Σύγχρονη Ελληνική Βιβλιοθήκη

Transcript

1 Σύγχρονη Ελληνική Βιβλιοθήκη

2

3 1 Συστήνομαι Tο γραφείο μου είναι στην οδό Γαμβέτα. Το νοίκιασα φτηνά, καθώς ο προηγούμενος νοικάρης, ένας Εβραίος ράφτης, το άφησε λάχα λάχα, μάζεψε όσα πρόλαβε από το βιος του και έφυγε με το πλοίο για το Μαρόκο. Τον γνώρισα τη μέρα που είχε έρθει να παραδώσει τα κλειδιά στον ιδιοκτήτη, τον κ. Μενάγια. Τελευταία στιγμή παζάρευε για να του ξεπέσει από τα νοίκια κάτι έπιπλα που άφηνε, καθώς δεν πρόλαβε να τα πουλήσει. Ένα κομό ταλαιπωρημένο, ένα γραφειάκι με συρτάρια, μια λάμπα με ποδάρι και αμπαζούρ από κιτρινισμένο πάπυρο. Ο Μενάγιας ούτε ν ακούσει «Πάρ τα, βρε σερσέμη, πάρ τα και άδειασέ μου τη γωνιά! Ο κύριος Άγγελος (εγώ) δεν έχει μέρος ν ακουμπήσει τα πράγματά του, που αύριο μεταφέρει». Ο ράφτης ορκιζόταν πως μ ένα λουστράρισμα «θα δείχνανε». Προίκα της γυναικός του ήτανε που δεν είχαν χώρο να τα βολέψουνε στο σπίτι, γι αυτό τα χε στο μαγαζί προσωρινά. Μην τα σκοτώσουν τέτοια κομμάτια «Γνήσια καρυδιά, κύριε Άγγελε, ασήκωτα!» Ασήκωτα, να δω ποιος θα τα σηκώσει να τα πετάξει από δω μέσα, αποκρίθηκε ψυχρά ο ιδιοκτήτης κι άπλωσε πάλι 9

4 10 ΑΛΕΞΗΣ ΠΑΝΣΕΛΗΝΟΣ την παλάμη στον ράφτη Έλα! Να τελειώνουμε... Είμαι σίγουρος πως τα έπιπλα τού καλάρεσαν του Μενάγια, αλλά ήθελε να τα βάλει στο χέρι τσάμπα. Ο άλλος ήταν έτοιμος να βάλει τα κλάματα. Γύρισε σε μένα. «Αμαρτία απ τον Θεό, κύριε Άγγελε η προίκα της Σάρας μου...» Πνίγηκε, τράβηξε ένα λερωμένο μαντίλι απ την τσέπη, φύσηξε μέσα δυνατά. «Αμαρτία...» Δεν θα τα πετάξω, είπα εγώ, μη φοβάστε. Κι αν αποφασίσω να τα κρατήσω, γράψτε μου πού θα βρίσκεστε και σας στέλνω κάτι γι αυτά... Άστραψε ο άλλος, το στόμα του πλάτυνε σ ένα χαμόγελο, μ άρπαξε το χέρι με το δικό του, που κρατούσε ακόμα το μαντίλι. «Όνομα και πράμα είστε, κυρ Άγγελέ μου! Ναι, κρατήστε τα δικά σας! Κι όποτε μπορείτε... Δεν ξέρω ο καημένος ακόμα πού θα μας βγάλει η μοίρα... Δέκα χιλιάρικα με έδινε γι αυτά ο κουνιάδος μου ο Αρίκος... Δέκα! Δώστε ό,τι θέλετε! Αμαρτία! Πέντε σας τ αφήνω, πέντε, για σας που είστε άγγελος, άνθρωπος καλός!.. Πολλά είναι;» Πολλά είναι. Άλλωστε δεν είναι καρυδιά, καπλαμάς είναι. Τρία μπορεί να βρω κάποια στιγμή, αλλά τώρα δεν τα έχω. Γράφτε μου όπως σας είπα. Με κοίταξε προσπαθώντας να διακρίνει αν είχα σκοπό να τον κοροϊδέψω. Αλλά τι να κάνει; Ο χρόνος τον κυνηγούσε. Αρχές Απριλίου του 41. Οι Γερμανοί είχαν μπει κιόλας στη Σαλονίκη, τα μηνύματα άσχημα, μπουλούκια έφταναν οι Εβραίοι σαν πουλιά κυνηγημένα απ τον βοριά, άλλος έτσι, άλλος αλλιώς, όπως μπορούσε ο καθένας. Στον Πειραιά μα

