Εγχειρίδιο για τη γυναίκα καλλιτέχνη

Μέγεθος: px
Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "Εγχειρίδιο για τη γυναίκα καλλιτέχνη"

Transcript

1 Εγχειρίδιο για τη γυναίκα καλλιτέχνη Επιμέλεια-συντονισμός: Κωστής Σταφυλάκης Συγγραφή: Ελπίδα Καραμπά, Πολύνα Κοσμαδάκη, Σωτήρης Μπαχτσετζής, Κωστής Σταφυλάκης Μια έρευνα για τις γυναίκες απόφοιτους της Ανωτάτης Σχολής καλών Τεχνών. Το εγχειρίδιο που κρατάτε στα χέρια σας απευθύνεται σε όσες και όσους ενδιαφέρονται για τη σημασία και το ρόλο του φύλου (gender) στην καλλιτεχνική παραγωγή, στο πεδίο της τέχνης και στην καλλιτεχνική εκπαίδευση. Επομένως, δεν απευθύνεται μόνο σε γυναίκες, αλλά σε όσους επιθυμούν να ενημερωθούν για την πολύπλευρη σχέση ανάμεσα στην έμφυλη (gendered) ταυτότητα και στη σύγχρονη τέχνη, τη σχέση ανάμεσα στις σπουδές φύλου και τα καλλιτεχνικά και ακαδημαϊκά πεδία που σχηματίστηκαν από τη δεκαετία του 1970 μέχρι σήμερα. Το εγχειρίδιο αυτό αποτελεί ένα πόνημα της έρευνας Γυναίκες απόφοιτοι της Ανωτάτης Σχολής Καλών Τεχνών από το 1980 ως το 2004, μια διεπιστημονική προσέγγιση η οποία διεξήχθη από το 2005 μέχρι το 2007, με φορέα την Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών, στα πλαίσια του ευρωπαϊκού προγράμματος «Πυθαγόρας II: Ενίσχυση ερευνητικών ομάδων στα Πανεπιστήμια». Πρόκειται για μια εκτεταμένη κοινωνική έρευνα που έχει ως κεντρικό στόχο την ανάλυση και μελέτη των κοινωνικών, πολιτικών, ψυχολογικών παραγόντων που καθορίζουν την κοινωνική θέση της γυναίκας αποφοίτου της ΑΣΚΤ, αλλά επίσης και την μελέτη των ιστορικών, αισθητικών και πολιτικών διαστάσεων του καλλιτεχνικού έργου των γυναικών αποφοίτων της χρονικής περιόδου 1980 ως Η έρευνα στάθηκε με προσοχή στην πρόσληψη του έργου των γυναικών καλλιτεχνών από το εγχώριο καλλιτεχνικό πεδίο και τον επιμελητικό και θεωρητικό λόγο, την επιρροή των σπουδών φύλου και των γυναικείων σπουδών στην καλλιτεχνική εκπαίδευση, και την ίδια την καλλιτεχνική παραγωγή των γυναικών καλλιτεχνών της περιόδου

2 Το φύλο: τότε και τώρα Θα εντόπιζε κάποιος σήμερα στην ατμόσφαιρα του ελληνικού καλλιτεχνικού χώρου ένα νέο ενδιαφέρον αναφορικά με το έργο των γυναικών καλλιτεχνών. Είκοσι τρεις φοιτήτριες της ΑΣΚΤ συγκεντρώνονται σε έναν αυτοσχέδιο εκθεσιακό χώροδιαμέρισμα (Ζαΐμη 2) και δημιουργούν έργα επενδύοντας τα δωμάτια με χειροτεχνικές κατασκευές και εγκαταστάσεις. Πολύ πρόσφατα, η αναδρομική έκθεση μιας πολύ σημαντικής περφόρμερ, της Λήδας Παπακωνσταντίνου, πραγματοποιήθηκε στο Μουσείο Μπενάκη. Πριν από ελάχιστο χρονικό διάστημα, η Λίζυ Καλλιγά, μια απόφοιτος της ΑΣΚΤ, βραβεύεται στην Μπιενάλε Αλεξάνδρειας χρησιμοποιώντας ένα μέσο όπως η φωτογραφία. Μια σειρά από μεγάλου μεγέθους ομαδικές εκθέσεις με επίκεντρο το (κοινωνικό) φύλο, την έμφυλη ταυτότητα και την σεξουαλικότητα αρχίζουν δειλά-δειλά να λαμβάνουν χώρα στην Ελλάδα τα τελευταία χρόνια, στο πλαίσιο μιας αυξημένης κινητικότητας των γκαλερί και των ιδρυμάτων αλλά και της ευρύτερης αύξησης των θεματικών εκθέσεων. Αξίζει εδώ να θυμηθούμε όμως ακόμα παλιότερες προσπάθειες όπως την, εκτός των τειχών, Three Generations of Greek Women Artists: Figures, Forms, and Personal Myths (1989) σε επιμέλεια της Ντόρας Ηλιοπούλου-Ρογκάν (National Museum of Women in the Arts), τα πληθωρικά από άποψη παρουσίας γυναικών Spring Collection ( 96) και Fusion Cuisine ( 02) στο Ίδρυμα Δέστε, μέχρι και τις πρόσφατες πρωτοβουλίες της Locus Athens όπως το 7 Performances & A Conversation (2005) με τη συμμετοχή αρκετών νέων γυναικών και την πολύ πρόσφατη Μεταμφιέσεις: Θηλυκότητα, Ανδροπρέπεια και Άλλες Βεβαιότητες ( ) στο Κρατικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης (επιμέλεια: Συραγώ Τσιάρα). Το εύρος, η επισημότητα και ο χώρος όπου οργανώνεται οι εκθέσεις αυτές δείχνει ίσως ότι το φράγμα των κρατικών θεσμών απέναντι σε ζητήματα σεξουαλικότητας και κοινωνικού φύλου έχει μάλλον καταρρεύσει. Παράλληλα, ο αριθμός των εκθέσεων που ενσωματώνουν ερωτήματα σχετικά με το σώμα, τη σεξουαλικότητα και την αναπαράσταση της έμφυλης ταυτότητας μέσα στις γενικότερες επιμελητικές τους προθέσεις δείχνει να αυξάνεται, φαινόμενο που δεν είναι άσχετο με τη δυναμικότερη παρουσία γυναικών καλλιτεχνών στο ελληνικό τοπίο, από τα μέσα περίπου της δεκαετίας του 90. Η «άνθιση» λοιπόν που παρατηρείται μπορεί να μας κάνει να ξεχάσουμε κάτι: στην Ελλάδα απουσίασαν οι εκθέσεις «μόνο με γυναίκες καλλιτέχνες», ο θεσμός 2

3 δηλαδή των all-women shows, ο οποίος έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην αυτόοργάνωση των γυναικών της Δυτικής Ευρώπης και της Βόρειας Αμερικής, στα τέλη της δεκαετίας του 60 και στη δεκαετία του 70. Ελάχιστα παραδείγματα θα εντοπίσει κανείς σε μια ιστορική ανασκόπηση. Οφείλουμε ωστόσο να επισημάνουμε την εκθεσιακή δραστηριότητα της Ομάδας Τέχνης 4+, από τα μέσα της δεκαετίας του 70 μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του 90, μιας ομάδας «γυναικείας πλειοψηφίας» που επιχείρησε να πραγματοποιήσει μια συζήτηση γύρω από ορισμένα στοιχειώδη ερωτήματα πάνω στην σχέση των γυναικών με την τέχνη. 1 Η Ομάδα Τέχνης 4+ αποτελούνταν από τους Σίλεια Δασκαλοπούλου, Μαρία Κοκκίνου, Βάσω Κυριάκη, Renata Menis και Βαγγέλη Δημητρέα. Παρά το γεγονός ότι υπάρχει έστω σήμερα ένα ανανεωμένο ενδιαφέρον για το έργο των γυναικών καλλιτεχνών, για κατηγορίες και μορφές δράσεις που συνδέθηκαν στο δεύτερο μισό της μεταπολεμικής περιόδου με τη φεμινιστική τέχνη, όπως η περφόρμανς, η body art, η αποϋλικοποιημένη τέχνη, η τεκμηριωτική και εθνογραφική τέχνη, η κριτική του ιδρύματος, η δημόσια και κοινοτική τέχνη, η τοποειδής τέχνη (site-specific art) κ.α. αυτό που διαπιστώνει κανείς είναι ότι πολύ λίγες γυναίκες απόφοιτοι της ΑΣΚΤ συμμετέχουν στις μεγάλες επιμελημένες εκθέσεις και στην καλλιτεχνική δραστηριότητα του πεδίου. Για όσες λοιπόν συμμετέχουν και για όσες δεν συμμετέχουν, ένα ερώτημα παραμένει ανοικτό: αποτελεί ουσιαστικό αντικείμενο διαπραγμάτευσης στο έργο η έμφυλη ταυτότητα; Αν ναι, τότε πώς η διαπραγμάτευση αυτή συνδέεται με τις σύγχρονες εξελίξεις στον εικαστικό λόγο; Πως συνδέεται το έργο των γυναικών με την «σχεσιακότητα» των σύγχρονων μορφών τέχνης, την παρεμβατική δημόσια τέχνη, τη στροφή προς ομάδες και ζητήματα του κοινωνικού, τις διαδικτυακές διαπροσωπείες (interfaces), την καλλιτεχνική οικειοποίηση ερευνητικών και αρχειακών μηχανισμών κ.λ.π.; Από το Φεμινισμό μέχρι Όποια και όποιος κρατάει στα χέρια του το εγχειρίδιο αυτό διευκολύνεται να αναζητήσει απαντήσεις στα παραπάνω ερωτήματα εξερευνώντας η ίδια ή ο ίδιος τα δεδομένα και τις προοπτικές του καλλιτεχνικού πεδίου στη σύγχρονη Ελλάδα. 1 Art Group 4+, Women and Art, Athens, Cultural Centre of the University of Athens,

4 Ελπίζουμε ότι η έρευνα Γυναίκες απόφοιτοι της Ανωτάτης Σχολής Καλών Τεχνών από το 1980 ως το 2004, μια διεπιστημονική προσέγγιση θα του φανεί χρήσιμο εργαλείο στην κατανόηση της εγχώριας καλλιτεχνικής πραγματικότητας. Ωστόσο, οφείλουμε μέσα από το εγχειρίδιο αυτό να παρουσιάσουμε στοιχειωδώς, με επιγραμματικό τρόπο, τα βασικά σημεία της προβληματικής του φύλου στη μεταπολεμική τέχνη, τα βασικά ερωτήματα της φεμινιστικής τέχνης και τις σύγχρονες μορφές καλλιτεχνικής αναζήτησης με επίκεντρο την έμφυλη ταυτότητα. Στην ελληνική καλλιτεχνική σκηνή, η αναφορά στο φεμινισμό δεν ευδοκίμησε, δεν απέκτησε ιδιαίτερο έρεισμα. Όπως έχει εξηγήσει αναλυτικά η Άντζελα Δημητρακάκη, στη μοντέρνα Ελλάδα η επιθυμία και η προσπάθεια καθιέρωσης και διασφάλισης μιας ενιαίας πολιτισμικής/εθνικής ταυτότητας εκτόπισε σε μεγάλο βαθμό κάθε πολιτική γύρω από την ταυτότητα (identity politics) και κάθε κριτική του φύλου. Η απουσία μιας φεμινιστικής ιστορίας της τέχνης πρέπει έτσι να γίνει κατανοητή σε σχέση με την προσπάθεια κατασκευής μιας περιφερειακής ταυτότητας. 2 Ο ελληνικός μοντερνισμός δεν συνδέθηκε με μια κριτική των έμφυλων αναπαραστάσεων. Σύμφωνα με τη Δημητρακάκη, το γυναικείο σώμα εμφανίζεται στη ζωγραφική του Μόραλη ως σύμβολο του απρόσιτου «κάλλους» της «νεκρής» κλασικής Ελλάδας ενώ η ομοφυλοφιλική επιλογή των θεμάτων του Τσαρούχη έγινε αποδεκτή δίχως κάποια εστίαση στην τάξη και το κοινωνικό φύλο των υποκειμένων που ζωγράφιζε τα οποία μετατράπηκαν σε σύμβολα ενός «δυνατού», «υγιούς» έθνους και μιας εθνικής τέχνης. 3 Ποια υπήρξε όμως η πορεία και η εξέλιξη της φεμινιστικής κριτικής και τέχνης στα ευρωπαϊκά και βορειοαμερικανικά κέντρα; Η φεμινιστική ιστορία της τέχνης είχε τις ρίζες της σε έναν κοινωνικό και πολιτικό ριζοσπαστισμό που επιθυμούσε να δει τον κόσμο να μετασχηματίζεται ριζικά. Ο όρος «φεμινιστική τέχνη» χρησιμοποιείται σήμερα με στόχο να περιγράψει μια σειρά από καλλιτεχνικές δραστηριότητες οι οποίες συνδέθηκαν στην ιστορική τους πορεία με ορισμένα θεμελιακά ζητήματα του «δεύτερου κύματος φεμινισμού». 4 Αν και υπάρχουν πολλά παραδείγματα 2 Angela Dimitrakaki, (Post)Modernism and Feminist Art History, The reception of the Male Nude in Twentieth-century Greek Painting, Third Text, Vol. 17, Issue 3, 2003, σελ Angela Dimitrakaki, (Post)Modernism and Feminist Art History, The reception of the Male Nude in Twentieth-century Greek Painting, Third Text, Vol. 17, Issue 3, 2003, σελ Ο διαχωρισμός της φεμινιστικής σκέψης και δράσης σε «πρώτο», «δεύτερο» και «τρίτο» κύμα είναι περισσότερο μια σύμβαση της ιστορικής και κοινωνικής ανάλυσης και όχι μια δογματική κατάταξη των τάσεων. Το πρώτο κύμα τοποθετείται ιστορικά στα τέλη του 19 ου αι. και συνδέεται με τη διεκδίκηση για την ψήφο των γυναικών. Μετά το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο ξεπηδά το δεύτερο κύμα το οποίο αγωνίζεται ενάντια σε μια μεγάλη σειρά διακρίσεων. Το Δεύτερο Φύλο ( 49) της Σιμόν 4

5 καλλιτεχνικής δημιουργίας στον 20ο αιώνα όπου ζητήματα κοινωνικής αντίληψης του φύλου θίγονται ξεκάθαρα, μπορούμε ωστόσο να μιλήσουμε για μια «φεμινιστική» τέχνη αναφερόμενοι μονάχα στην καλλιτεχνική παραγωγή που αναδύθηκε μέσα από το πολιτικό κλίμα του 1968 και ευρύτερα την πολιτική αναταραχή της δεκαετίας του Tα έργα γυναικών εικαστικών της δεκαετίας του 50 που ακολουθούν το καλλιτεχνικό ιδίωμα της εποχής τους (π.χ. Αφηρημένος Εξπρεσιονισμός) όπως για παράδειγμα η Elaine de Kooning ή η Lee Krasner δεν αποτελούν σημείο εκκίνησης μιας φεμινιστικής περιοδολόγησης. Το έργο αυτών των γυναικών εικαστικών επισκιάστηκε από το έργο των «διάσημων» συζύγων τους (de Kooning και Pollock αντίστοιχα) κι αποτέλεσε μόνο εκ των υστέρων σημείο έρευνας στο πλαίσιο μιας συνολικής επανατοποθέτησης της θεωρίας και ιστορίας τέχνης. Το κίνημα των Πολιτικών Δικαιωμάτων, το αντιπολεμικό κίνημα, τα κινήματα Μαύρης συνείδησης δεσπόζουν στα τέλη της δεκαετίας του 60 στην Αμερική. Οι κινητοποιήσεις των φοιτητών κορυφώνονται στη Γαλλία, ενώ κινήματα εθνικής ανεξαρτησίας ξεπηδούν σε αρκετά σημεία του κόσμου. Μέσα από τη νέα αυτή πολιτική και ρητορική συνθήκη γεννιέται και το Κίνημα των Γυναικών, αρχικά γνωστό σαν «Κίνημα της Απελευθέρωσης των Γυναικών» (Women s Liberation Movement), το οποίο ανανέωσε μια προσπάθεια τεσσάρων περίπου αιώνων για ανθρώπινα δικαιώματα. Όμως το «δεύτερο» αυτό φεμινιστικό κύμα βασίστηκε στις πολιτικές και πολιτιστικές δυνάμεις των Νέων Αριστερών Κινημάτων της δεκαετίας του Τα κινήματα αυτά είχαν αναπτύξει μια ιδιαίτερη και βαθύτερη κατανόηση των μορφών γνώσης, ελέγχου, εξουσίας και κυριαρχίας στη μεταπολεμική «κοινωνία της αφθονίας» όπου οι επιπτώσεις της διαφήμισης, του φιλμ, της τηλεόρασης, της δημοσιογραφίας, της λογοτεχνίας, των καλών τεχνών και της εκπαίδευσης, συμβάλλουν στη δημιουργία νέων συλλογικών ταυτοτήτων αλλά και στη δημιουργία ντε Μποβουάρ συνιστά, από πολλές απόψεις, έργο κομβικής σημασίας για το δεύτερο κύμα καθώς εγκαινιάζει μια μέθοδο φεμινιστικής φιλοσοφικής κριτικής του δυτικού υποκειμένου και των διαδικασιών περιθωριοποίησης της γυναίκας σε μια σφαίρα «εμμένειας». Η οικογένεια, η σεξουαλικότητα, η αναπαραγωγή, η άμβλωση, η πατριαρχεία, η καταπίεση, η «κοινή εμπειρία των γυναικών» ήταν μερικά από τα πεδία κριτικής και διεκδίκησης του δεύτερου κύματος όπως κορυφώθηκε τη δεκαετία του 60. Το δεύτερο κύμα είχε ήδη αποδεσμεύσει, ως ένα βαθμό, το κοινωνικό φύλο (gender) από το βιολογικό, αν και η έννοια του κοινωνικού φύλου άνθισε τις δεκαετίες του 70 και του 80. Το «μετά-το-δεύτερο-κύμα» ή «τρίτο» κύμα φεμινισμού, το οποίο τοποθετείται χρονικά στις δεκαετίες του 80 και 90, χαρακτηρίζεται ίσως από τον έντονο «μετα-δομισμό», την αποκήρυξη μιας «οικουμενικής εμπειρίας της γυναίκας», την κριτική του «δυτικο-κεντρικού» φεμινισμού και την άνοδο ενός «μετα-αποικιακού φεμινισμού», την καθιέρωση των σπουδών φύλου και των πολιτισμικών σπουδών στο πανεπιστήμιο κ.ο.κ. Αναλυτικότερα, βλέπε Αθηνά Αθανασίου, Εισαγωγή: Φύλο, εξουσία και υποκειμενικότητα μετά το «δεύτερο κύμα» στο Φεμινιστική θεωρία και πολιτισμική κριτική, (επ.) Αθηνά Αθανασίου, (μετ.) Πελαγία Μαρκέτου, Μαργαρίτα Μηλιώρη, Αιμίλιος Τσεκένης, Αθήνα, νήσος, 2006, σσ

