ΕΛΕΝΗ ΜΟΥΡ ΟΥΚΟΥΤΑ ΣΧΟΛΙΚΗ ΣΥΜΒΟΥΛΟΣ ΦΙΛΟΛΟΓΩΝ ΘΕΜΑΤΑ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΩΝ

Transcript

1 ΕΛΕΝΗ ΜΟΥΡ ΟΥΚΟΥΤΑ ΣΧΟΛΙΚΗ ΣΥΜΒΟΥΛΟΣ ΦΙΛΟΛΟΓΩΝ ΘΕΜΑΤΑ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΩΝ ΣΧΟΛΙΚΗΣ ΤΑΞΗΣ Στη σημερινή κοινωνία, η οποία χαρακτηρίζεται από πολυγλωσσία και ποικιλομορφία σε δομές και συστήματα καθώς και ραγδαίες τεχνολογικές εξελίξεις, η εκπαίδευση καθίσταται θεμελιώδης παράγοντας οικονομικής, κοινωνικής και πολιτισμικής ανάπτυξης. Οι εκπαιδευτικοί, ως κύριοι συντελεστές της εκπαιδευτικής διαδικασίας, καλούνται να επαναπροσδιορίσουν τις στάσεις και τις απόψεις τους σχετικά με το ρόλο τους στο σχολείο, τη διδακτική πράξη και την αποτελεσματική μάθηση με απώτερο σκοπό τη βελτίωση της ποιότητας της εκπαίδευσης. Το εκπαιδευτικό έργο έχει αυξημένες απαιτήσεις, οι οποίες έχουν ποικίλες μορφές και συνδέονται τόσο με τη σχολική τάξη όσο και το άμεσο κοινωνικό της περιβάλλον. Ο εκπαιδευτικός, εκτός από την άρτια κατοχή του γνωστικού του αντικειμένου, καθίσταται αναγκαίο σήμερα να γνωρίζει εκτός από παιδαγωγικά και ψυχολογία, οργάνωση και διοίκηση ομάδων. Στην παρούσα εισήγηση το ενδιαφέρον μας θα επικεντρωθεί σε δυο τομείς που θεωρούνται σημαντικοί για τη διαχείριση προβλημάτων σχολικής τάξης. 1) Διαχείριση ιδιαιτεροτήτων μαθητών με μαθησιακές δυσκολίες - δυσλεξία 2) Προβλήματα συμπεριφοράς με έμφαση στη διαχείριση της επιθετικότητας στο σχολικό περιβάλλον. Μουρδουκούτα Ελένη Σ.Σ ΠΕ02 1

2 Και τίθενται τα ερωτήματα : Οι εκπαιδευτικοί, αφού εντοπίσουν τα προβλήματα που παρουσιάζονται στη σχολική τάξη και τα οποία εμποδίζουν την ομαλή λειτουργία της, είναι σε θέση πάντα να τα επιλύουν; Οσον αφορά τις μαθησιακές δυσκολίες, διαθέτουν τις απαραίτητες γνώσεις, ώστε να μπορούν να αναγνωρίζουν τις αιτίες και τους τρόπους εκδήλωσής τους; Μπορούν να αντιμετωπίζουν θέματα ειδικών προβλημάτων που απαιτεί η σχολική τάξη πέρα από το επίπεδο της πρόληψης και της διάγνωσης; Μαθησιακές Δυσκολίες Δυσλεξία Στην εποχή μας γνωρίζουμε πολύ περισσότερα για τη δυσλεξία απ ό,τι στο παρελθόν. Όμως, παρ όλα αυτά, υπάρχει ακόμη σύγχυση μεταξύ των όρων: δυσλεξία και μαθησιακές δυσκολίες. Οι όροι δυσλεξία και μαθησιακές δυσκολίες δεν είναι ταυτόσημοι. Η δυσλεξία αποτελεί μια ξεχωριστή μαθησιακή δυσκολία. Ο όρος «μαθησιακές δυσκολίες» είναι πολύ πιο ευρύς όρος ομπρέλα, ο οποίος περιλαμβάνει μια σειρά από εξελικτικές διαταραχές, όπως η δυσαριθμησία, η δυσπραξία, ο δυσγραμματισμός, συμπεριλαμβανομένης και της δυσλεξίας. Είναι ένας γενικός όρος, ο οποίος έχει χρησιμοποιηθεί διεθνώς, τόσο σε ερευνητικό όσο και κλινικό επίπεδο, για να αναφερθεί σε μια ομάδα από ετερογενείς διαταραχές, οι οποίες εκδηλώνονται με σημαντικές δυσκολίες στην εκμάθηση και χρήση της προφορικής κατανόησης, ομιλίας, ανάγνωσης, γραφής, λογικής σκέψης και μαθηματικών ικανοτήτων. Οι μαθησιακές δυσκολίες μπορεί να συνυπάρχουν με άλλες διαταραχές (όπως νοητική υστέρηση, σοβαρές συναισθηματικές διαταραχές κ.λπ.) ή με άλλες εξωτερικές επιρροές (όπως πολιτισμικές διαφορές, μη επαρκή ή κατάλληλο Μουρδουκούτα Ελένη Σ.Σ ΠΕ02 2