5 Ο ΚΟΥΤΣΟΣ ΑΓΓΕΛΟΣ 11 χαιρώνονταν για μια θέση στα ξένα ποστάλια που ήταν λιγοστά. Τα άλλα, επιταγμένα απ την Κυβέρνηση, μετέφεραν Κύριος οίδε τι στην Κρήτη απ ό,τι ακούγαμε. Έτσι έφυγε ο ράφτης κι έτσι μου έμειναν το κομό, το γραφειάκι και η λάμπα με το ποδάρι, προς μεγάλο κακοφανισμό του ιδιοκτήτη μου: από τη μέρα εκείνη με θεωρούσε «μεγάλη μάρκα» που τ άρπαξα τσάμπα μέσ από τα χέρια του μόνο με μια υπόσχεση. Ο ράφτης που είχα κρατήσει τ όνομά του σε κάποια ατζέντα δεν έγραψε ποτέ να μου ζητήσει τα λεφτά. Τα τρία αυτά κομμάτια καλά με βόλεψαν. Το κομό ήταν για τους φακέλους που δεν απόκτησα ποτέ, η λάμπα στέκει πλάι στο γραφείο μου και σπάνια χρειάζεται ν ανάψω τον γλόμπο της οροφής, το γραφειάκι πήγε πίσω από το χώρισμα με το τζάμι, στον προθάλαμο, για τη γραμματέα που πια δεν είχα. Τον καιρό που πρωτάνοιξα «Γραφείον Ερευνών» σ ένα παλιό μέγαρο, Πανεπιστημίου 44 και Χαριλάου Τρικούπη γωνία, είχα προσλάβει τη Βάντα. Ήταν ο πρώτος μου καιρός στην Αθήνα, λεφτά είχα ακόμα όσα έφερα μαζί. Η Βάντα μού έμαθε τον τούρκικο καφέ, και τον έκανε πραγματικά με τρόπο υπέροχο. Πήγαινε και τον ψώνιζε συχνά πυκνά για να ναι διαρκώς φρέσκος, στα Χαυτεία. Το άρωμά του πάντα μου θυμίζει εκείνες τις πρώτες ευτυχισμένες κι ανυποψίαστες μέρες, που πίστευα πως θα πιανα την καλή. Ο τόπος αυτός για το επάγγελμά μου ήταν μια αγορά παρθένα κι ανεκμετάλλευτη. Ίσαμε να στρώσει η κατάσταση θα ξόδευα από τα έτοιμα. Αυτό όμως, ποτέ δεν έγινε.

6 12 ΑΛΕΞΗΣ ΠΑΝΣΕΛΗΝΟΣ Χριστούγεννα του 37 είχε φτάσει το καράβι στον Πειραιά και μ είχε ξεβράσει με τα μπαούλα μου στην αποβάθρα των εμπορευμάτων, γιατί είχα έρθει με κάποιο εμπορικό με αργεντίνικη σημαία. Ήμουν τώρα ίδιος με τους μετανάστες που έβλεπες καμιά φορά στο νησί του Έλλις, πίσω στα δικά μας τα μέρη. Από το προξενείο των ΗΠΑ στην Αθήνα την πρώτη μου στάση τα κουβάλησα για λίγες μέρες ο ένα ξενοδοχείο στην οδό Ερμού. Τα παιδιά του Γραφείου Πληροφοριών στην πρεσβεία, ειδοποιημένα από τον Φρέντυ Λαμέρα και τα φιλαράκια του στο FBI, είχαν εντοπίσει τρία διαφορετικά σπίτια στο κέντρο, να διαλέξω. Αλλά απ την πρώτη κιόλας στιγμή μου ξεκαθάρισαν πως το επάγγελμά μου δεν είχε μέλλον σ αυτόν τον τόπο. Εκτός κι αν ήμουν απίστευτα τυχερός. Δεν τους πίστεψα. Το γραφείο ήταν φτηνό (όλα ήταν φτηνά εδώ για κάποιον που έβγαζε ένα στοιχειώδες μεροκάματο): το πιασα αμέσως. Το σπίτι που διάλεξα ήταν το πρώτο στη λίστα που μου είχαν ετοιμάσει. Πήγαινες εκεί σε πέντε λεπτά από το γραφείο, χωρίς να τρέχεις. Στη συμβολή Χαριλάου Τρικούπη και Φειδίου έκανες αριστερά, και σε είκοσι μέτρα συναντούσες στα δεξιά σου το στενάκι της Γεωργίου Γενναδίου. Άλλα δέκα μέτρα κι ήσουν εκεί. Το διαμέρισμα είχε τρία κύρια δωμάτια, τα δυο μπροστά, την κρεβατοκάμαρα πίσω στον ακάλυπτο. Ο ιδιοκτήτης, ο μηχανικός Μπαλωμένος, ήταν ένας μοραΐτης νταής που διατηρούσε σχέσεις με την καλή κοινωνία και απ ό,τι έλεγαν ήταν προσωπικός φίλος της Λουλούς, της κόρης

