ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΠΡΟΑΓΩΓΗΣ ΑΥΤΟΒΟΗΘΕΙΑΣ. Συλλογή κειμένων εισαγωγής στο πεδίο των εξαρτήσεων

Μέγεθος: px
Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΠΡΟΑΓΩΓΗΣ ΑΥΤΟΒΟΗΘΕΙΑΣ. Συλλογή κειμένων εισαγωγής στο πεδίο των εξαρτήσεων"

Transcript

1 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΠΡΟΑΓΩΓΗΣ ΑΥΤΟΒΟΗΘΕΙΑΣ Με τη χρηματοδότηση του Υπουργείου Υγείας και τη συνεργασία του ΟΚΑΝΑ Συλλογή κειμένων εισαγωγής στο πεδίο των εξαρτήσεων Ιστοσελίδα: Ηλεκτρονικό Ταχυδρομείο:

2 Περιεχόμενα Εισαγωγικό σημείωμα... 2 Vicente Navarro. Το Πολιτικό Πλαίσιο της Υγείας. Η παγκόσμια κατάσταση στην υγεία ***... 4 George W. Albee. Πενήντα χρόνια κλινικής ψυχολογίας: Πουλώντας την ψυχή μας στο διάβολο Robert Granfield. Εξάρτηση και Νεωτερικότητα. Ένα σχόλιο για μια οικουμενική θεωρία της εξάρτησης Κατερίνα Μάτσα. Κοινωνικός αποκλεισμός και τοξικομανία: Όψεις της βιοπολιτικής της εξουσίας Stanton Peele. Addiction as a Cultural Concept Riessman, F.. Οι Δέκα Αρχές της Αυτοβοήθειας (Ten Self-Help Principles) Ζαφειρίδης, Φ., Λαϊνάς Σ. Εξαρτήσεις και Aυτοβοήθεια

3 Εισαγωγικό σημείωμα Το είναι πρόγραμμα του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης (Α.Π.Θ.). Επιστημονικός υπεύθυνος του προγράμματος είναι ο κ. Φ. Ζαφειρίδης, Ψυχίατρος, τ. Αναπληρωτής Καθηγητής του Τμήματος Ψυχολογίας του Α.Π.Θ. Λειτουργεί στη Θεσσαλονίκη απτό το 2001, στη Σητεία από το 2008 και από το τέλος του 2012 στα Χανιά. Το πρόγραμμα λειτουργεί με τη χρηματοδότηση του Υπουργείου Υγείας και τη συνεργασία του ΟΚΑΝΑ. Βασικοί στόχοι του προγράμματος είναι οι εξής: - Η προαγωγή της αυτοβοήθειας / αλληλοβοήθειας, στην αντιμετώπιση διαφόρων ψυχοκοινωνικών προβλημάτων και κυρίως του προβλήματος της εξάρτησης, - Η εκπαίδευση φοιτητών (προπτυχιακών και μεταπτυχιακών) κοινωνικών επιστημών και λειτουργών υγείας σε εναλλακτικές μεθοδολογίες παρέμβασης, βασισμένες στη φιλοσοφία και τις αρχές της αυτοβοήθειας / αλληλοβοήθειας - Η έρευνα δράσης για την αυτοβοήθεια / αλληλοβοήθεια και τις εφαρμογές τους στην αντιμετώπιση των διαφόρων ψυχοκοινωνικών προβλημάτων. Βασικές αρχές στις οποίες το πρόγραμμα βασίζει τη λειτουργία του. Η φιλοσοφία του προγράμματος βασίζεται σε σύγχρονες κριτικές προσεγγίσεις των κοινωνικών επιστημών τόσο αναφορικά με τις αιτίες των σύγχρονων ψυχοκοινωνικών προβλημάτων, όπως η εξάρτηση από ψυχοτρόπες ουσίες, όσο και αναφορικά με τους τρόπους αντιμετώπισης τους. Πιο συγκεκριμένα, όσον αφορά στην αιτιοπαθογενετική προσέγγιση του προβλήματος της εξάρτησης, δίνεται ιδιαίτερα έμφαση στη συσχέτιση του κοινωνικοπολιτικού και πολιτισμικού πλαισίου με την εμφάνιση και ανάπτυξη του προβλήματος αυτού στις σύγχρονες δυτικές κοινωνίες. Σε αυτό το πλαίσιο απορρίπτονται οι κυρίαρχες επιστημονικές θεωρήσεις του προβλήματος, που επιμένουν να δίνουν μονοδιάστατα έμφαση σε ατομικούς παράγοντες (βιολογικούς ή ψυχολογικούς) και να παραγνωρίζουν τον ιδιαίτερα σημαντικό ρόλο του περιβάλλοντος, στο οποίο το πρόβλημα αυτό αναπτύσσεται και διογκώνεται. Οι προσεγγίσεις αυτές άλλωστε δεν έχουν οδηγήσει σε αξιόπιστες ερμηνευτικές προσεγγίσεις του φαινομένου. Με βάση τις σύγχρονες κριτικές θεωρήσεις των κοινωνικών επιστημών προσεγγίζονται και τα ζητήματα που αφορούν στον τρόπο αντιμετώπισης της εξάρτησης και των άλλων ψυχοκοινωνικών προβλημάτων. Βασικός άξονας της φιλοσοφίας του Προγράμματος Προαγωγής Αυτοβοήθειας είναι η κριτική των κυρίαρχων επιστημονικών αντιλήψεων, όσον αφορά στο ρόλο των λειτουργών υγείας και το μοντέλο παροχής βοήθειας, που θέτει στο επίκεντρο της παρέμβασης τους λειτουργούς ψυχικής υγείας, αποδίδοντας τους ιδιαίτερα ενεργό ρόλο και περιορίζει τους άμεσα ενδιαφερόμενους πολίτες, στο ρόλο των παθητικών αποδεκτών των υπηρεσιών των ειδικών. Ειδικά η εμπειρία από το πεδίο των εξαρτήσεων εδώ και δεκαετίες αναδεικνύει τα αδιέξοδα των κυρίαρχων επιστημονικών προσεγγίσεων και την ελπιδοφόρα προοπτική των εγχειρημάτων αυτοβοήθειας και αλληλοβοήθειας των άμεσα ενδιαφερόμενων πολιτών, με τη συνδρομή ή όχι των λειτουργών ψυχικής υγείας. Σε αυτό το πλαίσιο βασικός άξονας της φιλοσοφίας λειτουργίας του Προγράμματος Προαγωγής Αυτοβοήθειας είναι η αναζήτηση εναλλακτικών οδών αντιμετώπισης του 2

4 προβλήματος της εξάρτησης και άλλων ψυχοκοινωνικών προβλημάτων με έμφαση στον πρωταγωνιστικό ρόλο των άμεσα ενδιαφερομένων και βασικό στόχο τη χειραφέτηση όλων των εμπλεκομένων στις δράσεις του σε ενεργά κοινωνικά υποκείμενα. Συνοψίζοντας, η φιλοσοφία δόμησης και λειτουργίας του Προγράμματος Προαγωγής Αυτοβοήθειας εδράζει σε ένα συγκεκριμένο αξιακό και επιστημολογικό υπόβαθρο, βασικές συνιστώσες του οποίου μεταξύ των άλλων είναι το δικαίωμα του αυτοπροσδιορισμού των άμεσα ενδιαφερομένων πολιτών και ο σεβασμός στη βιωματική γνώση που κατέχουν, η αξία της συλλογικής δράσης, η αποδόμηση των θετικιστικών επιστημονικών αντιλήψεων που οδηγούν στην αντικειμενοποίηση των πασχόντων υποκειμένων (βλέπε νοσολογικοποίηση του προβλήματος της εξάρτησης) και στη συσσώρευση εξουσιών στους λειτουργούς ψυχικής υγείας και το ζητούμενο της χειραφέτησης και της αξιοπρέπειας όλων των συμμετεχόντων στις παρεμβάσεις. Βασικές έννοιες που υποστηρίζουν την παραπάνω φιλοσοφία και επιχειρείται να είναι παρούσες στο σχεδιασμό και στην υλοποίηση των παρεμβάσεων του προγράμματος αφορούν στο ζητούμενο της κοινωνικής συμμετοχής, του συμμετοχικού σχεδιασμού των παρεμβάσεων με τους άμεσα ενδιαφερόμενους πολίτες και της σύνδεσης τους με το τοπικό πλαίσιο στο οποίο αναπτύσσονται, η ανάληψη πρωταγωνιστικού ρόλου από τους άμεσα ενδιαφερόμενους και η υιοθέτηση εκ μέρους των λειτουργών υγείας περισσότερο περιφερειακών και συνεργατικών ρόλων. 3

5 Vicente Navarro. Το Πολιτικό Πλαίσιο της Υγείας. Η παγκόσμια κατάσταση στην υγεία *** Κοινωνία και ψυχική Υγεία, τ. 3. Το άρθρο αυτό, βασισμένο σε μια ομιλία που δόθηκε στο πλαίσιο του Έκτου Ευρωπαϊκού Συνεδρίου για την Προαγωγή και Aγωγή Yγείας της ομώνυμης Διεθνούς Ένωσης, περιγράφει τις συνέπειες της συγκέντρωσης της οικονομικής, πολιτικής και πολιτισμικής εξουσίας στον κόσμο σήμερα (στις χώρες του Βορρά και του Νότου) για την υγεία και την ευημερία της ανθρωπότητας. Ο συγγραφέας επισημαίνει ότι η τρέχουσα παγκόσμια αταξία βασίζεται σε μια σειρά συμμαχιών ανάμεσα στις κυρίαρχες τάξεις και τους οικονομικούς και χρηματιστικούς κύκλους του Βορρά και στις κυρίαρχες τάξεις και ομάδες του Νότου, εις βάρος αναδιανεμητικών πολιτικών που θα μπορούσαν να επηρεάσουν αρνητικά τα συμφέροντά τους. Αυτή η κατάσταση πλήττει την υγεία και την ευημερία των κυριαρχούμενων τάξεων και άλλων κοινωνικών ομάδων σε Βορρά και Νότο. Οι αναλύσεις αναφορικά με τα πιο σημαντικά ζητήματα της δημόσιας υγείας στο σημερινό κόσμο δείχνουν ότι το μεγαλύτερο πρόβλημα που αντιμετωπίζει η ανθρωπότητα είναι ο λιμός. Σύμφωνα με μια πρόσφατη αναφορά για την υγεία των παιδιών, 10 εκ. παιδιά πεθαίνουν κάθε χρόνο, τα περισσότερα από ασιτία και κακή διατροφή [Black, Morris & Bryce (2003), Drèze, Sen & Hussain, (1995)]. Αυτός ο αριθμός θανάτων ισοδυναμεί με αυτόν που θα προκαλούσε η έκρηξη από 25 βόμβες σαν αυτήν που έπεσε στη Χιροσίμα -και αυτό συμβαίνει χωρίς να ακούγεται ο παραμικρός θόρυβος. Άλλωστε, αυτοί οι θάνατοι είναι πλέον τόσο αναπόσπαστο κομμάτι της καθημερινής πραγματικότητας ώστε δεν εμφανίζονται στα πρωτοσέλιδα -ούτε καν στις τελευταίες σελίδες- καμιάς από τις έγκυρες εφημερίδες της Ευρώπης ή των Η.Π.Α. Εν τω μεταξύ, κάθε δύο δευτερόλεπτα, ένα παιδί πεθαίνει από πείνα. Το παράδοξο αυτής της κατάστασης είναι ότι στον κόσμο υπάρχει αρκετή τροφή για να θρέψει πολλαπλάσιο από τον υπάρχοντα πληθυσμό. Ας μην ξεχνάμε ότι οι κυβερνήσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης και των Η.Π.Α. πληρώνουν τους αγρότες για να μην παράγουν τροφή. Ακόμα και οι χώρες στις οποίες η πλειονότητα των ανθρώπων πεινάει έχουν επαρκή παραγωγική γη, ώστε να θρέψουν μεγαλύτερο πληθυσμό από αυτόν που τις κατοικεί. Σύμφωνα με πρόσφατη έρευνα, για παράδειγμα το Μπαγκλαντές, μια χώρα όπου η πείνα είναι ενδημική, έχει επαρκή παραγωγική γη για να καλύψει πέντε φορές τις ανάγκες σε τροφή του πληθυσμού του. 1 Και αυτό είναι αλήθεια για τις περισσότερες χώρες στις οποίες η πείνα είναι ενδημική. Γιατί υπάρχει αυτή η κατάσταση; Η αιτία γι αυτήν την κατάσταση πραγμάτων είναι η τεράστια συγκέντρωση οικονομικής, πολιτικής, κοινωνικής, και πολιτισμικής εξουσίας στον κόσμο σήμερα. Η παγκόσμια τάξη- ή, καλύτερα, η παγκόσμια αταξία- χαρακτηρίζεται από μια τεράστια συγκέντρωση οικονομικής, πολιτικής και πολιτισμικής ισχύος. Όπως είναι ευρέως γνωστό, είναι λίγες χώρες του Βορρά που ελέγχουν ή επηρεάζουν σημαντικά τους παγκόσμιους οικονομικούς, πολιτικούς, και πολιτισμικούς πόρους. Αυτό, βέβαια, δε σημαίνει ότι η πρωταρχική * Το άρθρο βασίζεται στην εναρκτήρια ομιλία του Έκτου Ευρωπαϊκού Συνεδρίου για την Προαγωγή και Αγωγή Υγείας της Διεθνούς Ένωσης για την Προαγωγή και Αγωγή Υγείας (IUHPE-International Union for Health Promotion and Education), Περούτζια, Ιταλία, 18 Ιουνίου Η πρώτη δημοσίευση του άρθρου έγινε το Μετάφραση: Αδάμ Σοφία. ** Dr. Vicente Navarro, Department of Health Policy and Management, Johns Hopkins University 624 North Broadway Baltimore, MD 21205, vnavarro@jhsph.edu. 1 Πρβλ. The Social Policy Program, Paper No. 34. Johns Hopkins University,

6 διάκριση στο σημερινό κόσμο είναι ανάμεσα στο Βορρά και στο Νότο. Η ιδέα της διαίρεσης Βορρά-Νότου, που συνεχώς αναπαράγεται στα κείμενα των υπηρεσιών των Ηνωμένων Εθνών, είναι λανθασμένη, ή τουλάχιστον σοβαρά ανεπαρκής. Οι Αναφορές για την Ανθρώπινη Ανάπτυξη (Human Development Reports) του Αναπτυξιακού Προγράμματος των Ηνωμένων Εθνών (United Nations Development Program-UNDP), δημοσιεύουν κάθε χρόνο στοιχεία για την κοινωνική κατάσταση των πληθυσμών στον κόσμο, αντιπαραβάλλοντας τα ποσά των χρημάτων που ξοδεύονται από ανθρώπους στο Βορρά για να φροντίσουν τα κατοικίδια ζώα τους, με τα ποσά που ξοδεύονται για να θρέψουν τα παιδιά στο Νότο. Αυτού του είδους η παρουσίαση και ανάλυση, εκτός απ το να κάνει τους ανθρώπους στο Βορρά να νιώθουν ένοχοι, δίνει την εσφαλμένη εντύπωση ότι το πρόβλημα του λιμού στα παιδιά του Νότου θα μπορούσε να λυθεί αν οι άνθρωποι στο Βορρά αποταμίευαν τα χρήματα που ξοδεύουν για να ταΐσουν τα κατοικίδιά τους και τα διέθεταν στους ανθρώπους στο Νότο για να θρέψουν τα παιδιά τους. Αυτή η ανάλυση είναι αφελώς απολίτικη και εσφαλμένη. Είναι σημαντικό να τονιστεί, και πάλι, ότι το πρόβλημα του Νότου δεν είναι η έλλειψη πόρων. Ο Νότος έχει πόρους για να θρέψει πολλαπλάσιο πληθυσμό από αυτόν που τον κατοικεί. Η διχοτομία Βορρά-Νότου αγνοεί το γεγονός ότι η κατανομή των οικονομικών, πολιτικών και κοινωνικών πόρων είναι σημαντικά συγκεντρωμένη τόσο στο Βορρά όσο και στο Νότο. Ο Βορράς έχει κυρίαρχες τάξεις, ομάδες, φυλές και ένα κυρίαρχο φύλο και κυριαρχούμενες τάξεις, ομάδες, φυλές και φύλο. Το ίδιο ισχύει και για τον Νότο: υπάρχουν κυρίαρχες και κυριαρχούμενες τάξεις, ομάδες, φυλές, και φύλα και εκεί. Ας μην ξεχνάμε ότι το 20 τοις εκατό των πλουσιότερων ανθρώπων του κόσμου ζουν στο Νότο. Μπορούμε να δούμε, για παράδειγμα, ότι, ενώ οι περισσότεροι πληθυσμοί στον αραβικό κόσμο είναι εξαιρετικά φτωχοί, οι σεΐχηδες ζουν στη χλιδή. Η παγκόσμια τάξη (ή αταξία) βασίζεται σε μια συμμαχία πρωταρχικά ανάμεσα στις κυρίαρχες τάξεις και ομάδες του Βορρά και στις κυρίαρχες τάξεις και ομάδες του Νότου εις βάρος μιας αναδιανομής των πόρων, η οποία θα μπορούσε να επηρεάσει αρνητικά τα συμφέροντά τους. Οι αποδείξεις γι αυτό είναι καταιγιστικές (Navarro, 2002). Πώς αναπαράγεται αυτή η κατάσταση; Σ αυτό το πλαίσιο, ποιό είναι το μοντέλο των παγκόσμιων επιδράσεων και στον τομέα της υγείας; Πιστεύω ότι οι αποδείξεις είναι πολύ ισχυρές: τα οικονομικά, πολιτικά και υγειονομικά καθεστώτα του Βορρά και ειδικά των Η.Π.Α. (συμπεριλαμβανομένων των ομοσπονδιακών υπηρεσιών, ιδρυμάτων, και ηγετικών ακαδημαϊκών θεσμών) ασκούν τεράστια επιρροή στη διαμόρφωση της κουλτούρας, της δημόσιας συζήτησης, των πρακτικών και των πολιτικών στο δυτικό κόσμο, συμπεριλαμβανομένων των διεθνών θεσμών όπως το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (Δ.Ν.Τ.), η Παγκόσμια Τράπεζα, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου (Π.Ο.Ε.), η Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας (Π.Ο.Υ.), και η Παν- Αμερικανική Οργάνωση Υγείας (Π.Α.Ο.Υ.). Οι κυρίαρχες -στους καθεστωτικούς κύκλους των αναπτυγμένων χωρών (και πάλι, ιδιαίτερα των Η.Π.Α.)- ιδεολογίες εμφανίζονται για παράδειγμα σε έγγραφα της Π.Ο.Υ., αμέσως μόλις εμφανιστούν στα κυρίαρχα αμερικανικά ιατρικά και οικονομικά επιστημονικά περιοδικά. Το τελευταίο παράδειγμα αυτής της κατάστασης είναι το κείμενο που αξιολογεί τα συστήματα υγείας των χωρών (Health Systems: Improving Performance), 2 το οποίο προετοιμάστηκε από την Π.Ο.Υ. πριν από δύο χρόνια. 3 Αυτό το έγγραφο είναι έντονα ιδεολογικά φορτισμένο, αναπαράγοντας την κυρίαρχη ιδεολογία που έχει επικρατήσει στις Η.Π.Α. -και σε μικρότερο βαθμό και στη Μ. Βρετανία- από τη δεκαετία του 80. Από τη διακυβέρνηση Reagan, ο οργανωμένος ανταγωνισμός, η ιδιωτικοποίηση και η εμπορευματοποίηση των υπηρεσιών υγείας 2 Βλ. σχετικά και Π.Ο.Υ., Μία κριτική σ αυτό το κείμενο περιλαμβάνεται στο: Navarro, V. (2000). Assessment of the World Health Report Lancet 356:

7 αποτελούν τους όρους του παιχνιδιού στους κύκλους των πολιτικών υγείας των Η.Π.Α. (καθώς επίσης και στη Μ. Βρετανία μετά την πρωθυπουργία της Thatcher). Οι κυβερνήσεις επί των προέδρων Reagan, Bush (του πρεσβύτερου), Klinton, και νυν Bush στις Η.Π.Α. και επί των πρωθυπουργών Thatcher, Major και Blair στη Μ. Βρετανία, έχουν ασκήσει πίεση για την ιδιωτικοποίηση και την εμπορευματοποίηση της υγείας. Αυτή η συζήτηση και η πρακτική (για παράδειγμα η χρήση των όρων «πελάτες» αντί για «ασθενείς», «αγορά υγειονομικής φροντίδας» αντί «σχεδιασμού») εμφανίστηκαν και επικράτησαν σε ιατρικούς και υγειονομικούς οργανισμούς και θεσμούς σε όλο τον κόσμο, συμπεριλαμβανομένων του Δ.Ν.Τ., της Παγκόσμιας Τράπεζας, της Π.Ο.Υ. και της Π.Α.Ο.Υ. Η εισαγωγή της λογικής της αγοράς και του κέρδους είναι της μόδας τα εθνικά συστήματα υγείας είναι παλιομοδίτικα. Στην αναφορά της Π.Ο.Υ. για τα συστήματα υγείας, η Κολομβία (η οποία αντικατέστησε το εθνικό σύστημα υγείας της με ιδιωτική ασφάλιση υγείας καθορισμένη από τις δυνάμεις της αγοράς) κατατάσσεται στις πρώτες βαθμίδες των χωρών της Λατινικής Αμερικής, ενώ η Κούβα αποτελεί ένα από τα χειρότερα παραδείγματα. Σήμερα, ένας από τους συγγραφείς αυτής της αναφοράς -ένας πρόσφατος υποψήφιος για τη θέση του γενικού διευθυντή της Π.Ο.Υ.- προσπαθεί να εφαρμόσει ένα ασφαλιστικό πρόγραμμα υγειονομικής φροντίδας τύπου HMO 4 στο Μεξικό, ενώ ο άλλος συγγραφέας προωθεί την ανωτερότητα του οργανωμένου ανταγωνισμού στο Κέμπριτζ της Αγγλίας. Πρόσφατα είδαμε ένα άρθρο στο Lancet στο οποίο ο ίδιος ο επικεφαλής επιμέλειας της αναφοράς της Π.Ο.Υ. (που παραιτήθηκε αηδιασμένος) κατήγγειλε την παραποίηση των δεδομένων, ώστε να τεκμηριωθούν τα συμπεράσματα που δημοσιεύονται στην αναφορά (Musgrove, 2003). Ας μου επιτραπεί να επισημάνω ότι ενώ ο οργανωμένος ανταγωνισμός, η ιδιωτικοποίηση και η κερδοσκοπική ιατρική είναι τα σύγχρονα δόγματα στο κατεστημένο των Η.Π.Α., δεν είναι καθόλου δημοφιλή στους δρόμους των Η.Π.Α. Η πλειοψηφία των ανθρώπων δυσανασχετούν εμφανώς με τις ασφαλιστικές εταιρίες. Κάθε μία δημοσκόπηση που γίνεται, επιβεβαιώνει αυτή την πραγματικότητα. Ενδεχομένως να έχετε δει την ταινία John Q (όνομα που στις ΗΠΑ χρησιμοποιείται για να δηλώσει το «μέσο πολίτη»). Όταν ο ήρωας της ταινίας ένας εργάτης- καταριόταν τις κερδοσκοπικές ασφαλιστικές εταιρίες στον τομέα της υγείας, το κοινό σε πολλούς κινηματογράφους των Η.Π.Α. χειροκροτούσε. Αυτοί οι άνθρωποι σαφώς θεωρούν ότι ευθύνεται το ιδιωτικό, κερδοσκοπικό σύστημα υγείας που κυριαρχείται από τις ασφαλιστικές εταιρίες για την κατάσταση των εργαζόμενων στις Η.Π.Α., όπου 44 εκ. άνθρωποι στερούνται κάθε μορφής ασφάλιση υγείας και 52 εκ. έχουν ανεπαρκή ασφάλιση. Όπως είπα και προηγουμένως, αυτό που προωθείται από τα κατεστημένα του Βορρά (και τους συμμάχους τους στο Νότο) δεν είναι το καλύτερο για το μέσο πολίτη ούτε του Βορρά ούτε του Νότου. Ένα ακόμα παράδειγμα: Νεοφιλελευθερισμός στον τομέα της υγείας Μία άλλη συνέπεια του συγκεκριμένου μοντέλου επιρροών και ελέγχου είναι η μείωση των δημόσιων κοινωνικών δαπανών ως μέρος των προγραμμάτων διαρθρωτικής προσαρμογής (structural adjustment programs) -τα οποία προωθούνται εδώ και πολλά χρόνια από την κυβέρνηση των Η.Π.Α. και των διεθνών υπηρεσιών (του Δ.Ν.Τ. και της Παγκόσμιας Τράπεζας), στις οποίες η πρώτη (η κυβέρνηση των Η.Π.Α.) ασκεί τεράστια επιρροή. Τα προγράμματα διαρθρωτικής προσαρμογής, με κοινωνικές πολιτικές λιτότητας, έχουν βλάψει σημαντικά την υποδομή των υπηρεσιών υγείας στις αναπτυσσόμενες χώρες. Στην πραγματικότητα, οι ίδιες πολιτικές διαρθρωτικής προσαρμογής εφαρμόζονται και από την 4 Ο όρος HMO σημαίνει Health Managed Organization, και αναφέρεται σε έναν τύπο Οργανισμού Ρυθμισμένης Πρόνοιας (Managed Care Organization-MCO), που παρέχει ασφάλιση υγείας μέσω ενός δικτύου νοσοκομείων, ιατρών και προμηθευτών με τους οποίους ο HMO έχει συμβόλαιο. Για περισσότερες πληροφορίες μπορείτε να επισκεφτείτε το και να διαβάσετε τους τρόπους λειτουργίας, το ιστορικό και τα είδη τέτοιων οργανισμών. 6

8 κυβέρνηση Bush στις Η.Π.Α. ζημιώνοντας σημαντικά τον αμερικανικό λαό. Επίσης, αυτές οι πολιτικές ακολουθούνται από τις Γερμανικές, Γαλλικές και Ιταλικές κυβερνήσεις, πλήττοντας τους λαούς τους. Στις Η.Π.Α. εξάλλου έχουμε μια διοίκηση που μειώνει δραματικά τις ομοσπονδιακές δαπάνες υγείας, μεταφέροντας κονδύλια από τους υγειονομικούς και κοινωνικούς τομείς στο στρατιωτικό τομέα. Ποτέ πριν στις Η.Π.Α. δεν υπήρχαν τόσοι άνθρωποι χωρίς υγειονομική ασφάλιση. Ο δημόσιος τομέας υποβαθμίζεται ραγδαία και όλα γίνονται, θεωρητικά, για να υπερασπίσουν τη χώρα ενάντια στην τρομοκρατία. Στην πράξη όμως αυτό γίνεται για να προωθηθούν πολιτικές σε σχέση με την τάξη, τη φυλή και το κοινωνικό φύλο που εξυπηρετούν τους σκοπούς και τις ιμπεριαλιστικές βλέψεις ομάδων με συγκεκριμένη ταξική, φυλετική, έμφυλη ταυτότητα. Επίσης, θα ήθελα να καταστήσω σαφές ότι σε μια εποχή όπου ακόμα και οι προοδευτικές δυνάμεις έχουν σταματήσει να χρησιμοποιούν τον όρο «ιμπεριαλισμός», η ίδια η διακυβέρνηση Bush και οι διανοούμενοι που την περιστοιχίζουν, περήφανα χρησιμοποιούν τον όρο. Όπως διατύπωσε πρόσφατα ο Michael Ignatieff, Καθηγητής Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ και Σύμβουλος στην κυβέρνηση Bush, «Ο ιμπεριαλισμός ιστορικά είχε ένα κακό όνομα. Αλλά, ακόμα και αν είναι πολιτικά μη ορθό να το λέμε, ο ιμπεριαλισμός, ως το φορτίο των λευκών να επεκτείνουν τον πολιτισμό, είναι ακόμα αναγκαίος» (Ignatieff, 2002). Είναι πολύ απογοητευτικό ότι, ενώ για μικρό χρονικό διάστημα η Ευρωπαϊκή Ένωση φαινόταν ότι αντιτίθεται σε τέτοιες πολιτικές, τελικά εμφανίζεται να υποχωρεί, επιτρέποντας στην κυβέρνηση των Η.Π.Α. να αναπτύξει τον ηγεμονικό της ρόλο, παρελαύνοντας ως υπερασπιστής των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, προφανώς λησμονώντας το γεγονός ότι οι Η.Π.Α. δεν έχουν υπογράψει ποτέ τη Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου των Ηνωμένων Εθνών και ότι δεν εγγυώνται στους πολίτες των Η.Π.Α. ούτε το βασικό ανθρώπινο δικαίωμα της πρόσβασης σε υγειονομική φροντίδα όταν υπάρχει ανάγκη. Η κυβέρνηση των Η.Π.Α. δεν έχει καμιά αξιοπιστία στον αυτοαποκαλούμενο ρόλο της του υπερασπιστή των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Και οι περισσότεροι πολίτες του κόσμου, συμπεριλαμβανομένης της πλειοψηφίας των Αμερικανών, το γνωρίζουν. Η μία δημοσκόπηση μετά την άλλη στις Η.Π.Α. δείχνουν ότι κατά συντριπτική πλειοψηφία, οι Αμερικανοί πολίτες και κάτοικοι θεωρούν ότι η ομοσπονδιακή κυβέρνηση δεν εκπροσωπεί τα συμφέροντά τους, αλλά τα συμφέροντα συγκεκριμένων οικονομικών και χρηματιστικών θεσμών, οι οποίοι χρηματοδοτούν και διαμορφώνουν την πολιτική διαδικασία με τρόπο που εξυπηρετεί τους δικούς τους στόχους. Η τωρινή διοίκηση του Bush επιβεβαιώνει ότι η αντίληψη της πλειοψηφίας για την κυβέρνηση είναι ακριβής -μια αντίληψη που, σύμφωνα με πρόσφατη διεθνή δημοσκόπηση του Ιδρύματος Pew, είναι ευρέως διαδεδομένη στους λαούς και του δυτικού και του ανατολικού κόσμου. 5 Τα ενεργειακά, κατασκευαστικά, στρατιωτικά, ασφαλιστικά και φαρμακευτικά συμφέροντα διαμορφώνουν τις διεθνείς και εγχώριες πολιτικές της ομοσπονδιακής κυβέρνησης σήμερα. Παρατηρήστε την τεράστια και επιτυχή πίεση που ασκεί η κυβέρνηση των Η.Π.Α. για να υπερασπιστεί τα οικονομικά συμφέροντα της φαρμακοβιομηχανίας με τίμημα εκατομμύρια άνθρωποι στις αναπτυσσόμενες χώρες να μένουν χωρίς αγωγή, ενώ αντιμετωπίζουν θανατηφόρες ασθένειες. Είναι αλήθεια ότι ορισμένες εμπορικές συμφωνίες έχουν τελικά συναφθεί σ αυτό το πεδίο, αλλά έχουν αργήσει πολύ και είναι πολύ ανεπαρκείς. Εντούτοις, ακόμα ένα παράδειγμα της επιρροής των Η.Π.Α. είναι οι πολιτικές που εξαγγέλλονται από την Π.Ο.Υ., οι οποίες μπορούν να αναγκάσουν χώρες να διαλύσουν τα εθνικά τους συστήματα υγείας, ώστε να επιτρέψουν τη λειτουργία αγοραίων υγειονομικών ασφαλιστικών εταιριών ή ιατρικο-επιχειρηματικών συμπλεγμάτων. Και στις δύο περιπτώσεις, η Π.Ο.Υ., μέσω της συνεργασίας με άλλες διεθνείς υπηρεσίες, έχει παίξει ενεργό ρόλο στην προώθηση τέτοιων πολιτικών. Η Π.Ο.Υ. έχει αυτο-υπονομευτεί σε ένα πολιτισμικό και ιδεολογικό περιβάλλον, στο οποίο η ιδιωτικοποίηση, η 5 Βλ. Σχετικά: International Attitudes Towards the U.S., June

9 απορρύθμιση, η επιβολή του αγοραίου μοντέλου αποτελούν κοινές συστάσεις. Άλλο παράδειγμα είναι η πρόσφατη αναφορά, από μια ομάδα με επικεφαλής τον Jeffrey Sachs (τον ίδιο οικονομολόγο που συμβούλευσε τη Ρωσία στις πολιτικές ιδιωτικοποίησης και βασικό οικονομικό σύμβουλο στο Νταβός), για την ανάπτυξη υπηρεσιών υγείας (Π.Ο.Υ., 2001) -μια αναφορά στην οποία άσκησε πολύ εύστοχη κριτική ο Καθηγητής Banerji, της Ινδίας, στο International Journal of Health Services (Banerji, 2002) και ο Καθηγητής Waitzkin, των Η.Π.Α., στο Lancet (Waitzkin, 2003). Στην αναφορά της Π.Ο.Υ., οι επενδύσεις στην υγεία φαίνεται να αξιολογούνται ως προς τη συνεισφορά τους στην οικονομική ανάπτυξη, αντί, όπως και θα έπρεπε, να συμβαίνει ακριβώς το αντίθετο. Στην πραγματικότητα, η ίδια η Π.Ο.Υ. έχει ιδιωτικοποιήσει πολλές από τις υπηρεσίες της. Ένα από τα πολλά παραδείγματα: η ευρωπαϊκή υπηρεσία της Π.Ο.Υ. (WHO-EURO) επέλεξε να ιδρύσει το Ερευνητικό Κέντρο της Ευρωπαϊκής Πρωτοβάθμιας Ιατρικής Φροντίδας (European Primary Health Care Study Center) στην Καταλονία της Ισπανίας, επειδή η συντηρητική περιφερειακή κυβέρνηση της Καταλονίας προσέφερε περισσότερα κονδύλια, ανταγωνιζόμενη επιτυχώς άλλες περιφερειακές κυβερνήσεις, οι οποίες έχουν προσφέρει πολύ καλύτερο έργο στην ανάπτυξη περιφερειακών δημόσιων δικτύων πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας. Δε χρειάζεται να αναφέρουμε ότι η Καταλανική περιφερειακή κυβέρνηση παρουσίασε την Καταλονία ως τον καλύτερο τόπο για τη δημιουργία τέτοιου κέντρου σε αναγνώριση του «εξαίρετου» δικτύου πρωτοβάθμιας ιατρικής φροντίδας, ενώ στην πραγματικότητα το δίκτυο της Καταλονίας είναι ένα από τα χειρότερα στην Ισπανία. Αυτή η ιδιωτικοποίηση των δραστηριοτήτων της Π.Ο.Υ., με την πώληση του σήματος κατατεθέν της, δεν είναι σπάνια. Η κατηγορική (categorical) ενάντια στην περιεκτική (comprehensive) προσέγγιση Ένα άλλο παράδειγμα της επιρροής των κατεστημένων του Βορρά είναι η έμφαση σε παρεμβάσεις κατηγορικού-ταξινομητικού τύπου (μια προσέγγιση εστιασμένη σε κάθε ασθένεια), οι οποίες αποδυναμώνουν την υποδομή των υπηρεσιών δημόσιας υγείας, συμπεριλαμβανομένων των εθνικών συστημάτων υγείας. Βασισμένη σε αυτήν την εμπειρία, η εξαφάνιση της ευλογιάς είναι αμφιλεγόμενη επιτυχία, εφόσον η επιτυχία αυτή ενέπνευσε πολλές άλλες λύσεις με τη μορφή «μαγικής συνταγής» οι οποίες περισσότερο υποβαθμίζουν παρά βελτιώνουν τις συνθήκες υγείας των χωρών. Ο Καθηγητής Banerji έχει αναφερθεί εκτενώς στη ζημιά που έχει προκληθεί από τέτοιου είδους παρεμβάσεις (Banerji, 1990, 1996 & 1999). Η πίεση από τους χρηματοδοτικούς φορείς στην κατεύθυνση της επίλυσης συγκεκριμένων ασθενειών-προβλημάτων είναι τόσο καταιγιστική, ώστε οι περισσότερες κυβερνήσεις υποχωρούν και αποδέχονται προγράμματα που έχουν δραματικές επιπτώσεις στις υπηρεσίες υγείας των χωρών τους. Εξάλλου, μια παρόμοια κατάσταση επικρατεί σήμερα στις Η.Π.Α., όπου η καμπάνια για το εμβόλιο της ευλογιάς (τμήμα της έντονα πολιτικής εκστρατείας της διακυβέρνησης Bush ενάντια στη βιοτρομοκρατία) αποδυναμώνει σημαντικά τις υπηρεσίες δημόσιας υγείας της χώρας, οι οποίες υποχρεώνονται να μεταφέρουν κονδύλια σε αυτήν την εκστρατεία. Όπως το έχει θέσει τόσο εύστοχα ο Cohen στο Boston Globe, «αντιμετωπίζουμε μια συνταρακτική μετατόπιση προτεραιοτήτων η οποία έχει αναστατώσει της δημόσιες υπηρεσίες υγείας σε όλη τη χώρα». 6 Για παράδειγμα, τα προγράμματα αγωγής υγείας στα σχολεία έχουν δραματικά μειωθεί, ενώ τα προγράμματα για την ενημέρωση από την απειλή του άνθρακα (μόνο 5 άνθρωποι έχουν πεθάνει από επιθέσεις με άνθρακα) έχουν λάβει δισεκατομμύρια δολάρια. Τέλος, υπάρχει η τάση να αναπαράγονται διαρκώς στις αναπτυσσόμενες χώρες οι προτεραιότητες των αναπτυγμένων καπιταλιστικών χωρών, αγνοώντας σημαντικά 6 Boston Globe, July 29,

10 προβλήματα, όπως είναι ο λιμός, που συνεχίζουν να είναι τα κυρίαρχα στο σύγχρονο κόσμο. Οι ρίζες του προβλήματος Θα ήταν εσφαλμένο, βέβαια, να ρίξουμε όλο το φταίξιμο στις χώρες του Βορρά. Τα καθεστώτα των αναπτυσσόμενων χωρών έχουν μεγάλο μερίδιο της ευθύνης. Συχνά λησμονείται ότι η υπανάπτυξη θεμελιώνεται όχι μόνο στις διεθνείς σχέσεις εξουσίας αλλά και στις σχέσεις εξουσίας που υπάρχουν στις αναπτυσσόμενες χώρες δηλαδή, τις ταξικές και άλλες εξουσιαστικές σχέσεις σε αυτές τις χώρες. Είχα το μεγάλο προνόμιο να υπάρξω σύμβουλος σε θέματα υγείας της κυβέρνησης Αλιέντε στη Χιλή. Και το φασιστικό πραξικόπημα στη Χιλή, το οποίο διέκοψε σημαντικές μεταρρυθμίσεις στην υγεία, στην κοινωνία και στην οικονομία, δεν ήταν μόνο επιβολή μιας στρατιωτικής δικτατορίας από το Βορρά (τις Η.Π.Α.) στο Νότο (στη Χιλή). Πιο ορθά, ήταν οι κυρίαρχες τάξεις και οι ένοπλες δυνάμεις της Χιλής που σταμάτησαν τις μεταρρυθμίσεις, με την αρωγή όχι των Η.Π.Α., αλλά της κυβέρνησής τους (της οποίας ο πρόεδρος, Richard Nixon, ήταν εξαιρετικά απεχθής στις Η.Π.Α.). Η φαρμακευτική βιομηχανία, η οποία ήταν αντίθετη με τη μεταρρύθμιση της κυβέρνησης Αλιέντε στον τομέα της υγείας, παρείχε τη χρηματοδοτική υποστήριξη. Οι ρίζες του προβλήματος, επομένως, ήταν οι κυρίαρχες τάξεις στη Χιλή, οι οποίες σταμάτησαν αυτές τις μεταρρυθμίσεις (με την αρωγή της κυβέρνησης των Η.Π.Α. και των ισχυρών οικονομικών συμφερόντων του Βορρά). Αυτό το σημείο πρέπει να τονιστεί: οι ρίζες του προβλήματος εντοπίζονται στις ίδιες τις αναπτυσσόμενες χώρες -στον τρόπο που οι ταξικές σχέσεις εδράζονται και ελέγχουν τις κυβερνήσεις, με την υποστήριξη των κυβερνήσεων του Βορρά, που και αυτές με τη σειρά τους επηρεάζονται από τις δικές τους, εγχώριες κυρίαρχες τάξεις και τα κυρίαρχα οικονομικά συμφέροντα. Η λύση, επομένως, δεν μπορεί να είναι η αντικατάσταση των συμβούλων, ακαδημαϊκών ή δημοσίων λειτουργών σε διεθνείς υπηρεσίες από τους αντίστοιχους που προέρχονται από το Νότο. Έχουμε δει επαγγελματίες από τις αναπτυσσόμενες χώρες να διευθύνουν διεθνείς υπηρεσίες, οι οποίοι, ενώ υιοθετούσαν μια ριζοσπαστική ρητορεία, δεν συμπεριφέρθηκαν πολύ διαφορετικά στην πράξη. Μερικές φορές, έπραξαν πολύ χειρότερα. Η ανάγκη για αλλαγή Σε αντίθεση με μια συχνή αντίληψη, οι λύσεις στα προβλήματα που αντιμετωπίζουμε στον κόσμο δεν είναι δύσκολες από την επιστημονική πλευρά. Αναλύοντας τα δεδομένα, θα μπορούσαμε εύκολα να βρούμε τις λύσεις: να ενδυναμώσουμε τους κυριαρχούμενους πληθυσμούς -τα λαϊκά στρώματα (τόσο στο Βορρά όσο και στο Νότο)- και να κάνουμε τις κυβερνήσεις να ανταποκριθούν στις ανάγκες τους. Έχουμε αρκετή εμπειρία για να γνωρίζουμε πώς γίνεται αυτό. Και μέσα σε αυτή τη νέα τάξη πραγμάτων στον κόσμο, η Π.Ο.Υ. θα μπορούσε να είναι ένας οργανισμός που παρέχει υποστήριξη σε αυτή την ενδυνάμωση. Μέρος της υποστήριξης θα μπορούσε να είναι η κριτική και η καταγγελία των κυρίαρχων ομάδων και τάξεων (και στο Βορρά και στο Νότο), οι οποίες μέσω της επιρροής που ακούν στις κυβερνήσεις αναπαράγουν τα συμφέροντά τους. Έχουμε παρατηρήσει σε πολλές περιστάσεις την Π.Ο.Υ. να αποτυγχάνει να σταθεί στο ύψος της απέναντι σε ισχυρές κυβερνήσεις και συμφέροντα, των οποίων οι πρακτικές παρεμβαίνουν στην υγεία των λαών. Ενώ η λύση φαίνεται εύκολη, η εφαρμογή της στο πλαίσιο των σχέσεων εξουσίας σε Βορρά και Νότο είναι πράγματι πολύ δύσκολη. Δύσκολη, όμως, δε σημαίνει αδύνατη. Μερικές φορές, πιο σημαντική από την ταχύτητα της αλλαγής είναι η κατεύθυνση της αλλαγής. Και μία κατεύθυνση είναι να επαναφέρουμε αρχές και πρακτικές που έχουν αποδείξει την αξία τους. Σε αυτή την τροχιά, μπορούμε να πάρουμε κατευθύνσεις από την εξαίρετη φιλοσοφία που διατρέχει το Καταστατικό της Π.Ο.Υ. Ας μην ξεχνάμε ότι η Π.Ο.Υ. ιδρύθηκε μετά τον Β 9

