοκρατικός καπιταλισμός» (netarchical capitalism), επιδιώκει (και σε σημαντικό βαθμό επιτυγχάνει και ενίοτε κατευθύνει) την ενσωμάτωση και εκμετάλλευση παρόμοιων δραστηριοτήτων και σχέσεων. Ωστόσο, οι τελευταίες, όλο και πιο ανάγλυφα παραπέμπουν από τη φύση τους σε μιαν άλλη προοπτικιi παραγωγικής δραστηριότητας, «σαφώς πέραν των νόμων τηc; κεφαλαιοκρατικής κοινωνίας, κατεξοχήν ελεύθερη και συνεργατικιi, στη βάση τηc; κοινοκτημοσύνης των παραγόμενων πολιτισμικών αγαθών>> (σ. 226), στον αντίποδα τηc; αλλοτρίωσης, σε βαθμό που να θεωρούνται πλέον έκφραση μιας νέας ανερχόμενης κοινωνικής δύναμης, ενόc; κινιiματοc; ισοδύναμου του σοσιαλιστικού κινήματος τηc; βιομηχανικιic; εποχιiς. Ο έλεγχος επί του σώματος του φορέα της χειρωνακτικής εργασίας μέσω οργανωτικών και τεχνολογικών όρων υπαγωγιic; του στην παραγωγική διαδικασία, με αυστηρά οριοθετημένο τον εργάσιμο χρόνο δαπάνης-ανάλωσης της εργασιακής δύναμης από τον ελεύθερο χρόνο αποκατάστασηc;-ανάκτησηc; της εργασιακής δύναμης (αναγόμενο κυρίως σε σχόλη και εκτονωτική διασκέδαση) και η αντίστοιχη κυριαρχία εξωτερικών κινήτρων (ποινών και aνταμοιβών, συνδεδεμένων κατ' εξοχήν με

Κεφάλαιο και κράτος: Από τα Grundrisse στο Κεφάλαιο και πίσω πάλι

Κεφάλαιο και κράτος: Από τα Grundrisse στο Κεφάλαιο και πίσω πάλι Κεφάλαιο και κράτος: Από τα Grundrisse στο Κεφάλαιο και πίσω πάλι Γιώργος Οικονομάκης geconom@central.ntua.gr Μάνια Μαρκάκη maniam@central.ntua.gr Συνεργασία: Φίλιππος Μπούρας Κομβικό-συστατικό στοιχείο

Διαβάστε περισσότερα

Επιδιώξεις της παιδαγωγικής διαδικασίας. Σκοποί

Επιδιώξεις της παιδαγωγικής διαδικασίας. Σκοποί Επιδιώξεις της παιδαγωγικής διαδικασίας Σκοποί Θεματικές ενότητες Διαμόρφωση των σκοπών της αγωγής Ιστορική εξέλιξη των σκοπών της αγωγής Σύγχρονος προβληματισμός http://users.uoa.gr/~dhatziha/ Διαφάνεια:

Διαβάστε περισσότερα

Σκοποί της παιδαγωγικής διαδικασίας

Σκοποί της παιδαγωγικής διαδικασίας Σκοποί της παιδαγωγικής διαδικασίας Θεματικές ενότητες Διαμόρφωση των σκοπών της αγωγής Ιστορική εξέλιξη των σκοπών της αγωγής Σύγχρονος προβληματισμός Διαμόρφωση των σκοπών της αγωγής Η παιδαγωγική διαδικασία

Διαβάστε περισσότερα

ΕΝΟΤΗΤΑ 3: ΣΚΟΠΟI ΚΑΙ ΣΤΟΧΟΙ ΤΗΣ ΑΓΩΓΗΣ

ΕΝΟΤΗΤΑ 3: ΣΚΟΠΟI ΚΑΙ ΣΤΟΧΟΙ ΤΗΣ ΑΓΩΓΗΣ ΕΝΟΤΗΤΑ 3: ΣΚΟΠΟI ΚΑΙ ΣΤΟΧΟΙ ΤΗΣ ΑΓΩΓΗΣ Αγωγή α) Σύνολο από σκόπιμες, προγραμματισμένες και μεθοδευμένες ενέργειες και επιδράσεις (β) Διαδικασίες και επιδράσεις του ευρύτερου κοινωνικο-πολιτιστικού περιβάλλοντος

Διαβάστε περισσότερα

ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΚΑΙ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΚΑΙ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΚΑΙ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ (μάθημα επιλογής) Α τάξη Γενικού Λυκείου Α) Αναλυτικό Πρόγραμμα Σπουδών (ΑΠΣ) Στο πλαίσιο της διδασκαλίας του μαθήματος επιλογής «Ελληνικός και Ευρωπαϊκός πολιτισμός»,

Διαβάστε περισσότερα

ΕΙΣΑΓΩΓΗ. Ένας κόσμος ραγδαίων αλλαγών

ΕΙΣΑΓΩΓΗ. Ένας κόσμος ραγδαίων αλλαγών Ένας κόσμος ραγδαίων αλλαγών Α Η εποχή μας γνωρίζει την ευρύτατη διείσδυση της γνώσης σχεδόν σε όλους τους τομείς της κοινωνικής ζωής και την ανάδειξη της μόρφωσης σε κομβική δραστηριότητα του ανθρώπινου

Διαβάστε περισσότερα

«Παιδαγωγική προσέγγιση της ελληνικής ιστορίας και του πολιτισμού μέσω τηλεκπαίδευσης (e-learning)»

«Παιδαγωγική προσέγγιση της ελληνικής ιστορίας και του πολιτισμού μέσω τηλεκπαίδευσης (e-learning)» «Παιδαγωγική προσέγγιση της ελληνικής ιστορίας και του πολιτισμού μέσω τηλεκπαίδευσης (e-learning)» Εισαγωγικά Στη σημερινή πρώτη μας συνάντηση θα επιχειρήσουμε να παρουσιάσουμε με απλό και ευσύνοπτο τρόπο

Διαβάστε περισσότερα

ΓΕΝEΣΗ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ ΤΟΥ ΣΧΟΛΕΙΟΥ Κοινωνίες αγροτικού τύπου (παραδοσιακές, στατικές κοινωνίες)

ΓΕΝEΣΗ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ ΤΟΥ ΣΧΟΛΕΙΟΥ Κοινωνίες αγροτικού τύπου (παραδοσιακές, στατικές κοινωνίες) ΓΕΝEΣΗ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ ΤΟΥ ΣΧΟΛΕΙΟΥ Κοινωνίες αγροτικού τύπου (παραδοσιακές, στατικές κοινωνίες) Αξίες αδιαµφισβήτητες από γενιά σε γενιά Οι σχέσεις καθορισµένες από ήθη και έθιµα Εξωτερική ηθική Κοινωνίες

Διαβάστε περισσότερα

Αυθεντικό πλαίσιο μάθησης και διδασκαλίας για ένα σχολείο που μαθαίνει. Κατερίνα Κασιμάτη Επικ. Καθηγήτρια Παιδαγωγικού Τμήματος ΑΣΠΑΙΤΕ

Αυθεντικό πλαίσιο μάθησης και διδασκαλίας για ένα σχολείο που μαθαίνει. Κατερίνα Κασιμάτη Επικ. Καθηγήτρια Παιδαγωγικού Τμήματος ΑΣΠΑΙΤΕ Αυθεντικό πλαίσιο μάθησης και διδασκαλίας για ένα σχολείο που μαθαίνει Κατερίνα Κασιμάτη Επικ. Καθηγήτρια Παιδαγωγικού Τμήματος ΑΣΠΑΙΤΕ Ορισμός αυθεντικής μάθησης Αυθεντική μάθηση είναι η μάθηση που έχει

Διαβάστε περισσότερα

Η σύγχρονη εργατική τάξη και το κίνημά της (2) Συντάχθηκε απο τον/την ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ Παρασκευή, 11 Σεπτέμβριος :57

Η σύγχρονη εργατική τάξη και το κίνημά της (2) Συντάχθηκε απο τον/την ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ Παρασκευή, 11 Σεπτέμβριος :57 Για την πληρέστερη κατανόηση της μεθοδολογίας, με την οποία γίνεται από το μαρξισμό ο διαχωρισμός της αστικής κοινωνίας στο σύνολό της σε τάξεις, είναι απαραίτητο να αναφέρουμε τον κλασικό ορισμό που έδωσε