3 τρόπο εκπαίδευσης), ωστόσο δεν είναι το αποτέλεσμα αυτών των συνθηκών ή επιδράσεων. Η δυσλεξία είναι μια ειδική γλωσσική διαταραχή, η οποία χαρακτηρίζεται από δυσκολίες στην αποκωδικοποίηση μεμονωμένων λέξεων, αντικατοπτρίζοντας τις περισσότερες φορές μη επαρκή φωνολογική επεξεργασία Η δυσλεξία εμφανίζει πολύ συγκεκριμένα κλινικά χαρακτηριστικά (π.χ. υψηλό δείκτη νοημοσύνης και επιλεκτική δυσκολία στην αποκωδικοποίηση των λέξεων), τα οποία δεν συναντά κανείς σε όλες ανεξαιρέτως τις διαταραχές μάθησης. Χαρακτηριστικά των δυσλεξικών μαθητών/μαθητριών Σχολική επίδοση Οι μαθησιακές δυσκολίες, συμπεριλαμβανομένης και της δυσλεξίας, επηρεάζουν με τη σειρά τους τις βασικές σχολικές δεξιότητες καθώς και την σχολική επίδοση. Τα άτομα που εκδηλώνουν τέτοιου είδους διαταραχές παρουσιάζουν ατέλειες στο διάβασμα, στην ομιλία, στη γραφή, στο συλλαβισμό/ορθογραφία ή στην εκτέλεση μαθηματικών πράξεων και δυσχέρειες στην κοινωνική επαφή. Οι δυσλεξικοί, λόγω των διαδοχικών αποτυχιών και των αρνητικών σχολίων εις βάρος τους, αισθάνονται «μαθησιακά αβοήθητοι».η αυτοπεποίθησή τους, η αυτοεκτίμησή τους, η αυτοεικόνα τους έχουν διαβρωθεί τόσον, ώστε να αρνούνται κάποια στιγμή να αγωνιστούν, για να επιτύχουν καλύτερα αποτελέσματα. Παρουσιάζουν κοινωνική απομόνωση, απόρριψη από τους συνομηλίκους τους και μοναξιά. Οδηγούνται σε αγχώδεις διαταραχές,, καθώς και σε άλλες μορφές αντικοινωνικής / παραβατικής συμπεριφοράς.. Μουρδουκούτα Ελένη Σ.Σ ΠΕ02 3

4 Κίνδυνος μη εντοπισμού των δυσλεξικών Υπάρχει κίνδυνος μη εντοπισμού των Ελλήνων δυσλεξικών. Ένα 25% με 30% έχει την τάση να εκδηλώνει τις αναγνωστικές του δυσκολίες με το να είναι σχετικά αργοί στην ανάγνωση, αλλά ανορθόγραφοι στη γραφή. Αυτό το 25% με 30% μπορεί πολύ εύκολα να περάσει απαρατήρητο από έναν εκπαιδευτικό ή γονέα, οι οποίοι πιθανόν να θεωρήσουν ότι τα λάθη τα οποία κάνει είναι αποτέλεσμα της απροσεξίας ή της αδιαφορίας που μπορεί να χαρακτηρίζουν τους/τις εν λόγω μαθητές ή μαθήτριες. Η δυσλεξία δεν θα πρέπει να θεωρείται ως το αποτέλεσμα αδιαφορίας ή τεμπελιάς από τη μεριά των δυσλεξικών ατόμων, αλλά πιο πολύ ως το αποτέλεσμα των τεκμηριωμένων πλέον αδυναμιών τους σε γνωστικό επίπεδο. Υπάρχει κίνδυνος να μην εντοπίζονται οι Έλληνες δυσλεξικοί, λόγω και της ορθογραφικής διαφάνειας του ελληνικού ορθογραφικού συστήματος, το οποίο επηρεάζει θετικά τους δυσλεξικούς αναγνώστες, επιτρέποντάς τους να αναπτύξουν έστω και με κάποια καθυστέρηση τις βασικές αλφαβητικές τους ικανότητες. Ο εντοπισμός ενός δυσλεξικού αναγνώστη με υψηλό δείκτη νοημοσύνης καθίσταται ιδιαίτερα δύσκολος. Τι θα πρέπει να προσέξουν οι γονείς και οι εκπαιδευτικοί; Γονείς και εκπαιδευτικοί πρέπει να είναι πολύ προσεκτικοί στο ποια είναι εκείνα τα χαρακτηριστικά στην επίδοση και συμπεριφορά, τα οποία πρέπει να τους θέσουν σε «εγρήγορση», ώστε να προχωρήσουν σε λεπτομερέστερο έλεγχο αξιολόγησης της επίδοσης. Ιδιαίτερη προσοχή απαιτείται στις περιπτώσεις εκείνες κατά τις οποίες η επίδοση ενός ατόμου σε κάποιον τομέα δεν συμβαδίζει με το βαθμό προσπάθειας που Μουρδουκούτα Ελένη Σ.Σ ΠΕ02 4

5 καταβάλλει αυτός και η οικογένειά του. Ο βαθμός εγρήγορσης σε τέτοιες περιπτώσεις θα πρέπει να είναι ακόμη μεγαλύτερος. Τι θα πρέπει να κάνουμε ώστε να οδηγηθούμε σε μια πιο αποτελεσματική διαχείριση των μαθησιακών δυσκολιών; 1) Η αξιόπιστη διάγνωση από ανθρώπους που έχουν εκπαιδευτεί στο συγκεκριμένο γνωστικό αντικείμενο αποτελεί ένα από τα εχέγγυα για τον ορθό και αξιόπιστο χαρακτηρισμό των μαθητών/μαθητριών με αναγνωστικές, ορθογραφικές ή άλλες μαθησιακές δυσκολίες. 2) Η συστηματική ενημέρωση των εκπαιδευτικών και των γονέων σε θέματα που έχουν σχέση με τη μάθηση, τις διαταραχές της αλλά και την παιδική ψυχοσύνθεση σε συνδυασμό με τη συστηματική συνεργασία με εξειδικευμένο επιστημονικό προσωπικό. Σε όποιον όμως δεν διαθέτει γνώσεις πάνω σε τέτοια ζητήματα, οι όποιες δυσκολίες στην ανάγνωση και γραφή μπορεί να οδηγήσουν στην αλόγιστη χρήση του όρου της δυσλεξίας ή και αντίθετα, δηλαδή να μη γίνονται αντιληπτές οι όποιες δυσκολίες παρουσιάζουν οι Έλληνες δυσλεξικοί.. Οι μαθησιακές δυσκολίες, και κυρίως αυτές της ανάγνωσης, ταλαιπωρούν σημαντικό μέρος του μαθητικού πληθυσμού. Αρκετοί μαθητές οδηγούν τους εκπαιδευτικούς σε απόγνωση, καθώς οι τελευταίοι δεν είναι αρκετά κατατοπισμένοι σε θέματα διάγνωσης και αποτελεσματικής αντιμετώπισης των δυσκολιών που αντιμετωπίζουν μέσα στη σχολική τάξη. Στην εμφάνισή τους, κάποιες μαθησιακές δυσκολίες είναι ήπιες, με αποτέλεσμα να αργούν να εντοπιστούν και έτσι να οδηγούνται οι μαθητές/μαθήτριες σε σχολική αποτυχία. Για το λόγο αυτό, θα πρέπει οι εκπαιδευτικοί να γνωρίζουν τα είδη των μαθησιακών δυσκολιών, τα χαρακτηριστικά τους, αλλά και τα αίτια που τις προκαλούν, ώστε να είναι σίγουροι για τη διάγνωση και αποτελεσματικοί στην παρέμβασή τους. Μουρδουκούτα Ελένη Σ.Σ ΠΕ02 5

