ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΗ ΕΠΑΛΗΘΕΥΣΗ ΤΗΣ ΘΕΩΡΙΑΣ ΚΥΚΛΟΥ ΖΩΗΣ ΤΩΝ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΩΝ ΠΕΡΙΟΧΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ. Α. Καντλής, Σ. Πολύζος και Τ. Πνευματικός

Transcript

1 ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΗ ΕΠΑΛΗΘΕΥΣΗ ΤΗΣ ΘΕΩΡΙΑΣ ΚΥΚΛΟΥ ΖΩΗΣ ΤΩΝ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΩΝ ΠΕΡΙΟΧΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ Α. Καντλής, Σ. Πολύζος και Τ. Πνευματικός Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας Πολυτεχνική Σχολή Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας, Πολεοδομίας και Περ. Ανάπτυξης Πεδίον Άρεως Βόλος ΠΕΡΙΛΗΨΗ Η Ελλάδα αποτελεί έναν από τους πλέον περιζήτητους τουριστικούς προορισμούς παγκοσμίως, γεγονός που έχει ως αποτέλεσμα την ανάδειξή του τουρισμού σε ένα από τους ισχυρότερους οικονομικούς κλάδους της χώρας με ιδιαίτερη συμβολή στην οικονομική και περιφερειακή ανάπτυξη. Η μεγάλη αύξηση των τουριστικών επισκέψεων σε ορισμένες περιοχές της χώρας έχει ως συνέπεια την υπέρβαση του βέλτιστου ορίου της τουριστικής χωρητικότητας κάθε περιοχής, με επιπτώσεις στην εξέλιξη της τουριστικής «ελκυστικότητάς» της. Στο παρόν άρθρο χρησιμοποιείται η θεωρία του κύκλου ζωής των τουριστικών προορισμών του Butler, με στόχο τη διερεύνηση της εξέλιξης του ελληνικού τουρισμού τα τελευταία 30 χρόνια, τόσο σε επίπεδο χώρας, όσο και σε επίπεδο νομού, καθώς και την διερεύνηση των μελλοντικών τάσεων του. Ειδικότερα, προσδιορίζεται το στάδιο του κύκλου ζωής που βρίσκεται κάθε νομός της Ελλάδας με βάση την παραπάνω θεωρία και γίνεται εφαρμογή στατιστικού υποδείγματος για την προσέγγιση της καμπύλης S της θεωρίας του κύκλου ζωής των τουριστικών προορισμών. Τέλος, με βάση τα αποτελέσματα που προκύπτουν, εξάγονται συμπεράσματα σχετικά με τις κατευθύνσεις που πρέπει να υιοθετηθούν στο πλαίσιο της τουριστικής πολιτικής στην Ελλάδα. Λέξεις Κλειδιά: τουρισμός, κύκλος ζωής τουρισμού, υπόδειγμα Butler, περιφερειακή ανάπτυξη 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η ανάπτυξη του τουρισμού στην Ελλάδα, καθώς και στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες της Μεσογείου παρουσίασε μια δυναμική πορεία μετά το Από το 1970 και αργότερα η τουριστική βιομηχανία γνώρισε στις χώρες αυτές μία μαζική εντατικοποίηση και ο αριθμός των τουριστών αυξήθηκε σημαντικά. Σήμερα, ένας σημαντικός αριθμός χωρών και περιφερειών έχουν επιλέξει τον τουρισμό ως στρατηγικό τομέα για την τοπική ή περιφερειακή ανάπτυξη. Η τουριστική βιομηχανία, ως ένας από τους ταχύτερα αναπτυσσόμενους στην παγκόσμια κλίμακα, δημιουργεί νέες θέσεις εργασίας, ιδίως σε στρώματα της αγοράς εργασίας που βρίσκονται σε μειονεκτική θέση (Polyzos et al 2007), Για την Ελλάδα, ο τουρισμός αποτελεί έναν ιδιαίτερα σημαντικό κλάδο της οικονομίας, καθώς