7 Ο ΚΟΥΤΣΟΣ ΑΓΓΕΛΟΣ 13 του Μεταξά. Το χε δώσει χωρίς πολλά παζάρια γιατί οι προηγούμενοι νοικάρηδες, οι Κανέλληδες, του καθυστερούσαν μήνες, δεν δέχονταν να ακούσουν για αύξηση και, όπως ο ίδιος έλεγε, του το είχανε ρημάξει. Ήθελε έναν επαγγελματία και εργένη όπως εγώ. Κι η δουλειά μου του άρεσε: θα ήμουν εθνικόφρων και όχι κομμουνιστής σαν εκείνους. Η οικογένεια Κανέλλη (δικηγόροι και οι δύο, και μια υπηρέτρια από την Πάρο) είχαν πιάσει, έπειτα από αφόρητες πιέσεις και τελευταία απειλές από τον Μπαλωμένο, ένα μικρότερο διαμέρισμα στον δεύτερο όροφο. Η πολυκατοικία μας ήταν χτισμένη λιγότερο από δέκα χρόνια πριν, το δρομάκι είχε όμορφα παλιά κτίρια στην απέναντι μεριά στη μια γωνία του ήταν ένα εγκαταλειμμένο αρχοντικό με κήπο («του Χρηστομάνου» το λεγαν), παρακεί λίγο το μέγαρο Βαρβιτσιώτη, ενώ στην επάνω γωνία του δρόμου, επί της Ακαδημίας, ήταν άλλος ένας κηπάκος, στην εκκλησία της Ζωοδόχου Πηγής. Αμάθητος καθώς ήμουν στη γλώσσα και στα πράγματα εδώ, άργησα πολύ να καταλάβω πως αυτό δεν ήταν το όνομα κάποιας αγίας αλλά σήμαινε την πηγή όπου αναβλύζει το νερό της ζωής ή κάπως έτσι, τέλος πάντων. Οι δουλειές δεν ήρθανε ποτέ, αν και από την πρεσβεία με βοήθησαν όσο μπορούσαν. Λεφτά δεν έβγαιναν, το απόθεμα λιγόστευε. Τα νοίκια κι ο μισθός της Βάντας (χώρια ο καφές, που έφευγε με ταχύτητα αστραπής) ρούφαγαν τα λεφτά μου.

8 14 ΑΛΕΞΗΣ ΠΑΝΣΕΛΗΝΟΣ Κι αποφάσισα να αφήσω το γραφείο. Είτε γιατί το πρόσεξε είτε γιατί του πρόλαβαν πως σπάνια έβγαινα από το σπίτι νωρίς, όπως τότε που πήγαινα στο γραφείο της Πανεπιστημίου, ο Μπαλωμένος το μυρίστηκε ότι άρχισα να δέχομαι πελάτες στο σπίτι. Κάποιο πρωί χτύπησε την πόρτα κι αφού μου ζήτησε το νοίκι ήταν οι μέρες μου ξέκοψε πως τα λεφτά που πλήρωνα ήταν για κατοικία. Αν θέλω να χω και γραφείο μέσα, θα χαμε άλλους λογαριασμούς. «Είναι φθορά για το διαμέρισμα» είπε. Κάτι τέτοια. Αφήνοντας το γραφείο είχα απολύσει και τη Βάντα, που ωστόσο τον πρώτο καιρό ανεπίσημα ερχόταν συχνά «να με δει» και να τακτοποιήσει την ακαταστασία μου. Κατέφυγα στο καφενείο του Ζήση, απέναντι στο σπίτι. Δεχόμουν εκεί, αλλά ένα καφενείο δεν κάνει καλή εντύπωση. Και το είδος της πελατείας που θα πήγαινε τα χρόνια εκείνα σε ιδιωτικό γραφείο ερευνών δεν θα ήταν κακομοίρηδες αλλά άνθρωποι με λεφτά και με κοινωνική θέση. Κι αυτοί απαιτούσαν και γραφείο και γραμματέα. Το χειρότερο δεν είχε έρθει ακόμα. Αλλά δεν άργησε. Και το χειρότερο ήταν ο πόλεμος. Βοήθησε ίσως να βρω νέο γραφείο, μ ελάχιστα λεφτά, στην οδό Γαμβέτα. Έδιωξε όμως και τις τελευταίες ελπίδες μου ν αποκτήσω πελατεία και όνομα. Ο κόσμος είχε τώρα σπουδαιότερα προβλήματα. Η Βάντα ήταν Εβραιοπούλα. Αλλά ή δεν ήθελε ή δεν κατόρθωσε να φύγει με τους άλλους που δραπέτευαν πατείς με