Διαβάστε περισσότερα

ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ

ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ Α1 Ο συγγραφέας διευκρινίζει τη σημασία των όρων παιδεία και εκπαίδευση. Η παιδεία είναι μία ευρεία έννοια. Η λέξη απαντάται σε αρχαιοελληνικά κείμενα

Διαβάστε περισσότερα

Εισαγωγή. ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ: Κουλτούρα και Διδασκαλία

Εισαγωγή. ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ: Κουλτούρα και Διδασκαλία The project Εισαγωγή ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ: Κουλτούρα και Διδασκαλία ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ: Κουλτούρα και διδασκαλία Στόχοι Να κατανοήσετε τις έννοιες της κοινωνικοπολιτισμικής ετερότητας και ένταξης στο χώρο της

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: Νάκου Αλεξάνδρα Εισαγωγή στις Επιστήμες της Αγωγής Ο όρος ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ ΤΗΣ ΑΓΩΓΗΣ δημιουργεί μία αίσθηση ασάφειας αφού επιδέχεται πολλές εξηγήσεις. Υπάρχει συνεχής διάλογος και προβληματισμός ακόμα

Διαβάστε περισσότερα

ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗ ΚΑΙ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΟΤΗΤΑ 15

ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗ ΚΑΙ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΟΤΗΤΑ 15 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Η δημιουργικότητα είναι η λειτουργία που επιτρέπει στο νου να πραγματοποιήσει ένα άλμα, πολλές φορές εκτός του αναμενόμενου πλαισίου, να αναδιατάξει τα δεδομένα με απρόσμενο τρόπο, υπερβαίνοντας

Διαβάστε περισσότερα

Αναπτυξιακή Ψυχολογία. Διάλεξη 6: Η ανάπτυξη της εικόνας εαυτού - αυτοαντίληψης

Αναπτυξιακή Ψυχολογία. Διάλεξη 6: Η ανάπτυξη της εικόνας εαυτού - αυτοαντίληψης Αναπτυξιακή Ψυχολογία Διάλεξη 6: Η ανάπτυξη της εικόνας εαυτού - αυτοαντίληψης Θέματα διάλεξης Η σημασία της αυτοαντίληψης Η φύση και το περιεχόμενο της αυτοαντίληψης Η ανάπτυξη της αυτοαντίληψης Παράγοντες

Διαβάστε περισσότερα

ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ: ΔΟΜΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΗΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ

ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ: ΔΟΜΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΗΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΤΜΗΜΑ ΔΗΜΟΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ: ΔΟΜΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΗΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ ΑΝΤΩΝΙΟΣ ΧΡ. ΜΠΟΥΡΑΣ Σκοπός του Μαθήματος Σκοπός του μαθήματος είναι η εισαγωγή στη

Διαβάστε περισσότερα

ENA, Ινστιτούτο Εναλλακτικών Πολιτικών Ζαλοκώστα 8, 2ος όροφος T enainstitute.org

ENA, Ινστιτούτο Εναλλακτικών Πολιτικών Ζαλοκώστα 8, 2ος όροφος T enainstitute.org Ιδρυτική Διακήρυξη 1. 2. 3. Το Ινστιτούτο Εναλλακτικών Πολιτικών - ΕΝΑ ενεργοποιείται σε μια κρίσιμη για την Ελλάδα περίοδο. Σε μια περίοδο κατά την οποία οι κοινωνικοί και πολιτικοί θεσμοί λειτουργούν

Διαβάστε περισσότερα

Κάθε επιλογή, κάθε ενέργεια ή εκδήλωση του νηπιαγωγού κατά τη διάρκεια της εκπαιδευτικής διαδικασίας είναι σε άμεση συνάρτηση με τις προσδοκίες, που

Κάθε επιλογή, κάθε ενέργεια ή εκδήλωση του νηπιαγωγού κατά τη διάρκεια της εκπαιδευτικής διαδικασίας είναι σε άμεση συνάρτηση με τις προσδοκίες, που ΕΙΣΑΓΩΓΗ Οι προσδοκίες, που καλλιεργούμε για τα παιδιά, εμείς οι εκπαιδευτικοί, αναφέρονται σε γενικά κοινωνικά χαρακτηριστικά και παράλληλα σε ατομικά ιδιοσυγκρασιακά. Τέτοια γενικά κοινωνικο-συναισθηματικά

Διαβάστε περισσότερα

Πολιτική Ποιότητας Τμήματος Οικονομικών Επιστημών Πανεπιστημίου Πατρών

Πολιτική Ποιότητας Τμήματος Οικονομικών Επιστημών Πανεπιστημίου Πατρών Πολιτική Ποιότητας Τμήματος Οικονομικών Επιστημών Πανεπιστημίου Πατρών Το Τμήμα Οικονομικών Επιστημών (ΤΟΕ) του Πανεπιστημίου Πατρών σε συνεργασία με την Μονάδα Διασφάλισης Ποιότητας (ΜΟΔΙΠ) και τις αρμόδιες

Διαβάστε περισσότερα

Γεωργικές Εφαρμογές και Εκπαίδευση για την Αειφόρο Αγροτική Ανάπτυξη

Γεωργικές Εφαρμογές και Εκπαίδευση για την Αειφόρο Αγροτική Ανάπτυξη Γεωργικές Εφαρμογές και Εκπαίδευση για την Αειφόρο Αγροτική Ανάπτυξη Α. Κουτσούρης Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών koutsouris@aua.gr Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ Tο ανθρώπινο στοιχείο είναι μοναδικής σημασίας

Διαβάστε περισσότερα

Εισαγωγή στην Παιδαγωγική

Εισαγωγή στην Παιδαγωγική Εισαγωγή στην Παιδαγωγική ΤΜΗΜΑ ΑΓΓΛΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ ΚΑΙ ΦΙΛΟΛΟΓΙΑΣ Χειμερινό εξάμηνο 2016-2017 Διδάσκουσα: Μαρία Δασκολιά Επίκουρη καθηγήτρια Τμήμα Φ.Π.Ψ. Θεματική του μαθήματος Έννοια και εξέλιξη της Παιδαγωγικής

Διαβάστε περισσότερα

12 Ο ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΟΣ ΧΟΡΟΣ στην εκπαιδευση

12 Ο ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΟΣ ΧΟΡΟΣ στην εκπαιδευση προλογοσ Το βιβλίο αυτό αποτελεί καρπό πολύχρονης ενασχόλησης με τη θεωρητική μελέτη και την πρακτική εφαρμογή του παραδοσιακού χορού και γράφτηκε με την προσδοκία να καλύψει ένα κενό όσον αφορά το αντικείμενο

Διαβάστε περισσότερα

1. Γένεση, καταβολές καιεξέλιξητηςπε

1. Γένεση, καταβολές καιεξέλιξητηςπε 1. Γένεση, καταβολές καιεξέλιξητηςπε Η Περιβαλλοντική Εκπαίδευση γεννιέται. Πότε; Η ΠΕ γεννιέται και διαµορφώνεται σε αυτόνοµο πεδίο στις δεκαετίες 1960 1970 Πώς; Προέρχεται από τη συνειδητοποίηση του

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΤΜΗΜΑ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΗΣ ΑΓΩΓΗΣ

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΤΜΗΜΑ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΗΣ ΑΓΩΓΗΣ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΤΜΗΜΑ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΗΣ ΑΓΩΓΗΣ ΔΙΔΑΚΤΟΡΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΤΗΝ ΕΙΔΙΚΗ ΚΑΙ ΕΝΙΑΙΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΣΚΟΠΟΣ Το διδακτορικό πρόγραμμα στην Ειδική και Ενιαία Εκπαίδευση αποσκοπεί στην εμβάθυνση και κριτική

Διαβάστε περισσότερα

Τα Διδακτικά Σενάρια και οι Προδιαγραφές τους. του Σταύρου Κοκκαλίδη. Μαθηματικού

Τα Διδακτικά Σενάρια και οι Προδιαγραφές τους. του Σταύρου Κοκκαλίδη. Μαθηματικού Τα Διδακτικά Σενάρια και οι Προδιαγραφές τους του Σταύρου Κοκκαλίδη Μαθηματικού Διευθυντή του Γυμνασίου Αρχαγγέλου Ρόδου-Εκπαιδευτή Στα προγράμματα Β Επιπέδου στις ΤΠΕ Ορισμός της έννοιας του σεναρίου.

