Transcript

1 Η ρήξη Ανδρέα Κάλβου - Ούγο Φώσκολο και ο Ιωάννης Καποδίστριας Γιώργος Σκλαβούνος, Κοινωνιολόγος, Οικονοµολόγος, Πρόεδρος Κέντρου UΝESCΟ του Ιονίου georgesklavounos@gmail.com Ουσιώδη παραλειπόµενα της Επτανησιακής και της Εθνικής Ιστορίας Αντί εισαγωγής: Στην αναζήτηση πειστικών αιτίων Η ρήξη του Ανδρέα Κάλβου µε τον Ούγο Φώσκολο έχει αποδοθεί στην αχαριστία και την αγνωµοσύνη του Κάλβου. Γι αυτή τη ρήξη έχει µιλήσει µόνο ο Φώσκολος, ο οποίος την αποδίδει σε αχαριστία του Κάλβου. Αντίθετα ο Κάλβος ποτέ δεν µίλησε για την αποµάκρυνση του από τον µεγάλο δάσκαλο, σύντροφο και φίλο. Η ρήξη µεταξύ των δύο µεγάλων (ευρωπαϊκής εµβέλειας) Επτανήσιων, τοποθετείται στην άνοιξη του 1817, όπως αποκαλύπτει (και) ο Λεύκιος Ζαφειρίου. (Ο βίος και το έργο του Α. Κάλβου, εκδ. Μεταίχµιο.σελ.40-41) Το ενδιαφέρον για την Επτανησιακή πολιτική και πολιτιστική ιστορία αλλά και τους πρωταγωνιστές της αφ ενός, και αφ ετέρου η πεποίθηση ότι η βαθιά πολιτική, πνευµατική, φιλική σχέση των δύο ανδρών δεν ήταν δυνατόν να διαρραγεί από ευτελή, µικροπρεπή αίτια (εφ όσον κανένας απ τους δύο δεν υπήρξε µικροπρεπής), µε οδήγησε σε µία προσπάθεια ανάγνωσης της ιστορίας της εποχής. Ιδιαίτερα, αναζήτησα την ταύτιση ή την διαφοροποίηση των απόψεων των δύο ανδρών, κατά την εποχή της µεταξύ του τους ρήξης, σχετικά µε γεγονότα καθοριστικής σηµασίας, για τα Ιόνια και τον Ελληνισµό. Η δεκαετία , υπήρξε καθοριστική για τις Ευρωπαϊκές εξελίξεις, τη µοίρα των Ιονίων, τη δηµιουργία και την εξέλιξη της Φιλικής Εταιρείας, την τύχη της Ελληνικής επανάστασης. Στις 5/11/1815,υπεγράφει στο Παρίσι, µετά από σκληρότατες διαπραγµατεύσεις, (µεταξύ του Ιωάννη Καποδίστρια, ως εκπροσώπου της Ρωσίας, εν λευκώ εξουσιοδοτηµένου να διαπραγµατευθεί το Επτανησιακό, και των εκπροσώπων της Αγγλίας και της Γαλλίας) η αναγνώριση της ανεξαρτησίας των Ιονίων, υπό το ό- νοµα, Ενωµένα Κράτη των Ιονίων Νήσων. Μια θαυµάσια περιγραφή της εξέλιξης των διαπραγµατεύσεων για το Επτανησιακό, από τη Βιέννη στο Παρίσι, το ξεπέρασµα των Αυστριακών απαιτήσεων και την αντιµετώπιση του Αγγλικού δόλου και ανθελληνισµού, παρουσίασε ο Σπύρος Βερύκιος.(Ιστορία των Ηνωµένων Κρατών των Ιονίων Νήσων. Η αποκληθείσα βρετανική προστασία και οι αγώνες των Επτανησίων δια την Εθνικήν αποκατάστασιν, ). Αυτές οι διαπραγµατεύσεις υπήρξαν καθοριστικές και για τις σχέσεις του Ιωάννη Καποδίστρια µε την Αγγλική πολιτική.οι Άγγλοι, στις διαπραγµατεύσεις, διέγνωσαν ότι ο Ιωάννης Καποδίστριας, δεν ήταν απλά ένας διπλωµάτης καριέρας, ένας φιλόδοξος, αποτελεσµατικός γραφειοκράτης διεθνών σχέσεων. Οι Άγγλοι διαπίστωσαν ότι ο Ι.Κ. ήταν ΠΡΩΤΊΣΤΩΣ ένας Έλληνας πατριώτης. Η µετά την υπογραφή τους, ερµηνεία αυτών των συνθηκών, (που ουσιαστικά καθόριζε την φύση της Ιονίου πολιτείας, καθόριζε, αν τα Ιόνια ΑΠΟΤΕΛΟΎΣΑΝ ΑΝΕΞΆΡΤΗΤΟ ΚΡAΤΟΣ υπό προστασία, ή Α- ΠΟΙΚΙΑ της Αγγλίας), αποτέλεσε τη δεύτερη, αποφασιστικής σηµασίας αιτία για την συνέχιση της σύγκρουσης µεταξύ του Ι.Κ. και Αγγλικής πολιτικής, αλλά πρέπει να υπήρξε και η πρώτη αποφασιστική αιτία για τη ρήξη µεταξύ Κάλβου και Φώσκολου. Η στάση προσώπων, κοµµάτων, πνευµατικών ιδρυµάτων, µυστικών εταιρειών, πάνω σ αυτό το ζήτηµα, το ζήτηµα της ερµηνείας των συνθηκών, σφράγισε ανεξίτηλα την πολιτική την πνευµατική, την κοινωνική ζωή στα Επτάνησα. Πάνω σ αυτή την ερµηνεία γίνεται η πρώτη σύγκρουση, του πρώτου Άγγλου αρµοστή, Thomas Maitland, µε την Γερουσία, µε τον καθ όλα µεγάλο, ιονύσιο Ρώµα, που κατέληξε στην καθαίρεση του, από την Γερουσία, (µαζί µε τους οµόφρονες ανυπότακτους, Φλαµπουριάρη, Στεφανίτση, Μεταξά και τον Γραµµατέα της Γερουσίας, Κατσαίτη, 22Μαϊου 1816) και στην εξορία του. Πάνω σ αυτό το θέµα θα τοποθετηθεί ξανά ο Ιωάννης Καποδίστριας κατά την επίσκεψή του στην Κέρκυρα την άνοιξη του Επίσκεψη κατά την οποία θα έχει τη δεύτερη µεγάλη συνάντηση του µε όλους τους Έλληνες οπλαρ- 84

2 χηγούς (πρώτη υπήρξε η συνάντηση τους και η συνεργασία τους στην άµυνα της Λευκάδας) και θα γιορτάσει µαζί τους το Πάσχα της υπόσχεσης για την Εθνική µας αναγέννηση. Η επίσκεψη αυτή, στην Κέρκυρα, συνδυάστηκε και µε τις επίσης καθοριστικές για το µέλλον της επανάστασης, µυστικές επαφές του Ιωάννη Καποδίστρια µε τον Αλή Πασά. Στη συνέχεια ο Καποδίστριας θα περάσει από το Λονδίνο και θα επιδιώξει, µε κάθε µέσο, την αναθεώρηση της Αγγλικής πολιτικής στο Επτανησιακό. Είναι προφανές ότι το θέµα της ερµηνείας των συνθηκών ήταν ύψιστης Εθνικής σηµασίας. Η σύγκρουση του Ιωάννη Καποδίστρια µε την Αγγλική πολιτική για τα Επτάνησα θα παραµείνει ανοιχτή από το 1815, µέχρι το θάνατό του και µέσω των συνεχιστών της πολιτικής του, µέχρι την ένωση, γιατί η σύγκρουση αυτή αφορούσε όχι µόνον την ανεξάρτητη διακυβέρνηση των Ιονίων αλλά τον ρόλο που θα µπορούσε να παίξει το πρώτο νεοελληνικό κράτος στην πορεία της Εθνικής αναγέννησης. Τελικά, η ίδια, η ερµηνεία, των συνθηκών, θα αποτελούσε την νοµιµοποιητική βάση στις διαπραγµατεύσεις, για την άρση της Βρετανικής προστασίας, την παραχώρηση των Ιονίων στο Ελλαδικό κράτος και τους εθνικά ταπεινωτικούς όρους της ένωση στα 1864, για τη µη συµµετοχή ούτε του Ελλαδικού κράτους, ούτε των Ιονίων στις Ευρωπαϊκέ διαπραγµατεύσεις για την ένωση. Για αυτό το λόγο θα δούµε, αυτό το θέ- µα, να είναι κυρίαρχο και στη διένεξη του Κάλβου µε τον άνδολο( ), στην διένεξη της Εφη- µερίδας Πατρίδα που Εξέδιδε ο Κάλβος και της Εφηµερίδας Ανεξάρτητος που εξέδιδε ο άνδολος. Υποστηρικτές της Αγγλικής ερµηνείας των συνθηκών και του Maitland: Ε. Θεοτόκης και Α. άνδολος. Βασικοί υποστηρικτές της Αγγλικής πολιτικής και του Maitland στην προσπάθεια επιβολής της Αγγλικής ερµηνείας των συνθηκών και κατά συνέπεια της νοµιµοποίησης και της αποδοχής του αποικιακού συντάγµατος στα Επτάνησα υπήρξαν ο Βαρώνος Θεοτόκης και ο Αντώνιος άνδολος."ο Βαρών Εµµανουήλ Θεοτόκης και ο Αντώνιος άνδολος διασαλπίζουσι πρώτοι τα ευεργετήµατα του εκ της Προστασίας νέου πολιτεύµατος των Ιονίων".( Ιστορία του Ιονίου Κράτους. Από συστάσεως αυτού, µέχρι της ενώσεως, υπο Παναγιώτου Χιώτη. Τόµος Α, σελ,2.) Ο Αντώνιος άνδολος παρέ- µεινε πιστός στις απόψεις του, περί ερµηνείας των συνθηκών, όπως καταδεικνύει,η ενυπόγραφη αρθρογραφία του στην εφηµερίδα του, «Ο ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΟΣ»,12/4 /1849,13/8/1849. Ο Φώσκολος συντάσσεται µε την Αγγλική Ερµηνεία Την Αγγλική ερµηνεία των συνθηκών απεδέχθη και υποστήριξε εγγράφως και ο Φώσκολος. Ο Π. Χιώτης παραθέτει αποσπάσµατα της θέσης του Φώσκολου από το «πονηµάτιο» που εξέδωσε στο Λονδίνο στα 1817 µε τίτλο η «Πολιτική Κατάσταση των Ιονίων». Το πονηµάτιο εξεδόθη στα Ιταλικά και δηµοσιεύθηκε σε συνέχειες στη Ζακυνθινή εφηµερίδα το Μέλλον, (Π. Χιώτης Ιστορία του Ιονίου Κράτους Τόµος Α, σελ.12-18). Ο Φώσκολος γνώριζε πολύ καλά τα συµβαίνοντα στην Αγγλία όσο και στα Επτάνησα σχετικά τόσο µε την ερµηνεία αλλά και για τον τρόπο µε τον οποίο ο Μaitland προσπαθούσε να επιβάλλει το αποικιακό σύνταγµα. Για τα συµβαίνοντα στην Αγγλία γράφει στο Ρώµα, «Πρέπει να σου εξηγήσω την πολιτική της Αγγλίας και ακόµα πως θεωρούν εδώ τα Επτάνησα, και είναι ανώφελο να ελπίζουµε πως µπορεί να αλλάξει µε τη θέληση του Υπουργείου, γιατί οι αδικίες γίνονται µε σύστηµα, οι Υπουργοί διόρισαν για εκτελεστή έναν άνθρωπο που τη δικαιοσύνη και την φιλανθρωπία, τας θεωρεί για λέξεις κενές και γελοίες και πολιτικές αγυρτίες», και συνεχίζει τονίζοντας ότι."μοναδική λύση είναι η απόλυτη των Ελλήνων, η ανυποχώρητη επιµονή, η ενηµέρωση της διεθνούς κοινής γνώµης και της Αγγλικής για την τυραννική συµπεριφορά που υφίστανται οι Ιόνιοι". Παρά ταύτα ο Φώσκολος απεδέχθη και υποστήριξε την Αγγλική ερµηνεία των συνθηκών. Η άρνηση, εκ µέρους των επτανησίων, της Αγγλικής ερµηνείας των συνθηκών και η προσπάθεια αλλαγής του αποικιακού καθεστώτος και συντάγµατος που προέκυπταν από αυτή τη ερµηνεία αποτέλεσαν την γενεσιουργό αιτία και την απαρχή του µεταρρυθµιστικού κινήµατος και κόµµατος, της πρώτης οργανωµένης πολιτικής παράταξης που ιδρύθηκε στα Επτάνησα. Η απαρχή ενός συνεχούς σκληρού, άνισου αγώνα που κράτησε µέχρι και τα Πολλές από τις πτυχές αυτού του αγώνα παραµένουν άγνωστες για δύο κυρίως λόγους. Γιατί σε αυτό τον αγώνα ο εχθρός δεν ήταν η Οθωµανική Αυτοκρατορία αλλά η Ευρωπαϊκή και Χριστιανική, µητρόπολη του κοινοβουλευτισµού, η προστάτισσα µας, Βρετανική Αυτοκρατορία, κι ακόµα γιατί η προστασία, που µετετράπη σε παράνοµη κατοχή, συνάντησε αρκετούς πρόθυµους συνεργάτες και υπερασπιστές. 85

3 Η τραγικότητα της κατάστασης στα Ιόνια, ο τρόπος που ετοιµάστηκε και επεβλήθη το αποικιακό σύνταγµα και η µοίρα όσων αρνήθηκαν να το αποδεχθούν και να το υπηρετήσουν, περιγράφεται από διάφορους ιστορικούς µας (Βερύκιος σελ,116, Ιδρωµένος, A. L. Dusmani, Λοµβάρδος, Χιώτης). Ο Κάλβος συντάσσεται µε την ερµηνεία Καποδίστρια Αντίθετα µε τον Φώσκολο, (αλλά και τους άνδολο και Θεοτόκη) ο Κάλβος θα παραµείνει αταλάντευτα αφοσιωµένος υπερασπιστής της ερµηνείας Καποδίστρια. Όπως προκύπτει από τη µαχητική, συνεχή, επίµονη και τεκµηριωµένη αρθρογραφία, της εφηµερίδας ΠΑΤΡΙ Α (της οποίας ο Κάλβος υπήρξε συνιδρυτής, συνεκδότης και βασικός αρθρογράφος), από την παράθεση της αλληλογραφίας µεταξύ Καποδίστρια και Αγγλικού Υπουργείου Εξωτερικών, η οποία δηµοσιεύεται σε συνέχειες, στην εφηµερίδα Πατρίδα, ο Κάλβος παραµένει πιστός στην Καποδιστριακή ερµηνεία. Η «Πατρίδα» δεν περιορίζεται µόνο στην παρουσίαση της άποψης του Καποδίστρια, για την ερµηνεία των συνθηκών, παραθέτει και τις γνώµες από διάφορες Ευρωπαϊκές προσωπικότητες και εφηµερίδες. Η συνέπεια του Κάλβου σε αυτή τη γραµµή καταγράφεται µε απόλυτη σαφήνεια από την εποχή της Ωδής εις Ιονίους (την οποία και απέστειλε στο Φώσκολο στις 18 Ιουνίου του 1814 µε τη συνοδευτική επιστολή που αναφέραµε προηγουµένως). Επιβεβαιώνεται ως γενικότερη πολιτική και ηθική τοποθέτηση του Κάλβου α- πέναντι στην υποτέλεια, την υποταγή, τη σκλαβιά, αλλά και ως στάση ζωής, αφοσιωµένης στο ένδοξο, όπως το αντιλαµβάνεται, ιδανικό της ελευθερίας, µε την έκδοση των Ωδών, στα Επιβεβαιώνεται ξανά µε την έκδοση των Λυρικών(1826), όπου Κάλβος, τοποθετείται ασυµβίβαστα απέναντι στην "ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ". Η Ωδή του Κάλβου "ΑΙ ΕΥΧΑΙ", αποτελεί ένα ανυπέρβλητο µανιφέστο εναντίον της "προστασίας" αλλά και όσων θέτουν εαυτούς υπό προστασίαν, εναντίον της καταπάτησης της ελευθερίας των λαών, της καταδυνάστευσης και της εξαθλίωσης τους Αποτελεί ένα µανιφέστο εναντίον µιας προστασίας, δείγµατα της οποίας είχε δώσει η Αγγλοκρατία στα Επτάνησα και επεδίωκε να εµπεδώσει, µε κάθε µέσο και στον αναγεννώµενο Ελληνισµό στο σύνολο του. Την ίδια θέση εναντίον της προστασίας, παίρνει ο Κάλβος και στην επιστολή του προς τον στρατηγό Lafayette την οποία προτάσσει στην έκδοση των Λυρικών. Η Ωδή "Ευχαί" είναι η διαχρονική απάντηση του Κάλβου τόσο στους Κερκυραίους, όσο και στους Ιόνιους υπερασπιστές της Αγγλικής, (όπως και κάθε άλλης προστασίας), µα και στους Ελλαδίτες που υπέγραψαν στις 24 Ιουλίου του 1825, την αίτηση αποκλειστικής προστασίας από την Αγγλία. Η πράξη αυτή έµεινε στην ιστορία ως η πράξη υποτέλειας. Με δεδοµένη τη διαφορά θέσης µεταξύ Κάλβου και Φώσκολου, σε ένα καίριας εθνικής σηµασίας θέµα, το θέµα της ερµηνείας των συνθηκών για την ανεξαρτησία των Επτανήσων, καθώς και των δικαιωµάτων "ΠΡΟΣΤΑΤΩΝ" και "ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΜΕΝΩΝ", οφείλουµε να διερευνήσουµε αν και κατά πόσο, συµπίπτει η χρονική περίοδος της ρήξης, µεταξύ των δύο ανδρών, µε την περίοδο της διαφοροποίησης τους σε αυτό το θέµα. Ο Ανδρέας Κάλβος εµφανίζεται στα 22 του χρόνια, να κάνει την είσοδό του στα πολιτικά πράγµατα της Ε- πτανήσου και της Ελλάδος µε τη γνωστή «Ωδή εις Ιονίους». Κατά παράδοξο τρόπο, ενώ έχει δοθεί αρκετή προσοχή στην Ωδή, δεν έχει δοθεί καµία προσοχή (εκτός από κάποιες δικές µου αναφορές) στην αιτία, που όπως δηλώνει ο Κάλβος, στον πρόλογο της Ωδής, τον ανάγκασε να την γράψει. Στον πρόλογο της Ωδής ο Κάλβος αποκαλύπτει ότι αναγκάστηκε να την γράψει επειδή «εις προδότης εδηµοσίευσε εις τας εφηµερίδας ότι αι ωραίαι αυταί νήσοι θα παρεχωρούντο εις τον Βασιλέα εκείνον της Νεαπόλεως του ποίου είχεν ακρωτηριαστεί το Βασίλειον και ο ίδιος είχεν περιορισθεί είς την Σικελίαν» «Όθεν» γράφει ο Κάλβος, «ο φόβος µου µήπως πραγµατοποιηθεί το δυστύχηµα τούτο, µου υπηγόρευσε την Ωδήν ταύτην». Παράλληλα, στο ίδιο κείµενο, ο Κάλβος εκθειάζει τον ρόλο του Ι. Καποδίστρια, για µια δίκαιη έκβαση του Επτανησιακού. Η Ωδή αποστέλλεται, µε συνοδευτική επιστολή στον Φώσκολο (18 Ιουνίου 1814) από τον οποίο ζητάει την γνώµη του, αλλά και την µεσολάβησή του για την δηµοσίευση της. Οι Καλβιστές, µέχρι και σήµερα, δείχνουν να αδιαφορούν για τον ποιόν συµπατριώτη στοχεύει ο Κάλβος µε τον χαρακτηρισµό του προδότη. Έχει ιδιαίτερη σηµασία να τονίσουµε τον αποκαλυπτικό αυτοπροσδιορισµό, εθνικής, και πολιτικής, ταυτότητας, τον οποίο καταθέτει ο Κάλβος στην επιστολή του προς τον Φώσκολο, µε την οποία συνοδεύει, την Ωδή εις Ιονίους, γράφοντας του: "Εγώ προσωπικά αν είχα πατρίδα τη Γαλλία, θα ήµουν µε το κόµµα του Ρουσσώ. Αλλ έχω πατρίδα µου µιαν άλλη, µεγαλόψυχη τόσο στην ορµή όσο και στις αρετές και σ αυτή (αν και κείνη πολύ λίγο φροντίζει να τις διευκολύνει) θα στρέφονται πάντα οι ευχές µου..." Η Ωδή εις Ιονίους γράφεται µετά την, εκ µέρους του ήµου Ζακύνθου, απόρριψη της πρότασης του Φώσκολου για χορήγηση υποτροφίας στον Κάλβο, όπως η φράση «αν και εκείνη πολύ λίγο φροντίζει να τις διευκο- 86