συμβάλλοντας στην ενίσχυση της οικονομικής και περιφερειακής ανάπτυξης, θεωρείται ως η «ατμομηχανή» της ελληνικής οικονομίας με αυξανόμενη σημασία τα τελευταία τριάντα χρόνια (Πολύζος 2002, Polyzos and Sdrolias 2006). Το θεωρητικό υπόβαθρο της παρούσας εργασίας βασίζεται στη θεωρία του κύκλου ζωής των τουριστικών περιοχών, όπως προτείνεται από τον Butler (1980), τον Haywood (1986) και τους Gonçalves και Aguas (1997), ενώ παράλληλα γίνεται εφαρμογή μιας στατιστικής προσέγγισης. Με την εν λόγω προσέγγιση διερευνάται η δυνατότητα εφαρμογής της θεωρίας του κύκλου ζωής των τουριστικών περιοχών (εξερεύνηση,

2 Αριθμός Τουριστών εμπλοκή, ανάπτυξη, εδραίωση, μαρασμός, πτώση ή αναζωογόνηση) μέσω της εξέλιξης του αριθμού των επισκεπτών στα τουριστικά καταλύματα για την περίοδο σε επίπεδο νομού. Συγκεκριμένα, το άρθρο δομείται ως εξής: στη 2 η ενότητα, παρουσιάζεται συνοπτικά η θεωρία του κύκλου ζωής των τουριστικών περιοχών (Tourism Area Life Cycle), ενώ στην 3 η ενότητα γίνεται ανάλυση του στατιστικού υποδείγματος για την προσέγγιση της καμπύλης S της θεωρίας μέσω πολυωνυμικής εξίσωσης τρίτου βαθμού. Στην 4 η ενότητα του άρθρου, γίνεται ανάλυση και αξιολόγηση των αποτελεσμάτων από την εφαρμογή του υποδείγματος, ενώ στην τελευταία ενότητα, παρουσιάζονται τα συμπεράσματα που προκύπτουν από την έρευνα που προηγήθηκε. 2. ΣΤΑΔΙΑ ΕΞΕΛΙΞΗΣ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΩΝ ΠΡΟΟΡΙΣΜΩΝ Διάφοροι μελετητές (Butler 1980, Douglas 1997) έχουν προσπαθήσει να προσδιορίσουν τα στάδια εξέλιξης μιας τουριστικής περιοχής, αναφορικά με την επισκεψιμότητα της, μέσω της έννοιας του κύκλου ζωής του προϊόντος (Product Life Cycle). Πρόκειται για μια ιδέα που εμφανίστηκε στην τουριστική βιβλιογραφία πριν από 70 χρόνια περίπου, ενώ το πιο αναγνωρισμένο υπόδειγμα που αναφέρεται στην ιδέα αυτή είναι το υπόδειγμα του Butler (1980) (Σχήμα 2.1). Ανανέωση Κριτική εμβέλεια φέρουσας ικανότητας Εδραίωση Μαρασμός Ανάπτυξη Πτώση Εμπλοκή Εξερεύνηση Χρόνος Σχήμα 2.1. Υποθετικός κύκλος ζωής μιας τουριστικής περιοχής Το εν λόγω υπόδειγμα υποστηρίζει ότι η εξέλιξη του αριθμού των τουριστικών αφίξεων σε ένα προορισμό αποτελείται από τα εξής έξι στάδια: Το πρώτο είναι το στάδιο της Εξερεύνησης (Exploration), στη διάρκεια του οποίου παρατηρούνται περιορισμένες και σποραδικές επισκέψεις από μερικούς τολμηρούς ταξιδιώτες. Υπάρχει υψηλός βαθμός επαφής με τους κατοίκους της περιοχής και χρήση των εγκαταστάσεών τους, αλλά με πολύ μικρό κοινωνικό και οικονομικό αντίκτυπο. Το δεύτερο στάδιο (Εμπλοκή - Involvement) χαρακτηρίζεται από περισσότερες και ίσως πιο συχνές επισκέψεις τουριστών, με πολλούς κατοίκους της περιοχής να προσφέρουν εγκαταστάσεις για τους επισκέπτες. Η επαφή με τους κατοίκους της περιοχής ενισχύεται και πολλοί ρυθμίζουν τα κοινωνικά σχέδιά τους για την προσαρμογή τους στις μεταβαλλόμενες οικονομικές συνθήκες.