6 νέων διαχωριστικών γραμμών. Έτσι, η ανάλυση του πολιτισμού οδηγείται σε μια επανεξερεύνηση της έννοιας της «ηγεμονίας» και του «ηγεμονικού ρόλου της κουλτούρας» της γενικότερης «πολιτικής κοινωνίας» στο έργο του Antonio Gramsci. 5 Χαρακτηριστικό της επανεπεξεργασίας αυτής παραμένει το έργο του Louis Althusser, το οποίο διαδίδεται μετά το 1969 στον Αγγλοσαξονικό χώρο και προσφέρει μια ευρύτερη κατανόηση του σύγχρονου ρόλου της ιδεολογίας, η οποία μέσω των «Ιδεολογικών Μηχανισμών του Κράτους» (συμπεριλαμβανομένων των νομικών, θρησκευτικών, οικογενειακών, πολιτικών, πολιτιστικών μηχανισμών και των ΜΜΕ) αντικαθιστά με συμβολικό τρόπο τον παραδοσιακό «καταπιεστικό» ρόλο της βίας. 6 Έτσι αρκετές γυναίκες θεωρητικοί ερεύνησαν τους τρόπους με τους οποίους ορισμένες ιδεολογίες συντηρούσαν ένα ρατσιστικό και σεξιστικό κοινωνικό σύστημα. 7 Οι καλλιτέχνιδες της εποχής συμμετείχαν με ποικίλους τρόπους στο Κίνημα των Γυναικών. Ένας από τους τρόπους αυτούς ήταν η οργάνωση του «Κινήματος Τέχνης των Γυναικών» (Women s Art Movement). Η πολιτική του Κινήματος Απελευθέρωσης των Γυναικών για αποκέντρωση της φεμινιστικής δράσης βρήκε ιδιαίτερα πρόσφορο έδαφος στην Μ. Βρετανία όπου, πέραν του Λονδίνου, δημιουργούνται πολλά διαφορετικά κέντρα δραστηριότητας και συμμετοχής στο Bristol, στο Cardiff, στο Liverpool, στο Εδιμβούργο, στο Nottingham και αλλού. Ήδη από το 1966 είχε ιδρυθεί στις ΗΠΑ, η National Organization of Women (Διεθνής Οργάνωση Γυναικών), η οποία έδωσε στο γυναικείο κίνημα συμβολική και πολιτική νομιμότητα. Στη συνέχεια ιδρύεται το 1970 στη Νέα Υόρκη η επιτροπή Ad Hoc Committee of Women Artists προκειμένου να διαδηλώσει ενάντια στο ισχνό ποσοστό του 5% της παρουσίας γυναικών στην ετήσια έκθεση του Whitney Museum of American Art. Η επιτροπή διεκδικεί 50% εκπροσώπηση των γυναικών και προχωρά σε ακτιβιστικές ενέργειες που επιστρατεύουν τη χρήση ωμών αυγών και Tampax. Ο ακτιβισμός ως μια άμεση μορφή διεκδίκησης ισότιμης εκπροσώπησης χαρακτηρίζει περισσότερο την αμερικανική συνδικαλιστική δραστηριότητα των 5 Ο Γκράμσι πρότεινε, σε αντίθεση με τους κλασσικούς του μαρξισμού, ότι το κράτος δεν εξαντλείται στον «καταπιεστικό» του μηχανισμό αλλά περιλαμβάνει έναν μεγαλύτερο αριθμό θεσμών της «πολιτικής κοινωνίας» όπως η εκκλησία, τα σχολεία, τα συνδικάτα κλπ. Δες, Louis Althusser: Ιδεολογία και Ιδεολογικοί Μηχανισμοί του Κράτους, στο Θέσεις, Αθήνα, εκδ.θεμέλιο, 1999, σελ.82 6 Louis Althusser: Ιδεολογία και Ιδεολογικοί Μηχανισμοί του Κράτους, στο Θέσεις, Αθήνα, εκδ.θεμέλιο, 1999, σελ Griselda Pollock, Feminism and Modernism, στο Rozsika Parker and Griselda Pollock, Framing Feminism, London, Routledge and Keagan Paul, 1987, σελ

7 γυναικών καθώς ορισμένα ιδρύματα (ιδιωτικές επιχειρήσεις) όπως το Μουσείο Whitney, το Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης (MOMA) κ.α. παίζουν πολύ πιο κυριαρχικό ρόλο σε σύγκριση με τα Βρετανικά μουσεία τα οποία είναι κυρίως δημοσίου συμφέροντος και δημόσιας χρηματοδότησης και διοίκησης. 8 Από τη διαμαρτυρία σχετικά με την ελλιπή αντιπροσώπευση των γυναικών καλλιτεχνών στις γκαλερί και τα μουσεία, ως τη νεκρανάσταση των διακοσμητικών και εφαρμοσμένων τεχνών, η πρώτη φάση της φεμινιστικής καλλιτεχνικής παραγωγής ήταν ακτιβιστική, έδινε έμφαση στην εικόνα του σώματος και στην «ανατομία» ως στοιχείο της γυναικείας ταυτότητας. Οι δε θεωρητικές αναζητήσεις αυτής της περιόδου επικεντρώνονταν ιδιαίτερα στην αλλαγή της ιστορικής κατανόησης, στη μεταγραφή της ιστορίας της τέχνης. Το δοκίμιο της Linda Nochlin's 3 Why Have There Been No Great Women Artists, που δημοσιεύτηκε το 1971, υποστηρίζει ότι η ιστορία της τέχνης υπόκειται και αυτή στις καθιερωμένες, οικονομικού, πολιτικού, ηθικού τύπου αδικίες, μονομέρειες και ανισότητες. Η Lucy Lippard, κυρίαρχη μορφή στην άρθρωση του φεμινιστικού λόγου, διακηρύττει ότι «ο φεμινισμός δεν είναι στυλ ή κίνημα, είναι σύστημα αξιών και τρόπος ζωής». Την ίδια στιγμή η αγγλική σκηνή κινητοποιείται με πειραματισμό και συστηματικότητα. Η «Καλλιτεχνική Ομάδα για την Απελευθέρωση της Γυναίκας» (Women s Liberation Art Group) διοργανώνει την πρώτη έκθεσή της το Μάρτιο του 1971 στη Woodstock Gallery του Λονδίνου με έργα των Valerie Charlton, Ann Colsell, Sally Frazer, Alison Fell, Margaret Harrison, Liz Moore, Sheila Oliver, Monica Sjoo και Rosalyn Smythe. Ένα χρόνο μετά, η ίδια ομάδα οργανώνει συνέδριο στο Λονδίνο όπου μια ομάδα γυναικών με επικεφαλής την Monica Sjoo προτείνει ότι η παραστατική ζωγραφική (figurative painting) αποτελεί το μόνο μέσο που αρμόζει στις γυναίκες, οι οποίες θα έπρεπε να εγκαταλείψουν τα «ανδρικά αφηρημένα παιχνίδια με την επιφάνεια» (εννοώντας την οπτική αφαίρεση του αφηρημένου εξπρεσσιονισμού). Στις Η.Π.Α., στην έκθεση Womanhouse (1972) είκοσι τέσσερις γυναίκες εικαστικοί ανακαίνισαν ένα σπίτι στο Los Angeles δημιουργώντας έργα in situ. Η έκθεση αυτή θα αποτελέσει πρότυπο αναζήτησης εναλλακτικών χώρων έκτος θεσμοθετημένων εκθεσιακών χώρων. Στην έκθεση, η Judy Chicago θα παρουσιάσει το έργο Menstruation και η Sandy Orgel το Linen Closet. Οι καλλιτέχνιδες θα κάνουν 8 Rozsika Parker and Griselda Pollock, Framing Feminism, London, Routledge and Keagan Paul, 1987, σελ.22 7

8 χρήση κυρίως συμβόλων και εικογραφικών μοτίβων που θα παραπέμψουν με σχεδόν επιθετικό τρόπο στην έμμηνο ρήση, στην οικιακή εργασία της γυναίκας κ.α. 9 Το 1963 δημοσιεύεται το σημαντικό κείμενο «The Problem That Has No Name» της Betty Friedman. Το κείμενο ευαισθητοποιεί την αμερικανική κοινή γνώμη σχετικά με το πρόβλημα της καταπίεσης της γυναίκας και των καθιερωμένων κοινωνικών ρόλων. 10 Στη Νέα Υόρκη η ίδρυση του γυναικείου συνεταιρισμού AIR (Artists-in-Residence) το 1972 δημιούργησε έναν εκθεσιακό θεσμό αποκλειστικά αφιερωμένο στο έργο γυναικών καλλιτεχνών και προώθησε μέσα από σεμινάρια και ομιλίες όχι μόνο την εκθεσιακή παρουσία φεμινιστικής τέχνης άλλα και την ανάλυση της μέσα από τους θεσμούς του ακαδημαϊκού λόγου, της κριτικής αλλά και της αγοράς. Η σημαντική δημοσίευση «Why Have There Been No Great Women Artists?» της ιστορικού τέχνης Linda Nochlin, θα σηματοδοτήσει το εγχείρημα αναλύοντας την πατριαρχική δομή της παραδοσιακής ιστορίας της τέχνης. 11 Στο έργο The Dinner Party ( ), η Judy Chicago θα ερευνήσει το ιδεολογικό και αισθητικό πρίσμα της ιστορίας του γυναικείου ζητήματος. Το έργο είχε ιδιαίτερη απήχηση και περιόδευσε σε πολλές πόλεις των Η.Π.Α. Η εγκατάσταση της Chicago μνημονεύει τριάντα εννέα ιστορικές και μυθολογικές φιγούρες γυναικών, οι οποίες συμβολίζονται με ένα πιάτο (ζωγραφισμένο με εικόνες που παραπέμπουν στη μορφή του αιδοίου) ένα κέντημα και ένα ποτήρι, αντικείμενα που τοποθετούνται σε ένα μεγάλο τριγωνικό μπουφέ. 12 Το μεγαλύτερο μέρος των καλλιτεχνικών πρακτικών μεταξύ τέλους της δεκαετίας του 1960 και αρχών της δεκαετίας του 1970 αναζητά στο σώμα και στη σωματικότητα μια διατύπωση της «γυναικείας ουσίας». Η «ουσιοκρατία» (essentialism) θα αποτελέσει βασικό αισθητικό άξονα για μια γενιά γυναικών καλλιτεχνών μέχρι να δεχτεί σφοδρή κριτική από φεμινίστριες στα τέλη της δεκαετίας του 70. Η Meredith Monk, η Rachel Rosenthal, η Yvonne Rainer, η Hannah Wilke (S.O.S. Starification Object Series, 1974), η Charlotte Moorman, η Yayoi Kusama και η Carolee Schneemann αποτελούν άλλα σημαντικά παραδείγματα 9 Peggy Phelan, Survey, στο Reckitt, Helena, Art and Feminism, London and New York: Phaidon, 2001, σελ Betty Friedman, The Problem That Has No Name, στο The Feminine Mystique, (New York and London: W.W. Norton and Co, Linda Nochlin, Why Have There Been No Great Women Artists?, στο Women, Art and Power and Other Essays, London: Thames and Hudson, 1988 (πρώτη δημοσίευση στο Art News, 69, Ιανουάριος 1971). 12 Judy Chicago, The Dinner Party: A Symbol of Our Heritage, Νέα Υόρκη: Doubleday,

9 της τάσης αυτής. Η performance Interior Scroll (1975), κατά τη διάρκεια της οποίας η Carolee Schneemann διαβάζει τις σημειώσεις της από ένα χαρτί (απομνημονεύματα μιας συζήτησης με έναν άνδρα σκηνοθέτη) το οποίο ξετυλίγεται από το αιδοίο της, αποτελεί το χαρακτηριστικότερο ίσως παραδείγματα μιας τέτοιας καλλιτεχνικής πρακτικής. Επίσης ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει και το έργο της Linda Montano, η οποία, δημιουργώντας ήδη από το 1969 το «oν» Chicken Woman, παρουσιάστηκε ντυμένη «ανάλογα με τον τίτλο του έργου» σε δημόσιους χώρους. Το έργο της Montano συνέχισε να στηρίζεται στη δημιουργία τέτοιων «θηλυκών» φανταστικών και πλασματικών personae διερευνώντας την έννοια της ταυτότητας. Ιδιαίτερη περίπτωση αποτελεί και το έργο της Ana Mendieta ή οποία χρησιμοποίησε την εικόνα του σώματος (της) δημιουργώντας σιλουέτες από φυσικά υλικά όπως χώμα ή χιόνι σε έργα όπως το Untitled (Snow Silueta) (1977) με στόχο να τονίσει την ιδιαιτερότητα της «θηλυκής φύσης». 13 Οι ακτιβιστικές περφόρμανς αποτελούν το κυρίως έργο άλλων σημαντικών καλλιτεχνών αυτής της περιόδου που δρουν στην Ευρώπη: της Rebecca Horn, της Valie Export και της Marina Abramovic. Στο Genital Panic (1969) η Export ντύνεται με τζιν παντελόνι και αφήνει γυμνό το μέρος γύρω από το αιδοίο της. Εφοδιάζεται με ένα όπλο και εισβάλει σε ένα πορνογραφικό κινηματογράφο του Μονάχου φωνάζοντας ότι «πραγματικά γεννητικά όργανα γυναίκας είναι διαθέσιμα». Η Export αναφέρεται ομολογουμένως με ριζοσπαστικό τρόπο στη σεξιστική φύση του θεάματος. Στην περφόρμανς Rhytm 0 (1974), η Abramovic εκτίθεται στο κοινό το οποίο μπορεί να επιλέξει διάφορα εργαλεία από μια σειρά αντικειμένων και να τα χρησιμοποιήσει πάνω στο γυμνό της σώμα. Η Abramovic φέρνει στο προσκήνιο τη συμμετοχή του κοινού ως συστατικό παράγοντα της καλλιτεχνικής διαδικασίας και ταυτόχρονα προβάλλει το ευάλωτο του σώματος. (Ύστερα από έξι ώρες η performance έπρεπε να διακοπεί μετά από έκκληση θεατών που διατύπωσαν φόβους για την υγεία της καλλιτέχνιδας.) Από τα μέσα της δεκαετίας του 1970 παρατηρούνται όμως σημάδια απομάκρυνσης από την ουσιοκρατική αντίληψη για τη διάκριση των φύλων και την ταυτότητα της γυναίκας. Το 1974 εμφανίζεται το πρώτο τμήμα του Post Partum 13 Παράλληλα άλλες εικαστικοί απομακρύνονται από το δυτικοκεντρικό εικονογραφικό πλαίσιο και τονίζουν πολυπολιτισμικές θεματολογίες, όπως για παράδειγμα το The Liberation of Aunt Jemina (1972) της Betye Saar. Συνεργασίες μεταξύ λευκών, φεμινιστριών και έγχρωμων συντέλεσαν στην άρθρωση της μετά-αποικιοκρατικής κριτικής και στην υπογράμμιση της σημασίας της υβριδικότητας (hybridity). 9

