ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΙΓΑΙΟΥ Τμήμα Μηχανικών Σχεδίασης Προϊόντων και Συστημάτων. Σχεδίαση installation ευαισθητοποίησης για την ηχορύπανση

Transcript

1 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΙΓΑΙΟΥ Τμήμα Μηχανικών Σχεδίασης Προϊόντων και Συστημάτων Σχεδίαση installation ευαισθητοποίησης για την ηχορύπανση ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Επιβλέποντες καθηγητές: Σπύρου Θωμάς, Μόνιμος Επίκουρος Καθηγητής Ερμούπολη, Οκτώβριος

2 2

3 ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Απόφοιτης του τμήματος Μηχανικών Σχεδίασης Προϊόντων και Συστημάτων Αθηνά Μαούνη ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ: Σχεδίαση installation ευαισθητοποίησης για την ηχορύπανση Τριμελής Επιτροπή Επίβλεψης και Κρίσης της Εργασίας Υπογραφές Θωμάς Σπύρου Νίκος Ζαχαρόπουλος Σπύρος Μποφυλάτος 3

4 Δηλώνω υπεύθυνα ότι η διπλωματική εργασία είναι εξ ολοκλήρου δικό μου έργο και κανένα μέρος της δεν είναι αντιγραμμένο από έντυπες ή ηλεκτρονικές πηγές, μετάφραση από ξενόγλωσσες πηγές και αναπαραγωγή από εργασίες άλλων ερευνητών ή φοιτητών. Όπου έχω βασιστεί σε ιδέες ή κείμενα άλλων, έχω προσπαθήσει, όσο είναι δυνατόν, να το προσδιορίσω σαφώς μέσα από την χρήση αναφορών, ακολουθώντας την ακαδημαϊκή δεοντολογία. 4

5 Ευχαριστίες Θα ήθελα να ευχαριστήσω τον υπεύθυνο καθηγητή κύριο Θωμά Σπύρου, τους καθηγητές της επιτροπής κύριο Νίκο Ζαχαρόπουλο και ιδιαίτερα τον κύριο Σπύρο Μποφυλάτο για την πολύτιμη προσφορά τους, στην επιλογή του θέματος καθώς και στη διεκπεραίωση της εργασίας. Ευχαριστώ ειλικρινά, τους φίλους και την οικογένεια μου για την αμέριστη συμπαράσταση υλική και πνευματική που μου προσέφεραν καθ όλη τη διάρκεια των σπουδών μου και της συγγραφής της διπλωματικής μου εργασίας. 5

6 Περίληψη Η παρούσα διπλωματική εργασία έχει ως αντικείμενο τη μελέτη της κατασκευής εκθέματος (installation) για ζήτημα που αφορά στο περιβάλλον. Θα μελετηθούν στοιχεία που αφορούν στα μη ορατά περιβαλλοντικά προβλήματα (ατμοσφαιρική και ηχητική ρύπανση) με σκοπό την κατανόηση της σημασίας τους αλλά και τη μεγέθυνσή τους μέσα από τον γρήγορο τρόπο ζωής. Επιπλέον, θα αναλυθούν έννοιες και συσχετίσεις μεταξύ περιβάλλοντος και τέχνης, καθώς και τρόποι που μπορούν να αποτελέσουν μέσο ευαισθητοποίησης των ανθρώπων σε ζωτικής σημασίας προβληματισμούς. Βασικοί στόχοι της εργασίας είναι η πρόταση ενός installation που βασίζεται αφενός στη θεωρητική έρευνα, μέσα από την κατανόηση της αντίληψης των ανθρώπων για το περιβάλλον και την κατάθεση μιας οπτικής μεταφοράς που διαθέτει καλλιτεχνικό και κοινωνικό ενδιαφέρον για τον θεατή. Αφετέρου, στόχος του είναι, η ευαισθητοποίηση με έναν εναλλακτικό τρόπο, δηλαδή ο σχεδιασμός του συστήματος καθώς και η πρακτική εφαρμογή του σε κάποιο υλικό που θα αντιδρά σε ένα σύνολο ηχητικών πηγών. Επιπρόσθετα, εξετάζονται παρόμοια μοντέλα και συστήματα που χρησιμοποιούν ως μέσο την τέχνη και τον ήχο για την ανάδειξη περιβαλλοντικών και γενικότερα κοινωνικών προβλημάτων. Η εργασία, εστιάζει στην ευαισθητοποίηση της κοινωνίας μέσα από την επαφή της με μια ολοκληρωμένη ιδέα που προσπαθεί να επαναφέρει στο προσκήνιο την ύπαρξη της ηχορύπανσης αλλά και την παραγκώνιση της λόγω των γρήγορων ρυθμών ζωής. Abstract The present thesis deals with the study of an installation concerning an environmental issue. Data on invisible environmental problems (such as atmospheric and noise pollution) will be studied in order to understand their importance and to grow them through a fast-paced lifestyle. In addition, concepts and correlations between the environment and art will be analyzed, as well as ways that they can be helpful in raising people's awareness on environmental and health issues. The main goals of the work are to propose an installation based on theoretical research, through understanding people's perceptions of the environment and depositing a visual metaphor of artistic and social interest to the viewer. On the other hand, it aims to raise awareness in an alternative way, that is to say, the design of the system as well as its practical application to a material that will react to a set of audio sources. In addition, similar models and systems that use art and sound to highlight environmental and social issues in general are examined. The work focuses on raising the awareness of society through its contact with an integrated idea that seeks to bring to the fore the existence of noise pollution as well as its obsolescence due to the fast pace of life. 6

7 Περιεχόμενα 1. Εισαγωγή Στόχος Μεθοδολογία 9 2. Προβληματικός χώρος Εισαγωγή Περιβαλλοντικά προβλήματα μέχρι σήμερα Συμπεράσματα Ηχορύπανση Περιοχές εντοπισμού Πόλεις, Μετρό, Αθήνα Προβλήματα Νομοθεσία- Δράσεις Συμπεράσματα Περιβαλλοντικά ζητήματα και τέχνη Εισαγωγή Νοηματική και πρακτική σύνδεση Περιβάλλον και κοινωνία Σύνδεση στο σήμερα Συμπεράσματα State of the art Εισαγωγή Jen Haugan- Noise map Art Dora Budor Τakis- Sculpture, kinetic art Gordon Ashworth- Sound Art Jason Sweeney- Public app art Συμπεράσματα Έκθεμα - Installation Εισαγωγή Ορισμός Σύνδεση installation art με το περιβάλλον και τις δράσεις ευαισθητοποίησης Συμπεράσματα Έρευνα κοινού Εισαγωγή Η εμπειρία του χρήστη Η έννοια του target group 44 7

8 7.4 Συμπεράσματα 45 8.Concepts Εισαγωγή Προδιαγραφές Concepts 46 Αξιολόγηση 63 Συμπεράσματα 65 Βιβλιογραφία 67 Παράρτημα 71 8

9 1. Εισαγωγή Ο 21 ος αιώνας έχει χαρακτηριστεί ως «ο αιώνας του θορύβου», όπου ο άνθρωπος εκτίθεται όλο και περισσότερο σε θορυβώδες περιβάλλον. Το επιταχυνόμενο επίπεδο ρύπανσης αποδίδεται σε μεγάλο βαθμό στη γρήγορα αναπτυσσόμενη αστικοποίηση, την εκβιομηχάνιση και την ανάπτυξη των μέσων μεταφοράς και επικοινωνίας. Ωστόσο, η ηχορύπανση δεν αποτελεί πρόβλημα μόνο του σύγχρονου πολιτισμού. Η κοινωνία προσπάθησε να ρυθμίσει τα επίπεδα θορύβου, ήδη από τα ρωμαϊκά χρόνια. Οι Ρωμαίοι με διάταγμα απαγόρευσαν την κυκλοφορία αμαξών κατά τη διάρκεια της νύχτας, ενώ τη δεκαετία του 1960 στις ΗΠΑ υπήρξαν διαμαρτυρίες από κατοίκους για θόρυβο από συγκεκριμένο αυτοκινητόδρομο και αερολιμένα. (Firdaus et al., 2010) Στόχος Ο απώτερος σκοπός της παρούσας εργασίας είναι η ευαισθητοποίηση του κοινού απέναντι στο ζήτημα της ηχορύπανσης. Η ηχορύπανση είναι ένα καθημερινό πρόβλημα που περνάει σχεδόν απαρατήρητο λόγω της αϋλότητας που τη χαρακτηρίζει. Αυτό αποτελεί τη βασική σκέψη ώστε να δημιουργηθεί οπτικοποίηση του προβλήματος μέσω της τέχνης, ειδικότερα ενός installation. Το έκθεμα προσφέρει στον χρήστη μια απτή και διαδραστική επαφή με το πρόβλημα σε συνδυασμό με τα απαραίτητα στοιχεία για την κατάλληλη ενημέρωση του κοινού πάνω στο ζήτημα. Τέλος, το installation στοχεύει στη συνολική εμπειρία του χρήστη με άξονα την κατανόηση αλλά και την κινητοποίηση του μετά τη δράση. 1.2 Μεθοδολογία Η μεθοδολογία που θα ακολουθηθεί χωρίζεται σε κάποια στάδια ώστε να ικανοποιηθούν οι στόχοι της διπλωματικής. Στο πρώτο στάδιο εντάσσεται η βιβλιογραφική έρευνα για να εξηγηθούν οι απαραίτητοι όροι που αφορούν το πλαίσιο. Θα αναφερθούν στοιχεία που αφορούν παρόμοια εκθέματα και τη συλλογιστική τους πορεία. Στο 2ο στάδιο, γινέται, εμβύθιση στην κατανόηση των προσδοκιών και των αναγκών των εν δυνάμει χρηστών, θα πραγματοποιηθεί για την δημιουργία concepts που θα εξυπηρετούν τους σκοπούς σύμφωνα με τις προδιαγραφές. Η δημιουργία των concepts, στο 3ο στάδιο, θα θεμελιωθεί μέσα και από τις προδιαγραφές της βιβλιογραφικής έρευνας. Μέσα από τη βαθμολόγηση συγκεκριμένων κριτηρίων, 3D μοντέλων και την αξιολόγηση χρηστών θα αναδειχθεί ένα επικρατέστερο concept (4ο στάδιο). Τέλος, θα αναλυθούν τα συνολικά συμπεράσματα και το επιλεχθέν concept και πιθανές μελλοντικές προεκτάσεις. Εικόνα 1 Dam, R., & Siang, T. (0AD). 5 Stages in the Design Thinking Process. 9