3 Στο στάδιο της Ανάπτυξης (Development), στη διάρκεια του οποίου παρατηρείται προσέλκυση εξωτερικών επενδύσεων στην τουριστική περιοχή, διαμορφώνεται μια συγκεκριμένη τουριστική αγορά. Η προσβασιμότητα ενισχύεται, η διαφήμιση γίνεται εντατικότερη και οι τοπικές εγκαταστάσεις εκσυγχρονίζονται. Οι εξελίξεις αυτές οδηγούν σε πτώση της τοπικής συμμετοχής και του ελέγχου. Τεχνητά θέλγητρα αντικαθιστούν κάποια από τα αρχικά, ενώ η εισαγόμενη εργασία, οι βοηθητικές εγκαταστάσεις και υπηρεσίες γίνονται απαραίτητες για την υποστήριξη της ραγδαία αυξανόμενης τουριστικής βιομηχανίας. Στο στάδιο της Εδραίωσης (Consolidation), η σημαντικότερη μερίδα της τοπικής οικονομίας είναι συνδεδεμένη με τον τουρισμό, ενώ κυριαρχεί η παρουσία μεγάλων αλυσίδων επιχειρήσεων και franchises. Η επισκεψιμότητα συνεχίζει να αυξάνεται, αλλά με μειωμένο ρυθμό, ενώ οι προσπάθειες marketing και διαφήμισης διευρύνονται περαιτέρω για να επεκτείνουν την τουριστική περίοδο και να προσελκύσουν πιο απομακρυσμένους επισκέπτες. Οι παλαιότερες εγκαταστάσεις, σε αυτό το στάδιο, είναι δεύτερης διαλογής και κρίνονται συνήθως ως ανεπιθύμητες. Στο στάδιο του Μαρασμού (Stagnation) τα επίπεδα φέρουσας ικανότητας 1 για πολλούς σχετικούς παράγοντες επιτυγχάνονται ή ξεπερνιούνται με συνέπεια οικονομικά, κοινωνικά, ή/και περιβαλλοντικά προβλήματα. Τα τεχνητά θέλγητρα εκτοπίζουν τα φυσικά πολιτιστικά και ο προορισμός δεν θεωρείται πλέον «επίκαιρος». Στο στάδιο της Πτώσης (Decline πρώτη εκδοχή του σταδίου 6) οι τουρίστες στρέφονται προς νεότερους προορισμούς. Εκείνοι που παραμένουν είναι συνήθως επισκέπτες Σαββατοκύριακου ή ημέρας, ενώ οι τουριστικές εγκαταστάσεις αντικαθίστανται από μη-τουριστικές, καθώς η περιοχή αποσυνδέεται από την τουριστική βιομηχανία. Η τοπική συμμετοχή πιθανώς αυξάνεται πάλι, καθώς οι τιμές των εγκαταστάσεων πέφτουν μαζί με την πτώση της αγοράς. Ο τουριστικός προορισμός είτε συγκεντρώνει «μη ποιοτικούς» επισκέπτες, είτε οι τουριστικές αφίξεις φθίνουν. Στο στάδιο της Αναζωογόνησης (Rejuvenation δεύτερη εκδοχή του σταδίου 6) σημειώνεται μια δραστική αλλαγή στη βάση των πόρων. Ειδικότερα, είτε ένα νέο σύνολο τεχνητών θελγήτρων δημιουργείται, είτε ένας προηγουμένως ανεκμετάλλευτος φυσικός πόρος χρησιμοποιείται. 3. ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ Όπως προαναφέρθηκε, η θεωρία του Butler βασίζεται στη διαχρονική παρατήρηση της εξέλιξης του αριθμού επισκεπτών μιας περιοχής, και επομένως μελετάται κατά περίπτωση μια χρονολογική σειρά ή χρονοσειρά. Μια από τις επιμέρους συνιστώσες μιας χρονολογικής σειράς είναι η μακροχρόνια τάση, οποία αναφέρεται σε μια σχετικά σταθερή συμπεριφορά ή κατεύθυνση της χρονολογικής σειράς, η διάρκεια της οποίας είναι μεγαλύτερη του ενός έτους. Η τάση μιας χρονολογικής σειράς μπορεί να είναι γραμμική ή μη γραμμική. Ένας τρόπος για τη μέτρηση της εν λόγω τάσης είναι το υπόδειγμα παλινδρόμησης με εξαρτημένη μεταβλητή τις τιμές της χρονολογικής σειράς (αριθμός επισκεπτών) και ανεξάρτητη μεταβλητή τη χρονική περίοδο (έτη 1980 έως 2010). Οι πιο 1 Η έννοια της φέρουσας ικανότητας αναπτύχθηκε αρχικά με στόχο την περιβαλλοντική προστασία, γι αυτό και οι ορισμοί που δόθηκαν εστιάζονταν στον μέγιστο αριθμό των τουριστών που μπορεί να δεχθεί μία περιοχή, χωρίς να υπάρχουν μη αντιστρέψιμες βλάβες στο φυσικό περιβάλλον. Σταδιακά, η έννοια γενικεύτηκε και στον ορισμό ενσωματώθηκαν και θέματα που αφορούσαν στα χωρικά, κοινωνικοοικονομικά, περιβαλλοντικά, πολιτιστικά στοιχεία της περιοχής. Η φέρουσα ικανότητα πλέον δεν ορίζεται μόνο με βάση περιβαλλοντικά κριτήρια, αλλά λαμβάνεται υπόψη και η συνολική εμπειρία που αποκομίζει ο τουρίστας, αλλά και ο ντόπιος κάτοικος (Coccossis και Parpairis 1996).