11 Παγκόσμιο Πόλεμο, ένα νικηφόρο πόλεμο ενάντια στο φασισμό και στο Ναζισμό. Εκείνος ο πόλεμος έγινε για έναν καλύτερο κόσμο και οι άνθρωποι σε όλο τον κόσμο επιθυμούσαν μια υγιή ζωή για τους εαυτούς τους και τα παιδιά τους. Αυτό είναι το πλαίσιο μέσα στο οποίο διαμορφώθηκε το Καταστατικό της Π.Ο.Υ.- σχεδιασμένο, συμπτωματικά, από επαγγελματίες δημόσιας υγείας όπως ο Karl Ewang από τη Νορβηγία, ο John Brotherston από τη Σκωτία, ο Serg Stampa της Γιουγκοσλαβίας και άλλους τους οποίους είχα την τιμή να γνωρίσω. Ο Karl και ο John ήταν οι δάσκαλοί μου στα πρώτα μου χρόνια. Το Καταστατικό της Π.Ο.Υ. πρέπει να καθοδηγεί το έργο μας. Κάποιοι συντηρητικοί και φιλελεύθεροι σχολίασαν ότι αυτό το κείμενο είναι πλέον πολύ παλιό αλλά κάτι μπορεί να είναι παλιό χωρίς να έχει απαρχαιωθεί. Ο νόμος της βαρύτητας είναι πολύ παλιός, αλλά όχι απαρχαιωμένος. Και αν αμφιβάλλετε γι αυτό, πηδήξτε από τον τέταρτο όροφο. Άλλα κείμενα που εξακολουθούν να παραμένουν εξαιρετικά επίκαιρα είναι η αναφορά Willy Brandt και η διακήρυξη Alma-Ata. Είναι τόσο επείγοντα, αναγκαία και πολύτιμα σήμερα όσο και όταν εμφανίστηκαν για πρώτη φορά. Η διακήρυξη Alma Ata ήταν ένα πολύ θετικό βήμα (το αποτέλεσμα ενός πολύ διαφορετικού πολιτικού πλαισίου) στην προσπάθεια να αντιμετωπιστούν οι ανάγκες σε παγκόσμιο επίπεδο αν και τώρα πλέον, σίγουρα, θα έπρεπε να επικαιροποιηθεί. Αλλά η φιλοσοφία που διατρέχει τη διακήρυξη είναι ακόμα πολύ συναφής. Πρέπει να επαναφέρουμε αυτήν την ολιστική, αναλυτική προσέγγιση της υγείας, σύμφωνα με την οποία η αξία μιας οικονομικής πολιτικής δεν αποτιμάται από τη συνεισφορά της στην οικονομική μεγέθυνση, αλλά μάλλον το αντίθετο: η αξία μιας οικονομικής πολιτικής αποτιμάται πρωταρχικά ή αποκλειστικά από την επίπτωσή της στην υγεία και στην ευημερία των ανθρώπων. Μερικές λύσεις: μια επιλογή στον τομέα της υγείας που να ενδυναμώνει τον πληθυσμό, διευκολύνοντας την ενεργό συμμετοχή του στη διαμόρφωση της κοινωνίας στην οποία μετέχει ένα σύστημα υγείας, στο οποίο οι πόροι να διανέμονται σύμφωνα με τις ανάγκες και τα κονδύλια να συγκεντρώνονται με βάση τη δυνατότητα κάθε ανθρώπου να συνεισφέρει ένα σύστημα υγείας συνδεδεμένο με πολιτικές αναδιανομής στο εσωτερικό μιας χώρας, αλλά και μεταξύ των χωρών συνοδευόμενο από πολιτικές πλήρους απασχόλησης, οι οποίες να διασφαλίζουν ότι οι ενήλικες έχουν το δικαίωμα σε ικανοποιητική εργασία σ ένα φιλικό προς το περιβάλλον σύστημα παραγωγής και διανομής που καθοδηγείται από δημόσιες παρεμβάσεις και ρυθμίσεις. Η τεράστια απόσταση ανάμεσα σε αυτές τις λύσεις (όλες τους εύκολα πραγματοποιήσιμες) και στη δυνατότητα να τις πραγματώσουμε, μας δείχνει πολλά σε σχέση με τις πολιτικές δυσκολίες που αντιμετωπίζουμε ακόμα. Υπάρχουν, εντούτοις, θετικά σημεία που καταδεικνύουν ότι η απόσταση ανάμεσα στο επιθυμητό και στο εφικτό μπορεί να μειωθεί. Έχουμε δει το πανίσχυρο Δ.Ν.Τ., την Παγκόσμια Τράπεζα, και τον Π.Ο.Ε. να μπαίνουν σε θέση άμυνας από το κίνημα ενάντια στην παγκοσμιοποίηση. Πιστεύω ότι αυτό το κίνημα δεν θα σταματήσει. Πρέπει, επίσης, να βάλουμε την Π.Ο.Υ., ακόμα και το U.N.D.P., σε αμυντική θέση, αφού γίνονται μέρος του προβλήματος και όχι της λύσης. Δείτε, για παράδειγμα, την πρόσφατη Αναφορά Ανθρώπινης Ανάπτυξης των Ηνωμένων Εθνών 7 στην οποία, για ακόμα μία φορά, υπάρχει μία σαφής αντίφαση ανάμεσα στην σκανδαλώδη κατάσταση που περιγράφει ότι επικρατεί στον κόσμο και στις πολύ ήπιες λύσεις που υποστηρίζει τόσο υπερβολικά ήπιες που δε θίγονται τα κυρίαρχα συμφέροντα που διαμορφώνουν τις διεθνείς και εθνικές πολιτικές, οι οποίες ευθύνονται για την κατάσταση που περιγράφει η ίδια η αναφορά. Αν διαβάσετε την αναφορά, δε θα βρείτε ούτε μία αναφορά στον όρο «εκμετάλλευση» ή μία σύσταση για την αναδιανομή των πόρων στο εσωτερικό και μεταξύ των χωρών. Αρκετά αξιοθαύμαστο! 7 Jeffrey, S. (2002). United Nations Development Program. Human Development Report Oxford University Press, New York. 10

12 Μια τελική παρατήρηση για τη σχέση Βορρά-Νότου Αν και θεωρώ ότι η σχέση Βορρά-Νότου πρέπει να αλλάξει εκ βάθρων (για παράδειγμα η διμερής βοήθεια πρέπει να αντικατασταθεί από πολυμερή, διεθνή μεταφορά πόρων) ακόμα πιστεύω ότι τα ακαδημαϊκά ινστιτούτα του Βορρά μπορούν να βοηθήσουν. Έχουν ένα πλούτο γνώσης και πρακτικών που μπορεί να γίνουν πολύ χρήσιμα, αν μεταδοθούν. Είναι όμως ουσιώδες ότι η επιστημονική γνώση φέρει το όραμα και τις αξίες των επιστημονικών ιδρυμάτων των χωρών στις οποίες εδράζεται αυτό το όραμα και αυτές οι αξίες μπορούν να είναι επιζήμια για τους πληθυσμούς των αναπτυσσόμενων χωρών. Άλλωστε, υπάρχει μια διάχυτη αδυναμία να αποδεχτούμε την υπερβολική εξάρτηση των αμερικανικών ακαδημαϊκών ιδρυμάτων από τα κεφάλαια και τα συμφέροντα των εταιριών που διαμορφώνουν και καθορίζουν την έρευνα και συντηρούν τις πολιτικές των ηγετικών πανεπιστημίων της χώρας και αυτή η εξάρτηση αποτρέπει κάθε δυνατότητα για τη δημιουργία ενός κριτικού ακαδημαϊκού λόγου απέναντι στο κατεστημένο των Η.Π.Α. Οι Ευρωπαίοι αγνοούν τους υπερβολικούς περιορισμούς στις ακαδημαϊκές ελευθερίες μέσα στα αμερικανικά πανεπιστήμια. 8 Η έρευνα στοχεύει στις ανάγκες του κατεστημένου των Η.Π.Α., αναπαράγοντας τις αξίες και τη δημόσια συζήτηση που αυτό επιβάλλει. Οι συνέπειες αυτής της κατάστασης είναι πάρα πολλές. Μπορεί να έχετε προσέξει, για παράδειγμα, πώς υπό την τρέχουσα διακυβέρνηση Bush, η φράση «ανισότητες στην υγεία» έχει αντικατασταθεί από τον υποτιθέμενα λιγότερο συγκρουσιακό όρο «διαφορές στην υγεία», και ο όρος «πείνα» από τον όρο «έλλειμμα βάρους». Και, ως συνήθως, αυτός ο λόγος έχει γίνει τώρα της μόδας, μαζί με όρους όπως «κοινωνικό κεφάλαιο», «ανθρώπινο κεφάλαιο», όρους-κλειδιά στο δημόσιο διάλογο σε βαθμό ασύλληπτο. Σε πρόσφατη αναφορά της Π.Ο.Υ. (2003), για παράδειγμα, το «έλλειμμα βάρους» («underweight») ορίζεται ως το πιο σημαντικό πρόβλημα στον κόσμο σήμερα θαρρείς και το πρόβλημα της πείνας και του λιμού είναι απλώς ζητήματα βάρους. Δεν επιθυμώ, βέβαια, να υπονοήσω ότι η γνώση που παράγεται από τα ηγετικά ακαδημαϊκά ινστιτούτα των Η.Π.Α. είναι όλη επιζήμια. Τουναντίον. Αλλά αυτή η γνώση πρέπει να διοχετευτεί μέσω πολυμερών, διεθνών συμφωνιών και ιδρυμάτων ώστε να ελεγχθεί η εφαρμογή της. Επίσης, ο «Βορράς» και ο «Νότος» πρέπει να επαναπροσδιοριστούν ώστε να ενθαρρύνονται οι σχέσεις ανάμεσα στις υποτελείς τάξεις και του Βορρά και του Νότου. Είχα το μεγάλο προνόμιο να με προσκαλέσει το εργατικό συνδικάτο AFL-CIO στο Σηάτλ, όπου άρχισε το κίνημα ενάντια στην παγκοσμιοποίηση. Το κίνημα δεν ήταν ενάντια στην παγκοσμιοποίηση, αλλά ορθότερα ενάντια στην επιβολή από τον Π.Ο.Ε. νεοφιλελεύθερων κριτηρίων ώστε να κατευθύνει τη διαδικασία. Σε αυτό το κίνημα, εργατικά συνδικάτα, οικολογικά κινήματα και άλλα κοινωνικά κινήματα από το Βορρά και το Νότο, ενεργοποιήθηκαν μαζί ενάντια στους νεοφιλελεύθερους κανόνες του Π.Ο.Ε. Η Π.Ο.Υ. και τα ιδρύματα πρέπει να διευκολύνουν αυτά τα διεθνή δίκτυα, προσφέροντας πόρους ή/και υποστήριξη. Ας μην ξεχνάμε ότι η Π.Ο.Υ. είναι ένας άμβωνας που συνεχώς μεταδίδει μηνύματα. Θα ήταν καλό αν η Π.Ο.Υ. μπορούσε να προωθήσει μηνύματα που υποστηρίζουν τέτοια κινήματα, ακόμα και αν αυτή η υποστήριξη δεν είναι ευπρόσδεκτη από τα κατεστημένα του Βορρά και του Νότου. Άλλωστε, η δυσαρέσκεια των κατεστημένων αυτών μπορεί να είναι δείκτης ότι η Π.Ο.Υ. είναι στη σωστή κατεύθυνση. Τελικά, η Π.Ο.Υ. πρέπει να απαιτήσει από κάθε χώρα, ως προϋπόθεση για την ένταξή της ως μέλος, να παρέχει πληροφορίες σε σχέση με την υγεία και να αποδεικνύει ότι σέβεται τα ανθρώπινα δικαιώματα και το δικαίωμα στην υγεία. Ακόμη θα πρέπει να καταγγέλλει τις χώρες, συμπεριλαμβανομένων των Η.Π.Α., που δεν συμμορφώνονται με το καταστατικό της Οργάνωσης. Σπάνια η Π.Ο.Υ. το κάνει αυτό, αλλά πρέπει να το κάνει. 8 Στο σημείο αυτό ο συγγραφέας παραπέμπει σε αντίστοιχο άρθρο του με τίτλο: «Οι Πολιτικές της Έρευνας για την Ανισότητα στην Υγεία στις Η.Π.Α.», δημοσιευμένο στο ίδιο τεύχος του περιοδικού, σελ.:

13 Γνωρίζω ότι αυτή η παρουσίαση είναι μόνο μία σύντομη αδρή περιγραφή μιας ανάλυσης που θα έπρεπε να εμπλουτιστεί με τις αποχρώσεις κάθε περίπτωσης και επιμέρους συνθήκης. Η πραγματικότητα είναι πάντα πιο περίπλοκη απ ό,τι φαίνεται, και, συνεπώς, όλες οι περιλήψεις μπορεί να φαίνονται πολύ απλές. Αλλά όπως ένας δάσκαλός μου, ο Gunnar Myrdal, μου είπε πολλά χρόνια πριν, «Το να είσαι απλός δε σημαίνει ότι είσαι απλοϊκός. Στη πορεία του έργου σου θα ανακαλύψεις ότι πίσω από καθετί που φαίνεται πολύπλοκο και δύσκολο να καταλάβεις υπάρχουν σχετικά απλές πραγματικότητες, εύκολες στη σύλληψη αρκεί να τις προσέξεις». Τα 40 χρόνια δουλειάς μου σε ζητήματα ανάπτυξης και υπανάπτυξης έχουν επαληθεύσει απόλυτα το δάσκαλό μου. Αυτό προσπάθησα να κάνω και σήμερα-να εστιάσω στις υποκείμενες πραγματικότητες με στόχο να τις αλλάξουμε. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Banerji, D. (2002). Report of the WHO Commission on Macroeconomics and Health: A critique. Int. J. Health Serv. 32: Banerji, D. (1999). A fundamental shift in the approach to international health by WHO, UNICEF, and the World Bank. Int. J. Health Serv. 29: Banerji, D. (1996). Serious Implications of the Proposed Revised National Tuberculosis Control Programme for India. Voluntary Health Association of India and the Nucleus for Health Policies and Programmes, New Delhi. Banerji, D. (1990). Crash of the immunization program: Consequences of a totalitarian approach. Int. J. Health Serv. 20: Boston Globe, July 29, Black, R. E., Morris, S. S. & Bryce, T. (2003). Where and why are 10 million children dying every year? Lancet 361: Drèze, J., Sen, A. & Hussain, A. (1995). The Political Economy of Hunger. Oxford University Press, Oxford. Ignatieff, M. (2002). Nation-building lite. New York Times Magazine, July 28. Musgrove, P. (2003). Judging health systems: Reflections on WHO s methods. Lancet 361: Navarro, V. (ed.) (2002). The Political Economy of Social Inequalities: Consequences for Health and Quality of Life. Baywood. Amityville, N.Y. Navarro, V. (2000). Assessment of the World Health Report Lancet 356: Pew Foundation. International Attitudes Towards the U.S. June The Malnutrition Problem in Bangladesh. The Social Policy Program, Paper No. 34. Johns Hopkins University, Baltimore, World Health Organization. World Health Report 2000: Health System Improving Performance. Geneva, World Health Organization. Report on World Wide Priorities. Geneva, World Health Organization. Report of the Commission on Macroeconomics and Health: Macroeconomics and Health Investing in Health for Economic Development. Geneva, Waitzkin, H. (2003). Report of the WHO Commission on Macroeconomics and Health: A summary and critique. Lancet 361: United Nations Development Program. Human Development Report Oxford University Press, New York, Yong Kim, T., et al. (2000). Dying for Growth: Global Inequality and the Health of the Poor. Common Courage Press, Monroe, Maine. 12

14 George W. Albee. Πενήντα χρόνια κλινικής ψυχολογίας: Πουλώντας την ψυχή μας στο διάβολο. 9 Περίληψη Παρουσιάζεται μια αξιολόγηση της ανάπτυξης της κλινικής ψυχολογίας μετά το Β Παγκόσμιο Πόλεμο, βασισμένη στις προσωπικές εμπειρίες και παρατηρήσεις του συγγραφέα. Η αποδοχή της ιατρικής οργανικής εξήγησης της ψυχικής διαταραχής και η αφοσίωση στην ατομική ψυχοθεραπεία - η οποία πληρώνεται από την ασφάλεια υγείας οδήγησε την κλινική ψυχολογία στην παρούσα κατάσταση απελπισίας, να προσπαθεί δηλαδή να αρπάξει τα προνόμια της συνταγογράφησης σαν ένα τρόπο επιβίωσης, μέσω της περαιτέρω περίπτυξής της στον αναξιόπιστο ιατρικό κόσμο. Εναλλακτικά, μόνο η αποδοχή της στρατηγικής της πρωτογενούς πρόληψης στη δημόσια υγεία, ο αγώνας για κοινωνική δικαιοσύνη και η στήριξη της θεωρίας κοινωνικής μάθησης θα εξασφαλίσουν την επιβίωση του επιστημονικού πεδίου. Πριν το Β Παγκόσμιο Πόλεμο οι κλινικοί ψυχολόγοι ήταν σπάνιο είδος. Δούλευαν κυρίως σε εκπαιδευτικά / συμβουλευτικά πλαίσια. Στα 1946 το πρώτο κείμενο κλινικής ψυχολογίας που πήρα στα χέρια μου αποφοιτώντας είχε γραφτεί από τον C. M. Louttit (1936) και αφορούσε τη δουλεία σε σχολεία. Με το έντονο ενδιαφέρον της ψυχολογίας γύρω από τη μάθηση, η συμμαχία με την εκπαίδευση ήταν φυσική και αμοιβαία υποστηρικτική. Συχνά σκεφτόμουν τότε, ότι με μια μικρή αλλαγή στην κατεύθυνση, θα μπορούσαμε να γίνουμε κλινικοί εκπαιδευτικοί ψυχολόγοι. Δε συνέβη ποτέ. Το 1945 οι Ηνωμένες Πολιτείες νίκησαν τις δυνάμεις του Άξονα. Βρέθηκαν να έχουν 13 εκατομμύρια βετεράνους του Β Παγκοσμίου Πολέμου, πολλοί από τους οποίους είχαν σωματικές και ψυχικές βλάβες, για τις οποίες οι νομοθέτες πίστευαν ότι απαιτούνταν ειδική θεραπεία στα νοσοκομεία και τις κλινικές της Veteran Administration (VA). Αυτά τα νοσοκομεία και κλινικές ήταν λίγα, είχαν ελάχιστο προσωπικό και εξοπλισμό, καθώς και μικρό μέγεθος πλήρως ακατάλληλα για το τεράστιο έργο που τους ανατέθηκε. Ο βετεράνοι του Α Παγκοσμίου Πολέμου και του Ισπανο-Αμερικανικού Πολέμου ήταν ήδη μεσήλικες ή και μεγαλύτεροι και κάθε ενδιαφέρον για την περίθαλψή τους είχε αμβλυνθεί από το αμερικανικό ιατρικό κατεστημένο, το οποίο είδε το σύστημα του VA σαν «κοινωνικοποιημένη» ιατρική, που δεν ταίριαζε με τον αμερικανικό «δρόμο». Αλλά το 1945 το καταϋποχρεωμένο έθνος ήθελε την καλύτερη δυνατή θεραπεία για τους γενναίους νεαρούς άνδρες (και για ένα μικρό αριθμό γυναικών) που την είχαν ανάγκη. Οι πλέον εγκαταλελειμμένες, ήταν εκείνες οι εγκαταστάσεις για τους ψυχικά πάσχοντες του Α Παγκοσμίου Πολέμου. Συχνά εισάγονταν στα κρατικά ψυχιατρεία, καθώς δεν υπήρχε χώρος για θεραπεία στη VA. Οδηγήθηκαν έτσι, μαζί με άλλες περιπτώσεις ψυχικά πασχόντων, σε χώρους αποθήκευσης ανθρώπων. Το Κογκρέσο ενέκρινε τη μαζική χρηματοδότηση για το κτίσιμο νέων νοσοκομείων της VA, καθώς και το άνοιγμα νέων κλινικών ώστε να θεραπευθούν τα «παιδιά μας». Όλα τα νέα νοσοκομεία είχαν ψυχιατρικούς θαλάμους. Μερικά από αυτά ήταν εντελώς Νευροψυχιατρικά και μερικές από τις νέες κλινικές ήταν ολοκληρωτικά αφιερωμένες στην «ψυχική υγιεινή». Πολλά από τα νέα Νευροψυχιατρικά νοσοκομεία χτίστηκαν όπως τα Γενικά νοσοκομεία με ιδιωτικά και ημι-ιδιωτικά δωμάτια, για παράδειγμα, με ειδική είσοδο σε κάθε δωμάτιο για τη μεταφορά του οξυγόνου, με σταθμό νοσοκόμων, με χειρουργεία κτλ. Οι σχεδιαστές των νοσοκομείων δεν ήξεραν πολλά για ψυχιατρικές εγκαταστάσεις το 1945, 9 Applied & Preventive Psychology, 7: (1998). Cambridge University Press. 13