10 Document της Mary Kelly το οποίο επικεντρώνεται σε μια λακανική ψυχαναλυτική χαρτογράφηση της συγκρότησης του «εγώ» του μικρού παιδιού της, ερευνώντας παράλληλα το γυναικείο μητρικό φετιχισμό. Η Kelly θα αξιοποιήσει στην καλλιτεχνική της πορεία τα εργαλεία της λακανικής ψυχανάλυσης για να ερευνήσει τις φαντασιώσεις της δημοσιότητας και της μόδας, την αυτό-εικόνα των μεσήλικων γυναικών και τον υπόρρητο σεξισμό του πολέμου του κόλπου. Το 1973 θα δημοσιευτεί το σημαντικό κείμενο της Laura Mulvey «Visual Pleasure and Narrative Cinema» στο περιοδικό Screen το οποίο αναλύει με ψυχαναλυτικά εργαλεία τη δομή της «ανδρικής σκοποφιλικής ματιάς» στον κινηματογράφο του Χόλυγουντ και τη «θυματοποίηση» της γυναίκας. 14 Το δοκίμιο της Laura Mulvey είχε τεράστια επίδραση στη φεμινιστική σκέψη της εποχής. Η Mulvey δηλώνει κατηγορηματικά ότι υιοθετεί την ψυχανάλυση ως «πολιτικό όπλο» και αναλύει με ψυχαναλυτικούς όρους τη δομή του αντρικού βλέμματος στο σινεμά. Παρά το γεγονός ότι η δεκαετία του 70 κυριαρχείται από μια αρνητική αποδόμηση της προσωπικής εμπειρίας και επικρατεί ένα αυτονομιστικό (separatist) μοντέλο καλλιτεχνικής δράσης, οι ιστορικοί τέχνης Griselda Pollock και Roszika Parker επιχειρούν τη διαμόρφωση μιας θετικής εικόνας της κοινωνικής αλλαγής. Στις αρχές της δεκαετίας του '80 οι δύο πιο ισχυρές επιρροές της φεμινιστικής τέχνης προήλθαν από τη φεμινιστική λογοτεχνική κριτική, επηρεασμένες κυρίως από το μεταστρουκτουραλισμό και το γαλλικό φεμινισμό, και τη βασισμένη στην ψυχανάλυση φεμινιστική θεωρία κινηματογράφου. Οι Parker και Pollock ερεύνησαν μερικές από τις συνέπειες και τις επιδράσεις αυτής της θεωρητικής κατεύθυνσης στην ιστορία της τέχνης στο βιβλίο τους: Old Mistresses Women, Art and Ideology (1981). Αυτό το κλίμα προσδιορίζει και μεγάλο μέρος της δεκαετίας του 1980, κατά την οποία γίνεται αισθητή μια μετατόπιση του ενδιαφέροντος στις δυνατότητες του ίδιου του εκφραστικού μέσου. Σημαντικό έργο αυτής της περιόδου η σειρά φωτογραφιών της Cindy Sherman Untitled (Film Stills) ( ) κατά την οποία η καλλιτέχνης σκηνοθετεί τον εαυτό της μπροστά από το φωτογραφικό φακό παραπέμποντας σε γνώριμες σκηνές από την ιστορία του κινηματογράφου με γυναίκες πρωταγωνίστριες. Μέσα από τις τεχνικές της αμφίεσης (masquerade), της παρωδίας, της επανάληψης και της μίμησης (mimicry) ως τρόπους για να παρέμβει κανείς και να προκαλέσει τους παραδοσιακούς κώδικες αναπαράστασης, η καλλιτέχνης καταγγέλλει το σεξισμό 14 Laura Mulvey, Visual Pleasure and Narrative Cinema, στο Visual and Other Pleasures, Bloomington and Indianapolis: Indiana University Press, 1989 (πρώτη δημοσίευση Screen, 16, 3, 1975) 10

11 της εικόνας ενώ ταυτόχρονα συμβάλλει στην «αποταύτιση» του θεατή από την εικόνα. 15 Η επιρροή της Sherman στάθηκε σημαντική και για τις επόμενες γενιές καλλιτεχνών. Ενδιαφέρον παρουσιάζουν και έργα που κινούνται σε μια νέα ανάγνωση των διακρίσεων μεταξύ ρόλων που προσδίδονται στο κοινωνικοπολιτιστικό φύλο μέσα από το λεξιλόγιο της «ποπ αισθητικής», όπως για παράδειγμα το έργο της Laurie Simmons, First Bathroom (Woman Standing), Με τον τρόπο αρχίζει μια σειρά διερευνήσεων γύρω από την ετεροσεξουαλική διαμόρφωση της οπτικής επικοινωνίας και της αναπαράστασης. Ήδη, χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί το έργο της Linda Βenglis Untitled (1974), το οποίο κινείται στο πλαίσιο της κριτικής της «ποπ αισθητικής». Το έργο καταχωρείται, ως διαφήμιση της γκαλερί που αντιπροσώπευε την Benglis, στο περιοδικό Artforum μετά από άρνηση του περιοδικού να δεχτεί το έργο χωρίς επιπρόσθετο σχολιασμό. Το έργο ήταν η φωτογραφία μιας γυμνής πορνοστάρ η οποία κρατά επιδεκτικά και επιθετικά ανάμεσα στα γεννητικά της όργανα ένα διπλό φαλλό. Ο χώρος παραγωγής και έκθεσης της τέχνης ως ένα διυποκειμενικό σύστημα μετατρέπεται σε αντικείμενο φαινομενολογικής διαπραγμάτευσης. Το έργο της Joan Jonas προβάλλει προβληματισμούς γύρω από τη σχέση της γυναικείας εικόνας και των θεατών ενώ είναι χαρακτηριστικό παράδειγμα μιας post-minimal αισθητικής (π.χ. δράσεις με κοινό, χρήση του video, closed-circuit-installation). Η Jonas επεξεργάζεται την έμφυλη ταυτότητα σε παραλληλία με το έργο των Bruce Nauman και Vito Acconci, έργα τα οποία επαναπροσδιορίζουν την έννοια της ταυτότητας εν γένει. Στο έργο Organic Honey s Vertical Roll (1972) θα αναφερθεί σε έννοιες όπως παρακολούθηση, ναρκισσισμός, μεταμφίεση, ηδονοβλεπτική σχέση μεταξύ κοινού και αντικειμένου. Άλλες καλλιτέχνιδες όπως η Gina Pane (Psyché, 1974) χρησιμοποιούν το ίδιο το σώμα τους ως αντικείμενο, κάνοντας βίαιες επεμβάσεις σ αυτό, με στόχο να ανατρέψουν την εικόνα του σώματος ως έπαλξη υπεράσπισης της ιδέας περί ατομικότητας. Με ασυνείδητο όμως τρόπο θα ανασυγκροτήσουν την προκατάληψη ότι η γυναίκα είναι ένα μαζοχιστικό, «παθητικό» υποκείμενο. Καλλιτέχνιδες όπως η Mierle Laderman Ukeles αναδεικνύουν το μέσο της performance και του happening σε δημόσιους χώρους και στρέφονται στην πολιτική 15 Το έργο της Joan Riviere Womanliness and Masquerade, δημοσιευμένο το 1929 αποτελέι ορόσημο για την θεωρητική ενασχόληση μ αυτό το θέμα, μια θεωρία στην οποία αναφέρθηκε και η Judith Butler. Joan Riviere, Womanliness and Masquerade, The International Journal of Psychoanalysis, 9, (1929), σελ ; Judith Butler, Gender Trouble: Feminism and the Subversion of Identity, New York, Routledge,

12 των πολιτιστικών θεσμών και ιδρυμάτων όσο και στις κοινωνικές σχέσεις που δομούνται σε δημόσιους χώρους. Σε μια σειρά από δεκαεπτά περφόρμανς μεταξύ 1973 και 1976 όπως στο Hartford Wash: Washing, Tracks, Maintenance: Outside (1973) η εικαστικός «έπλενε» διόδους και χώρους σε μουσεία, αναφερόμενη τόσο στο «γυναικείο ρόλο» όσο και στην ανάγκη για «εκκαθάριση» των θεσμικών κατεστημένων. Ανάλογες προθέσεις έχουν ορισμένα έργα της Martha Rosler, όπως τα βίντεο Semiotics of the Kitchen (1975) και Vital Statistics of a Citizen, Simply Obtained (1977) τα οποία εστιάζουν στη σημειολογία των κοινωνικών ρόλων σε χώρους «γυναικείας» εργασίας. Η Adrian Piper, μια από τις πιο συνεπείς εννοιολόγους εικαστικούς, εγείρει το θέμα της κοινωνικοπολιτιστικής ταυτότητας με δράσεις που συνδυάζουν τόσο το εννοιολογικό λεξιλόγιο όσο και την έντονη κοινωνική κριτική. Στο έργο Catalysis III ( ), μια περφόρμανς σε δημόσιο χώρο, η καλλιτέχνης έβαψε τα ρούχα της με υγρή άσπρη μπογιά, φόρεσε μια ταμπέλα με τις λέξεις Wet Paint και έσπευσε να ψωνίσει γάντια και γυαλιά (κατεξοχήν γυναικεία αξεσουάρ) στο γνωστό πολυκατάστημα Macy s της Νέας Υόρκης. Στο πέρασμα από τη δεκαετία του 1970 στη δεκαετία του 1980 γίνεται αισθητή η επιρροή νέων πολιτικών ρευμάτων της κοινωνικής σκέψης στην τέχνη. Τα ζητούμενα της πλουραλιστικής και ριζοσπαστικής δημοκρατίας απασχολούν τις γυναίκες πολύ πιο έντονα από τα ζητήματα προσδιορισμού μιας «ασφαλούς» ή «σταθερής» γυναικείας ταυτότητας. Η δεκαετία του 1980 ξεκίνησε με ένα σημαντικό συνέδριο που διοργάνωσε το περιοδικό Issue στο ICA με τίτλο Questions on Women s Art (Νοέμβριος 1980). Το συνέδριο ακολούθησε τη σημαντική έκθεση Issue: Social Strategies in Women s Art το 1980 στο ICA και θεωρείται ιστορικής σημασίας καθώς φάνηκαν ξεκάθαρα οι ρωγμές ανάμεσα στις διαφορετικές φεμινιστικές θέσεις. Κυριάρχησαν οι απόψεις των σοσιαλιστριών φεμινιστριών που συνδέονταν με το Issue και υπήρξε μια σχετική απαξίωση των τάσεων για παραστατική ζωγραφική, γλυπτική, γυναικεία απεικόνιση, γυναικεία «φαντασία, ευαισθησία και εκφραστικότητα». Συζητήθηκαν ζητήματα «εξωγενή» του φεμινισμού και παρατηρήθηκε μια γενικότερη συντηρητική ιδεολογική στροφή στην παγκόσμια τέχνη προς τη μεταμοντέρνα παραστατική ζωγραφική και γλυπτική. Η βασική όμως ρήξη αφορούσε ένα από τα κεντρικά συνθήματα του φεμινιστικού κινήματος ότι «το Προσωπικό είναι Πολιτικό». Από τη μια διατυπώθηκε η άποψη ότι η εξέταση ατομικών υποθέσεων καταπίεσης συνδεόταν σταδιακά με άλλες υποθέσεις και δημιουργούσε μια συλλογική συνείδηση η οποία θα ανέτρεπε τις διαστρεβλωμένες 12

13 εικόνες της θηλυκότητας, ενώ από την άλλη υπήρχε η ανησυχία πως η εμμονή στις ατομικές υποθέσεις και στην αυτοβιογραφική πρακτική θα οδηγούσε σε μια νέα μορφή «ατομικισμού» και σε μια επαναφορά της ατομικής «εκφραστικότητας» πέρα από κάθε κοινωνικό συγκείμενο. Σημαντική ήταν η παρέμβαση της Martha Rosler η οποία επιχείρησε να διατυπώσει μια διαλεκτική θέση ανάμεσα στις δύο τάσεις τονίζοντας ότι η ευαισθησία στις ατομικές υποθέσεις αποκτά πολιτικό νόημα όταν καταφέρνει να ενσωματώσει ένα «καθολικό» μήνυμα πέραν της γενικόλογης επίκλησης για «αυτονομία» και για «αλλαγή στις ζωές μας». 16 Σε αυτό το κλίμα, η κυριαρχία των λευκών γυναικών στο φεμινιστικό κίνημα, ειδικά στην ακαδημαϊκή φεμινιστική θεωρία, άρχισε να καταγγέλλεται ως μορφή συντηρητισμού. Το 1981 δημοσιεύτηκε στις ΗΠΑ η ανθολογία «This Bridge Called my Back: Writings by Radical Women of Colour» 17, η οποία άνοιξε ένα διάλογο πάνω σε φυλετικά ζητήματα ενώ ταυτόχρονα αρχίζει να γίνεται κατανοητό ότι οι έννοιες του ρατσισμού και του σεξισμού πρέπει να αντιμετωπιστούν πλέον ως αλληλοεπικαλυπτόμενες μια και αποτελούν παράγοντες που διαδραματίζουν καθοριστικό ρόλο στη διατήρηση και διαιώνιση ενός συντηρητικού status quo. 18 Ταυτόχρονα καταγγέλλεται από καλλιτέχνιδες ο κατά βάση ετεροφυλόφιλος προσανατολισμός των θεωρητικών και κριτικών ενασχολήσεων με το θέμα του φύλου καθώς επίσης και ο τρόπος που προσεγγίστηκε το ζήτημα της γυναικείας σεξουαλικότητας και παρουσιάστηκε από την γενιά του Οι παραπάνω μετατοπίσεις διαφαίνονται στο φωτογραφικό έργο της Nan Golding Ballad of Sexual Dependency ( ), το οποίο εστιάζει χαρακτηριστικά στην πολυπλοκότητα και διαφορετικότητα των σεξουαλικά καθορισμένων ταυτοτήτων, ενώ ταυτόχρονα ευαισθητοποιεί το κοινό σε σχέση με αποκλεισμένα κοινωνικά 16 Rozsika Parker and Griselda Pollock, Framing Feminism, London, Routledge and Keagan Paul, 1987, σελ Cherrie Morava; Gloria Anzaldua, This Bridge Called My Back: Writing by Radical Women of Colour, Watertown, Massachusetts: Persephone Press, Crenshaw Kimberle Williams, Beyond Racism and Misogyny: Black Feminsm and 2 Live Crew στο Words that Wound: Critical Race Theory, Assaultive Speech and the Fist Amendment, Boulder, Colorado: Westview Press, 1993, σελ Χαρακτηριστικό το έργο της Carrie Mae Weems όπως το Mirror, Mirror ( ) το οποίο αναφέρεται σε ρατσιστικά στερεότυπα. 19 Η μελέτη της Shere Hite που δημοσιεύτηκε το 1976 εστίασε την προσοχή στον μύθο του γυναικείου οργασμού. Shere Hite, The Hite Report, A Nationwide Study on Female Sexuality, Νέα Υόρκη: Macmillan, 1976). Το ίδιο έτος κυκλοφορεί και το βιβλίο Of Woman Born της ποιήτριας Adrienne Rich στο οποίο τονίζεται «ότι κάθε γυναίκα είναι η πρωταρχική ιδιοφυής δύναμη του ίδιου της του σώματος». Adrienne Rich, Of Woman Born: Motherhood as Experience and Institution, Nέα Υόρκη: Bantam Books, 1976, σελ Η Harmony Hammond είναι από της πρώτες εικαστικούς που αρχίζουν να ασχολούνται με λεσβιακή εικονογραφία και μάλιστα σε ένα κατεξοχήν παραδοσιακό και «γυναικείο» μέσο όπως το χειροποίητο ύφασμα. 13

14 στρώματα, εξαιτίας του σεξουαλικού τους προσανατολισμού. Αυτές οι τοποθετήσεις αγωνίζονται να υπάρξουν μέσα σε ένα κλίμα πολιτικού συντηρητισμού (Ρεηγκανισμού-Θατσερισμού) ενώ συνυπάρχουν αφενός με την ανάδυση μιας ομοφυλοφιλικής τέχνης με θεματική το AIDS και αφετέρου με την ταυτόχρονη ανάδυση του ακαδημαϊκού γνωστικού αντικειμένου των σπουδών κοινωνικού φύλου (Gender Studies). Οι νεότερες τάσεις των Gender studies ουσιαστικά απορρίπτουν το διφυές του βιολογικού φύλου ως διχοτομική κοινωνική κατασκευή ενώ ταυτόχρονα θέτουν ως παραμέτρους για τον προσδιορισμό του, τόσο τον κοινωνικοπολιτιστικό καθορισμό όσο και την ίδια την επιθυμία. Ταυτόχρονα, την περίοδο αυτή παρατηρείται η τάση ενός πολιτικοποιημένου καλλιτεχνικού λόγου, χωρίς όμως αυτός να εκφράζεται απαραίτητα με άμεσες ακτιβιστικές δράσεις. Χαρακτηριστικό είναι ότι οι καλλιτέχνες κινούνται είτε στο πλαίσιο μιας μετα-εννοιολογικής αισθητικής φόρμας (όπως η Barbara Kruger στο Your body is a battleground, 1989) είτε στο πλαίσιο της γλώσσας της διαφήμισης και της προπαγάνδας (όπως οι Guerrila Girls στο Do women have to be naked to get into the Met. Museum?, 1989). Στο πέρασμα προς τη δεκαετία του 1990, καθώς εμφανίζονται οι μετααποικιακές σπουδές (με σημαντικότερη εκπρόσωπο την Gayatri Chakravorty Spivak όσον αφορά στον προβληματισμό σε θέματα φύλου) παρατηρείται αυξημένο το ενδιαφέρον του δυτικού καλλιτεχνικού κόσμου για την «περιφέρεια». 20 Η καλλιτεχνική διαπραγμάτευση κυριαρχείται από την έννοια της εθνικής ταυτότητας και μνήμης στις νέες παγκοσμιοποιημένες συνθήκες με σημαντική παρουσία γυναικών από τα Βαλκάνια και τη Μέση Ανατολή. Καλλιτέχνιδες όπως η Mona Hatoum σε έργα όπως το Variations on discord and divisions (1984) δίνουν ένα έντονο πρώιμο στίγμα ανάλογων καλλιτεχνικών πρακτικών, ενώ καλλιτέχνιδες όπως η Shirin Neshat Speechless (1996) εδραιώνουν την ενασχόληση της τέχνης με τη μετα-αποικιακή κριτική μέσα από το πρίσμα του μετα-φεμινισισμού. Αυτό όμως που χαρακτηρίζει τον προσανατολισμό της φεμινιστικής σκέψης και της θεωρίας κατά την δεκαετία του 1990 είναι ότι άρχισε να επανατοποθετείται ως κάτι που πρέπει να συνδέεται άμεσα με ευρύτερα πολιτικά και θεωρητικά ζητήματα χωρίς να διεκδικεί ένα πεδίο αυτονόμησης. Η έννοια της σεξουαλικής 20 Gayatri Chakravorty Spivak, A critique of postcolonial reason : toward a history of the vanishing present, Cambridge, Mass.: Harvard Univ. Press,