6 . Μαθησιακή και ψυχολογική υποστήριξη παιδιών με μαθησιακές δυσκολίες στη σχολική τάξη Η αντιμετώπιση των παιδιών με «μαθησιακές δυσκολίες» είναι μια σύνθετη και μακροχρόνια διαδικασία, που έχει ως στόχο, αφενός ν αναπτύξει ή να βελτιώσει στο παιδί ικανότητες που συνδέονται με τη σχολική μάθηση και αφετέρου ν απαλύνει τις συναισθηματικές δυσκολίες που το συνοδεύουν. Η αντιμετώπιση επιδιώκει την αξιοποίηση των δυνατοτήτων του παιδιού, τόσο στο γνωστικό όσο και στον αντιληπτικό τομέα, λαμβάνοντας ιδιαίτερα υπόψη τις ιδιαιτερότητες του παιδιού και τις ικανότητες που διαθέτει. Απαραίτητη προϋπόθεση για την ενδεδειγμένη για κάθε παιδί αντιμετώπιση είναι αυτή να υλοποιείται από ειδικούς, εκπαιδευμένους στον τομέα «μαθησιακών δυσκολιών», που γνωρίζουν να στηρίζουν την εκπαιδευτική διαδικασία με την αμοιβαία διακίνηση συναισθημάτων εμπιστοσύνης και σεβασμού ανάμεσα στο παιδί και τον ειδικό. Θεωρείται επίσης αναγκαία η συμβουλευτική παρέμβαση στους γονείς του καθώς και η συνεργασία με το σχολείο. Χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή στο πώς πρέπει να συμπεριφερθεί ο διδάσκων/η διδάσκουσα στα δυσλεξικά άτομα. Δέον γενέσθαι : Πρέπει να τονιστεί πως οι εκπαιδευτικοί πρέπει πρώτα απ όλα να είναι παιδαγωγοί και «άνθρωποι» και να αντιμετωπίζουν με ευαισθησία και χωρίς προκαταλήψεις τις ομάδες εκείνες των μαθητών που έχουν μαθησιακές δυσκολίες. Τι συμβαίνει στην πραγματικότητα :Δυστυχώς, όμως, υπάρχει αρκετός «ρατσισμός» και προκατάληψη απέναντι σε μαθητές με μαθησιακές δυσκολίες και το γεγονός αυτό επηρεάζει αρνητικά πολλούς εκπαιδευτικούς, οι οποίοι δεν στηρίζουν αρκετά αυτά τα παιδιά. Μουρδουκούτα Ελένη Σ.Σ ΠΕ02 6

7 Οι διδάσκοντες, πολλές φορές, δεν υποψιάζονται ότι οι αδυναμίες και η χαμηλή επίδοση στο σχολείο κάποιων μαθητών/μαθητριών μπορεί να οφείλεται σε άλλες αιτίες και όχι στην τεμπελιά και την αδιαφορία. Καλό θα ήταν να απαλλαγούν από την προκατάληψη ότι οι χαμηλής επίδοσης μαθητές είναι «άχρηστοι» και δεν θα «κάνουν τίποτε στη ζωή τους».θα πρέπει, επίσης, να είναι πολύ προσεκτικοί στο πώς απευθύνονται στους μαθητές τους, τι εκφράσεις και κυρίως τι είδους επίθετα χρησιμοποιούν για να τους χαρακτηρίσουν. Απαραίτητο είναι να αντιληφθούν ότι ένας μαθητής μπορεί να είναι αδύνατος σε κάποιο μάθημα, αλλά πιθανόν να έχει άλλες δεξιότητες και ικανότητες και να διαπρέψει σε άλλους τομείς. Κανείς διδάσκων δεν θα πρέπει να θεωρεί ότι ο ίδιος είναι αυθεντία και ότι είναι ικανός ο ίδιος να διαγνώσει τις ικανότητες και δεξιότητες ενός παιδιού που βρίσκονται σε λανθάνουσα κατάσταση και περιμένουν τις κατάλληλες συνθήκες για να εντοπισθούν και να βγουν στην επιφάνεια. Αναγκαίο, επίσης, είναι να αποφευχθεί η διάκριση καλών και κακών μαθητών, καθώς και κάθε πιθανότητα κοινωνικού στιγματισμού των δυσλεξικών ατόμων. Να αποφεύγονται αρνητικά σχόλια και κάθε είδους χλευασμοί για να μη φορτίζονται ακόμη περισσότερο ψυχολογικά οι δυσλεξικοί/δυσλεξικές που έχουν έτσι κι αλλιώς την αίσθηση του «μαθησιακού αβοήθητου» και αισθάνονται ντροπή και μοναξιά. Επομένως, πρέπει να αποφεύγεται η χρήση συγκεκριμένων κλινικών όρων που είναι απαξιωτικοί για τα δυσλεξικά άτομα. Ενδείκνυται να χρησιμοποιείται ένας πιο ευέλικτος τρόπος προσέγγισης, όπως π.χ. το να περιγράφει κανείς τις δυσκολίες που παρατηρεί σε εκπαιδευτικό επίπεδο. Έτσι, δεν προσδίδονται μόνιμες ιδιότητες στα άτομα. Σε αντίθετη περίπτωση, όταν δηλαδή σχολιάζουμε αρνητικά τα δυσλεξικά άτομα, όταν μιλάμε απαξιωτικά σε αυτά για τις μειονεξίες τους και προκαλούμε κοινωνικό στιγματισμό τους, υπάρχουν αυξημένες πιθανότητες να μη θελήσουν οι γονείς των δυσλεξικών ατόμων να προβούν σε πιο λεπτομερή Μουρδουκούτα Ελένη Σ.Σ ΠΕ02 7