4 συνήθεις μορφές εξισώσεων μέτρησης της τάσης είναι η Γραμμική Τάση, η Λογαριθμική Τάση, η Εκθετική Τάση, η Λογιστική Τάση, η Πολυωνυμική Τάση και η Compertz Τάση. Στην παρούσα εργασία θα μελετηθεί η Πολυωνυμική Τάση. Οι Choy (1992), Gonçalves και Aguas (1997), καθώς και ο Chu (2004), υποστηρίζουν ότι μια πολυωνυμική εξίσωση τρίτου βαθμού θεωρείται ένα ευέλικτο μη γραμμικό υπόδειγμα που είναι ικανό να περιγράψει την θεωρία του κύκλου ζωής των τουριστικών περιοχών, εφόσον μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως απλό υπόδειγμα παλινδρόμησης. Συγκεκριμένα, η γενική εξίσωση που χρησιμοποιείται στο παρόν άρθρο είναι η παρακάτω: ΑΠ = α + β 1 Τ + β 2 Τ 2 + β 3 Τ 3 + ε (1) Όπου: ΑΠ είναι ο αριθμός των πελατών (αφίξεις, ημεδαποί και αλλοδαποί) στα ξενοδοχειακά καταλύματα πλην κάμπινγκ, α μια σταθερά, β 1, β 2, β 3 οι συντελεστές των χρονικών στιγμών Τ, Τ= t 1979, με t την επιθυμητή χρονική στιγμή, και ε τα κατάλοιπα. 4. ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΩΝ ΥΠΟΔΕΙΓΜΑΤΟΣ Από την εφαρμογή του στατιστικού υποδείγματος της πολυωνυμικής εξίσωσης 3 ου βαθμού για την περίοδο σε επίπεδο νομού στην Ελλάδα, μπορούν να εξαχθούν πολύτιμα στοιχεία, τα οποία είναι δυνατόν να κατηγοριοποιηθούν ως προς: (α) τη στατιστική ερμηνευτικότητα του υποδείγματος, (β) το σχήμα της καμπύλης (εάν είναι μορφής S ή μη) και (γ) το στάδιο που βρίσκεται κάθε νομός στην Ελλάδα. Ειδικότερα, από την εξέταση της στατιστικής ερμηνευτικότητας του υποδείγματος διαπιστώνεται ότι σε σχεδόν 18 νομούς, πάνω από το 90% της διακύμανσης «ερμηνεύεται» από την εκάστοτε πολυωνυμική εξίσωση 3 ου βαθμού. Στους συγκεκριμένους νομούς συγκαταλέγονται αρκετοί παραδοσιακοί τουριστικοί προορισμοί όπως τα Δωδεκάνησα, η Σάμος, η Πιερία, όλη η Κρήτη (με εξαίρεση το νομό Λασιθίου), οι νομοί του Ιονίου Πελάγους, όπως οι Νομοί Κεφαλληνίας και Ζακύνθου, η Μαγνησία, καθώς και ο Νομός Λέσβου. Λιγότερα ικανοποιητικά αποτελέσματα που να αφορούν τη συνολική ερμηνευτική ικανότητα του υποδείγματος (κάτω από 65%) παρουσιάζουν αρκετοί νομοί της ηπειρωτικής Ελλάδας, με εξαίρεση το νομό Κέρκυρας. Από την παρατήρηση των διαθέσιμων στοιχείων προκύπτει ότι πρόκειται για νομούς που έχουν κυρίως «εγχώριο» τουρισμό. Η θεωρία του κύκλου ζωής των τουριστικών περιοχών απεικονίζεται μέσω μιας καμπύλης S, κατά την οποία όλοι οι προορισμοί διέρχονται από τα έξι προαναφερθέντα