15 διαφοράς των δύο φύλων, η οποία υπήρξε κεντρική στη φεμινιστική ψυχαναλυτική σκέψη άρχισε, στις αρχές της δεκαετίας του 1990, να θεωρείται ως πολύ απλοϊκό και διχοτομικό διανοητικό εργαλείο για την κατανόηση της σεξουαλικής διαφορετικότητας και της διαφορετικότητας του φύλου. Μερικές από αυτές τις επισημάνσεις οδήγησαν σε ένα ανανεωμένο ενδιαφέρον και σε μια επιστροφή στο σώμα. Μια νέα γενιά φεμινιστριών καλλιτεχνών προσπάθησε να συνδυάσει το θεωρητικό προσανατολισμό της φεμινιστικής τέχνης της δεκαετίας του '80 με τη γεμάτη πάθος ενασχόληση με το θέμα της ενσωμάτωσης που ήταν η σφραγίδα της φεμινιστικής τέχνης της δεκαετίας του '70. Εμβληματικό είναι ίσως το έργο της Jenny Holzer (σε συνεργασία με τον Tibor Kalman) Lustmord ( ) στο οποίο γίνεται αναφορά τόσο στην έννοια του σώματος όσο και στην έννοια της μετα-αποικιακής βίας. Κοινός τόπος σε αυτές τις τοποθετήσεις υπήρξε η εστίαση στο «σώμα» που έχει απορριφθεί, στο ανθρώπινο σώμα ως περιοχή απορριμμάτων, στην κατάχρηση, στην ασθένεια, στο τραύμα (είτε ως τραύμα ασθένειας είτε ως τραύμα πολέμου), στο πάσχον και καταδιωκόμενο φυλετικό σώμα. Η Judith Butler υπογράμμισε τη σημασία της επιτελεστικότητας (perfomativity) στη διαμόρφωση των έμφυλων κοινωνικών ρόλων. Εστίασε στις διαδικασίες της εκδραμάτισης της ταυτότητας (enactment) και της επανάληψης των μοτίβων έμφυλης συμπεριφοράς, υποστηρίζοντας ότι η ταυτότητα των κοινωνικοπολιτιστικών φύλων είναι ασταθής και ατελής και πρόκειται κατά βάση για μια επιτέλεση (performance) που βρίσκεται συνεχώς εν προόδω. Στον απόηχο της ανάδυσης μιας ομοφυλοφιλικής τέχνης με θεματική το AIDS, στις αρχές της δεκαετίας του '90, η φεμινιστική σκέψη και τέχνη αναζητά συνειδητά πλέον συμμαχίες. Έτσι πραγματοποιήθηκαν συνεργασίες και συμμαχίες (ήδη ενεργές από την προηγούμενη δεκαετία) με κινήματα ομοφυλοφίλων, οι οποίοι από την πλευρά τους, και εξαιτίας της εξάπλωσης τους AIDS, συνειδητοποιούσαν ότι είχαν πολλά να διδάξουν και να διδαχτούν από τα φεμινιστικά κινήματα και τη φεμινιστική ιστορία και θεωρία της τέχνης. Τα γραπτά των Graig Owens, Douglas Crimp, Simon Watney και Kobena Mercer οριοθέτησαν τη σκέψη εκείνης της περιόδου. Στην δεκαετία του 90, καλλιτέχνιδες όπως η Catherine Opie με το Chicken (from Being and Having) (1991), η Pipilotti Rist στο βίντεο Ever is Over All (1997) ή η Elja-Liisa Ahtila στη βιντεοεγκατάσταση If 6 Was 9 (1995) αντιδρούν, είτε με 15

16 χιούμορ είτε με υπαρξιακό προβληματισμό, ενάντια σε κάθε φεμινιστική διερώτηση. Ειδικά στην περίπτωση της Rist δεν κυριαρχεί πλέον μια αμυντική στάση προς την υπεράσπιση κάποιου αιτήματος άλλα είναι έκδηλη η έντονη στάση ευφορίας. Τόσο το έργο της Rist όσο και το έργο της Opie αναφέρονται σε μια queer αισθητική (από τη λέξη «αλλόκοτος, παράξενος») κατά την οποία διαχωρισμοί βασισμένοι στην «διαφορά των φύλων» γελοιοποιούνται και αντικαθίστανται από ένα είδος «διαφυλικού» τρόπου ζωής. Η σύγχρονη τέχνη των γυναικών εικαστικών παρουσιάζει σήμερα έντονα σημάδια αποταύτισης από τα παραδοσιακά αιτήματα της φεμινιστικής τέχνης και αποκήρυξης κάθε γκετοποίησης. Νεότερες καλλιτεχνικές τοποθετήσεις όπως της Andrea Fraser Welcome to the Wadsworth: A Museum Tour (1991) των αδερφών Christine και Irene Hohenbüchler Zwei Rechts, Zwei Links Stricken (1994), της Vanessa Beecroft, VB 16 (1996) ή της Alicia Framis Blood Sushi Bar (2000) δεν μπορούν πλέον να γίνουν κατανοητές μέσα από τη φεμινιστική θεωρία ή την κριτική κοινωνικοπολιτιστικών φύλων, αν και κάνουν ρητές αναφορές σε γυναικείους ρόλους. Η σύγχρονη τέχνη δε χαρακτηρίζεται από κάποια μαζική συνάρθρωση γυναικών γύρω από πολιτικά αιτήματα. Τα τελευταία σημάδια συλλογικής δράσης εμφανίστηκαν στη Βρετανία του 1980 με το «γυναικείο κίνημα ειρήνης», το οποίο διαδήλωνε με μαζικότητα ενάντια στην παρουσία αμερικανικών πυραύλων στην αεροπορική βάση του Berkshire. Ζητήματα όπως η ειρήνη, η οικολογία, τα πυρηνικά όπλα οδήγησαν τότε σε ορισμένες έσχατες συσπειρώσεις. Το φεμινιστικό όμως ζήτημα είχε ήδη καταβληθεί από την αδυναμία εξεύρεσης κάποιου νέου οικουμενικού ριζοσπαστικού αιτήματος. Το φύλο στις καλλιτεχνικές σπουδές Θα ασχοληθούμε στην ενότητα αυτή με την επιρροή του φεμινισμού, των γυναικείων σπουδών και των σπουδών φύλου στο πρόγραμμα των πανεπιστημίων και σχολών τέχνης του εξωτερικού. Η διεύρυνση των βορειοαμερικανικών και δυτικοευρωπαϊκών πανεπιστημιακών προγραμμάτων προς τις γυναικείες Σπουδές (Women s Studies) στα μέσα της δεκαετίας του 1960 και τις σπουδές φύλου (Gender Studies) στα τέλη 16

17 της δεκαετίας του 1980 δημιούργησε νέες συνθήκες κατανόησης της ίδιας της καλλιτεχνικής εκπαίδευσης. Αποτέλεσμα της διαδικασίας αυτής ήταν μια διαρκώς ταλαντευόμενη ενσωμάτωση εκπαιδευτικών ενοτήτων με θέμα το γυναικείο ζήτημα και το κοινωνικό φύλο σε πανεπιστημιακά κέντρα καλλιτεχνικής και μη εκπαίδευσης του δυτικοευρωπαϊκού και βορειοαμερικανικού χώρου με εμφανή διεπιστημονική και διατμηματική δομή. Η ενσωμάτωση αυτή είχε πάντα το χαρακτήρα μιας «υπό διαμόρφωση» εκπαιδευτικής διαδικασίας διαρκώς υφιστάμενης σε αλλαγές και ίσως «πειραματισμούς». Θα σταθούμε στην περιγραφή ορισμένων προγραμμάτων στα οποία η επιρροή των σπουδών φύλου είναι αισθητή ή και καθοριστική. Η επιρροή ενός ευρύτερου κλίματος διεπιστημονικότητας των Οπτικών και Πολιτισμικών Σπουδών έχει συμβάλει στον εμπλουτισμό της καλλιτεχνικής εκπαίδευσης και της εκπαίδευσης εφαρμοσμένων τεχνών με ζητήματα φύλου. Ένα τέτοιο παράδειγμα αποτελεί το Τμήμα Τεχνών και Αρχιτεκτονικής του University of Brighton το οποίο προσφέρει BA Honours στις Πολιτισμικές και Ιστορικές Σπουδές (Cultural and Historical Studies). Το συγκεκριμένο BA επιτρέπει τη μελέτη διαφορετικών πολιτισμικών μορφών (ενημερωτικός τύπος και μυθιστόρημα, κινηματογράφος και φιλοσοφικά κείμενα, φωτογραφίες και πολιτικούς λόγους, διαφημίσεις και βιογραφίες, μουσειακά εκθέματα και πίνακες) εστιάζοντας στους πολιτισμικούς παράγοντες που λειτουργούν σε παγκόσμιο, εθνικό και τοπικό επίπεδο. Ήδη στα δύο πρώτα terms του πρώτου ακαδημαϊκού έτους, οι φοιτητές εισάγονται σε ζητήματα τάξης, κοινωνικού φύλου, σεξουαλικότητας, αντικουλτούρας, θέματα του κινήματος απελευθέρωσης των γυναικών, θέματα «φυλής» και «νεολαίας». Μια σχολή με έντονη διαπειθαρχικότητα στη διδασκαλία της τέχνης είναι και το School of Visual Arts (New York). Παρότι πρόκειται για σχολή οπτικών τεχνών, εκτός από πτυχία στο Animation, στη διαφήμιση, στις καλές τέχνες και σε άλλα πεδία προσφέρει πτυχίο στις οπτικές και πολιτισμικές σπουδές, στην Ιστορία της Τέχνης και στις Ανθρωπιστικές Επιστήμες. Το προπτυχιακό πρόγραμμα Fine Arts (BFA) χωρίζεται στους τομείς Advertising, Animation, Cartooning, Computer Art, Film and Video, Fine Arts, Graphic Design, Illustration, Interior Design, Photography. Η απόκτηση του εν λόγω πτυχίου είναι αποτέλεσμα συνδυασμού μαθημάτων και αθροίσματος 120 διδακτικών μονάδων: 72 μονάδες από το εργαστήριο, 30 μονάδες από το Humanities and Sciences Department, 12 μονάδες από το Art History Department και 6 μονάδες από άλλα ειδικά μαθήματα. 17

18 Πολλά από τα μαθήματα που προσφέρει το τμήμα ανθρωπιστικών σπουδών για επιλογή έχουν περιεχόμενο σχετικό με θέματα φύλου. Ένα απ αυτά είναι το «Art Theory: From Modernism to Postmodernism» το οποίο εστιάζει στην πολιτισμική θεωρία, στη φαινομενολογία, στο μαρξισμό, στο στρουκτουραλισμό, στη σημειωτική, στην ψυχανάλυση αλλά και σε φεμινιστικές θεωρίες της καλλιτεχνικής παραγωγής και πρόσληψης. Επίσης προσφέρεται το «Sexuality, Race and Representation» το οποίο επικεντρώνεται στην αντιρατσιστική φεμινιστική θεωρία, στη φιλοσοφία, στις κοινωνικές επιστήμες, στην ιστορία, στη λογοτεχνία, στο φιλμ, στο βίντεο και σε άλλα μέσα τέχνης και αναπαράστασης. Στόχος είναι η μελέτη της υποβάθμισης των γυναικών μέσω της διαπλοκής του ρατσισμού, του σεξισμού, του ετεροσεξισμού, της τάξης (class), αλλά και η μελέτη της φεμινιστικής συνείδησης με ειδικό ενδιαφέρον για τη μαύρη φεμινιστική σκέψη. Το μάθημα προτείνεται σε φοιτητές με ενδιαφέρον για τη φιλοσοφία, την κριτική σκέψη, και τη σχέση τέχνης και ακτιβισμού. Θα εστιάσουμε τώρα σε προπτυχιακά προγράμματα σπουδών τέχνης που με ποικίλους τρόπους χαρακτηρίζονται από την ισχυρή επιρροή των σπουδών φύλου και των γυναικείων σπουδών. Προβληματικές όπως η διαφορετικότητα και το κοινωνικό φύλο αναδεικνύονται, σε ορισμένες (λίγες) περιπτώσεις πανεπιστημιακών τμημάτων ή σχολών τέχνης, σε βασικούς άξονες αναφοράς ή ακόμα και δόμησης του προγράμματος σπουδών. Ένα πρωτότυπο παράδειγμα αποτελεί το Roski School of Fine Arts, University of Southern California το οποίο εντάσσεται σε ένα ευρύτερο διατμηματικό πρόγραμμα του University of Southern California με τίτλο «Diversity». Το εν λόγω πρόγραμμα, το οποίο λειτουργεί από το 1993, συνίσταται σε προσφορές μαθημάτων από πολλά διαφορετικά τμήματα του πανεπιστημίου που έχουν ως στόχο να εμποτίσουν το φοιτητή με κατανόηση και γνώση των διαφορών και των συγκρούσεων ανάμεσα σε ομάδες ανθρώπων αλλά και των πιθανών προοπτικών που αναδύονται από την ανθρώπινη διαφορετικότητα. Η ηλικία, οι ειδικές ανάγκες, η εθνικότητα, η φυλή, το κοινωνικό φύλο, η γλώσσα, ο σεξουαλικός προσανατολισμός και η κοινωνική τάξη αποτελούν παράγοντες με σημαντικές κοινωνικές και πολιτισμικές επιπτώσεις οι οποίες επηρεάζουν την ατομική, επαγγελματική και διανοητική ζωή των φοιτητών. Έτσι το πρόγραμμα στοχεύει στην εστιασμένη κοινωνική, πολιτική, πολιτισμική και ηθική ανάλυση των επιπτώσεων αυτών. Ο κάθε φοιτητής του πανεπιστημίου έχει ανεξάρτητα από τον τομέα των σπουδών του τη δυνατότητα να επιλέξει μαθήματα που αφορούν την πολιτισμική διαφορά, το φύλο 18

19 και τη σεξουαλικότητα μέσα από μια μεγάλη λίστα θεωρητικών ενοτήτων η οποία περιέχει μαθήματα όπως τα «Modernity and Difference: Critical Approaches to Modern Art», «Italian Renaissance Art: Old Masters and Old Mistresses», «Race, Class and Gender in American film», «Images of Women in Contemporary Cultures», «Cultural Identities in Performance» και πολλούς άλλους τίτλους που επεκτείνονται σε θέματα δημόσιας πολιτικής, φυλετικής και πολιτισμικής ιστορίας, κοινωνικής βίας και εθνικής ταυτότητας. Στην ίδια λογική, ο φοιτητής του BA in Fine Arts (Studio Arts) παρακολουθεί εκτός από τα εργαστηριακά μαθήματα τα υποχρεωτικά «Visual Culture and Literacy I&II» τα οποία περιέχουν ενότητες που αφορούν τη φεμινιστική κριτική, και το «Art Theory and Criticism», το οποίο ενσωματώνει τη φεμινιστική θεωρία της τέχνης. Μια από τις επιλογές μαθημάτων του φοιτητή τέχνης μπορεί να είναι και το «Race, Gender and Sexuality in Contemporary Art», το οποίο εξετάζει πιο ειδικά σύγχρονες καλλιτεχνικές ταυτότητες που συναρθρώνουν τη φυλή, το φύλο και τη σεξουαλικότητα στο πλαίσιο της ίδιας της καλλιτεχνικής πρακτικής, αλλά και το «Art in the Public Realm: Contemporary Issues» το οποίο εξετάζει ευρύτερα ζητήματα της δημόσιας τέχνης. Η τελευταία ενότητα προεκτείνεται στο πλαίσιο μεταπτυχιακής εξειδίκευσης καθώς το τμήμα προσφέρει πρόγραμμα MFA in Public Art Studies με έμφαση στη δημόσια και κοινοτική τέχνη αλλά και στην ευρύτερη θεωρία της δημόσιας σφαίρας. Ορισμένες σχολές τέχνης της Ευρώπης βοηθούν στη δημιουργία σταθερών δομών εφαρμογής των πολιτικών της ισότητας και διδασκαλίας ζητημάτων που αφορούν το φύλο. Στην Universität der Kunste Berlin (UDK) εδράζει το κέντρο φύλου και κουλτούρας ενός ευρύτερου δικτύου σχολών, το οποίο συμπεριλαμβάνει επίσης τις Hochschule für Musik und Darstellende Kunst (Frankfurt), Kunsthoschschule für Medien (Köln), Hochschule für Gestaltung und Kunst (Zürich). Το διεπιστημονικό αυτό κέντρο με τίτλο Gender und Kultur ιδρύθηκε το 2001 ως συνέχεια του «Κέντρου για τη Διεπιστημονική Έρευνα για τη Γυναίκα και τις Σπουδές Φύλου» το οποίο είχε ιδρυθεί από το 1995 στο πλαίσιο της τότε Hochschule der Künste. Στην αναβαθμισμένη UDK, η ίδρυση του νέου κέντρου συνόδευσε μια ευρύτερη αναδόμηση του κύκλου σπουδών ΒΑ και MA και συνέβαλε στην κριτική ένταξη ορισμένων μεθόδων και περιεχομένων των σπουδών φύλου ως διεπιστημονική δεξιότητα στο αναλυτικό πρόγραμμα σπουδών. Σε κάθε σχολή που συμμετέχει στο δίκτυο, το κέντρο προσφέρει μια πανεπιστημιακή θέση, η οποία καταλαμβάνεται κατά το ήμισυ από μια συνεργάτιδα από το πεδίο της καλών τεχνών 19