Διαβάστε περισσότερα

ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ

ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ 1 ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ 1. Εισαγωγή Το μάθημα εισάγει τους μαθητές και τις μαθήτριες στην σύγχρονη οικονομική επιστήμη, τόσο σε επίπεδο μικροοικονομίας αλλά και σε επίπεδο μακροοικονομίας. Ο προσανατολισμός

Διαβάστε περισσότερα

Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης

Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης Βεμπεριανές απόψεις για την Εκπαίδευση Διδάσκων: Δρ. Βασίλης Ντακούμης 1 Διάγραμμα της παρουσίασης Μάθημα 12ο (σελ. 274 282) 2 Max Weber (1864 1920) Βεμπεριανές απόψεις για

Διαβάστε περισσότερα

Παιδαγωγικές δραστηριότητες μοντελοποίησης με χρήση ανοικτών υπολογιστικών περιβαλλόντων

Παιδαγωγικές δραστηριότητες μοντελοποίησης με χρήση ανοικτών υπολογιστικών περιβαλλόντων Παιδαγωγικές δραστηριότητες μοντελοποίησης με χρήση ανοικτών υπολογιστικών περιβαλλόντων Βασίλης Κόμης, Επίκουρος Καθηγητής Ερευνητική Ομάδα «ΤΠΕ στην Εκπαίδευση» Τμήμα Επιστημών της Εκπαίδευσης και της

Διαβάστε περισσότερα

1. Η σκοπιμότητα της ένταξης εργαλείων ψηφιακής τεχνολογίας στη Μαθηματική Εκπαίδευση

1. Η σκοπιμότητα της ένταξης εργαλείων ψηφιακής τεχνολογίας στη Μαθηματική Εκπαίδευση 1. Η σκοπιμότητα της ένταξης εργαλείων ψηφιακής τεχνολογίας στη Μαθηματική Εκπαίδευση Στη βασική παιδεία, τα μαθηματικά διδάσκονται με στατικά μέσα α) πίνακα/χαρτιού β) κιμωλίας/στυλού γ) χάρτινου βιβλίου.

Διαβάστε περισσότερα

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ ΤΜΗΜΑ ΘΕΑΤΡΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ Διδάσκουσα: Μαρία Δασκολιά Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Τμήμα Φ.Π.Ψ. Εαρινό εξάμηνο 2018-2019 ΕΝΟΤΗΤΑ 2: ΒΑΣΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ ΤΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΗΣ ΑΓΩΓΗΣ Η επιστημονική

Διαβάστε περισσότερα

Δ.Ε.Π.Π.Σ. Α.Π.Σ. & ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ. Δρ Δημήτριος Γκότζος

Δ.Ε.Π.Π.Σ. Α.Π.Σ. & ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ. Δρ Δημήτριος Γκότζος Δ.Ε.Π.Π.Σ. Α.Π.Σ. & ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ Δρ Δημήτριος Γκότζος Γενικές αρχές της εκπαίδευσης Παροχή γενικής παιδείας Καλλιέργεια δεξιοτήτων του μαθητή και η ανάδειξη των ενδιαφερόντων του Η εξασφάλιση ίσων ευκαιριών

Διαβάστε περισσότερα

Ηγεσία και Διοικηση. Αποτελεσματική Ηγεσία στο Χώρο της Εργασίας

Ηγεσία και Διοικηση. Αποτελεσματική Ηγεσία στο Χώρο της Εργασίας Ηγεσία και Διοικηση Αποτελεσματική Ηγεσία στο Χώρο της Εργασίας 1. Η έννοια της αποτελεσματικής ηγεσίας Είναι σημαντικό να ξεκαθαρίσουμε πως η έννοια της ηγεσίας δεν είναι ταυτόσημη με τις έννοιες της

Διαβάστε περισσότερα

Ο Ρόλος του Κριτικού Στοχασμού στη Μάθηση και Εκπαίδευση Ενηλίκων

Ο Ρόλος του Κριτικού Στοχασμού στη Μάθηση και Εκπαίδευση Ενηλίκων ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Ο Ρόλος του Κριτικού Στοχασμού στη Μάθηση και Εκπαίδευση Ενηλίκων Ενότητα 11: Κριτικός Στοχασμός και Ενδυνάμωση Γιώργος Κ. Ζαρίφης Τμήμα

Διαβάστε περισσότερα

ΔΙΔΑΚΤΙΚΉ ΤΩΝ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΏΝ

ΔΙΔΑΚΤΙΚΉ ΤΩΝ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΏΝ ΔΙΔΑΚΤΙΚΉ ΤΩΝ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΏΝ 2. Εκπαιδευτικό Λογισμικό για τα Μαθηματικά 2.1 Κύρια χαρακτηριστικά του εκπαιδευτικού λογισμικού για την Διδακτική των Μαθηματικών 2.2 Κατηγορίες εκπαιδευτικού λογισμικού για

Διαβάστε περισσότερα

Τι είναι οι αξίες και ποια η σχέση τους με την εκπαίδευση; Σε τι διαφέρουν από τις στάσεις και τις πεποιθήσεις; Πώς ταξινομούνται οι αξίες;

Τι είναι οι αξίες και ποια η σχέση τους με την εκπαίδευση; Σε τι διαφέρουν από τις στάσεις και τις πεποιθήσεις; Πώς ταξινομούνται οι αξίες; Τι είναι οι αξίες και ποια η σχέση τους με την εκπαίδευση; Σε τι διαφέρουν από τις στάσεις και τις πεποιθήσεις; Πώς ταξινομούνται οι αξίες; Δρ. Δημήτριος Γκότζος 1. ΟΡΙΣΜΟΣ Αξία: Θα ήταν ουτοπικό να δοθεί

Διαβάστε περισσότερα

Υ.Α Γ2/6646/ Επιµόρφωση καθηγητών στο ΣΕΠ και τη Επαγγελµατική Συµβουλευτική

Υ.Α Γ2/6646/ Επιµόρφωση καθηγητών στο ΣΕΠ και τη Επαγγελµατική Συµβουλευτική Υ.Α Γ2/6646/20-11-97 Επιµόρφωση καθηγητών στο ΣΕΠ και τη Επαγγελµατική Συµβουλευτική ΥΠΕΠΘ-Γ2/6646120.Ι 1.97 Ενηµέρωση για το πρόγραµµα επιµόρφωσης Καθηγητών στο Σχολικό Επαγγελµατικό Προσανατολισµό και

Διαβάστε περισσότερα

Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης

Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης Συγκρουσιακές Θεωρήσεις Διδάσκων: Δρ. Βασίλης Ντακούμης 1 Διάγραμμα της παρουσίασης Μάθημα 5ο (σελ. 128 136) Οι θέσεις του Althusser Οι θέσεις του Gramsci 2 Karl Marx (1818-1883)

Διαβάστε περισσότερα

ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΓΙΑ ΤΗ ΜΑΘΗΣΗ ΚΑΙ ΤΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΣΤΗΝ ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ

ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΓΙΑ ΤΗ ΜΑΘΗΣΗ ΚΑΙ ΤΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΣΤΗΝ ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΓΙΑ ΤΗ ΜΑΘΗΣΗ ΚΑΙ ΤΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΣΤΗΝ ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΑΝΑΓΝΩΡΙΖΟΝΤΑΣ ΤΗ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΟΤΗΤΑ & ΑΝΑΠΤΥΣΣΟΝΤΑΣ ΔΙΑΦΟΡΟΠΟΙΗΜΕΝΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ Διαστάσεις της διαφορετικότητας Τα παιδιά προέρχονται

Διαβάστε περισσότερα

ΑΝΑΛΥΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ. Κατερίνα Κασιμάτη, Επίκ. Καθηγήτρια Παιδαγωγικoύ Τμήματος, Α.Σ.ΠΑΙ.Τ.Ε.

ΑΝΑΛΥΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ. Κατερίνα Κασιμάτη, Επίκ. Καθηγήτρια Παιδαγωγικoύ Τμήματος, Α.Σ.ΠΑΙ.Τ.Ε. ΑΝΑΛΥΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ Κατερίνα Κασιμάτη, Επίκ. Καθηγήτρια Παιδαγωγικoύ Τμήματος, Α.Σ.ΠΑΙ.Τ.Ε. Η ΠΟΙΟΤΗΤΑ ΣΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΕΠΙΠΕΔΟ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ -ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ -ΑΝΑΛΥΤΙΚΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΜΑΚΡΟΕΠΙΠΕΔΟ Ο ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ

Διαβάστε περισσότερα

ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΠΑΙΔΕΙΑ Α ΓΕΛ - Β ΕΣΠΕΡΙΝΑ

ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΠΑΙΔΕΙΑ Α ΓΕΛ - Β ΕΣΠΕΡΙΝΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΠΑΙΔΕΙΑ Α ΓΕΛ - Β ΕΣΠΕΡΙΝΑ Το βιβλίο για το μάθημα «Πολιτική Παιδεία» (Οικονομία - Πολιτικοί Θεσμοί και Αρχές Δικαίου και Κοινωνιολογία) αποτελεί σύνθεση μερών τριών ήδη υπαρχόντων βιβλίων (Αρχές

Διαβάστε περισσότερα

ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΠΕΙΡΑΙΩΣ

ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΠΕΙΡΑΙΩΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΠΕΙΡΑΙΩΣ Το Όραμα του Πανεπιστημίου Πειραιώς είναι: να είναι ένα Ίδρυμα διεθνούς κύρους στο σύγχρονο Ακαδημαϊκό Χάρτη και να αναγνωρίζεται για: την αριστεία στην εκπαίδευση και

Διαβάστε περισσότερα

ΑΝΘΡΩΠΟΓΕΩΓΡΑΦΙΑ- ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΤΟΥ ΧΩΡΟΥ κ. ΦΟΥΤΑΚΗΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΤΜΗΜΑ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΤΕ ΚΑΙ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΤΟΠΟΓΡΑΦΙΑΣ &ΓΕΩΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗΣ ΤΕ

ΑΝΘΡΩΠΟΓΕΩΓΡΑΦΙΑ- ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΤΟΥ ΧΩΡΟΥ κ. ΦΟΥΤΑΚΗΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΤΜΗΜΑ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΤΕ ΚΑΙ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΤΟΠΟΓΡΑΦΙΑΣ &ΓΕΩΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗΣ ΤΕ ΑΝΘΡΩΠΟΓΕΩΓΡΑΦΙΑ- ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΤΟΥ ΧΩΡΟΥ κ. ΦΟΥΤΑΚΗΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΤΜΗΜΑ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΤΕ ΚΑΙ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΤΟΠΟΓΡΑΦΙΑΣ &ΓΕΩΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗΣ ΤΕ 1 Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης

Διαβάστε περισσότερα

ΕΝΝΟΙΑ ΚΑΙ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΤΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΕΙΦΟΡΟ ΑΝΑΠΤΥΞΗ. Δρ Αραβέλλα Ζαχαρίου

ΕΝΝΟΙΑ ΚΑΙ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΤΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΕΙΦΟΡΟ ΑΝΑΠΤΥΞΗ. Δρ Αραβέλλα Ζαχαρίου Η Εκπαίδευση για την Αειφόρο Ανάπτυξη ως πλαίσιο Εκπαίδευσης Νεοδιορισθέντων Εκπαιδευτικών: Ποιοτικοί Εκπαιδευτικοί για Ποιοτική Εκπαίδευση ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΕΣ/ΠΑΙΔΙ/0308(ΒΙΕ)/07 ΕΝΝΟΙΑ ΚΑΙ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΤΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ

Διαβάστε περισσότερα

Κοινωνιολογία της Αγροτικής Ανάπτυξης

Κοινωνιολογία της Αγροτικής Ανάπτυξης Κοινωνιολογία της Αγροτικής Ανάπτυξης ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ «Ολοκληρωμένη Ανάπτυξη και Διαχείριση του Αγροτικού Χώρου» Ενότητα 2: Αγροτική Κοινότητα και Αγροτικός Μετασχηματισμός (1/2) 2ΔΩ Διδάσκων:

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ Η/Υ

ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ Η/Υ ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΑΝΩΤΑΤΗ ΣΧΟΛΗ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗΣ ΚΑΙ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ Η/Υ ΘΕΜΑΤΑ ΕΝΟΤΗΤΑΣ ΣΙΑΣΙΑΚΟΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟΣ ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΕΝΟΤΗΤΑΣ «ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ

Διαβάστε περισσότερα

Διδακτική της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης

Διδακτική της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Διδακτική της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Ενότητα 01: Προβληματική της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Πολυξένη Ράγκου Άδειες Χρήσης Το παρόν

Διαβάστε περισσότερα

«Στρατηγική Ανάπτυξης Δεξιοτήτων του Ανθρώπινου Δυναμικού των Επιχειρήσεων» Χρήστος Α. Ιωάννου, Διευθυντής Τομέας Απασχόλησης και Αγοράς Εργασίας ΣΕΒ

«Στρατηγική Ανάπτυξης Δεξιοτήτων του Ανθρώπινου Δυναμικού των Επιχειρήσεων» Χρήστος Α. Ιωάννου, Διευθυντής Τομέας Απασχόλησης και Αγοράς Εργασίας ΣΕΒ «Στρατηγική Ανάπτυξης Δεξιοτήτων του Ανθρώπινου Δυναμικού των Επιχειρήσεων» Χρήστος Α. Ιωάννου, Διευθυντής Τομέας Απασχόλησης και Αγοράς Εργασίας ΣΕΒ Γιατί χρειαζόμαστε μία στρατηγική ανάπτυξης δεξιοτήτων

Διαβάστε περισσότερα

α. η παροχή γενικής παιδείας, β. η καλλιέργεια των δεξιοτήτων του μαθητή και η ανάδειξη των

α. η παροχή γενικής παιδείας, β. η καλλιέργεια των δεξιοτήτων του μαθητή και η ανάδειξη των ΔΕΠΠΣ ΑΠΣ ΓΕΝΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΤΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ α. η παροχή γενικής παιδείας, β. η καλλιέργεια των δεξιοτήτων του μαθητή και η ανάδειξη των ενδιαφερόντων του, γ. η εξασφάλιση ίσων ευκαιριών και δυνατοτήτων μάθησης

Διαβάστε περισσότερα

ΡΟΜΠΟΤΙΚΗ ΚΑΙ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ

ΡΟΜΠΟΤΙΚΗ ΚΑΙ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΡΟΜΠΟΤΙΚΗ ΚΑΙ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ Γιατί η Ρομποτική στην Εκπαίδευση; A) Τα παιδιά όταν σχεδιάζουν, κατασκευάζουν και προγραμματίζουν ρομπότ έχουν την ευκαιρία να μάθουν παίζοντας και να αναπτύξουν δεξιότητες Η

Διαβάστε περισσότερα

Δελτίο Τύπου. Η Πρόταση του Ι.Ε.Π. για το Λύκειο που κατατέθηκε στην Επιτροπή Μορφωτικών Υποθέσεων της Βουλής

Δελτίο Τύπου. Η Πρόταση του Ι.Ε.Π. για το Λύκειο που κατατέθηκε στην Επιτροπή Μορφωτικών Υποθέσεων της Βουλής Δελτίο Τύπου Η Πρόταση του Ι.Ε.Π. για το Λύκειο που κατατέθηκε στην Επιτροπή Μορφωτικών Υποθέσεων της Βουλής Αθήνα, 25-01-2017 Εισαγωγικά Είναι κοινή παραδοχή ότι το Λύκειο ως βαθμίδα έχει σε μεγάλο βαθμό

Διαβάστε περισσότερα

H Συμβολή της Υπολογιστικής Σκέψης στην Προετοιμασία του Αυριανού Πολίτη

H Συμβολή της Υπολογιστικής Σκέψης στην Προετοιμασία του Αυριανού Πολίτη H Συμβολή της Υπολογιστικής Σκέψης στην Προετοιμασία του Αυριανού Πολίτη Κοτίνη Ι., Τζελέπη Σ. Σχ. Σύμβουλοι Κ. Μακεδονίας στην οικονομία, στη τέχνη, στην επιστήμη, στις ανθρωπιστικές και κοινωνικές επιστήμες.