9 Ο ΚΟΥΤΣΟΣ ΑΓΓΕΛΟΣ 15 πατώ σε. Τα είχε εδώ και έναν χρόνο περίπου με κάποιον αξιωματούχο της EON και φανταζόταν πως αυτό ήταν αρκετό για να τη γλιτώσει από κάθε μπελά. Ο φιλαράκος της ήταν ένας νεαρός, στην ηλικία της μάλλον, Νικηφόρος Βελέντζας το όνομα, γνωστός κάποιου υπαστυνόμου Πυλαρινού της Ασφάλειας. Ο Πυλαρινός με ήξερε καλά: μου είχε σφραγίσει την άδεια παραμονής και μου είχε συστήσει να φροντίσω το συντομότερο να βγάλω ελληνικό διαβατήριο, αν ήθελα να ανοίξω γραφείο. Είχε ταξιδέψει στην Αμερική και είχε γνωριμίες στην Πρεσβεία μας εδώ. Για κάποιον λόγο με συμπάθησε. Οι υποθέσεις μου διεκπεραιώθηκαν γρήγορα και απόκτησα το διαβατήριο και άδεια να ανοίξω γραφείο από την Ασφάλεια. Ο Βελέντζας μού ήρθε συστημένος από τον Πυλαρινό. Για να μ εντυπωσιάσει μάλλον φόρεσε και τη στολή του Φαλαγγίτη το δίκοχο με το λευκό σιρίτι, άσπρη γραβάτα και γκέτες και με άφθονη μπριγιαντίνη στο μαλλί. Αφού με ρώτησε για τους ντετέκτιβ και την Αμερική, αν ήταν όπως τα δείχνει ο κινηματογράφος, ρώτησε και αν χρειαζόμουν βοηθό. Στην αρχή νόμισα πως είχε έρθει ο ίδιος για τη θέση. Αλλά αυτός ενδιαφερόταν να βρει δουλειά στο κορίτσι του. Δεν ξέρω τι συμπεράσματα ακριβώς έβγαλε με την επίσκεψη (σίγουρα το πιο βασικό δεν το ήξερε και δεν θα το μάθαινε ποτέ του), αλλά θεώρησε τη θέση ασφαλή και το αφεντικό του γραφείου κύριο με τα όλα του. Η Βάντα κουβαλήθηκε μαζί του κάποια άλλη μέρα. Ήταν αλέγρο και καλόκαρδο παιδί. Έμαθε γρήγορα τη δουλειά και από την πρώτη βδομάδα άρχισε να με βοηθά να

10 16 ΑΛΕΞΗΣ ΠΑΝΣΕΛΗΝΟΣ κάθομαι. Αυτό σημαίνει πως εγώ μπορούσα να κόβω βόλτες στην πόλη κι εκείνη να κρατά τα τηλέφωνα, να κλείνει ραντεβού και τα τοιαύτα. Το γραφείο πήρε αμέσως άλλη όψη το χέρι της γυναίκας ήταν φανερό παντού, και δεν μιλώ μονάχα για την καθαριότητα. Όλα στη θέση τους τακτοποιημένα. Αν είχε και δουλειά, ο μισθός της θα μου κακοφαινόταν λιγότερο. Όταν άρχισε η επίθεση των Γερμανών, ο Βελέντζας εξαφανίστηκε, λες και άνοιξε η γη και τον κατάπιε. Σε λίγο χάθηκε κι η Βάντα. Στην Αθήνα την εποχή εκείνη το επάγγελμά μου δεν μπορούσες να το εξασκήσεις παρά με τον πιο εξευτελιστικό τρόπο. Η πιο συνηθισμένη δουλειά ήταν να ξετρυπώνω παράνομα ζευγάρια σε ξενοδοχεία ή γκαρσονιέρες, και με τη συνεργασία κάποιου φωτογράφου, του Πελοπίδα Λεμπεσόπουλου, που είχε κατάστημα στο ισόγειο της Γαμβέτα, να τους μπαγλαρώνουμε και να τους οδηγούμε γυμνούς στο πλησιέστερο τμήμα για να ακολουθηθεί η διαδικασία του αυτόφωρου. Έπρεπε να έχεις σκληρή καρδιά γι αυτή τη δουλειά. Αλλά η καρδιά μου είχε σκληρύνει πια αρκετά, και την έκανα χωρίς δεύτερη σκέψη να τους σέρνω, χλωμούς κι αλλόφρονες, τσιτσίδι κάτω από ένα πρόχειρο σεντόνι ή κουβέρτα, τρέμοντας και κλαίγοντας ή βρίζοντάς μας ή τάζοντας λαγούς με πετραχήλια αν τους αφήναμε. Δυο φορές που τα χρήματα ήταν καλά και η κοινωνική θέση εκείνου που τα πρόσφερε υποσχόταν κάποια εύνοια ή