4 λύνει» αφήνει να εννοηθεί. Η γνωστοποίηση της απόρριψης καταγράφεται στην αλληλογραφία του Φώσκολου το Μάρτιο του Με επιστολή του της ίδιας περιόδου, ο Κάλβος, µας αποκαλύπτει ότι αυτοµορφώνεται και προετοιµάζεται για να καταστεί χρήσιµος στην Πατρίδα. «Πέρασε ένας χρόνος από τότε που ζω κοπιάζοντας πολύ για να µπορώ να µελετώ όπως θέλω στις βιβλιοθήκες της Φλωρεντίας για να εξυπηρετήσω την πατρίδα µας» (Λεύκιος Ζαφειρίου, σελ,21, Γαρταγάνης, 1960, 72) Είναι προφανές ότι ο Κάλβος παραµένει, από την εποχή της Ωδής εις Ιονίους (1814), µέχρι την εποχή της δηµοσίευσης των Ωδών, (1824) και των Λυρικών (1826), µέχρι και την αποχώρησή του από την εφηµερίδα «Πατρίδα» και την Κέρκυρα, (1852), ΑΤΑΛΑΝΤΕΥΤΟΣ σε ότι αφορά στα δικαιώµατα των Ιονίων, τη ξένη προστασία, την πολιτισµική και πολιτική αυτονοµία του Ελληνισµού αλλά και τα δικαιώµατα των λαών γενικότερα, όπως και το πανανθρώπινο χρέος για την υπεράσπιση τις ανθρώπινης ελευθερίας την υπεράσπιση ενός κόσµου δικαιοσύνης. Από την κοινή πορεία Κάλβου - Φώσκολου, στη ρήξη Πέρα από την καταγεγραµµένη συνεργασία µεταξύ των δύο ανδρών, ένα από τα χαρακτηριστικά στοιχεία της ιδεολογικής και πολιτικής τους συµπόρευσης υπήρξε, κατά τη γνώµη µου, η εκ µέρους και των δυο, α- ποκήρυξη του Ναπολέοντα και των Ωδών που είχαν γράψει γι αυτόν. Είναι ιδιαίτερα σηµαντικό να τονίσουµε ότι η αποκήρυξη του Ναπολέοντα, από τους δυο µεγάλους επτανησίους, δε σηµαίνει αποκήρυξη των αρχών της Γαλλικής επανάστασης. Το αντίθετο µάλιστα. Με τη στέψη του Ναπολέοντα σε Αυτοκράτορα στα 1804, στην Παναγία των Παρισίων, κατεδαφίζεται και σε επίπεδο συµβόλων ό,τι είχε κατεδαφιστεί σε επίπεδο ιδεών και πολιτικής µε την διάλυση των νοµοθετικών σωµάτων στις 9 Νοεµβρίου στα Με την καρατόµηση του µεγάλου Μπαµπέφ (Francsois Noel Gracchus Babeuf) κα την εξορία του Buonarrotti (Filippo Giuseppe Maria Ludovico Buonarrotti) στην Ελβετία ολοκληρώνεται και η καρατόµηση της Γαλλικής επανάστασης (τουλάχιστον επί Γαλλικού εδάφους) που άρχισε µε την εκτέλεση του Ροβεσπιέρου στις 28 Ιουλίου το Η πρώτη απογοήτευση του Φώσκολου από το Ναπολέοντα καταγράφεται µε την εκ µέρους του Ναπολέοντα παραχώρηση της Βενετίας στην Αυστρία, στις 18 Οκτωβρίου του 1797, µε τη Συνθήκη του CAMPO FOR- MIO, µεταξύ Αυστρίας και Γαλλίας. Μία συνθήκη που διέλυσε και διαµοίρασε, εκτός άλλων, τη Βενετία και τις κτήσεις της, αντί του εκδηµοκρατισµού που ανέµεναν, οι οπαδοί της Γαλλικής Επανάστασης. Συµπεριφορά όχι απελευθερωτή, αλλά κατακτητή και ιδιοκτήτη λαών και πατρίδων Επίσης, η προσάρτηση της Επτανήσου ως Νοµού στη Γαλλική επικράτεια (µε την ίδια συνθήκη) δεν άφηνε αµφιβολίες, σε όσους ήθελαν να δουν την πραγµατικότητα, για την µετατροπή της Γαλλικής επανάστασης σε όχηµα του Γαλλικού κρατικού επεκτατισµού. Ακόµα και ο Γαλλικός Τεκτονισµός της εποχής, ξέπεσε σε φορέα προώθησης και εδραίωσης της Γαλλικής επιρροής. Η µε διάταγµα του Ναπολέοντα κατάργηση της διδασκαλίας της εθνικής λογοτεχνίας σε όλα τα Ιταλικά Πανεπιστήµια, µετά τη διάλεξη του Φώσκολου για τη σηµασία της λογοτεχνίας στην προσωπική και την εθνική ανάπτυξη, αποτέλεσε την αιτία ης οριστικής ρήξης του µε τη Ναπολεόντεια εκδοχή και εξέλιξη της Γαλλικής επανάστασης. Η Τραγωδία «Αίας» του Φώσκολου, που ακολούθησε, κρίθηκε ότι παραλλήλιζε τον Ναπολέοντα µε τον Αίαντα και απαγορεύτηκε. Μία από τις απαντήσεις σε αυτές τις εξελίξεις υπήρξε και το κίνηµα των Καρµπονάρων, καθώς και το πλέγµα των µυστικών εταιρειών, που «έστησε» ο Buonarrotti στην Ελβετία, όπως το Υψηλό Στερέωµα ή ιευθυντήριο των Παρισίων, οι Στοές «Les amis Sinsceres» και «Le Sublime Maitres Parfaite» (1815), η Στοά «La Carbonerie Franscese» (1823) και η Εταιρεία «Γαλάτες Ανα- µορφωτές», 14 Ιουλίου Oι ως άνω πληροφορίες για τον Bounarotti παρέχονται στην εξαίρετη ιστοσελίδα του κ. Βλάση Ρασσιά, Λαιµητόµος Αρετή, µε την τεκµηρίωση τους Πρόκειται για οργανώσεις που διαδέχονται τις επαναστατικές εταιρείες που ο ίδιος είχε ιδρύσει στο Παρίσι µε το συνεργάτη του Κάλβου, Julien, καθώς και τον Babeuf. Τους Γαλάτες Αναµορφωτές θα τους συναντήσουµε στη συνέχεια του κειµένου, εξετάζοντας τη σχέση µεταξύ του Κάλβου και του Καποδίστρια. Σε αυτό το σηµείο αρκεί να τονίσουµε ότι στους στόχους των εταιριών αυτών, ήταν ο πόλεµος ενάντια στους Οθωµανούς και η στήριξη του Ελληνικού Απελευθερωτικού αγώνα. Την 1η Απριλίου του 1815 ο Φώσκολος αναγκάζεται να εγκαταλείψει το Μιλάνο και να καταφύγει ως πολιτικός εξόριστος στην Ελβετία. Στις 22 Απριλίου του 1815 ο Ιωάννης Καποδίστριας γράφει στο Φώσκολο ότι ο Ρώσος Πρέσβης στην Ελβετία, θα του προµηθεύσει διαβατήριο για την Αγγλία. Επιβάλλεται να επισηµανθεί ότι ακόµη και στην Ελβετία, ο Φώσκολος βρίσκεται υπό συνεχή πιεστική παρακολούθηση και διωγµό, µε παρεµβάσεις της Αυστριακής αστυνοµίας. Το ξενοδοχείο όπου µένει τον ειδοποιεί ότι πρέπει να φύγει από αυτό αλλά και να εγκατα- 87

5 λείψει την πόλη. Ο Καποδίστριας τον παροτρύνει να εγκατασταθεί στο Λονδίνο ενώ παράλληλα τον ενηµερώνει για τις διαπραγµατεύσεις της Βιέννης και τον κίνδυνο να περιέλθουν τα Επτάνησα υπό την Αυστριακή δεσποτεία, παρά τις προσπάθειες που ο ίδιος κατέβαλλε. Τον προτρέπει, αν προκύψει θέµα για το Επτανησιακό στον Αγγλικό τύπο να υπερασπισθεί την Επτανησιακή υπόθεση και να ενθαρρύνει και άλλους να κάνουν το ίδιο. (Βερύκιος σελ.52, Λεύκιος σελ.33). Στις 9 Ιουνίου του 1816 ο Κάλβος µετά και από παρότρυνση κοινών µε το Φώσκολο, φίλων, βρίσκεται στην Ελβετία για να εργαστεί και να ζήσει µαζί του. Όπως είναι γνωστό, ο Κάλβος επιλέγει να εγκαταλείψει έναν έρωτα, µια αξιοπρεπή δουλειά, που του εξασφάλιζε διαµονή και διατροφή, για να µοιραστεί µια δύσκολη, απαιτητική δουλειά και ένα φτωχικό δωµάτιο µε το Φώσκολο. Για τον τρόπο που εργάζεται ο Κάλβος δίπλα στον Φώσκολο, για την αφοσίωση του, σε αυτόν, µιλά ο ίδιος ο Φώσκολος λέγοντας: «Ο Ανδρέας δεν έχει ούτε µια ώρα ελεύθερη. Σκέψου ότι στο άλλο σπίτι πεθαίναµε από την πείνα κι ότι εδώ, σε είκοσι-επτά ή είκοσι-οχτώ ηµέρες, εγγράψαµε, αντιγράψαµε και τυπώσαµε 116 σελίδες πυκνοτυπωµένες, εκτός από τα βιβλία, κάθε είδους και σε διαφορετικές γλώσσες, που αναγκαστήκαµε να διαβάσουµε, να παραλάβου- µε (Ζώρας1960α 27,Λευκιος Ζαφειρίου σελ 38) Επιλέγει, λοιπόν, ο Κάλβος να πεθαίνει από την πείνα, να εγκαταλείψει έναν έρωτα, να εργάζεται πυρετωδώς και να µοιράζεται το ίδιο δωµάτιο µε το Φώσκολο Η συντροφιά, η δουλειά, ο κοινός αγώνας για κοινά ιδανικά, µε το σεβάσµιο δάσκαλο, τον αγωνιστή και φίλο, είναι για τον Κάλβο, πάνω από κάθε άλλο ενδιαφέρον ή συµφέρον στη ζωή. Πως είναι δυνατόν να υπάρξει ριζική αλλαγή σε αυτή την αφοσίωση, σε αυτή τη σχέση; Τον Ιούλιο του 1816 ο Φώσκολος, κυνηγηµένος και από τις Ελβετικές αρχές, παίρνει, µε την βοήθεια του Καποδίστρια και του Κάνινγκ, Αγγλικό διαβατήριο και φθάνει στο Λονδίνο στις 8 Ιουλίου του Ο Κάλβος τον ακολουθεί και φθάνει στο Λονδίνο στις 11 Ιουλίου του Όταν οι δύο στενοί συνεργάτες και συναγωνιστές, βρίσκονται στο Λονδίνο, η κρίση στα Επτάνησα έχει κορυφωθεί. Έχουν καθαιρεθεί από την Γερουσία ο Ρώµας και οι στενοί του συνεργάτες, ως διεφθαρµένοι και ανίκανοι, ουσιαστικά επειδή αρνήθηκαν να αποδεχτούν και να συµπράξουν στη µετατροπή της πατρίδας τους σε αποικία. Έχει καταργηθεί η Επτανησιακή Γερουσία Το ηµόσιο τυπογραφείο στην Κέρκυρα έχει τυπώσει και διανείµει λιβέλους περί ανικανότητος των Επτανησίων να αυτοκυβερνηθούν και ο Maitland έχει έλθει στο Λονδίνο για να ετοιµάσει το αποικιακό σύνταγµα για τα Επτάνησα, σε συνεργασία µε τους προϊσταµένους του. Κατά την αναχώρηση του, από την Κέρκυρα, ο Maitland στις 16 Ιουνίου του 1816, άφησε, ως αντικαταστάτες του, τριµελή από στρατιωτικούς επιτροπή. Ο Maitland επιστρέφει στην Κέρκυρα στις 6 Νοεµβρίου του 1816, εξουσιοδοτηµένος να επιβάλλει το αποικιακό σύνταγµα διασφαλίζοντας στοιχειώδη νοµιµοφάνεια και αποδοχή. Η πρώτη διαφοροποίηση του Φώσκολου Το πόνηµα για την ερµηνεία των Συνθηκών και το Σύνταγµα Maitland Η ρήξη Κάλβου και Φώσκολου καταγράφεται στη γνωστή επιστολή του Φώσκολου µε ηµεροµηνία 14 Φεβρουαρίου Στην επιστολή αυτή, ο Φώσκολος κατηγορεί τον Κάλβο για αχαριστία και αγνωµοσύνη, αποδίδοντάς του την ευθύνη για τη διακοπή της σχέσης και της συνεργασίας τους. Η µελέτη όµως των ιστορικών γεγονότων, µας αποκαλύπτει και άλλες ουσιαστικές αιτίες ρήξεως, πέρα από τις οποιεσδήποτε προσωπικές διαφορές. Η πρώτη βασική αιτία, φαίνεται να είναι η θέση του Φώσκολου στην ερµηνεία των Συνθηκών και στο Αποικιακό Σύνταγµα του Maitland, όπως αυτή καταγράφεται σε πόνηµα που ο ίδιος εξέδωσε. Ο Παναγιώτης Χιώτης (Ιστορία του Ιονίου Κράτους Από Συστάσεως Αυτού, Μέχρις Ενώσεως. Τόµος Α σελ. 13) παραθέτει την χρονολογία της έκδοσης του πονήµατος του Φωσκόλου, µε την ακόλουθη παραπο- µπή: «Το πονηµάτιον του Φωσκόλου Πολιτική κατάστασις των Ιονίων διατριβή γραφείσα Ιταλιστί εν Λονδίνο κατά το 1817, µετεφράσθη ελληνιστί. Εξεδόθη δε η µετάφρασις εν τη Ζακυνθίω εφηµερίδη το Μέλλον εν επιφυλλίδι αριθ Το δε Ιταλικόν πρωτότυπον εν τω ΧΙ Τόµω των απάντων Φωσκόλου εκδοθέντων υπό Λεµονιέρ.-Opere edite e postyme di Ugo Foscolo,Firenze da felice Le Monier vol xi» Στο πόνηµα αυτό, όπως ήδη αναφέρθηκε, ο Φώσκολος συντάχθηκε µε την αγγλική ερµηνεία των Συνθηκών. Έχει ιδιαίτερη σηµασία να τονίσουµε ότι ο χρόνος της ρήξης µεταξύ των δύο ανδρών συµπίπτει µε τον χρόνο της έκδοσης του πονήµατος του Φώσκολου για τα Επτάνησα. H τοποθέτηση του Φώσκολου στο ύψιστης σηµασίας θέµα συµβαίνει όταν: 88