Διαβάστε περισσότερα

Αναλυτικό Πρόγραμμα Μαθηματικών

Αναλυτικό Πρόγραμμα Μαθηματικών Αναλυτικό Πρόγραμμα Μαθηματικών Σχεδιασμός... αντιμετωπίζει ενιαία το πλαίσιο σπουδών (Προδημοτική, Δημοτικό, Γυμνάσιο και Λύκειο), είναι συνέχεια υπό διαμόρφωση και αλλαγή, για να αντιμετωπίζει την εξέλιξη,

Διαβάστε περισσότερα

ΤΑ ΠΛΑΙΣΙΑ ΑΝΑΦΟΡΑΣ ΤΩΝ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΩΝ ΕΝΝΟΙΩΝ ΚΑΤΑ ΤΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΟΥΣ ΣΤΗΝ ΠΡΩΤΟΒΑΘΜΙΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΚΑΙ ΟΙ ΙΔΕΟΛΟΓΙΚΟΙ ΤΟΥΣ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΙ

ΤΑ ΠΛΑΙΣΙΑ ΑΝΑΦΟΡΑΣ ΤΩΝ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΩΝ ΕΝΝΟΙΩΝ ΚΑΤΑ ΤΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΟΥΣ ΣΤΗΝ ΠΡΩΤΟΒΑΘΜΙΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΚΑΙ ΟΙ ΙΔΕΟΛΟΓΙΚΟΙ ΤΟΥΣ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΙ ΤΑ ΠΛΑΙΣΙΑ ΑΝΑΦΟΡΑΣ ΤΩΝ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΩΝ ΕΝΝΟΙΩΝ ΚΑΤΑ ΤΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΟΥΣ ΣΤΗΝ ΠΡΩΤΟΒΑΘΜΙΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΚΑΙ ΟΙ ΙΔΕΟΛΟΓΙΚΟΙ ΤΟΥΣ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΙ ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΧΑΣΑΠΗΣ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΤΜΗΜΑ Δ.Ε. ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ

Διαβάστε περισσότερα

ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙ ΕΙΑΣ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΚΑΙ Γ ΤΑΞΗΣ ΕΠΑΛ (ΟΜΑ Α Β ) 2010

ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙ ΕΙΑΣ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΚΑΙ Γ ΤΑΞΗΣ ΕΠΑΛ (ΟΜΑ Α Β ) 2010 ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙ ΕΙΑΣ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΚΑΙ Γ ΤΑΞΗΣ ΕΠΑΛ (ΟΜΑ Α Β ) 2010 ΚΕΙΜΕΝΟ Με τον όρο αυτομόρφωση περιγράφουμε μία σύνθετη εκπαιδευτική διαδικασία της οποίας θεμελιώδης κινητήρια δύναμη

Διαβάστε περισσότερα

Εναλλακτικές θεωρήσεις για την εκπαίδευση και το επάγγελμα του εκπαιδευτικού

Εναλλακτικές θεωρήσεις για την εκπαίδευση και το επάγγελμα του εκπαιδευτικού Εναλλακτικές θεωρήσεις για την εκπαίδευση και το επάγγελμα του εκπαιδευτικού Η εκπαίδευση ως θεσμός κοινωνικοπολιτισμικής μεταβίβασης δομολειτουργισμός και ως θεσμός κοινωνικού μετασχηματισμού κριτική

Διαβάστε περισσότερα

Οργανωσιακή μάθηση. Εισηγητής : Δρ. Γιάννης Χατζηκιάν

Οργανωσιακή μάθηση. Εισηγητής : Δρ. Γιάννης Χατζηκιάν Οργανωσιακή μάθηση Εισηγητής : Δρ. Γιάννης Χατζηκιάν 1 Μάθηση είναι: Η δραστηριοποίηση και κατεύθυνση δυνάμεων για την όσο το δυνα-τόν καλύτερη προσαρμογή στο φυσικό και ιστορικό περιβάλλον. Η απόκτηση

Διαβάστε περισσότερα

ΕΚΘΕΣΗ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΠΡΑΚΤΙΚΗΣ ΑΣΚΗΣΗΣ

ΕΚΘΕΣΗ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΠΡΑΚΤΙΚΗΣ ΑΣΚΗΣΗΣ ΕΚΘΕΣΗ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΠΡΑΚΤΙΚΗΣ ΑΣΚΗΣΗΣ Ακαδ. Έτος 2013-2014 (Χειμερινό Εξάμηνο) ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΤΜΗΜΑ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΚΑΙ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΠΡΑΚΤΙΚΗ ΑΣΚΗΣΗ ΦΟΙΤΗΤΩΝ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΙΓΑΙΟΥ ΕΚΘΕΣΗ

Διαβάστε περισσότερα

Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης

Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης Παιδαγωγικό Τμήμα Νηπιαγωγών Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης Ενότητα 4: Εισαγωγή στην Κοινωνιολογία Επίκ. Καθηγητής: Νίκος Φωτόπουλος e-mail: nfotopoulos@uowm.gr Τηλ. Επικοινωνίας: 23850-55150 Παιδαγωγικό

Διαβάστε περισσότερα

Τίτλος Μαθήματος: Κοινωνική Παιδαγωγική και βασικές παιδαγωγικές έννοιες

Τίτλος Μαθήματος: Κοινωνική Παιδαγωγική και βασικές παιδαγωγικές έννοιες Τίτλος Μαθήματος: Κοινωνική Παιδαγωγική και βασικές παιδαγωγικές έννοιες Κωδικός Μαθήματος: ΠΔ1250 Διδάσκων Βασίλης Πανταζής, pantazisv@uth.gr Είδος Μαθήματος: Υποχρεωτικό Εξάμηνο: 1 ο, 2 ο Μονάδες ECTS:

Διαβάστε περισσότερα

Η ιστορία της παιδικής συμπεριφοράς γεννιέται από την συνύφανση αυτών των δύο γραμμών (Vygotsky 1930/ 1978, σελ. 46).

Η ιστορία της παιδικής συμπεριφοράς γεννιέται από την συνύφανση αυτών των δύο γραμμών (Vygotsky 1930/ 1978, σελ. 46). 1896 1934 2 ξεχωριστές στην καταγωγή τους γραμμές ανάπτυξης: Α) Μία πρωτόγονη, φυσική γραμμή ανάπτυξης,, αυτόνομης εκδίπλωσης των βιολογικών δομών του οργανισμού, και Β) μία πολιτισμική, ανώτερη ψυχολογική

Διαβάστε περισσότερα

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΘΕΜΑΤΩΝ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΘΕΜΑΤΩΝ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΘΕΜΑΤΩΝ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ 20-05-2004 Α. Σύμφωνα με ξένο συγγραφέα παρατηρεί ο Παπανούτσοςο βασικός λόγος που ο άσκαλος επαναπαύεται στις πνευματικές του κατακτήσεις είναι ότι οι μαθητές του

Διαβάστε περισσότερα

Ερευνητικό ερώτημα: Η εξέλιξη της τεχνολογίας της φωτογραφίας μέσω διαδοχικών απεικονίσεων της Ακρόπολης.

Ερευνητικό ερώτημα: Η εξέλιξη της τεχνολογίας της φωτογραφίας μέσω διαδοχικών απεικονίσεων της Ακρόπολης. Περιγραφή της ερευνητικής εργασίας Βασικοί σκοποί της έρευνας: Η οικοδόμηση γνώσεων όσον αφορά στη λειτουργία των φωτογραφικών τεχνικών (αναλογικών ψηφιακών) διερευνώντας το θέμα κάτω από το πρίσμα των

Διαβάστε περισσότερα

Σ1: Εκπαίδευση υψηλού επιπέδου σε όλους τους τομείς και τα επίπεδα σπουδών

Σ1: Εκπαίδευση υψηλού επιπέδου σε όλους τους τομείς και τα επίπεδα σπουδών Στρατηγικοί Στόχοι Οι στρατηγικοί στόχοι του Πανεπιστημίου Πατρών, συνιστούν τους πυλώνες προς τους οποίους προσανατολίζεται κατά συνεκτικό τρόπο η δραστηριότητα του ανθρώπινου δυναμικού και η αξιοποίηση

Διαβάστε περισσότερα

Η ΠΑΙΔΕΙΑ ΣΤΗΝ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΩΣ ΣΥΓΧΡΟΝΟΣ ΠΑΡΑΓΟΝΤΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΗΣ ΓΕΝΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ. Κώστας Ν. Τσιαντής