11 Ο ΚΟΥΤΣΟΣ ΑΓΓΕΛΟΣ 17 προστασία σε ώρα ανάγκης, το είχα κάνει. Άφησα τα πουλάκια να πετάξουν και είπα στους εργοδότες μου πως μου είχαν δώσει λάθος πληροφορίες. Αλλά μόνο δυο φορές ήταν αυτό. Και μια τρίτη, αργότερα, που παραλίγο να την πλήρωνα ακριβά. Αλλά ο πόλεμος με γλίτωσε. Από τη Νέα Υόρκη όπου είχα κληρονομήσει το γραφείο του Φρέντυ Λαμέρα γραφείο παλιό, με παράδοση και πελατεία είχα αναγκαστεί να κάνω τη μεγάλη βουτιά και να φύγω. Ο Φρέντυ ήταν Έλληνας κι αυτός, γεννημένος στην Αστόρια, από τις πιο παλιές οικογένειες μεταναστών: οι γονείς του ήταν από τους πρώτους, όταν στην Αμερική έβρισκες ελάχιστους Ρωμιούς. Μετά τον θάνατο του πατέρα μου, που μ είχε στείλει βοηθό κοντά του, να μάθω την τέχνη, με είχε σχεδόν υιοθετήσει. Ανύπαντρος και χωρίς οικονομικές υποχρεώσεις, μου άφησε έμενα το γραφείο του σαν αποφάσισε ν αποσυρθεί. Κοντά στη γειτονιά της Αστόρια, στην Κορόνα, κυριαρχούσε τότε ο Δον Γκουσμάν και τα τσιράκια του. Ο «Σιτσιλιάνος», που ήταν γνωστός και ως Τζος Γκάσμαν για τους Αμερικάνους, ποτέ δεν τα πήγαινε καλά με τον Φρέντυ. Εμένα όμως με είχε πάρει από καλό μάτι ίσως γιατί βοήθησα τον κονσιλιέρε του να ξελασπώσει από μια άσχημη περίπτωση, τόσο γρήγορα και τόσο αποτελεσματικά που όλοι έμειναν με το στόμα ανοιχτό. Ο Φρέντυ γκρίνιαζε. «Μην μπλέκεις μ αυτά τα σκατά» μου λεγε διαρκώς. Αλλά είχε μεγάλη γλύκα να σαι ψηλά στην εκτίμηση του Δον Γκουσμάν και δεν άκουγα από λόγια. «Θα γίνει νόμιμος ο Τζος» έλεγα εγώ. «Δεν θα