8 διερεύνηση των δυσκολιών, φοβούμενοι σχόλια που μπορεί να δεχτούν είτε οι ίδιοι είτε το παιδί τους από το κοινωνικό τους περιβάλλον. Τα προγράμματα παρέμβασης στη σχολική τάξη θα πρέπει να είναι εξατομικευμένα, να εντοπίζουν και να βελτιώνουν τις αδυναμίες του μαθητή, να διδάσκουν εναλλακτικές στρατηγικές και να χρησιμοποιούν τις υπάρχουσες δυνάμεις των μαθητών ως βάσεις για περαιτέρω ανάπτυξη. Η ειδική αντιμετώπιση των «μαθησιακών δυσκολιών» ενός παιδιού δεν δικαιολογεί την απομάκρυνσή του από το «κανονικό σχολείο». Αντίθετα, θεωρείται ως πλέον ενδεδειγμένο να παρέχεται η ειδική αντιμετώπιση μέσα στο σχολείο. Απαραίτητη είναι και η ψυχολογική υποστήριξη του παιδιού και της οικογένειάς του. Συχνά και εφόσον οι συναισθηματικές διαταραχές του παιδιού δυσκολεύουν και το ίδιο αλλά και τις διαπροσωπικές του σχέσεις απαιτείται, παράλληλα με την αντιμετώπιση των μαθησιακών του δυσκολιών, και η ατομική ψυχοθεραπευτική αντιμετώπιση. Στόχος είναι η παραμονή των μαθητών σε όσο το δυνατόν λιγότερα περιοριστικά πλαίσια, η βελτίωση της μαθησιακής τους ικανότητας στην κανονική τάξη, καθώς και η δημιουργία κατάλληλου περιβάλλοντος μάθησης, το οποίο να αποτρέπει την εκδήλωση προβλημάτων συμπεριφοράς. Επίσης, οι γονείς των παιδιών, σε πολλές περιπτώσεις, χρειάζονται εξειδικευμένη βοήθεια, προκειμένου να επεξεργαστούν τα συναισθήματά τους απέναντι στην αποτυχία και τις δυσκολίες των παιδιών τους. Αναγκαίο στοιχείο της εκπαιδευτικής παρέμβασης είναι η παροχή ανατροφοδότησης σε οποιαδήποτε δραστηριότητα εκτελούν τα παιδιά με μαθησιακές δυσκολίες. Χρειάζονται ενθάρρυνση, επειδή δεν βοηθούνται να δημιουργήσουν εσωτερικά κίνητρα για τη μάθηση. Ωστόσο, δεν πρέπει να επιβραβεύεται μια συμπεριφορά που δεν αξίζει τον έπαινο, επειδή το παιδί την αντιλαμβάνεται ως επιβεβαίωση των Μουρδουκούτα Ελένη Σ.Σ ΠΕ02 8

9 χαμηλών του δεξιοτήτων. Η καλλιέργεια της αυτοπεποίθησης και κινήτρων στο άτομο ώστε αυτό να (ξανα)εμπλακεί ενεργά στη μαθησιακή διαδικασία αποτελεί επίσης σημαντική στρατηγική. Η φιλοσοφία της αξιολόγησης του ατόμου σε καμία περίπτωση δεν θα πρέπει να είναι «αρνητική».όσες προσπάθειες αξιολόγησης επιχειρηθούν θα πρέπει να βασίζονται στην αρχή του να «αποδείξουν» στο υποβοηθούμενο άτομο το τι έχει κατορθώσει να μάθει μέχρι εκείνη τη στιγμή. Τα δυσλεξικά άτομα και αυτά που βιώνουν μαθησιακές δυσκολίες είναι πολύ ευάλωτα στα αρνητικά σχόλια και έχουν την τάση να «καταχωρούν» τη σχολική αποτυχία ως μόνιμο χαρακτηριστικό της εν γένει ικανότητάς τους. Γι αυτό, η κάθε αξιολογική κρίση που απευθύνεται σε αυτά τα άτομα θα πρέπει να είναι ιδιαίτερα προσεκτική και φιλτραρισμένη. Η ψυχική υγεία των δυσλεξικών μαθητών/τριών πρέπει να διαφυλαχθεί και αποτελεί το θεμέλιο κάθε προσπάθειας συστηματικής υποβοήθησης αυτών των «τραυματισμένων» ψυχολογικά μαθητών. Δεν είναι, επίσης, δυνατή η εφαρμογή ενός και μοναδικού εκπαιδευτικού προγράμματος για όλα τα παιδιά. Οι δραστηριότητες που θα δίδονται θα πρέπει να έχουν σημασία και πρακτική αξία για τα δυσλεξικά παιδιά, αλλά να είναι και τέτοιες που θα τα βοηθήσουν μελλοντικά να επικοινωνήσουν καλύτερα με τους συμμαθητές τους και να κοινωνικοποιηθούν. Ο εκπαιδευτικός πρέπει να καλλιεργεί θετική στάση απέναντι σε όποια δυσκολία παρουσιάζουν οι μαθητές του, να προσφέρει ευκαιρίες για μάθηση και επιτυχία και να προσαρμόζει, - όσον είναι δυνατόν-, τους διδακτικούς του στόχους έτσι ώστε η διδασκόμενη ύλη να οικειοποιείται και να αφομοιώνεται από όλους τους μαθητές. Μουρδουκούτα Ελένη Σ.Σ ΠΕ02 9