10 Το Design Thinking αναφέρεται στις γνωστικές, στρατηγικές και πρακτικές διαδικασίες με τις οποίες αναπτύσσονται σχεδιαστικές προτάσεις (νέα προϊόντα, κτίρια, μηχανές κλπ.) Αυτές οι διαδικασίες πραγματοποιούνται από έναν ή περισσότερους σχεδιαστές. Πολλές από τις βασικές έννοιες και πτυχές του design thinking διαμορφώθηκαν από ένα συνονθύλευμα επιστημονικών πεδίων, μελετών και δραστηριοτήτων σε διαφορετικούς τομείς σχεδίασης τόσο σε εργαστηριακό όσο και σε φυσικό περιβάλλον. Συχνά, αυτή η μεθοδολογία εφαρμόζεται και συνδέεται με την απόδοση καινοτομίας στα προϊόντα ή τις υπηρεσίες που υπόκεινται σε αυτή στο πλαίσιο των επιχειρηματικών και κοινωνικών πλαισίων (Brown, 2016). Στάδιο 1: Εμπιστοσύνη- Διερεύνηση αναγκών των χρηστών Το πρώτο στάδιο της διαδικασίας επιτρέπει την κατανόηση του προβλήματος προς επίλυση, συνήθως μέσω της έρευνας των χρηστών. Η ενσυναίσθηση είναι ζωτικής σημασίας για μια διαδικασία σχεδιασμού που βασίζεται στον άνθρωπο, όπως η σχεδιαστική σκέψη, διότι επιτρέπει την αντίληψη της πραγματικής εικόνας για τους χρήστες και τις ανάγκες τους Στάδιο 2: Ορισμός-Αναφορά αναγκών και προβλημάτων των χρηστών Σε αυτό το στάδιο συγκεντρώνονται πληροφορίες που συγκεντρώνονται και δημιουργούνται, κατά τη διάρκεια της έρευνας. Αναλύονται οι παρατηρήσεις και συνθέτονται ώστε να ορίσουν τα προβλήματα που έχουν αναδυθεί με έναν ανθρωποκεντρικό τρόπο. Στάδιο 3: Ιδέες-Πρόκληση υποθέσεις και Δημιουργία ιδεών Σε αυτό το στάδιο, μπορούν να δημιουργηθούν διάφορες ιδέες, δεδομένης της γνώσης που έχει προηγηθεί από τα δύο προηγούμενα στάδια. Είναι λογική η σκέψη εκτός των πρώτων προτάσεων να δημιουργηθούν εναλλακτικές για την αντίληψη του προβλήματος από πολλές οπτικές ώστε να αποδοθούν καινοτόμες λύσεις στα προβλήματα που έχουν καταγραφεί. Στάδιο 4: Πρωτότυπο - Αρχή δημιουργίας λύσεων Πρόκειται για μια πειραματική φάση και ο στόχος είναι να εντοπιστεί η καλύτερη δυνατή λύση για κάθε ένα από τα προβλήματα που εντοπίστηκαν στα προηγούμενα στάδια. Έπειτα παράγεται μια σειρά από φθηνές, κλιμακωτές εκδόσεις του προϊόντος (ή συγκεκριμένα χαρακτηριστικά που βρίσκονται στο προϊόν) για να ερευνηθούν λύσεις στα αναδυθέντα προβλήματα. Στάδιο 5: Δοκιμή των λύσεων Αξιολογείται το πλήρες προϊόν χρησιμοποιώντας τις βέλτιστες λύσεις που προσδιορίζονται στη φάση πρωτότυπου. Αυτή είναι η τελική φάση του μοντέλου, αλλά σε μια επαναληπτική διαδικασία όπως η σχεδιαστική σκέψη, τα αποτελέσματα που παράγονται συχνά χρησιμοποιούνται για να επαναπροσδιορίσουν ένα ή περισσότερα επιπλέον προβλήματα. Στη συνέχεια, γίνεται επιστροφή στα προηγούμενα στάδια της διαδικασίας για περαιτέρω τροποποιήσεις και βελτιώσεις. 2. Προβληματικός χώρος 2.1 Εισαγωγή Ο προβληματικός χώρος της παρούσας παρουσιάζει τα περιβαλλοντικά ζητήματα που έχουν λάβει διαστάσεις οικολογικής κρίσης τα τελευταία χρόνια. Στην ουσία αναλύεται η φύση και η αναγκαιότητα που υπάρχει και αποσκοπεί σε δράσεις ευαισθητοποίησης και λύσεις που αποτελούν μέσα μιας περιβαλλοντικής πολιτικής. 10

11 2.2 Περιβαλλοντικά προβλήματα μέχρι σήμερα Με τον όρο περιβαλλοντικά και οικολογικά προβλήματα ονομάζονται οι διαταραχές, της γήινης βιόσφαιρας και ευρύτερα του φυσικού περιβάλλοντος όπου κατά κύριο λόγο, οφείλονται σε ανθρωπογενείς δράσεις. Συγκεκριμένα, ανάμεσα στα σοβαρότερα προβλήματα που έχει προκαλέσει η ανθρώπινη δραστηριότητα στο περιβάλλον, συγκαταλέγονται η περιβαλλοντική ρύπανση, η κλιματική αλλαγή, η τρύπα του όζοντος, η αποψίλωση, η ερημοποίηση, η εξαφάνιση ειδών, η όξινη βροχή κλπ. Ιστορικά, η απαρχή των οικολογικών προβλημάτων ξεκινάει μετά τη βιομηχανική επανάσταση. Οι υψηλοί ρυθμοί ανάπτυξης, η αξιοποίηση νέων μορφών ενέργειας, η θεοποίηση της μηχανής που αυξάνει την παραγωγικότητα παράλληλα με τους εργοστασιακούς ρύπους και την αστικοποίηση, δημιούργησαν ένα εύφορο έδαφος για το ξεκίνημα μια μακράς περιόδου που οδήγησε στην περιβαλλοντική κρίση που υπάρχει σήμερα. Σήμερα, το περιβάλλον και τα συνεχόμενα ζητήματα του, απασχολούν την κοινότητα με διάφορους τρόπους. Τα προβλήματα αναγνωρίζονται σε καθημερινή βάση από τους ίδιους τους πολίτες άμεσα όπως η εμφανής αλλαγή της θερμοκρασίας ανά εποχή. Αντιληπτή έχει γίνει η ανάγκη μεγαλύτερης γνώσης αλλά και λήψης μέτρων προς ενημέρωση, περιορισμό ακόμα και επίλυση των ζητημάτων από ρυθμιστικούς οργανισμούς. Εικόνα 2: Θερμοκρασίες Ευρωπαϊκών χωρών ετησίως για το διάστημα (European Environmental Agency) Η ευρωπαϊκή περιβαλλοντική πολιτική χρονολογείται από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο των Παρισίων του 1972, όπου οι αρχηγοί κρατών ή κυβερνήσεων (μετά την πρώτη διάσκεψη του ΟΗΕ για το περιβάλλον) δήλωσαν την ανάγκη να πλαισιωθεί η οικονομική επέκταση από μια κοινοτική περιβαλλοντική πολιτική και ζήτησαν ένα πρόγραμμα δράσης. Τα Ηνωμένα Έθνη έχουν θεσπίσει ειδικό πρόγραμμα για το περιβάλλον (UNEP) δημιουργήθηκε για να ενθαρρύνει τις συνεργασίες για τη φροντίδα του περιβάλλοντος δίνοντας τη δυνατότητα στα κράτη και τους ανθρώπους να βελτιώσουν την ποιότητα ζωής 11

12 τους χωρίς να υποθηκεύουν εκείνη των μελλοντικών γενεών. Ως το κεντρικό όργανο στον τομέα του περιβάλλοντος, το UΝΕΡ θεσπίζει την παγκόσμια agenda για το περιβάλλον, προωθεί τη συγκροτημένη εφαρμογή της περιβαλλοντικής διάστασης της αειφόρου ανάπτυξης στο σύστημα του ΟΗΕ και λειτουργεί ως εξουσιοδοτημένος συνήγορος του παγκόσμιου περιβάλλοντος. Η UNESCO σε συνεργασία με άλλους φορείς (τα Ηνωμένα Έθνη, τον Διεθνή Μετεωρολογικό Οργανισμό (WMO)) συμμετέχει και αντιλαμβάνεται την αναγκαιότητα προστασίας του περιβάλλοντος. Χαρακτηριστικό παράδειγμα ευαισθητοποίησης αποτελεί η διεθνής διάσκεψη που πραγματοποιήθηκε στις Ιουνίου 2019 στην Αθήνα με θέμα «Οι επιπτώσεις της Κλιματικής Αλλαγής στην Πολιτιστική Κληρονομιά: Αντιμετωπίζοντας την πρόκληση» δίνοντας τη πολιτισμική διάσταση της οικολογικής κρίσης. Το σύνολο των μέτρων που λαμβάνονται και των μεθόδων και διαδικασιών που ακολουθούνται, μέσω των οποίων, ομάδες ανθρώπων οργανώνονται και λειτουργούν, προκειμένου να πετύχουν με τον αποτελεσματικότερο τρόπο και με το μικρότερο δυνατό κόστος τους σκοπούς που επιδιώκουν σε διάφορους τομείς δραστηριοτήτων, όπως το περιβάλλον ονομάζεται πολιτική. Λόγω των αυξανόμενων οικολογικών προβλημάτων και της κρίσης που χρήζει αντιμετώπισης, θεσπίστηκε ο όρος Πολιτική Οικολογία. Ως πολιτική οικολογία ορίστηκε η τάση του οικολογικού κινήματος και το σύνολο πολιτικών θεωριών που αναπτύχθηκαν από τη δεκαετία του 1970 με βάση την ανάλυσή και την αλληλεπίδραση μεταξύ φυσικού περιβάλλοντος και ανθρώπινων κοινωνιών. Η συγκεκριμένη ιδεολογία έρχεται σε αντίθεση με την επικρατούσα λογική του νεωτερικού δυτικού κόσμου, σύμφωνα με την οποία η κοινωνία διακρίνεται από τη φύση και επομένως είναι λογικό και αναγκαίο ο άνθρωπος να μεταπλάθει το περιβάλλον του κατά βούληση. Η πολιτική οικολογία στηρίζεται στην υπόθεση ότι αυτή η μετάπλαση στη σημερινή της έκταση μπορεί να έχει άμεσες και καταστροφικές συνέπειες στη λειτουργία των ανθρώπινων κοινωνιών, εισάγοντας έτσι τη διάσταση της βιωσιμότητας στις ανθρώπινες δραστηριότητες. Η αντίρρησή της αυτή στη νεωτερικότητα είναι που την διαχωρίζει ριζικά από τις μαρξιστικές-αριστερές θεωρίες, οι οποίες εν μέρει διαμόρφωσαν το υπόστρωμά της, η ανάλυση και τα συμπεράσματά της όμως την οδήγησαν σε αναζήτηση κοινωνικών λύσεων που υπερβαίνουν την αφήγηση της νεωτερικότητας. Με τη λογική της βιωσιμότητας στο επίκεντρο, υποστηρίζει την ανάγκη για αποκέντρωση και διαφοροποίηση του συστήματος παραγωγής και κατανάλωσης σε μικρότερη κλίμακα (τοπική οικονομία) και σε περισσότερες από μία εναλλακτικές (πολυκαλλιέργεια, πολλαπλές μορφές ενέργειας και μετακίνησης κλπ). Τα πιο ριζοσπαστικά ρεύματα, επεκτείνουν την ανάλυσή τους στους θεσμούς και τις σχέσεις στο εσωτερικό της κοινωνίας και στον πολιτισμό. Με αυτό τον τρόπο διεκδικούν και πειραματίζονται με διαφορετικούς τρόπους οργάνωσης της κοινωνίας και εμπέδωσης σχέσεων κοινωνικής αλληλεγγύης, όπως εναλλακτική εκπαίδευση, πολυπολιτισμικότητα, συμμετοχική δημοκρατία κλπ. Ανάμεσα στους πολλούς θεωρητικούς της πολιτικής οικολογίας, μπορούμε να διακρίνουμε δύο κυριότερα ρεύματα: Το πρώτο, με κύριο εκπρόσωπο τον Nicholas Geogescu-Roegen, στηρίζεται σε μια κριτική της οικονομίας μέσω της επιστήμης της οικολογίας, κι ένα δεύτερο αντιπροσωπευόμενο από τους Ιβάν Ίλιτς και Αντρέ Γκορζ που εισάγει τη διάσταση της κοινωνικής οργάνωσης και σχέσεων εξουσίας στην οικολογική τους κριτική της πολιτικής οικονομίας. 12