6 «Κατ εκείνους τους χρόνους αντέκειντο αι δοξασίαι των προυχόντων της Επτανήσου. Οι µεν νοηµονέστεροι και ακαιραιότεροι τον χαραχτήρα, και λεγόµενοι ανεξάρτητοι, δοκιµάσαντες τα καλά της ελευθερίας, όσα παρείχε τοις Επτανησίοις, η αυτόνοµος Επτανησία Πολιτεία, προστατευοµένη υπό της Ρωσίας και Τουρκίας, ε- θεώρουν την µεν συνθήκην των Παρισίων υπό τους αυτούς όρους να διατηρή πολιτικήν ελευθερίαν ανεξαρτησίαν τω Ιονίω Κράτει, τον δε αρµοστήν ως τον τότε πληρεξούσιον της Ρωσίας µέλλοντα να διευθήνη το νέον σύνταγµα ουδόλως αναµιγνυόµενον εις την εσωτερικήν κυβέρνησιν, µόνον ισχύν να δίδει εις τα νοµοθετικά και εκτελεστικά σώµατα. Οι δε χαµαίζηλοι και οι εις ιδιοπάθειαν και φιλοδοξίαν το κοινόν συµφέρον της Πατρίδος έχοντες, οίτινες και σκιόφοβοι χλευαστικώς εκαλούντο, τυφλήν υποταγήν τοις παρακελεύµασι του Αγγλου Αρµστού εβούλοντο να παρέχωσι» (Π.Χιώτης Ιστορία του Ιονίου Κράτους Τόµ Α σελ 63) Θεωρώ αδιανόητο να µην έχουν συζητήσει οι δυο στενοί συνεργάτες, συναγωνιστές και φίλοι, τις εξελίξεις στο Επτανησιακό, όταν η αναχώρηση τους από την Ελβετία και η στήριξη του Καποδίστρια για την αναχώρηση αυτή, συνδυάστηκε µε την προτροπή της ανάµιξης του Φώσκολου µε το Επτανησιακό. Θεωρώ επίσης αδιανόητο µια τόσο σηµαντική διαφορά, µια τόσο αντίθετη θέση σε ένα τόσο καθοριστικής για το µέλλον της Επτανήσου και του Ελληνισµού θέµα, να µην επηρέασε, επίσης καθοριστικά, τις σχέσεις των δύο ανδρών. Η δεύτερη διαφοροποίηση µεταξύ Φώσκολου και Κάλβου Η πώληση της Πάργας Η δεύτερη µεγάλη διαφορά, σε ένα θέµα εθνικής σηµασίας είναι η στάση των δυο ανδρών απέναντι στην πώληση της Πάργας στους Τούρκους, εκ µέρους της Αγγλίας, κατά παράβαση κάθε έννοιας ιεθνούς Νοµι- µότητας και ικαίου. Για τα γεγονότα της περιόδου καθώς και για τη στάση του Φώσκολου, απέναντι στην πώληση της Πάργας, συγκέντρωσα τις ακόλουθες αναφορές: Ανδρέας Μουστοξύδης ΕΚΘΕΣΙΣ: ΤΩΝ ΓΕΓΟΝΟΤΩΝ ΟΣΑ ΣΥΝΕΒΗΣΑΝ ΠΡΙΝ ΚΑΙ ΜΕΤΆ ΤΗΝ ΠΑΡΑΧΩΡΗΣΙΝ ΤΗΣ ΠΑΡΓΑΣ. (σελ 25) «Με την συνθήκη των Παρισίων της 5ης Μαΐου 1815, µεταξύ Αγγλίας και Ρωσίας, όταν αποφασίστηκε η τύχη των Ιονίων, δεν έγινε µνεία για την τύχη της Πάργας, παρά την παράδοση αιώνων στις διεθνείς σχέσεις, παράδοση που συνεδίαζε το µέλλον των Ιονίων και της Πάργας. Η άρνηση του Μέτλαντ να δώσει εξηγήσεις στους Παργίους ενέτεινε τους φόβους τους. Στις 13 Μαρτίου 1817 ο Αλή Πασάς ενηµερώνει τον Άγγλο Αρµοστή Μέτλαντ µε ειδικό απεσταλµένο ότι Επίτροπος της Πύλης είχε φθάσει στα Ιωάννινα να του κοινοποιήσει την επίτευξη συµφωνίας µεταξύ Αγγλίας και Οθωµανικής Αυτοκρατορίας για την παραχώρηση της Πάργας στην Οθωµανική Αυτοκρατορία. Ο Μέτλαντ αποστέλλει αµέσως τον αντισυνταγµατάρχη ε Βοσέτ, µε τριακόσιους άνδρες στην Πάργα µε την ευθύνη να αναγγείλει την παραχώρηση και εν ανάγκη να καταστείλει κάθε αντίδραση. Στις 18 Μαρτίου του 1817 υπεγράφη συνθήκη στα Ιωάννινα µεταξύ εκπροσώπων της Αγγλίας και της Οθωµανικής Αυτοκρατορίας για την υλοποίηση της Παραχώρηση της Πάργας» Π. Χιώτης ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΙΟΝΙΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ: (ΤΟΜΟΣ Α, σελ ) Πρόκειται για αναφορά στις διαπραγµατεύσεις του 1816 στην Πόλη και παρατίθεται η συνθήκη παραχώρησης της Πάργας Ο Χιώτης αναφέρει: «Συνθήκη λοιπόν περί του τοιούτου συµβιβασµού εγένετο τω 1816 υπό του εν Κωνσταντινουπόλη Βρεττανικού Πρέσβεως Ροβέρτου Λίστων και του τότε Ρείζ εφέντου. Ταύτην η Ιόνιος εφηµερίς υπό ηµεροµηνίαν13/25 εκεµβρίου 1817 εδηµοσίευσε µε το εξής προοίµιο...» Και συνεχίζει παραθέτοντας τα προοίµιο και τη συνθήκη. Στο ίδιο έργο στον τόµο Α σελ. 62, ο Χιώτης µας ενηµερώνει ότι οι Πάργιοι µε υπόµνηµα τους προς τον Maitland στις 20 Μαϊου 1816, ζητούν εξηγήσεις σχετικές µε το µέλλον της Πάργας. Η στάση του Φώσκολου περιγράφεται στη σελίδα 198, όπου γίνεται αναφορά στις αντιδράσεις που προκάλεσε η πώληση της Πάργας στην ευρωπαϊκή κοινή γνώµη καθώς και στην επίσκεψη Παργίων (Μάστρακας, εσύλας Γρ. Μαυρογιάννης) στον Ούκο Φώσκολο, στο Λονδίνο, µε σκοπό να παρουσιάσουν, µε τη βοήθεια του, αναφορά στο Αγγλικό Κοινοβούλιο: «Της Πάργας η δούλωσις, αν και εγένετο εκ πολιτικής ανάγκης, επέσυρεν όµως την αγανάκτησιν όλου του πολιτισµένου χριστιανικού κόσµου. Εφηµερίδες της Ευρώπης έγεµον άρθρων επονειδηζόντων την Αγγλικήν Κυβέρνησιν ότι ως όργανον µετεχειρίσθει τον Αρµοστην Μαιτλαντ εις πώλησιν χριστιανών ελευθέρων προς τον άπιστον Μωαµεθανόν. Οι Πάργιοι έστειλαν τον Μάστρακαν εσίλαν και Γρηγόριον Μαυρογιάννην εις Λονδί 89

7 νον, όπως δια του Φωσκόλου προσάξει παράπονα εις το Αγγλικόν Κοινοβούλιον. Ως λέγεται, ο υπουργός µαθών τούτο, ηπείλησε τον Φώσκολον, ότι ήθελε τον παραδώσει εις την καταδιώκουσα τότε αυτόν, Αυστριαν, εάν εξετέλει το τοιούτον.» Μη δίνοντας συνέχεια στο θέµα, ο Χιώτης αφήνει να εννοηθεί ότι µπροστά στις απειλές ο Φώσκολος αναγκάστηκε να αποποιηθεί κάθε βοήθεια στους Παργίους. Κωνσταντίνος Σάθας ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΦΙΛΟΛΟΓΙΑ, ΒΙΟΓΡΑΦΙΑΙ ΤΩΝ ΕΝ ΤΟΙΣ ΓΡΑΜΜΑΣΙ ΙΑΛΑΜΨΑΝΤΩΝ ΕΛΛΗ- ΝΩΝ: Από της καταλύσεως της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας µέχρι της Ελληνικής Εθνεγερσίας Εκδόσεις Κουλτούρα (σελ ) Στη σύντοµη βιογραφία του Φωσκόλου, ο Σάθας παραθέτει: «Πρεσβεία Παργίων ελθούσα ίνα διαµαρτυρηθή κατά των ατίµων πωλητών της δυστυχούς αυτών πατρίδος, προσέφυγεν εις την ευφυϊαν του Φωσκόλου προς ενίσχυσιν των δικαιωµάτων των. Ο Ζακύνθιος ποιητής έγραψε τότε αγγλιστί On the Cession of Parga, όπερ όµως τυπούµενον απέσυρε και εξαµφάνισεν.» Σπύρος Βερύκιος ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΗΝΩΜΕΝΩΝ ΚΡΑΤΩΝ ΤΩΝ ΙΟΝΙΩΝ ΝΗΣΩΝ, Αθήνα 1964 Στη σελίδα 159, αναφέρονται δύο αντιπροσωπείες Παργίων στον Maitland: α) αντιπροσωπεία από τους Αθ. Πετσαλη, εσυλα και Παγοτέλα β) αντιπροσωπεία από τους Γεώργιον και Γρηγόριον Βασιλάδες στις 21 εκεµβρίου του Στις σελίδες ο Σπύρος Βερύκιος αναφέρεται σε επιστολή των Παργίων Γρ. Μαυρογιάννη και Κ. Μέρτζου. (Ουγκος Φωσκολος και η Πάργα, Παρνασός, Τεύχος 2, 1960) µε ηµεροµηνία 24 Ιουνίου 1818 προς τον Φώσκολο µε αίτηση συµπαράστασης για αναφορά στο κοινοβούλιο, µε ενηµέρωση για την αποστολή στον Φώσκολο σφραγισµένου κιβωτίου µε ιστορικό υλικό τεκµηρίωσης, µε έγγραφα, από το 1401 έως το 1814, «δια των οποίων απεδεικνύετο το δίκαιον και το νόµιµον της παραµονής της Πάργας ως αναποσπάστου τµήµατος του επτανησιακού κράτους και τα οποία έγγραφα θα εβοήθουν αποτελεσµατικώς την παράστασιν του Φωσκόλου ενώπιον των Άγγλων επισήµων και του Κοινοβουλίου διά την υπόθεσιν της Πάργας» Η απάντηση του Φωσκόλου (βλέπε Κ. Μέρτζου, Ούγο Φώσκολος και η Πάργα, σελ. 168) όχι µόνο δεν υ- πήρξε ενθαρρυντική, αντίθετα, εκφράζει την λύπη του διότι ως Άγγλος πολίτης ουδεµίαν παράστασιν δι άυτούς ηδύνατο να κάµη. Επί πλέον αµφισβήτησε το δικαίωµα των Παργίων να αποστέλουν πρεσβευτάς Στην απάντηση του ο Φώσκολος βεβαιώνει ότι παρέλαβε το κιβώτιο µε το ιστορικό υλικό. Πανηγυρικό Λεύκωµα Ζακύνθου, για την εκατονταετηρίδα Ούγου Φώσκολου , έκδοση Ιονίου Ανθολογίας Εδώ καταγράφεται µια ευγενική επιβεβαίωση της αναφοράς του Σάθα: «Στην Αγγλία δεν σκεφτόταν πια παρά την Ελλάδα. Αφοσιώνεται λοιπόν στην υπηρεσία της πατρίδας του, και µε τους ισχυρούς φίλους του στο Αγγλικό κοινοβούλιο και µε τα επίσηµα έγγραφα που του προµηθεύει ο Καποδίστριας, πολεµά την τυραννία του Maitland στην Επτάνησο και γράφει το ωραιότατο βιβλίο του για την Πάργα, που καταγγέλλει στον κόσµο την απάνθρωπη παραχώρηση της. Αναγκάστηκε όµως να µην το κυκλοφορήσει για να µην εκθέσει τους φίλους του.» Την ενηµέρωση της Ευρωπαϊκής κοινής γνώµης, για την παραχώρηση της Πάργας στον Αλή Πασά, δεν την εγκατέλειψε ο Ελληνισµός. Το έργο που δεν ανέλαβε ο Φώσκολος, το ανέλαβε ο Ανδρέας Μουστοξύδης, ο οποίος εξέδωσε στο Παρίσι το 1820 έργο µε τίτλο «ΕΚΘΕΣΙΣ ΤΩΝ ΓΕΓΟΝΟΤΩΝ ΟΣΑ ΣΥΝΕΒΗ- ΣΑΝ ΠΡΙΝ ΚΑΙ ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΠΑΡΑΧΩΡΗΣΙΝ ΤΗΣ ΠΑΡΓΑΣ». Η έκθεση εξεδόθη ανωνύµως. Παρά ταύτα η Αγγλική προστασία ανακάλυψε ότι εκδότης υπήρξε ο Ανδρέας Μουστοξύδης και τον απέλυσε από την θέση του επισήµου ιστορικού της Ιονίου Πολιτείας. Η έκθεση επανεξεδόθη στην Κέρκυρα στα 1851 από το τυπογραφείο ΕΡΜΗΣ, µεταφρασθέν υπό Ιωάννου Βερβιτσιώτου και στην Αθήνα από τις εκδόσεις Καραβίας. Ο Π. Χιώτης, επίσης, παραθέτει την πληροφορία ότι ο Μουστοξύδης συνέγραψε το βιβλίο για την Πάργα µε τα ακόλουθα λόγια: «Μετά του Καποδιστρίου διεβάλλετο υπό των αστυνοµικών υπαλλήλων της Αυστρίας και ο συγγραφεύς Ανδρέας Μουστοξύδης οικείος του Καποδιστρίου, και δυσαρεστήσας τον Μαίτλανδ δια τα περί παραδόσεως Παργίων δηµοσιευθέντα» (ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΙΟΝΙΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ, , Τόµος Α, σελ. 304). 90

8 Με τα δεδοµένα αυτά, τεκµηριώνεται πέρα από κάθε αµφιβολία ότι ο Φώσκολος δεν ανταποκρίθηκε στο αίτηµα των Παργίων. Η µετά τη διάρρηξη των σχέσεων πορεία Η πορεία της ζωής του Κάλβου, µετά την καταγραφή της αποστασιοποίησης, της διάρρηξης, των σχέσεων µεταξύ των δύο ανδρών, αποδεικνύει πέραν πάσης αµφιβολίας ότι η αποµάκρυνση του από το Φώσκολο δεν είχε ιδιοτελή κίνητρα. Παρά την αναγνώριση, τις θαυµάσιες ευκαιρίες και προοπτικές που του προσφέρονται, για εργασία και καταξίωση στην Αγγλία, ο Κάλβος (σχεδόν αµέσως µετά τον θάνατο της γυναίκας του φεύγει) δε µένει στην Αγγλία. Φεύγει για να συνεχίσει την πατριωτική και επαναστατική του δράση. εν ιδιωτεύει, δεν ασχολείται µε την καριέρα του Ας παρακολουθήσουµε χρονολογικά τα γεγονότα: Το Φεβρουάριο του 1817 καταγράφεται η ρήξη. Στα , ο Κάλβος εµφανίζεται να διδάσκει Ιταλικά, να κάνει µεταφράσεις στα Ιταλικά και τα Ελληνικά. Στα καταγράφονται οι πολύ σηµαντικές διαλέξεις του για την ελληνική γλώσσα. Στις διαλέξεις του υπερασπίζεται και τεκµηριώνει όχι µονάχα τη συνέχεια της γλώσσας αλλά και του Ελληνισµού. Το Μάιο του 1819, παντρεύεται. Στις 26 Μαΐου του 1819 ο Κάλβος ενηµερώνεται, από τον Filipp Pananti, ότι ο φίλος του Άγγλος βουλευτής Sir Charies Monk υπερασπίσθηκε την υπόθεση των Παργίων, στο Αγγλικό Κοινοβούλιο (Ζαφειρίου, σελ. 52). Αυτό συµβαίνει µετά τις συνεχείς απαράδεκτες υπαναχωρήσεις και παραχωρήσεις του Maitland στις απαιτήσεις του Αλή Πασά στα θέµατα της εκτίµησης και καταβολής αποζηµιώσεων στους Παργίους (Π. Χιώτης τοµ. Α, σελ. 184,185,186). Όπως σηµειώνει ο Χιώτης, (σελ. 163) ο χρυσός του Αλή Πασά κατηλέκτριζε τους εν Κωνσταντινουπόλει και Κερκύρα φίλους. Οι πράκτορες του περιστοιχούντες τον Μαίτλαντ, συνήργουν εις τους σκοπούς του. Αδιαφορούντες ή µάλλον περιφρονούντες τον Ελληνικόν λαόν Στις 17 Ιουλίου του 1819, ο στρατηγός Lee µαθητής του Κάλβου, γράφει στον Κάλβο στα Ελληνικά: «Εις το µελετείν τους εναντίους σου, πρέπει να µην λησµονείτε ότι έχετε φίλους και ευελπίζοντες, ανάµεσα των ο- ποίων καταλογίζοµαι» (Vitti 1963 σελ. 66, Ζαφειρίου 206, σελ. 55). Στις 18 Αυγούστου του 1819, στην αλληλογραφία του µε τον ως άνω, Άγγλο στρατηγό και µαθητή του, στην εκµάθηση της ελληνικής), Lee καταγράφεται ότι το ζήτηµα της Πάργας απασχολεί τον Κάλβο και τους διακεκριµένους Άγγλους φίλους του (Λεύκιος Ζαφειρίου, σελ. 57) Στα 1920 εντός του πρώτου εξαµήνου αναφέρεται ο θάνατος της γυναίκας και της νεογέννητης κόρη του. Οι βιογράφοι του αναφέρουν ότι το Σεπτέµβριο του 1820 βρίσκεται στην Φλωρεντία, µετά από µια σύντοµη παραµονή στο Παρίσι. Στα 1821 συλλαµβάνεται, ανακρίνεται ως Καρµπονάρος και στις 23 Απριλίου απελαύνεται από την Ιταλία. Αξίζει να τονισθεί ότι µεταξύ των συγκατηγορουµένων και συλληφθέντων είναι µία από τις µεγαλύτερες µορφές των Ιταλικών γραµµάτων του 19ου αιώνα (κατά την Καθολική Εγκυκλοπαίδεια) ο Silvio Pellico, ο διανοούµενος δηµοκράτης και πατριώτης αγωνιστής, που άρχισε την πνευµατική του προσφορά από τα 10 του χρόνια µε την συγγραφή τραγωδίας. Ο Pellico θα γράψει για τον Κάλβο, µεταξύ άλλων, στο Φώσκολο: «Ιερή είναι για µένα, µετά τρεις ηµέρες γνωριµίας, η φιλία στου Ανδρέα Κάλβου, που τον ζηλεύω γιατί µπορεί να σε ξαναδή και να σε βλέπει πάντα και να συµµερίζεται τη τύχη σου. Εκτός του ότι µου είναι αγαπητός για χάρι σου, µου είναι φίλτατος και γι'αυτόν τον ίδιο, για το πνεύµα και για την ψυχή του. Θαθελα να ήµουν πρίγκιπας για να τον τιµήσω αντάξια» (Ζώρας 1960, σελ. 24, Ζαφειρίου σελ. 37) Τον καθοδηγητικό ρόλο του Κάλβου στο Καρµπονάρικο κίνηµα της Ιταλίας τεκµηριώνει πέραν πάσης αµφιβολίας ο Κ. Πορφύρης (Η Μυστική ίκη των Καρµπονάρων της Τοσκάνης, Εκδόσεις Θεµέλιο, 1975) To Μάιο του 1821 ο Κάλβος βρίσκεται στη Γενεύη. Από τη Γενεύη ο Κάλβος προσπαθεί να «αποσείσει» τις «κατηγορίες» για τη συµµετοχή του στο κίνηµα των Καρµπονάρων της Ιταλίας και ζητάει να του επιτραπεί το δικαίωµα επιστροφής στην Ιταλία. Οι Ιταλικές αρχές αρνήθηκαν να του το επιτρέψουν. Η προσπάθεια αυτή, αν ειδωθεί σε σχέση µε τις αµέσως επόµενες κινήσεις του για σχέσεις µε την ηγεσία των Καρµπονάρων στην Ελβετία, οδηγεί στη σκέψη, ότι µάλλον τακτική κίνηση απέναντι στις αρχές της Ελβετίας αποτελούσε Την άνοιξη του 1824 εκδίδεται η «Λύρα» στη Γενεύη και µερικούς µήνες αργότερα η Γαλλική της µετάφραση στο Παρίσι. Κατά τον Γιάννη άλλα (Ανδρέας Κάλβος, Ωδαί, Εκδόσεις Ωκεανίδα, 1997, σελ. 49) οι Ωδές «Είναι πιθανότατα εµπνευσµένες και γραµµένες από το χειµώνα του ως την άνοιξη του 1824». 91