12 18 ΑΛΕΞΗΣ ΠΑΝΣΕΛΗΝΟΣ αργήσει, θα τα καταφέρει, έχει κάνει τον μισό δρόμο. Και τότε ποιος τη χάρη μας». Ούτε ο Δον Γκουσμάν έγινε ποτέ νόμιμος, ούτε εγώ είδα από δαύτον προκοπή. Και σαν άμυαλος που ήμουν, έμπλεξα, παρά τους εξορκισμούς του γερο-φρέντυ, με τη μικρή κόρη του μαφιόζου, τη Λάουρα. Είχα το θράσος να κάνω ό,τι έκανα χωρίς να κρύβομαι. Ήμουν ήσυχος πως ο Σιτσιλιάνος μού έχει αδυναμία. Το αποτέλεσμα ήταν να εξαφανιστεί η Λαουρίνα από τη μια στιγμή στην άλλη δεν τη βρήκα ούτε στο τηλέφωνο να της μιλήσω να καταστρέψω τα γεράματα του Λαμέρα (οι μπράβοι του Ιταλού τον αποκαλούσαν υβριστικά Λα Μέρντα), και το γραφείο να κλείσει. Ένα βράδυ άκουσα τις καμπάνες της Πυροσβεστικής. Δεν έδωσα σημασία, ώσπου κάποιος με πήρε στο τηλέφωνο. «Καίγεται το γραφείο σου» μου λέει. Όπως ήμουν με τις πιτζάμες, πέρασα ένα παντελόνι κι ένα αδιάβροχο από πάνω και βγήκα στον δρόμο. Τρεις γωνίες πιο κάτω είδα την ανταύγεια. Πέρασα από τον κλοιό των αστυνομικών, σκαρφάλωσα τη σκάλα. Ο προθάλαμος με τους φακέλους στάχτη. Βήμα πιο κει δεν μπορούσες να κάνεις το μέρος είχε λαμπαδιάσει. Οι καπνοί μ έπνιξαν, έπεσα ξερός. Όταν συνήλθα, ήμουν σ ένα φορείο με έναν άντρα νοσοκόμο σκυμμένο πάνω μου. «Τυχερός ήσουνα» μου λέει. Τυχερός πράγματι! Δυο μέρες αργότερα, καθώς γύριζα από του Λαμέρα, με στρίμωξαν σ ένα στενό οι άνθρωποι του Σιτσιλιάνου. Ο Μπέπο, ο αρχιμπράβος του, μου χε συμπάθεια. Αλλά τι να σου κάνει η συμπάθεια; Κανείς δεν κάνει

13 Ο ΚΟΥΤΣΟΣ ΑΓΓΕΛΟΣ 19 νερά όταν έχει διαταγές από τον Δον Γκουσμάν. «Έχω εντολή να σου κάνω μεγάλη ζημιά, Άντζι» μου είπε. «Λυπάμαι, αλλά πήγες γυρεύοντας». Δεν θέλω να τη θυμάμαι εκείνη τη βραδιά. Ο ίδιος μου κοψε τον τένοντα στο αριστερό ποδάρι (ήταν η αγαπημένη τιμωρία του Σιτσιλιάνου αυτή η Αστόρια είχε γεμίσει κουτσούς στις αρχές της δεκαετίας του 30, τότε που το κάθαρμα ήταν στις μεγάλες του δόξες). Τη μεγάλη ζημιά όμως άφησε να μου την κάνει ένας μουγκός που πρόσφατα είχαν φέρει από τα μέρη τους ένα γομάρι που δεν καταλάβαινε τίποτε. Λες κι έκοβε ραδίκια... Έμεινα δυο μήνες στο Πανεπιστημιακό του Στάτεν Άιλαντ κάτω από αυστηρή απομόνωση. Ο αστυνόμος Χέντρυ ερχόταν εκεί αυτοπροσώπως δυο φορές τη βδομάδα από την Αστόρια για να βλέπει πώς πάω. Αντί να με πιέζει να καταθέσω ποιος μου είχε κάνει τη δουλειά (πράγμα που το ήξερε όλος ο κόσμος) είπε από την πρώτη μέρα: «Στη θέση σου θα θεωρούσα τον εαυτό μου πολύ ευτυχή που είμαι ζωντανός. Στη θέση σου επίσης θα σκεφτόμουν πολύ σοβαρά να πάω να δω τους συγγενείς μου πίσω στην Ελλάδα». Όταν του είπα πως δεν έχω στην Ελλάδα συγγενείς, χαμογέλασε: «Στη θέση σου θα έβρισκα κάποιους». Ο Δον Γκουσμάν ή Τζος Γκάσμαν μου παράγγελνε μέσω του Χέντρυ να του δίνω το συντομότερο. Στην αρχή το πήρα πεισματικά. Τα βράδια ονειρευόμουν πως τον βρίσκω και του κάνω ό,τι μου έκανε αυτός. Πως καθαρίζω την πόλη από το κάθαρμα κι από τη συμμορία