10 Έγκαιρη πρόγνωση σημαίνει πρώιμη ανίχνευση αλλά και έγκαιρη αντιμετώπισή τους. Ο έγκαιρος εντοπισμός των παιδιών με μαθησιακές δυσκολίες και η έναρξη βοήθειας αποτελούν σημαντικούς παράγοντες που έχουν θετικά αποτελέσματα και βελτιώνουν την ποιότητα ζωής αυτών των παιδιών, καθώς προλαβαίνουν την εμφάνιση δευτερογενών προβλημάτων, τα οποία επιβαρύνουν την πρωτογενή δυσκολία. Τα παιδιά που ακολούθησαν προγράμματα πρώιμης παρεμβατικής εξάσκησης αργότερα είχαν μικρότερη ανάγκη για ειδική εκπαίδευση και καλλιέργησαν μεγαλύτερες επαγγελματικές αξιώσεις. Ας μη ξεχνάμε ότι η περίπτωση της σχολικής αποτυχίας επεκτείνεται πέρα από τη σχολική τάξη και προκαλεί συναισθηματική αναστάτωση, δημιουργεί κοινωνικές δυσκολίες, ανάρμοστη συμπεριφορά και δυσκολίες προσαρμογής του παιδιού που, ίσως, το ακολουθήσουν σε όλη του τη ζωή. Η διαδικασία της αξιολόγησης θα πρέπει να αρχίζει από την προσχολική ηλικία και να αποτελεί τη βάση για τη διαμόρφωση παρεμβατικών προγραμμάτων. Τι προβλέπει η νομοθεσία για τους δυσλεξικούς; Τα εκπαιδευτικά συστήματα των περισσοτέρων ευρωπαϊκών κρατών καθώς και του ελληνικού έχουν λάβει μέτρα ώστε οι δυσλεξικοί/-ές να τύχουν ειδικής μεταχείρισης, με τη θεσμοθέτηση προνομίων, όπως η δυνατότητα προφορικής εξέτασης αντί γραπτής, η παροχή επιπλέον χρόνου στην εξέταση κ.λπ. Μουρδουκούτα Ελένη Σ.Σ ΠΕ02 10

11 ΕΠΙΘΕΤΙΚΟΤΗΤΑ Τα παιδιά με μαθησιακές δυσκολίες παρουσιάζουν συχνά προβλήματα συμπεριφοράς ( π.χ. επιθετικότητα ) Πρέπει να τονισθεί ότι τα παιδιά με μαθησιακές δυσκολίες παρουσιάζουν συχνά προβλήματα συμπεριφοράς, όπως επιθετικότητα, λόγω και της σωρευτικής επίδρασης αρνητικών εμπειριών κατά τη μαθησιακή διαδικασία. Χαρακτηριστικά μαθητών/μαθητριών με επιθετική συμπεριφορά Μετά τη σχολική αποτυχία τους μπορεί να προκληθεί αλυσίδα αρνητικών συναισθημάτων, όπως: χαμηλή αυτοεκτίμηση και αυτοπεποίθηση, διαβρωμένη αυτοεικόνα, άγχος, φόβος, απομόνωση, προβληματική διαγωγή ή ακόμη και παραβατικότητα. Πιθανόν να παρουσιάζεται και αντικοινωνικότητα, δηλαδή αδυναμίες στη δημιουργία κοινωνικών σχέσεων και στο να αντιλαμβάνονται τις κοινωνικές συνέπειες των πράξεών τους. Αίτια: Εξωσχολικοί και ενδοσχολικοί παράγοντες To προβληματικό οικογενειακό περιβάλλον αποτελεί μια σημαντική αιτία επιθετικής συμπεριφοράς, καθώς και η αντιπάθεια προς το σχολείο, την οποία αισθάνονται αρκετοί/αρκετές μαθητές/μαθήτριες. Πολλά παιδιά, επειδή αισθάνονται την ανάγκη να γίνουν αποδεκτά από τους συμμαθητές τους, ενώ είναι κοινωνικά απομονωμένα και δεν Μουρδουκούτα Ελένη Σ.Σ ΠΕ02 11