20 και μια συνεργάτιδα από το πεδίο των κοινωνικών επιστημών. Το κέντρο έχει ως στόχο να συμβάλει ενεργά σε όλα τα πιθανά πρότζεκτ που σχετίζονται με την έμφυλη ταυτότητα ενώ κάθε χρόνο προσφέρει διαφορετικές διδακτικές ενότητες σε κάθε σχολή, τόσο στα προπτυχιακά όσο και στα μεταπτυχιακά προγράμματα. Στην UDK έχει πραγματοποιηθεί μια μεγάλη σειρά από βραχυπρόθεσμα σεμινάρια και συμπόσια, όπως τα «Τέχνη: Εξουσία/Μέσα» και «Αντισημιτισμός και Φύλο» (2004), τα «Εφιάλτες της Αστικής Υγιεινής: Προάστια, Σεξουαλική Εργασία, Οσμή» και «Το Σύστημα των Δύο Φύλων ως Παραβίαση Ανθρώπινων Δικαιωμάτων» (2005), και το συμπόσιο «Η Πολιτική των Εικόνων στην Εποχή του Τρόμου: Μίντια, Εξουσία, Έμφυλες Σχέσεις» (2006). Αξίζει να σημειώσουμε ότι το κέντρο επεμβαίνει συχνά στο πλαίσιο του μεταπτυχιακού προγράμματος της UDK με τίτλο «Art in Context» και συμβάλλει με εξειδικευμένη και στοχευμένη επιμέρους διδασκαλία σε διάφορες κατευθύνσεις (modules) και ενότητες μεταπτυχιακών μαθημάτων όπως τα «Τέχνη, Δημοσιότητα και Διαμεσολάβηση», «Οικονομία και Πολιτισμικά Πεδία», «Το Επιχειρησιακό Σύστημα Τέχνη», «Θεωρία και Πράξη των Μίντια», «Καλλιτεχνική Εργασία με Κοινωνικές Ομάδες», «Καλλιτεχνική Εργασία στους Πολιτισμικούς Θεσμούς», «Καλλιτεχνική Εργασία στο Δημόσιο Χώρο» κ.α. Οι επιστημονικοί συνεργάτες του κέντρου συμβάλλουν στην παραγωγή αρκετών φοιτητικών πρότζεκτ με θέμα το φύλο στις κοινωνικές σχέσεις (τα οποία περιγράφονται συνοπτικά στην ιστοσελίδα του κέντρου Χαρακτηριστικότερο της διεύρυνσης που συντελείται σε επίπεδο θεωρητικών θεματικών και αξιοποίησης νέων μέσων σε προπτυχιακό επίπεδο είναι το Irvine Department of Studio Art, University of California. Αν και δεν υπάρχει κάποιο αυτόνομο προπτυχιακό πρόγραμμα που να τιτλοφορείται «Τέχνη και Φεμινισμός» ή «κοινωνικό φύλο», το τμήμα προσφέρει πλήθος επιλογών που έχουν στο επίκεντρο προβληματικές φύλου, σε βαθμό που η κατεύθυνση αυτή καθίσταται προγραμματική. Ανάμεσα στα βασικά σεμινάρια που παρακολουθεί ο προπτυχιακός φοιτητής εντοπίζουμε το «Topics in Visual Culture: Foundation Projects» το οποίο επιχειρεί μια εισαγωγή στη μεταπολεμική τέχνη και κουλτούρα με έμφαση στην κατανόηση του πώς το κοινωνικό φύλο, η σεξουαλικότητα, η «φυλή», η εθνικότητα επηρεάζουν τις σύγχρονες κουλτούρες. Η προβληματική αυτή εξατομικεύεται στον κάθε συμμετέχοντα του σεμιναρίου μέσα από την ενίσχυση πειραματικών-ατομικών τρόπων προσέγγισης των άνωθεν ζητημάτων (θεματική συσχέτιση και συγκεκριμενοποίηση αναφορικά με το ενδιαφέρον του κάθε ξεχωριστού φοιτητή). 20

ΠΕΡΙΓΡΑΜΜΑ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ

ΠΕΡΙΓΡΑΜΜΑ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ ΠΕΡΙΓΡΑΜΜΑ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ (1) ΓΕΝΙΚΑ ΣΧΟΛΗ Κοινωνικών Επιστημών ΤΜΗΜΑ Πολιτισμικής Τεχνολογίας και Επικοινωνίας ΕΠΙΠΕΔΟ ΣΠΟΥΔΩΝ ΠΡΟΠΤΥΧΙΑΚΟ ΚΩΔΙΚΟΣ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ ΠΟΛ201 ΕΞΑΜΗΝΟ ΣΠΟΥΔΩΝ 1 ο ΤΙΤΛΟΣ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ ΘΕΩΡΙΑ

Διαβάστε περισσότερα

Γλαύκη Γκότση, Δρ. Ιστορίας της Τέχνης

Γλαύκη Γκότση, Δρ. Ιστορίας της Τέχνης Γλαύκη Γκότση, Δρ. Ιστορίας της Τέχνης Γυναίκες καλλιτέχνες και δημόσιος χώρος στη σύγχρονη Ελλάδα: όροι και όρια μιας σχέσης Διάχυτη είναι στις μέρες μας η αντίληψη ότι πλέον οι αντιξοότητες, θεσμικές

Διαβάστε περισσότερα

Δομή και Περιεχόμενο

Δομή και Περιεχόμενο Υπουργείο Παιδείας & Πολιτισμού Διεύθυνση Δημοτικής Εκπαίδευσης Δομή και Περιεχόμενο Ομάδα Υποστήριξης Νέου Αναλυτικού Προγράμματος Εικαστικών Τεχνών Ιανουάριος 2013 Δομή ΝΑΠ Εικαστικών Τεχνών ΕΙΚΑΣΤΙΚΗ

Διαβάστε περισσότερα

185 Πλαστικών Τεχνών και Επιστημών της Τέχνης Ιωαννίνων

185 Πλαστικών Τεχνών και Επιστημών της Τέχνης Ιωαννίνων 185 Πλαστικών Τεχνών και Επιστημών της Τέχνης Ιωαννίνων Το Τμήμα Επιστημών της Τέχνης αποτελεί ανεξάρτητο Τμήμα του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων και λειτουργεί από το ακαδημαϊκό έτος 2000-01. Το Τμήμα ιδρύθηκε

Διαβάστε περισσότερα

Η διαπολιτισμική διάσταση των φιλολογικών βιβλίων του Γυμνασίου: διδακτικές προσεγγίσεις

Η διαπολιτισμική διάσταση των φιλολογικών βιβλίων του Γυμνασίου: διδακτικές προσεγγίσεις Έργο: «Ένταξη παιδιών παλιννοστούντων και αλλοδαπών στο σχολείο - για τη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση (Γυμνάσιο)» Επιμορφωτικό Σεμινάριο Η διαπολιτισμική διάσταση των φιλολογικών βιβλίων του Γυμνασίου: διδακτικές

Διαβάστε περισσότερα

4. Είστε Παντρεμένη; Ναι Όχι. 5. Έχετε παιδιά; Ναι Όχι

4. Είστε Παντρεμένη; Ναι Όχι. 5. Έχετε παιδιά; Ναι Όχι 1. Ηλικία: 2. Τόπος μόνιμης κατοικίας: 3. Μορφωτικό επίπεδο γονέωv: Πατέρας Μητέρα 1. Δημοτικό 2. Μέση εκπαίδευση 3. Τεχνολογική εκπαίδευση (ΤΕΙ) 4. Πανεπιστημιακή εκπαίδευση 5. Μεταπτυχιακό 6. Διδακτορικό

Διαβάστε περισσότερα

ΦΥΛΟ, ΘΕΤΙΚΕΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ ΚΑΙ ΝΕΕΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΕΣ

ΦΥΛΟ, ΘΕΤΙΚΕΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ ΚΑΙ ΝΕΕΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΕΣ Κογκίδου ήµητρα Χαιρετισµός στην ηµερίδα του Παιδαγωγικού Τµήµατος ηµοτικής Εκπαίδευσης στο Α.Π.Θ. ΦΥΛΟ, ΘΕΤΙΚΕΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ ΚΑΙ ΝΕΕΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΕΣ Κατά τα δύο προηγούµενα ακαδηµαϊκά έτη το Α.Π.Θ. προσφέρει

Διαβάστε περισσότερα

Μουσεία και Εκπαίδευση (υποχρεωτικό 3,4 εξ.) Προσδοκώμενα αποτελέσματα: Στη διάρκεια του μαθήματος οι φοιτητές/τριες

Μουσεία και Εκπαίδευση (υποχρεωτικό 3,4 εξ.) Προσδοκώμενα αποτελέσματα: Στη διάρκεια του μαθήματος οι φοιτητές/τριες Μουσεία και Εκπαίδευση (υποχρεωτικό 3,4 εξ.) Περιγραφή του μαθήματος - στόχοι: Το μάθημα εξετάζει τις κοινωνικές, πολιτισμικές και ιστορικές διαστάσεις της ανάπτυξης του θεσμού του μουσείου και η ανάπτυξη

Διαβάστε περισσότερα

Το Φύλο στην Επιστήμη και Τεχνολογία. Μαρία Ρεντετζή. δικαιώματα μ αυτά των ανδρών συναδέλφων τους στην ακαδημαϊκή ιεραρχία. Οι

Το Φύλο στην Επιστήμη και Τεχνολογία. Μαρία Ρεντετζή. δικαιώματα μ αυτά των ανδρών συναδέλφων τους στην ακαδημαϊκή ιεραρχία. Οι Το Φύλο στην Επιστήμη και Τεχνολογία Μαρία Ρεντετζή Συγκεκριμένες πολιτικές και κοινωνικές συνθήκες στις αρχές της δεκαετίας του 1970 παρακίνησαν φεμινίστριες σε πολλά από τα πανεπιστήμια των Ηνωμένων

Διαβάστε περισσότερα

Σύγχρονες Κινηματογραφικές Θεωρίες

Σύγχρονες Κινηματογραφικές Θεωρίες Σύγχρονες Κινηματογραφικές Θεωρίες 2015-2016 - Χειμερινό Εξάμηνο Διδάσκων: Σωτήρης Πετρίδης e- mail επικοινωνίας: sotospetridis@yahoo.gr Υπό την επίβλεψη της Μ. Κακλαμανίδου Περιγραφή του μαθήματος: Σκοπός

Διαβάστε περισσότερα

Σύγχρονες Κινηματογραφικές Θεωρίες

Σύγχρονες Κινηματογραφικές Θεωρίες Σύγχρονες Κινηματογραφικές Θεωρίες 2016-2017 - Χειμερινό Εξάμηνο Διδάσκων: Σωτήρης Πετρίδης e-mail επικοινωνίας: sotospetridis@yahoo.gr Υπό την επίβλεψη της Μ. Κακλαμανίδου Περιγραφή του μαθήματος: Σκοπός

Διαβάστε περισσότερα

ΠΡΑΞΗ: «ΜΟ.ΔΙ.Π» (Μονάδα Διασφάλισης Ποιότητας) του Πανεπιστημίου Μακεδονίας» Κωδικός MIS ΥΠΟΕΡΓΟ:

ΠΡΑΞΗ: «ΜΟ.ΔΙ.Π» (Μονάδα Διασφάλισης Ποιότητας) του Πανεπιστημίου Μακεδονίας» Κωδικός MIS ΥΠΟΕΡΓΟ: ΠΡΑΞΗ: «ΜΟ.ΔΙ.Π» (Μονάδα Διασφάλισης Ποιότητας) του Πανεπιστημίου Μακεδονίας» Κωδικός MIS 299516 ΥΠΟΕΡΓΟ: «ΜΟΔΙΠ του ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ» και α/α «01» ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ: «Εκπαίδευση και Δια

Διαβάστε περισσότερα

Τελικός τίτλος σπουδών:

Τελικός τίτλος σπουδών: Επωνυμία προγράμματος: Τελικός τίτλος σπουδών: ΓΡΑΦΙΚΕΣ ΤΕΧΝΕΣ (ΠΤΥΧΙΟ) Πτυχίο Ο γραφίστας ασχολείται με τη μελέτη, τη διαμόρφωση και γενικότερα την αισθητική επιμέλεια κάθε είδους εκτυπωτικής εργασίας.

Διαβάστε περισσότερα

Πρόγραμμα Υποτροφιών Fulbright Ακαδημαϊκού Έτους για Έλληνες Πολίτες

Πρόγραμμα Υποτροφιών Fulbright Ακαδημαϊκού Έτους για Έλληνες Πολίτες Πρόγραμμα Υποτροφιών Fulbright Ακαδημαϊκού Έτους 2018-2019 για Έλληνες Πολίτες To Ίδρυμα Fulbright προκηρύσσει νέο κύκλο υποτροφιών για το ακαδημαϊκό έτος 2018-2019 Οι υποτροφίες απευθύνονται σε καθηγητές/ερευνητές,

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΓΡΑΠΤΟΥ ΛΟΓΟΥ ΩΣ ΜΕΣΟ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΤΗΣ ΜΗ ΒΙΑΣ ΤΩΝ ΑΛΛΟΔΑΠΩΝ ΚΑΙ ΓΗΓΕΝΩΝ ΜΑΘΗΤΩΝ ΣΤΟ ΣΧΟΛΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ

ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΓΡΑΠΤΟΥ ΛΟΓΟΥ ΩΣ ΜΕΣΟ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΤΗΣ ΜΗ ΒΙΑΣ ΤΩΝ ΑΛΛΟΔΑΠΩΝ ΚΑΙ ΓΗΓΕΝΩΝ ΜΑΘΗΤΩΝ ΣΤΟ ΣΧΟΛΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΓΡΑΠΤΟΥ ΛΟΓΟΥ ΩΣ ΜΕΣΟ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΤΗΣ ΜΗ ΒΙΑΣ ΤΩΝ ΑΛΛΟΔΑΠΩΝ ΚΑΙ ΓΗΓΕΝΩΝ ΜΑΘΗΤΩΝ ΣΤΟ ΣΧΟΛΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ Νικόλαος Χ. Μπέκας Greek classroom of Masterστην "Κοινωνική Παιδαγωγική και μάχη ενάντια στη νεανική

Διαβάστε περισσότερα

Τμήμα Συντήρησης Αρχαιοτήτων και Έργων Τέχνης (676)

Τμήμα Συντήρησης Αρχαιοτήτων και Έργων Τέχνης (676) Τμήμα Συντήρησης Αρχαιοτήτων και Έργων Τέχνης (676) Το Τμήμα Το Τμήμα με το νόμο 4521/2018 εντάχτηκε στο Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής μετά την κατάργηση του ΤΕΙ Αθήνας. Το Τμήμα Συντήρησης Αρχαιοτήτων

Διαβάστε περισσότερα

ΤΕΙ ΙΟΝΙΩΝ ΝΗΣΩΝ ΤΜΗΜΑ ΔΗΜΟΣΙΩΝ ΣΧΕΣΕΩΝ ΚΑΙ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ ΑΡΓΟΣΤΟΛΙ ΚΕΦΑΛΟΝΙΑ. Περιεχόμενο Τμήματος

ΤΕΙ ΙΟΝΙΩΝ ΝΗΣΩΝ ΤΜΗΜΑ ΔΗΜΟΣΙΩΝ ΣΧΕΣΕΩΝ ΚΑΙ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ ΑΡΓΟΣΤΟΛΙ ΚΕΦΑΛΟΝΙΑ. Περιεχόμενο Τμήματος ΤΕΙ ΙΟΝΙΩΝ ΝΗΣΩΝ ΤΜΗΜΑ ΔΗΜΟΣΙΩΝ ΣΧΕΣΕΩΝ ΚΑΙ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ ΑΡΓΟΣΤΟΛΙ ΚΕΦΑΛΟΝΙΑ Γνωστικό περιεχόμενο Περιεχόμενο Τμήματος Το Τμήμα Δημοσίων Σχέσεων και Επικοινωνίας καταλαμβάνει σημαντική θέση στο χώρο των

Διαβάστε περισσότερα

Το Έλλειμμα της Διεπιστημονικότητας της Σάσας Λαδά*

Το Έλλειμμα της Διεπιστημονικότητας της Σάσας Λαδά* Το Έλλειμμα της Διεπιστημονικότητας της Σάσας Λαδά* Το έλλειμμα της διεπιστημονικότητας και η μονοεπιστημονική παράδοση του ελληνικού πανεπιστημίου λειτουργούν ως σημαντική τροχοπέδη στην ανάπτυξη των

Διαβάστε περισσότερα

ΑΡΗΣ ΑΣΛΑΝΙΔΗΣ Φυσικός, M.Ed. Εκπαιδευτικός-Συγγραφέας

ΑΡΗΣ ΑΣΛΑΝΙΔΗΣ Φυσικός, M.Ed. Εκπαιδευτικός-Συγγραφέας ΑΡΗΣ ΑΣΛΑΝΙΔΗΣ Φυσικός, M.Ed. Εκπαιδευτικός-Συγγραφέας Ομιλία με θέμα: ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΕΣ ΕΡΓΑΣΙΕΣ & ΦΥΣΙΚΕΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ ΕΝΩΣΗ ΕΛΛΗΝΩΝ ΦΥΣΙΚΩΝ Εκδήλωση αριστούχων μαθητών: Οι μαθητές συναντούν τη Φυσική και η Φυσική

Διαβάστε περισσότερα

Επιτροπή Φύλου και Ισότητας στο ΑΠΘ: Σκοποί και στόχοι

Επιτροπή Φύλου και Ισότητας στο ΑΠΘ: Σκοποί και στόχοι ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΦΥΛΟΥ & ΙΣΟΤΗΤΑΣ Α.Π.Θ. Ε-mail: isotita-comm@auth.gr Θεσσαλονίκη 23 /3/2015 Επιτροπή Φύλου και Ισότητας στο ΑΠΘ: Σκοποί και στόχοι Η Επιτροπή

Διαβάστε περισσότερα

ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΚΑΙ ΜΟΥΣΕΙΑ ΠΑΙΔΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΚΑΤΑΝΟΗΣΗ

ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΚΑΙ ΜΟΥΣΕΙΑ ΠΑΙΔΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΚΑΤΑΝΟΗΣΗ Τίτλος μαθήματος ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΚΑΙ ΜΟΥΣΕΙΑ ΠΑΙΔΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΚΑΤΑΝΟΗΣΗ ΤΥΠΟΣ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ: Επιλογής / Ενότητα Τεχνών (ΤΕ) ΔΙΔΑΣΚΟΥΣΑ: ΕΙΡΗΝΗ ΝΑΚΟΥ ΚΩΔΙΚΟΣ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ: ΚΤ1121 ΜΟΝΑΔΕΣ ECTS:

Διαβάστε περισσότερα

Πολυπολιτισμικότητα και Εκπαίδευση

Πολυπολιτισμικότητα και Εκπαίδευση Πολυπολιτισμικότητα και Εκπαίδευση Κωδικός μαθήματος: ΚΕΠ 302 Διδάσκων: Δημήτρης Θ. Ζάχος Πιστωτικές μονάδες: 10 Χρόνος και τόπος διεξαγωγής: Τετάρτη 6-9 αίθουσα 907 Εισαγωγικά Η επιτυχής συμμετοχή σ ένα

Διαβάστε περισσότερα

ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΕΧΤΕΛΙΔΗΣ, ΥΒΟΝ ΚΟΣΜΑ

ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΕΧΤΕΛΙΔΗΣ, ΥΒΟΝ ΚΟΣΜΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η παιδική ηλικία είναι ένα ζήτημα για το οποίο η κοινωνιολογία έχει δείξει μεγάλο ενδιαφέρον τα τελευταία χρόνια. Από τις αρχές της δεκαετίας του 1980 έως σήμερα βρίσκεται υπό εξέλιξη ένα πρόγραμμα

Διαβάστε περισσότερα

Ανάλυση Πολιτικού Λόγου

Ανάλυση Πολιτικού Λόγου ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΧΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Ενότητα 8η: Ο λόγος της Πολιτικής Οικολογίας 1 Γιάννης Σταυρακάκης, Καθηγητής ΑΠΘ Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται

Διαβάστε περισσότερα

ΘΗΛΥΚΟΤΗΤΑ ΑΝΔΡΟΠΡΕΠΕΙΑ ΑΝΑΖΗΤΗΣΗ ΤΟΥ ΕΑΥΤΟΥ ΑΥΤΟ-ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΗ ΑΥΤΟΠΡΟΣΩΠΟΓΡΑΦΙΑ/ΑΥΤΟΠΟΡΤΡΕΤΟ

ΘΗΛΥΚΟΤΗΤΑ ΑΝΔΡΟΠΡΕΠΕΙΑ ΑΝΑΖΗΤΗΣΗ ΤΟΥ ΕΑΥΤΟΥ ΑΥΤΟ-ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΗ ΑΥΤΟΠΡΟΣΩΠΟΓΡΑΦΙΑ/ΑΥΤΟΠΟΡΤΡΕΤΟ ΜΕΤΑΜΦΙΕΣΕΙΣ ΘΗΛΥΚΟΤΗΤΑ ΑΝΔΡΟΠΡΕΠΕΙΑ ΑΝΑΖΗΤΗΣΗ ΤΟΥ ΕΑΥΤΟΥ ΑΥΤΟ-ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΗ ΑΥΤΟΠΡΟΣΩΠΟΓΡΑΦΙΑ/ΑΥΤΟΠΟΡΤΡΕΤΟ ΑΠΕΙΚΟΝΙΣΕΙΣ ΤΟΥ ΕΑΥΤΟΥ ΜΕΣΩ ΤΟΥ ΑΛΛΟΥ ΑΝΑΖΗΤΗΣΗ ΤΗΣ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑΣ Το φύλο δεν είναι ένα απλό γεγονός

Διαβάστε περισσότερα

Ενότητα στις Εικαστικές Τέχνες

Ενότητα στις Εικαστικές Τέχνες Ενότητα στις Εικαστικές Τέχνες Τίτλος: Ιστορίες δωματίων Βαθμίδα: 2 Τάξη: Ε Διάρκεια: 6 Χ 80 Περιγραφή Ενότητας Οι μαθητές και οι μαθήτριες μέσα από διάφορες δραστηριότητες που αφορούν στο δωμάτιό τους

Διαβάστε περισσότερα

Ε Θ Ν Ι Κ Ο Μ Ε Τ Σ Ο Β Ι Ο Π Ο Λ Υ Τ Ε Χ Ν Ε Ι Ο

Ε Θ Ν Ι Κ Ο Μ Ε Τ Σ Ο Β Ι Ο Π Ο Λ Υ Τ Ε Χ Ν Ε Ι Ο Ε Θ Ν Ι Κ Ο Μ Ε Τ Σ Ο Β Ι Ο Π Ο Λ Υ Τ Ε Χ Ν Ε Ι Ο ΣΧΟΛΗ Α Ρ Χ Ι Τ Ε Κ Τ Ο Ν Ω Ν Μ Η Χ Α Ν Ι Κ Ω Ν Τ Ο Μ Ε Α Σ Π Ο Λ Ε Ο Δ Ο Μ Ι Α Σ Κ Α Ι Χ Ω Ρ Ο Τ Α Ξ Ι Α Σ Πατησίων 42, 10682 Αθήνα τηλ. 30(1) 772 3818

Διαβάστε περισσότερα

Υποβάθρου Επιστημονικής περιοχής Γενικών Γνώσεων Ανάπτυξης Δεξιοτήτων. Ελληνικά.

Υποβάθρου Επιστημονικής περιοχής Γενικών Γνώσεων Ανάπτυξης Δεξιοτήτων. Ελληνικά. 1 ΠΕΡΙΓΡΑΜΜΑ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΟ ΕΤΟΣ 2019-20 ΓΕΝΙΚΑ ΣΧΟΛΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗ ΤΜΗΜΑ ΦΙΛΟΛΟΓΙΑΣ ΕΠΙΠΕΔΟ ΣΠΟΥΔΩΝ ΠΡΟΠΤΥΧΙΑΚΟ ΚΩΔΙΚΟΣ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ ΚΠΑΦ 100 ΕΞΑΜΗΝΟ ΣΠΟΥΔΩΝ ΟΛΑ ΤΙΤΛΟΣ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ Εισαγωγή στην τέχνη του

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΧΩΡΟΤΑΞΙΑΣ, ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΑΣ ΚΑΙ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΧΩΡΟΤΑΞΙΑΣ, ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΑΣ ΚΑΙ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΧΩΡΟΤΑΞΙΑΣ, ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΑΣ ΚΑΙ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ «ΕΠΕΝΔΥΣΕΙΣ ΚΑΙ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ» ΠΕΡΙΓΡΑΦΕΣ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ ΧΕΙΜΕΡΙΝΟ ΕΞΑΜΗΝΟ

Διαβάστε περισσότερα

ENA, Ινστιτούτο Εναλλακτικών Πολιτικών Ζαλοκώστα 8, 2ος όροφος T enainstitute.org

ENA, Ινστιτούτο Εναλλακτικών Πολιτικών Ζαλοκώστα 8, 2ος όροφος T enainstitute.org Ιδρυτική Διακήρυξη 1. 2. 3. Το Ινστιτούτο Εναλλακτικών Πολιτικών - ΕΝΑ ενεργοποιείται σε μια κρίσιμη για την Ελλάδα περίοδο. Σε μια περίοδο κατά την οποία οι κοινωνικοί και πολιτικοί θεσμοί λειτουργούν

Διαβάστε περισσότερα

1. ΓΕΝΙΚΑ ΠΕΡΙΓΡΑΜΜΑ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ ΠΕΡΙΓΡΑΜΜΑ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ

1. ΓΕΝΙΚΑ ΠΕΡΙΓΡΑΜΜΑ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ ΠΕΡΙΓΡΑΜΜΑ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ 1. ΓΕΝΙΚΑ ΠΕΡΙΓΡΑΜΜΑ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ ΠΕΡΙΓΡΑΜΜΑ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ ΣΧΟΛΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗ ΤΜΗΜΑ ΦΙΛΟΛΟΓΙΑΣ ΕΠΙΠΕΔΟ ΣΠΟΥΔΩΝ ΠΡΟΠΤΥΧΙΑΚΟ ΚΩΔΙΚΟΣ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ ΦΕ0708 ΕΞΑΜΗΝΟ ΣΠΟΥΔΩΝ Ζ ΤΙΤΛΟΣ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΗΣ ΚΡΙΤΙΚΗΣ

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ. Επιμέλεια Εκθέσεων

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ. Επιμέλεια Εκθέσεων ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Επιμέλεια Εκθέσεων Τάσεις της επιμέλειας ΙΙΙ: Δίνοντας φωνή σε εκθέματα και κοινωνικά υποκείμεν Διδάσκουσα: Επίκουρη Καθηγήτρια Εσθήρ Σ. Σολομών Άδειες

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΤΜΗΜΑ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΗΣ ΑΓΩΓΗΣ

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΤΜΗΜΑ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΗΣ ΑΓΩΓΗΣ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΤΜΗΜΑ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΗΣ ΑΓΩΓΗΣ ΔΙΔΑΚΤΟΡΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΤΗΝ ΕΙΔΙΚΗ ΚΑΙ ΕΝΙΑΙΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΣΚΟΠΟΣ Το διδακτορικό πρόγραμμα στην Ειδική και Ενιαία Εκπαίδευση αποσκοπεί στην εμβάθυνση και κριτική

Διαβάστε περισσότερα

Τίτλος: The nation, Europe and the world: Textbooks and Curricula in Transition

Τίτλος: The nation, Europe and the world: Textbooks and Curricula in Transition ACADEMIA ISSN, 2241-1402 http://hepnet.upatras.gr Volume 4, Number 1, 2014 BOOK REVIEW Τίτλος: The nation, Europe and the world: Textbooks and Curricula in Transition Συγγραφέας: Hanna Schlisser, Yasemin

Διαβάστε περισσότερα

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΓΑΛΛΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΓΑΛ 102 Προφορικός λόγος 6 ΓΑΛ 103 Γραπτός λόγος I 6 ΓΑΛ 170 e-french 6 ΓΑΛ 100-299 Μάθημα περιορισμένης επιλογής 6

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΓΑΛΛΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΓΑΛ 102 Προφορικός λόγος 6 ΓΑΛ 103 Γραπτός λόγος I 6 ΓΑΛ 170 e-french 6 ΓΑΛ 100-299 Μάθημα περιορισμένης επιλογής 6 πρώτο δεύτερο ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΓΑΛΛΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΓΑΛ 102 Προφορικός λόγος ΓΑΛ 103 Γραπτός λόγος I ΓΑΛ 170 e-french ΓΑΛ 100-299 Μάθημα περιορισμένης επιλογής ΓΑΛ 104 Γραπτός λόγος II ΓΑΛ 111 Φωνητική ΓΑΛ 1 Από

Διαβάστε περισσότερα

Κοινωνιολογία του Πολιτισμού

Κοινωνιολογία του Πολιτισμού Παιδαγωγικό Τμήμα Νηπιαγωγών Κοινωνιολογία του Πολιτισμού Ενότητα 7: Τέχνη -κουλτούρα - κριτική θεωρία Επίκ. Καθηγητής: Νίκος Φωτόπουλος e-mail: nfotopoulos@uowm.gr Τηλ. Επικοινωνίας: 23850-55150 Παιδαγωγικό

Διαβάστε περισσότερα

Εκθέσεις και προφορική ιστορία. Μουσεία, αντικείμενα και ανθρώπινες φωνές. Τα μουσεία:

Εκθέσεις και προφορική ιστορία. Μουσεία, αντικείμενα και ανθρώπινες φωνές. Τα μουσεία: Εκθέσεις και προφορική ιστορία Μουσεία, αντικείμενα και ανθρώπινες φωνές Τα μουσεία: ακολουθούν το ρεύμα για μια ιστορία «από τα κάτω» εμπλέκονται ολοένα και περισσότερο στην αναπαράσταση «δύσκολων» θεμάτων

Διαβάστε περισσότερα

Είμαστε όλοι διαφορετικοί μεταξύ μας. είμαστε όμως ίσοι. και άξιοι να μας σέβονται. Στέφανος Τόκα Δ τάξη

Είμαστε όλοι διαφορετικοί μεταξύ μας. είμαστε όμως ίσοι. και άξιοι να μας σέβονται. Στέφανος Τόκα Δ τάξη Είμαστε όλοι διαφορετικοί μεταξύ μας είμαστε όμως ίσοι Στέφανος Τόκα Δ τάξη και άξιοι να μας σέβονται Ζήτημα: Διαφορετικότητα Μάθημα: Εικαστική Αγωγή Θεματικές Περιοχές: -Tαυτότητα -Πολιτισμός της Εικόνας

Διαβάστε περισσότερα

Τύπος Εκφώνηση Απαντήσεις

Τύπος Εκφώνηση Απαντήσεις Α/ Α Τύπος Εκφώνηση Απαντήσεις Απλή Αν κάνετε αναζήτηση µιας λέξης σε ένα αρχαιοελληνικό σώµα κειµένων, αυτό που θα λάβετε ως αποτέλεσµα θα είναι: Μια καταγραφή όλων των εµφανίσεων της λέξης στο συγκεκριµένο

Διαβάστε περισσότερα

Β. ΚΑΝΟΝΕΣ ΤΗΣ ΓΡΑΦΙΣΤΙΚΗΣ ΕΚΦΡΑΣΗΣ 4. ΣΥΝΘΕΤΙΚΗ ΑΝΤΙΘΕΣΗ ΚΑΙ ΕΜΦΑΣΗ

Β. ΚΑΝΟΝΕΣ ΤΗΣ ΓΡΑΦΙΣΤΙΚΗΣ ΕΚΦΡΑΣΗΣ 4. ΣΥΝΘΕΤΙΚΗ ΑΝΤΙΘΕΣΗ ΚΑΙ ΕΜΦΑΣΗ Β. ΚΑΝΟΝΕΣ ΤΗΣ ΓΡΑΦΙΣΤΙΚΗΣ ΕΚΦΡΑΣΗΣ 4. ΣΥΝΘΕΤΙΚΗ ΑΝΤΙΘΕΣΗ ΚΑΙ ΕΜΦΑΣΗ Στις πολύπλοκες συνθέσεις πολλά διαφορετικά στοιχεία χρησιμοποιούνται για την ιεράρχηση της σειράς παρατήρησης από τον θεατή. Ο καλλιτέχνης

Διαβάστε περισσότερα

«Οπτικοακουστική Παιδεία:... αδιέξοδα και διαδρομές»

«Οπτικοακουστική Παιδεία:... αδιέξοδα και διαδρομές» «Οπτικοακουστική Παιδεία:... αδιέξοδα και διαδρομές» (Πρόγραμμα Σπουδών για την Οπτικοακουστική Έκφραση) εισηγητής: Μένης Θεοδωρίδης Αγαπητοί φίλοι, Θα ήθελα να ευχαριστήσω όλους τους διοργανωτές για την

Διαβάστε περισσότερα

Eκπαίδευση Εκπαιδευτών Ενηλίκων & Δία Βίου Μάθηση

Eκπαίδευση Εκπαιδευτών Ενηλίκων & Δία Βίου Μάθηση Πρόγραμμα Eξ Aποστάσεως Eκπαίδευσης (E learning) Eκπαίδευση Εκπαιδευτών Ενηλίκων & Δία Βίου Μάθηση Οδηγός Σπουδών Το πρόγραμμα εξ αποστάσεως εκπαίδευσης ( e-learning ) του Πανεπιστημίου Πειραιά του Τμήματος

Διαβάστε περισσότερα

Προσεγγίζοντας παιδαγωγικά τη γλώσσα της σύγχρονης τέχνης με τη χρήση πολυμεσικών εφαρμογών: Η περίπτωσης της Mec Art του Νίκου Κεσσανλή

Προσεγγίζοντας παιδαγωγικά τη γλώσσα της σύγχρονης τέχνης με τη χρήση πολυμεσικών εφαρμογών: Η περίπτωσης της Mec Art του Νίκου Κεσσανλή Προσεγγίζοντας παιδαγωγικά τη γλώσσα της σύγχρονης τέχνης με τη χρήση πολυμεσικών εφαρμογών: Η περίπτωσης της Mec Art του Νίκου Κεσσανλή Πανάγου Ελένη, Ερευνήτρια του Ινστιτούτου Πολιτιστικής & Εκπ/κής

Διαβάστε περισσότερα

Ιστορία της Ιστοριογραφίας

Ιστορία της Ιστοριογραφίας Ιστορία της Ιστοριογραφίας Τμήμα Ιστορίας, Αρχαιολογίας και Κοινωνικής Ανθρωπολογίας Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας 2) Η ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ Πολυμέρης Βόγλης Παραδοσιακή ιστοριογραφία Εδραιώνεται τον 19 ο αιώνα

Διαβάστε περισσότερα

Τα σχέδια μαθήματος 1 Εισαγωγή

Τα σχέδια μαθήματος 1 Εισαγωγή Τα σχέδια μαθήματος 1 Εισαγωγή Τα σχέδια μαθήματος αποτελούν ένα είδος προσωπικών σημειώσεων που κρατά ο εκπαιδευτικός προκειμένου να πραγματοποιήσει αποτελεσματικές διδασκαλίες. Περιέχουν πληροφορίες

Διαβάστε περισσότερα

Το μυστήριο της ανάγνωσης

Το μυστήριο της ανάγνωσης Βενετία Αποστολίδου Το μυστήριο της ανάγνωσης Γιατί κάποιοι διαβάζουν και κάποιοι όχι; Είναι σημαντική η ανάγνωση; Γιατί μας αρέσει η ανάγνωση; Τι είναι η φιλαναγνωσία; Τα σημερινά παιδιά διαβάζουν; Η

Διαβάστε περισσότερα

ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΚΑΙ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΔΙΑ ΒΙΟΥ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ: Η ΔΙΑΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΑΝΙΣΟΤΗΤΩΝ

ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΚΑΙ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΔΙΑ ΒΙΟΥ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ: Η ΔΙΑΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΑΝΙΣΟΤΗΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΚΑΙ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΔΙΑ ΒΙΟΥ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ: Η ΔΙΑΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΑΝΙΣΟΤΗΤΩΝ Ο ρόλος της Δια βίου Μάθησης στην καταπολέμηση των εκπαιδευτικών και κοινωνικών ανισοτήτων. Τοζήτηματωνκοινωνικώνανισοτήτωνστηνεκπαίδευσηαποτελείένα

Διαβάστε περισσότερα

Έννοιες Φυσικών Επιστημών Ι - Ενότητα 1: Εισαγωγή & Ενότητα 2: Γιατί διδάσκουμε Φυσικές επιστήμες (Φ.Ε.) στη Γενική Εκπαίδευση (Γ.Ε.