9 Ο Ιωάννης Καποδίστριας φθάνει στη Γενεύη το φθινόπωρο του Έχει ουσιαστικά αποπεµφθεί από την ενεργό υπηρεσία στο Ρώσικο υπουργείο των εξωτερικών. Με την εγκατάστασή του στη Γενεύη ο Ιωάννης Καποδίστριας καθίσταται η κινητήριος δύναµη, ο συντονιστής του φιλελληνικού κινήµατος και των Ελλήνων της διασποράς όχι µόνο στην Ελβετία αλλά και στην Ευρώπη Ενώ έχουµε αρκετές µαρτυρίες για την ενεργό ανάµειξη του Ανδρέα Κάλβου στο φιλελληνικό κίνηµα και την περίθαλψη Ελλήνων προσφύγων στην Ελβετία, δεν έχουµε αναφορές για την συνεργασία των δύο ανδρών στην Ελβετία. Η µία, η µοναδική, αλλά απόλυτα αποκαλυπτική µαρτυρία που υπάρχει είναι η συστατική επιστολή που ζήτησε από τον Ι. Καποδίστρια (ο Καρµπονάρος) Κάλβος για την Ηγεσία του Καρµποναρικού κινήµατος στην Ελβετία, το Στρατηγό La Harpe. Ο Ι.Κ µε ηµεροµηνία 27 Οκτωβρίου 1824 δίνει την συστατική επιστολή στον Κάλβο. Είναι προφανές ότι η επιστολή δίνεται στον Κάλβο αφού έχουν δηµοσιευτεί οι Ωδές στη Γενεύη και αφού έχει δηµοσιευτεί η µετάφραση τους στο Παρίσι η οποία κατά τον άλλα συµβαίνει λίγους µήνες µετά την έκδοση της Γενεύης. Η συστατική επιστολή δίνεται από τον Καποδίστρια παρά το γεγονός ότι τόσο οι δικές του κινήσεις όσο και οι κινήσεις του Α. Κάλβου παρακολουθούνται, παρά το γεγονός ότι οι προσπάθειες του Μέτερνιχ να συνδέσει τον Καποδίστρια µε τον Καρµποναρισµό και τα επαναστατικά κινήµατα ήταν πεισµατικές Απόσπασµα της επιστολής. «Ο κ Κάλβος που γεννήθηκε στη Ζάκυνθο, σπούδασε στην Ιταλία και ταξίδεψε στην Αγγλία, βρισκόταν στη Γενεύη κατά την άφιξή µου, όπου τον προπέρσινο χειµώνα παρέδωσε τα µαθήµατα Ιταλικής λογοτεχνίας µε τα οποία αυτοί οι κύριοι, και ιδιαίτερα ο κ Sismondi,ήταν πολύ ευχαριστηµένοι. Τώρα πηγαίνει στην Λωζάννη µε την ελπίδα να κάνει το ίδιο πράγµα και να κερδίσει τα προς το ζην. Μου ζήτησε µια συστατική επιστολή για Σας, Στρατηγέ µου και δεν µπορώ να του την αρνηθώ. Αρκούµενος ωστόσο σ'αυτά τα λίγα λόγια,θεωρώ τον κ Κάλβο έναν νέο άνθρωπο µε πολύ ταλέντο και πολλές γνώσεις και απόλυτα ικανό να τις χρησιµοποιήσει προς όφελός του από τη στιγµή που θα ξέρει να συµπεριφερθεί. Στην ηλικία του αρκεί να το θέλει. Κι 'εγώ το ελπίζω.» (Λεύκιος Ζαφειρίου, Ο ΒΙΟΣ ΚΑΙ ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ ΑΝ ΡΕΑ ΚΑΛΒΟΥ, σελ. 91) Όπως τεκµηρίωσε η κ. Α. Γεωργαντά (αναπληρώτρια καθηγήτρια στο τµήµα Φιλολογίας του Πανεπιστηµίου Πάτρας (άρθρο της στο Βήµα 24/6/2007) ο Ιωάννης Καποδίστριας όχι µόνο συστήνει το Α. Κάλβο στον La Harpe αλλά φιλοξενεί, στο σπίτι του στη Γενεύη, µυστικές συναντήσεις της Καρµπονάρικης Εταιρίας, «Γαλάτες Αναµορφωτές». Κατά τις πηγές που παρουσιάζει η κ. Γεωργαντά, ο La Harpe υπήρξε ο ηγέτης των Αναµορφωτών, διορισµένος από το Επαναστατικό ιευθυντήριο των Παρισίων (Οργάνωση που όπως είδαµε έχει ιδρύσει ο Buonarrotti). Εκείνη την εποχή ο La Harpe ήταν ο σηµαντικότερος άνδρας της Ελβετίας και ο Ι.Κ. σχετίζονταν µαζί του από το Το µίσος προς τα απολυταρχικά καθεστώτα «Το µίσος προς τους Απολυταρχικούς ηγεµόνες αποτελούσε άρθρο πίστεως για τους Γαλάτες Αναµορφωτές» όπως και για τις πολυπλόκαµες εταιρίες του Buonarrotti, τονίζει η κ. Γεωργαντά και µέσα από αυτό το πνεύ- µα ερµηνεύει και αποκωδικοποιεί την ιδεολογία των εξτρεµιστικών καρµπονάρικων οργανώσεων αλλά και την έκφρασή αυτής της ιδεολογίας στη Ποίηση του Κάλβου. «Εγώ τώρα εξαπλώνω / ισχυράν δεξιάν και την άτιµον σφίγγω πλεξίδα των τυρράνων / δολιοφρόνων. Κατά την κ Γεωργαντά τη συστατική επιστολή του Καποδίστρια, για τον Κάλβο, προς τον La Harpe, ανακάλυψε η Michelle Bouvier Bron. Για την δράση του Ανδρέα Κάλβου στην Ελβετία αξίζει ιδιαίτερης µνείας το «Έργα και Ηµέραι του Ανδρέα Κάλβου στην Ελβετία» ΠΡΑΓΜΑΤΕΙΑΙ ΤΗΣ ΑΚΑ ΗΜΙΑΣ ΑΘΗΝΩΝ. Τόµος 23 αριθ. 2 Σχέσεις Καποδίστρια Κάλβου πέραν της συστατικής επιστολής. Η ύπαρξη σηµαντικών κοινών γνωστών, φίλων και συνεργατών ανάµεσα στον Καποδίστρια και τον Κάλβο είναι διαπιστωµένη τόσο στην Ελβετία, όπως ο Εϋνάρδος (Ζαφειρίου σελ. 75) αλλά και εκτός της Ελβετίας, όπως ο Νικολόπουλος στο Παρίσι. Ο Νικολόπουλος έχει διατελέσει µέλος της Φιλοµούσου Εταιρείας, του Ελληνικού Κοµιτάτου στο Παρίσι, αλλά και µέλος της Φιλικής Εταιρείας. Είναι ο Έλληνας που αφιέρωσε στον Καποδίστρια στα 1817, την Ωδή του "Εις Έαρ" και αυτός που δίνει στα 1824 στο Γάλλο µεταφραστή του Κάλβου, Jullien, τα βιογραφικά στοιχεία του Κάλβου, που περιελήφθησαν αντί προλόγου στην έκδοση της Γαλλικής µετάφρασης των Ωδών, µε την υπογραφή Nicolo-poulo, de Smyrne (Γιάννης άλλας, Ανδρέα Κάλβου Ωδαί, σελ. 51). 92

10 O Κ. Σολδάτος (Ανδρέας Κάλβος από τη Γενεύη στην Κέρκυρα. ιδάκτωρ της Φιλοσοσοφίας. Η πρώτη Καθηγεσία του στην Ιόνιο Ακαδηµία ) αναφερόµενος στον Νικολόπουλο γράφει: «Ο Κ. Νικολόπουλος, βιβλιοθηκάριος του Γαλλικού Ινστιτούτου των Παρισίων, λόγιος και συγγραφέας, συνδεόµενος µε τον Γκίλφορδ και µε τον Καποδίστρια.» Mόνον και µόνον η επαφή του Κάλβου µε τον κύκλο του Julien και του Νικολόπουλου είναι αρκετή για να καταδείξει την εµβέλεια της δράσης του. Αξίζει, στο σηµείο αυτό να τονισθεί, ότι ενώ οι σχέσεις αυτές συχνά παρατίθενται από τους µελετητές του Κάλβου, καταγράφονται, απολύτως περιοριστικά, ως σχέσεις α- ναφερόµενες µόνο στην έκδοση και µετάφραση του ποιητικού έργου του Κάλβου, παραγνωρίζοντας ή αποσιωπώντας την ύψιστη και καθοριστικής σηµασίας πολιτική τους διάσταση. Αναφορικά µε τον Ιωάννη Καποδίστρια, η ύπαρξη σχέσεων πέραν της συστατικής επιστολής, µαρτυρεί ότι µεταξύ των δύο ανδρών πρέπει να υπήρχε, τηρουµένων των, για τις περιστάσεις, αναγκαίων συνωµοτικών κανόνων, συνεργασία. Αυτή η συνεργασία παραµένει κεφάλαιο προς εξερεύνηση. Mε δεδοµένο ότι το φιλελληνικό κίνηµα στην Ελβετία και την Ευρώπη δεν είναι ουδέτερο πολιτικά, αλλά αντιθέτως, είναι το κίνηµα στο οποίο εκφράζονται οι δυνάµεις που αρνήθηκαν να συµβιβασθούν µε το Ναπολεόντειο αυταρχισµό και τον Γαλλικό επεκτατισµό, οι δυνάµεις που αρνούνται να συµβιβαστούν µε την επικυριαρχία της Ιερής Συµµαχίας, καθώς και το κίνηµα στο οποίο εκφράζονται οι πνευµατικές και πολιτικές δυνάµεις που αρνούνται να συµβιβαστούν µε την παλινόρθωση και δεν αποδέχονται την ήττα της Γαλλίας ως οριστική ήττα του κινήµατος για την απελευθέρωση των εθνών, η συνεργασία αυτού του κινήµατος µε τις δυνάµεις της Ελληνικής επανάστασης είναι φυσική. Σε αυτό το κλίµα ο Κάλβος συνεργάζεται µε επαναστατικές µορφές, της εµβέλειας ενός Buanarrotti, και ενός Julien. Είναι όµως αδύνατον να πρωταγωνιστεί ο Κάλβος στο φιλελληνικό κίνηµα της Ελβετίας, να ευχαριστεί εγγράφως-δηµοσίως, τους φιλέλληνες της Ελβετίας, χωρίς την έγκριση και την σύµφωνη γνώµη του Καποδίστρια, όταν ο Καποδίστριας συντόνιζε και καθοδηγούσε αυτό το κίνηµα, όταν για τις υψηλές επαφές του στην Ελβετία, ο Κάλβος, ζητάει τις συστάσεις του Καποδίστρια εν είναι δυνατόν Καποδίστριας και Κάλβος να είναι µέλη της Αναγνωστικής Εταιρείας της Γενεύης, να υπηρετούν κοινά ιδανικά, να διαθέτουν κοινούς φίλους, να είναι και οι δύο σε συνεχή επαφή µε το Φιλελληνικό Κίνηµα και να µην συνεργάζονται. Αναλογιζόµενοι για µια φορά ακόµη τα αίτια της ρήξης µεταξύ Κάλβου και Φώσκολου, αξίζει να παρατηρήσουµε πως, ο άνθρωπος που κατά τη µαρτυρία του Ιωάννη Καποδίστρια (συστατική επιστολή στον La Harpe) και του Κωνσταντίνου Νικολόπουλου (επιστολή στον µεταφραστή της Λύρας στα Γαλλικά, Stanislas Julien, µεγάλη µορφή των Γαλλικών γραµµάτων και της Ροβεσπιερικής πτέρυγας της Γαλλικής επανάστασης) έγινε ευχάριστα δεκτός από την επαναστατική και πνευµατική elite της Ελβετίας, ο άνθρωπος που γοήτευσε τον Pellico, o άνθρωπος του οποίου την αγάπη και την αφοσίωση έχει περιγράψει ο ίδιος ο Φώσκολος, δεν είναι δυνατόν να µεταµορφώνεται, από τη µία στιγµή στην άλλη, µε τρόπο ανεξήγητο ή µαγικό, σε άνθρωπο αχάριστο και αγνώµονα Τι απο-καλύπτει η συστατική επιστολή του Καποδίστρια στον Κάλβο. Ο Μέτερνιχ θεωρούσε τον La Harpe συνεργάτη των Ιταλών Καρµπονάρων και οι Γαλλικές µυστικές υπηρεσίες τον θεωρούσαν αρχηγό των Ελβετών Καρµπονάρων. Σε ένα τέτοιο στέλεχος του Ευρωπαϊκού Επαναστατικού Κινήµατος συστήνει ο Ι.Κ. τον Κάλβο. Η συστατική επιστολή δηµιουργεί ορισµένα ερωτήµατα για τις σχέσεις Καποδίστρια-Κάλβου και για τη σκοπιµότητα της Αν ο Κάλβος χρειαζόταν συστατική επιστολή για τις επιδώσεις του ως δασκάλου της Ιταλικής λογοτεχνίας, πηγαίνοντας να εργαστεί από την Γενεύη στην Λωζάννη, µπορούσε να τη ζητήσει από τους µαθητές του στη Γενεύη, όταν µάλιστα, αυτοί είναι του επιπέδου και του κύρους ενός Sismondi. Αν πρόκειται για συστατική επιστολή στην ηγεσία της Καρµποναρίας, οι συστάσεις είναι µάλλον περιττές για έναν άνθρωπο ήδη καταδικασµένο και εξορισµένο, για συµµετοχή στην Ιταλική Καρµποναρία. Η καταδίκη του και το επίπεδο των συνεργατών του στην Ιταλία, όπως ο Pellico, πρέπει να ήταν συστάσεις επαρκείς Γιατί ο Καποδίστριας δεν µπορεί να του την αρνηθεί; Ασφαλώς δε θα τον συνιστούσε απλά και µόνο επειδή του το ζήτησε 93