12 έχουν ενσωματωθεί στην τάξη, υιοθετούν ακραίες συμπεριφορές για να προσελκύσουν την προσοχή τους. Το σχολείο μπορεί να επηρεάζει με τις διδακτικές μεθόδους και τις μεθόδους αξιολόγησης των μαθητών τους/τις μαθητές/μαθήτριές του και να «προκαλεί» την επιθετικότητά τους. Το μη ενδιαφέρον για τους/τις μαθητές/μαθήτριες περιεχόμενο των μαθημάτων ή ο τρόπος διδασκαλίας των γνωστικών αντικειμένων μπορεί να λειτουργήσουν αρνητικά και αποθαρρυντικά για τους/τις μαθητές/μαθήτριες που μακροπρόθεσμα, ίσως, αισθανθούν απόρριψη. Τα αυστηρά συστήματα πειθαρχίας, οι μη ικανοποιητικές σχέσεις μαθητών εκπαιδευτικών, η έλλειψη εξωδιδακτικών και εξωσχολικών ενδιαφερουσών δραστηριοτήτων, η χαμηλή σχολική επίδοση με την επακόλουθη χαμηλή αυτοεκτίμηση είναι ορισμένοι από τους παράγοντες που συμβάλλουν στη διαμόρφωση επιθετικής συμπεριφοράς των μαθητών/μαθητριών στο σχολείο. Πίσω από τις επιθετικές συμπεριφορές κρύβονται, τις περισσότερες φορές, παιδιά με συναισθηματικά και ψυχολογικά αδιέξοδα. Πολλοί μαθητές, όπως και ενήλικες, ξεσπούν το θυμό και την οργή τους σε κάποιον που δεν τους φταίει, απλώς και μόνον επειδή είναι θυμωμένοι με κάποιον άλλον πιο δυνατό από αυτούς και τον οποίο δεν μπορούν να αντιμετωπίσουν. Τα συναισθήματά τους μεταφέρονται σε άλλα άτομα και αντικείμενα. Έτσι, ένας μαθητής που μισεί τους γονείς του μπορεί να μεταβιβάσει το μίσος του στον καθηγητή του. Στην εποχή μας, η οποία χαρακτηρίζεται από αύξηση των διαζυγίων και των μονογονεϊκών οικογενειών, η μετάθεση αυτή μπορεί να είναι ένας συνηθισμένος λόγος κακής συμπεριφοράς και επιθετικότητας.(«μετατόπιση Συναισθημάτων») Σε μια τάξη, ο «κακός» μαθητής, ο άτακτος, επιφορτίζεται όλες τις ευθύνες για αταξίες που πιθανόν έχουν κάνει κάποιοι άλλοι. Σ αυτόν φορτώνονται όλα τα κακά της ομάδας, είναι ο εύκολος στόχος, ο «αποδιοπομπαίος τράγος». Οι συμμαθητές του «τα ρίχνουν όλα σε αυτόν ακόμη και όταν ο ίδιος δεν Μουρδουκούτα Ελένη Σ.Σ ΠΕ02 12

13 ευθύνεται». Συνεπώς, είναι φυσικό η αντίδρασή του να εκφραστεί με επιθετικότητα. Σε αυτή την περίπτωση, οι εκπαιδευτικοί πρέπει να είναι πιο προσεκτικοί και λιγότερο προκατειλημμένοι, ώστε να μη φορτώνονται όλα τα κακά στους «συνήθεις υπόπτους». Δυστυχώς, όμως, και σε αυτή την περίπτωση, οι προκαταλήψεις μας, πολλές φορές, επηρεάζουν τη συμπεριφορά και τη στάση μας. Ο εκπαιδευτικός οφείλει να κάνει αυτοκριτική, να αναγνωρίζει τα λάθη του, να μη θεωρεί τον εαυτό του αυθεντία. Ας είναι «ανθρώπινος». Ας προσπαθούμε να λύνουμε πρώτα τα δικά μας προβλήματα και μετά να διορθώνουμε τους άλλους. Αλλάζοντας τον εαυτό μας, ίσως, αλλάξουμε και τους υπολοίπους. Από τους μαθητές και τις μαθήτριές μας πρέπει κι εμείς συνεχώς με τη σειρά μας να μαθαίνουμε και μαζί τους να κάνουμε το ταξίδι προς την Ιθάκη μας. Πώς πρέπει να αντιμετωπιστούν τα προβλήματα επιθετικότητας στο πλαίσιο της τάξης; Μια επιθετική συμπεριφορά θα πρέπει να αντιμετωπιστεί άμεσα, αλλά και μακροχρόνια. Ο λιγότερο αποτελεσματικός χειρισμός είναι αυτός που βασίζεται σε απειλές και εκφοβισμούς, παρά σε μακροχρόνιες συστηματικές στρατηγικές. Η κατανόηση της ιδιαιτερότητας της πορείας του κάθε παιδιού με προβλήματα συμπεριφοράς αποτελεί σημαντικό παράγοντα για το σχεδιασμό της παρέμβασης, η οποία πρέπει να είναι εξειδικευμένη και εξατομικευμένη, βασιζόμενη αποκλειστικά στα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας καθώς και του οικογενειακού προσωπικού ιστορικού του παιδιού. Η συμβουλευτική των εκπαιδευτικών για τη διαχείριση των αρνητικών συναισθημάτων και στάσεων των «επιθετικών παιδιών», αλλά και για την ανάπτυξη εξατομικευμένων Μουρδουκούτα Ελένη Σ.Σ ΠΕ02 13

14 εναλλακτικών στρατηγικών θεωρείται σήμερα ως ο ακρογωνιαίος λίθος κάθε αποτελεσματικής παρέμβασης. Οι εκπαιδευτικοί μπορούν να συμβάλουν αποφασιστικά με τη στάση τους στη διαμόρφωση ενός καλού κλίματος στο πλαίσιο της τάξης με ευεργετικές συνέπειες για την αντιμετώπιση των προβλημάτων. Τα υψηλά επίπεδα ικανοποίησης των μαθητών από τη ζωή της μαθητικής ομάδας συντελούν στην ελαχιστοποίηση των ανεπιθύμητων μορφών συμπεριφοράς. Οι καλές διαπροσωπικές σχέσεις στο σχολείο συμβάλλουν στη μεγαλύτερη πειθαρχία μέσα στην τάξη και τη σχολική μονάδα. Επομένως, πρέπει εδώ να τονιστεί πόσο σημαντικό ρόλο παίζει η προσωπικότητα και ο χαρακτήρας του/της εκπαιδευτικού. Εμπνέει τους/τις μαθητές/τριες ή τους/τις απωθεί; Ποιες όμως είναι οι ενέργειες που πρέπει να ακολουθήσουν οι εκπαιδευτικοί; Ας προτείνουμε κάποιες ενδεικτικά: 1) Υποστήριξη όλων των παιδιών, ανεξάρτητα από τα μαθησιακά τους χαρακτηριστικά, τη συμπεριφορά τους και την κοινωνική τους προέλευση. 2) Η δημιουργία σχέσεων εμπιστοσύνης με τα παιδιά που παρουσιάζουν «προβλήματα» και η αποφυγή στιγματισμού τους αποτελούν βασικούς στόχους κάθε αποτελεσματικής παρέμβασης στο πλαίσιο της τάξης. 3) Η οριοθέτηση κανόνων καθώς και η συμμετοχή των παιδιών στη διαμόρφωση των κανόνων αυτών. Τα παιδιά χρειάζονται όρια. Χρειάζονται ένα σύνολο κανόνων για τους οποίους θα ενημερωθούν πριν τη θέσπιση και εφαρμογή τους και θα δοθούν εξηγήσεις εκ μέρους των εκπαιδευτικών για τη σκοπιμότητά τους. 4) Η συνεχής αναφορά στους κανόνες. 5) Οι επιβραβεύσεις, η χρήση χιούμορ. 6) Η ευελιξία στη χρήση μεθόδων συμπεριφοράς. 7) Η γνώση του χαρακτήρα και της ψυχολογίας των παιδιών. Μουρδουκούτα Ελένη Σ.Σ ΠΕ02 14