Έννοιες Φυσικών Επιστημών Ι - Ενότητα 1: Εισαγωγή & Ενότητα 2: Γιατί διδάσκουμε Φυσικές επιστήμες (Φ.Ε.) στη Γενική Εκπαίδευση (Γ.Ε. Τμήμα Εκπαίδευσης και Αγωγής στην Προσχολική Ηλικία Έννοιες Φυσικών Επιστημών Ι Ενότητα 1: Γενικές πληροφορίες για το μάθημα Ενότητα 2: Γιατί διδάσκουμε Φυσικές Επιστήμες (Φ.Ε.) στη Γενική εκπαίδευση (Γ.Ε.);

Διαβάστε περισσότερα

ΠΕΡΙΓΡΑΜΜΑ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ

ΠΕΡΙΓΡΑΜΜΑ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ ΠΕΡΙΓΡΑΜΜΑ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ 1. ΓΕΝΙΚΑ ΔΙΔΑΣΚΩΝ / ΔΙΔΑΣΚΟΥΣΑ Κωνσταντίνος Καβουλάκος ΕΞΑΜΗΝΟ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ (χειμ./εαρινό) Χειμερινό ΣΧΟΛΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗ ΤΜΗΜΑ ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΩΝ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΕΠΙΠΕΔΟ ΣΠΟΥΔΩΝ Προπτυχιακό

Διαβάστε περισσότερα

ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΕΚΘΕΣΕΩΝ. Τι είναι μία έκθεση;

ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΕΚΘΕΣΕΩΝ. Τι είναι μία έκθεση; ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΕΚΘΕΣΕΩΝ Εισαγωγή στη σημασία των εκθέσων και τον ρόλο του επιμελητή Τι είναι μία έκθεση; Η έκθεση ως πολισμικό φαινόμενο Κοινωνική και πολιτισμική ανάλυση των εκθέσεων Εκθέσεις και οπτική ανθρωπολογία

Διαβάστε περισσότερα

Η Επιρροή των Γυναικείων Σπουδών και των Σπουδών Φύλου στα Προπτυχιακά Προγράμματα Σπουδών Τέχνης του Εξωτερικού

Η Επιρροή των Γυναικείων Σπουδών και των Σπουδών Φύλου στα Προπτυχιακά Προγράμματα Σπουδών Τέχνης του Εξωτερικού Η Επιρροή των Γυναικείων Σπουδών και των Σπουδών Φύλου στα Προπτυχιακά Προγράμματα Σπουδών Τέχνης του Εξωτερικού Κωστής Σταφυλάκης Η παρούσα έρευνα επιχειρεί να προσφέρει ένα ευρύτερο πλαίσιο κατανόησης

Διαβάστε περισσότερα

Κοινωνιολογία του Πολιτισμού

Κοινωνιολογία του Πολιτισμού Παιδαγωγικό Τμήμα Νηπιαγωγών Κοινωνιολογία του Πολιτισμού Ενότητα 3: Η εθνολογική θεώρηση Επίκ. Καθηγητής: Νίκος Φωτόπουλος e-mail: nfotopoulos@uowm.gr Τηλ. Επικοινωνίας: 23850-55150 Παιδαγωγικό Τμήμα

Διαβάστε περισσότερα

Διαφωτισμός και διαμόρφωση των πολιτικών ιδεολογιών στην Ελλάδα

Διαφωτισμός και διαμόρφωση των πολιτικών ιδεολογιών στην Ελλάδα ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Διαφωτισμός και διαμόρφωση των πολιτικών ιδεολογιών στην Ελλάδα Ενότητα 10: Το φεμινιστικό κίνημα στην Ελλάδα Σπύρος Μαρκέτος Άδειες Χρήσης

Διαβάστε περισσότερα

Στερεότυπα φύλου στις επαγγελματικές επιλογές των νέων γυναικών

Στερεότυπα φύλου στις επαγγελματικές επιλογές των νέων γυναικών Στερεότυπα φύλου στις επαγγελματικές επιλογές των νέων γυναικών Τ Ο Γ Υ Ν Α Ι Κ Ε Ι Ο Π Ρ Ο ς Ω Π Ο Τ Η ς Ε Π Ι Χ Ε Ι Ρ Η Μ Α Τ Ι Κ Ο Τ Η Τ Α ς ς Τ Ο Ν. Κ Ι Λ Κ Ι ς Τ Ε Τ Α Ρ Τ Η 8 Μ Α Ρ Τ Ι Ο Υ 2 0 1

Διαβάστε περισσότερα

Επιμορφωτικό Σεμινάριο: ΘΕΩΡΙΑ ΤΗΣ ΑΦΗΓΗΣΗΣ : ΠΕΔΙΑ ΚΑΙ ΤΕΧΝΙΚΕΣ

Επιμορφωτικό Σεμινάριο: ΘΕΩΡΙΑ ΤΗΣ ΑΦΗΓΗΣΗΣ : ΠΕΔΙΑ ΚΑΙ ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗ ΣΧΟΛΗ - ΤΜΗΜΑ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ-ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗΣ-ΨΥΧΟΛΟΓΙΑΣ Τομέας Παιδαγωγικής Εργαστήριο Πειραματικής Παιδαγωγικής Ακαδημαϊκό έτος: 2015-2016

Διαβάστε περισσότερα

Διαπολιτισμική Εκπαίδευση

Διαπολιτισμική Εκπαίδευση Πρόγραμμα εξ Αποστάσεως Εκπαίδευσης E-Learning Διαπολιτισμική Εκπαίδευση E-learning Οδηγός Σπουδών Το πρόγραμμα εξ αποστάσεως εκπαίδευσης ( e-learning ) του Πανεπιστημίου Πειραιά του Τμήματος Οικονομικής

Διαβάστε περισσότερα

Κοινωνιολογία του Πολιτισμού

Κοινωνιολογία του Πολιτισμού Παιδαγωγικό Τμήμα Νηπιαγωγών Κοινωνιολογία του Πολιτισμού Ενότητα 2: Κοινωνιολογία - πολιτισμός - κουλτούρα. Επίκ. Καθηγητής: Νίκος Φωτόπουλος e-mail: nfotopoulos@uowm.gr Τηλ. Επικοινωνίας: 23850-55150

Διαβάστε περισσότερα

Πηγές πληροφόρησης: Πρωτογενείς Δευτερογενείς Τριτογενείς

Πηγές πληροφόρησης: Πρωτογενείς Δευτερογενείς Τριτογενείς Οι πηγές πληροφόρησης ανάλογα με το επίπεδο εμβάθυνσης και το βαθμό επεξεργασίας του περιεχομένου τους, διακρίνονται σε τρεις κύριες κατηγορίες (Μπώκος, 2001): Πηγές πληροφόρησης: Πρωτογενείς Δευτερογενείς

Διαβάστε περισσότερα

Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών Π.Τ.Δ.Ε. Παν/μίου Κρήτης «Επιστήμες Αγωγής» ΚΑΤΑΝΟΜΗ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ

Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών Π.Τ.Δ.Ε. Παν/μίου Κρήτης «Επιστήμες Αγωγής» ΚΑΤΑΝΟΜΗ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών Π.Τ.Δ.Ε. Παν/μίου Κρήτης «Επιστήμες Αγωγής» Ειδίκευση (A) «Η Παιδαγωγική ως επιστήμη και πράξη σε σύγχρονα περιβάλλοντα μάθησης» Στην ειδίκευση αυτή για το ακαδημαϊκό έτος

Διαβάστε περισσότερα

Κοινωνιολογία του Πολιτισμού

Κοινωνιολογία του Πολιτισμού Παιδαγωγικό Τμήμα Νηπιαγωγών Κοινωνιολογία του Πολιτισμού Ενότητα 8: Η Σχολή της Φρανκφούρτης και η Κριτική Θεωρία Επίκ. Καθηγητής: Νίκος Φωτόπουλος e-mail: nfotopoulos@uowm.gr Τηλ. Επικοινωνίας: 23850-55150

Διαβάστε περισσότερα

ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΑς ΤΟΥς ΕΦΗΒΟΥΣ ΙΣΤΟΡΙΑ: ΤΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΕΡΩΤΗΜΑ ΣΤΟ ΜΑΘΗΜΑ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ. Κουσερή Γεωργία

ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΑς ΤΟΥς ΕΦΗΒΟΥΣ ΙΣΤΟΡΙΑ: ΤΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΕΡΩΤΗΜΑ ΣΤΟ ΜΑΘΗΜΑ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ. Κουσερή Γεωργία ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΑς ΤΟΥς ΕΦΗΒΟΥΣ ΙΣΤΟΡΙΑ: ΤΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΕΡΩΤΗΜΑ ΣΤΟ ΜΑΘΗΜΑ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ Κουσερή Γεωργία Φιλόλογος Δρ. Πανεπιστημίου Θεσσαλίας ΚΕΡΚΥΡΑ ΜΑΙΟΣ 2017 Περιεχόμενα της παρουσίασης Το ιστορικό ερώτημα Το

Διαβάστε περισσότερα

3. ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΥΠΟΨΗΦΙΩΝ ΠΟΥ ΓΙΝΟΝΤΑΙ ΔΕΚΤΟΙ ΣΤΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ - ΤΡΟΠΟΣ EΝΤΑΞΗΣ

3. ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΥΠΟΨΗΦΙΩΝ ΠΟΥ ΓΙΝΟΝΤΑΙ ΔΕΚΤΟΙ ΣΤΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ - ΤΡΟΠΟΣ EΝΤΑΞΗΣ 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Στο πλαίσιο του εορτασμού των 180 χρόνων από τη δημιουργία του Πανεπιστημίου μας, το E- Learning του ΕΚΠΑ σε συνεργασία με το Μουσείο Ιστορίας του ΕΚΠΑ σχεδίασαν και προσφέρουν δωρεάν το e-learning

Διαβάστε περισσότερα

Η σχέση Ιστορίας και Φιλοσοφίας των Επιστημών με την Εκπαίδευση στις Φυσικές Επιστήμες Κωνσταντίνα Στεφανίδου, PhD

Η σχέση Ιστορίας και Φιλοσοφίας των Επιστημών με την Εκπαίδευση στις Φυσικές Επιστήμες Κωνσταντίνα Στεφανίδου, PhD Η σχέση Ιστορίας και Φιλοσοφίας των Επιστημών με την Εκπαίδευση στις Φυσικές Επιστήμες Κωνσταντίνα Στεφανίδου, PhD Εργαστήριο Διδακτικής, Επιστημολογίας Φυσικών Επιστημών και Εκπαιδευτικής Τεχνολογίας,

Διαβάστε περισσότερα

«Παιδαγωγική προσέγγιση της ελληνικής ιστορίας και του πολιτισμού μέσω τηλεκπαίδευσης (e-learning)»

«Παιδαγωγική προσέγγιση της ελληνικής ιστορίας και του πολιτισμού μέσω τηλεκπαίδευσης (e-learning)» «Παιδαγωγική προσέγγιση της ελληνικής ιστορίας και του πολιτισμού μέσω τηλεκπαίδευσης (e-learning)» Εισαγωγικά Στη σημερινή πρώτη μας συνάντηση θα επιχειρήσουμε να παρουσιάσουμε με απλό και ευσύνοπτο τρόπο

Διαβάστε περισσότερα

Διάταξη Θεματικής Ενότητας ΕΛΠ42 / Αρχαιολογία στον Ελληνικό Χώρο

Διάταξη Θεματικής Ενότητας ΕΛΠ42 / Αρχαιολογία στον Ελληνικό Χώρο Διάταξη Θεματικής Ενότητας ΕΛΠ42 / Αρχαιολογία στον Ελληνικό Χώρο Σχολή ΣΑΚΕ Σχολή Ανθρωπιστικών και Κοινωνικών Επιστημών Πρόγραμμα Σπουδών ΕΛΠΟΛ Σπουδές στον Ελληνικό Πολιτισμό Θεματική Ενότητα ΕΛΠ42

Διαβάστε περισσότερα

Το Τμήμα ιδρύθηκε το 1951, αρχικά ως μέρος του Ινστιτούτου Ξένων Γλωσσών και Φιλολογιών του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, και στη συνέχεια, από το

Το Τμήμα ιδρύθηκε το 1951, αρχικά ως μέρος του Ινστιτούτου Ξένων Γλωσσών και Φιλολογιών του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, και στη συνέχεια, από το Το Τμήμα ιδρύθηκε το 1951, αρχικά ως μέρος του Ινστιτούτου Ξένων Γλωσσών και Φιλολογιών του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, και στη συνέχεια, από το 1984, ως Τμήμα Αγγλικής Γλώσσας και Φιλολογίας, ένα από

Διαβάστε περισσότερα

Kantzara, V. (2006) Patriarchy στο Fitzpatrick T., et al. (eds.) International Encyclopedia of Social Policy, London: Routledge (σελ.

Kantzara, V. (2006) Patriarchy στο Fitzpatrick T., et al. (eds.) International Encyclopedia of Social Policy, London: Routledge (σελ. Kantzara, V. (2006) Patriarchy στο Fitzpatrick T., et al. (eds.) International Encyclopedia of Social Policy, London: Routledge (σελ. 6) Πατριαρχία 1 Η λέξη πατριαρχία, προέρχεται από την ελληνική γλώσσα

Διαβάστε περισσότερα

Δράση 9.10 Υπηρεσία Υποστήριξης Τελικών Χρηστών των Βιβλιοθηκών και Κέντρων Πληροφόρησης

Δράση 9.10 Υπηρεσία Υποστήριξης Τελικών Χρηστών των Βιβλιοθηκών και Κέντρων Πληροφόρησης ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ «ΨΗΦΙΑΚΗ ΣΥΓΚΛΙΣΗ» Δράση 9.10 Υπηρεσία Υποστήριξης Τελικών Χρηστών των Βιβλιοθηκών και Κέντρων Πληροφόρησης ΚΥΡΙΩΣ ΠΑΡΑΔΟΤΕΟ: 9.10.5 Ηλεκτρονικό ενημερωτικό και εκπαιδευτικό υλικό

Διαβάστε περισσότερα

Οπτικός γραμματισμός: η περίπτωση της Βιβλιοθήκης της Ανωτάτης Σχολής Καλών Τεχνών. Χρυσάνθη Γεωργούλη

Οπτικός γραμματισμός: η περίπτωση της Βιβλιοθήκης της Ανωτάτης Σχολής Καλών Τεχνών. Χρυσάνθη Γεωργούλη Οπτικός γραμματισμός: η περίπτωση της Βιβλιοθήκης της Ανωτάτης Σχολής Καλών Τεχνών Χρυσάνθη Γεωργούλη Ήδη από τον 3 ο αι. μ.χ. ο σοφιστής Φιλόστρατος ο Πρεσβύτερος στο έργο του «Εικόνες» ερμηνεύει και

Διαβάστε περισσότερα

Θέματα Συνάντησης. Υποστηρικτικό Υλικό Συνάντησης 1

Θέματα Συνάντησης. Υποστηρικτικό Υλικό Συνάντησης 1 ΤΡΙΤΗ ΣΥΝΑΝΤΗΣΗ ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΟΜΑΔΑΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΔΙΚΤΥΟΥ «ΕΛΕΝΗ ΣΚΟΥΡΑ» για την «Ενίσχυση της Συμμετοχής των Γυναικών που ανήκουν σε ευπαθείς κοινωνικά ομάδες» στις Θέματα Συνάντησης Ολοκλήρωση προτάσεων για την

Διαβάστε περισσότερα

Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών MA in Education (Education Sciences) ΑΣΠΑΙΤΕ-Roehampton ΠΜΣ MA in Education (Education Sciences) Το Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα Σπουδών στην Εκπαίδευση (Επιστήμες της Αγωγής),

Διαβάστε περισσότερα

Επαγγελματικές Προοπτικές. Επιστημόνων Κοινωνικής Πολιτικής στην Εκπαίδευση. Πρόεδρος Τμήματος Κοινωνικής Πολιτικής, Πάντειο Πανεπιστήμιο

Επαγγελματικές Προοπτικές. Επιστημόνων Κοινωνικής Πολιτικής στην Εκπαίδευση. Πρόεδρος Τμήματος Κοινωνικής Πολιτικής, Πάντειο Πανεπιστήμιο Επαγγελματικές Προοπτικές Επιστημόνων Κοινωνικής Πολιτικής στην Εκπαίδευση Καθηγητής Ιορδάνης Ψημμένος, Πρόεδρος Τμήματος Κοινωνικής Πολιτικής, Πάντειο Πανεπιστήμιο Καθηγητής Βασίλειος Χατζόπουλος, Πρόεδρος

Διαβάστε περισσότερα

356 Γεωγραφίας Χαροκοπείου (Αθήνα)

356 Γεωγραφίας Χαροκοπείου (Αθήνα) 56 Γεωγραφίας Χαροκοπείου (Αθήνα) Το Τμήμα Γεωγραφίας ιδρύθηκε το 1999 μετά από πρόταση του Πανεπιστημίου. που υποβλήθηκε για πρώτη φορά το 1994. Η πρόταση αυτή. αφού βελτιώθηκε εντάχθηκε το 1997 στο Επιχειρησιακό

Διαβάστε περισσότερα

Ο άνθρωπος έχει απόλυτη ανάγκη από μια ενδυμασία Κι του χρειάζεται ιστορία σα ντουλάπα για τα κοστούμια του. Michel Foucault

Ο άνθρωπος έχει απόλυτη ανάγκη από μια ενδυμασία Κι του χρειάζεται ιστορία σα ντουλάπα για τα κοστούμια του. Michel Foucault Ο άνθρωπος έχει απόλυτη ανάγκη από μια ενδυμασία Κι του χρειάζεται ιστορία σα ντουλάπα για τα κοστούμια του Michel Foucault Πρόλογος Ανά τους αιώνες η επιρροή της μόδας πάνω στον άνθρωπο έχει αλλάξει κατά

Διαβάστε περισσότερα

ΔΕΛΤΙΟ ΤΥΠΟΥ ΗΜΕΡΙΔΑΣ ΨΗΦΙΑΚΗΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ

ΔΕΛΤΙΟ ΤΥΠΟΥ ΗΜΕΡΙΔΑΣ ΨΗΦΙΑΚΗΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΔΕΛΤΙΟ ΤΥΠΟΥ ΗΜΕΡΙΔΑΣ ΨΗΦΙΑΚΗΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ Το Κοινωφελές Ίδρυμα Αλέξανδρος Σ. Ωνάσης σε συνεργασία με το Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών και την Αστική Μη Κερδοσκοπική Εταιρεία της Στέγης

Διαβάστε περισσότερα

ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ ΤΟΥ ΜΟΥΣΕΙΟΥ ΠΑΡΕΛΘΟΝ ΜΝΗΜΗ ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΗ

ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ ΤΟΥ ΜΟΥΣΕΙΟΥ ΠΑΡΕΛΘΟΝ ΜΝΗΜΗ ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΗ ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ ΤΟΥ ΜΟΥΣΕΙΟΥ ΠΑΡΕΛΘΟΝ ΜΝΗΜΗ ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΗ ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΗΣ ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΗΣ ΣΤΑ ΜΟΥΣΕΙΑ Ραγδαία αύξηση μουσείων και κηρυγμένων ιστορικών χώρων Κάθε μουσειακή παρουσίαση συνιστά

Διαβάστε περισσότερα

Ο Ρόλος του Κριτικού Στοχασμού στη Μάθηση και Εκπαίδευση Ενηλίκων

Ο Ρόλος του Κριτικού Στοχασμού στη Μάθηση και Εκπαίδευση Ενηλίκων ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Ο Ρόλος του Κριτικού Στοχασμού στη Μάθηση και Εκπαίδευση Ενηλίκων Ενότητα 8: Η Συνειδητοποίηση μέσα από τον Κριτικό Στοχασμό Γιώργος Κ.