14 20 ΑΛΕΞΗΣ ΠΑΝΣΕΛΗΝΟΣ του. Πως με παρασημοφορούν στο Δημαρχείο και με προσλαμβάνουν στο Σώμα με προοπτικές να φτάσω μέχρι Αρχηγός. Ο γερο-φρέντυ, που είχε στο μεταξύ πάθει έμφραγμα, με συνέφερε. «Καλά σου είπε ο Χέντρυ, τυχερός είσαι. Δίνε του, μη μένεις εδώ. Δεν έχεις μέλλον όσο ζει ο Γκάσμαν. Τελείωσες». Όταν βρήκα, καμιά βδομάδα πριν φύγω, τον Μπέπο στον δρόμο, με σταμάτησε να μου μιλήσει. Ήταν όλο χαμόγελα, ευχαριστημένος που μ έβλεπε ζωντανό. «Σιτσιλιάνοι» έκανε μ ένα μορφασμό ο Μπέπο, που ήταν απ τη Βενέτσια, βόρειος. «Θέλουν να σε χτυπήσουν εκεί που τους χτύπησες». Σαν να ζητούσε συγγνώμη. «Το νεύρο στο πόδι γιατί μου το κοψε;» τον ρώτησα εγώ. «Ο Τζος σ αγαπάει, βρε κόπανε» μου κάνει αυτός «έτσι σου αφήνει ένα πρόσωπο για την κοινωνία...» «Κουτσαίνοντάς με;» του λέω εγώ. «Ακριβώς» αποκρίνεται ο Ιταλός. «Όλος ο κόσμος πρέπει να ξέρει πως αυτός που σήκωσε τα μάτια στη μικρή του κόρη τιμωρήθηκε. Γι αυτό σε κούτσανε. Το άλλο... το άλλο το ξέρεις μόνο εσύ κι αυτός. Και η Λαουρέτα». Αυτή είναι η ιστορία με λίγα λόγια. Θα μπορούσα να γράψω ένα ξεχωριστό βιβλίο γι αυτήν, αλλά δεν μ απασχολεί πια. Άλλα μ απασχολούν και γι αυτά θέλω να πω. Άφησα πίσω μια ζωή, τον τόπο που μεγάλωσα, τη γυναίκα που αγάπησα, τον γερο-φρέντυ, τους τάφους του πατέρα και της μάνας μου. Τώρα έκανα τον δρόμο ανάποδα απ ό,τι όλοι όσοι

15 Ο ΚΟΥΤΣΟΣ ΑΓΓΕΛΟΣ 21 έρχονταν καραβιές ολόκληρες στην Αμερική να καζαντίσουνε. Γυρνούσα στον Πειραιά με το βαπόρι, στον τόπο της καταγωγής μου, που ήξερα τη γλώσσα αρκετά (ακόμα μιλούσαμε ελληνικά με τον Φρέντυ τα βράδια τα μιλούσε τέλεια, λες κι είχε έρθει χθες απ την Ελλάδα) αλλά που τον είχα δει μόνο σαν ήμουνα τεσσάρω χρονώ κι από τότε ποτέ ξανά. Το Μεξικό το ήξερα πιο καλά. Πήγα στο προξενείο των ΗΠΑ, με δέχτηκαν καλά, ειδοποιημένοι απ τον Λαμέρα και τις γνωριμίες του στα Κεντρικά έδωσαν και μου μεταφράσανε τα χαρτιά μου κι έπειτα φρόντισαν να μιλήσουν στην Ασφάλεια. Οι Έλληνες αστυνομικοί δεν ήξεραν καλά καλά ούτε τι είναι ένας ιδιωτικός «ντετέκτιβ». Ένας δυο μεγαλόβαθμοι που βγήκανε στη σύνταξη είχαν ανοίξει γραφεία, αλλά κάτι η αναδουλειά, κάτι τα γεράματα σύντομα τα έκλεισαν. Το επάγγελμα δεν είχε προλάβει να ακουστεί στην πιάτσα. Κι εγώ φυτοζωούσα. Δούλεψα με κάτι Αμερικάνους της Πρεσβείας, με κάτι γριές Εγγλέζες που έμεναν εδώ. Από τους Έλληνες πελάτες, το πρώτο εκείνο διάστημα, κάποιος μ έβαλε να παρακολουθώ την κόρη του με τον φίλο της. Τις φωτογραφίες που του έδωσα τις τσέπωσε με ενθουσιασμένο χαμόγελο, λες και του είχα κάνει το πιο ακριβό δώρο. Με πλήρωσε και εξαφανίστηκε. Για καιρό κοιτούσα στις εφημερίδες, μήπως πάρει το μάτι μου κάτι, δράματα, μαλλιοτραβήγματα, αλλά δεν βαριέσαι! Τσιμουδιά. Τους ξανάδα αντάμα, πατέρα και κόρη, καθισμένους στου Ζαχαράτου, στην Πλατεία Συντάγματος, και έμοιαζαν και οι δυο εξαιρετικά