15 8) Η πληροφόρηση των προβλημάτων του παιδιού στην οικογένεια, καθώς και η συνεχής επαφή και συνεργασία γονέων - εκπαιδευτικών. Οι παραπάνω δράσεις αποτελούν ορισμένες βασικές παραμέτρους για μια αποτελεσματικότερη μακροπρόθεσμα παρέμβαση. Δυσκολίες στη διαχείριση προβλημάτων σχολικής τάξης Μία από τις δυσκολίες ως προς τη διαχείριση προβλημάτων στη σχολική τάξη είναι η μη κοινή στάση των εκπαιδευτικών, η οποία δυσχεραίνει την επίλυση των προβλημάτων και προβάλλει προς τα έξω μια εικόνα των εκπαιδευτικών που απέχει πολύ από τη σύμπνοια και την ομοφωνία. Είναι απαραίτητη η σύμπνοια και η ομόνοια από το σύλλογο των διδασκόντων, διότι διαφορετικά περνάμε στα παιδιά αντιφατικά μηνύματα. Πολλοί εκπαιδευτικοί είναι ιδιαίτερα ευαισθητοποιημένοι απέναντι στους μαθητές που δημιουργούν προβλήματα και με λύσεις ήπιας μορφής προσπαθούν να τους αντιμετωπίσουν. Άλλοι πάλι εκπαιδευτικοί εμφορούνται από αυστηρότητα και προτείνουν σκληρές λύσεις που δεν είναι πάντοτε αποτελεσματικές. Η χρυσή τομή είναι, ίσως, η καλύτερη αντιμετώπιση, καθώς και η ύπαρξη ενός πνεύματος κατανόησης και ανθρωπισμού εκ μέρους των εκπαιδευτικών. Πρέπει όμως να σκύψουμε και στους εαυτούς μας, να κάνουμε αυτοκριτική και να μην προχωράμε «ἐλαφρᾷ τῇ καρδίᾳ» σε τιμωρίες απλώς και μόνον για να ξεμπλέξουμε. Κάθε σύγκρουση πρέπει να επιλύεται και όχι να αποφεύγεται, γιατί έτσι το πρόβλημα παραμένει άλυτο και προκαλεί άγχος, φοβίες ή άλλα αρνητικά συναισθήματα. Οι εκπαιδευτικοί έχουν την τάση να αντιμετωπίζουν τα επιθετικά παιδιά χρησιμοποιώντας αρνητικές στρατηγικές, Μουρδουκούτα Ελένη Σ.Σ ΠΕ02 15

16 όπως: τιμωρίες, επιπλήξεις, αποπομπή από το μάθημα ή και παραπομπή στον/στη διευθυντή/-ντρια. Συχνά, όμως, οι στρατηγικές αυτές έχουν βραχυπρόθεσμα αποτελέσματα και έχουν αποτέλεσμα μόνο σε συγκεκριμένα παιδιά. Κυρίως, όμως, εμποδίζουν τον εκπαιδευτικό να κατανοήσει ουσιαστικά την ψυχολογία του παιδιού. Έτσι, εκπαιδευτικοί και μαθητές καταλήγουν, συνήθως, να εγκλωβίζονται σε μία σχέση αντιπαλότητας, ενώ το παιδί τείνει να ταυτίζεται όλο και περισσότερο με μια αρνητική εικόνα του εαυτού του. Με βάση τη σύγχρονη έρευνα, είναι σαφές ότι οι προβληματικές συμπεριφορές πρέπει να θεωρούνται ως αποτέλεσμα των δυναμικών αλληλεπιδράσεων μεταξύ παιδιού και περιβάλλοντος (οικογένειας, σχολείου) και όχι αποκλειστικά ως απλή έκφραση δυσλειτουργιών του παιδιού. Το πρόβλημα που υπάρχει ακόμη στα σημερινά σχολεία, αν και έχουν γίνει βελτιώσεις σε σχέση με το παρελθόν, είναι ότι υπάρχουν πολλές ελλείψεις σε θεσμικό και ατομικό επίπεδο (έλλειψη ουσιαστικής επιμόρφωσης εκπαιδευτικών, έλλειψη συμβουλευτικών διεπιστημονικών ομάδων, έλλειψη γνώσεων, έλλειψη ευαισθησίας ), με αποτέλεσμα το σχολείο να αδυνατεί να αντιμετωπίσει αποτελεσματικά και να «εντάξει» αυτά τα λεγόμενα «προβληματικά», λόγω συμπεριφοράς, παιδιά σε μια προοπτική ισορροπημένης ανάπτυξης. Αυτά τα παιδιά προκαλούν αρνητικά συναισθήματα σε εκπαιδευτικούς που δεν έχουν την ανάλογη επιμόρφωση και ευαισθησία και πιθανόν να διακατέχονται και από στερεότυπες αντιλήψεις σε σχέση με το χαρακτήρα των «προβληματικών» παιδιών. Η έλλειψη μιας ολοκληρωμένης φιλοσοφίας και θεσμοθετημένων επεξεργασμένων στρατηγικών αντιμετώπισης οδηγεί αναπόφευκτα σε προσωπικές συγκρούσεις μεταξύ παιδιού και συγκεκριμένων εκπαιδευτικών. Συχνά, όμως, οδηγεί και στην εκτροπή από βασικές παιδαγωγικές αρχές (π.χ. χρήση μη βίας) από την πλευρά των εκπαιδευτικών και αναπόφευκτα σε αδιέξοδο. Οι συνθήκες αυτές δημιουργούν και εσωτερικές εντάσεις ή συγκρούσεις Μουρδουκούτα Ελένη Σ.Σ ΠΕ02 16