13 Η πολιτική οικολογία συμπεριλαμβάνεται στην παράδοση των ανθρωπιστικών κοινωνικών κινημάτων, όπως το εργατικό κίνημα, ο φεμινισμός και άλλα. Θεωρείται δε ένα από τα νέα κοινωνικά κινήματα που γεννήθηκαν στις μεταβιομηχανικές κοινωνίες (Αλαίν Τουραίν) μετά τα γεγονότα του Μάη του '68 και της πετρελαϊκής κρίσης του '73, και από την αντίδραση ορισμένων ανθρώπων (βιολογικών οργανισμών) μπροστά στην καταστροφή του περιβάλλοντος (του χώρου τους). Σε αντίθεση με άλλα κοινωνικά κινήματα που αναδύθηκαν την ίδια περίοδο, η πολιτική οικολογία στηρίζεται σε μια γενικότερη και ολιστική κριτική της οργάνωσης της κοινωνίας, του μοντέρνου τρόπου ζωής και των συνεπειών του, καθώς και της οικονομίας, αντί να εκφράζει ως κίνημα ταυτότητας συγκεκριμένες κοινωνικές ομάδες (νέοι, εθνικές μειονότητες, γυναίκες, ομοφυλόφιλοι κ.α.). Η πολιτική οικολογία δεν πρέπει να συγχέεται με την κοινωνική οικολογία, η οποία αναδύθηκε στο ίδιο πλαίσιο και με παρόμοιους προβληματισμούς, αλλά εντάσσεται στον ευρύτερο ελευθεριακό χώρο. 2.2 Αναγκαιότητα και τρόποι επίλυσης και ευαισθητοποίησης κοινού Το περιβάλλον, εκ φύσεως, υπερβαίνει πολιτικά, νομικά και ανθρωπογενή όρια. Ως εκ τούτου, η διασυνοριακή συνεργασία εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης, καθώς και μεταξύ της ΕΕ και του υπόλοιπου κόσμου, έχει καθοριστική σημασία, προκειμένου να αντιμετωπιστούν προκλήσεις με συνολικό αντίκτυπο: ξηρασίες, πλημμύρες, ρύπανση και κίνδυνοι που απειλούν τη βιοποικιλότητα της Ευρώπης. Βασικός στόχος είναι η βελτίωση της ποιότητας του περιβάλλοντος, η προστασία της ανθρώπινης υγείας, η συνετή και ορθολογική χρήση φυσικών πόρων και η προώθηση διεθνών μέτρων για την αντιμετώπιση παγκόσμιων ή περιφερειακών περιβαλλοντικών προβλημάτων. Μια συντονισμένη περιβαλλοντική στρατηγική σε όλη την Ένωση διασφαλίζει συνέργειες και συνοχή μεταξύ των πολιτικών της ΕΕ και, δεδομένης της σημασίας της περιβαλλοντικής νομοθεσίας για πολλούς επιχειρηματικούς τομείς, εγγυάται ισότιμους όρους ανταγωνισμού για τις δραστηριότητές τους και αποτρέπει τα εμπόδια που υπονομεύουν την ενιαία αγορά. Επιστημονικά διερευνώνται από την οικολογία και την περιβαλλοντολογία, αλλά κατά τη δεκαετία του 1960 αναδύθηκε το πολύπλευρο οικολογικό κοινωνικό κίνημα με στόχο την προσπάθεια για την επίλυση των οικολογικών προβλημάτων. Οι μηχανικοί περιβάλλοντος προσπαθούν να αναπτύξουν τεχνολογικές λύσεις για τα περιβαλλοντικά προβλήματα (π.χ. ηλεκτρικά αυτοκίνητα, καταλύτες αυτοκινήτου, συσκευές καθαρισμού αερίων κλπ). Από τη στιγμή που έγιναν αντιληπτά τα οικολογικά προβλήματα, ξεκίνησαν και οι προσπάθειες για την επίλυσή τους. Σε αυτό συνέβαλε και το οικολογικό κίνημα ήδη από τη δεκαετία του 1960 (π.χ. με την ίδρυση οργανώσεων όπως η WWF και η Greenpeace). Ωστόσο, υπάρχουν διαφορετικές αντιλήψεις για τον ορθότερο δρόμο προς την περιβαλλοντική προστασία, οι οποίες πηγάζουν από διαφορετικές απόψεις και επιχειρηματολογίες για τα αίτια τους. Έτσι από τη μία κάποιοι υποστηρίζουν αποκλειστικά τεχνολογικές / πρακτικές λύσεις (π.χ. με βάση την τεχνολογία που αναπτύσσουν οι μηχανικοί περιβάλλοντος, τη βιοκλιματική αρχιτεκτονική και δράσεις όπως η αναδάσωση), ενώ από την άλλη κάποιοι μιλούν για κατά βάση κοινωνικά και πολιτικά αίτια, τα οποία απαιτούν ανάλογες λύσεις (π.χ. κοινωνική οικολογία, οικοαναρχισμός, σε κάποιον βαθμό η απο-ανάπτυξη κλπ). Ενδιάμεσα κινούνται οι «μεταρρυθμιστικές» λύσεις, οι οποίες επιχειρούν έναν συμβιβασμό στηριγμένο στην έννοια 13

14 της βιωσιμότητας και υποβοηθούμενο από νομικά μέτρα (π.χ. πράσινη ανάπτυξη / πράσινη οικονομία με ήπιες μορφές ενέργειας κλπ). Με την περιβαλλοντική προστασία μπορεί να ασχολούνται κρατικές υπηρεσίες, μεμονωμένα άτομα, οργανισμοί, πανεπιστημιακά τμήματα, πολιτικά κόμματα ή οικολογικές ομάδες. Κατά τη δεκαετία του 1990 η ενασχόληση του ΟΗΕ με την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής οδήγησε στο Πρωτόκολλο του Κιότο, μία διεθνή συνθήκη η οποία στοχεύει στη μείωση των ρυθμών εκπομπής αερίων θερμοκηπίου προκειμένου να προληφθεί η όξυνση της παγκόσμιας υπερθέρμανσης, χωρίς να μειωθούν ωστόσο οι ρυθμοί οικονομικής ανάπτυξης. Έτσι, κατά το πρωτόκολλο, τα κράτη που επιθυμούν να συνεχίσουν παραγωγικές δραστηριότητες οι οποίες οδηγούν σε περιβαλλοντική υποβάθμιση είναι υποχρεωμένα να αγοράσουν αντίστοιχα δικαιώματα εκπομπής αερίων θερμοκηπίου, στο πλαίσιο ενός «εμπορίου ρύπων». Το πρωτόκολλο έχει τεθεί μερικώς σε ισχύ από το 2005, χωρίς ως τώρα σημαντικά αποτελέσματα, ενώ έχει δεχθεί κριτική για αναποτελεσματικότητα. Άλλες διακρατικές συνθήκες περιβαλλοντικού δικαίου είναι η σύμβαση Ραμσάρ, η Οδηγία για τα πουλιά (79/409/ΕΟΚ) και η Οδηγία των Οικοτόπων (92/43/ΕΟΚ) (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2014). 2.3 Συμπεράσματα Μέσα από αυτό το κεφάλαιο γίνεται κατανοητή όχι μόνο η αναγκαιότητα αλλά και η αντίληψη της ανάγκης άμεσων δράσεων από διάφορους κυβερνητικούς, πολιτιστικούς οργανισμούς. Συνεπώς, υπάρχει λόγος και αξία στην αναφορά της περιβαλλοντικής κρίσης και στην κάθε προσπάθεια προς επίλυση ή δημιουργίας συνείδησης μέσα από ένα πρίσμα συμμετοχικών δράσεων (π.χ. Ευρωπαϊκό πρωτόκολλο που όλες οι χώρες οφείλουν να εφαρμόζουν). 3. Ηχορύπανση 3.1 Εισαγωγή Στο πλαίσιο των περιβαλλοντικών ζητημάτων εντοπίζεται και η ηχορύπανση. Στο κεφάλαιο αυτό αναλύεται ο όρος, οι περιοχές εντοπισμού καθώς και η αυξημένη προβληματική έκφανση του φαινομένου στα αστικά κέντρα. Αναφέρονται και αναλύονται οι πτυχές των προβλημάτων υγείας που δημιουργεί με άμεση παρέμβαση νομοθετικών και άλλων σχετικών θεσπίσεων. Λόγω της χρόνιας ανάγκης αντιμετώπισης της ηχορύπανσης έχουν παρατεθεί διάφοροι ορισμοί. Σύμφωνα με τον Truax (1999) η ηχορύπανση χαρακτηρίζεται ως «Μια ανισορροπία σε ένα ηχοτοπίο οφειλόμενη σε παρεµβαίνοντα ή ενοχλητικό ήχο οποιουδήποτε είδους. Ο παρεµβαίνων ήχος δεν είναι απαραίτητο να είναι εξαιρετικά δυνατός (µε βάση τη µέτρησή του από ντεσιµπελόµετρο για παράδειγμα), αλλά πρέπει να έχει χαρακτηριστικά τα οποία να επηρεάζουν αρνητικά την αίσθηση ισορροπίας ενός ηχοτοπίου». Σήμερα με τον όρο ηχορύπανση σε οποιαδήποτε ηχητική επιβάρυνση του περιβάλλοντος (ζωτικό, εργασιακό, διασκέδασης κ.α). 3.2 Περιοχές εντοπισμού Η Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή (European Commission) κατατάσσουν τον θόρυβο ως τη δεύτερη μεγαλύτερη περιβαλλοντική απειλή για την υγεία στην Ευρώπη. Η οδική κυκλοφορία αποτελεί τη μεγαλύτερη πηγή ηχορύπανσης σε ευρωπαϊκό επίπεδο, σύμφωνα με τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Περιβάλλοντος. Βέβαια, οι δυνατοί ήχοι, που αποτελούν όχληση είναι ο βασικός παράγοντας της ηχορύπανσης και η πηγή τους ποικίλει. Οι πιο συνηθισμένες πηγές, σε ευρύτερο πλαίσιο, είναι: οι βιομηχανίες, τα μέσα μεταφοράς, 14