11 Για έναν άνθρωπο που δίδασκε ικανοποιητικά, Ιταλική φιλολογία στη Γενεύη, σε µαθητές του κύρους και των απαιτήσεων ενός Sismondi, η αναφορά «εσπούδασε στην Ιταλία», ή είναι περιττή, ή σε κάτι άλλο αναφέρεται. Προφανώς, η µέσω του Καποδίστρια διασύνδεση του Κάλβου µε το La Harpe δεν αποσκοπούσε στην αντι- µετώπιση των βιοποριστικών αναγκών του Κάλβου. Το γεγονός δε, ότι ο Κάλβος δε χρειαζόταν να ζητήσει από τον Καποδίστρια επαγγελµατικής υφής συστατική επιστολή αποδεικνύεται και από την επιστολή που στέλνει ο Ελβετός καταξιωµένος συγγραφέας Carl Victor von Bonstetten, παρουσιάζοντας τον Κάλβο στον επίσης Ελβετό ποιητή µε µεγάλη κοινωνική και πολιτική επιρροή Friedrich von Matthison. Σε αυτή την επιστολή (Βέης 1958, σελ , Ζαφειρίου, σελ. 82) τονίζεται ότι ο Κάλβος στη Γενεύη «δεν ευρίσκεται εις οικονοµικήν στεναχωρίαν». Εφ' όσον ο Κάλβος δεν αντιµετωπίζει βιοποριστικό πρόβληµα και αφού αποδεδειγµένα διαθέτει τις επαφές που του επιτρέπουν να δικτυωθεί κοινωνικά στη Λοζάννη ή όπου αλλού στην Ελβετία, η µέσω του Καποδίστρια διασύνδεση του µε τον La Harpe πρέπει να είχε πολιτική σηµασία και σκόπευση και µάλλον υπό αυτό το πρίσµα πρέπει και να διαβάζεται και να ερµηνεύεται. Ας λάβουµε υπόψη µας και τα ακόλουθα δεδοµένα: Η εταιρεία «Γαλάτες Αναµορφωτές», µε στόχο τον πόλεµο ενάντια στην Ιερή Συµµαχία και την Οθωµανική Αυτοκρατορία, ιδρύεται στις 14 Ιουλίου Η Carbonarie Francsese ιδρύεται επίσης στα Ο Κάλβος συστήνεται από τον Καποδίστρια στον La Harpe στις 27 Οκτωβρίου του Στις αρχές του 1825 συναντάµε τον Κάλβο στο Παρίσι, στους κύκλους του Νικολόπουλου (φίλου του Καποδίστρια), του Babeuf (παλιού Ιακωβίνου και φίλου του Ροβεσπιέρου) του Buonarrotti, καθώς και του Julien, εκδότη από τα 1818 της Revue Encyclopedique. Υπό το πρίσµα των δεδοµένων αυτών, τα περί αναζήτησης εργασίας από τον Κάλβο στη Λωζάννη µέσω του Καποδίστρια και του La Harpe, αποδεικνύονται παραπλανητικό προπέτασµα καπνού Αυτό που στην πράξη προετοιµαζόταν, είναι η κάθοδος του Κάλβου στη Γαλλία. Στο Παρίσι ο Κάλβος θα µείνει µέχρι τις 14 Ιουνίου του 1826 οπότε και αναχωρεί για την Τουλώνα, µε προορισµό την Ελλάδα, όπως βεβαιώνουν αστυνοµικές εκθέσεις της εποχής. Στο Παρίσι θα φτάσει και ο Καποδίστριας στις 8 Μαΐου. Όπως σηµειώνει ο Αλέξανδρος Ι. εσποτόπουλος «Τρία ταξίδια επραγµατοποίησε εκ Γενεύης ο Καποδίστριας µεταξύ 1824 και 1826,το πρώτο εις Παρισίους κατά τον Μάϊον του 1824 το δεύτερον εις Γερµανίαν εντός του 1825, το τρίτον πάλιν εις Παρισίους από του έαρος του 1826 Το πρώτον και το δεύτερον των ταξιδίων τούτων απεσκόπουν κυρίως την ενίσχυσιν των φιλλεληνικών κέντρων» Από τις 8 Μαΐου µέχρι τις 14 Ιουνίου Καποδίστριας και Κάλβος συµπίπτουν στο Παρίσι. Στις 17 Ιουνίου 1826, (αναφέρει ο Ζαφειρίου, 2006, σελ. 93) πραγµατοποιείται η «Αναχώρηση του Κάλβου από το Παρίσι για την Ελλάδα ως απεσταλµένου του Φιλελληνικού Κοµιτάτου του Παρισιού. Η Γαλλική αστυνοµία παρακολουθεί τας κινήσεις του. Σώζονται οκτώ έγγραφα του Υπουργείου Εσωτερικών και της αστυνοµίας του Παρισιού της Μασσαλίας και της Τουλώνας που παρέχουν σηµαντικές πληροφορίες για τον ποιητή». Όπως θα δούµε στη συνέχεια, η άφιξη του Κάλβου στο Ναύπλιο συνδυάζεται µε την άφιξη βοήθειας από τα Ελβετικά και τα Γαλλικά φιλελληνικά κινήµατα. Ο Καποδίστριας βρίσκεται στο Παρίσι για την ενίσχυση των φιλελληνικών οργανώσεων ένα µήνα πριν φύγει ο Κάλβος για την Ελλάδα ως απεσταλµένος του φιλελληνικού Κοµιτάτου. 1826: Η Έκδοση των Λυρικών και η Επιστολή στον LAFAYETE Η µετάφραση των Λυρικών γίνεται από το στενό φίλο του Κάλβου, ένθερµο φιλέλληνα, επιστήµονα και ποιητή Pauthier de Censay ( ). Ως πρόλογος της έκδοσης των Ωδών τοποθετείται η επιστολή στον Lafayette, το Γάλλο στρατηγό που πολέ- µησε για την ανεξαρτησία των ΗΠΑ από την Βρετανική Αυτοκρατορία. Η έκδοση των Λυρικών πρέπει να τοποθετηθεί χρονικά πριν από τον Μάιο του 1826, εφόσον όπως µας πληροφορεί ο Ζαφειρίου (σελ 91), στις 13 Μαΐου η εφηµερίδα Le Globe δηµοσιεύει κριτική στην έκδοση. Η επιλογή της πρόταξης της επιστολής στον Lafayette, στην έκδοσης των Λυρικών είναι προφανώς πολιτική. Ποια όµως η σηµασία αυτής της πρόταξης; Οι αδυσώπητοι ενδο-ευρωπαϊκοί ανταγωνισµοί, η ευρωπαϊκή αντίδραση απέναντι στην ελληνική επανάσταση, η µόνιµη επιφύλαξη και καχυποψία τόσο της καθολικής όσο και της προτεσταντικής Ευρώπης απέναντι στην, οµόδοξη της Ρωσίας, ορθόδοξη Ελλάδα, οδηγεί τους σκεπτόµενους Έλληνες στην αναζήτηση φιλικών δυνάµεων πέραν της Ευρώπης. Ως ένα τέτοιο άνοιγµα στην αναζήτηση συµπαράστασης και ερεισµάτων πρέπει να ερµηνεύσουµε την πρόταξη της επιστολής στον Lafayette, στην έκδοση των Λυρικών. 94

12 Αυτοσχεδιάζει ο Κάλβος, µεταξύ ποιήσεως και ελληνικής εξωτερικής πολιτικής, σε τόσο κρίσιµους καιρούς, τοποθετώντας την επιστολή στον Lafayette, αντί προλόγου στην έκδοση των Λυρικών; Ασφαλώς όχι Όπως αποκαλύπτεται σε επιστολή του Α. Μαυροκορδάτου, προς τους αδελφούς Κουντουριώτη, από το Μεσολόγγι στις 26 Οκτωβρίου του 1821, µεταξύ άλλων ο Καποδίστριας συµβουλεύει «Επί το παρών εις µόνην την Αµερικήν να εµπιστευθώµεν και όχι εις τας άλας Ευρωπαικάς υνάµεις» Η επιστολή που κατέληγε στην ανάγκη τήρησης απολύτου µυστικότητας, βρίσκεται στο Αρχείο του Λάζαρου Κουντουριώτου (Τόµος Α, σελ. 38). Την εξαιρετικής σηµασίας αυτή επιστολή παραθέτει ο Α. εσποτόπουλος στο έργο του Ο ΚΥΒΕΡΝΗΤΗΣ ΚΑΠΟ ΙΣΤΡΙΑΣ ΚΑΙ Η ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗ ΤΗΣ ΕΛΛΑ ΟΣ (σελ ). Η εκ µέρους της Συνέλευσης της Τροιζήνας, αµέσως µετά την εκλογή του Καποδίστρια, αποστολή ευχαριστιών όχι µόνον προς τους Ευρωπαίος Βασιλείς αλλά και τον πρόεδρο των ΗΠΑ µόνον έτσι µπορεί να ερ- µηνευθεί. Αποκαλυπτική αυτού του προβληµατισµού µεταξύ των Ελλήνων είναι η επιστολή του Παν. Κοδρικά προς τον Α. Μαυροκορδάτο από το Παρίσι στις 26 Ιουλίου του 1823: «Το προσεχέστερον µέσον δι ού ηµπορεί η πολιτική των Ελλήνων ιοίκησις να φθάση εκ πλαγίου χωρίς να παρεκτραπεί από το εθνικόν σύστηµα, να παραβιάση τρόπον τινά τας Ευρωπαϊκής δυνάµεις να αναγνωρίσουν τα αναντίρρητα δικαιώµατα της Εθνικής ανεξαρτησίας, είναι οµολογουµένως µία οποιαδήποτε συµµαχική συνθήκη µε µίαν των υποδεεστέρων δυνάµεων. Εις αυτήν την θεωρίαν κατά πρώτον παρίσταται η των ηνωµένων επαρχιών της Αµερικής δηµοτικής διοίκησης περί αυτής είχον γράψειν τω προλαβόντι τους στοχασµούς µου, και προς τους εις Πίζαν οµογενείς έγραψα να µεταδώσουν την ιδέαν µου, προµηθευόµενος κατά πάντα την έναρξιν µιας αµέσου η εµµέσου πραγµατείας, η οποία ηµπορούσε δια του ενταύθα πρέσβεως της δηµοτικής εκείνης διοικήσεως να ευδοκιµήση χωρίς αργοπορίαν, έχοντες εντεύθεν ευκολοτάτην και συνεχή µετά της διοικήσεως του ανταπόκρισιν, και είπον ε- νταύθα καθ'ότι εδώ µπορούσε να περαιωθεί όλη η πραγµατεία, χωρίς να λάβη νύξιν µήτε η Αγγλία µήτε άλλη καµία ζηλότυπος δύναµις» εύτερη τέτοια δύναµη θεωρεί ο γράφων την Ελβετία και τρίτη το πανευρωπαϊκής εµβέλειας και επιρροής, το Τάγµα των Σταυροφόρων της Ιερουσαλήµ Κατά συνέπεια ο Κάλβος, µε την επιστολή στον Lafayette, δεν κάνει «ποιητική αδεία» εξωτερική πολιτική. Αντίθετα φαίνεται να συντονίζεται, να ταυτίζεται ή να γνωρίζει και να υπηρετεί τις εθνικές προτεραιότητες όπως αυτές καταγράφονται στη σκέψη και τη δράση, διαµορφωτών της ελληνικής εθνικής στρατηγικής και εκπροσώπων της εθνικής πολιτικής ηγεσίας. Φαίνεται να ταυτίζεται µε τις απόψεις του Καποδίστρια. Ιδιαίτερη σηµασία για την ερµηνεία της τοποθέτησης της επιστολής στον Lafayette αντί προλόγου στα Λυρικά, αλλά και για το συντονισµό του Κάλβου µε τους διαµορφωτές της εθνικής στρατηγικής αποτελεί το γεγονός της φιλικής σχέσης ανάµεσα στον Π. Κοδρικά και τον Κάλβο. Η ύπαρξη της φιλικής αυτής σχέσης αποδεικνύεται από επιστολή του Π. Κοδρικά προς τον Κάλβο που παραθέτουν οι ερευνητές ( ηµαράς,1985, σελ και ο Ζαφειρίου,σελ.55) τονίζοντας την σηµασία, της για το θέµα «Κάλβος και γλώσσα», χωρίς σχόλια για την πολιτική της σηµασία.. Μια µατιά στην πολιτική ζωή και δράση του Κοδρικά αρκεί για την επιβεβαίωση της βαθύτατα πολιτικής σηµασίας της επιστολής. Η ΕΠΙΣΤΟΛΗ ΚΑΛΒΟΥ ΕΙΣ ΤΟΝ ΣΤΡΑΤΗΓΟΝ LAFAYETTE «Την ηµέραν εκείνην όπου διακινδυνεύατε την ζωή σας στην Αµερική δεν πολεµούσατε µόνον υπέρ της ανεξαρτησίας αυτής Αι αρχαί της ικαιοσύνης και της Ηθικής επί των οποίων οι λαοί οφείλουν να στηρίξουν την ευτυχία τους, ή- σαν επίσης ενώπιον των οφθαλµών σας. Στρατηγέ, δια τον λόγον αυτόν και εµείς µαχόµεθα. Η ηλικία σας δεν σας επιτρέπει να σύρετε το σπαθί σας κατά βαρβάρων οι οποίοι µας τυραννούν επί τέσσερας αιώνας. Αλλά η ανάκληση των κατορθωµάτων σας είθε να συντελούσε εις το να γεννηθούν αισθήµατα ανδρείας στη καρδιά εκείνου που θα µπορούσε να βαδίσει επί τα ίχνη σας. Αρκετά πτωχοί για να είµαστε σε θέση να διατηρήσουµε τις στρατιωτικές δυνάµεις και τους στόλους µας, άµοιροι κάθε εξουσίας για να περιφρουρήσουµε την ελευθερία µας, χωρίς όπλα για να αµυνθούµε στους βράχους µας αγωνιζόµενοι εναντίον ενός εχθρού διαρκώς ηττηµένου και διαρκώς αναγεννηµένου, περιβαλλόµενοι από παγίδες των χριστιανικών κυβερνήσεων που κατέστησαν σύµµαχοι των εχθρών του Ευαγγελίου εκτεθειµένοι στη δόλια συµπαράσταση µιάς προστασίας που ο λαός µας δεν την επιζήτησε. Για όλα αυτά θα υποκύψουµε; Στρατηγέ, πότε ο Θεός και η απελπισία µας µάς συγκρατούν. Ένα Έθνος όπου σύσσωµον αντιµετωπίζει τους εχθρούς του µε αποστροφή και το µνήµα του µε αδιαφορία δεν είναι δυνατόν να νικηθεί. Η Ελλάδα και αν α- κόµα καλυφθεί από κόκαλα και τέφρα, δεν θα άξιζε να λάβει εκδίκηση; Η Ευρώπη µε αγανάκτηση θα απλώσει 95

13 την παλάµη επί των ερειπίων µας και ο όρκος που θα δώσει για εκδίκηση θα κάνει να ωχριάσουν τότε οι συνωµότες του αφανισµού µας. Αφήνω τη Γαλλία µε συγκίνηση. Το καθήκον µε καλεί στην πατρίδα µου για να αντιτάξω ακόµα ένα στήθος στα όπλα των Μουσουλµάνων. Και στους φιλέλληνες που βρίσκονται µαζί µας θα ξανατονίσω πως υπήρξε ένας αγώνας στην Αµερική και έ- νας Lafayette εκεί κατάφορτος από την ευγνωµοσύνη του λαού που εκείνος του συµπαραστάθηκε µε τόση ανιδιοτέλεια.» Α. Κάλβος Το µανιφέστο κατά της προστασίας και η αποκήρυξη της προσφυγής στην Αγγλική προστασία. Η πράξη υποτέλειας Αξίζει να παραθέσουµε το κείµενο: «Α. Επειδή οι Έλληνες αντέσχον εις τας δυνάµεις της ξηράς και της θαλάσσης της Ασίας, Αιγύπτου και Α- φρικής τέσσαρα ήδη έτη, και απέκτησαν δικαιώµατα εις το να υπάρξουν πολιτικώς. Β. Επειδή οι πράκτορες υνάµεων τινών της Ευρώπης έδειξαν πολιτικήν αντιφατικήν και άδικον ως προς το Ελληνικόν έθνος και πολλοί εξ αυτών προσπαθούν να το σύρουν δια των αποστόλων των εις πολιτικάς σχέσεις εναντίας εις τα συµφέροντα των υνάµεων αυτών. Γ. Επειδή το Ελληνικόν ναυτικόν καταδιώκεται και απαντά εµπόδια από τους ναυάρχους υνάµεων τινων προσβάλλοντας την παρ αυτών πραχθείσαν ουδετερότητα εις τας εν Λάιµπαχ και εν Βερώνη συνόδους.. Επειδή οι Χριστιανοί οπλίζονται κατά των Τούρκων και διευθύνουσι σµήνη διωρισµένα να καταστρέψωσι την Ελλάδα, και παραλύουν τον νόµιµον αγώνα της. Ε. Επειδή η Μεγάλη Βρετανία εφύλαξεν ακριβώς ουδετερότητα και δεν εµιµήθη τας µηχανορραφίας, όσας άλλοι φανερά µετεχειρίσθησαν εις την Ελλάδα, εις την Κωνσταντινούπολιν και εις την Αίγυπτον, αλλά δεν ηµπορεί δια µόνης της ουδετερότητος να ασφαλιση το Ελληνικόν Έθνος από τας επιδροµάς των. Σ. Επειδή οι Έλληνες δεν επέτυχαν έως τώρα τον σκοπόν των κυρίως δια τας ανωτέρω αιτίας, και µάλιστα διότι δεν είχον ποτέ Κυβερνήσιν ανωτέραν των παθών και ικανήν να προλάβη τας διχονοίας. Ζ. Επειδή ανάγκη να νικήσουν ή να χαθούν. Η. Και επειδή ευδοκία της θείας Προνοίας αι δυνάµεις της Α.Β.Μ. ευρίσκονται πλησίον των παραλίων µας, και εις την παρούσαν κατάστασιν των πραγµάτων µας κρίνοµεν χρέος µας να προσδράµωµεν εις αυτάς, ως και εις την φιλανθρωπίαν της δυνατής Κυβερνήσεως αυτών, δια να ασφαλίσωµεν εις το Ελληνικόν έθνος σταθεράν πολιτικήν ύπαρξιν και τα ιερά δικαιώµατα δυνάµεως ελευθέρας ορίζοµεν, αποφασίζοµεν και θέλοµεν τον επόµενον νόµον. Α. Το Ελληνικόν έθνος θέτει εκουσίως την ιεράν παρακαταθήκην της ιδίας ελευθερίας, ανεξαρτησίας και πολιτικής του υπάρξεως υπό την µοναδικήν υπεράσπισιν της Α.Μ. του Γεωργίου. Η παρούσα πράξις να διευθυνθή εις την Κυβέρνησιν της Αυτού Βρετανικής Μεγαλειότητος. Υπογράψαντες αυτήν οι συνεδριάσαντες υπέγραψαν και όλοι οι εν Ναυπλίω αρχιερείς και ιερείς και οι πολιτικοί και πολεµικοί διαφόρων επαρχιών. Άλλο δε αντίγραφον αυτής εστάλη εις την ανατολικήν και δυτικήν Ελλάδα και υπεγράφη από τον κλήρον, τους προκρίτους των επαρχιών και τους οπλαρχηγούς.» Οι αντιδράσεις στην πράξη της υποτέλειας αξίζουν ένα ιδιαίτερο κεφάλαιο, που δεν είναι του παρόντος, η αντίδραση του Υψηλάντη για παράδειγµα, καταγράφεται σε επιστολή που απέστειλε στον Γκούρα. Αι Ευχαί, (Ω Η ΕΚΤΗ) των Λυρικών, η απάντηση του Κάλβου στην υπογραφή της Πράξης Υποτέλειας. Η πράξη υποτέλειας, στην Αγγλία, υπεγράφη στις 24 Ιουλίου Κατά συνέπεια η Ωδή Μανιφέστο, του Κάλβου, ενάντια στην προστασία αποτελεί την απάντησή του στην πράξη αυτή. Ο Γιάννης άλλας χωρίς να αναφέρει την υπογραφή της πράξης, αναγνωρίζει την Ωδή «Ευχαί» ως ποιητική αποτύπωση της ιστορικής πραγµατικότητας του «Προστάτιδες υνάµεις και ο ρόλος της Αγγλίας» Το κείµενο µε τις υπογραφές είχε σταλεί µε δύο αποστολές στον Αρµοστή Adams στην Κέρκυρα και στο Λονδίνο. Στην υπογραφή του κειµένου αντέδρασαν Υψηλάντης ο Καραϊσκάκης, ο Αναγνωστόπουλος ο Νικηταράς και ο Β.Τ. Ουάσιγκτον, ανιψιός του προέδρου των ΗΠΑ εθελοντής στον αγώνα, αλλά και ο Γαλλόφιλος Κωλλέτης. Κατά συνέπεια ο Κάλβος δεν γράφει γενικά, αόριστα και αφηρηµένα εναντίον της προστασίας. Γράφει πολύ συγκεκριµένα µε αφορµή συγκεκριµένες πράξεις συγκεκριµένων ανθρώπων. Η τόσο σκληρή καταδίκη, στον συγκεκριµένο χρόνο, µιας ενέργειας που το Αγγλόφιλο κόµµα παρουσίαζε ως σωτη- 96