17 μεταξύ των εκπαιδευτικών, που δεν γίνονται αντικείμενο επεξεργασίας (π.χ. μέσα από τακτικές συναντήσεις εκπαιδευτικών και συζητήσεις συμβουλευτικού χαρακτήρα ). Συχνά απουσιάζουν και οι στοιχειώδεις παρεμβάσεις, κι έτσι επιδεινώνονται προβληματικές καταστάσεις που πολλές φορές οδηγούν στην απομάκρυνση του παιδιού από το σχολείο. Επίλογος Η σύγχρονη εποχή μας δίνει ιδιαίτερη βαρύτητα στα παιδιά με μαθησιακές δυσκολίες, με προβλήματα υγείας, αναπηρίας, καθώς και στα παιδιά με προβλήματα συμπεριφοράς. Είμαστε, όμως, στην Ελλάδα έτοιμοι για να αντιμετωπίσουμε όλα αυτά με γνώσεις και χωρίς προκαταλήψεις; Τελειώνοντας, πρέπει να γίνει αντιληπτό ότι η επικοινωνία μεταξύ εκπαιδευτικών και μαθητών συνιστά την πεμπτουσία της εκπαιδευτικής πράξης και προσδιορίζει σε μεγάλο βαθμό την αποτελεσματικότητά της. Οι μαθητές έχουν ανάγκη από καθοδήγηση, καθώς πορεύονται για να ολοκληρώσουν την προσωπικότητά τους, με στόχο τη σταδιακή ηθική και κοινωνική τους αυτονομία. Πρέπει όλοι οι μαθητές να αποκτήσουν γνώσεις, να κατακτήσουν δεξιότητες, να ενστερνιστούν αξίες και να αναπτύξουν πρότυπα συμπεριφοράς, τα οποία θα είναι αποδεκτά από το κοινωνικό σύνολο. Ο εκπαιδευτικός είναι ο καθοδηγητής και κύριος υπεύθυνος για την καλλιέργεια των συνθηκών που εξασφαλίζουν καλή επικοινωνία και δημιουργούν κατάλληλο ψυχοπαιδαγωγικό κλίμα μέσα στη σχολική τάξη Το έργο μας είναι πολύ σημαντικό. Ας το στηρίξουμε για να βοηθήσουμε τους/τις μαθητές/μαθήτριές μας, τον εαυτό μας και την κοινωνία. Μουρδουκούτα Ελένη Σ.Σ ΠΕ02 17

18 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Βλάχος Ιωάννης Α., Διαχείριση προβλημάτων σχολικής τάξης Ο ρόλος του εκπαιδευτικού στη διαχείριση των προβλημάτων της σχολικής τάξης. ( Διαδίκτυο ) Δανίλη Ελένη, Διαχείριση Προβλημάτων Σχολικής Τάξης: Σκέψεις για περισυλλογή ( Διαδίκτυο ) Καλαντζή-Αζίζι Αναστασία, Ζαφειροπούλου Μαρία (2004). Προσαρμογή στο σχολείο: πρόληψη και αντιμετώπιση δυσκολιών, Εκδ. Ελληνικά Γράμματα. Λιβανίου Ελένη (2004), Μαθησιακές δυσκολίες και προβλήματα συμπεριφοράς στην κανονική τάξη. Εκδόσεις: Κέδρος. Μαυροσκούφης Δημήτρης Κ., «Στρατηγικές για τη διαχείριση συγκρουσιακών καταστάσεων και προβληµατικών συµπεριφορών στη σχολική τάξη» ( ιαδίκτυο ) Μπάλιου Ελεάννα, Διαχείριση προβλημάτων συμπεριφοράς στη σχολική τάξη ( Διαδίκτυο ) Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, Θέματα Διαχείρισης Προβλημάτων Σχολικής Τάξης, Επιμέλεια : Ευανθία Μακρή Μπότσαρη, Αθήνα 2007 ( Διαδίκτυο ) Παπασταμάτης Αδαμάντιος, Διαχείριση προβλημάτων συμπεριφοράς σχολικής τάξης ( Διαδίκτυο, eduportal ) Τσάγκας, Ιωάννης (2005). Διαχείριση-διοίκηση σχολικής τάξης και παιδαγωγική αντιμετώπιση προβλημάτων, Περιέχεται στο: Κοινωνία (2005), τχ. 2, σσ Μουρδουκούτα Ελένη Σ.Σ ΠΕ02 18

19 Χρηστάκης Κώστας Γ. (2001). Προβλήματα συμπεριφοράς στη σχολική συμπεριφορά : εκτίμηση - καταγραφή - πρόληψη - αντιμετώπιση : θεωρία και πράξη. Εκδόσεις: Ατραπός. Fontana, D. (1996). Ο Εκπαιδευτικός στην Tάξη. Εκδόσεις: Σαββάλας Wragg E.C. (2003). Διαχείριση της σχολικής τάξης στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Εκδόσεις: Σαββάλας. Για οποιαδήποτε παρατήρηση γράψτε µου στο elemourdou@sch.gr Μουδρουκούτα Ελένη Σχολική Σύµβουλος ΠΕ02 Ν. Ευρυτανίας Μουρδουκούτα Ελένη Σ.Σ ΠΕ02 19