16 22 ΑΛΕΞΗΣ ΠΑΝΣΕΛΗΝΟΣ ευτυχισμένοι. Πώς και πού ακριβώς τα χανε βρει ποτέ δεν κατάλαβα. Στο κτίριο της Γαμβέτα τα περισσότερα γραφεία ήταν κάτι δικηγόροι, συμβολαιογράφοι, κάτι μυστήριοι, λαθρόβιοι έμποροι, μεσίτες και αεριτζήδες που λίγο λίγο εξαφανίζονταν καθώς έκοβαν οι δουλειές, κάτι ηλεκτρολόγοι, επισκευαστές ραδιοφώνων, υδραυλικοί και άλλα συναφή επαγγέλματα. Όλοι απορούσαν πώς τη βγάζω και πώς ζω. Ο μόνος με τον οποίο είχα περισσότερες κουβέντες ήταν ο φωτογράφος ο Πελοπίδας που τον φωνάζαμε Πέλο κι η γυναίκα του η Φωτεινή, μια λεπτή μελαχρινούλα με μεγάλο στήθος, που κράταγε το μαγαζί όσο ο άντρας της έτρεχε στους δρόμους. Ο Πέλος, που είχε τις πιο καλές αναμνήσεις από την επικερδή συνεργασία μας, ήταν που με ειδοποίησε τον Απρίλη του 41 πως άδειαζε το ραφτάδικο.

17

18 Ένα νουάρ μυθιστόρημα στα χρόνια της Κατοχής Αθήνα Ένας ντετέκτιβ, Ελληνοαμερικανός, βρίσκεται εδώ και λίγα χρόνια στην Ελλάδα, κυνηγημένος από τους εχθρούς του. Φυτοζωεί από το επάγγελμά του και ενώ ο πόλεμος διαλύει τις τελευταίες του ελπίδες, κάποιος του αναθέτει την προστασία ενός κοντραμπασίστα της όπερας. Μετέωρος μεταξύ ονείρου και πραγματικότητας, θα συναντήσει πλάσματα φτιαγμένα από τα υλικά του πόνου και της επιβίωσης: μια μοιραία γυναίκα που σαγηνεύει όλους τους άνδρες της ιστορίας, μια Εβραιοπούλα παντρεμένη μ έναν μαυραγορίτη, έναν Γερμανό αρχιμουσικό αποφασισμένο ν ανεβάσει τον «Χρυσό του Ρήνου» στη Λυρική, έναν αλλήθωρο πρώην εκτελωνιστή, μια πόρνη της Τρούμπας, μια μαυροφορεμένη γυναίκα παραδομένη στο ερωτικό αλισβερίσι. Όλοι τους έχουν δαγκώσει το μήλο της αμαρτίας. Όλοι τους μπορούν είτε να σωθούν είτε να χαθούν. Μήπως για να σωθεί η ψυχή ενός τόπου πρέπει να επιζήσουν και η αρετή και ο πειρασμός; Η πλοκή είναι αριστοτεχνική. Δεν περισσεύει ούτε μία λέξη, δεν αφήνεται τίποτα μετέωρο και οι ανατροπές διαδέχονται η μία την άλλη με τον αποκλειστικό τρόπο που ο Πανσέληνος επιφυλάσσει στον αναγνώστη. [ ] Σημείο αναφοράς στην παράδοση των σημαντικών επιτευγμάτων στη λογοτεχνία της εποχής μας. Αντώνης Κωτίδης, Η Καθημερινή Το πιο φιλόδοξο και πιθανότατα το κορυφαίο ελληνικό μυθιστόρημα της χρονιάς ήρθε όχι αναπάντεχα από έναν συγγραφέα που διαλέγει πάντοτε μεγάλα θέματα και ξέρει να τα αναπτύσσει με λεπταισθησία και βαθύνοια. Δημοσθένης Κούρτοβικ, Τα Νέα Κατορθώνει να παραστήσει με εξαιρετική μαεστρία την κατοχική Αθήνα [ ] και να δώσει χωρίς τον απειροελάχιστο μελοδραματισμό τις ασφυκτικές (μεταξύ ζωής και θανάτου) συνθήκες της καθημερινότητας των ανθρώπων της. [ ] εικόνες γνήσια σπαρακτικές, παράλληλα διαποτισμένες με ένα πολύ διακριτικό και συνάμα ολόδροσο χιούμορ. Βαγγέλης Χατζηβασιλείου, Ελευθεροτυπία ISBN: ΒΟΗΘ. ΚΩΔ. MHX/ΣΗΣ 82665