Η ΠΑΙΔΕΙΑ ΣΤΗΝ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΩΣ ΣΥΓΧΡΟΝΟΣ ΠΑΡΑΓΟΝΤΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΗΣ ΓΕΝΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ. Κώστας Ν. Τσιαντής Η ΠΑΙΔΕΙΑ ΣΤΗΝ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΩΣ ΣΥΓΧΡΟΝΟΣ ΠΑΡΑΓΟΝΤΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΗΣ ΓΕΝΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ Κώστας Ν. Τσιαντής Πρόβλημα που τέθηκε από τους διοργανωτές της διημερίδας Οι Έλληνες εκπαιδευτικοί

Διαβάστε περισσότερα

1. Οι Τεχνολογίες της Πληροφορίας και των Επικοινωνιών στην εκπαιδευτική διαδικασία

1. Οι Τεχνολογίες της Πληροφορίας και των Επικοινωνιών στην εκπαιδευτική διαδικασία 1. Οι Τεχνολογίες της Πληροφορίας και των Επικοινωνιών στην εκπαιδευτική διαδικασία Ο διδακτικός σχεδιασμός (instructional design) εμφανίσθηκε στην εκπαιδευτική διαδικασία και στην κατάρτιση την περίοδο

Διαβάστε περισσότερα

Ημερίδα. Διαπολιτισμική Εκπαίδευση: εκπαιδευτική πολιτική, κοινωνία, σχολείο ΠΕΡΙΛΗΨΕΙΣ ΕΙΣΗΓΗΣΕΩΝ

Ημερίδα. Διαπολιτισμική Εκπαίδευση: εκπαιδευτική πολιτική, κοινωνία, σχολείο ΠΕΡΙΛΗΨΕΙΣ ΕΙΣΗΓΗΣΕΩΝ Έργο: Ένταξη παιδιών παλιννοστούντων και αλλοδαπών στο σχολείο - για τη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση (Γυμνάσιο) Επιστημονική υπεύθυνη: Καθηγήτρια Ζωή Παπαναούμ Ημερίδα Διαπολιτισμική Εκπαίδευση: εκπαιδευτική

Διαβάστε περισσότερα

Eκπαίδευση Εκπαιδευτών Ενηλίκων & Δία Βίου Μάθηση

Eκπαίδευση Εκπαιδευτών Ενηλίκων & Δία Βίου Μάθηση Πρόγραμμα Eξ Aποστάσεως Eκπαίδευσης (E learning) Eκπαίδευση Εκπαιδευτών Ενηλίκων & Δία Βίου Μάθηση Οδηγός Σπουδών Το πρόγραμμα εξ αποστάσεως εκπαίδευσης ( e-learning ) του Πανεπιστημίου Πειραιά του Τμήματος

Διαβάστε περισσότερα

Π Ι Σ Τ Ο Π Ο Ι Η Σ Η Ε Π Α Ρ Κ Ε Ι Α Σ Τ Η Σ ΕΛΛΗΝΟΜΑΘΕΙΑΣ Χ Ρ Η Σ Η Γ Λ Ω Σ Σ Α Σ ΔΕΥΤΕΡΗ ΣΕΙΡΑ Δ Ε Ι Γ Μ Α Τ Ω Ν Μ 0 Ν Α Δ Ε Σ

Π Ι Σ Τ Ο Π Ο Ι Η Σ Η Ε Π Α Ρ Κ Ε Ι Α Σ Τ Η Σ ΕΛΛΗΝΟΜΑΘΕΙΑΣ Χ Ρ Η Σ Η Γ Λ Ω Σ Σ Α Σ ΔΕΥΤΕΡΗ ΣΕΙΡΑ Δ Ε Ι Γ Μ Α Τ Ω Ν Μ 0 Ν Α Δ Ε Σ Ε Π Α Ρ Κ Ε Ι Α Σ Τ Η Σ ΕΛΛΗΝΟΜΑΘΕΙΑΣ Χ Ρ Η Σ Η Γ Λ Ω Σ Σ Α Σ ΔΕΥΤΕΡΗ ΣΕΙΡΑ Δ Ε Ι Γ Μ Α Τ Ω Ν 2 0 Μ 0 Ν Α Δ Ε Σ 1 Y Π Ο Υ Ρ Γ Ε Ι Ο Π Α Ι Δ Ε Ι Α Σ Κ Α Ι Θ Ρ Η Σ Κ Ε Υ Μ Α Τ Ω Ν Κ Ε Ν Τ Ρ Ο Ε Λ Λ Η Ν Ι

Διαβάστε περισσότερα

Ομάδα Εργασίας ΣΤ 1. Εισαγωγές Παρατηρήσεις

Ομάδα Εργασίας ΣΤ 1. Εισαγωγές Παρατηρήσεις Ομάδα Εργασίας ΣΤ 1 Ανάλυση και Επίδραση του υπό διαμόρφωση Νέου Θεσμικού Πλαισίου στη Δικτυακή Οικονομία και στη διάθεση & προσφορά Νέων Υπηρεσιών- Εφαρμογών Εισαγωγές Παρατηρήσεις - Γενικές παρατηρήσεις

Διαβάστε περισσότερα

3 βήματα για την ένταξη των ΤΠΕ: 1. Εμπλουτισμός 2. Δραστηριότητα 3. Σενάριο Πέτρος Κλιάπης-Όλγα Κασσώτη Επιμόρφωση εκπαιδευτικών

3 βήματα για την ένταξη των ΤΠΕ: 1. Εμπλουτισμός 2. Δραστηριότητα 3. Σενάριο Πέτρος Κλιάπης-Όλγα Κασσώτη Επιμόρφωση εκπαιδευτικών 3 βήματα για την ένταξη των ΤΠΕ: 1. Εμπλουτισμός 2. Δραστηριότητα 3. Σενάριο Πέτρος Κλιάπης-Όλγα Κασσώτη Επιμόρφωση εκπαιδευτικών Παρουσίαση βασισμένη στο κείμενο: «Προδιαγραφές ψηφιακής διαμόρφωσης των

Διαβάστε περισσότερα

ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ (ΔΕΥΤΕΡΑ 18 ΜΑΪΟΥ 2015) ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΘΕΜΑΤΩΝ ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΩΝ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ

ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ (ΔΕΥΤΕΡΑ 18 ΜΑΪΟΥ 2015) ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΘΕΜΑΤΩΝ ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΩΝ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ (ΔΕΥΤΕΡΑ 18 ΜΑΪΟΥ 2015) ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΘΕΜΑΤΩΝ ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΩΝ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ Α1. Ο συγγραφέας αναφέρεται στη σπουδαιότητα των αρχαίων χώρων θέασης και ακρόασης. Αρχικά τονίζει πως

Διαβάστε περισσότερα

Θέσεις της Γ.Σ.Ε.Ε προς το ΕΘΝΙΚΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΠΑΙ ΕΙΑΣ

Θέσεις της Γ.Σ.Ε.Ε προς το ΕΘΝΙΚΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΠΑΙ ΕΙΑΣ Θέσεις της Γ.Σ.Ε.Ε προς το ΕΘΝΙΚΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΠΑΙ ΕΙΑΣ H Γ.Σ.Ε.Ε υλοποιώντας την κοινωνική της δέσµευση για διαρκή διάλογο για τα θέµατα της εκπαίδευσης, συµµετέχει ενεργά στον εθνικό διάλογο για την παιδεία

Διαβάστε περισσότερα

Ο Ρόλος του Κριτικού Στοχασμού στη Μάθηση και Εκπαίδευση Ενηλίκων

Ο Ρόλος του Κριτικού Στοχασμού στη Μάθηση και Εκπαίδευση Ενηλίκων ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Ο Ρόλος του Κριτικού Στοχασμού στη Μάθηση και Εκπαίδευση Ενηλίκων Ενότητα 5: Η Έννοια της Κριτικής Συνειδητοποίησης Γιώργος Κ. Ζαρίφης

Διαβάστε περισσότερα

Ψηφιακός εμπλουτισμός σχολικών εγχειριδίων: Ένα βήμα για τη νοηματοδοτημένη παιδαγωγική αξιοποίηση των ΤΠΕ

Ψηφιακός εμπλουτισμός σχολικών εγχειριδίων: Ένα βήμα για τη νοηματοδοτημένη παιδαγωγική αξιοποίηση των ΤΠΕ Ψηφιακός εμπλουτισμός σχολικών εγχειριδίων: Ένα βήμα για τη νοηματοδοτημένη παιδαγωγική αξιοποίηση των ΤΠΕ Τάσος Μικρόπουλος Συντονιστής ψηφιακού εμπλουτισμού βιβλίων Φυσικής H ψηφιακή στρατηγική για την