15 αλλά οι Αμερικανοί γνώριζαν ότι οι βετεράνοι είχαν νοσήσει ψυχικά και χρειάζονταν θεραπεία από ψυχιάτρους σε μοντέρνα ψυχιατρικά νοσοκομεία. Ο αριθμός των ψυχιάτρων στη χώρα εκείνη την εποχή ήταν εξαιρετικά μικρός. Ο λόγος: για να γίνεις ψυχίατρος έπρεπε πρώτα να αποφοιτήσεις από μια ιατρική σχολή. Κάθε γιατρός (MD) μπορούσε να αποκαλεί τον εαυτό του (κυρίως ήταν άνδρες) ψυχίατρο, χειρούργο ή κάτοχο οποιασδήποτε άλλης ειδικότητας, ωστόσο οι περισσότεροι από τους λίγους ψυχιάτρους είχαν κάποια προϋπηρεσία σε ένα ψυχιατρικό νοσοκομείο ή θάλαμο. Εκείνες της ημέρες κάποιος μπορούσε να ενταχθεί στην Αμερικανική Ψυχιατρική Ένωση με πτυχίο ιατρού (MD) και με ένα χρόνο εμπειρίας σε ψυχιατρικό νοσοκομείο / κλινική. Για πολλά χρόνια ο αριθμός των αποφοίτων των ιατρικών σχολών στις Η.Π.Α κρατήθηκε χαμηλός από την Αμερικανική Ιατρική Ένωση και γενικότερα το ιατρικό κατεστημένο. Οι φοιτητές ιατρικής δεν είχαν οικονομική βοήθεια, έτσι είτε προέρχονταν από πλούσιες οικογένειες, είτε εργάζονταν παράλληλα με τις σπουδές τους. Συχνά αποφοιτούσαν με μεγάλα χρέη και είχαν ανάγκη υψηλής αμοιβής προκειμένου να τα ξεπληρώσουν. Με το ελεγχόμενο μικρό αριθμό γιατρών, ο αριθμός εκείνων που έμπαιναν στο χαμηλά αμειβόμενο πεδίο της ψυχιατρικής ήταν πολύ μικρός επίσης. Η ψυχιατρική δεν ήταν δημοφιλής ειδικότητα. Οι επιτροπές εισαγωγών στις ιατρικές σχολές συχνά απέρριπταν αιτούντες οι οποίοι έδειχναν ενδιαφέρον για την ψυχιατρική, επειδή δεν θεωρούνταν αληθινή Ιατρική. Το μικρό πεδίο της ψυχιατρικής χωρίστηκε σε αντιμαχόμενα στρατόπεδα. Το ένα απαρτίζονταν από νευροψυχιάτρους οι οποίοι γαντζωθήκαν από την εγκεφαλική νόσο σαν αιτία η άλλη κύρια τάση ήταν η ψυχαναλυτική, μικρή σε αριθμό, την οποία απάρτιζαν οι συνεχιστές του Φροϋδικού μοντέλου. Η Ψυχανάλυση γοήτευσε τη διανόηση και κατέλαβε υψηλή θέση στα κέντρα της σύγχρονης διανόησης όπως η Νέα Υόρκη και το Λος Άντζελες (Albee, 1959). Η Φροϋδική θεραπεία, η αποκαλούμενη και ψυχοδυναμική ψυχοθεραπεία, συναγωνίστηκε τις βιολογικές θεραπείες όπως το κώμα ινσουλίνης, το metrazol shock και την ηλεκτρο-σπασμοθεραπεία. Λίγοι ψυχίατροι και από τις δύο ομάδες δούλευαν στις υπηρεσίες της VA. Οι μισθοί ήταν χαμηλοί σε σύγκριση με την ιδιωτική άσκηση του επαγγέλματος. Μεγάλο μέρος του προσωπικού στη VA ήταν γιατροί που δεν πέτυχαν κάπου αλλού. Ποιος θα βοηθήσει τους βετεράνους; Είναι ξεκάθαρο ότι μετά το Β Παγκόσμιο Πόλεμο υπήρχε μεγάλη ανάγκη σε ψυχιατρικό προσωπικό, αλλά δεν ήταν διαθέσιμο. Οι βελτιωμένοι μισθοί της VA σταδιακά προσέλκυσαν κάποιους κάπως ικανούς γιατρούς (συνήθως Γενικούς Ιατρούς) στο σύστημα, αλλά δεν ήταν αρκετοί. Έτσι, βρέθηκε μια δυνητική πηγή νέου προσωπικού. Προσφέροντας θέσεις εσωτερικού βοηθού στα νοσοκομεία και τις κλινικές της VA σε πτυχιούχους της ψυχολογίας και δίνοντας αντιμισθία σε ψυχολόγους (συνήθως επιπέδου master) ως προσωπικό και ως επόπτες, δημιουργήθηκε ξαφνικά μια νέα πηγή προσωπικού ψυχικής υγείας. Ένας MD / PhD (ο James Miller) ήταν ο επικεφαλής του νέου ψυχολογικού προγράμματος της VA. Το 1945 τα τμήματα ψυχολογίας των πανεπιστημίων ήταν μικρά. Ο κύριος κλάδος αφορούσε την έρευνα γύρω από την όραση, την αντίληψη και ιδιαίτερα τη μάθηση, με δαιδαλώδη εργαστήρια με ζώα. Τώρα όμως υπήρχαν χρήματα για την εκπαίδευση, τα βιβλία και την κάλυψη τμήματος των εξόδων διαβίωσης μιας νέας ομάδας αποφοίτων κλινικής ψυχολογίας. Οι θέσεις εσωτερικού βοηθού στη VA ήταν διαθέσιμες σε πολλούς. Έτσι συνέβη μια έκρηξη φοιτητών ψυχολογίας στα πανεπιστήμια. Εκατοντάδες απόφοιτοι που ενδιαφέρονταν για την κλινική ψυχολογία εγγράφηκαν και τοποθετήθηκαν για μερική απασχόληση στο εκπαιδευτικό πρόγραμμα της VA. To 1946 ήμουν ένα από τα πρώτα μέλη εκείνης της ομάδας. Η Αμερικανική Ψυχιατρική Ένωση διόρισε την επιτροπή Shakow, η 14

16 οποία γρήγορα οργάνωσε το συνέδριο Boulder, το οποίο με τη σειρά του παρήγαγε το μοντέλο Boulder. Θα μπορούσαμε πλέον να εκπαιδευτούμε ως επιστήμονες επαγγελματίες. (Ο David Shakow ήταν επιφανής ψυχολόγος-ερευνητής στο νοσοκομείο του Worcester. Δυστυχώς αποδέχθηκε ότι το ψυχιατρικό μοντέλο και πλαίσιο ήταν το καλύτερο μέρος για την εκπαίδευση των κλινικών ψυχολόγων [Albee, 1969b].) Τα κύρια κείμενα που χρησιμοποιούνταν ήταν το Προσωπικότητα και Διαταραχές Συμπεριφοράς του J. Mc V. Hunt (1944) και το νέο βιβλίο του Carl Rogers για τη μη κατευθυντική Συμβουλευτική και Ψυχοθεραπεία (1942). Στους εκπαιδευόμενους κλινικούς ψυχολόγους στην VA δόθηκε ο ρόλος της διαγνωστικής αξιολόγησης, με τη χρήση του Wechsler-Bellevue Τεστ Νοημοσύνης (Wechsler, 1939), του Rorschach (Rorschach, 1921), του Minnesota Multiphasic Personality Inventory (MMPI) (Hathaway & McKinley, 1942) και του Thematic Apperception Test (Murray, 1938). Το ιατρικό μοντέλο απαιτεί διάγνωση πριν την έναρξη της θεραπείας. Η ψυχιατρική διάγνωση ήταν αναξιόπιστη και ανοργάνωτη, αλλά ήταν ότι υπήρχε, και τα αποτελέσματα των test βοήθησαν στην αποσαφήνιση των «ετικετών» που εφαρμόστηκαν. Έτσι κι αλλιώς αυτό δεν είχε και ιδιαίτερη σημασία, καθώς όλοι οι ασθενείς λάμβαναν ηλεκτροσόκ είτε ήταν παρών κάποιο ψυχωτικό σύμπτωμα ή ακόμα και αν δεν υπήρχε (Albee, 1970b). Στα πανεπιστήμια η επικρατούσα κατεύθυνση της πειραματικής ψυχολογίας πήρε με μισή καρδιά μερικούς κλινικούς ψυχολόγους προκειμένου να διδάξουν κλινικά και διαγνωστικά μαθήματα. Πολλοί από αυτούς τους ψυχολόγους είχαν δουλέψει σε σχολεία ή σε κρατικά νοσοκομεία. Ελάχιστοι ήταν ανταγωνιστικοί διανοούμενοι και άρα είχαν τα προσόντα ώστε να καταξιωθούν. Το πανεπιστήμιο πλήρωνε επίσης $50 τη μέρα σε όσους επιθυμούσαν να είναι σύμβουλοι στη VA, κάτι που μετρίασε την αντίθεσή τους στην κλινική εκπαίδευση που παρείχε το πανεπιστημιακό κλινικό πρόγραμμα. Πενήντα δολάρια δε φαίνονται πολλά σήμερα, αλλά το 1946 ήταν ένα σημαντικό ποσό. Είναι δύσκολο να μεγαλοποιήσουμε την αφέλεια των πρώιμων αποφοίτων κλινικής ψυχολογίας (όπως εγώ). Περίπου όλοι ήμασταν άνδρες μεσαίας τάξης, κυρίως πρώην στρατιώτες, πιλότοι και ναυτικοί, και σεβόμασταν την εξουσία, αποδεχόμασταν αυτό που μας έλεγαν, ακολουθούσαμε τις εντολές και ενστερνιστήκαμε το ιατρικό μοντέλο, καθώς δε μας παρουσιάστηκε τίποτα άλλο. (Υπήρχε ένα εκπαιδευτικό-μαθησιακό μοντέλο αλλά τα Κολλέγια της Εκπαίδευσης ήταν ξεχωριστές σχολές και εμείς σαν εκπαιδευόμενοι δεν είχαμε επαφή με αυτούς τους κύκλους μαθημάτων. Προέκυψαν μερικά εξαιρετικά προγράμματα στη συμβουλευτική ψυχολογία στα Κολλέγια της Εκπαίδευσης, όπως και πολλά μεταπτυχιακά προγράμματα στη σχολική ψυχολογία, αλλά τα εκπαιδευτικά επιδόματα και το status ανήκαν στην κλινική ψυχολογία. Οι καθηγητές μας, το ίδιο αδαής με εμάς, δεν μας παρουσίασαν καμιά εναλλακτική.) Στην VA όλοι αποδεχθήκαμε αυτό το κυρίαρχο μοντέλο την ιατρική άποψη ότι οι ασθενείς μας υποφέρουν από ψυχικές παθήσεις. Αυτό έλεγαν και τα εγχειρίδια. Οι διατριβές γράφονταν πάνω στις διαγνωστικές υποκλίμακες του Wechler-Bellevue τεστ ή στα αποτελέσματα του ηλεκτροσόκ στην ψυχική πάθηση. Η ψυχιατρική ήταν επικεφαλής και καθόριζε το μοντέλο, την ατζέντα της θεραπείας και το καθεστώς. Στις κλινικές της VA όπου τοποθετήθηκα, οι επιταγές ήταν σαφείς: μόνο οι MD μπορούν να αποκαλούνται «γιατροί»! Καθένας Ψυχοθεραπευτής! Ο τρόπος θεραπείας με το μεγαλύτερο κύρος ήταν η ψυχοθεραπεία, η οποία συχνά παρεχόταν από συμβούλους MD (γιατρούς), πρόθυμούς να δεχθούν χρήματα για μια εργασία μερικής απασχόλησης. Οι ψυχολόγοι και οι εκπαιδευόμενοι φοιτητές ήταν πρόθυμοι να αποκτήσουν εμπειρία στην ψυχοθεραπεία. «Καταβρόχθισαν» τα γραπτά του Carl Rogers και των μαθητών του. Ήταν το πιο συναρπαστικό παιχνίδι στην πόλη, αλλά τα 15

17 περισσότερα μέρη περιόριζαν την ψυχοθεραπεία στους ψυχιάτρους (επειδή, όπως λεγόταν, κάποιοι μπορεί να έχουν όγκους στον εγκέφαλο και υποθυρεοειδισμό που μόνο ένας γιατρός θα μπορούσε να αναγνωρίσει). Ελάχιστοι εξέχοντες ψυχολόγοι ήταν σε θέση να ασκούν ιδιωτικά την ψυχοθεραπεία. Άνθρωποι όπως ο Rollo May, ο Albert Ellis και ο Erich Fromm έγραψαν εξαιρετικά βιβλία και εναντιώθηκαν στο πανίσχυρο ιατρικό μοντέλο. Κάποιοι διάσημοι ευρωπαίοι ψυχαναλυτές χωρίς τίτλο γιατρού μετανάστευσαν στην Αμερική. Ο ίδιος ο Freud υποστήριζε ότι η ιατρική δεν είναι η καλύτερη προετοιμασία για να ασκήσεις την ψυχανάλυση, αλλά η Αμερικανική Ψυχαναλυτική Ένωση απαιτούσε πτυχίο γιατρού προκειμένου να ξεκινήσει κανείς εκπαίδευση. Μια συμβιβαστική λύση προέκυψε από την κοινή επιτροπή των δύο Α.Ψ.Ε (ψυχολογίας και ψυχιατρικής). Συμφώνησαν ότι οι ψυχολόγοι μπορούν να ασκούν θεραπεία κάτω από την προσεκτική εποπτεία (αργότερα ονομάστηκε γνήσια συνεργασία) των ψυχιάτρων ή άλλων γιατρών. Παρά την έντονη αντίθεση της οργανωμένης ψυχιατρικής και ιατρικής, η νομική αναγνώριση της ιδιωτικής πρακτικής της ψυχολογίας άρχισε να επικρατεί. Οι ψυχολόγοι που εργάζονταν στις κλινικές και τα νοσοκομεία άρχισαν να απασχολούνται μερικώς στην ιδιωτική ψυχοθεραπεία, συχνά χρησιμοποιώντας το γραφείο κάποιου άλλου επαγγελματία τα απογεύματα και τα σαββατοκύριακα, αλλά γαντζωθήκαν από το μοντέλο της ψυχικής πάθησης που έμαθαν τόσο κατά την πρακτική τους, όσο και από τα εγχειρίδιά τους. Όπου και αν δούλεψαν, οι ψυχίατροι ήταν επικεφαλής, συχνά κραυγαλέα ανεκπαίδευτοι και ανεπαρκείς όσον αφορά την ψυχολογική γνώση. (Οι «ψυχίατροι» που δούλευαν στα δημόσια νοσοκομεία ήταν χειρότεροι συνήθως είχαν εκπαιδευτεί σε ιατρικές σχολές του Τρίτου Κόσμου και μετά βίας μιλούσαν Αγγλικά). Εάν ήθελες να είσαι ψυχολόγος και να κερδίζεις αρκετά χρήματα, έδινες όρκο πίστης και υποταγής στο ιατρικό μοντέλο και έκλεινες τα μάτια σου στην έλλειψη εγκυρότητας, καθώς και στην ένδεια επιστημονικής γνώσης στην οποία βασιζόταν. Ένα τέλος στις αποθήκες ανθρώπων Κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 50 αιωρούνταν σημαντικές αλλαγές. Ήταν καιρός να γίνει κάτι για τα τεράστια παλιά κρατικά νοσοκομεία όπου ζούσαν έγκλειστοι μισό εκατομμύριο άτυχοι. Πολλά από αυτά τα μέρη δεν είχαν εκπαιδευμένους ψυχιάτρους και συχνά καθόλου νοσοκόμες. Αστοιχείωτοι συνοδοί έκαναν κουμάντο στις «αποθήκες» αυτές. Ο Albert Deutsch (1948) έγραψε το Η Ντροπή της Πολιτείας. Τρεις παθιασμένη άνθρωποι ο Bob Felix (ο πρώτος διευθυντής του Εθνικού Ινστιτούτου Ψυχικής Υγείας [NIMH]) ο Mike Gorman, επικεφαλής μιας ομάδας-φάντασμα που αποκαλούνταν Εθνική Επιτροπή Ενάντια στην Ψυχική Ασθένεια και η Mary Lasker, φιλάνθρωπος, συμμάχησαν προκειμένου να προωθήσουν την επανάσταση ενάντια στο σύστημα των κρατικών ψυχιατρείων. Ο γερουσιαστής Lester Hill, το μέλος του Κογκρέσου Mike Fogarty και ο ιατρικός διοικητής Boisfeuillet Jones έπεισαν τον πρόεδρο Eisenhower να ιδρύσει την Κοινή Επιτροπή για την Ψυχική Πάθηση και την Υγεία (JCMIH) στα μέσα της δεκαετίας του 50. Μέσα από μια περίπλοκη, καλά χρηματοδοτούμενη προσπάθεια, προέκυψαν πολλές σημαντικές εκθέσεις που οδήγησαν στην τελική αναφορά. Η ομάδα της Marie Jahoda (1958) ανέπτυξε ένα ορισμό της θετικής ψυχικής υγείας η οποία απετέλεσε μια κλασσική δήλωση με ρίζες από την κοινωνική ψυχολογία (παρά τα ηχηρά παράπονα ψυχιάτρων όπως ο Mo Kaufman. [Ο M. Ralph Kaufman, MD, ήταν πρόεδρος μιας αναδιοργανωμένης επιτροπής της JCMIH, η οποία προέκυψε μετά από εσωτερική διαμάχη. Ήταν Διευθυντής των Ψυχιατρικών Υπηρεσιών στο νοσοκομείο Mt. Sinai της Νέας Υόρκης. Θρηνούσε για την απουσία της ιατρικής επιρροής.]) Η αναφορά μου (Task Force Report on Manpower) (Albee, 1959) έκανε ξεκάθαρο το μάταιο χαρακτήρα της ατομικής ψυχοθεραπείας στην προσπάθεια αντιμετώπισης της επιδημίας του ψυχικού πόνου, επικαλούμενη το μικρό αριθμό θεραπευτών και τον τεράστιο αριθμό ανθρώπων με σοβαρά 16