15 τα μηχανήματα έργων αλλά και οι ανεμογεννήτριες, οι οικιακές συσκευές, τα μουσικά όργανα και οι στερεοφωνικές εγκαταστάσεις. 3.3 Πόλεις, Μετρό, Αθήνα Με τη λέξη πόλη συμπεριλαμβάνουμε ένα ολόκληρο σύστημα που συμπεριλαμβάνει κατοίκους, οικισμούς, δημόσιους χώρους και αρμόδιες υπηρεσίες. Ως ένα κοµµάτι αρχιτεκτονικής, η πόλη είναι μια κατασκευή στον χώρο µε μεγάλη κλίμακα. Σε διαφορετικές περιπτώσεις και για διαφορετικούς ανθρώπους, οι συνθήκες είναι διατηρημένες και δύσκολα μεταβλητές. Σε κάθε περίπτωση υπάρχει πάντα κάτι πιο πέρα από όσα μπορεί να δει το µάτι. Τίποτα δεν μπορεί να ειδωθεί εµπειρικά και ανεξάρτητα από τον χώρο στον οποίο βρίσκεται, αλλά πάντα σε σχέση µε αυτόν που το περικλείει, τις συνθήκες που το διαμόρφωσαν και τα παρελθόντα γεγονότα. Τοποθετώντας στοιχεία στην πόλη και συγκεκριμένα ανθρώπους και τις δραστηριότητές τους, καταλαβαίνουμε ότι είναι το ίδιο σηµαντικά µε τα σταθερά και φυσικά µέρη µιας πόλης. Οι κάτοικοι δεν είναι απλοί παρατηρητές του τοπίου, αλλά συµµετέχουν σ αυτό. Η πόλη είναι ένα αντικείμενο που γίνεται αντιληπτό από εκατοµµύρια ανθρώπους κάθε κοινωνικής ομάδας. Είναι ένας καμβάς, στον οποίο δεν έχουµε ένα τελικό και οριστικό αποτέλεσμα, αλλά ένα αποτέλεσμα που αλλάζει συνεχώς. Το αστικό τοπίο οφείλει επίσης όχι µόνο να είναι όμορφο, αλλά και να είναι ευανάγνωστο. Η αναγκαιότητα αυτή είναι κρίσιμη και μπορούμε να το διαπιστώσουμε αν παραλληλίσουμε το αστικό τοπίο µε τη θάλασσα: Η θάλασσα είναι θελκτική, ως τοπίο, µε την παρουσία του ανέµου, του ήλιου και των πουλιών, αλλά µόνο άνθρωποι που είναι ειδικά εκπαιδευμένοι και ασχολούνται χρόνια µε αυτή και μπορούν να περιπλανηθούν µε ασφάλεια, χωρίς να κινδυνέψουν να χαθούν. Αυτό συμβαίνει και µε την πόλη. Μια «ευανάγνωστη» πόλη, προσφέρει αρμονία και οξύνει την διάθεση των πολιτών (Lynch,1960). Το δεύτερο χαρακτηριστικό, όπως έχει αναφερθεί και πιο πάνω, είναι ο συνειρμισμός (imageability). Ο όρος αυτός έχει να κάνει µε την δημιουργία δυνατών εικόνων. Ο αστικός χώρος θα πρέπει να έχει τη δυνατότητα µε τον τρόπο που είναι δομημένος, αλλά και µε την ενσωµάτωση των αντικειμένων τέχνης σωστά σε αυτόν, να προκαλεί δυνατές εικόνες στη συνείδηση του παρατηρητή, οι οποίες τον συνδέουν τόσο µε την πόλη όσο και µε το αντικείµενο της τέχνης. Αυτό το χαρακτηριστικό είναι τόσο καθοριστικό που στο Ιράκ, οι ΗΠΑ, θέλοντας να μετριάσουν τη νοσταλγία των αξιωματούχων, που βρίσκονταν εκεί, κατασκεύασαν γειτονιές στην περιοχή, οι οποίες θύμιζαν τις γενέτειρές τους. Μια πόλη µε καθαρότητα και συνειρμισμό έχει πολιτιστικά ερεθίσματα παντού. Κάθε καινούργια εναπόθεση τέχνης σ αυτή, συμπληρώνει αρμονικά τα παρελθόντα αντικείμενα µε τα νέα. Αυτό θα µπορούσαµε να πούμε ότι συμβαίνει στην περίπτωση της Βενετίας, όπου εναρµονίζονται απόλυτα στην πόλη τα κλασικά στοιχεία του παρελθόντος µε τα µοντέρνα (Lynch, 1960). Μια τέτοια πόλη δεν σημαίνει ότι είναι αυστηρά δομημένη και πλήρως οργανωµένη, αν και τις περισσότερες φορές αυτή η οργάνωση, αποτελεί βασική προϋπόθεση. Το σίγουρο είναι πως αυτοί οι δύο παράγοντες (καθαρότητα και συνειρµισµός) μπορούν να βοηθήσουν στην τακτοποίηση των σύγχρονων καταναλωτικών πόλεων (Lynch, 1960). Η δομή των καταναλωτικών πόλεων συμπεριλαμβάνει κλειστούς (οικίες, εργασιακά 15

16 Εικόνα 3 Impact of hearing (Deutsche Welle, 2018) περιβάλλοντα) και ανοιχτούς χώρους (πάρκα, πλατείες κλπ) με μια ευρεία και έντονη ηχοποικιλότητα. Το ζήτημα των βεβαρημένων ηχητικά περιβαλλόντων εργασίας (κλειστών χώρων) δεν έχει επιλυθεί πλήρως, αναδύθηκε όμως πιο έντονα μια αντίστοιχη προβληματική έκφανση σε δημόσιους- ανοιχτούς χώρους. Η ηχορύπανση βρίσκεται παντού παρά την αόρατη υπόστασή της. Συναντάται στα αστικά κέντρα και συμπεριλαμβάνει ήχους ΜΜΜ, Ι.Χ, χώρων αναψυχής ακόμα και της ανθρώπινης ομιλίας όταν όλες αυτές οι ηχογόνες πηγές συγκλίνουν. Στα μοντέρνα αστικά κέντρα, ο θόρυβος δημιουργείται από τις ανθρώπινες δραστηριότητες, θόρυβοι γειτονιάς, κατασκευαστικά έργα, θόρυβοι μέσων μαζικής μεταφοράς. Η αναφορά στο θόρυβο που προκαλούν οι παραπάνω συνθήκες αναφέρονται όχι σε απλή ενόχληση αλλά σε έκθεση της κοινωνίας σε κίνδυνο. Ως σήμερα λίγες δράσεις έχουν πραγματοποιηθεί για τη μείωση της ηχορύπανσης σε εξωτερικό χώρο διότι ο θόρυβος και τα ηχητικά κύματά του, μπορούν να διαπεράσουν εύκολα τους παχύς τοίχους πόσο μάλλον όταν δεν υπάρχουν σε ανοιχτό χώρο. Ο βασικότερος πομπός θορύβου στο αστικό τοπίο τείνει να είναι τα μέσα μεταφοράς. 16

17 Εικόνα 4 Στοιχεία για ΜΜΜ Με αυτόν τον όρο, συνειρμικά ο άνθρωπος συσχετίζει τα ΜΜΜ που ενοχλούν με μέσα άνω του εδάφους, ωστόσο το μετρό ως μέσο υπολογίζεται ως ηχο-ρυπαντική πηγή. Τα μέσα δεν αποτελούν αποκλειστικά μέσα ηχορύπανσης λόγω ήχων που δημιουργούν τα ίδια τα οχήματα (ήχος κόρνας, ανοίγματος-κλεισίματος πόρτας, εξάτμισης κλπ.) άλλα οι ανθρώπινη δράση μέσα σε αυτά. Εξορισμού τέτοια οχήματα έχουν ως σκοπό την εξυπηρέτηση του κοινού, συνεπώς η υπερχείλιση των μέσων μεταφοράς δεν αποτελεί καινούργιο φαινόμενο ειδικά σε ώρες αιχμής. Σε αυτή την περίπτωση, οι άνθρωπο δυσανασχετούν και δυσχεραίνουν την διαδρομή, την αναμονή στη στάση δημιουργώντας συνήθως έναν ενοχλητικό ηχητικό βόμβο που συνοδεύεται από γενικότερο εκνευρισμό. Αυτή η εικόνα πλάθεται πιο εύκολα στη συνθήκη ενός λεωφορείου όμως το ίδιο ακριβώς φαινόμενο παρατηρείται και στα υπόγεια μετρό. Ο κόσμος συσσωρεύεται στις στάσεις, συχνά παραβιάζοντας την λωρίδα οριοθέτησης, δημιουργεί κατάσταση οχλαγωγίας συνδυαστικά με τους εκκωφαντικούς ήχους άφιξης ή αναχώρησης του συρμού και τις ανακοινώσεις από το μικρόφωνο. Μέσα από καθημερινή παρατήρηση η λίστα των παραγόντων ενοχλητικών ήχων δεν περιορίζεται στα παραπάνω. Το κυριότερο σημείο εστίασης είναι ότι τα μέσα μαζικής μεταφοράς αποτελούν κοινόχρηστους χώρους με μεγάλη επισκεψιμότητα που δημιουργεί ένα νέφος ηχορύπανσης που μπορεί η χρόνια έκθεση ενός ανθρώπου σε αυτό να προκαλέσει προβλήματα υγείας. Στα πλαίσια ερευνών που αφορούν πρωτεύουσες αλλά και πολυσύχναστες πόλεις, η Αθήνα προσελκύει επιστήμονες, ερευνητές και οργανισμού αποτελώντας σημαντικό δείγμα. Διάφοροι ελληνικοί οργανισμοί και ερευνητές προσκαλούν ή συνεργάζονται με ξένους ώστε να εκπονήσουν πειράματα και αξιολογήσεις στην Ελλάδα ώστε να συντελέσουν στη συνολική έρευνα διάφορων τομέων συμπεριλαμβανομένου και του περιβάλλοντος. Ως αστικό περιβάλλον η Αθήνα συγκεντρώνει όλες τις ηχορυπαντικές πηγές συνεπώς αποτελεί ενδιαφέρον και σωστό μέρος προς έρευνα της ηχορύπανσης. 17

18 3.4 Προβλήματα Οι δυνατοί ήχοι μπορούν να επηρεάσουν την ακοή, ακόμα και αν ο ακροατής θεωρεί τους ήχους αυτούς ευχάριστους. Σύμφωνα με την εργονομία (Μαρμαράς, 2010), οι ήχοι χαρακτηρίζονται από την ένταση του ήχου που μετράται σε db (ντεσιμπέλ) και την συχνότητα του ήχου που μετράται σε Hz (χέρτζ). Υπάρχουν υπέρηχοι (άνω των Hz) και υπόηχοι ( κάτω των 16 Ηz). Στην παρακάτω εικόνα παρουσιάζεται η περιοχή των ήχων που μπορεί να ακούσει ο άνθρωπος, που καθορίζεται από τους προαναφερθέντες παράγοντες. Εικόνα 5.1 Απεικόνιση μέσου όρου περιοχής ήχων αντιληπτών από τον άνθρωπο (Μαρμαράς, 2010) Κάτω από το κατώφλιο ακουστότητας βρίσκονται οι υπόηχοι που δεν είναι αντιληπτοί από τον άνθρωπο. Άνω του κατωφλίου πόνου, ο άνθρωπος βρίσκεται σε κατάσταση πόνου και μπορεί να προκληθούν ζητήματα υγείας. Οι άνθρωποι πάντα γνώριζαν ότι ο θόρυβος είναι επιβλαβής για αυτούς, δήλωσε ο επίτροπος Karmenu Vella (επίτροπος αρμόδιος για θέματα περιβάλλοντος) σε μια διάσκεψη αφιερωμένη στον «Θόρυβο στην Ευρώπη» στις αρχές του Σύμφωνα με μια έρευνα της Ευρωπαϊκής Περιβαλλοντικής Ένωσης, αναφέρει ότι 125 εκατομμύρια ανθρώπων της Ευρώπης ζουν σε θορυβώδη περιβάλλοντα και προειδοποιούν ότι κάθε χρόνο υπάρχουν πρώιμοι θάνατοι που σχετίζονται με τον θόρυβο. 18