Διαβάστε περισσότερα

Μαθήματα Προσανατολισμού Α Λυκείου

Μαθήματα Προσανατολισμού Α Λυκείου Μαθήματα Προσανατολισμού Α Λυκείου 1. Αρχαία Ελληνικά / Αρχαιογνωσία Το μάθημα των Αρχαίων Ελληνικών επιδιώκει, μέσα από κείμενα της αρχαίας ελληνικής γραμματείας στο πρωτότυπο ή από μετάφραση, την πνευματική

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΧΩΡΟΤΑΞΙΑΣ, ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΑΣ ΚΑΙ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΧΩΡΟΤΑΞΙΑΣ, ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΑΣ ΚΑΙ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΧΩΡΟΤΑΞΙΑΣ, ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΑΣ ΚΑΙ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ «ΕΠΕΝΔΥΣΕΙΣ ΚΑΙ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ» ΠΕΡΙΓΡΑΦΕΣ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ ΧΕΙΜΕΡΙΝΟ ΕΞΑΜΗΝΟ

Διαβάστε περισσότερα

Μέθοδος : έρευνα και πειραματισμός

Μέθοδος : έρευνα και πειραματισμός 1 Ο ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΠΕΥΚΩΝ Γ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΜΑΘΗΜΑ : ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΣ : Τρασανίδης Γεώργιος, διπλ. Ηλεκ/γος Μηχανικός Μsc ΠΕ12 05 Μέθοδος : έρευνα και πειραματισμός Στόχος της Τεχνολογίας στην Γ Γυμνασίου

Διαβάστε περισσότερα

Προσφερόμενα Διπλώματα (Προσφερόμενοι Τίτλοι)

Προσφερόμενα Διπλώματα (Προσφερόμενοι Τίτλοι) Εισαγωγή Το Τμήμα Ηλεκτρολόγων Μηχανικών και Μηχανικών Υπολογιστών του Πανεπιστημίου Κύπρου προσφέρει ολοκληρωμένα προπτυχιακά και μεταπτυχιακά προγράμματα σπουδών στους κλάδους του Ηλεκτρολόγου Μηχανικού

Διαβάστε περισσότερα

Διδακτική Εννοιών τη Φυσικής για την Προσχολική Ηλικία

Διδακτική Εννοιών τη Φυσικής για την Προσχολική Ηλικία Διδακτική Εννοιών τη Φυσικής για την Προσχολική Ηλικία Ενότητα 1η: Η Διδακτική στα πλαίσια της παραδοσιακής Παιδαγωγικής Κώστας Ραβάνης Σχολή Ανθρωπιστικών & Κοινωνικών Επιστημών Τμήμα Επιστημών της Εκπαίδευσης

Διαβάστε περισσότερα

Διοίκηση Επιχειρήσεων

Διοίκηση Επιχειρήσεων 10 η Εισήγηση Δημιουργικότητα - Καινοτομία 1 1.Εισαγωγή στη Δημιουργικότητα και την Καινοτομία 2.Δημιουργικό Μάνατζμεντ 3.Καινοτομικό μάνατζμεντ 4.Παραδείγματα δημιουργικότητας και καινοτομίας 2 Δημιουργικότητα

Διαβάστε περισσότερα

Πρότυπα-πειραματικά σχολεία

Πρότυπα-πειραματικά σχολεία Πρότυπα-πειραματικά σχολεία 1. Τα πρότυπα-πειραματικά: ένα ιστορικό Τα πειραματικά σχολεία (στα οποία εντάχθηκαν με το Ν. 1566/85 και τα ιστορικά πρότυπα σχολεία) έχουν μακρά ιστορία στον τόπο μας. Τα

Διαβάστε περισσότερα

ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΕΣ ΠΙΛΟΤΙΚΗΣ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΠΕΡΙΓΡΑΦΙΚΗΣ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΜΑΘΗΤΩΝ ΣΤΗΝ ΥΠΟΧΡΕΩΤΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ:

ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΕΣ ΠΙΛΟΤΙΚΗΣ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΠΕΡΙΓΡΑΦΙΚΗΣ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΜΑΘΗΤΩΝ ΣΤΗΝ ΥΠΟΧΡΕΩΤΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ: ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΕΣ ΠΙΛΟΤΙΚΗΣ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΠΕΡΙΓΡΑΦΙΚΗΣ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΜΑΘΗΤΩΝ ΣΤΗΝ ΥΠΟΧΡΕΩΤΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ: ΟΔΗΓΟΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ 2017 Υπεύθυνος Πράξης Σπυρίδων Δουκάκης Συντονίστρια Δράσης Μαρία Νίκα 1η Έκδοση Επιστημονική

Διαβάστε περισσότερα

Έννοιες Φυσικών Επιστημών Ι - Ενότητα 1: Εισαγωγή & Ενότητα 2: Γιατί διδάσκουμε Φυσικές επιστήμες (Φ.Ε.) στη Γενική Εκπαίδευση (Γ.Ε.

Έννοιες Φυσικών Επιστημών Ι - Ενότητα 1: Εισαγωγή & Ενότητα 2: Γιατί διδάσκουμε Φυσικές επιστήμες (Φ.Ε.) στη Γενική Εκπαίδευση (Γ.Ε. Τμήμα Εκπαίδευσης και Αγωγής στην Προσχολική Ηλικία Έννοιες Φυσικών Επιστημών Ι Ενότητα 1: Γενικές πληροφορίες για το μάθημα Ενότητα 2: Γιατί διδάσκουμε Φυσικές Επιστήμες (Φ.Ε.) στη Γενική εκπαίδευση (Γ.Ε.);

Διαβάστε περισσότερα

Εθνικε ςκαιευρωπαι κε ς Πολιτικε ςστοντομεάτηςδια βιόυμα θησης. Παράλληλα Κείµενα

Εθνικε ςκαιευρωπαι κε ς Πολιτικε ςστοντομεάτηςδια βιόυμα θησης. Παράλληλα Κείµενα Εθνικε ςκαιευρωπαι κε ς Πολιτικε ςστοντομεάτηςδια βιόυμα θησης Παράλληλα Κείµενα Θεσμοί, όργανα και της ευρωπαϊκής πολιτικής Hεκπαιδευτικήπολιτικήκαιτασυστήματαδιαβίου εκπαίδευσης στη σύγχρονη Ευρώπη σε

Διαβάστε περισσότερα

ΚΕ 800 Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης (κοινωνικοποίηση διαπολιτισμικότητα)

ΚΕ 800 Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης (κοινωνικοποίηση διαπολιτισμικότητα) ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΚΕ 800 Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης (κοινωνικοποίηση διαπολιτισμικότητα) Ενότητα 4: Ομάδες και Φορείς Κοινωνικοποίησης Αναστασία Κεσίδου

Διαβάστε περισσότερα

Το δικαίωμα του παιδιού με αναπηρία στην πρόσβαση στην πληροφορία και Εκπαιδευτική Πολιτική

Το δικαίωμα του παιδιού με αναπηρία στην πρόσβαση στην πληροφορία και Εκπαιδευτική Πολιτική Το δικαίωμα του παιδιού με αναπηρία στην πρόσβαση στην πληροφορία και Εκπαιδευτική Πολιτική Αγγελική Τοτόλου Διευθύντρια Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης Κεφαλληνίας 2 «Από την πορεία προς το φως, να μην αφήσετε

Διαβάστε περισσότερα

ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΤΩΝ ΚΥΡΙΟΤΕΡΩΝ ΣΗΜΕΙΩΝ

ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΤΩΝ ΚΥΡΙΟΤΕΡΩΝ ΣΗΜΕΙΩΝ ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΤΩΝ ΚΥΡΙΟΤΕΡΩΝ ΣΗΜΕΙΩΝ MATHDebate - Η Φωνή των Φοιτητών - Ψάχνοντας την Αριστεία στην Εκπαίδευση Μαθηματικών μέσω της Αύξησης των Κινήτρων για Μάθηση (project 2016-2018) mathdebate.eu Σύντομη

Διαβάστε περισσότερα

Εμπλουτισμός σχολικών εγχειριδίων με μαθησιακά αντικείμενα: το μεθοδολογικό πλαίσιο των ομάδων σχεδιασμού ανάπτυξης