18 προβλήματα. Αποτόλμησα τη μόνη απάντηση την πρωτογενή πρόληψη στη δημόσια υγεία. Η επιδημιολογία είχε διαπιστώσει την ακανόνιστη κατανομή των ψυχικών παθήσεων. Το άγχος, η φτώχεια, το να είσαι γυναίκα ή μέλος μιας αποκλεισμένης κοινωνικής ομάδας, κ.α αποτελούσαν παράγοντες υψηλού κινδύνου. Η τελική έκθεση της Επιτροπής, που ονομάστηκε Δράση για την Ψυχική Υγεία (1961), επέτρεψε και σε άλλους, πλην των ψυχιάτρων, επαγγελματίες να κάνουν βραχεία ψυχοθεραπεία, αλλά τα προτεινόμενα κοινοτικά κέντρα ψυχικής υγείας όφειλαν να παρέχουν ημερήσια φροντίδα, κρεβάτια και ιατρικό έλεγχο. Έτσι το ιατρικό μοντέλο παρέμεινε ανέπαφο. Τα κέντρα έπρεπε να συμπεριλαμβάνουν συμβουλευτική και κοινοτική εκπαίδευση, η οποία συχνά παρεχόταν από κοινοτικούς ψυχολόγους. Όταν η χρηματοδότηση έγινε πιο σφικτή, ήταν οι πρώτοι που απολύθηκαν. Ο πρόεδρος Kennedy πίεσε πολύ για τη δημιουργία κοινοτικών κέντρων ψυχικής υγείας. Για πρώτη φορά στην Αμερικανική ιστορία, δόθηκαν κρατικά κονδύλια για τη φροντίδα ψυχικά πασχόντων που δεν ήταν βετεράνοι. Δεν συνέβη ποτέ. Ήταν «κοινωνικοποιημένη ιατρική» και αντιστρατεύονταν την Αμερικανική Ιατρική Εταιρεία και το Κογκρέσο, το οποίο ήταν απρόθυμο να πληρώσει για την επάνδρωση νέων κέντρων. Μέσα στο χρόνο δημιουργηθήκαν περίπου 700 κέντρα, αλλά οι συντηρητικές κρατικές διοικήσεις με συνέπεια εναντιώθηκαν στην κατάλληλη χρηματοδότηση. Στο μεταξύ τα κρατικά νοσοκομεία άδειαζαν. Τα κέντρα υποτίθεται ότι θα υποστήριζαν τους ανθρώπους που έβγαιναν από τα νοσοκομεία. Όμως, η ανοργάνωτη υποστήριξη των προτεινόμενων κέντρων ήταν και είναι ανεπαρκής στο να κρατήσει τους ψυχικά πάσχοντες μακριά από τους δρόμους. Καθώς η χρηματοδότηση των κέντρων λιγόστευε, τα προγράμματα συμβουλευτικής και κοινοτικής εκπαίδευσης ήταν τα πρώτα που περιορίστηκαν. Οι πολιτειακές διοικήσεις βιάστηκαν να κλείσουν τα ψυχιατρεία και να μεταθέσουν το κόστος σε ομοσπονδιακά προγράμματα όπως το Medicaid. Ο αριθμός των άστεγων ψυχικά πασχόντων κλιμακώθηκε. Στο μεταξύ, με την υποστήριξη του NIMH και της VA, τα πανεπιστήμια συνέχισαν να παράγουν κλινικούς ψυχολόγους οι οποίοι μετά από λίγα χρόνια δουλείας σε κλινικές και νοσοκομεία που στήριζαν τα ταμεία, εύρισκαν καλύτερο εισόδημα στην ιδιωτική άσκηση του επαγγέλματος. Το NIMH πρόσφερε χρήματα για την ψυχιατρική εκπαίδευση, αλλά υπήρξαν ελάχιστοι ωφελούμενοι. Εκείνοι οι ψυχολόγοι και ψυχίατροι που εκπαιδεύτηκαν με δαπάνη των ταμείων, γρήγορα στράφηκαν στην ιδιωτική πρακτική στα μεσοαστικά προάστια (Albee, 1977). Σταδιακά, τα προγράμματα ασφάλισης άρχισαν να πληρώνουν για ψυχοθεραπεία υπό τον όρο ότι οι θεραπευόμενοι θα είχαν ιατρική διάγνωση. Αυτό οδήγησε σε μια σταθερή διεύρυνση των καταστάσεων οι οποίες ονομάζονταν «ψυχική πάθηση» από την επίσημη ψυχιατρική νομενκλατούρα. Προς το τέλος της δεκαετίας του 60 οι ψυχολόγοι ήταν πρόθυμοι να συμφωνήσουν (για τα χρήματα) ότι οι άνθρωποι που θεράπευαν είχαν ψυχική πάθηση. Οι ταγοί της κλινικής ψυχολογίας έφτασαν στο σημείο να υποστηρίξουν την επιχειρηματολογία ότι οι ασθενείς τους ήταν άρρωστοι. Ξεκινώντας από την California, προέκυψαν νέες σχολές ψυχολογίας επρόκειτο για εκπαιδευόμενους ψυχοθεραπευτές τους οποίους αποκαλούσαν ψυχολόγους. Η Αμερικανική Ψυχολογική Εταιρεία άλλαξε τον εσωτερικό κανονισμό της σχετικά με την ιδιότητα του μέλους (δεν χρειαζόταν πλέον ερευνητική διατριβή), και έτσι ενεγράφησαν όλοι οι νέοι Psy.D. (διδάκτορες ψυχολογίας). Πολλοί από αυτούς τους Psy.D. δεν είχαν καν πρώτο πτυχίο ψυχολογίας. Το 1970 προέβλεψα ότι σύντομα θα υπήρχαν δύο εθνικές ψυχολογικές εταιρείες: μια επιστημονική και μια επαγγελματική, και έτσι πραγματικά συνέβη (Albee, 1970a). Τα προγράμματα εκπαίδευσης στη ψυχολογία υπήρξαν ρατσιστικά και σεξιστικά για χρόνια. Ελάχιστοι μαύροι γίνονταν δεκτοί στο πανεπιστήμιο (Albee, 1969a, 1969b), όπως επίσης και ελάχιστες γυναίκες (Albee, 1981). Τα κινήματα των γυναικών και της διεκδίκησης των δικαιωμάτων άρχισαν να διορθώνουν αυτές τις αδικίες. Τα παραδοσιακά 17

19 τμήματα ψυχολογίας, τα οποία αποτελούνταν κυρίως από WASP (Λευκούς Άγγλο Σάξονες Προτεστάντες) άνδρες της ανώτερης τάξης, με όλες τις στενές προκαταλήψεις της κοινωνικής αυτής ομάδας, δέχονταν προκλήσεις από τα νέα τμήματα και τους φοιτητές τους, ώστε να αποκτήσουν μεγαλύτερη κοινωνική συνείδηση και δράση. Η ζωή δεν ήταν εύκολη για τους νέους αυτούς φοιτητές. Η διατήρηση της θέσης, η προαγωγή και η ολοκλήρωση του πτυχίου παρέμενε κυρίως στα χέρια των παλιότερων WASP, οι οποίοι όριζαν στενά το πεδίο. Για χρόνια οι απόφοιτοι της κλινικής ψυχολογίας δεν εκτίθεντο σε πολιτικά ζητήματα ή στο άγχος των ανθρώπων μέσα σε μια κοινωνία εκμετάλλευσης, καταναλωτικά προσανατολισμένη, ρατσιστική και σεξιστική. Η πλειοψηφία των κλινικών ψυχολόγων ήταν «παιδιά της χορωδίας», που αποδέχονταν το status quo δηλαδή συνέπλεαν με την εκάστοτε εξουσία. Μια στιγμή ελπίδας Για λίγο μέσα στη δεκαετία του 70 φάνηκε ότι τα πράγματα μπορούσαν να αλλάξουν. Η Επιτροπή για την Ψυχική Υγεία που διόρισε ο πρόεδρος Carter αναγνώρισε τη μεγάλη επιρροή της φτώχειας και της εκμετάλλευσης στην ανάπτυξη ψυχικού πόνου και πρότεινε την ανάπτυξη κοινωνικά προσανατολισμένων προγραμμάτων πρωτογενούς πρόληψης από το Εθνικό Ινστιτούτο Ψυχικής Υγείας (NIMH) (Task Panel on Prevention, 1978). Η Rosalynn Carter, επίτιμη πρόεδρος της επιτροπής και η Beverly Long, πρόεδρος της Εθνικής Οργάνωσης Ψυχικής Υγείας (NMHA) επέμειναν στην έμφαση στην πρωτογενή πρόληψη, παρά τις αντιρρήσεις των ψυχιάτρων της Επιτροπής. Ένας νέος νόμος για τα συστήματα ψυχικής υγείας ψηφίστηκε την τελευταία χρονιά διακυβέρνησης του Carter. Αλλά με την εκλογή του Reagan, όλα τα σχέδια ματαιώθηκαν. Ο νόμος καταργήθηκε και δεν επετράπη περαιτέρω έρευνα γύρω από τους κοινωνικούς παράγοντες, εκ μέρους του Εθνικού Ινστιτούτου Ψυχικής Υγείας. Η συντηρητική διοίκηση συμμάχησε με την Εθνική Συμμαχία για τους Ψυχικά Πάσχοντες και διακύρηξαν ότι όλες οι ψυχικές παθήσεις και οι εγκεφαλικές ασθένειες οφείλονται σε ελαττωματικά γονίδια και σε ελαττωματική σωματική χημεία. Σαν από θαύμα, δεν χρειάζονταν πλέον πολυδάπανα προγράμματα ώστε να διορθώσουν τις κοινωνικές αδικίες. Ο κοινωνικός Δαρβινισμός επικράτησε ξανά (Albee, 1996). Σ αυτή τη διαδικασία συναλλαγής για την αποδοχή του περιοριστικού ιατρικού μοντέλου, τα οικονομικά ανταλλάγματα για τους κλινικούς ψυχολόγους ήταν ικανοποιητικά. Μερικές φορές, όπως προειδοποίει ο ποιητής Carl Sandburg, είχαμε να φάμε ένα μάτσο κατσαρίδες στη διάρκεια του δρόμου, όπως φαίνεται από τις παρακάτω διακηρύξεις: Όταν το NIMH λέει «η Δεκαετία του Εγκεφάλου» (η έρευνα του εγκεφάλου θα αποκαλύψει την ψυχική πάθηση), θα πρέπει να σταθούμε και να χαιρετήσουμε. Όταν οι νευρώσεις θεωρούνται ανύπαρκτες από το Διαγνωστικό και Στατιστικό Εγχειρίδιο των Ψυχικών Διαταραχών (DSM IV American Psychiatric Association, 1994) θα πρέπει να σταθούμε και να χαιρετήσουμε. (Οι νευρώσεις προϋποθέτουν σαν αιτία το παιδικό τραύμα. Οι παιδικές εμπειρίες μπορούν να ξεπεραστούν και να προληφθούν, επομένως η ιδέα είναι επικίνδυνη.) Όταν η Εθνική Συμμαχία για τους Ψυχικά Πάσχοντες και τα επιμέρους τμήματά της απορρίπτουν κάθε ρόλο του παιδικού άγχους, της παραμέλησης και της κακοποίησης στην ψυχική πάθηση και υποστηρίζουν ότι οι ψυχικές παθήσεις είναι εγκεφαλικές νόσοι, θα πρέπει να σταθούμε και να χαιρετήσουμε. Όταν τα μεγάλα και δημοφιλή ιατρικά περιοδικά (Time, USA Today, Newsweek, κτλ) δηλώνουν επισήμως ότι οι νέες φαρμακευτικές ουσίες σύντομα θα θεραπεύσουν τις «μεταδιδόμενες» εγκεφαλικές / ψυχικές παθήσεις, αντί να στεκόμαστε και να γελάμε, 18

20 ζητάμε προνόμια συνταγογράφησης για τους εαυτούς μας! Οι νέοι κανονισμοί της ασφάλισης υγείας, γραμμένοι ώστε να μεγιστοποιήσουν τα κέρδη των εταιρειών, περιορίζουν δραστικά το εισόδημα των ψυχολόγων που ασκούν ιδιωτικά ψυχοθεραπεία. Η λύση; Να βλέπουν περισσότερους «ασθενείς» για λιγότερες συνεδρίες και να τους συνταγογραφούν φάρμακα για τον «εγκεφαλικό» πόνο. Ο Διάβολος προσφέρει καλή συναλλαγή! Απλά με τον ασπασμό του ιατρικού μοντέλου θα ευημερούμε. Και οι φαρμακευτικές εταιρείες θα είναι στο πλευρό μας! Τι κάναμε λάθος; Η ιστορία των επαγγελμάτων καταδεικνύει ότι οι περισσότεροι φοιτητές βγήκαν στην αγορά με εφόδιο την πρακτική τους άσκηση στη συνέχεια κάθε επάγγελμα μετακινήθηκε από την πανεπιστημιούπολη σε ξεχωριστή επαγγελματική σχολή με το δικό της κτίριο και με πρακτική άσκηση μέσα από την παροχή υπηρεσιών. Η κλινική ψυχολογία, αντίθετα, ξεκίνησε μέσα από τις φιλοσοφικές επιστήμες και έστειλε τους αποφοίτους της στα κέντρα ψυχιατρικών υπηρεσιών όπου διδάχθηκαν την ψυχιατρική γλώσσα και θεωρία. Είχα εμπειρία αυτού του προβλήματος και στα 1963 πρότεινα την ίδρυση ψυχολογικών κέντρων τα οποία θα παρείχαν ταυτόχρονα υπηρεσίες και εκπαίδευση (Albee, 1964), αλλά τα ομοσπονδιακά κονδύλια υποστήριζαν το ψυχιατρικό μοντέλο και την εκπαίδευση στα ψυχιατρικά νοσοκομεία. Για να ανήκουμε σ αυτό το μοντέλο παρέμβασης με το υψηλό status και την καλά πληρωμένη εργασία πουλήσαμε την ψυχή μας στο Διάβολο το ιατρικό μοντέλο. Τώρα έχουμε προχωρήσει τόσο μέσα σ αυτό που ίσως να μην αποδράσουμε ποτέ. Ποια είναι η εναλλακτική; Αφήστε με να υποστηρίξω τη θέση ότι οι περισσότερες εκδηλώσεις διαταραγμένης συμπεριφοράς και τα τόσο κοινά στην κοινωνία μας διαταραγμένα συναισθήματα είναι μαθημένα μέσα σε ένα κοινωνικό πλαίσιο. Η Marie Jahoda (1958) είχε και έχει δίκιο. Μου είπε στα μέσα της δεκαετίας του 50: «Όλες οι ψυχικές διαταραχές είναι μαθημένοι τρόποι διαπροσωπικών (ή ενδο-προσωπικών) σχέσεων» (M. Jahoda, προσωπική επικοινωνία, 15 Νοεμβρίου, 1959). Ο Szasz είχε δίκιο. Η ψυχική πάθηση είναι μύθος. (Πρέπει να είμαστε ξεκάθαροι: η ασθένεια είναι μύθος η διαταραγμένη συμπεριφορά δεν είναι μύθος. Αυτό είναι μια σημαντική διάκριση. Μέσα από την ιστορία του πεδίου της δημόσιας υγείας είναι καθαρό ότι καμία μαζική νόσος ή διαταραχή δεν εξαλείφθηκε ή περιορίστηκε σημαντικά μέσα από προσπάθειες θεραπείας του «προσβεβλημένου» ατόμου. Η ατομική θεραπεία δεν ωφελεί. Η ψυχοθεραπεία είναι μάταιη (Albee 1990a, 1990b). Μόνο η επιτυχής πρωτογενής πρόληψη μειώνει την έκταση και τη συχνότητα εμφάνισης των ψυχικών παθήσεων, αλλά η κλινικοί ψυχολόγοι το αγνοούν. Τα μαθήματα και η εργασιακή τους εμπειρία δεν τους επιτρέπουν να αμφιβάλλουν για την πλάνη που τους καθοδηγεί. Μπορούν να ευημερούν μόνο θεραπεύοντας ένα άτομο κάθε φορά. Αν δεν ασκούμε ψυχοθεραπεία θα παρέχουμε φάρμακα, ατομικά. Οι ψυχολόγοι δεν έχουν επίσης αντίληψη της επιδημιολογίας των συναισθηματικών διαταραχών. Δεν γνωρίζουν, για παράδειγμα, ότι οι μετανάστες αγρότες έχουν πολύ υψηλότερα επίπεδα αλκοολισμού και σχιζοφρένειας από τους μεσοαστούς πελάτες με τους οποίους δουλεύουν. Δεν γνωρίζουν ακόμα ότι οι γιατροί έχουν υψηλότερα επίπεδα κατάχρησης ουσιών από κάθε άλλη κοινωνική ομάδα. Έχουν άγνοια των ολέθριων συνεπειών της φτώχειας, της μαύρης εργασίας, του ρατσισμού, του σεξισμού, των διακρίσεων σε βάρος των ηλικιωμένων και της ομοφοβίας στην πρόκληση άγχους που 19

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΠΡΟΑΓΩΓΗΣ ΑΥΤΟΒΟΗΘΕΙΑΣ. Προτεινόμενη βιβλιογραφία για το πρόγραμμα εκπαίδευσης στο πεδίο των εξαρτήσεων

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΠΡΟΑΓΩΓΗΣ ΑΥΤΟΒΟΗΘΕΙΑΣ. Προτεινόμενη βιβλιογραφία για το πρόγραμμα εκπαίδευσης στο πεδίο των εξαρτήσεων ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΠΡΟΑΓΩΓΗΣ ΑΥΤΟΒΟΗΘΕΙΑΣ Με τη χρηματοδότηση του Υπουργείου Υγείας και τη συνεργασία του ΟΚΑΝΑ Προτεινόμενη βιβλιογραφία για το πρόγραμμα εκπαίδευσης στο

Διαβάστε περισσότερα

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΠΡΟΑΓΩΓΗΣ ΑΥΤΟΒΟΗΘΕΙΑΣ Με τη χρηματοδότηση του Υπουργείου Υγείας. Πρόγραμμα εξειδίκευσης στο πεδίο των εξαρτήσεων

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΠΡΟΑΓΩΓΗΣ ΑΥΤΟΒΟΗΘΕΙΑΣ Με τη χρηματοδότηση του Υπουργείου Υγείας. Πρόγραμμα εξειδίκευσης στο πεδίο των εξαρτήσεων Πρόγραμμα εξειδίκευσης στο πεδίο των εξαρτήσεων Εισαγωγικά Το Πρόγραμμα Προαγωγής Αυτοβοήθειας οργανώνει για το ακαδημαϊκό έτος 2013 2014 ένα πρόγραμμα εκπαίδευσης στο πεδίο των εξαρτήσεων. Το εκπαιδευτικό

Διαβάστε περισσότερα

ΟΔΗΓΟΣ ΣΠΟΥΔΩΝ ΕΙΔΙΚΕΥΣΗ ΣΤΗ ΣΥΣΤΗΜΙΚΗ ΔΙΑΓΝΩΣΗ

ΟΔΗΓΟΣ ΣΠΟΥΔΩΝ ΕΙΔΙΚΕΥΣΗ ΣΤΗ ΣΥΣΤΗΜΙΚΗ ΔΙΑΓΝΩΣΗ ΟΔΗΓΟΣ ΣΠΟΥΔΩΝ ΕΙΔΙΚΕΥΣΗ ΣΤΗ ΣΥΣΤΗΜΙΚΗ ΔΙΑΓΝΩΣΗ 1 ΕΙΔΙΚΕΥΣΗ ΣΤΗ ΣΥΣΤΗΜΙΚΗ ΔΙΑΓΝΩΣΗ ΟΔΗΓΟΣ ΣΠΟΥΔΩΝ Α. ΓΕΝΙΚΑ ΓΙΑ ΤΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ Το πρόγραμμα ειδίκευσης στη συστημική διάγνωση που προσφέρει το Λόγω Ψυχής Ινστιτούτο

Διαβάστε περισσότερα

ΓΝΩΣΤΙΚΕΣ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΙΣΤΙΚΕΣ ΘΕΩΡΙΕΣ

ΓΝΩΣΤΙΚΕΣ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΙΣΤΙΚΕΣ ΘΕΩΡΙΕΣ ΓΝΩΣΤΙΚΕΣ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΙΣΤΙΚΕΣ ΘΕΩΡΙΕΣ Λογικοθυμική προσέγγιση (Rational-Emotive Therapy) Αναπτύχθηκε από τον Albert Ellis τη δεκαετία του 1950. Πεποίθηση πως οι συναισθηματικές δυσκολίες οφείλονται σε λανθασμένες

Διαβάστε περισσότερα

1. Άδειας Ασκήσεως του Επαγγέλματος του Ψυχολόγου.