19 Εικόνα 5.2 Noise pollution in Europe. (2016) Απώλεια ακοής Ο Pete Townshend των The Who απολάμβανε να παίζει μουσική χωρίς να τον επηρεάζει τότε η ένταση του ήχου όμως πλέον έχει αναγνωρίσει ότι η συχνότητα έκθεσης σε τέτοια επίπεδα ηχητικής έντασης του δημιούργησαν σοβαρή ακουστική ανεπάρκεια. Ο κ. Townshend δεν είναι μόνος στην αναγνώριση της βλάβης της δυνατότητας μουσικής στην ακοή. Η απώλεια ακοής μπορεί να διαγνωστεί μετά από μεγάλο χρονικό διάστημα από έκθεση σε δυνατή μουσική αλλά μπορεί να προκληθεί και από τη μεμονωμένη έκθεση σε δυνατό ήχο όπως ο πρώην πρόεδρος Ρόναλντ Ρέιγκαν υπέστη κάποια ακουστική βλάβη μετά από έκθεση του σε εκκωφαντικό πυροβολισμό που ήταν κοντά στο αυτί του. Από τα παραπάνω παραδείγματα γίνεται αντιληπτή η σύνδεση δυνατών ήχων και απώλειας ακοής. Υπάρχουν διάφορα βιβλιογραφικά στοιχεία είναι αποδεδειγμένο ότι η συνεχής έκθεση σε ήχους πάνω από 85 dba για περίπου 8 ώρες την ημέρα, ενδέχεται να οδηγήσει σε κάποια απώλεια ακοής με την πάροδο του χρόνου και αν οι εκθέσεις αφορούν υψηλότερα επίπεδα τότε η απώλεια ακοής θα εμφανιστεί γρηγορότερα. Στρες Το αυτί είναι μέσο αντίληψης των έντονων και μη ήχων διαθέτει όμως παράλληλα διττό ρόλο και ως ανθρώπινο όργανο που αντιδρά όταν βρεθεί σε ενοχλητικές καταστάσεις. Ο οργανισμός μπαίνει σε κατάσταση στρες και οι αντιδράσεις ποικίλουν όπως η αύξηση της αρτηριακής πίεσης, η έκκριση συγκεκριμένων ορμονών, η αλλαγή του καρδιακού μοντέλου ακόμα και η επιβράδυνσή της πέψης. Φυσικά, σε περιπτώσεις μόνιμης έκθεσης σε υψηλά επίπεδα θορύβου, η στρεσογόνα κατάσταση παραμένει και μπορεί να εξελιχθεί σε μόνιμες βλάβες του κυκλοφορικού, αγγειακού και γαστρεντερικού συστήματος, πέραν της απώλειας 19

20 ακοής. Η ανεκτικότητα του κάθε ανθρώπου απέναντι στους θορύβους διαφέρει. Για παράδειγμα μπορεί ένας άνθρωπος να ενοχλείται από τον ήχο των αεροσκαφών ενώ ένας άλλος από τους γείτονες που αφήνουν την τηλεόραση ανοιχτή ως το πρωί. Διαταραχή ύπνου Σύμφωνα με την Alice Suter (ειδικός στον τομέα του θορύβου), ο θόρυβος είναι μία από τις πιο συνήθεις αιτίες διαταραχής ύπνου. Με τη χρόνια διακοπή ύπνου υπάρχουν σοβαρές επιπτώσεις στην υγεία. Οι έρευνες δείχνουν ότι ο διακεκομμένος θόρυβος είναι πιο ενοχλητικός από τον συνεχή θόρυβο. Ο Οργανισμός Περιβαλλοντικής Προστασίας προσδιόρισε μέση ηχητική στάθμη ημέρας-νύχτας (DNL) 45 dba (ισοδύναμη με μέση ηχητική στάθμη 35 dba τη νύχτα) για προστασία από διαταραχές του ύπνου (Environmental European Agency). Ο ύπνος είναι απαραίτητος για τη φυσιολογική και ψυχολογική αποκατάσταση και την αναζωογόνηση μετά από μια έντονη ημέρα μπορεί να οδηγήσει σε σωματικές διαταραχές. Οι Passchier-Vermeer (2000) σημείωσαν σε μελέτες ότι οι διαταραχές θορύβου τη νύχτα αλλάζουν τα σχήματα ύπνου, αυξάνουν τις αφυπνίσεις και επηρεάζουν τον καρδιακό ρυθμό. Ωστόσο, ο Pollak επισημαίνει πως τα άτομα που στερούνται ύπνου ενδέχεται να εξαρτηθούν περισσότερο από τα ηρεμιστικά και άλλα φάρμακα ύπνου, μπορεί να επηρεάσουν δυσμενώς τη σωματική υγεία. Τόσο ο Pollak, όσο και ο Passchier-Vermeer συσχετίζουν τις επιπτώσεις του θορύβου στην εργασιακή απόδοση. Επιπλέον, η απώλεια ύπνου μπορεί να καταστήσει κάποιον λιγότερο προσεκτικό και περισσότερο επιρρεπή σε ατύχημα. Καρδιαγγειακές μεταβολές Μελέτες δείχνουν ότι η έκθεση στο θόρυβο σχετίζεται με αύξηση της αρτηριακής πίεσης. Υπάρχει κάποια διαφωνία ως προς το εάν αυτές οι αλλαγές είναι μόνιμες ή προσωρινές. Ο Rehm (1983) ανέφερε αυξημένα επίπεδα επινεφρίνης και νορεπινεφρίνης που υποδηλώνουν καρδιαγγειακή εμπλοκή. Γαστρεντερικές αλλαγές Μελέτες έχουν συνδέσει την έκθεση στο θόρυβο με αυξημένη γαστρική εκκένωση (Kaus & Fell, 1984), με αυξημένη περισταλτική οισοφαγική σύσπαση (Young, 1987), καθώς και αυξημένο άγχος. Μια άλλη μελέτη έδειξε αύξηση της χρήσης αντιόξινων και υπνωτικών, ηρεμιστικών και αντιυπερτασικών χαπιών σε μια θορυβώδη κοινότητα σε σύγκριση με μια ήσυχη κοινότητα (Knipschild, 1977). Ενόχληση Ο θόρυβος είναι επίσης μια σημαντική πηγή ενόχλησης. Σε μια μελέτη του 1997, η Arline Bronzaft, Ph.D. et al., διαπίστωσε ότι σχεδόν το εβδομήντα τοις εκατό των ερωτηθέντων κατοίκων που ζουν σε διαδρόμους πτήσης ανέφεραν ότι ήταν συγκλονισμένοι από θόρυβο των αεροσκαφών και ότι αυτοί οι θόρυβοι παρεμβαίνουν στις καθημερινές δραστηριότητες. Επιπλέον, τα άτομα που ενοχλούνταν από τον θόρυβο των αεροσκαφών ήταν πιο πιθανό να παραπονιούνται για δυσκολίες στον ύπνο και πιθανότερο να αντιλαμβάνονται ότι είναι κακής υγείας. Ψυχική υγεία 20

21 Οι ανεπιθύμητοι ήχοι ανεξαρτήτως της επικινδυνότητας των επιπέδων που μπορεί να φτάνουν μπορεί να δημιουργήσουν ένταση και θυμό. Μελέτες έχουν βρει ότι ο θόρυβος συνδέεται με αυξημένη επιθετικότητα (Donnerstein and Wilson, 1976). Πολλά άρθρα γνωστών εφημερίδων έχουν αναφέρονται σε περιστατικά που θόρυβοι συνδέθηκαν με βίαια περιστατικά όπως στην Αγγλία (Αύγουστος 1995) το Daily Mirror ανέφερε ότι τα τελευταία έξι χρόνια, πάνω από 16 άνθρωποι είχαν σκοτωθεί ή αυτοκτόνησαν λόγω χρόνιου θορύβου. Ο θυμός αποτελεί συχνά συνδεδεμένο αίσθημα με την ηχορύπανση και μπορεί να εξελιχθεί σε επιθετική συμπεριφορά. Πρόσφατα κάτοικοι που ζουν κοντά σε μια αεροπορική βάση, εκτεθειμένοι σε έντονους θορύβους, παρουσίασαν συνολικά μεγαλύτερη ψυχική αστάθεια, κατάθλιψη και νευρικότητα (Hiramatsu et al., 1997). Ωστόσο, υπάρχει μεγάλη ανάγκη για περαιτέρω διερεύνηση της σχέσης μεταξύ του θορύβου και τις συνέπειές του στην ψυχική υγεία. Συγκεντρωτικά στην ενότητα των προβλημάτων που προκαλούνται από την ηχορύπανση αξίζει να αναφερθεί πως ένας στους τέσσερις Ευρωπαίους υποφέρει από επιβλαβή επίπεδα θορύβου. Η απώλεια ύπνου, η αδυναμία συγκέντρωσης και τα υψηλά επίπεδα στρες όπως αναφέρεται πιο πάνω είναι κλασικά παράπονα. Αλλά, η ηχορύπανση μπορεί επίσης να προκαλέσει διαβήτη, εγκεφαλικό και καρδιακή προσβολή. Λόγω της πολυπαραγοντικής φύσης των συνεπειών της ηχορύπανσης απαιτείται περισσότερη έρευνα. Οι άνθρωποι αναφέρουν ότι ο θόρυβος παρεμποδίζει την ικανότητα τους να φέρουν εις πέρας ζωτικής σημασίας διαδικασίες όπως ο ύπνος και η λήψη τροφής επηρεάζοντας τη συνολική ποιότητα ζωής. Οι άνθρωποι δεν έχουν μόνο το δικαίωμα στην ειρήνη και την ησυχία αλλά και στην υγεία τους. 3.5 Νομοθεσία- Δράσεις Η νομοθεσία θεσπισμένη από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο εμπίπτει στην πολιτική της κοινότητας και προσδοκά να επιτευχθεί υψηλό επίπεδο προστασίας της υγείας και του περιβάλλοντος, ένας δε από τους στόχους που πρέπει να επιτευχθούν είναι η προστασία κατά του θορύβου. Στην Πράσινη Βίβλο για τη μελλοντική πολιτική θορύβων, η Επιτροπή αντιμετωπίζει το θόρυβο του περιβάλλοντος ως ένα από τα κύρια περιβαλλοντικά προβλήματα στην Ευρώπη. Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, στο ψήφισμά του της 10ης Ιουνίου 1997, αναφορικά µε την Πράσινη Βίβλο της Επιτροπής, επέμεινε ότι θα πρέπει να ληφθούν συγκεκριμένα µέτρα και πρωτοβουλίες σε µια οδηγία για τη μείωση του περιβαλλοντικού θορύβου και σημείωσε την έλλειψη αξιόπιστων και συγκρίσιμων δεδομένων για την κατάσταση των διαφόρων ηχητικών πηγών. Στην ανακοίνωση της Επιτροπής της 1 ης Δεκεµβρίου 1999 για τις αεροπορικές µεταφορές και το περιβάλλον, προσδιορίσθηκε ένας κοινός δείκτης θορύβου και µια κοινή μεθοδολογία για τον υπολογισμό και τη µέτρηση του θορύβου γύρω από τα αεροδρόµια. Η εν λόγω ανακοίνωση έχει ληφθεί υπόψη στις διατάξεις της παρούσας οδηγίας. Ορισμένες κατηγορίες εκπομπών θορύβου από τα διάφορα προϊόντα καλύπτονται ήδη από την κοινοτική νομοθεσία, όπως η οδηγία 70/157/ΕΟΚ του Συμβουλίου, της 6ης Φεβρουαρίου 1970, περί προσεγγίσεως των νομοθεσιών των κρατών µελών που αναφέρονται στο αποδεκτό ηχητικό επίπεδο και στη διάταξη εξατμίσεως των οχημάτων µε κινητήρα η οδηγία 77/311/ΕΟΚ του Συμβουλίου, της 29ης Μαρτίου 1977 αντίστοιχα για δίκυκλα ή τρίκυκλα οχήματα με κινητήρα και χρήση εξοπλισμού σε εξωτερικούς χώρους. 21