στάδια. Ωστόσο, χρησιμοποιώντας ως βάση τον αριθμό επισκεπτών σε κάθε νομό στην παρούσα έρευνα, διαπιστώνεται ότι δεν είναι απαραίτητο για όλους σχεδόν τους νομούς να ακολουθούν κατά σειρά τα στάδια που προτείνει η θεωρία (ανακάλυψη, εξερεύνηση κλπ.), αλλά είναι δυνατόν να έχουν ξεκινήσει από άλλο στάδιο τη χρονική περίοδο μελέτης (1980 έως το 2010), αφού ο τουρισμός στην Ελλάδα ξεκινάει σε μερικές περιοχές από τα μέσα της δεκαετίας του 1950 (Τσάρτας, 2010). Επιπλέον, σε πολλούς νομούς της Ελλάδας παρατηρείται ότι δεν προσεγγίζουν σχεδόν καθόλου την S καμπύλη, αλλά ακολουθούν άλλη μορφή. Αναφορικά με το στάδιο της θεωρίας που βρίσκεται κάθε νομός και τη μελλοντική τάση εξέλιξης που προβλέπεται, διακρίνονται οι παρακάτω ομάδες νομών:

5 Πίνακας 1. Στάδιο εξέλιξης κάθε νομού της Ελλάδας Μαρασμός ή Αναζωογόνηση ή Ανοδική τάση Σταθερότητα Πτωτική Τάση Ηρακλείου, Λασιθίου, Ρεθύμνου, Χανιών, Δράμας, Έβρου, Ξάνθης, Ροδόπης, Ημαθίας, Θεσσαλονίκης, Κιλκίς, Πέλλης, Πιερίας, Σερρών, Χαλκιδικής, Γρεβενών, Φλώρινας, Αργολίδας, Αττικής, Τρικάλων, Άρτας, Θεσπρωτίας, Πρέβεζας, Κερκύρας, Κεφαλλήνιας, Λευκάδας, Αιτωλίας και Ακαρνανίας, Αχαΐας, Ηλείας, Βοιωτίας, Φθιώτιδας, Φωκίδας, Κορινθίας, Κυκλάδων Λάρισας, Μαγνησία, Εύβοια, Ευρυτανία, (Δωδεκάνησα) Καβάλας, Καστοριάς, Κοζάνης, Καρδίτσας, Ιωαννίνων, Ζακύνθου, Αρκαδίας, Λακωνίας, Μεσσηνίας, Λέσβου, Σάμου, Χίου, (Δωδεκάνησα) Από τον Πίνακα 1 διαπιστώνεται ότι, τα γεωγραφικά διαμερίσματα της Θράκης, της Κρήτης, της Μακεδονίας και των Επτανήσων έχουν μια ανοδική τάση στις αφίξεις των επισκεπτών. Στη Θεσσαλία διακρίνονται και οι τρεις τάσεις, με αξιοπερίεργο το ανατολικό (παραλιακό) τμήμα της να παρουσιάζει σημάδια πτώσης ή σταθερότητας. Παρόμοια συμπεριφορά παρουσιάζουν και οι νομοί της Πελοποννήσου. Ο νομός Αττικής κρίνεται μια ειδική περίπτωση για την οποία προτείνεται μια πιο εξειδικευμένη έρευνα. Τέλος, από όλη τη νησιωτική Ελλάδα πτωτική τάση παρουσιάζουν οι νομοί της Λέσβου, Σάμου και Χίου. Στον Πίνακα 2 παρουσιάζονται αναλυτικά τα αποτελέσματα από την εφαρμογή του υποδείγματος, με τους νομούς να είναι χωρισμένοι ανάλογα με τις τάσεις εξέλιξης στον τομέα του τουρισμού που απεικονίζονται στα γραφήματα. Πίνακας 2. Αποτελέσματα οικονομετρικού υποδείγματος για κάθε νομό Νομός Εξίσωση R 2 adjr 2 Γράφημα Λέσβου ΑΠ ΛΕΣ = 43, ,063.30Τ Τ Τ Ζακύνθου ΑΠ ΖΑΚ = 76, ,720.07Τ + 1,876.99Τ ,27Τ Χίου ΑΠ ΧΙΟ = 26, ,654.92Τ Τ Τ Καρδίτσας ΑΠ ΚΡΔ = 36, ,971.40Τ Τ Τ Μεσσηνίας Καστοριάς ΑΠ ΜΕΣ = 112, ,767.84Τ Τ Τ ΑΠ ΚΑΣ = 79, ,224.76Τ Τ Τ Καβάλας ΑΠ ΚΒΛ=17, ,141.87Τ Τ Τ Αρκαδίας ΑΠ ΑΡΚ = 72, ,15Τ Τ Τ Λάρισας Ιωαννίνων ΑΠ ΛΑΡ = 140, ,135.68Τ Τ Τ ΑΠ ΙΩΝ = 207, ,337.77Τ Τ Τ Κοζάνης ΑΠ ΚΟΖ = 71, ,249.67Τ Τ Τ