1. Άδειας Ασκήσεως του Επαγγέλματος του Ψυχολόγου. Η σοφία, η κατανόηση, η συμπόνια, και η ολοκληρωμένη προσωπικότητα είναι σίγουρα σημαντικές παράμετροι και χαρακτηριστικά που θα ήθελες να έχει ο ψυχοθεραπευτής σου, αλλά δεν είναι επαρκή κριτήρια στα

Διαβάστε περισσότερα

Απελευθερώστε τη δυναμική της επιχείρησής σας

Απελευθερώστε τη δυναμική της επιχείρησής σας Απελευθερώστε τη δυναμική της επιχείρησής σας Εφαρμοσμένες ΛΥΣΕΙΣ για Μικρομεσαίες Επιχειρήσεις Συμβουλευτικές Υπηρεσίες Εκπαιδευτικά Σεμινάρια Ανάπτυξη Πωλήσεων Ανδρόμαχος Δημητροκάλλης, MBA Management

Διαβάστε περισσότερα

ΣΥΝΘΕΤΙΚΟ ΜΟΝΤΕΛΟ ΣΥΣΤΗΜΙΚΗΣ ΔΙΑΓΝΩΣΗΣ

ΣΥΝΘΕΤΙΚΟ ΜΟΝΤΕΛΟ ΣΥΣΤΗΜΙΚΗΣ ΔΙΑΓΝΩΣΗΣ ΣΥΝΘΕΤΙΚΟ ΜΟΝΤΕΛΟ ΣΥΣΤΗΜΙΚΗΣ ΔΙΑΓΝΩΣΗΣ Τσαμπίκα Μπαφίτη, M.Sc., Ph.D. Κλινική και σχολική ψυχολόγος Ψυχοθεραπεύτρια, ECP Εκ των Ένδον Χώρος Συμβουλευτικής & Ψυχοθεραπείας Εκπαιδεύτρια και επόπτρια, Λόγω

Διαβάστε περισσότερα

ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΥΓΕΙΑΣ ΤΟΥ ΠΑΙΔΙΟΥ ΔΗΜΟΣ ΚΑΙΣΑΡΙΑΝΗΣ

ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΥΓΕΙΑΣ ΤΟΥ ΠΑΙΔΙΟΥ ΔΗΜΟΣ ΚΑΙΣΑΡΙΑΝΗΣ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΥΓΕΙΑΣ ΤΟΥ ΠΑΙΔΙΟΥ ΔΗΜΟΣ ΚΑΙΣΑΡΙΑΝΗΣ Επιστημονική υπεύθυνη: Ιωάννα Αντωνιάδου-Κουμάτου Καισαριανή, 2018 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1. Κέντρο Υγείας του Παιδιού Καισαριανής 2. Η ιδέα για τη δημιουργία 3. Σκοπός

Διαβάστε περισσότερα

Πρόλογος. Στις μέρες μας, η ελεύθερη πληροφόρηση και διακίνηση της πληροφορίας

Πρόλογος. Στις μέρες μας, η ελεύθερη πληροφόρηση και διακίνηση της πληροφορίας Πρόλογος Στις μέρες μας, η ελεύθερη πληροφόρηση και διακίνηση της πληροφορίας αποτελεί δημόσιο αγαθό, το οποίο πρέπει να παρέχεται χωρίς περιορισμούς και εμπόδια στα μέλη της κοινωνίας. Οι πολύπλευρα πληροφορημένοι

Διαβάστε περισσότερα

Prevention Groups With Children and Adolescents

Prevention Groups With Children and Adolescents Prevention Groups With Children and Adolescents ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ ΣΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΟΙΚΟΝΟΜΟΠΟΥΛΟΥ ΜΑΡΙΑ Α.Μ.: 1057537 ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΦΟΙΤΗΤΡΙΑ ΠΜΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ ΤΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ 2016-2018 Περίληψη Η πρωτογενής πρόληψη

Διαβάστε περισσότερα

Συνθετική Συμβουλευτική και Ψυχοθεραπεία

Συνθετική Συμβουλευτική και Ψυχοθεραπεία Συνθετική Συμβουλευτική και Ψυχοθεραπεία Ο ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΣ ΦΟΡΕΑΣ Η Ε.Ψ.Υ.ΘΕ είναι επιστημονική ψυχολογική εταιρεία που βασικό σκοπό έχει την πρόληψη, την εκπαίδευση, αλλά και την παροχή υψηλών υπηρεσιών

Διαβάστε περισσότερα

ENA, Ινστιτούτο Εναλλακτικών Πολιτικών Ζαλοκώστα 8, 2ος όροφος T enainstitute.org

ENA, Ινστιτούτο Εναλλακτικών Πολιτικών Ζαλοκώστα 8, 2ος όροφος T enainstitute.org Ιδρυτική Διακήρυξη 1. 2. 3. Το Ινστιτούτο Εναλλακτικών Πολιτικών - ΕΝΑ ενεργοποιείται σε μια κρίσιμη για την Ελλάδα περίοδο. Σε μια περίοδο κατά την οποία οι κοινωνικοί και πολιτικοί θεσμοί λειτουργούν

Διαβάστε περισσότερα

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΤΜΗΜΑ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑΣ ΤΟΜΕΑΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΚΑΙ ΚΛΙΝΙΚΗΣ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑΣ ΕΝΗΜΕΡΩΤΙΚΟ ΦΥΛΛΑΔΙΟ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΥΠΟΨΗΦΙΟΥΣ

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΤΜΗΜΑ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑΣ ΤΟΜΕΑΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΚΑΙ ΚΛΙΝΙΚΗΣ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑΣ ΕΝΗΜΕΡΩΤΙΚΟ ΦΥΛΛΑΔΙΟ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΥΠΟΨΗΦΙΟΥΣ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΤΜΗΜΑ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑΣ ΤΟΜΕΑΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΚΑΙ ΚΛΙΝΙΚΗΣ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑΣ ΕΝΗΜΕΡΩΤΙΚΟ ΦΥΛΛΑΔΙΟ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΥΠΟΨΗΦΙΟΥΣ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΚΛΙΝΙΚΗΣ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑΣ

Διαβάστε περισσότερα

Εισαγωγή. Γιατί είναι χρήσιμο το παρόν βιβλίο. Πώς να ζήσετε 150 χρόνια µε Υγεία

Εισαγωγή. Γιατί είναι χρήσιμο το παρόν βιβλίο. Πώς να ζήσετε 150 χρόνια µε Υγεία Εισαγωγή «Όποιος έχει υγεία, έχει ελπίδα. Και όποιος έχει ελπίδα, έχει τα πάντα.» Τόμας Κάρλαϊλ Γιατί είναι χρήσιμο το παρόν βιβλίο Ο πατέρας μου είναι γιατρός, ένας από τους καλύτερους παθολόγους που

Διαβάστε περισσότερα

ΚΕΝΤΡΟ ΕΦΑΡΜΟΣΜΕΝΗΣ ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ΚΑΙ ΨΥΧΟΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗΣ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗΣ ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ

ΚΕΝΤΡΟ ΕΦΑΡΜΟΣΜΕΝΗΣ ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ΚΑΙ ΨΥΧΟΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗΣ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗΣ ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ ΚΕΝΤΡΟ ΕΦΑΡΜΟΣΜΕΝΗΣ ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ΚΑΙ ΨΥΧΟΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗΣ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗΣ ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ Περιγραφή Συμβουλευτικής ανήκει στην ευρύτερη κατηγορία των Συμβουλευτικών Κέντρων. Τα Συμβουλευτικά Κέντρα

Διαβάστε περισσότερα

1 00:00:08,504 --> 00:00:11,501 <i>το σχολείο της Τσιάπας παρουσιάζει:</i> 2 00:00:14,259 --> 00:00:17,546 <b>"ποιοί είναι οι Ζαπατίστας;"</b>

1 00:00:08,504 --> 00:00:11,501 <i>το σχολείο της Τσιάπας παρουσιάζει:</i> 2 00:00:14,259 --> 00:00:17,546 <b>ποιοί είναι οι Ζαπατίστας;</b> 1 00:00:08,504 --> 00:00:11,501 το σχολείο της Τσιάπας παρουσιάζει: 2 00:00:14,259 --> 00:00:17,546 "ποιοί είναι οι Ζαπατίστας;" 3 00:00:17,967 --> 00:00:20,395 Οι Ζαπατίστας είναι ένα κίνημα.

Διαβάστε περισσότερα

Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης

Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης Συγκρουσιακές Θεωρήσεις Διδάσκων: Δρ. Βασίλης Ντακούμης 1 Διάγραμμα της παρουσίασης Μάθημα 5ο (σελ. 128 136) Οι θέσεις του Althusser Οι θέσεις του Gramsci 2 Karl Marx (1818-1883)

Διαβάστε περισσότερα

Εμπειρίες από υπηρεσίες ψυχικής ενδυνάμωσης για παιδιά στο Ηνωμένο Βασίλειο. Π. Παναγοπούλου, MD, MPH, PhD Παιδίατρος

Εμπειρίες από υπηρεσίες ψυχικής ενδυνάμωσης για παιδιά στο Ηνωμένο Βασίλειο. Π. Παναγοπούλου, MD, MPH, PhD Παιδίατρος Εμπειρίες από υπηρεσίες ψυχικής ενδυνάμωσης για παιδιά στο Ηνωμένο Βασίλειο Π. Παναγοπούλου, MD, MPH, PhD Παιδίατρος ΔΕΝ ΥΠΑΡΧΕΙ ΚΑΜΙΑ ΣΥΓΚΡΟΥΣΗ ΣΥΜΦΕΡΟΝΤΩΝ ΕΙΣΑΓΩΓΗ Ψυχική υγεία είναι μια κατάσταση συναισθηματικής,

Διαβάστε περισσότερα

Παγκόσμιος Μήνας Νόσου Alzheimer 2017

Παγκόσμιος Μήνας Νόσου Alzheimer 2017 Παγκόσμιος Μήνας Νόσου Alzheimer 2017 Υλικό της ADI (μετάφραση-επιμέλεια: Πανελλήνια Ομοσπονδία Νόσου Alzheimer και Συναφών Διαταραχών) Σχετικά με την άνοια Ο όρος άνοια είναι μια συλλογική έννοια για

Διαβάστε περισσότερα

Κοινωνική Οικονομία Συνεταιριστική Επιχειρηματικότητα

Κοινωνική Οικονομία Συνεταιριστική Επιχειρηματικότητα Κοινωνική Οικονομία Συνεταιριστική Επιχειρηματικότητα Ενότητα 8: Σωματεία και ιδρύματα Δρ. Ανδρονίκη Καταραχιά Τμήμα Λογιστικής και Χρηματοοικονομικής Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗΣ ΑΝΘΡΩΠΙΝΩΝ ΣΧΕΣΕΩΝ

ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗΣ ΑΝΘΡΩΠΙΝΩΝ ΣΧΕΣΕΩΝ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗΣ ΑΝΘΡΩΠΙΝΩΝ ΣΧΕΣΕΩΝ Αίαντος 3, 15235 Βριλήσσια Τηλ. 210-8063665, 6129290, Fax 210-8062113, e-mail: info@ergastirio.eu Site: www.ergastirio.eu Εισαγωγικό Πρόγραμμα σε Βασικές Έννοιες

Διαβάστε περισσότερα

Εκπαιδευτικό Πρόγραμμα και Πρόγραμμα Εποπτείας στην Λογικοθυμική και Γνωσιακή Συμπεριφορική Ψυχοθεραπεία (RECBT) με Ενήλικες

Εκπαιδευτικό Πρόγραμμα και Πρόγραμμα Εποπτείας στην Λογικοθυμική και Γνωσιακή Συμπεριφορική Ψυχοθεραπεία (RECBT) με Ενήλικες Oδηγός Σπουδών ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑΣ ΚΑΙ ΨΥΧΟΘΕΡΑΠΕΙΑΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ 2016-17 Εκπαιδευτικό Πρόγραμμα και Πρόγραμμα Εποπτείας στην Λογικοθυμική και Γνωσιακή Συμπεριφορική Ψυχοθεραπεία Επωνυμία

Διαβάστε περισσότερα

Δρ. Ευριπιδου Πολυκαρπος Παθολογος-Διαβητολογος C.D.A. College Limassol

Δρ. Ευριπιδου Πολυκαρπος Παθολογος-Διαβητολογος C.D.A. College Limassol Δρ. Ευριπιδου Πολυκαρπος Παθολογος-Διαβητολογος C.D.A. College Limassol ΧΕΙΜΕΡΙΝΟ ΕΞΑΜΗΝΟ 2014 θεμα: Ιστορικη Εξελιξη Αγωγης και Προαγωγης Υγειας. Η προαγωγη υγειας είναι συνδεδεμενη με τις αλλαγες που

Διαβάστε περισσότερα

14 Δυσκολίες μάθησης για την ανάπτυξη των παιδιών, αλλά και της εκπαιδευτικής πραγματικότητας. Έχουν προταθεί διάφορες θεωρίες και αιτιολογίες για τις

14 Δυσκολίες μάθησης για την ανάπτυξη των παιδιών, αλλά και της εκπαιδευτικής πραγματικότητας. Έχουν προταθεί διάφορες θεωρίες και αιτιολογίες για τις ΠΡΟΛΟΓΟΣ Οι δυσκολίες μάθησης των παιδιών συνεχίζουν να απασχολούν όλους όσοι ασχολούνται με την ανάπτυξη των παιδιών και με την εκπαίδευση. Τους εκπαιδευτικούς, οι οποίοι, μέσα στην τάξη τους, βρίσκονται

Διαβάστε περισσότερα

Μεταμοντέρνες Προσεγγίσεις στην Ψυχοθεραπεία

Μεταμοντέρνες Προσεγγίσεις στην Ψυχοθεραπεία Μεταμοντέρνες Προσεγγίσεις στην Ψυχοθεραπεία Ο ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΣ ΦΟΡΕΑΣ ΚΕΝΤΡΟ ΨΥΧΟΘΕΡΑΠΕΙΑΣ ΚΑΙ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ Bienestar Το Κέντρο Bienestar προσφέρει συμβουλευτικές και εκπαιδευτικές υπηρεσίες στη Θεσσαλονίκη.

Διαβάστε περισσότερα

Oδηγός Σπουδών ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑΣ ΚΑΙ ΨΥΧΟΘΕΡΑΠΕΙΑΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ Εκπαίδευση Ομαδικών Αναλυτών

Oδηγός Σπουδών ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑΣ ΚΑΙ ΨΥΧΟΘΕΡΑΠΕΙΑΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ Εκπαίδευση Ομαδικών Αναλυτών Oδηγός Σπουδών ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑΣ ΚΑΙ ΨΥΧΟΘΕΡΑΠΕΙΑΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ 2016-17 Εκπαίδευση Ομαδικών Αναλυτών Επωνυμία και Βασική Περιγραφή Εκπαιδευτικού Προγράμματος Εισαγωγή στην Ομαδική Αναλυτική

Διαβάστε περισσότερα

ΣΑΛΒΑΝΤΟΡ ΜΙΝΟΥΤΣΙΝ Άρθρο του για την οικογενειακή θεραπεία. (2016)

ΣΑΛΒΑΝΤΟΡ ΜΙΝΟΥΤΣΙΝ Άρθρο του για την οικογενειακή θεραπεία. (2016) https://www.hallofpeople.com/gr.php?user=μινούτσιν ΣΑΛΒΑΝΤΟΡ ΜΙΝΟΥΤΣΙΝ Άρθρο του για την οικογενειακή θεραπεία. (2016) Αναδημοσίευση από :psychοlοgynow.gr To κίνημα της οικογενειακής θεραπείας ξεκίνησε

Διαβάστε περισσότερα

ΣΥΚΓΡΙΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΜΟΝΤΕΛΩΝ ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΜΟΥ. Κράτος Πρόνοιας, Δεξιότητες και Εκπαίδευση

ΣΥΚΓΡΙΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΜΟΝΤΕΛΩΝ ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΜΟΥ. Κράτος Πρόνοιας, Δεξιότητες και Εκπαίδευση ΣΥΚΓΡΙΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΜΟΝΤΕΛΩΝ ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΜΟΥ Κράτος Πρόνοιας, Δεξιότητες και Εκπαίδευση Όπως είδαμε, η θεωρία των προνοιακών παραγωγικών συστημάτων (welfare production regimes WPR), συνδέει το μοντέλο καπιταλισμού

Διαβάστε περισσότερα

ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΠΑΙΔΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ

ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΠΑΙΔΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΠΑΙΔΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Για 100 εκατομμύρια παιδιά στον κόσμο, αυτή τη χρονιά δεν χτύπησε το κουδούνι του σχολείου, απλούστατα γιατί δεν πηγαίνουν σχολείο επειδή δουλεύουν, σύμφωνα με εκτιμήσεις

Διαβάστε περισσότερα

η ενημέρωση για τις δράσεις που τυχόν υιοθετήθηκαν μέχρι σήμερα και τα αποτελέσματα που προέκυψαν από αυτές.

η ενημέρωση για τις δράσεις που τυχόν υιοθετήθηκαν μέχρι σήμερα και τα αποτελέσματα που προέκυψαν από αυτές. Με ιδιαίτερη χαρά σας καλωσορίζω στην έδρα της Περιφέρειας Πελοποννήσου. Σας ευχαριστώ θερμά για τη συμμετοχή σας, η οποία πιστεύω ότι είναι ένα ακόμη βήμα στην προσπάθεια που κάνουμε όλοι, για την ανάδειξη

Διαβάστε περισσότερα

Κυρίες και κύριοι καλημέρα Σας ευχαριστώ για την πρόσκληση

Κυρίες και κύριοι καλημέρα Σας ευχαριστώ για την πρόσκληση Κυρίες και κύριοι καλημέρα Σας ευχαριστώ για την πρόσκληση Θα μου επιτρέψετε να ξεκινήσω εικονοκλαστικά αμφισβητώντας λίγο τον ελληνικό τίτλο της σημερινής εκδήλωσης «Ο ρόλος της εκπαίδευσης στην ενίσχυση

Διαβάστε περισσότερα

Οι φαρμακοποιοί στην πρωτοβάθμια φροντίδα

Οι φαρμακοποιοί στην πρωτοβάθμια φροντίδα Οι φαρμακοποιοί στην πρωτοβάθμια φροντίδα Λευτέρης Μαρίνος MSc Φαρμακοποιός ΜSc Φαρμακογνωσία βιοδραστικών προϊόντων Πρόεδρος της Ελληνικής Εταιρείας Εθνοφαρμακολογίας Μέλος της Ελληνικής Εταιρείας Φαρμακευτικής

Διαβάστε περισσότερα

Δελτίο Τύπου 18/11/2014

Δελτίο Τύπου 18/11/2014 Δελτίο Τύπου 18/11/2014 Ο ΟΑΕΔ / EURES και η BBi Communication ανταποκρίνονται στις ανάγκες της Φινλανδίας για απασχόληση στον τομέα της δημόσιας υγείας και περίθαλψης - Έλληνες γιατροί και νοσηλευτές

Διαβάστε περισσότερα

Πολιτισμός και ψυχοπαθολογία

Πολιτισμός και ψυχοπαθολογία Πολιτισμός και ψυχοπαθολογία Ο πολιτισμός ως αιτιολογικός παράγοντας ψυχοπαθολογίας Ερευνητικά δεδομένα DSM-IV-TR Διαπολιτισμική συμβουλευτική και ψυχοθεραπεία Πολιτισμική διακύμανση ψυχικών διαταραχών

Διαβάστε περισσότερα

ΒΑΣΙΚΑ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ

ΒΑΣΙΚΑ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ V PRC «Συνδικαλισμός, συνδικάτα και συνδικαλιστική συμμετοχή στη συγκυρία της οικονομικής κρίσης», ΒΑΣΙΚΑ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ Αντικείμενο της παρούσας έρευνας αποτέλεσε η διερεύνηση του βαθμού συνδικαλιστικής

Διαβάστε περισσότερα

Πέμπτη 29 Ιουνίου 2017

Πέμπτη 29 Ιουνίου 2017 Χαιρετισμός του Προέδρου της Δημοκρατίας κ. Νίκου Αναστασιάδη κατά την τελετή αποφοίτησης του Πανεπιστημίου Κύπρου. Πέμπτη 29 Ιουνίου 2017 Σεβαστές μου πρυτανικές αρχές, Κυρίες και κύριοι. Είναι χαρά και

Διαβάστε περισσότερα

"Μάθηση της επιστήμης του πόνου"

Μάθηση της επιστήμης του πόνου "Μάθηση της επιστήμης του πόνου" Η μάθηση της επιστήμης του πόνου, μπορεί να ανακουφίσει τον πόνο ή ακόμα και να μας κάνει να τον αποφύγουμε, αναφέρουν σε άρθρο τους οι Lorimer Moseley, Professor of Clinical

Διαβάστε περισσότερα

Η ανάπτυξη της Εποικοδομητικής Πρότασης για τη διδασκαλία και τη μάθηση του μαθήματος της Χημείας. Άννα Κουκά

Η ανάπτυξη της Εποικοδομητικής Πρότασης για τη διδασκαλία και τη μάθηση του μαθήματος της Χημείας. Άννα Κουκά Η ανάπτυξη της Εποικοδομητικής Πρότασης για τη διδασκαλία και τη μάθηση του μαθήματος της Χημείας Άννα Κουκά Μοντέλα για τη διδασκαλία της Χημείας Εποικοδομητική πρόταση για τη διδασκαλία «Παραδοσιακή»

Διαβάστε περισσότερα

«Τα Βήματα του Εστερναχ»

«Τα Βήματα του Εστερναχ» «Τα Βήματα του Εστερναχ» Τοποθέτηση του ΔΗΜ.ΓΚΟΥΝΤΟΠΟΥΛΟΥ στη παρουσίαση του βιβλίου ΑΛΕΚΟΥ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ. ΧΑΤΖΗΓΙΑΝΝΕΙΟ-Λάρισα 16/1/2009 Κυρίες και κύριοι. Σε κάθε βιβλίο, μελέτη,διήγημα η ποίημα ο συγγραφέας

Διαβάστε περισσότερα

Ομιλία Δρ. Τάσου Μενελάου με θέμα: Προγράμματα Συνεχιζόμενης Επαγγελματικής Εκπαίδευσης και Κατάρτισης (ΣΕΕΚ) του Υπουργείου Παιδείας και Πολιτισμού