22 Στη συνέχεια εξήγησε ότι η οδηγία για τον περιβαλλοντικό θόρυβο είναι κατάλληλη για τον επιδιωκόμενο σκοπό αναφορικά με την αναγνώριση και τη μείωση του θορύβου όπου ζουν, εργάζονται και παίζουν άνθρωποι. Αλλά δεν έχει αξιοποιηθεί πλήρως. Τα κράτη μέλη πρέπει να λάβουν περισσότερα μέτρα για την πλήρη εφαρμογή της, σύμφωνα με τους στόχους του 7ου προγράμματος περιβαλλοντικής δράσης και να υιοθετήσουν την αρχή ο «ρυπαίνων πληρώνει» για να εξασφαλίσουν ισότιμους όρους. Ορισμένες κατηγορίες θορύβου, όπως ο θόρυβος εντός των µέσων µεταφοράς και ο θόρυβος από οικιακές δραστηριότητες, εμπίπτουν στην υπάρχουσα οδηγία του 2002/49/ εκ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 25ης Ιουνίου 2002 σχετικά µε την αξιολόγηση και τη διαχείριση του περιβαλλοντικού θορύβου. Σε αυτό το σημείο, υπάρχει ένα νομοθετικό κενό παρόλο που οι περιοχές αλλά και τα ίδια τα μέσα μαζικής μεταφοράς αναγνωρίζονται ως κομμάτι του προβληματικού χώρου. Αναλυτικότερα η παραπάνω οδηγία αναφέρει πως το κράτος- μέλος πρέπει να κινηθεί πρωτοβουλιακά με πίστη στην αρχή της επικουρικότητας, όπως διατυπώνεται στο άρθρο 5 της συνθήκης, οι στόχοι της συνθήκης για την επίτευξη υψηλού επιπέδου προστασίας του περιβάλλοντος και της υγείας μπορούν να επιτευχθούν καλύτερα µέσω της συμπλήρωσης της δράσης των κρατών µελών από µια κοινοτική δράση που θα επιτύχει κοινή κατανόηση του προβλήματος του θορύβου. Κατά συνέπεια, το κράτος οφείλει να καταγράφει δεδοµένα σχετικά µε το επίπεδο του θορύβου, να αντιπαραβάλλονται ή Να εκτίθενται σύμφωνα µε συγκρίσιμα κριτήρια. Τούτο συνεπάγεται τη χρήση εναρμονισμένων δεικτών και µεθόδων αξιολόγησης, καθώς και κριτηρίων για την ευθυγράµµιση της χαρτογράφησης θορύβου. Αυτά τα κριτήρια και αυτές οι µέθοδοι µπορούν να καθοριστούν καλύτερα από την κοινότητα και το ίδιο το κράτος το οποίο έχει μια ολοκληρωμένη και λεπτομερή εικόνα. Η επισκόπηση της εφαρμογής της περιβαλλοντικής πολιτικής της Επιτροπής μπορεί να βοηθήσει τα κράτη- μέλη να προσδιορίσουν τυχόν κενά στην εφαρμογή της νομοθεσίας της ΕΕ και να βρουν και να μοιραστούν καινοτόμες λύσεις για να τα καλύψουν. Απτά έργα, όπως το NEREiDE και το ENOVAL, αναπτύσσουν νέες ιδέες σχετικά με τη μείωση του επιβλαβούς θορύβου. Οι λύσεις ποικίλλουν από επιφάνειες δρόμων επιστρωμένες με καουτσούκ μέχρι μεγάλες αλλά καθαρές και αθόρυβες μηχανές αεροσκαφών και εναλλακτικό πολεοδομικό σχεδιασμό για την καταπολέμηση του θορύβου από τα μέσα μεταφοράς. Οι τοπικές αρχές, ιδίως σε αστικές περιοχές, χρειάζονται επιπλέον υποστήριξη. Σ' αυτό το πλαίσιο, πρωτοβουλίες όπως η ευρωπαϊκή σύμπραξη καινοτομίας για έξυπνες πόλεις και κοινότητες και το αστικό θεματολόγιο της ΕΕ βοηθούν ευαισθητοποιώντας και καταπολεμώντας τις πιο βλαβερές συνέπειες όσον αφορά τον θόρυβο για τους Ευρωπαίους. 3.6 Συμπεράσματα Οι πτυχές της υγείας που επιβαρύνονται από την ηχορύπανση ειδικότερα, στους ανθρώπους που ζουν και δραστηριοποιούνται στα αστικά κέντρα είναι ποικίλες. Η προσπάθεια θέσπισης κανόνων και περιορισμών υπερβαίνει την πρακτική έκθεση των ανθρώπων στην ηχορύπανση με αποτέλεσμα σε πολλές συνθήκες να μην υπάρχει, μέχρι στιγμής, κάποια αποτελεσματική λύση. 22

23 4. Περιβαλλοντικά ζητήματα και τέχνη 4.1 Εισαγωγή Η τέχνη ως παράγοντας που εμπνέεται και τροφοδοτείται από την κοινωνία, συμπεριλαμβάνει και αναδεικνύει προβλήματα που αφορούν και το περιβάλλον. Οι καλλιτέχνες συμμερίζονται και επιθυμούν να αναφέρονται σε σημαντικά γεγονότα όπως αυτό της οικολογικής κρίσης. Μέσω της τέχνης τους, έχουν τη δυνατότητα να επηρεάσουν και να προβληματίσουν το κοινό, δημιουργώντας συναισθήματα, σκέψεις και ανοίγοντας έναν ευρύτερο διάλογο. 4.2 Νοηματική και πρακτική σύνδεση Πολλά περιβαλλοντικά ζητήματα που αντιμετωπίζει η κοινωνία, όπως η κατάρρευση του οικοσυστήματος, απαιτούν σημαντικές προσπάθειες της κοινωνίας για να αντιστραφούν. Ωστόσο, η δράση αυτή θα πραγματοποιηθεί, μόνο με τη δημόσια στήριξη, η οποία μπορεί να υπάρξει μόνο αν τα προβλήματα είναι ευρέως κατανοητά (Miller 2004, Miller et al., 2006). Η ανάγκη αποτελεσματικής επικοινωνίας, δημόσιας προσέγγισης και εκπαίδευσης για την αύξηση της υποστήριξης συλλογικών δράσεων και την αλλαγή συμπεριφοράς είναι ίσως πιο πιεστική στο πλαίσιο της ανθρωπογενούς κλιματικής αλλαγής (Moser and Dilling 2007). Ο ρόλος των τεχνών, στην προσπάθεια επέκτασης των επιστημονικών πληροφοριών, παρόλο που οι τέχνες έχουν παίξει σημαντικό ρόλο στην επικοινωνία διαφόρων θεμάτων, στην επιρροή και την εκπαίδευση των ανθρώπων, ακόμα και στην πρόκληση κυρίαρχων παραδειγμάτων στις ανθρωπιστικές επιστήμες (Belfiore et al., 2006). Στη διάρκεια της ιστορίας, οι καλλιτέχνες έχουν δημιουργήσει έργα τέχνης στην προσπάθεια να αφυπνίσουν το κοινό, να διατυπώσουν ανησυχίες για την κοινωνική δικαιοσύνη και άλλα ζητήματα, να καθορίσουν και να συνεχίσουν το δημόσιο διάλογο και να δημιουργήσουν εικόνες που εξακολουθούν να εμπνέουν τους ανθρώπους στο πέρασμα του χρόνου (Reichold και Graf 1998). Οι καλλιτέχνες παρουσιάζουν, συχνά, έναν ακτιβιστικό χαρακτήρα, οδηγώντας σε κοινωνικές αλλαγές. (Gibson 2001, Belfiore και Bennett 2006, Jordaan 2008). Μεταξύ των πιο έντονων ανησυχιών πολλών σύγχρονων καλλιτεχνών είναι η περιβαλλοντική κρίση (Cembalest 1991, Goldberg 1991, de Groat 1994, Cless 1996, Kirn 2000, Branagan 2003 α, β, γ ). Η συσχέτιση μεταξύ των καλλιτεχνών και εκείνων που προσπαθούν να διατηρήσουν το φυσικό περιβάλλον έχει μακρά ιστορία (Bonyhady 2000) και πολλοί καλλιτέχνες χρησιμοποιούν το έργο τους για να μεταδώσουν σημαντικές γνώσεις σχετικά με τις ανθρώπινες σχέσεις και το φυσικό περιβάλλον (Pollak και MacNabb 2000, Williams 2001). Πράγματι, οι ποιητές και οι συγγραφείς, όπως ο Henry David Thoreau στις ΗΠΑ και ο William Wordsworth στο Ηνωμένο Βασίλειο, και οι εικαστικοί καλλιτέχνες έχουν επιρροή στη διαμόρφωση στάσης απέναντι στο περιβάλλον (Gold and Revill 2004). Αυτό συνέβη και στην Αυστραλία (Παπαδάκης 1993, Curtis 2009) όπου αναγνωρίζεται από επαγγελματίες ο ρόλος των τεχνών στη διευκόλυνση του κοινωνικού μετασχηματισμού προς την περιβαλλοντική βιωσιμότητα. Οι καλλιτέχνες έχουν τη δυνατότητα επικοινωνίας με ένα ευρύ κοινό και το έργο τους έχει χρησιμοποιηθεί ως εφαλτήριο κινήσεων διαμαρτυρίας ενάντια στον πόλεμο, την κοινωνική αδικία, τη φτώχεια, το AIDS και το χρέος του Τρίτου Κόσμου, καθώς και ως μέρος του μη βίαιου κινήματος περιβαλλοντικών διαμαρτυριών (Doyle, 2001). Στις ΗΠΑ, τα οικολογικά καμπαρέ (eco-cabarets) αναφέρονταν σε περιβαλλοντικά ζητήματα (Sanders 1996) και το οικολογικό καμπαρέ Beat the Heat του Wes Sanders ήταν ένα σημαντικό μέρος της εκστρατείας για τη μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου και της ρύπανσης στο Βερμόντ (C. Cevoli and W, Sanders, αδημοσίευτο χειρόγραφο). Στην Αυστραλία, η φωτογραφία Rock Bend, Franklin River, Νοτιοδυτική Τασμανία του Peter Dombrovskis χρησιμοποιήθηκε από το Wildernes Society, στην επιτυχημένη εκστρατεία τους για την αποφυγή καταστροφής του ποταμού Franklin (Angus 1975, Dovers 1994, Kent 2010). Ένας μικρός αριθμός σύγχρονων επιστημόνων χρησιμοποιεί τις τέχνες με έναν πρακτικό τρόπο για να υποβοηθήσουν, να αποκτήσουν γνώσεις τροφοδοτώντας την ίδια την έρευνά 23