6 Γρεβενών ΑΠ ΓΡΒ = 8, Τ Τ Τ Πέλλας ΑΠ ΠΕΛ = 30, Τ 72.55Τ Τ Κορινθίας ΑΠ ΚΟΡ = 160, ,046.39Τ 39.95Τ Τ Τρικάλων ΑΠ ΤΡΚ = 139, ,496.60Τ Τ Τ Ξάνθης ΑΠ ΞΑΝ= 35, ,268.03Τ + 154,34Τ Τ Άρτας ΑΠ ΑΡΤ = 41, ,232.35Τ Τ Τ Δράμας ΑΠ ΔΡ=35, ,513.43Τ Τ Τ Εύβοιας Θεσσαλονίκης ΑΠ ΕΥΒ = 166, ,697.44Τ Τ Τ ΑΠ ΘΕΣ = 786, ,265.35Τ + 788,91Τ Τ Φθιώτιδος ΑΠ ΦΘΙ = 113, Τ Τ Τ Φωκίδας ΑΠ ΦΩΚ = 227, ,867.05Τ Τ Τ Κιλκίς ΑΠ ΚΙΛ =17, Τ 22.97Τ Τ Αχαίας Αττικής Χανιών Ρεθύμνου Ηρακλείου ΑΠ ΑΧΑ = 279, ,964.78Τ Τ Τ ΑΠ ΑΤΤ = 3,098, ,473.74Τ Τ Τ ΑΠ ΧΑΝ = 121, ,100.42Τ Τ Τ ΑΠ ΡΕΘ = 61, ,532.01Τ Τ Τ ΑΠ ΗΡΑ = 398, ,837.35Τ 2,189.45Τ Τ Κεφαλλονιάς ΑΠ ΚΕΦ = 30, Τ Τ Τ Κυκλάδων ΑΠ ΚΥΚ = 119, ,452.42Τ Τ Τ Έβρου ΑΠ ΕΒΡ= 119, ,075.11Τ Τ Τ Μαγνησίας ΑΠ ΜΓΝ = 202, Τ Τ Τ Πιερίας ΑΠ ΠΙΕ = 62, ,724.25Τ Τ Τ Χαλκιδικής ΑΠ ΧΑΛ = 46, ,210.36Τ 2,421.51Τ Τ Πρεβέζης ΑΠ ΠΡΒ = 22, ,960.60Τ Τ Τ Λευκάδας ΑΠ ΛΕΥ = 4, ,194.48Τ Τ Τ Ροδόπης ΑΠ ΡΔΠ= 27, ,731,60Τ 364,19Τ 2 + 8,07Τ Σερρών ΑΠ ΣΕΡ = 32, ,484.70Τ Τ Τ Ημαθίας ΑΠ ΗΜΘ= 18,017,89 + 4,161.34Τ 194,29Τ Τ Αιτωλοακαρνανί ας Κέρκυρας ΑΠ ΑΙΤ = 89, ,936.44Τ Τ Τ ΑΠ ΚΕΡ = 385, ,661.81Τ Τ Τ

7 Σάμου ΑΠ ΣΑΜ = 38, Τ Τ Τ Δωδεκανήσου ΑΠ ΔΩΔ = 640, ,673.83Τ Τ Τ Ευρυτανίας ΑΠ ΕΥΡ = 5, ,407.72Τ 98.22Τ Τ Λακωνίας ΑΠ ΛΑΚ = 107, ,554.11Τ Τ Τ Αργολίδας Λασιθίου Ηλείας ΑΠ ΑΡΓ = 297, ,310.75Τ 2,406.73Τ Τ ΑΠ ΛΑΣ = 176, ,595.80Τ 1,429.67Τ Τ ΑΠ ΗΛΕ = 228, ,573.51Τ 1,288.69Τ Τ Φλώρινας ΑΠ ΦΛΡ = 23, ,528.08Τ Τ Τ Θεσπρωτίας ΑΠ ΘΣΠ = 28, ,027.30Τ Τ Τ Βοιωτίας ΑΠ ΒΟΙ = 49, Τ 41.76Τ Τ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Στόχος του άρθρου ήταν η διερεύνηση της εξέλιξης του ελληνικού τουρισμού την περίοδο , με βάση την θεωρία του κύκλου ζωής των τουριστικών προορισμών του Butler και με χρήση στατιστικού υποδείγματος. Από τα αποτελέσματα διαπιστώνεται ότι, σε γενικές γραμμές, οι ελληνικοί νομοί παρουσιάζουν διάφορες τάσεις εξέλιξης του τουρισμού κατά την περίοδο , με τους περισσότερους νομούς να εμφανίζουν ανοδικές τάσεις τα τελευταία χρόνια. Το γεγονός αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό, καθώς σε μια περίοδο κατά την οποία η ελληνική οικονομία