14 ρία της πατρίδας, ενέργειας που επιµελώς προετοίµασε και εκτέλεσε το Αγγλικό υπουργείο εξωτερικών και ο Άγγλος Αρµοστής στα Επτάνησα και η διακίνηση της µέσα από τα καλύτερα γαλλικά, έντυπα της εποχής µε πρόλογο από διακριµένες µορφές, µε ειδικό πολιτικό βάρος σε ολόκληρη την Ευρώπη δεν επιτρέπεται να αξιολογείται µόνο ποιητικά. Αποτελεί πολιτική πράξη µε πολιτικές επιπτώσεις και συνέπειες, των οποίων τόσο ο γράφων όσο και οι υποστηρικτές και συνεργάτες του γνωρίζουν και επωµίζονται. Αποτελεί ανοιχτή σύγκρουση µε την Αγγλική πολιτική, τον Αρµοστή, αλλά και την κυβέρνηση του Ναυπλίου. Ο Αγγλικός εµπαιγµός Με την πράξη υποτέλειας, η Αγγλία, είχε εγγράφως εξουσιοδοτηθεί να αντιπροσωπεύει την Ελλάδα, να διαπραγµατεύεται για λογαριασµό της, αλλά φυσικά κατά το δικό της συµφέρον. Τραγικότερη ταπείνωση για τον Ελληνισµό κι από αυτήν ακόµα την πράξη της υποτέλειας υπήρξε η επίση- µη Αγγλική αντίδραση στο κείµενο που µε κάθε επισηµότητα απεστάλη στην Αγγλική κυβέρνηση στο Λονδίνο (την µεταφορά ανέλαβε ο Κίµωνας Μιαούλης γιός του ναυάρχου, συνοδευόµενος από τους Σπυρίδωνα Τρικούπη και Παναγιώτη Λεονδαρίτη). Η Αγγλία, ενώ εκµαίευσε την πράξη υποτέλειας (Π. Χιώτης Ιστορία Ιονίου Κράτους, τοµ. Α, σελ ) και την αξιοποίησε τόσο έναντι της Οθωµανικής Αυτοκρατορίας, (εµφανισθείσα ως ο µόνος και µάλιστα εξουσιοδοτηµένος µεσολαβητής µεταξύ των εµπολέµων) αλλά και απέναντι στο σύνολο των δυνάµεων που άµεσα η έµµεσα στήριζαν τον Ελληνικό αγώνα ή επεδίωκαν ένα ποσοστό επιρροής στην Ελλάδα, τελικά κυνικότατα απέρριψε την Ελληνική προσφορά. Ο Βασιλιάς της Αγγλίας στις 30 Σεπτεµβρίου του 1825 διεκήρυξε: «Η Β.Μ. Μεγαλειότης διατάτει εις όλους τους υπηκόους της Α.Μ. να φυλάττωσιν αυστηρώς τα χρέη της ουδετερότητος τόσον προς την Οθωµανικήν Πύλην και προς τους Έλληνας καθώς και προς άλλους διαµαχοµένους λαούς εις ειρήνην διάγοντας µετά της Α.Μ. να σέβονται προσέτι όλων εν γένει και εκάστω κατά µέρος τα πολε- µικά δικαιώµατα, την ενέργεια των οποίων απέκτησε πάντοτε δικαιωµατικώς η Α.Μ. οσάκις ευρέθη εις πόλε- µον» Ο Πρωθυπουργός της Αγγλίας Κάννιγκ απαντούσε, (13 Οκτωβρίου 1825) στον Κολοκοτρώνη και το Μιαούλη οι οποίοι (ως Αρχηγός του στρατού ξηράς, ο πρώτος και ως αρχηγός του στόλου ο δεύτερος) του είχαν αποστείλει το κείµενο της υποτέλειας: «Κύριοι έλαβον δια χειρός του Κ. Μιαούλη την επιστολήν, την οποίαν µοι εκάµατε την τιµήν να µε διευθύνετε χρονολογηµένην από 25 Ιουλίου συνοδεύουσαν δηλοποίησιν, την οποίαν την οποίαν επιθυµείτε να καθυποβάλλω υπ όψιν του Βασιλέως Κυρίου µου. Έπειδή αντίγραφον αυτής της δηλοποιήσεως συνοδευόµενον από τινα επιστολήν του Θ. Κολοκοτρώνη, έλαβον προ τινός καιρού δια της Κυβερνήσεως των Ιονικών νήσων, και η υπόθεσις ανεπτύχθη εντελώς δια της Κυβερνήσεως της Μεγαλειότητός του προ της ελεύσεως του Κ. Μιαούλη, είµαι δια τούτο έτοιµος να σας απαντήσω θετικώς περί της υποθέσεως ταύτης. Η Αγγλική Κυβέρνησις εξ αρχής των υπαρχουσών εχθροπραξιών µεταξύ της Οθωµανικής Πύλης και των Ελλήνων προεκύρηξε, και διετήρεσεν αυστηράν και αµερόληπτον ουδετερότητα. Η Μεγάλη Βρεττανία προ πολλού ευρίσκεται συνδεδεµένη δια συνθηκών µετά της Υ. Πύλης. Τίποτε δεν έχει να παραπονεθεί δια τινα παραβίασιν των συνθηκών τούτων, ως εκ µέρους της Πύλης. Και από την πίστην αυτών τα πρόσωπα η ιδιοκτησία και τα εµπορικά συµφέροντα µεγάλων εταιρειών υπηκόων της Α.Μ. υπερασπίζονται εντός του Οθωµανικού Κράτους. Ούτως εχόντων των πραγµάτων δεν νοµίζει η Αγγλική Κυβέρνησις συνάδον µε την καλήν πίστην ως εκ µέρους της, ουδέ µε τας αρχάς των νόµων, δι ων προς άλληλα τα έθνη σχέσεις κανονίζονται, και διατηρείται η ειρήνη του κόσµου, να κηρύξη πόλεµον κατά της Πύλης, ενώ δεν την έδωκεν αύτη ουδεµίαν δικάιαν αφορµήν πάλης. Ουδείς δε εχέφρων αµφιβάλλει, ότι να παραδεχθεί η πρότασις των Ελλήνων κατά την δηλοποίησιν των ήθελεν είναι έργον της µεγαλυτέρας ποταπότητας και µωρίας το να παραδεχθεί οποιανδήποτε Κυβέρνησις να τους υπερασπίση, και εν ταυτώ να µη τους χορηγήση οικονοµικήν πολιτικήν και στρατιτικήν βοήθειαν,καθ όσον ήθελε δυνηθεί και εις τον υπέρτατον βαθµόν. Η δε γενοµένη πρότασις εις την Αγγλικήν Κυβέρνησιν δεν είναι µόνο το να κηρύξη πόλεµον κατά της Πύλης, αλλά και το να αναδεχθεί όλον το βάρος του πολέµου, και να υποχρεωθεί αφ εαυτής να µην καταθέση τα όπλα, ειµή αφού η Ελλάς κατασταθεί ανεξάρτητος. ύναται τις λοιπόν ευλόγως να απορίψει πρότερον όλως διόλου ασυλλογιστον, και έχουσαν επί τοσούτον σηµαντικάς συνεπείας, όσον και αν είναι κολακευτικά, τα οποία παρήγαγον αυτήν αίτια, όχι µόνον χωρίς να προξενίσει υπονοίας ως προς το ειλικρινές των παραµυθιών εκείνων, τας οποίας εις προτέραν τινά περίστασιν διεύθυνα προς την Ελληνικήν Επαρχιακήν Κυβέρνησιν. Αποφασισµένη η Αγγλική Κυβέρνησις να διατηρήσει αναλείωτον την ουδετερότητα, την οποίαν επανειληµένως πολλάκις διεκήρυξεν, ήθελε δράξει µετά χαράς την ευκαιρίαν, την οποίαν η τύχη του πολέµου και αι σχετικαί εχθροπραξιαι των διαµαχωµένων µερών δύναται να προσενέγκωσιν δια να συντελέση εις το να λάβει τέλος δια της µεσολαβήσεως της η πάλη, καθ ην τα συµφέροντα και η τιµή αµφοτέρων των µερών να µείνωσιν 97

15 απρόσβλητα» Γ.Κάνινγκ. (Π.Χιώτης ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΙΟΝΙΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ τόµ. Α, σελ ) Κατά τον Χιώτη, η Αγγλία µε αυτή την κίνηση, εκτός των άλλων, πέτυχε να ακυρώσει την εν εξελίξει εκλογή του υιού του δούκα της Ορλεάνης ως Βασιλέως της Ελλάδος, µα και ακύρωσε Ρώσικη παρέµβαση υπέρ της Ελλάδος. Πράγµατι, άρνηση συνάντησε (24 Νοεµβρίου 1825) αίτηµα που υπέγραψαν στελέχη της Γαλλόφιλης παράταξης και απέστειλαν στο δούκα της Ορλεάνης ζητώντας τον γιό του Νεµούρ για βασιλιά της Ελλάδος (Π. Χιώτης, ως άνω, σελ. 547) Καποδίστριας και Κάλβος: Παράλληλη και οµοούσιος αρθρογραφία και ποίηση στο Παρίσι στα Άρνηση κάθε µορφής υποτέλειας και προστασίας Με την πτώση του Μεσολογγίου (16 Απριλίου 1826) ο Φιλελληνισµός γνωρίζει µια ανυπέρβλητη έξαρση. Στο εσωτερικό µέτωπο η επανάσταση φαίνεται να καταρρέει. Η αξιοποίηση της έξαρσης του φιλελληνισµού είναι ζωτικής σηµασίας. Στις 24 Απριλίου του 1826 υπογράφεται µεταξύ Ρωσίας και Αγγλίας το Πρωτόκολλο της Πετρούπολης, µε το οποίο οι δύο δυνάµεις ανελάµβαναν να µεσολαβήσουν µεταξύ των εµπολέµων. Όµως η καταρρέουσα επανάσταση τείνει να καταστήσει το Πρωτόκολλο της Πετρούπολης άνευ σηµασίας. Η Γαλλική κυβέρνηση της εποχής, σε αντίθεση µε τη Γαλλική κοινή γνώµη, είναι φιλοτουρκική. Την κρίσιµη αυτή στιγµή ο Καποδίστριας ταξιδεύει στο Παρίσι, για τον συντονισµό των Φιλελλήνων και τον επηρεασµό της Γαλλικής πολιτικής. «Μετέβη τότε εις το Παρίσι, που τον είχε γνωρίσει προ δέκα περίπου χρόνια ισχυρόν υπουργόν του αυτοκράτορος Αλέξανδρου εξαντλήσαντα όλας τας προσπαθείας υπέρ της αξιοπρεπούς αποκαταστάσεως της Γαλλίας δια των συνθηκών του 1815, και προέβη αφανώς εις την έκδοσιν φυλλαδίου υπό τον τίτλον Περί του µέλλοντος της Ελλάδος. Το φυλλάδιον τούτο αποτελούσε µελέτην διαφωτιστικήν επί του Ελληνικού ζητήµατος, επισκόπησιν και κριτικήν πολιτικήν επί των γενοµένων έως τότε, και ανάπτυξιν της ανάγκης που επέβαλλεν εις τας υνάµεις την δηµιουργίαν ανεξάρτητου Ελλάδος. Ως υπογραφήν έφερε το αρχικόν του επωνύµου του Καποδίστρια: Κ. Το άρθρο αυτό γραµµένον γαλλιστί µετεφράσθη και εδηµοσιεύθη εις την Γενικήν Εφηµερίδα (Γενική Εφηµερίς της Ελλάδος. Ναύπλιο, ) κατά τα κύρια σηµεία του έχοντα ως εξής: «εν συµφέρει εις καµµίαν των ισχυροτέρων υνάµεων να παραδοθούν επί πλέον οι Έλληνες εις τους Μουσουλµάνους ή να γίνουν υπήκοοι άλλου τινός ή υποτελείς και µόνη η πλήρης αυτονοµία των δύναται να διατηρήση εφεξής την ισορροπίαν της Ευρώπης και να προλάβη πάσαν σύγκρουσιν των Χριστιανικών υνάµεων Αι υνάµεις είναι ουδέτεροι ως προς τους Τούρκους και τους Έλληνας, και η µεν Γαλλία και η Πρωσσία φυλάττουν, όπως θέλουν τινές ουδετερότητα πηγάζουσα από την θέσιν των, η δε ουδετερότητα της Αγγλίας, Ρωσσίας και Αυστρίας είναι εναντίον της θέσεώς των, και πηγάζει από τινας αρχάς. Άλλ όπως και αν έχη, παρατηρητέον ότι δύο είδη ουδετερότητος υπάρχουν, το µεν συγχωρητικόν, το δε απαγορευτικόν όλως. Τούτο είναι ουδετερότης του ακριβούς δικαίου, αλλά το απόλυτο δίκαιον είναι απόλυτος αδικία.(summum jus summa injuria) Εις δε τον προκείµενον των Ελλήνων αγώνα αποβαίνει απραγµατοποίητον, επειδή είναι εναντίον εις την συνείδησιν πάντων, προδιακινδυνεύει δε τα παρόντα και θυσιάζει τα µέλλοντα συµφέροντα. Η ουδετερότης, ήτις συγχωρεί τα πάντα, όταν το έτερον των διαµαχοµένων µερών είναι αδυνατώτερον, καταντά πικρός περίγελως και αιτία σκανδάλου. Τοιαύτη ουδετερότης πολεµεί υπόκρυφα και κλεπτικώς τον αδύνατον, διότι, των βοηθηµάτων µη γινοµένων κατά αναλογίαν των δυνάµεων εκάστου των µερών, τότε είναι το αυτό ή ως αν έχυνε τις έλαιον εις πυρκαιάν, καίουσαν εν ταυτώ δύο οικίας, µε την απάνθρωπον ελπίδα του να ίδη την µικροτέραν προκατηναλωµένην υπό του πυρός. Τοιαύτη πολιτική προξενεί φρίκην, και όµως αι υνάµεις φρικωδέστερα κατέπραξαν. Η Ρωσσία, ύναµις εκ των ισχυροτέρων, εδέχθη και εφύλαξεν, ως και η Πρωσσία, ουδετερότητα ακριβώς απαγορευτικήν ως προς τους Τούρκους και ως προς τους Έλληνας. Και εποµένως ούτε έδωκεν, ούτε ανεκτήν έκρινε καµµίαν βοήθειαν. Η Ρωσσία µάλιστα κατεπάτησε την ακριβή ουδετερότητα ως προς το Ελληνικόν έθνος, διότι παρεσύρθη και έρριψε κατ αυτού φρικτά πολιτικά αναθέµατα εις Λάιµπαχ, εις Βερόναν και εις Τσέρνοβιτς. Το δε δικαίωµα, όπερ έχει δια των συνθηκών της µε την Τουρκίαν, του να µεσολαβή εις τα ανατολικά πράγµατα, κατέστη δικαίωµα βασάνου και καταδίκης των Ελλήνων. Η Αγγλία µέχρι του 1823 έτους συνέδραµε τους Τούρκους και κατεπόνησε τους Έλληνας καθόσον εγειτνίαζε µάλιστα µε αυτούς, και ο Σουλτάνος χρεωστεί την διατήρησιν των Πατρών, της Πρεβέζης και της Πάργας, την καταστροφήν του Γαλαξιδίου και την παράδοσιν του Σουλίου εις τους Άγγλους. Μετά ταύτα έδειξε σύστηµα ουδετερότητος επιεικεστέρας και ευµενούς προς τους Έλληνας. Από δε τον Οκτώβριον του 1825 εκήρυξεν α- 98