24 τους ή δημοσιοποιώντας τη στο κοινό. Η Nalini Nadkarni μελετά το βιολογικό περιβάλλον των δασικών εκτάσεων και δημιουργεί σχέσεις με μη επιστημονικά ακροατήρια και καλλιτέχνες με σκοπό την ευαισθητοποίηση της οικολογικής τους συνείδησης (Nadkarni 2004, 2007, 2008). Άλλοι επιστήμονες καταφέρνουν να συνδυάσουν το ενδιαφέρον για την αισθητική και την επιστήμη (π.χ., Sullivan and McCrary 2002). Ορισμένοι επιστημονικοί οργανισμοί του Ηνωμένου Βασιλείου και της Αυστραλίας έχουν φιλοξενήσει καλλιτέχνες, οι οποίοι δημιουργούν έργα που ανταποκρίνονται ή εμπνέονται από την επιστήμη. Η συνεργασία μεταξύ επιστήμης και τέχνης σε διεθνές επίπεδο περιλαμβάνει το φεστιβάλ Colorado EcoArts, τη Synapse ( και το πρόγραμμα Gene(sis) (Stern 2005). Σε κάποιες χώρες, όπως η Αυστραλία, αυτή η σύνδεση προωθείται από φορείς που υποστηρίζονται από το ίδιο το κράτος, όπως το Αυστραλιανό Δίκτυο Τεχνών και Τεχνολογίας (ANAT) ( Τα παραπάνω υπογραμμίζουν τη δυνατότητα χρήσης των τεχνών για την επικοινωνία επιστημονικών πληροφοριών στα ακροατήρια. Παρά το φάσμα των συνεργασιών μεταξύ της επιστήμης και της τέχνης διεθνώς, συμμετέχει μόνο μια μικρή μερίδα επιστημόνων, ενώ η περιβαλλοντική και αειφορική λογοτεχνία σιωπά σχετικά με το ρόλο των τεχνών στη μαζική επικοινωνιακή επιστήμη (π.χ. Mercer 2000, Dodds and Middleton 2001, Goldie et αϊ., 2005). Σε μια έρευνα 77 προπτυχιακών και μεταπτυχιακών περιβαλλοντικών προγραμμάτων, κανένα δεν περιλάμβανε τις τέχνες ως τομέα μελέτης (Sherrin, 2008). Αυτό θέτει ερωτήματα σχετικά με το γιατί οι επιστήμονες δεν χρησιμοποιούν τις τέχνες περισσότερο για να κοινοποιήσουν τα αποτελέσματά τους. Ακόμα, αν είναι έτοιμοι να εξετάσουν το ενδεχόμενο αξιοποίησης των τεχνών και, αν ναι, με ποιους τρόπους. Το περιβάλλον και τα προβλήματά του αποτελούσαν τομείς ενδιαφέροντος και των καλλιτεχνών, και όχι μόνο των επιστημόνων, καθώς και οι δύο διακατέχονται από το αίσθημα της φιλοπεριέργειας και της παρατήρησης των γύρω ερεθισμάτων, με σκοπό τη δημιουργία/έρευνά τους. Επιπλέον, πληθώρα καλλιτεχνών καταγράφει με ακρίβεια το φυσικό κόσμο, συνεπώς αρκετοί ζωγραφικοί πίνακες μπορούν να αποτελέσουν συμπληρωματικό εκπαιδευτικό υλικό για την ευαισθητοποίηση σε θέματα οικολογίας. Εικόνα 6 Joan Miró, The Farm, , oil on canvas, x x 3.3 cm (48 3/4 x 55 5/8 x 1 5/16 in.), National Gallery of Art, Gift of Mary Hemingway Χαρακτηριστικό παράδειγμα, ο πίνακας του Μιρό, The Farm, όπου με την απεικόνιση μιας ξηρού κλίματος φάρμας δείχνει ότι πρέπει να υπάρχει μέθοδος και σημεία συλλογής νερού, προφανώς για την επιβίωση των κατοίκων της φάρμας. Έμμεσα λοιπόν, ο πίνακας ευαισθητοποιεί ή έστω παρακινεί το παιδί να σκεφτείνοιαστει για την κατανάλωση νερού. Ο George Braque καλλιτέχνης, συνεργάτης του Πικάσο - λέει ότι «Η τέχνη έχει γεννηθεί για να ενοχλεί. Η επιστήμη καθησυχάζει». Μέχρι και τη δεκαετία του 60, οι καλλιτέχνες είχαν στραμμένες τις θεματικές ενότητες που πραγματεύονταν τη σχέση τέχνης-ατόμου εντός της πόλης, χρησιμοποιώντας κυρίως τις τεχνολογίες της εποχής. Η φύση χρησιμοποιήθηκε ως εμφανής 24

25 πρώτη ύλη και πηγή επιρροής από τους καλλιτέχνες της Arte Povera, της Process Art, της Land Art. Στην Arte Povera, όπου οι καλλιτέχνες προσπαθούν να ανακαλύψουν την πραγματικότητα της φύσης και του ανθρώπου. Τα έργα τους δεν πηγάζουν από τις ιδέες, αλλά από την άμεση ένωση του καλλιτέχνη µε τα φυσικά υλικά. Για παράδειγµα, ο Giuseppe Penone κατέστησε κεντρικό θέμα της δηµιουργίας του το δέντρο, το οποίο θεώρησε πρότυπο για τη γλυπτική και σύµβολο ενέργειας µε τους ετήσιους δακτυλίους και τα νερά, που πιστοποιούν το πέρασμα του χρόνου. Σκαλίζει κορμούς δέντρων, µέχρι να φτάσει στα βάθη του κορμού, όπου αποκαλύπτει ότι στο κέντρο κρύβονται ανέπαφα τα κλωνάρια του δέντρου. Σύµφωνα µε τον ίδιο, η φόρμα του δέντρου είναι κάτι που προϋπάρχει στη φύση και η δική του συμβολή είναι να κάνει ορατό αυτό που δε φαίνεται και να το εντάξει στο πλαίσιό της Εικόνα 7 The Hidden Life Within, Shovava. (2016) (Πολυχρονάτου, 2007). Παράλληλα, την ίδια εποχή η Land Art/ Earth Art θεμελιώνει τη σχέση της τέχνης µε τον χώρο μέσα από έργα μεγάλης κλίμακας. Γενικότερα, η πρόθεση του καλλιτέχνη προς το περιβάλλον, είναι να φανερώσει τη δύναµη του ανθρώπινου πνεύματος και της δημιουργικής του ικανότητας. Το πνεύμα αυτό συμβαδίζει, υποθετικό πρίσμα αυτή τη φορά, µε το πνεύμα που εκφράζουν και οι επιστήμονες και οι τεχνολόγοι, αναφορικά με την κυριαρχία του ανθρώπου πάνω στη φύση. Παρ όλα αυτά, µια πιο οικολογική στάση των καλλιτεχνών διαμορφώνεται κυρίως µε έργα προστασίας της φύσης και του τοπίου (Πολυχρονάτου, 2004). Γλυπτό με φυσικά υλικά. Επιθυμεί να μαρκάρει την περιοχή με την λογική ότι συγκαταλέγεται στο ταξίδι του. Τα κυκλικά στοιχεία και η δημιουργία μοτίβου είναι στοιχεία που χρησιμοποιήθηκαν και σε άλλα έργα όπως το Hoggar Circle και το Touareg Circle. Η Process art είναι ένα καλλιτεχνικό κίνημα και ένα δημιουργικό μέσο όπου το τελικό προϊόν (objet d'art), δεν αποτελεί το επίκεντρο. Η διαδικασία της αναφέρεται στη Εικόνα 8 SEQ Richard Long, \* ARABIC Sahara Circle 9 Richard 1988, Long Tate Sahara διαδικασία του σχηματισμού της τέχνης: τη συλλογή, τη διαλογή, τη συσχέτιση, τη κατανόησης μοτίβων, τη διαμόρφωση και επιπρόσθετα την αρχή των δράσεων. Ασχολείται πρακτικά με τον τρόπο όπου οι δράσεις ορίζουν ένα πραγματικό έργο τέχνης, ως καθαρή ανθρώπινη έκφραση. Συχνά συνεπάγεται ένα έμφυτο κίνητρο και σκέψη. Ως εκ τούτου, η τέχνη θεωρείται ως ένα δημιουργικό ταξίδι ή διαδικασία και όχι ως παραδοτέο ή τελικό προϊόν. 25

26 Εικόνα 9 Bernard Cohen, Floris (Tate, 1964) Ο Βρετανός ζωγράφος Bernard Cohen έκανε έργα ζωγραφικής δημιουργώντας μια καθορισμένη διαδικασία για το έργο και μετά το έφερε μέχρι να γεμίσει ο καμβάς. Το ζήτημα του φυσικού περιβάλλοντος μέχρι τότε δεν βρισκόταν στη πρώτη γραμμή, αλλά μέσω της οικολογικής επαγρύπνησης για τις ανεπανόρθωτες καταστροφές του πλανήτη ως απαρχή, απαιτούσε και δόθηκε,σε αυτό το κομμάτι, μεγαλύτερη προσοχή. Οι καλλιτέχνες που ευαισθητοποιήθηκαν οικολογικά διατύπωσαν την αρχή ότι ο άνθρωπος είναι κομμάτι της φύσης και επιδίωξαν την ένωση του τρίπτυχου έργο τέχνης, φύση και άνθρωπος, επεκτείνοντας τα φυσικά και νοητά όρια της τέχνης. Άλλα στοιχεία που τέθηκαν ήταν η αντιμετώπιση των μορφών της φύσης ως έργων τέχνης, η φύση ως υλικό και το ζήτημα της επαφής, δηλαδή η σχέση του ανθρώπου με το βουνό, την πέτρα, το δέντρο, το έδαφος. Τα κύρια ενδιαφέροντα αυτών των στοιχείων ήταν το οικολογικό πνεύμα, η διαρκής αλληλεπίδραση φύσης και πολιτισμού, η στατικότητα, η μεταβλητότητα καθώς και ο χρόνος (παρόν και παρελθόν). Η μεγαλύτερη, όμως, επιβεβαίωση της νοηματικής και ευεργετικής σύμπτυξης περιβάλλοντος και τέχνης είναι η ανάπτυξη και καθιέρωση του όρου Ecological Art (Eco art) στα 1960 s. Η οικολογική τέχνη ορίστηκε, από το Δίκτυο Διεθνών Καλλιτεχνών 1998, (Eco art) ως η καλλιτεχνική πρακτική-ιδεολογία που απαρτίζεται από καλλιτέχνες, φιλοσόφους, επιστήμονες και ακτιβιστές που εμμένουν στις αξίες της, και εστιάζει σε συστήματα και αλληλεξαρτήσεις με το περιβάλλον (οικολογικά, γεωγραφικά, πολιτικά, βιολογικά και πολιτισμικά). Άμεσος στόχος είναι να ευαισθητοποιεί, να δημιουργεί διάλογο και αποσκοπεί στην αλλαγή της ανθρώπινης συμπεριφοράς προς τα άλλα είδη υποστηρίζοντας τον μακροχρόνιο σεβασμό για το φυσικό περιβάλλον. Συνήθως δηλώνει μια κοινωνική δέσμευση που συμπεριλαμβάνει τη συμμετοχική αποκατάσταση και παρέμβαση της τέχνης για την εξυγίανση των οικολογικών ζητημάτων. Η Eco Artist, Aviva Rahmani, πιστεύει ότι η «οικολογική τέχνη είναι μια πρακτική τέχνης, συχνά σε συνεργασία με επιστήμονες, πολεοδόμους, αρχιτέκτονες και άλλους, που οδηγεί σε άμεση παρέμβαση για την αποφυγή υποβάθμισης του περιβάλλοντος» (Love et al., 2006). Στις πολυάριθμες εκφάνσεις της Eco Art περιλαμβάνονται: αναφορές στο περιβάλλον μέσω εικόνων και αντικειμένων, projects με στόχο την εξυγίανση ρυπασμένων περιοχών (Lampert, 2013), ακτιβιστική δράση που επιθυμεί την αλλαγή συμπεριφορών και πολιτικών, κοινωνικά γλυπτά που έχουν ως άξονα τον χρόνο καθώς αποσκοπούν στην παρακολούθηση από τους πολίτες αλλά και στην πρωτοβουλία αειφόρων πρακτικών, οικο-ποιητικά projects με στόχο την επανασύνδεση με το περιβάλλον και εκπαιδευτική τέχνη που αναδεικνύει τα προβλήματα (Spaid, 2012). 4.3 Περιβάλλον και κοινωνία Σύμφωνα με την πυραμίδα του Maslow, οι ανθρώπινες ανάγκες χωρίζονται στις εξής κατηγορίες: 26