βρίσκεται σε ύφεση, ο τουρισμός μπορεί να συμβάλλει στην ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας και στην τόνωση της οικονομικής δραστηριότητας των ελληνικών νομών. Για να αποτελέσει, ωστόσο, ο τουρισμός μοχλό ανάπτυξης των ελληνικών νομών σε μία τόσο κρίσιμη περίοδο για τη χώρα, κρίνεται απαραίτητο να υιοθετηθεί μια ολοκληρωμένη τουριστική πολιτική με μακροχρόνια προοπτική και μέσα σε σταθερό πλαίσιο εφαρμογής. Η πολιτική αυτή θα πρέπει να είναι συνεπής με τους στόχους της ΕΕ, να είναι εξειδικευμένη για κάθε περιοχή και να προωθεί τη σύνδεση του τουρισμού με άλλες οικονομικές δραστηριότητες σε εθνικό, περιφερειακό και τοπικό επίπεδο. Στρατηγικοί στόχοι της πολιτικής αυτής θα πρέπει να αποτελέσουν η ενίσχυση της παραγωγικής βάσης της κάθε περιοχής, η ισόρροπη ανάπτυξη, η υιοθέτηση των αρχών της αειφόρου τουριστικής ανάπτυξης και η ποιοτική αναβάθμιση των παρεχόμενων υπηρεσιών. 6. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Πολύζος Σ. (2002), Ανάλυση Παραγόντων Επιρροής και Εμπειρική Διερεύνηση των Εσωτερικών Τουριστικών Ροών στην Ελλάδα, ΤΟΠΟΣ, τεύχος 18-19, σελ Τσάρτας Π., Ελληνική Τουριστική Ανάπτυξη. Εκδόσεις Κριτική, Αθήνα Butler R.W., The concept of the tourist area life-cycle of evolution: implications for management of resources. Canadian Geographer, 24 (1), Choy D. J. L., Life cycle models for Pacific Island destinations. Journal of Travel Research, 30, Chu F.-L., Forecasting tourism demand: A cubic polynomial approach. Tourism Management, 25,

8 Coccossis H. και Parpairis A Tourism and Carrying Capacity in Coastal Areas: Mykonos, Greece. In Sustainable Tourism?, In Priestley G., Edwards A. και Coccossis H. (επιμ.), CAB International. Douglas N., Applying the life cycle model to Melanesia. Annals of Tourism Research, 24(1): Gonçalves V.F.C και Aguas P.M.R., The concept of life cycle: An application to the tourist product, Journal of Travel Research, 36 (2), Haywood K. M., Can the tourist-area life cycle be made operational?. Tourism Management, 7, Polyzos S., Sdrolias L. (2006), Strategic Method of Confrontation of Tourist Competition: The Case of Greece, Journal of Travel and Tourism Research, vol. 6(1), pp Polyzos S., Arabatzis G., Tsiantikoudis S. (2007), The Attractiveness of Archaeological Sites in Greece: A Spatial Analysis, International Journal of Tourism Policy and Research, vol. 1(3), pp