Ομιλία Δρ. Τάσου Μενελάου με θέμα: Προγράμματα Συνεχιζόμενης Επαγγελματικής Εκπαίδευσης και Κατάρτισης (ΣΕΕΚ) του Υπουργείου Παιδείας και Πολιτισμού Ομιλία Δρ. Τάσου Μενελάου με θέμα: Προγράμματα Συνεχιζόμενης Επαγγελματικής Εκπαίδευσης και Κατάρτισης (ΣΕΕΚ) του Υπουργείου Παιδείας και Πολιτισμού Εκλεκτοί προσκεκλημένοι, αγαπητοί σπουδαστές, με ιδιαίτερη

Διαβάστε περισσότερα

ΣΧΟΛΕΙΟ: ΤΑΞΗ: ΘΕΜΑ: ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ: ΣΧ.ΕΤΟΣ:

ΣΧΟΛΕΙΟ: ΤΑΞΗ: ΘΕΜΑ: ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ: ΣΧ.ΕΤΟΣ: [1] ΣΧΟΛΕΙΟ: ΓΕΛ ΜΥΡΙΝΑΣ ΤΑΞΗ: Β ΘΕΜΑ: ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ: ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΚΑΙ ΛΥΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ: ΓΙΑΝΝΗΣ ΕΛΙΣΑΒΕΤ ΓΙΑΝΝΑ ΓΙΩΡΓΟΣ ΣΟΦΙΑ ΣΧ.ΕΤΟΣ: 2012-2013 [2] ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Περίληψη - στόχοι εργασίας

Διαβάστε περισσότερα

Management. Νικόλαος Μυλωνίδης Μάθημα 3 1 24/2/2010

Management. Νικόλαος Μυλωνίδης Μάθημα 3 1 24/2/2010 Management Νικόλαος Μυλωνίδης Μάθημα 3 1 Εισαγωγή Έννοια και Περιεχόμενο του Μάνατζμεντ Ποια είναι τα διοικητικά στελέχη και ποιος ο ρόλος τους στα διάφορα επίπεδα της ιεραρχίας Βάσικες δραστηριότητες

Διαβάστε περισσότερα

Μεταπτυχιακό Δίπλωμα στην Κλινική Εποπτεία με τη μέθοδο της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης

Μεταπτυχιακό Δίπλωμα στην Κλινική Εποπτεία με τη μέθοδο της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης Μεταπτυχιακό Δίπλωμα στην Κλινική Εποπτεία με τη μέθοδο της εξ Ο ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΣ ΦΟΡΕΑΣ To Ινστιτούτο Σχεσιακής & Ομαδικής Ψυχοθεραπείας, ΙΣΟΨ, ιδρύθηκε το 2016 αντικαθιστώντας ονομαστικά το Ινστιτούτο Γνωσιακής

Διαβάστε περισσότερα

ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΝΟΙΚΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ

ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΝΟΙΚΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΝΟΙΚΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ «Το επίπεδο υγείας του ελληνικού πληθυσµού, οι παράγοντες που το επηρεάζουν και ενδεικτικές δράσεις για συνεχή βελτίωσή του» Σοφία Παπαδοπούλου Θεσσαλονίκη, Νοέµβριος 2010

Διαβάστε περισσότερα

1η συνάντηση: Γνωριμία, σπάσιμο πάγου, αυτοπαρουσίαση μελών ομάδας, κανόνες λειτουργίας ομάδας, ονοματοδοσία ομάδας.

1η συνάντηση: Γνωριμία, σπάσιμο πάγου, αυτοπαρουσίαση μελών ομάδας, κανόνες λειτουργίας ομάδας, ονοματοδοσία ομάδας. Από τον Σεπτέμβριο του 2011 συγκροτούνται ομάδες αυτοβοήθειας ψυχικά ασθενών (πχ πάσχοντες από κατάθλιψη, διάφορα είδη σχιζοφρένειας, σχιζοσυναισθηματική διαταραχή, διάφορα είδη διπολικής διαταραχής ή

Διαβάστε περισσότερα

Διεθνείς Οργανισμοί, Ευρωπαϊκή Ένωση και Κοινωνική Πολιτική(510055) Δημουλάς Κων/νος Επ. Καθηγητής Τμήμα Κοινωνικής Πολιτικής Πάντειο Πανεπιστήμιο

Διεθνείς Οργανισμοί, Ευρωπαϊκή Ένωση και Κοινωνική Πολιτική(510055) Δημουλάς Κων/νος Επ. Καθηγητής Τμήμα Κοινωνικής Πολιτικής Πάντειο Πανεπιστήμιο Διεθνείς Οργανισμοί, Ευρωπαϊκή Ένωση και Κοινωνική Πολιτική(510055) Δημουλάς Κων/νος Επ. Καθηγητής Τμήμα Κοινωνικής Πολιτικής Πάντειο Πανεπιστήμιο Η Παγκόσμια Τράπεζα Πρόκειται για τον αδελφό οργανισμό

Διαβάστε περισσότερα

Εκπαιδευτικό Πρόγραμμα Επιστημονικών Σεμιναρίων με θέμα τη σχέση της ψυχολογίας, ψυχοπαθολογίας, συμβουλευτικής με τη διατροφή.

Εκπαιδευτικό Πρόγραμμα Επιστημονικών Σεμιναρίων με θέμα τη σχέση της ψυχολογίας, ψυχοπαθολογίας, συμβουλευτικής με τη διατροφή. Εκπαιδευτικό Πρόγραμμα Επιστημονικών Σεμιναρίων με θέμα τη σχέση της ψυχολογίας, ψυχοπαθολογίας, συμβουλευτικής με τη διατροφή. Φεβρουάριος Ιούνιος 2016 Μύρινα Λήμνου Σκοπός του προγράμματος: Στόχος του

Διαβάστε περισσότερα

ΕΙΣΑΓΩΓΗ. Πρότεινα ένα σωρό πράγματα, πολλά απ αυτά ήδη γνωστά:

ΕΙΣΑΓΩΓΗ. Πρότεινα ένα σωρό πράγματα, πολλά απ αυτά ήδη γνωστά: ΕΙΣΑΓΩΓΗ Από τότε που άρχισα να γράφω για τους άλλους, πάνε τώρα τριάντα και πλέον χρόνια, και ειδικά από τότε που κάποιος αποφάσισε να υποδαυλίσει το θράσος μου δημοσιεύοντας τα γραπτά μου, προσπαθώ να

Διαβάστε περισσότερα

Κοινωνική ένταξη: H άποψη των βιβλιοθηκών

Κοινωνική ένταξη: H άποψη των βιβλιοθηκών Κοινωνική ένταξη: H άποψη των βιβλιοθηκών Κοινωνική ένταξη σελίδα περιεχομένων προς συζήτηση Μπέρμινχαμ, Ηνωμένο Βασίλειο, η πόλη μας και οι υπηρεσίες βιβλιοθήκης Γιατί Κοινωνική Ένταξη; Το πλαίσιο της

Διαβάστε περισσότερα

Πτυχιακή Εργασία: «Η Ψυχιατρική Μεταρρύθμιση στην Ελλάδα» Επιμέλεια Εργασίας: Ταταρίδης Μιχάλης Τουμπουλίδης Ιωάννης

Πτυχιακή Εργασία: «Η Ψυχιατρική Μεταρρύθμιση στην Ελλάδα» Επιμέλεια Εργασίας: Ταταρίδης Μιχάλης Τουμπουλίδης Ιωάννης Πτυχιακή Εργασία: «Η Ψυχιατρική Μεταρρύθμιση στην Ελλάδα» Επιμέλεια Εργασίας: Ταταρίδης Μιχάλης Τουμπουλίδης Ιωάννης Η παρούσα εργασία αποτελεί την Πτυχιακή Εργασία και πραγματοποιήθηκε στα πλαίσια της

Διαβάστε περισσότερα

ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ

ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΚΥΠΡΟΥ ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑTΩΝ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ

Διαβάστε περισσότερα

Oδηγός Σπουδών ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑΣ ΚΑΙ ΨΥΧΟΘΕΡΑΠΕΙΑΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ BSc (Hons) in Psychology Science

Oδηγός Σπουδών ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑΣ ΚΑΙ ΨΥΧΟΘΕΡΑΠΕΙΑΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ BSc (Hons) in Psychology Science Oδηγός Σπουδών ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑΣ ΚΑΙ ΨΥΧΟΘΕΡΑΠΕΙΑΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ 2016-17 BSc (Hons) in Psychology Science Επωνυμία και Βασική Περιγραφή Εκπαιδευτικού Προγράμματος Προπτυχιακό Πρόγραμμα

Διαβάστε περισσότερα

Σχιζοφρένεια. Τι Είναι η Σχιζοφρένεια; Από Τι Προκαλείται η Σχιζοφρένεια; Ποια Είναι Τα Συμπτώματα Της Σχιζοφρένειας;

Σχιζοφρένεια. Τι Είναι η Σχιζοφρένεια; Από Τι Προκαλείται η Σχιζοφρένεια; Ποια Είναι Τα Συμπτώματα Της Σχιζοφρένειας; Σχιζοφρένεια Τι Είναι η Σχιζοφρένεια; Η σχιζοφρένεια, μια πνευματική ασθένεια που προκαλεί διαταραχή στον τρόπο που σκέφτεται το άτομο, επηρεάζει περίπου το 1% του πληθυσμού. Συνήθως ξεκινά από τα τελευταία

Διαβάστε περισσότερα

Το Μανιφέστο των Δικαιωμάτων του Παιδιού

Το Μανιφέστο των Δικαιωμάτων του Παιδιού Το Μανιφέστο των Δικαιωμάτων του Παιδιού Τα παιδιά αποτελούν το μισό του πληθυσμού στις αναπτυσσόμενες χώρες. Περίπου 100 εκατομμύρια παιδιά ζουν μέσα στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Η ζωή των παιδιών σε ολόκληρο

Διαβάστε περισσότερα

ΧΡΟΝΟΣ ΝΟΗΤΙΚΗ ΔΙΕΡΓΑΣΙΑ & ΔΙΑΚΕΚΡΙΜΕΝΗ ΕΠΙΔΟΣΗ

ΧΡΟΝΟΣ ΝΟΗΤΙΚΗ ΔΙΕΡΓΑΣΙΑ & ΔΙΑΚΕΚΡΙΜΕΝΗ ΕΠΙΔΟΣΗ Σελ.1 Μια σύνοψη του Βιβλίου (ΟΠΙΣΘΟΦΥΛΛΟ): Υπάρχει τεράστια διαφορά μεταξύ Νοημοσύνης και Λογικής. Λογική είναι οι γνώσεις και οι εμπειρίες από το παρελθόν. Η Λογική έχει σχέση με το μέρος εκείνο της

Διαβάστε περισσότερα

Μεθοδολογία Έρευνας Κοινωνικών Επιστημών

Μεθοδολογία Έρευνας Κοινωνικών Επιστημών Μεθοδολογία Έρευνας Κοινωνικών Επιστημών Dr. Anthony Montgomery Επίκουρος Καθηγητής Εκπαιδευτικής & Κοινωνικής Πολιτικής antmont@uom.gr Ποιός είναι ο σκοπός του μαθήματος μας? Στο τέλος του σημερινού μαθήματος,

Διαβάστε περισσότερα

ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΟΜΟΣΠΟΝΔΙΑ ΣΥΛΛΟΓΩΝ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΩΝ ΨΥΧΟΛΟΓΩΝ (E.F.P.P.A.)

ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΟΜΟΣΠΟΝΔΙΑ ΣΥΛΛΟΓΩΝ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΩΝ ΨΥΧΟΛΟΓΩΝ (E.F.P.P.A.) ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΟΜΟΣΠΟΝΔΙΑ ΣΥΛΛΟΓΩΝ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΩΝ ΨΥΧΟΛΟΓΩΝ (E.F.P.P.A.) ΜΕΤΑ-ΚΩΔΙΚΑΣ ΗΘΙΚΗΣ 1. Προοίμιο Οι ψυχολόγοι αναπτύσσουν ένα έγκυρο και αξιόπιστο σύνολο γνώσεων βασισμένων στην έρευνα και εφαρμόζουν

Διαβάστε περισσότερα

Σεµινάριο: «θεσµοί κοινωνικής ευθύνης & κοινωνική αλληλεγγύη» Εργασία: «Παρουσίαση της οργάνωσης: Γιατροί χωρίς σύνορα (MSF)»

Σεµινάριο: «θεσµοί κοινωνικής ευθύνης & κοινωνική αλληλεγγύη» Εργασία: «Παρουσίαση της οργάνωσης: Γιατροί χωρίς σύνορα (MSF)» Σεµινάριο: «θεσµοί κοινωνικής ευθύνης & κοινωνική αλληλεγγύη» Εργασία: «Παρουσίαση της οργάνωσης: Γιατροί χωρίς σύνορα (MSF)» Παρουσίαση: Φίκα Ιλιάς Κωνσταντίνα Η ονοµασία της οργάνωσης Οι Γιατροί Χωρίς

Διαβάστε περισσότερα

Μεταπτυχιακό στην Εφαρμοσμένη Θετική Ψυχολογία και Ψυχολογία Coaching

Μεταπτυχιακό στην Εφαρμοσμένη Θετική Ψυχολογία και Ψυχολογία Coaching Θετική Ψυχολογία και Ψυχολογία Ο ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΣ ΦΟΡΕΑΣ Το Μητροπολιτικό Κολλέγιο με ιστορία 35 ετών, πρωτοπορεί από το 1982 στην ιδιωτική τριτοβάθμια εκπαίδευση. Είναι το μοναδικό Κολλέγιο στην Ελλάδα μέλος

Διαβάστε περισσότερα

κατεύθυνση της εξάλειψης εθνοκεντρικών και άλλων αρνητικών στοιχείων που υπάρχουν στην ελληνική εκπαίδευση έτσι ώστε η εκπαίδευση να λαμβάνει υπόψη

κατεύθυνση της εξάλειψης εθνοκεντρικών και άλλων αρνητικών στοιχείων που υπάρχουν στην ελληνική εκπαίδευση έτσι ώστε η εκπαίδευση να λαμβάνει υπόψη ΕΙΣΑΓΩΓΗ Είναι γνωστό ότι, παραδοσιακά, όπως άλλα εκπαιδευτικά συστήματα έτσι και το ελληνικό στόχευαν στην καλλιέργεια και ενδυνάμωση της εθνοπολιτιστικής ταυτότητας. Αυτό κρίνεται θετικό, στο βαθμό που

Διαβάστε περισσότερα

Συνεντεύξεις «πρόσωπο με πρόσωπο (face to face). Κοινές ερωτήσεις για όλους τους συμμετέχοντες.

Συνεντεύξεις «πρόσωπο με πρόσωπο (face to face). Κοινές ερωτήσεις για όλους τους συμμετέχοντες. Κεντρικά ερωτήματα: Ποιες είναι οι διαστάσεις της συζήτησης για την κρίση στο Δημόσιο Διάλογο; Ήταν η υιοθέτηση του πακέτου διάσωσης για την Ελλάδα και η ένταξη της Ελλάδας στο μηχανισμό στήριξης μονόδρομος

Διαβάστε περισσότερα

Θεμελιώδεις Αρχές Επιστήμης και Μέθοδοι Έρευνας

Θεμελιώδεις Αρχές Επιστήμης και Μέθοδοι Έρευνας Θεμελιώδεις Αρχές Επιστήμης και Μέθοδοι Έρευνας Dr. Anthony Montgomery Επίκουρος Καθηγητής Εκπαιδευτικής & Κοινωνικής Πολιτικής antmont@uom.gr Θεμελιώδεις Αρχές Επιστήμης και Μέθοδοι Έρευνας Αυτό το μάθημα

Διαβάστε περισσότερα

Βασικό Εκπαιδευτικό Πρόγραμμα στην Ψυχοδυναμική Κλινική Πρακτική

Βασικό Εκπαιδευτικό Πρόγραμμα στην Ψυχοδυναμική Κλινική Πρακτική Βασικό Εκπαιδευτικό Πρόγραμμα στην Ψυχοδυναμική Ο ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΣ ΦΟΡΕΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ ΨΥΧΟΘΕΡΑΠΕΙΑΣ & ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΣΤΗΝ ΟΜΑΔΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ - HOPEinGA Hellenic Organisation of Psychotherapy and Education

Διαβάστε περισσότερα

Μελέτη, σχεδιασμός και υλοποίηση δράσεων περιγεννητικής ψυχικής υγείας

Μελέτη, σχεδιασμός και υλοποίηση δράσεων περιγεννητικής ψυχικής υγείας Μελέτη, σχεδιασμός και υλοποίηση δράσεων περιγεννητικής ψυχικής υγείας Βασίλης Δάγλας Διευθυντής ΑμΚΕ ΦΑΙΝΑΡΕΤΗ 5 η Ημερίδα «Βήματα Ασθενών» Ινστιτούτο Παστέρ Ποια είναι η Φαιναρέτη Η Αστική μη Κερδοσκοπική

Διαβάστε περισσότερα

ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ ΚΩΔΙΚΟΠΟΙΗΣΗ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΟΣ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΟΣ ΣΥΝΑΦΕΙΣ ΕΙΔΙΚΟΤΗΤΕΣ ΚΑΙ ΤΜΗΜΑΤΑ ΤΕΙ ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤΟ ΔΗΜΟΣΙΟ ΤΟΜΕΑ

ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ ΚΩΔΙΚΟΠΟΙΗΣΗ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΟΣ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΟΣ ΣΥΝΑΦΕΙΣ ΕΙΔΙΚΟΤΗΤΕΣ ΚΑΙ ΤΜΗΜΑΤΑ ΤΕΙ ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤΟ ΔΗΜΟΣΙΟ ΤΟΜΕΑ ΚΩΔΙΚΟΠΟΙΗΣΗ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΟΣ ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ 3330 ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΟΣ Οι πτυχιούχοι του Τμήματος κατέχουν τις απαραίτητες επιστημονικές γνώσεις και δεξιότητες στην εφαρμογή μεθόδων που τους δίνουν τη

Διαβάστε περισσότερα

«Φυσική Αγωγή στο δημοτικό σχολείο. Πως βλέπουν το μάθημα οι μαθητές του σχολείου.»

«Φυσική Αγωγή στο δημοτικό σχολείο. Πως βλέπουν το μάθημα οι μαθητές του σχολείου.» «Φυσική Αγωγή στο δημοτικό σχολείο. Πως βλέπουν το μάθημα οι μαθητές του σχολείου.» «Ποιο είναι το αγαπημένο σου μάθημα;» Μία κλασσική ερώτηση για κάθε παιδί οποιασδήποτε βαθμίδας της εκπαίδευσης. Ακόμα

Διαβάστε περισσότερα

«Το κοινωνικό στίγµα της ψυχικής ασθένειας»

«Το κοινωνικό στίγµα της ψυχικής ασθένειας» «Το κοινωνικό στίγµα της ψυχικής ασθένειας» Mαρίνα Οικονόµου-Λαλιώτη Επικ. Καθηγήτρια Ψυχιατρικής Επιστηµονικά Υπεύθυνη του Προγράµµατος «αντι-στίγµα» ΕΠΙΨΥ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΨΥΧΙΚΗΣ

Διαβάστε περισσότερα

Oδηγός Σπουδών ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑΣ ΚΑΙ ΨΥΧΟΘΕΡΑΠΕΙΑΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

Oδηγός Σπουδών ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑΣ ΚΑΙ ΨΥΧΟΘΕΡΑΠΕΙΑΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ Oδηγός Σπουδών ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑΣ ΚΑΙ ΨΥΧΟΘΕΡΑΠΕΙΑΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ 2016-17 Εκπαιδευτικό Πρόγραμμα και Πρόγραμμα Εποπτείας στην Λογικοθυμική και Γνωσιακή Συμπεριφορική Ψυχοθεραπεία (RECBT)

Διαβάστε περισσότερα

ΟΜΙΛΙΑ ΗΜΕΡΙΔΑΣ κ. Α/ΓΕΕΘΑ. Οι Ένοπλες Δυνάμεις ως Πυλώνας Ανάπτυξης της Οικονομίας

ΟΜΙΛΙΑ ΗΜΕΡΙΔΑΣ κ. Α/ΓΕΕΘΑ. Οι Ένοπλες Δυνάμεις ως Πυλώνας Ανάπτυξης της Οικονομίας ΟΜΙΛΙΑ ΗΜΕΡΙΔΑΣ κ. Α/ΓΕΕΘΑ Οι Ένοπλες Δυνάμεις ως Πυλώνας Ανάπτυξης της Οικονομίας 18 ΙΟΥΝΙΟΥ 2015 Κύριε Πρύτανη, Αγαπητοί Συνάδελφοι Κυρίες και Κύριοι, Αγαπητοί μαθητές και μαθήτριες των Παραγωγικών Σχολών

Διαβάστε περισσότερα

ΠΡΟΚΗΡΥΞΗ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ «ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ ΕΠΙΣΤΗΜΗ» ΤΟΥ ΤΟΜΕΑ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗΣ ΓΙΑ ΤΟ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΟ ΕΤΟΣ

ΠΡΟΚΗΡΥΞΗ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ «ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ ΕΠΙΣΤΗΜΗ» ΤΟΥ ΤΟΜΕΑ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗΣ ΓΙΑ ΤΟ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΟ ΕΤΟΣ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΤΜΗΜΑ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗΣ ΤΟΜΕΑΣ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗΣ ΠΡΟΚΗΡΥΞΗ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ «ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ ΕΠΙΣΤΗΜΗ» ΤΟΥ ΤΟΜΕΑ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗΣ ΓΙΑ ΤΟ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΟ

Διαβάστε περισσότερα

ΩΡΑ ΓΙΑ ΚΙΝΟΥΜΕΝΑ ΣΧΕΔΙΑ ΕΠΙΡΡΟΗ ΚΙΝΟΥΜΕΝΩΝ ΣΧΕΔΙΩΝ ΣΤΗ ΠΑΙΔΙΚΗ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ

ΩΡΑ ΓΙΑ ΚΙΝΟΥΜΕΝΑ ΣΧΕΔΙΑ ΕΠΙΡΡΟΗ ΚΙΝΟΥΜΕΝΩΝ ΣΧΕΔΙΩΝ ΣΤΗ ΠΑΙΔΙΚΗ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ 9 ο ΓΕΛ Πατρών ΩΡΑ ΓΙΑ ΚΙΝΟΥΜΕΝΑ ΣΧΕΔΙΑ ΕΠΙΡΡΟΗ ΚΙΝΟΥΜΕΝΩΝ ΣΧΕΔΙΩΝ ΣΤΗ ΠΑΙΔΙΚΗ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ ΚΑΡΑΚΙΤΣΟΥ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΚΟΛΙΑΒΡΑ ΦΩΤΕΙΝΗ ΚΥΡΙΑΚΟΠΟΥΛΟΥ ΦΩΤΕΙΝΗ ΣΥΛΑΙΔΟΥ ΑΝΑΣΤΑΣΙΑ ΟΜΑΔΑ: Tom&Jerry Υπεύθυνοι καθηγητές:

Διαβάστε περισσότερα

Εκπαίδευση στην Υπαρξιακή προσέγγιση στην Ψυχοθεραπεία και την Συμβουλευτική

Εκπαίδευση στην Υπαρξιακή προσέγγιση στην Ψυχοθεραπεία και την Συμβουλευτική Oδηγός Σπουδών ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑΣ ΚΑΙ ΨΥΧΟΘΕΡΑΠΕΙΑΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ 2016-17 Εκπαίδευση στην Υπαρξιακή προσέγγιση στην Ψυχοθεραπεία και την Συμβουλευτική Επωνυμία και Βασική Περιγραφή Εκπαιδευτικού

Διαβάστε περισσότερα

Μαρία Μητροσύλη.