Εμπλουτισμός σχολικών εγχειριδίων με μαθησιακά αντικείμενα: το μεθοδολογικό πλαίσιο των ομάδων σχεδιασμού ανάπτυξης ΕΠΙΜΟΡΦΩΤΙΚΗ ΗΜΕΡΙΔΑ Αξιοποίηση Ψηφιακού Εκπαιδευτικού Περιεχομένου για τη Διδασκαλία Γνωστικών Αντικειμένων Κέρκυρα, 18.06.15 Εμπλουτισμός σχολικών εγχειριδίων με μαθησιακά αντικείμενα: το μεθοδολογικό

Διαβάστε περισσότερα

Παιδαγωγικές εφαρμογές Η/Υ. Μάθημα 1 ο

Παιδαγωγικές εφαρμογές Η/Υ. Μάθημα 1 ο Παιδαγωγικές εφαρμογές Η/Υ Μάθημα 1 ο 14/3/2011 Περίγραμμα και περιεχόμενο του μαθήματος Μάθηση με την αξιοποίηση του Η/Υ ή τις ΤΠΕ Θεωρίες μάθησης Εφαρμογή των θεωριών μάθησης στον σχεδιασμό εκπαιδευτικών

Διαβάστε περισσότερα

ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ. Απαντήσεις Θεμάτων Πανελληνίων Εξετάσεων Εσπερινών Επαγγελματικών Λυκείων (ΟΜΑΔΑ Α )

ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ. Απαντήσεις Θεμάτων Πανελληνίων Εξετάσεων Εσπερινών Επαγγελματικών Λυκείων (ΟΜΑΔΑ Α ) 29 Μαΐου 2014 ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ Απαντήσεις Θεμάτων Πανελληνίων Εξετάσεων Εσπερινών Επαγγελματικών Λυκείων (ΟΜΑΔΑ Α ) Α1. Ο συγγραφέας του κειμένου αναφέρεται στη σημασία του δημιουργικού σχολείου στη

Διαβάστε περισσότερα

www.themegallery.com LOGO

www.themegallery.com LOGO www.themegallery.com LOGO 1 Δομή της παρουσίασης 1 Σκοπός και στόχοι των νέων ΠΣ 2 Επιλογή των περιεχομένων & Κατανομή της ύλης 3 Ο ρόλος μαθητή - εκπαιδευτικού 4 Η ΚΠΑ στο Δημοτικό & το Γυμνάσιο 5 Η Οικιακή

Διαβάστε περισσότερα

Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης Εσωτερικοποίηση του πολιτιστικού υποσυστήματος και εκπαίδευση: Talcott Parsons

Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης Εσωτερικοποίηση του πολιτιστικού υποσυστήματος και εκπαίδευση: Talcott Parsons Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης Εσωτερικοποίηση του πολιτιστικού υποσυστήματος και εκπαίδευση: Talcott Parsons Διδάσκων: Δρ. Βασίλης Ντακούμης 1 Διάγραμμα της παρουσίασης Μάθημα 3ο (σελ. 67-79) 2 Talcott

Διαβάστε περισσότερα

Μεταγνωστικές διεργασίες και αυτο-ρύθμιση

Μεταγνωστικές διεργασίες και αυτο-ρύθμιση Πρόλογος Tα τελευταία είκοσι περίπου χρόνια υπάρχουν δύο έννοιες που κυριαρχούν διεθνώς στο ψυχολογικό και εκπαιδευτικό λεξιλόγιο: το μεταγιγνώσκειν και η αυτο-ρυθμιζόμενη μάθηση. Παρά την ευρεία χρήση

Διαβάστε περισσότερα

«ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΣ: Προσθέτει χρόνια στη ζωή αλλά και ζωή στα χρόνια»

«ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΣ: Προσθέτει χρόνια στη ζωή αλλά και ζωή στα χρόνια» «ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΣ: Προσθέτει χρόνια στη ζωή αλλά και ζωή στα χρόνια» 1 ο Γενικό Λύκειο Πάτρας Ερευνητική Εργασία Β Τάξης Σχολικού έτους 2012-2013 Ομάδα Ε Ας φανταστούμε μία στιγμή το σχολείο των ονείρων μας.

Διαβάστε περισσότερα

Η Αξιολόγηση ως συνιστώσα του Στρατηγικού Σχεδιασμού υπό το πρίσμα της 'Αθηνάς'

Η Αξιολόγηση ως συνιστώσα του Στρατηγικού Σχεδιασμού υπό το πρίσμα της 'Αθηνάς' Συνέδριο ΜΟΔΙΠ ΑΤΕΙ-Θ *-* Νοεμβρίου 2012 Grand Hotel Θεσσαλονίκη Η Αξιολόγηση ως συνιστώσα του Στρατηγικού Σχεδιασμού υπό το πρίσμα της 'Αθηνάς' Παναγιώτης Τζιώνας Αντιπρόεδρος ΑΤΕΙ-Θ Συμπεράσματα Τα Νέα

Διαβάστε περισσότερα

1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ. Εκπαιδευτικός: Ρετσινάς Σωτήριος

1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ. Εκπαιδευτικός: Ρετσινάς Σωτήριος 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Εκπαιδευτικός: Ρετσινάς Σωτήριος Τα πρώτα εργαλεία που κατασκεύασε ο άνθρωπος (2.000.000 χρόνια πριν) αποτελούν τα πρώτα τεχνολογικά δημιουργήματά του Ορισμός 1. Τεχνολογία με την ευρεία έννοια

Διαβάστε περισσότερα

ΕΠΙΜΟΡΦΩΣΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΩΝ ΜΕΣΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΓΙΑ ΤΑ ΝΕΑ ΑΝΑΛΥΤΙΚΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ

ΕΠΙΜΟΡΦΩΣΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΩΝ ΜΕΣΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΓΙΑ ΤΑ ΝΕΑ ΑΝΑΛΥΤΙΚΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΕΠΙΜΟΡΦΩΣΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΩΝ ΜΕΣΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΓΙΑ ΤΑ ΝΕΑ ΑΝΑΛΥΤΙΚΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΓΝΩΡΙΜΙΑ ΚΑΙ ΕΞΟΙΚΕΙΩΣΗ ΜΕ ΤΙΣ ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ, ΤΟΥΣ ΣΤΟΧΟΥΣ ΚΑΙ ΤΟ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΤΩΝ ΝΕΩΝ ΑΠ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗΣ ΚΑΙ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ Η/Υ ΟΜΑΔΑ

Διαβάστε περισσότερα

Επαγγελματικές Προοπτικές. Επιστημόνων Κοινωνικής Πολιτικής στην Εκπαίδευση. Πρόεδρος Τμήματος Κοινωνικής Πολιτικής, Πάντειο Πανεπιστήμιο

Επαγγελματικές Προοπτικές. Επιστημόνων Κοινωνικής Πολιτικής στην Εκπαίδευση. Πρόεδρος Τμήματος Κοινωνικής Πολιτικής, Πάντειο Πανεπιστήμιο Επαγγελματικές Προοπτικές Επιστημόνων Κοινωνικής Πολιτικής στην Εκπαίδευση Καθηγητής Ιορδάνης Ψημμένος, Πρόεδρος Τμήματος Κοινωνικής Πολιτικής, Πάντειο Πανεπιστήμιο Καθηγητής Βασίλειος Χατζόπουλος, Πρόεδρος

Διαβάστε περισσότερα

Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών Ετερότητα και Παιδαγωγική του Θεάτρου

Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών Ετερότητα και Παιδαγωγική του Θεάτρου 1 Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης Σχολή Επιστημών Αγωγής Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών Ετερότητα και Παιδαγωγική του Θεάτρου Α κύκλος: 2016-2018 Β κύκλος: 2017-2019

Διαβάστε περισσότερα

Αν. Καθηγητής Λοΐζος Σοφός ΠΤΔΕ Πανεπιστήμιο Αιγαίου www.lsofos.com

Αν. Καθηγητής Λοΐζος Σοφός ΠΤΔΕ Πανεπιστήμιο Αιγαίου www.lsofos.com 1. Περιεχόμενα 2. Παιδαγωγική Επιστήμη (35 θέματα)... 4 1. Επιστημονικό αντικείμενο στο πεδίο των σπουδών Παιδαγωγικής Επιστήμης... 4 2. Σχέση Θεωρίας και Πράξης (6 προσεγγίσεις Duncker)... 4 3. Δυσχέρειες

Διαβάστε περισσότερα