Διαβάστε περισσότερα

ΑΚΑΔΗΜΙΑ ΠΛΑΤΩΝΟΣ - Η ΠΟΛΙΤΕΙΑ ΚΑΙ Ο ΠΟΛΙΤΗΣ

ΑΚΑΔΗΜΙΑ ΠΛΑΤΩΝΟΣ - Η ΠΟΛΙΤΕΙΑ ΚΑΙ Ο ΠΟΛΙΤΗΣ ΑΚΑΔΗΜΙΑ ΠΛΑΤΩΝΟΣ - Η ΠΟΛΙΤΕΙΑ ΚΑΙ Ο ΠΟΛΙΤΗΣ Υποέργο 1 «Εκπαίδευση Ενηλίκων» 1 ος κύκλος Εκπαιδευτικών Προγραμμάτων Δεκέμβριος 2012 Φεβρουάριος 2013 Αθήνα, 2012 Σελίδα 2 από 25 Εικόνα Εγγράφου Αριθμός

Διαβάστε περισσότερα

Στυλιανή Ανή Χρόνη, Ph.D. Λέκτορας ΤΕΦΑΑ, ΠΘ, Τρίκαλα

Στυλιανή Ανή Χρόνη, Ph.D. Λέκτορας ΤΕΦΑΑ, ΠΘ, Τρίκαλα ΤΜΗΜΑ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ ΦΥΣΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ & ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ ΑΘΛΗΤΕΣ & ΑΘΛΗΤΡΙΕΣ: ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΨΥΧΟΛΟΓΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ Στυλιανή Ανή Χρόνη, Ph.D. Λέκτορας ΤΕΦΑΑ, ΠΘ, Τρίκαλα ΕΠΕΑΕΚ: ΠΡΟΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ

Διαβάστε περισσότερα

Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών Ετερότητα και Παιδαγωγική του Θεάτρου

Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών Ετερότητα και Παιδαγωγική του Θεάτρου 1 Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης Σχολή Επιστημών Αγωγής Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών Ετερότητα και Παιδαγωγική του Θεάτρου Α κύκλος: 2016-2018 Β κύκλος: 2017-2019

Διαβάστε περισσότερα

Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών Π.Τ.Δ.Ε. Παν/μίου Κρήτης «Επιστήμες Αγωγής»

Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών Π.Τ.Δ.Ε. Παν/μίου Κρήτης «Επιστήμες Αγωγής» Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών Π.Τ.Δ.Ε. Παν/μίου Κρήτης «Επιστήμες Αγωγής» Ειδίκευση B «Γραμματισμός, αφήγηση και διδασκαλία της Ελληνικής ως πρώτης και ως δεύτερης/ξένης» Στην ειδίκευση αυτή προσφέρονται

Διαβάστε περισσότερα

www.themegallery.com LOGO

www.themegallery.com LOGO www.themegallery.com LOGO 1 Δομή της παρουσίασης 1 Σκοπός και στόχοι των νέων ΠΣ 2 Επιλογή των περιεχομένων & Κατανομή της ύλης 3 Ο ρόλος μαθητή - εκπαιδευτικού 4 Η ΚΠΑ στο Δημοτικό & το Γυμνάσιο 5 Η Οικιακή

Διαβάστε περισσότερα

Η λειτουργία της εκπαίδευσης στην κοινωνικοποίηση των ατόμων για το ρόλο των φύλων

Η λειτουργία της εκπαίδευσης στην κοινωνικοποίηση των ατόμων για το ρόλο των φύλων Η λειτουργία της εκπαίδευσης στην κοινωνικοποίηση των ατόμων για το ρόλο των φύλων Μάριος Βρυωνίδης 5ο Εκπαιδευτικό Συνέδριο ΟΕΛΜΕΚ - ΠΟΕΔ ΟΛΤΕΚ ΛΕΥΚΩΣΙΑΣ «Φύλο και Εκπαίδευση : Μια εξίσωση ισότητας» Σάββατο

Διαβάστε περισσότερα

Ανάλυση Πολιτικού Λόγου

Ανάλυση Πολιτικού Λόγου ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΧΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Ενότητα 9η: Ο λόγος της Πολιτικής Οικολογίας 2 Γιάννης Σταυρακάκης, Καθηγητής ΑΠΘ Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται

Διαβάστε περισσότερα

Στόχος µας. η ουσιαστική. ισότητα των φύλων ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΕΣΩΤΕΡΙΚΩΝ, ΑΠΟΚΕΝΤΡΩΣΗΣ & ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗΣ ΙΑΚΥΒΕΡΝΗΣΗΣ ΓΕΝΙΚΗ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ ΙΣΟΤΗΤΑΣ ΤΩΝ ΦΥΛΩΝ

Στόχος µας. η ουσιαστική. ισότητα των φύλων ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΕΣΩΤΕΡΙΚΩΝ, ΑΠΟΚΕΝΤΡΩΣΗΣ & ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗΣ ΙΑΚΥΒΕΡΝΗΣΗΣ ΓΕΝΙΚΗ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ ΙΣΟΤΗΤΑΣ ΤΩΝ ΦΥΛΩΝ Στόχος µας η ουσιαστική ισότητα των φύλων ΕΘΝΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΗ ΙΣΟΤΗΤΑ ΤΩΝ ΦΥΛΩΝ 2010-2013 ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΕΣΩΤΕΡΙΚΩΝ, ΑΠΟΚΕΝΤΡΩΣΗΣ & ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗΣ ΙΑΚΥΒΕΡΝΗΣΗΣ ΓΕΝΙΚΗ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ ΙΣΟΤΗΤΑΣ ΤΩΝ ΦΥΛΩΝ

Διαβάστε περισσότερα

Η αυθεντική μάθηση και αξιολόγηση. Δρ Δημήτριος Γκότζος

Η αυθεντική μάθηση και αξιολόγηση. Δρ Δημήτριος Γκότζος Η αυθεντική μάθηση και αξιολόγηση Δρ Δημήτριος Γκότζος Ορισμός αυθεντικής μάθησης Μάθηση που έχει αξία στον πραγματικό κόσμο χρησιμοποιείται για την επίλυση πραγματικών προβλημάτων και για την ολοκλήρωση

Διαβάστε περισσότερα

ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΠΡΟΤΑΣΗ. 5η ΕΝΟΤΗΤΑ: Περίοδοι διδασκαλίας: 7

ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΠΡΟΤΑΣΗ. 5η ΕΝΟΤΗΤΑ: Περίοδοι διδασκαλίας: 7 5η ΕΝΟΤΗΤΑ: ΕΙΡΗΝΗ -ΠΟΛΕΜΟΣ Περίοδοι διδασκαλίας: 7 1 η περίοδος: Μέρος Α - Εισαγωγικά κείμενα Μέσα από τα κείμενα οι μαθητές: Να αναπτύξουν προβληματισμούς γύρω από τα θέματα της ειρήνης και του πολέμου.

Διαβάστε περισσότερα

Σχόλια σε Κεφάλαιο από το βιβλίο «Κοινωνική και Πολιτική Αγωγή» της ΣΤ' Δημοτικού

Σχόλια σε Κεφάλαιο από το βιβλίο «Κοινωνική και Πολιτική Αγωγή» της ΣΤ' Δημοτικού Σχόλια σε Κεφάλαιο από το βιβλίο «Κοινωνική και Πολιτική Αγωγή» της ΣΤ' Δημοτικού Μ. Χρήστου Στο Δημοτικό Σχολείο, τα σχολικά εγχειρίδια που χρησιμοποιούνται τα τελευταία χρόνια είναι εμπλουτισμένα με

Διαβάστε περισσότερα

20 Νοεμβρίου Κυρίες και κύριοι, Καλησπέρα σας.

20 Νοεμβρίου Κυρίες και κύριοι, Καλησπέρα σας. Ομιλία Αλεξάνδρας Πάλλη στην Ημερίδα της ΕΣΕΕ με θέμα: «Στηρίζουμε τη γυναικεία επιχειρηματικότητα, προωθούμε τη συμμετοχή των γυναικών στα κέντρα λήψης αποφάσεων» 20 Νοεμβρίου 2013 Καλησπέρα σας. Θα ήθελα

Διαβάστε περισσότερα

Φύλο και διδασκαλία των Φυσικών Επιστημών

Φύλο και διδασκαλία των Φυσικών Επιστημών Πηγή: Δημάκη, Α. Χαϊτοπούλου, Ι. Παπαπάνου, Ι. Ραβάνης, Κ. Φύλο και διδασκαλία των Φυσικών Επιστημών: μια ποιοτική προσέγγιση αντιλήψεων μελλοντικών νηπιαγωγών. Στο Π. Κουμαράς & Φ. Σέρογλου (επιμ.). (2008).

Διαβάστε περισσότερα

Πρόλογος: Κογκίδου ήµητρα. Εκπαιδευτική Ηγεσία και Φύλο. Στο: αράκη Ελένη (2007) Θεσσαλονίκη: Επίκεντρο.

Πρόλογος: Κογκίδου ήµητρα. Εκπαιδευτική Ηγεσία και Φύλο. Στο: αράκη Ελένη (2007) Θεσσαλονίκη: Επίκεντρο. Πρόλογος: Κογκίδου ήµητρα Στο: αράκη Ελένη (2007) Θεσσαλονίκη: Επίκεντρο. Εκπαιδευτική Ηγεσία και Φύλο. Τα τελευταία χρόνια βρισκόµαστε µπροστά σε µια βαθµιαία αποδόµηση της ανδροκρατικής έννοιας της ηγεσίας

Διαβάστε περισσότερα

Διεπιστημονικό Συνέδριο Παιδί και Πληροφορία: Αναζητήσεις και Προσεγγίσεις Ιστορίας, Δικαίου - Δεοντολογίας, Πολιτισμού

Διεπιστημονικό Συνέδριο Παιδί και Πληροφορία: Αναζητήσεις και Προσεγγίσεις Ιστορίας, Δικαίου - Δεοντολογίας, Πολιτισμού Διεπιστημονικό Συνέδριο Παιδί και Πληροφορία: Αναζητήσεις και Προσεγγίσεις Ιστορίας, Δικαίου - Δεοντολογίας, Πολιτισμού Θέμα Ο έμφυλος καταμερισμός στην διδασκαλία των κοριτσιών στην Ελλάδα Κάλφα Μαρία

Διαβάστε περισσότερα

Α. ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΗΣ ΓΡΑΦΙΣΤΙΚΗΣ ΕΚΦΡΑΣΗΣ 6. ΧΩΡΟΣ

Α. ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΗΣ ΓΡΑΦΙΣΤΙΚΗΣ ΕΚΦΡΑΣΗΣ 6. ΧΩΡΟΣ Α. ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΗΣ ΓΡΑΦΙΣΤΙΚΗΣ ΕΚΦΡΑΣΗΣ 6. ΧΩΡΟΣ Ο καλλιτέχνης μπορεί να συμπεριλάβει ή να αγνοήσει τη διάσταση του χώρου στην απεικόνιση που εκτελεί. Όταν περιγράφει το βάθος του οπτικού πεδίου με διάφορους

Διαβάστε περισσότερα

Εισαγωγή στην κοινωνική έρευνα. Earl Babbie. Κεφάλαιο 2. Έρευνα και θεωρία 2-1

Εισαγωγή στην κοινωνική έρευνα. Earl Babbie. Κεφάλαιο 2. Έρευνα και θεωρία 2-1 Εισαγωγή στην κοινωνική έρευνα Earl Babbie Κεφάλαιο 2 Έρευνα και θεωρία 2-1 Σύνοψη κεφαλαίου Μερικά παραδείγματα της κοινωνικής επιστήμης Επιστροφή σε δύο συστήματα λογικής Παραγωγική συγκρότηση θεωρίας

Διαβάστε περισσότερα

Διαπολιτισμική Εκπαίδευση

Διαπολιτισμική Εκπαίδευση Πρόγραμμα εξ Αποστάσεως Εκπαίδευσης E-Learning Πρόγραμμα εξ Αποστάσεως Εκπαίδευσης E-Learning Διαπολιτισμική Εκπαίδευση E-learning Οδηγός Σπουδών Το πρόγραμμα εξ αποστάσεως εκπαίδευσης ( e-learning ) του

Διαβάστε περισσότερα

Αυτή ακριβώς η μεταλλαγή είναι το θέμα του παρόντος βιβλίου. Προκειμένου να την προσδιορίσουμε μέσα σε όλο αυτό το ομιχλώδες τοπίο της

Αυτή ακριβώς η μεταλλαγή είναι το θέμα του παρόντος βιβλίου. Προκειμένου να την προσδιορίσουμε μέσα σε όλο αυτό το ομιχλώδες τοπίο της Εισαγωγή Tο βιβλίο αυτό θα μπορούσε να τιτλοφορείται διαφορετικά. Αν θέλαμε να ακολουθήσουμε το ρεύμα των αλλαγών στο χώρο των διεθνών οργανισμών, ο τίτλος του θα ήταν «Εκπαίδευση για την αειφόρο ανάπτυξη».

Διαβάστε περισσότερα

ΠΕΡΙΓΡΑΜΜΑ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ

ΠΕΡΙΓΡΑΜΜΑ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ 1. ΓΕΝΙΚΑ ΣΧΟΛΗ ΤΜΗΜΑ ΕΠΙΠΕΔΟ ΣΠΟΥΔΩΝ ΠΕΡΙΓΡΑΜΜΑ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ ΚΑΙ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΚΑΙ ΝΕΩΝ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΩΝ ΠΡΟΠΤΥΧΙΑΚΟ ΚΩΔΙΚΟΣ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ Τ808 ΕΞΑΜΗΝΟ ΣΠΟΥΔΩΝ

Διαβάστε περισσότερα

ΓΙΑ ΔΕΣ ΠΕΡΒΟΛΙ ΟΜΟΡΦΟ: Ο κόσμος μας, ένα στολίδι. Τοκμακίδου Ελπίδα

ΓΙΑ ΔΕΣ ΠΕΡΒΟΛΙ ΟΜΟΡΦΟ: Ο κόσμος μας, ένα στολίδι. Τοκμακίδου Ελπίδα ΓΙΑ ΔΕΣ ΠΕΡΒΟΛΙ ΟΜΟΡΦΟ: Ο κόσμος μας, ένα στολίδι Τοκμακίδου Ελπίδα ΠΣ Δημοτικού Κοινωνική διαμεσολάβηση Βιωματική μάθηση Οικοδόμηση της γνώσης «η δημιουργία νοήματος έχει αποδεσμευτεί από την αποκλειστική

Διαβάστε περισσότερα

Α. Δράσεις που αναπτύσσονται στο πλαίσιο της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της Ευρώπης «Πάφος 2017»

Α. Δράσεις που αναπτύσσονται στο πλαίσιο της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της Ευρώπης «Πάφος 2017» ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Γ ΣΤΟΧΟΣ 3 ος : Η αξιοποίηση του πολιτιστικού πλούτου του συνόλου των κατοίκων της Ευρώπης και η ανάδειξη των κοινών στοιχείων και της πολυμορφίας των ευρωπαϊκών πολιτισμών, μέσα από πολιτιστικές

Διαβάστε περισσότερα

Η Έκπτωτη και η Άλλη Τόποι θηλυκότητας και σύγχρονη φωτογραφία

Η Έκπτωτη και η Άλλη Τόποι θηλυκότητας και σύγχρονη φωτογραφία Η Έκπτωτη και η Άλλη Τόποι θηλυκότητας και σύγχρονη φωτογραφία Της Χρυσής Τσιώτα Θα ξεκινήσω κάνοντας μια προσπάθεια να απαντήσω σε μερικά από τα ερωτήματα που θέτει η Συραγώ Τσιάρα στο κείμενό - αφορμή

Διαβάστε περισσότερα