Μαρία Μητροσύλη. Μαρία Μητροσύλη Αναπλ. Καθηγήτρια Παν/μιου Δυτικής Αττικής Πρόεδρος Ειδικής Επιτροπής Ελέγχου Προστασίας των Δικαιωμάτων των Ατόμων με Ψυχικές Διαταραχές mariamitrossili@gmail.com 1 Στη χώρα μας, το πέρασμα

Διαβάστε περισσότερα

Η ΝΟΗΤΙΚΗ ΔΙΕΡΓΑΣΙΑ: Η Σχετικότητα και ο Χρονισμός της Πληροφορίας Σελ. 1

Η ΝΟΗΤΙΚΗ ΔΙΕΡΓΑΣΙΑ: Η Σχετικότητα και ο Χρονισμός της Πληροφορίας Σελ. 1 Η ΝΟΗΤΙΚΗ ΔΙΕΡΓΑΣΙΑ: Η Σχετικότητα και ο Χρονισμός της Πληροφορίας Σελ. 1 Μια σύνοψη του Βιβλίου (ΟΠΙΣΘΟΦΥΛΛΟ): Η πλειοψηφία θεωρεί πως η Νόηση είναι μια διεργασία που συμβαίνει στον ανθρώπινο εγκέφαλο.

Διαβάστε περισσότερα

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ. Τηλέφωνα επικοινωνίας : 2421083930, 6908664695, 6982501266

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ. Τηλέφωνα επικοινωνίας : 2421083930, 6908664695, 6982501266 ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ ΠΡΟΣΩΠΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ Όνομα : Λέκκα Στυλιανή Ημερομηνία γέννησης : 24/6/1976 Τόπος γέννησης : Οικογενειακή κατάσταση : Βόλος έγγαμη Τέκνα: 2 Διεύθυνση κατοικίας Αναγνωστοπούλου 30β, Βόλος

Διαβάστε περισσότερα

ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΚΑΙ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΔΙΑ ΒΙΟΥ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ: Η ΔΙΑΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΑΝΙΣΟΤΗΤΩΝ

ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΚΑΙ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΔΙΑ ΒΙΟΥ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ: Η ΔΙΑΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΑΝΙΣΟΤΗΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΚΑΙ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΔΙΑ ΒΙΟΥ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ: Η ΔΙΑΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΑΝΙΣΟΤΗΤΩΝ Ο ρόλος της Δια βίου Μάθησης στην καταπολέμηση των εκπαιδευτικών και κοινωνικών ανισοτήτων. Τοζήτηματωνκοινωνικώνανισοτήτωνστηνεκπαίδευσηαποτελείένα

Διαβάστε περισσότερα

Ευκαιρίες Στελέχωσης & Ανάπτυξης στον Όμιλο ΟΤΕ

Ευκαιρίες Στελέχωσης & Ανάπτυξης στον Όμιλο ΟΤΕ Ευκαιρίες Στελέχωσης & Ανάπτυξης στον Όμιλο ΟΤΕ Μαϊος 2015 Νταίζη Θεοδώρου Recruitment & HR Development Senior Manager OTE COSMOTE Human Resources Division 1 Προφίλ εταιρείας Όμιλος OTE Ο μεγαλύτερος τηλεπικοινωνιακός

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: Νάκου Αλεξάνδρα Εισαγωγή στις Επιστήμες της Αγωγής Ο όρος ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ ΤΗΣ ΑΓΩΓΗΣ δημιουργεί μία αίσθηση ασάφειας αφού επιδέχεται πολλές εξηγήσεις. Υπάρχει συνεχής διάλογος και προβληματισμός ακόμα

Διαβάστε περισσότερα

Ιδρύοντας έναν συνεταιρισμό. Θεωρητικές Σημειώσεις 2. Εγχειρίδιο Συνεργατικού Εργαστηρίου

Ιδρύοντας έναν συνεταιρισμό. Θεωρητικές Σημειώσεις 2. Εγχειρίδιο Συνεργατικού Εργαστηρίου Ιδρύοντας έναν συνεταιρισμό Εγχειρίδιο Συνεργατικού Εργαστηρίου Πάνω από 1 δισεκατομμύριο άνθρωποι σε όλο τον κόσμο είναι μέλη συνεταιρισμών Οι συνεταιριστικές επιχειρήσεις, παρέχουν πάνω από 100.000.000

Διαβάστε περισσότερα

ΣΎΣΤΗΜΑ ΠΟΙΌΤΗΤΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΉ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΉ ΣΕ ΕΠΙΖΏΝΤΕΣ ΚΑΡΚΊΝΟΥ ΤΗΣ ΠΑΙΔΙΚΉΣ ΗΛΙΚΊΑΣ

ΣΎΣΤΗΜΑ ΠΟΙΌΤΗΤΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΉ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΉ ΣΕ ΕΠΙΖΏΝΤΕΣ ΚΑΡΚΊΝΟΥ ΤΗΣ ΠΑΙΔΙΚΉΣ ΗΛΙΚΊΑΣ ΣΎΣΤΗΜΑ ΠΟΙΌΤΗΤΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΉ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΉ ΣΕ ΕΠΙΖΏΝΤΕΣ ΚΑΡΚΊΝΟΥ ΤΗΣ ΠΑΙΔΙΚΉΣ ΗΛΙΚΊΑΣ 2 (2014-1-BG01-KA204-001721) Το σχέδιο έχει χρηματοδοτηθεί από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Το έγγραφο αντιπροσωπεύει

Διαβάστε περισσότερα

Κοινωνιολογία του Πολιτισμού

Κοινωνιολογία του Πολιτισμού Παιδαγωγικό Τμήμα Νηπιαγωγών Κοινωνιολογία του Πολιτισμού Ενότητα 3: Η εθνολογική θεώρηση Επίκ. Καθηγητής: Νίκος Φωτόπουλος e-mail: nfotopoulos@uowm.gr Τηλ. Επικοινωνίας: 23850-55150 Παιδαγωγικό Τμήμα

Διαβάστε περισσότερα

Ι. Πανάρετος.: Καλησπέρα κυρία Γουδέλη, καλησπέρα κύριε Ρουμπάνη.

Ι. Πανάρετος.: Καλησπέρα κυρία Γουδέλη, καλησπέρα κύριε Ρουμπάνη. (Συνέντευξη του Ι. Πανάρετου στην Νίνα Γουδέλη και τον Γρηγόρη Ρουμπάνη για τα θέματα της Παιδείας (Μήπως ζούμε σ άλλη χώρα;, ραδιοφωνικός σταθμός Αθήνα, 9.84) Ν. Γουδέλη: Καλησπέρα κύριε Πανάρετε. Γ.

Διαβάστε περισσότερα

Ο Ρόλος του Κριτικού Στοχασμού στη Μάθηση και Εκπαίδευση Ενηλίκων

Ο Ρόλος του Κριτικού Στοχασμού στη Μάθηση και Εκπαίδευση Ενηλίκων ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Ο Ρόλος του Κριτικού Στοχασμού στη Μάθηση και Εκπαίδευση Ενηλίκων Ενότητα 9: Φραγμοί στην Κριτικο-στοχαστική Πρακτική Γιώργος Κ. Ζαρίφης

Διαβάστε περισσότερα

Oπου υπάρχουν άνθρωποι

Oπου υπάρχουν άνθρωποι Oπου υπάρχουν άνθρωποι Η Ταυτότητα Η ACT4 PEOPLE αποτελεί μια νέα Ελληνική Μη Κυβερνητική οργάνωση που παρέχει ανθρωπιστική βοήθεια σε όλους εκείνους «που δεν έχουν δικαίωμα στη Ζωή» όποιοι και αν είναι

Διαβάστε περισσότερα

Σχολείο για Παιδιά με Δικαιώματα ΛΗΔΑ ΚΟΥΡΣΟΥΜΠΑ ΕΠΙΤΡΟΠΟΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΤΩΝ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΤΟΥ ΠΑΙΔΙΟΥ

Σχολείο για Παιδιά με Δικαιώματα ΛΗΔΑ ΚΟΥΡΣΟΥΜΠΑ ΕΠΙΤΡΟΠΟΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΤΩΝ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΤΟΥ ΠΑΙΔΙΟΥ Σχολείο για Παιδιά με Δικαιώματα ΛΗΔΑ ΚΟΥΡΣΟΥΜΠΑ ΕΠΙΤΡΟΠΟΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΤΩΝ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΤΟΥ ΠΑΙΔΙΟΥ 1 «Ανθρώπινο σχολείο» χαρακτηρίζεται το σχολείο στο οποίο κανένα παιδί δεν αποκλείεται, δεν περιθωριοποιείται,

Διαβάστε περισσότερα

Η Καλλιτεχνική Αγωγή στην Εκπαίδευση Ιστορική διαδρομή

Η Καλλιτεχνική Αγωγή στην Εκπαίδευση Ιστορική διαδρομή Η Καλλιτεχνική Αγωγή στην Εκπαίδευση Ιστορική διαδρομή Επιμορφωτικό Σεμινάριο για εκπαιδευτικούς 1 ης & 2 ης Εκπ. Περιφ. Καβάλας Δρ. Δρ. Θανάσης Διαλεκτόπουλος Η ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ - ΙΣΤΟΡΙΚΗ

Διαβάστε περισσότερα

Οι Υπηρεσίες Υγείας σε Περιβάλλον Κρίσης

Οι Υπηρεσίες Υγείας σε Περιβάλλον Κρίσης Οι Υπηρεσίες Υγείας σε Περιβάλλον Κρίσης Στέλιος Δημητρακόπουλος Υποδιοικητής 7 ης Υγειονομικής Περιφέρειας Κρήτης «Αποτελέσματα συνοδευτικών δράσεων ψυχοκοινωνικής στήριξης των ωφελούμενων ΤΕΒΑ και συζήτηση

Διαβάστε περισσότερα

Ολοκληρωμένα Δίκτυα παροχής υπηρεσιών υγείας και κοινωνικής φροντίδας στην ΠΦΥ"

Ολοκληρωμένα Δίκτυα παροχής υπηρεσιών υγείας και κοινωνικής φροντίδας στην ΠΦΥ Ολοκληρωμένα Δίκτυα παροχής υπηρεσιών υγείας και κοινωνικής φροντίδας στην ΠΦΥ" ΤΖΙΑΛΛΑΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ Rn, PhD, MSc, NFESC Πρόεδρος Εθνικού Συμβουλίου Ανάπτυξης Νοσηλευτικής (ΕΣΑΝ), Μέλος Συντονιστικής Επιτροπής

Διαβάστε περισσότερα

5.1 Βιβλιοθήκη Αποτίμηση Προτάσεις

5.1 Βιβλιοθήκη Αποτίμηση Προτάσεις 5.1 Βιβλιοθήκη 5.1.1. Αποτίμηση Το Πανεπιστήμιο διαθέτει κεντρική βιβλιοθήκη για τα βιβλία του και τα περιοδικά του. Η Βιβλιοθήκη των Περιοδικών διατηρείται πολύ καλά και έχει μία καλή κάλυψη. Η προσθήκη

Διαβάστε περισσότερα

Προαγωγή Υγείας Πρόληψη Νόσου Ιατρική κοινότητας

Προαγωγή Υγείας Πρόληψη Νόσου Ιατρική κοινότητας Προαγωγή Υγείας Πρόληψη Νόσου Ιατρική κοινότητας Εισαγωγή στην προαγωγή υγείας Δήμητρα Τριανταφύλλου Σχολή Επιστημών Υγείας Τμήμα Ιατρικής Υγεία Παραδοσιακός Προσδιορισμός «Η υγεία είναι η απουσία της

Διαβάστε περισσότερα

11/19/13. Ράλλης Γκέκας. Διευθύνων Σύμβουλος Ε.Ε.Τ.Α.Α. A.E.

11/19/13. Ράλλης Γκέκας. Διευθύνων Σύμβουλος Ε.Ε.Τ.Α.Α. A.E. Ράλλης Γκέκας Διευθύνων Σύμβουλος Ε.Ε.Τ.Α.Α. A.E. 1 100 100 100 100 100 100 Ε.Ε. Ελλάδα 90 80 70 93 94 87 79 75 60 50 40 30 20 10 0 2008 2009 2010 2011 2012 Ε.Ε. Ελλάδα 30 27.4 25 24.2 20 17.7 15 10 8.3

Διαβάστε περισσότερα

Oδηγός Σπουδών ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑΣ ΚΑΙ ΨΥΧΟΘΕΡΑΠΕΙΑΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ Master's in Counselling Psychology

Oδηγός Σπουδών ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑΣ ΚΑΙ ΨΥΧΟΘΕΡΑΠΕΙΑΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ Master's in Counselling Psychology Oδηγός Σπουδών ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑΣ ΚΑΙ ΨΥΧΟΘΕΡΑΠΕΙΑΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ 2016-17 Master's in Counselling Psychology Επωνυμία και Βασική Περιγραφή Εκπαιδευτικού Προγράμματος Οι τίτλοι σπουδών Master

Διαβάστε περισσότερα

Είναι το Life Coaching για εσένα;

Είναι το Life Coaching για εσένα; Τι είναι το life coaching; Είναι το Life Coaching για εσένα; Το life coaching, όπως αναγράφεται στην ιστοσελίδα της International Coach Federation, και σε δική μου μετάφραση, είναι η διαδικασία μέσα από

Διαβάστε περισσότερα

Πρόγραμμα_SPA. Πρόληψη άγχους στους Εκπαιδευτικούς οργανισμούς

Πρόγραμμα_SPA. Πρόληψη άγχους στους Εκπαιδευτικούς οργανισμούς Πρόγραμμα: Πρόληψη άγχους στους Εκπαιδευτικούς οργανισμούς 1. Εισαγωγή 1.1. Γενική εισαγωγή στο εργασιακό άγχος Η φύση της εργασιακής ζωής έχει αλλάξει σημαντικά κατά τη διάρκεια των τελευταίων δεκαετιών.

Διαβάστε περισσότερα

Ράλλης Γκέκας. Διευθύνων Σύμβουλος Ε.Ε.Τ.Α.Α. A.E.

Ράλλης Γκέκας. Διευθύνων Σύμβουλος Ε.Ε.Τ.Α.Α. A.E. Ράλλης Γκέκας Διευθύνων Σύμβουλος Ε.Ε.Τ.Α.Α. A.E. 100 100 100 100 100 100 Ε.Ε. Ελλάδα 90 80 70 93 94 87 79 75 60 50 40 30 20 10 0 2008 2009 2010 2011 2012 Πηγή: Eurostat Ε.Ε. Ελλάδα 30 25 24,2 27,4 20

Διαβάστε περισσότερα

Ε.202-2: ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΟ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ

Ε.202-2: ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΟ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ ΚΩΔΙΚΟΣ: Ε.202-2 ΕΝΤΥΠΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ ΕΝΤΥΠΟ: ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΟ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ ΕΚΔΟΤΗΣ: ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΣΥΝΤΑΞΗΣ ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΟΥ Ε.202-2: ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΟ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ A ΜΕΡΟΣ 1. ΓΕΝΙΚΑ ΚΩΔΙΚΟΣ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ: Υ ΕΞΑΜΗΝΟ: Β ΜΑΘΗΜΑ:

Διαβάστε περισσότερα

Η Ψυχική υγεία του παιδιού και ο ρόλος του ευρύτερου περιβάλλοντος

Η Ψυχική υγεία του παιδιού και ο ρόλος του ευρύτερου περιβάλλοντος Η Ψυχική υγεία του παιδιού και ο ρόλος του ευρύτερου περιβάλλοντος Κάθε παιδί έχει το δικαίωμα να ζει και να μεγαλώνει σ ένα υγιές περιβάλλον, το οποίο θα διασφαλίζει και θα προάγει την σωματική και ψυχική

Διαβάστε περισσότερα

Ομιλία Δημάρχου Αμαρουσίου Γιώργου Πατούλη Έναρξη λειτουργίας Γραφείου Ενημέρωσης ΑΜΕΑ

Ομιλία Δημάρχου Αμαρουσίου Γιώργου Πατούλη Έναρξη λειτουργίας Γραφείου Ενημέρωσης ΑΜΕΑ Ομιλία Δημάρχου Αμαρουσίου Γιώργου Πατούλη Έναρξη λειτουργίας Γραφείου Ενημέρωσης ΑΜΕΑ Κυρίες και κύριοι Αγαπητοί εργαζόμενοι Φίλες και φίλοι Θέλω να σας ευχαριστήσω για την παρουσία σας σήμερα εδώ, στο

Διαβάστε περισσότερα

ΔΗΜΗΤΡΗΣ Κ. ΜΠΟΤΣΑΚΗΣ, Φυσικός, PhD ΣΧΟΛΙΚΟΣ ΣΥΜΒΟΥΛΟΣ ΦΥΣΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ Π.Δ.Ε. ΒΟΡΕΙΟΥ ΑΙΓΑΙΟΥ

ΔΗΜΗΤΡΗΣ Κ. ΜΠΟΤΣΑΚΗΣ, Φυσικός, PhD ΣΧΟΛΙΚΟΣ ΣΥΜΒΟΥΛΟΣ ΦΥΣΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ Π.Δ.Ε. ΒΟΡΕΙΟΥ ΑΙΓΑΙΟΥ η ΜΙΚΡΟΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ως ΕΡΓΑΛΕΙΟ του ΣΥΓΧΡΟΝΟΥ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ ΔΗΜΗΤΡΗΣ Κ. ΜΠΟΤΣΑΚΗΣ, Φυσικός, PhD ΣΧΟΛΙΚΟΣ ΣΥΜΒΟΥΛΟΣ ΦΥΣΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ Π.Δ.Ε. ΒΟΡΕΙΟΥ ΑΙΓΑΙΟΥ η μικροδιδασκαλία, είναι μια: μικρογραφία μαθήματος,

Διαβάστε περισσότερα

THE ECONOMIST ΟΜΙΛΙΑ

THE ECONOMIST ΟΜΙΛΙΑ THE ECONOMIST ΟΜΙΛΙΑ GEORGIOS KATROUGALOS MINISTER OF LABOUR, SOCIAL INSURANCE AND SOCIAL SOLIDARITY, GREECE TO THE 20 th ROUNDTABLE WITH THE GOVERNMENT OF GREECE EUROPE: SHAKEN AND STIRRED? GREECE: A

Διαβάστε περισσότερα