16 κριβώς απαγορευτικήν ουδετερότητα, δια ν αποσκεδάση δήθεν τας υπονοίας, αι οποίαι εγεννήθησαν από την πράξιν της 24ης Ιουλίου, δι ής τινές εκ των αρχηγών της Ελλάδος διεπίστευσαν την αυτονοµίαν της ως παρακαταθήκην εις µόνην την Αγγλίαν. Της δε Αυστρίας την ουδετερότητα εξετίµησε κατ αξίαν όλη η Ευρώπη. Η γελοία αυτής ουδετερότητα, προσβάλλουσα τον αδυνατώτερον, βοηθεί τους Τούρκους και καταπολεµεί απανθρώπως τους Έλληνας, και ερεθίζει τας υνάµεις εναντίον των µε την πρόφασιν ζηµιών του εµπορίου, και τους κατασκοπεύει χάριν των Τούρκων δια της ναυτικής αυτής µοίρας εις τα ανατολικά µέρη, και τους υβρίζει και τους συκοφαντεί εις τινας εφη- µερίδας, πλέκουσα αφ ετέρου εγκώµια εις τους Τούρκους, και µεσολαβούσα δραστηριώτατα υπέρ του Σουλτάνου, χρησιµεύει ούτως ειπείν ως θώραξ αυτού, επειδή εµποδίζει πενταετίαν ήδη τας όποιας ή φιλανθρωπία και η δικαιοσύνη ητοιµάζοντο να επενέγκωσι πληγάς κατά της κυβερνήσεως του, και δεν παρασαλεύει από την αρχήν ότι η Οθωµανική αυτοκρατορία πρέπει να υπάρχει ολοσχερώς, όπερ ισοδυναµεί µε την εις θάνατον καταδίκην των Ελλήνων. Η δε ουδετερότης της Γαλλίας είναι ανεξήγητος. Μήτε απαγορευτική µήτε συγχωρητική ούσα, συγχωρεί πολλά εις τους Τούρκους και ολίγα εις τους φίλους των Ελλήνων, των οποίων δεν δύναται να παραλύσει τους αγώνας. Οι υπουργοί της Γαλλίας ενθαρρύνουν τας στρατολογίας, τας ναυπηγήσεις και τας παντοίας προµηθείας, τας γινοµένας υπέρ του σατράπου της Αιγύπτου. Η γαλλική σηµαία καταισχύνεται υπηρετούσα τους εχθρούς του Σταυρού. Γαλλική φρεγάτα εβόλισε τα νερά των Ψαρρών, και η νήσος εκείνη έπεσε εις τας χείρας των Τούρκων.Ο ι θησαυροί του Μεχµέτ-αλή πλέουσιν ασφαλώς υπό την σκιάν των Κρίνων, και η Κυβέρνησις του χριστιανικώτατου Βασιλέως συγκαταβαίνει τόσον, ώστε λέγεται φίλη ενός επάρχου, ενός υπαλλήλου σατράπου, αξίου διαδόχου των δεσµοφυλάκων του αγίου Λουδοβίκου( υπονοείται ο Λουδοβίκος Θ της Γαλλίας ο ηγηθείς σταυροφορίας, αιχµαλωτισθείς και ελευθερωθείς δια λύτρων. Ιδού η ουδετερότης της χριστιανικής Ευρώπης εις τον πενταετή αγώνα, τον οποίον οι χριστιανοί της ανατολής αγωνίζονται επί τοσούτον ενδόξως κατά των Μουσουλµάνων της Ευρώπης, της Ασίας και της Αφρικής. Εντέυθεν αποδείκνυται ότι οι Έλληνες το αήττητον όπλον του Σταυρού προβαλλόµενοι ενίκησαν τους Τούρκους, και έπεται ο συλλογισµός ότι αι χριστιανικαί δυνάµεις οφείλουσι να τους απονείµωσι δικαιοσύνην και ν ανακηρύξωσι την ελευθερίαν και ανεξαρτησίαν των. Η εθνική των Ελλήνων ανεξαρτησία αποφασίζετια από το θείον δίκαιον, δι τι ο πόλεµος αυτών είναι θρησκευτικός. Άλλως θα ήτο αρκετόν ν αρνηθούν την θρησκείαν του Χριστού, και ευθύς θα ελάµβανε τέλος η πάλη των. Αλλ η απόφασις της ηθικής απωλείας συνεπιφέρει ποινήν θανάτου πολιτικού εις τα κοινωνικά δικαιώµατα, τα οποία θα φανή εις όλους τους ανθρώπους ότι τα συναπηρνήθησαν. Τουναντίον η απελευθέρωσις των Ελλήνων, η ανακήρυξις της ελευθερίας των σώζει την Ευρώπην, ειρηνεύει τας µεταξύ των επικρατειών πολιτικάς δυσπιστίας, συντηρέι και ασφαλίζει την πολιτικήν ισορροπίαν και κατασιγάζει όλας τας κραυγάς των φατριών. ύο τύχαι αντίθετοι, αλλ αµφότεροι ένδοξοι, αναµένουσι τους Έλληνας, η ελευθέρωσις ή ο εξολοθρευµός, η εθνική ανεξαρτησία, ή η απόσβεσις του Ελληνικού ονόµατος. Εάν νικήσωσι τους αγρίους εχθρούς των, οι νικηταί δεν είναι αµφιβολία, ότι θα εύρουν φίλους και προστάτες και οι κηδεµόνες της ισορροπίας της Ευρώπης δεν θα αντισταθούν ουδέ στιγµήν εις τον νέον τούτον πολιτικόν συνδυασµόν. Αλλ εάν ηττηθούν και τα µεσηµβρινά µέρη της Ελλάδος κατοικηθούν υπό Αιγυπτίων και βαρβάρων και τους εγχειρισθή η δίστοµος ροµφαία της Ευρωπαικής τακτικής, τότε αλλοίµονον εις τα κυβερνήσεις και εις τους λαούς. Αι βαρείαι θλιψεις και καταισχύναι έχουσι ίδιον να προξενούν δηµοσίαν παραφροσύνην απαράλλακτα όπως τούτο συµβάινει και ιδιαιτέρως εις τον άνθρωπον. Εις ποίας αρχάς θα καταφύγουν τότε αι κυβερνήσεις προς υπεράσπισιν εαυτών.: Εις την θρησκείας; Αλλ αυταί αι ίδιαι εκήρηξαν κατά πράξιν την αθείαν, και η θρησκεία τραυµατισµένην καιρίως από τας ιδίας τας χείρας των, δεν θα έχη πλέον την δύναµιν να συνδράµη τους θρόνους. Θα καταφύγουν εις την νοµιµότητα; Αλλά δεν την κατήσχυναν αι ίδιαι αυταί, εξοµοιάζουσαι ταύτην µε την τυραννίαν των Τούρκων; Θα καταφύγουν εις το γενικόν των επικρατειών συµφέρον; Αλλά τα αληθή αυτών συµφέροντα όλα τα προεκινδύνευσαν και τα κατεπάτησαν αδιακρίτως. Η γειτονία της πανώλους και των άλλων µαστίγων της ανθρωπότητος, η αύξηση της πειρατείας, αι αιµοβόροι καταχρήσεις των Μουσουλµάνων, θαρκέσουν εις το να διαλύσουν αυτήν την φαντασίωσιν. Αλλά µήπως η καθολική ειρήνη είναι η ησυχία των αξιωµατούχων; Και ηµπορούν αι κυβερνήσεις ν αντισταθούν εις το φιλοτάραχον των φατριών, όταν η συµφορά συµπέση να βοηθή τους σκοπούς των; εν µένει λοιπόν εις τας δυνάµεις άλλο καταφύγιον ειµή να µεσολαβήσουν εντόνως εις τα ανατολικά πράγµατα, όχι δια να σύρουν πάλιν τους Έλληνας υπό την εξουσίαν των εχθρών των µεκανέν χονδρόν κάλυµα της δουλικής των καταστάσεως (διότι τοιαύτη µεσολάβησις θα καταντήση ολεθριωτέρα και µιαρωτέρα ως προς τους αγαθούς ανθρώπους και από αυτήν την ουδετερότητα) ουδέ δια να τους καθυποβάλουν εις τινα προστασία, µοναδικήν, ήτις αφεύκτως θ ανατρέψη τας καθεστώσας της Ευρώπης σχέσεις, αλλά δια να προµηθεύσουν εις την κυρίως Ελλάδα υπό την 99

17 οµόφωνον συνοµολόγησιν και εγγύησιν αυτών βεβαίαν πολιτικήν ανεφαρτησίαν. Περί δε των συνόρων αυτής ηµπορούν να διαπραγµατευθούν εποµένως. Κατ αυτόν τον τρόπον η µεν Ρωσσία δεν θ απολεση ειµή παλαιόν όνειρον, όπερ και φαίνεται ότι παρήτησεν ήδη, και θα κερδίση την όποιαν ή εις άλλην τινά δύναµιν υποταγή της Ελλάδος ήδύνατο να της προξενήση ζη- µίαν. Η δε Αγγλία θα λύση τον άλυτον δεσµόν, και θα παύσουν αι υπόνοιαί της του να έχουν βάσιν, διότι οποιονδήποτε έθνος αποκτήσει την ελευθερίαν του, δεν θα θελήση να καταντήσει υποτελές άλλου. Το δε εµπόριόν της θα εύρη εις την Ελλάδα πολύ αφθονώτεραν ύλην και εισαγωγής και εξαγωγής καθ οσον αι ανάγκαι του προβαίνοντος πολιτισµού θ αυξήσουν και είναι αλήθεια ότι όπου υπάρχουν προιόντα ως απόλυτος βάσις παντός συναλλάγµατος, εκεί υπάρχει και εµπόριον και συναλλαγή διαρκής. Και η Γαλλία θα εύρη ούτω την λύσιν προβλήµατος απειλούντος ανατροπήν του συστήµατος ισορροπίας. Και εν ταυτώ ανοικτόν ελεύθερον στάδιον εις ανάπτυξιν των εµπορικών και ναυτικών επιχειρήσεών της, και τέλος θ απαλλαγή από την ανάγκην του να καταφύγη βραδύτερον εις µέτρα βίαια, δια να φυλάξη τον βαρµόν της εις την πλάστιγγα των πολιτικών δυνάµεων. Η δε Αυστρία, της οποίας η πολιτική είναι παντοτεινή στενοχωρία, προλαµβάνει δια της ανεξαρτησίας των Ελλήνων την κατάλυσιν της αυτοκρατορίας των Τούρκων. Αλλ ανίσως η δια την ασφάλειαν των Ιλλυρικών επαρχιών ανησυχία της αυξήση, ας στοχασθή ότι εκ των απειλούντων αυτήν δύο κινδύνων αναµφιβόλως είναι ο µετριώτερος. Φόβος δεν υπάρχει µη προέλθη το κακόν από την µόλις αναγεννωµένην Ελλάδα.Αλλά εις τα ετερογενή µέρη της επικράτειας της τα οποία θέλει να περικρατή εις την αυτήν κατάστασιν αναλλοιώτως, δύο µόνον αιτίαι παντελώς διάφοροι απειλούν µεταβολήν. Η υπερίσχυσις της Ρωσσίας καταντήσσασα σχεδόν πολεµία εις αυτήν, και ακαταµάχητος µετάδοση των ιδεωδών του αιώνος απαιτούσα µεταρρυθµίσεις, νόµους και κοινωνικάς ασφαλείας, τας οποίας απωθεί. Την συµβουλεύοµεν δε να αποβλέψη προς τα βόρεια της Γερµανίας, και προς δύσιν εις την Γαλλίαν, της οποίας τα πρωτότοκα της επαναστάσεως τέκνα δεν έχουν ανάγκην της συνδροµής των Ελλήνων δια να µεταδώσουν τας διδασκαλίας των. Απεδείξαµεν ότι όλαι της Ευρώπης αι επικράτειαι θα κερδίσουν από την αναξαρτησίαν της Ελλάδος, αλλ άπαξ αποφασισθείσης αυτής, η συζήτησις περί των διαφόρων ειδών της κυβερνήσεως ανοίγει στάδιον ευρύ εις τον συντηρητικόν της ευταξίας και της ειρήνης νουν. Το Ελληνικόν έθνος είναι πρόθυµον να συµβιβάσει τα ίδια του συµφέροντα προς τα γενικά της Ευρώπης. Νόµους προστατεύοντας την θρησκείαν, την τιµήν και τας περιουσίας των πολιτων, ενότητα πολιτικήν, και ταύτην προσωποποιηµένην εις ένα διαδοχικόν ηγεµόνα υπ οποιονδήποτε τίτλον, εγγύησιν εξασφαλιζοµένην δια νόµου θεµελιώδους, ταύτα ζητούν και θα δεχθούν οι Έλληνες µετ ευγνωµοσύνης. Σήµερον µάλιστα έχουν δικαίωµα να καταστούν ολοµελές έθνος και αδιαίρετον όσον µέτριοι και αν είναι οι πόροι του. Έφερον τας αυτάς αλύσεις, τας συνέτριψαν οµού, ανέµιξαν το αίµα των εις τας µάχας. Τούτο είναι η ιερά αδελφότης της αφοσιώσεως και του θανάτου. Εις δε τον καιρόν, καθ όν αι Κυβερνήσεις αγωνίζονται να περιστείλουν ή να καταργήσουν την ποινήν του θανάτου εις τόπους, όπου κανείς δεν καταδικάζεται ακρίτως εις θάνατον, ας προσέξουν πριν εκδώσουν απόφασιν θανάτου καθ ολόκληρου έθνους. Οι Τούρκοι θα επιφορτισθούν να την εκτελέσουν. Η Βλαχοµολδαβία, η Σερβία και τα παράλια της Ηπείρου έγιναν θύµα φανταστικών εγγυήσεων. Αν δε η ευρωπαική µεσολάβησις δεν δώση εις την Ελλάδα την ανεξαρτησίαν που απέκτησε, τούτο θα γίνη αρχή φρικωδεστάτων συµφορών»» ( ιονυσίου Κόκινου. Της Ακαδµίας Αθηνών. Η Ελληνική Επανάστασις, τόµ. 10, σελ ). Αυτό το κείµενο αξίζει ιδιαίτερα προσεκτική ανάγνωση. Ο Καποδίστριας αρνείται κάθε πρόταση ή προοπτική υποτέλειας, αναφέρεται στο δικαίωµα των Ελλήνων να καταστούν ολοµελές έθνος και αδιαίρετον. Η συγκεκριµένη φράση µπορεί να γίνει κατανοητή αν συσχετισθεί µε τη περίφηµη Ρώσικη πρόταση του 1824 για την δηµιουργία τριών αυτόνοµων Ελληνικών ηγεµονιών, όσο και µε την πράξη της υποτέλειας. Την ίδια εποχή που ο Καποδίστριας δίνει την µάχη για να διασφαλίσει την στήριξη της Γαλλικής πολιτικής βρίσκεται στο Παρίσι και ο Μέτερνιχ µε σκοπό την εξουδετέρωση του Πρωτοκόλλου της Πετρούπολης. Ο Κάλβος µε τα Λυρικά, και την επιστολή στον Lafayette συµπληρώνει, µε συνδυασµό πολιτικού και ποιητικού λόγου, τη δράση του Καποδίστρια στο Παρίσι. Ο Κάλβος, την ίδια εποχή, προσυπογράφει τον χαρακτηρισµό Πασάδες του Αναπλιού, για την Ελληνική Κυβέρνηση του Ναυπλίου, λίγο πριν αναχωρήσει για την Ελλάδα. Στις 29 Μαίου του 1826 ο Κάλβος µε επιστολή του προς την εφηµερίδα Le Consstitutionnel, συστήνει δη- µοσίευση επιστολής που προσφάτως έχει λάβει από τη Ζάκυνθο και περιλαµβάνει όχι µόνο πληροφορίες για 100

18 την πτώση του Μεσολογγίου αλλά και την αναφορά για τις ευθύνες της Ελληνικής Κυβέρνησης, την οποία αποκαλεί «Πασάδες του Αναπλιού» (Ζαφειρίου σελ. 91). Η πρόταση δηµοσίευσης της επιστολής, αφενός ενέχει την συµφωνία για τον χαρακτηρισµό «Πασάδες τ Αναπλιού», αφ ετέρου την αποδοχή της θέσης για την ευθύνη της κυβέρνησης για την πτώση του Μεσολογγίου, λόγω καθυστέρησης αποστολής της απόλυτα αναγκαίας και αναµενόµενης βοήθειας. Μπορούµε επίσης να θεωρήσουµε την επιστολή ως ένδειξη, έγκαιρης, αλλά και έγκυρης ενηµέρωσης του Κάλβου, για τα συµβαίνοντα την Ελλάδα. Ο Κάλβος στον πηγαιµό για την Ελλάδα Ο Κάλβος στον πηγαιµό για την Ελλάδα, γνώριζε πολύ καλά προς τα που και για τι πηγαίνει. Από τα 1824 έχει αρχίσει ο εµφύλιος και σε αυτόν έχει αφιερώσει την Ωδή. Τα Αγγλικά άνεια χρησιµοποιήθηκαν ως όπλα εναντίον των εσωτερικών εχθρών και ως µέσα πλουτισµού µεσιτών και προστατών: Στις 22 Φεβρουαρίου 1824 είχε εκδοθεί το Α Αγγλικό δάνειο. Στις 7 Φεβρουαρίου 1825 υπεγράφη το Β Αγγλικό δάνειο, τη σύναψη του οποίου είχε ψηφίσει η Ελληνική κυβέρνηση στις 31 Ιουλίου του (ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΕΘΝΙΚΩΝ ΑΝΕΙΩΝ ΥΠΟ ΑΝ Ρ. ΜΙΧ. ΑΝ ΡΕΆ ΟΥ., ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΙΣΤΟΡΙΚΩΝ ΜΕΛΕΤΩΝ ΤΥΠΟΓΡΑΦΕΙΟΝ ΕΣΤΙΑ 1904.ΑΝΑΤΥΠΩΣΗ ΕΚ. ΚΑΡΑΒΙΑ σελ. 19, 26) Με επιπρόσθετο όρο του πρώτου δανείου, τα χρήµατα δεν θα παρεδίδοντο στην κυβέρνηση, αλλά την ευθύνη της διάθεσης τους θα είχαν ο Λόρδος Βύρων, ο Άγγλος συνταγµατάρχης Στάνχωπ και ο Λάζαρος Κουντουριώτης. Με τον θάνατο του Βύρωνα δηµιουργήθηκαν καθυστερήσεις, µέχρις ότου το Λονδίνο δώσει νέες οδηγίες. (Ανδρέας Ανδρεάδης, σελ. 19) Η επίσκεψη του Κάλβου στην Ύδρα, την ιδιαίτερη πατρίδα των Κουντουριώτηδων µάλλον δεν είχε τουριστικό χαρακτήρα Στις 3 Απριλίου του 1824 ο Σπυρίδων Τρικούπης έγραφε «προς την εν Λονδίνο επιτροπήν Εκτός των εξωτερικών εχθρών απεκτήσαµεν ηδη και εσωτερικούς, τους αντάρτας της διοικήσεως, οι οποίοι µη πειθόµενοι εις όσα το έθνος δια των νοµίµων παραστατών του εθέσπισε, εσύστησαν ιδικήν των διοίκησιν εις Τριπολιτσάν. Τα δάνεια λοιπόν θέλει νικήσωσι και αυτούς, και άλλους θέλει φέρουσι εις µετάνοιαν.» Στην προκειµένη περίπτωση, αντάρτης είναι ο Κολοκοτρώνης. Για τον κίνδυνο αυτής της χρήσης των δανείων θα γράψει ο Κολοκοτρώνης στον ιονύσιο Ρώµα εισηγούµενος να µην δοθούν τα χρήµατα έως ότου διασφαλιστεί Εθνική ενότητα. Η Αγγλική εισήγηση εκτέλεσης του Κολοκοτρώνη και η επίσκεψη του Κάλβου στο Ναύπλιο Κατά τον Π. Χιώτη, (ΙΣΤΟΡΊΑ ΤΟΥ ΙΟΝΙΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ, τόµ. Α σελ. 516) ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης «όστις εκατηγορείτο προς τους έξω οµογενείς, υπό των αντιπάλων του, ως Ρώσος ληστής και άρπαξ και του οποίου τον θάνατον συµβουλεύουσι και αυτοί οι Αγγλοι. ιό το εν Λονδίνο κοµητάτον έγραφε να εξολοθρευτεί ο Κολοκοτρώνης µε όλους τους αντάρτας δια να στερεώσει την υπόληψιν της η Κυβέρνησις. Την επιστολήν έφερε προς τον Κουντουριώτην ο εκ Λονδίνου τότε ελθών Νικόλαος Μαυροµάτης, ο φέρων το συµφωνητικόν του δευτέρου δανείου» Με δεδοµένο ότι το δεύτερο δάνειο υπεγράφη στο Λονδίνο στις 7 Φεβρουαρίου 1825, η σύσταση να εξολοθρευτεί ο Κολοκοτρώνης πρέπει να έφτασε περί τα τέλη του Φεβρουαρίου. Αναφερόµενος στην χρήση του Α και του Β δανείου ο Α. Ανδρεάδης (σελ. 19), γράφει: «υστυχώς αι µετά τόσων περιπετειών κοµισθείσαι Λ (από τις Λ του Α δανείου) και σχεδόν όλα τα εκ του δευτέρου δανείου εκκαθαρισθέντα και εις Ελλάδα µεταβιβασθέντα αφιερώθησαν όχι εις τον υπέρ ελευθερίας, αλλ εις τον περί ηγεµονίας και πρωτείων αγώνα, εχρησίµευσαν δε µόνον όπως περατωθώσιν οι εµφύλιοι πόλεµοι, ούς αυτά ταύτα τα δάνεια κατά µέγα µέρος προεκάλεσαν. Την απαισίαν ταύτην χρήσιν των Αγγλικών χρηµάτων µαρτυρούσι παντες σχεδόν οι ιστορικοί» Στις 22 Ιουλίου 1825 έχει υπογραφεί η Πράξη Υποτέλειας στην Αγγλία. Στις 24 Ιουλίου 1825 έχει υπογραφεί κοινή διαµαρτυρία των απεσταλµένων των Γαλλικών και των Αµερικανικών φιλελληνικών οργανώσεων στο Νάυπλιο για την πράξη της υποτέλειας, µε τις υπογραφές του Γάλλου Ρώσχη και του Αµερικανού Β. Ουάσιγκτον, ανιψιού του προέδρου των Η.Π.Α. (Π. Χιώτης, τοµ. Α, σελ. 542, 543). Στις 2 Ιουνίου το 1826 ο Κάλβος αναχωρεί από την Τουλώνα (µαζί µε τον D Harcourt) και στις 28 Ιουνίου φθάνει στο Ναύπλιο, αφού έχει περάσει και από την Ύδρα, κέντρο του Αγγλόφιλου κόµµατος και της Αγγλικής επιρροής. Ο D Harcourt µε τον οποίο συνταξιδεύει ο Κάλβος στην Ελλάδα, ερχόταν εκ µέρους των φιλελληνικών κοµιτάτων των Παρισίων. Με την άφιξή του συνεργάστηκε µε τον Φαβιέ, τον Κωλλέτη και το 101

19 Γαλλόφιλο κόµµα. εν είναι δυνατόν ο Κάλβος να είναι ξένος της αποστολής του συνεργάτη και συνταξιδιώτη D Harcourt. Για όλα αυτά θα παραπονεθεί εγγράφως ο Μιαούλης στην επιτροπή Ζακύνθου όπως µας ενηµερώνει ο ιονύσιος.α. Κόκινος (Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΙΣ, τοµ. 10, σελ. 97). Με ηµεροµηνία 23 του Ιουλίου του 1826 ο ιονύσιος Κόκινος καταγράφει επιστολή του Κολοκοτρώνη προς τον. Ρώµα που µεταξύ άλλων ενηµερώνει και ευχαριστεί για βοήθεια που πρόσφατα έφθασε στο Ναύπλιο από τα Γαλλικά και τα Ελβετικά Κοµιτάτα, συνοδευόµενη µε επιστολή και προσωπικό απεσταλµένο του Εϋνάρδου. Θεωρώ ότι δεν είναι παράλογη η διασύνδεση της βοήθειας µε την άφιξη του Κάλβου στο Ναύπλιο, δεδοµένων των αποδεδειγµένων σχέσεων του, τόσο µε την Ελβετική όσο και την Γαλλική φιλελληνική κίνηση. Η στήριξη του Κολοκοτρώνη από τα Ελβετικά και τα Γαλλικά κοµιτάτα τη στιγµή της αποµόνωσης του, τη στιγµή της παράδοσης της χώρας, κυριολεκτικά, στο έλεος της Αγγλικής πολιτικής. Υπόσχεση για στήριξη της Ελλάδας, είχε εγγράφως υποσχεθεί η Πορτογαλική Κυβέρνηση, προς τον πρόεδρο του Νοµοτελεστικού µε την προϋπόθεση ότι η εξουσία θα πηγάζει από το λαό. Η Πορτογαλία ως αποικιοκρατική αντίπαλος της Αγγλίας, είχε κάθε λόγο να µην συµπαθεί ενδυνάµωση της Αγγλικής επιρροής στη Μεσόγειο και την «προσάρτηση» της Ελλάδος στο Αγγλικό άρµα (Νικολάου Σπηλιάδου Αποµνηµονεύ- µατα, τόµ. Α, σελ. 524). Απέναντι στο Φώσκολο, ο Κάλβος δε µνησικακεί Αξίζει να σηµειωθεί ότι στα 1846 ο Κάλβος «δηµοσίευσε στο περιοδικό Giornale di Legislazione του Κιαπίνη, µελέτη που αφιέρωσε στον παλιό του δάσκαλο προστάτη και φίλο, το Φώσκολο και στην οποία ανακοίνωσε ένα άγνωστο ως τότε απόσπασµα από τις Χάριτες, που είχε σωθεί στα χειρόγραφά του» (Σωκράτης Καψάσκης. Μοναχικοί Μαυροντυµένοι Περιπατητές της Κέκυρας. Σελ. 114). Παρά το γεγονός ότι η πληροφορία αυτή δεν ανήκει στην περίοδο ( ) που εξετάσαµε, νοµίζω ότι η παράθεσή της φωτίζει τη συµπεριφορά του Κάλβου απέναντι στο έργο και την προσφορά του παλαιού δασκάλου και συναγωνιστή. Όλες οι κινήσεις του Κάλβου, η ζωή του µετά τη ρήξη του µε το Φώσκολο δεν δείχνουν στοιχεία ανθρώπου ωφελιµιστή και καιροσκόπου. είχνουν ακριβώς το αντίθετο. Χαρακτηριστικές κινήσεις του Φώσκολου µετά τη ρήξη Ο Φώσκολος έζησε µόνο µια δεκαετία µετά τη ρήξη του µε τον Κάλβο. Η ρήξη, όπως αναφέρθηκε προηγουµένως, καταγράφεται επίσηµα στις 14 Φεβρουαρίου του 1817, σε επιστολή του Φώσκολου προς τον Κάλβο µε την οποία του ζητά να του επιστρέψει χρήµατα που του έχει δανείσει. «Αν είχα προβλέψει πως θα βρισκόµουν σήµερα στη µεγαλύτερη ανάγκη δεν θα σας παρακαλούσα ποτέ για να µου δώσετε τουλάχιστο ένα µέρος από τα χρήµατα που σας δάνεισα. Σήµερα και αφού σας περίµενα δέκα σχεδόν µέρες, η ανάγκη µε υποχρεώνει να σας ξανακαλέσω. Όλες µου οι ελπίδες για το Φλεβάρη στηρίζονται σ εκείνες τις λίγες λίρες που, έστω και µία µία, αν µου τις δίνετε, θα µε βγάλουν από τις στενοχώριες που έχω» (Γιαννόπουλου1960, σελ. 57, Ζαφειρίου σελ. 40). Στις 4 Μαρτίου του 1817, ο Φώσκολος γράφει στον Hagenbuch, διευθυντή του εκδοτικού οίκου, Oreli Fussi, της Ζυρίχης. «Η αρρώστια µου, η πτώχεια που είναι συνέπειά της και η εγκατάλειψη του κακότυχου Κάλβου µε εµπόδισαν να συνεχίσω την έκδοση. Σου έγραψα ήδη µε ποια ψυχρή αγνωµοσύνη µε εγκατέλειψε ο Κάλβος, όταν βρισκό- µουν σχεδόν στο χείλος του τάφου. Εφ όσον ήµουν πλούσιος και φερνόµουν ως κύριος, µε φοβόταν κ ετρεµε µήπως µε χάσει, αλλ όταν έγινα φίλος του και αδελφός του κι όταν φοβήθηκε µην τυχόν ο θανατός µου τον άφηνε χωρίς στήριγµα, άφησε κάθε σεβασµό, ακόµα και οίκτο. Με ανάγκασε να του πω να φροντίση ο ίδιος για τα συµφέροντά του. Μου απάντησε ότι είχε κιόλας προβλέψει κι ότι είχεν εύρει άλλη κατοικία γι αυτόν µόνο, πιο κατάλληλη για τις παραδόσεις του της ιταλικής γλώσσας. Οπωσδήποτε, µε βεβαίωσε, σαν να επρόκειτο για µια µεγάλη γενναιοφροσύνη εκ µέρους του, ότι θα µου κρατούσε συντροφιά ως τη στιγµή που θα βρισκό- µουν σε καλύτερη κατάσταση. Εγώ όµως δε θέλησα να περιµένω τη στιγµή αυτή. Του κατέβαλα µάλιστα από τα λίγα χρήµατά µου την πληρωµή όλων των µισθών του και, παρά τη θλιβερή κατάστασί µου είχε τη µικροπρέπεια να τα δεχθή. εν το βλέπω πιά: είθε ο ουρανός να µην το τιµωρήση ποτέ. Στάθηκε µια από τις βαθύτερες πληγές που ανθρώπινο χέρι άνοιξε στην καρδιά µου. Ξέρεις αγαπητέ κ. Μeister, ότι εύκολα νιώθω τύψεις µετανοίας, αλλά όσον αφορά για τον Κάλβο, σας βεβαιώνω ενώπιον του Θεού, ότι δεν έχω καµία τύψι. Κανείς δεν έλαβε περισσότερα ευεργετήµατα από µέρους µου και σε κανένα δεν έδειξα τέτοια φιλοφρόνηση, µπορώ µάλιστα να ορκισθώ ότι είναι ο µόνος άνθρωπος που δεν ωργίσθηκα εναντίον του ποτέ. Υπόφερα πολλά εξ 102

20 αιτίας του. Νόµισα ότι η ψυχρότητα του ήταν συνέπεια του συνεσταλµένου του χαρακτήρος. Τον έκρινα άσχηµα κι αυτό ήταν το σφάλµα µου. Ο Θεός ας τον συγχωρήσει και ας είναι ευτυχισµένος. Μου είπαν ότι φροντίζει πολύ καλά για τα συµφέροντα του, κάνοντας παραδόσεις» (Ζώρας 1960, σελ. 29). Οι δύο επιστολές αξίζουν πρώτη και δεύτερη προσεκτική ανάγνωση γιατί κατά την ταπεινή µου γνώµη ενέχουν κάποιες αντιφάσεις. εν είχε λόγο να εξοφλεί τον Κάλβο ο Φώσκολος µε την καταβολή όλων των µισθών του, προφανώς οφειλοµένων, και να µην συµψηφίζει το χρέος του Κάλβου. Επίσης, κατά την επιστολή προς τον Hagenbuch, ο Φώσκολος ζήτησε από τον Κάλβο την διακοπή της µεταξύ τους σχέσης και συνεργασίας και µάλιστα, εγγράφως, δηλώνει προς τρίτους ότι δεν είχε τύψεις γι αυτό. Η πορεία του Φώσκολου στα 9 υπόλοιπα χρόνια της ζωής του, µετά την διακοπή της σχέσης µε τον Κάλβο υπήρξε πορεία µε σκληρές δοκιµασίες. Σε αυτές περιλαµβάνονται ο θάνατος της µητέρας του, η παταγώδης αποτυχία σε οικοδοµικές επιχειρήσεις, η πτώχευση και η φυλάκιση του. Σκέφτηκε την επιστροφή του στη Ζάκυνθο, όµως ένα ατύχηµα τον ανάγκασε να το αναβάλλει. Στα 1917 σύµφωνα µε έκθεση της Αυστριακής αστυνοµίας προς τον Μέτερνιχ µε ηµεροµηνία 6 Οκτωβρίου, ο Φώσκολος, είχε υποβάλλει αίτηση να προσληφθεί ως επιθεωρητής της δηµόσιας εκπαίδευσης στην Κέρκυρα (Λεύκιος Ζαφειρίου, σελ. 43). Σύµφωνα µε το ΠΑΝΗΓΥΡΙΚΟ ΛΕΥΚΩΜΑ ΖΑΚΥΝΘΟΥ, (έκδοση ΙΟΝΙΟΥ ΑΝΘΟΛΟΓΙΑΣ, στην επέτειο των 100 χρόνων από το θάνατό του, σελ. 10) διαβάζουµε τα εξής ενδιαφέροντα. «Βρίσκει τα µέσα να ζεί γράφοντας σε µεγάλες Αγγλικές επιθεωρήσεις κριτικές µελέτες για τον άντη και αργότερα για την Ιταλική φιλολογία του 19ου αιώνα. Την περίφηµη µελέτη του για το Αιολικό ίγαµµα την αφιερώνει στην αριστοκράτισσα, Ρούσελ, τον τελευταίο έρωτα της ζωής του. Ζήτησε να έλθη στην Ελλάδα να πολεµήσει, αλλά δεν του δίνουν διαβατήριο. Η Προσωρινή Κυβέρνηση της Ελλάδος δεν απαντά στο αίτηµα του. Το Ελληνικό κοµιτάτο στο Λονδίνο τον συκοφαντεί Στα 1926 αποσυρµένος από τον κόσµο γράφει το υπέροχο Discorso sul testo della Commedia, που τον βάνει στην πρώτη γραµµή των κριτικών του άντη.» Η πνευµατική του προσφορά σε αυτή την περίοδο δεν είναι αφιερωµένη ούτε στον αγώνα ενάντια στην τυραννία, ούτε στον αγώνα για την ελευθερία, ούτε στον Ελληνικό αγώνα. Τολµώ να πω ότι ο ανυποχώρητος, ο ασυµβίβαστος Φώσκολος, ο άνθρωπος που πολέµησε µε πάθος τον Αυστριακό αυταρχισµό υπερασπιζόµενος την Γαλλική επανάσταση και τα ιδανικά της, ο άνθρωπος που µε το ίδιο θάρρος, την ίδια ασυµβίβαστη τόλµη, αδιαφορώντας για κάθε κόστος, στράφηκε και ενάντια στον Ναπολέοντα, όταν αυτός µετέτρεψε την επανάσταση σε εργαλείο του Γαλλικού επεκτατισµού, ίσως, αυτός ο άνθρωπος δε θέλησε ή δεν µπόρεσε να συγκρουσθεί και µε µια Τρίτη αυτοκρατορία, την Βρετανική, για το Επτανησιακό και για την πώληση της Πάργας. Είναι τεκµηριωµένη αλήθεια ότι και στην Αγγλία τον ακολουθούσε το άγρυπνο µάτι της Αυστριακής αστυνοµίας. Το Φώσκολο τίµησε ο Καποδίστριας µε τρεις επισκέψεις. Κατά την κοινή διαµονή τους στη Γενεύη, στο Λονδίνο στα 1819, ερχόµενος από την Κέρκυρα µετά από την γιορτή του Πάσχα µε τους οπλαρχηγούς και τη µεγάλη συνάντηση µαζί τους. Τελευταία και τραγική φορά, ξανά στον Λονδίνο, στα 1827 απ όπου πέρασε ο Καποδίστριας ερχόµενος στην Ελλάδα, ως εκλεγµένος Κυβερνήτης, όπου και βρήκε το Φώσκολο νεκρό. Όπως γράφει ο ιονύσιος Κόκκινος (Η ΕΛΛΗΝΙΚΉ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΙΣ τόµ. 11, σελ. 388): «Κατά την στιγµήν όµως που ο Καποδίστριας έκρουε την θύραν της της πτωχής οικίας, ο εκ Ζακύνθου ποιητής έκλειε δια δια παντός τους οφθαλµούς. Ο Καποδίστριας τον είδε νεκρόν.» Όσο δύσκολο είναι να αποδεχθεί κανείς ασυνέπεια και αγνωµοσύνη, ριζική αλλαγή συµπεριφοράς για έναν Κάλβο, µε το συγκεκριµένο τρόπο ζωής µέχρι και τον θάνατό του, είναι εξ ίσου δύσκολο να κατηγορήσει κάποιος έναν Φώσκολο για ψευδείς κατηγορίες. Είναι επίσης αλήθεια ότι οι δρόµοι των δύο ανδρών χωρίζουν την εποχή των συγκρούσεων για το Επτανησιακό και το ζήτηµα της Πάργας, όπως χωρίζουν οι τρόποι της ζωής τους, το περιεχόµενο και η στόχευση της πνευµατικής τους προσφοράς και της πολιτικής τους δράσης. 103