27 1. Φυσιολογικές / Βασικές Ανάγκες (φαγητό, νερό, αέρας). 2. Ανάγκες Ασφαλείας, η ανάγκη δηλαδή της στέγης, της υγείας και της προστασίας γενικότερα. 3. Ανάγκες Κοινωνικής Αποδοχής, εντάσσονται οι κοινωνικές σχέσεις με άλλους ανθρώπους(φιλικές, επαγγελματικές, ερωτικές) με στόχο τα άτομα να είναι κοινωνικά αποδεκτά. 4. Ανάγκες Αυτοεκτίμησης, αποτελούνται από το αίσθημα αξιών, αρχών και αυτονομίας με βάση την προβολή της Εικόνα 10 Maslow s hierarchy of needs ( O. F. ατομικότητας του Environmental Justice Organisations, Liabilities and 5. Ανάγκες Αυτοπραγμάτωσης, ανήκουν Trade) όλες εκείνες οι ανάγκες οι οποίες κάνουν το άτομο να νιώθει πλήρης, πραγματωμένος κι ευτυχισμένος. Οι δράσεις που συνδέονται με το περιβάλλον και τα προβλήματα του σχετίζονται, ανάλογα με το άτομο και με παραπάνω από μια από τις 5 κατηγορίες αναγκών. Σύμφωνα με το παρακάτω διάγραμμα, η ανάγκη προστασίας (2η θέση) και συμμετοχής (5η θέση) μπορούν να ικανοποιήσουν το κοινό στο να έρθει σε επαφή με δράσεις που αφορούν την οικολογία, την κοινότητα και την προσωπική και ατομική βελτίωση. Εικόνα 11 Needs by Manfred Max-Neef (Manfred Max-Neef's Fundamental human needs,2019) 27

28 Οι βασικές αρχές στη σχεδίαση υπηρεσιών συνοψίζονται στον ανθρωποκεντρικό σχεδιασμό, στην συνδημιουργία, στις ακολουθιακές και συνδεδεμένες δράσεις οπτικοποίησης της και στην περίπτωση μιας άυλης υπηρεσίας η οπτικοποίηση γίνεται μέσω φυσικών τεχνημάτων. Όλα αυτά με βάση την ολιστική σκέψη και αντιμετώπιση της αναδυόμενης ανάγκης. Σε αυτή τη λογική δομείται και η παρούσα διπλωματική. Μέσα από την συνολική αναγνώριση του προβλήματος της ηχορύπανσης μέσω της βιβλιογραφικής έρευνας αλλά και της προσωπικής εμπειρίας, δημιουργείται μια προσπάθεια απόδοσης μορφής σε ένα άυλο ζήτημα. Φυσικά στο πνεύμα της ανθρωποκεντρικής σχεδίασης, όπως επιτάσσει και η ίδια η τέχνη του installation που επιλέχθηκε να χρησιμοποιηθεί. Στόχος, επιπλέον, καθίσταται και η αλληλεπίδραση με το έκθεμα-οπτικοποίηση ώστε το αποτέλεσμα διάδρασης ανθρώπουinstallation να συν δημιουργήσει ένα αποτέλεσμα-αντίκτυπο στο άτομο και την κοινότητα. Το installation έχει ως σκοπό την ευαισθητοποίηση απέναντι στο ζήτημα της ηχορύπανσης μέσα από μια πρακτική που μπορεί να ενταχθεί στα πλαίσια του σχεδιαστικού ακτιβισμού. Ο σχεδιαστικός ακτιβισμός είναι η «σχεδιαστική σκέψη, η φαντασία και η πρακτική που εφαρμόζονται εν γνώσει ή εν αγνοία τους για να δημιουργήσουν μια αντιπαράθεση με στόχο τη δημιουργία και εξισορρόπηση θετικών κοινωνικών, θεσμικών, περιβαλλοντικών και / ή οικονομικών αλλαγών». Το επίκεντρο του ευρύτερου στόχου του installation είναι η δημιουργία διαλόγου γύρω από τη περιβαλλοντική κρίση και την κινητοποίηση της κοινωνίας στη μετάβαση της σε ένα πιο αειφόρο τρόπο ζωής, εργασίας και παραγωγής για τη βελτίωση του βιοτικού της επιπέδου. Ο Ezio Manzini έχει από καιρό δηλώσει ότι η αειφορία είναι ένα κοινωνικό ταξίδι, που επιφέρει την απόκτηση νέων ευαισθητοποιήσεων και αντιλήψεων, μέσω τη δημιουργία νέων λύσεων, την ενεργοποίηση νέων προτύπων συμπεριφοράς και, ως εκ τούτου, την πολιτιστική αλλαγή. Η πτυχή του σχεδιαστικού ακτιβισμού που ασπάζεται η διπλωματική ορίζει ως απευθυνόμενο κοινό τους υπερ-καταναλωτές. Προσπαθεί να τους ευαισθητοποιήσει θέτοντας μια καλλιτεχνική εγκατάσταση για να τονίσει το δίπολο θορύβου-ησυχίας με απώτερο σκοπό να αποδώσει ένα ερέθισμα για διάλογο και μελλοντικά αλλαγή συμπεριφοράς και πρακτικών αναφορικά με τους αστικούς ρυθμούς διαβίωσης και τη σχέση τους με τα οικολογικά ζητήματα. 4.4 Σύνδεση στο σήμερα Στις μέρες μας, διάφορα σχόλια έχουν ειπωθεί για τη σχέση τέχνης και περιβάλλοντος όπως: "Οι τέχνες προσφέρουν διαφορετικές γνώσεις σχετικά με τη σχέση μας με τον φυσικό κόσμο και αγγίζουν τους ανθρώπους με τρόπους που σπάνια μπορεί να κάνει η συμβατική εκπαίδευση και υπεράσπιση". "Η τέχνη μπορεί να κάνει πράγματα που η πληροφορία δεν μπορεί." "Ο περιβαλλοντικός τομέας χρειάζεται περισσότερες φωνές για να προκαλέσει τις προκαταλήψεις, να ξυπνήσει τις ευαισθησίες και να αγκαλιάσει με πιο σοβαρό τρόπο τις διαστάσεις της έμπνευσης, του βαθύτερου πολιτιστικού προβληματισμού, της δημιουργικότητας και της φαντασίας". Το περιοδικό Ecologist.com, που πραγματεύεται δημοσιογραφικά θέματα της μετάβιομηχανικής εποχής, υποστηρίζει πως αν η ανθρωπότητα θέλει να διευκολύνει τη διαβίωση της στον πλανήτη γη πρέπει να υπάρχει ένα ταρακούνημα των αρχών και της κοινότητας απέναντι στο περιβάλλον μέσω της τέχνης. Το ταρακούνημα έχει ως σκοπό να λαμβάνει 28

29 υπόψη τις επιστημονικές έρευνες για το περιβάλλον αλλά τονίζει την αναγκαιότητα της κριτικής σκέψης στη εποχή της οικολογικής κρίσης. Σήμερα, λόγω της κρίσης αυτής κάθε μέσο και πιο συγκεκριμένα η τέχνη είναι απαραίτητο να πάρει θέση και να βοηθήσει στο να ευαισθητοποιήσει και να κινητοποιήσει την κοινωνία. Η κινητοποίηση αυτή είναι αναγκαία ώστε να προσαρμοστεί η κοινότητα σε έναν τρόπο ζωής αλλά και αντίληψης της σοβαρότητας της κατάστασης. Απόδειξη γι αυτό είναι το αυξανόμενο οικολογικό αποτύπωμα της ανθρωπότητας και το οικολογικό έλλειμμα στο οποίο βρίσκεται ο Εικόνα 12 Global Footprint map (Global Footprint Network) πλανήτης από το 1971 και μετά. Η τέχνη αποτελεί δυνατό σύμμαχο στην αντιμετώπιση των περιβαλλοντικών ζητημάτων διότι επιδρά στο συναίσθημα και αποτελεί μέσο να αλληλεπίδρασης προβλήματος-πολίτη. Και αυτό είναι πολύ σημαντικό γιατί μπορεί να αποτελέσει την κινητήρια δύναμη για αλλαγές. Συνειδητοποιημένες δράσεις που συνδυάζουν την τέχνη με ερευνητικά στοιχεία τη συμμετοχή του κράτους και των πολιτών μπορούν να θέσουν την κοινότητα να ξεφύγει από την παθητική της στάση και να προστατεύει το περιβάλλον. Φυσικά, πρέπει να τεθούν προτεραιότητες για να γίνει αντιληπτή η μεγαλύτερη εικόνα και να δημιουργηθούν στοιχεία δράσης και σχετικής αποτελεσματικότητας για περισσότερα συνδεόμενα θέματα φεύγοντας από ένα εικαστικό δρώμενο ευαισθητοποίησης. Αλλιώς πραγματοποιούνται single-issue campaigns που είναι απομονωμένες από τον ευρύτερο στόχο και τελικά δεν τον εξυπηρετούν. Η αλλαγή από την ανθρωποκεντρική προς τον οικοκεντρική αντίληψη των πραγµάτων, άργησε να φανεί τόσο στον χώρο της τέχνης όσο και της επιστήµης και δεν έχει ξεπεραστεί, ακόµη και σήµερα. Παρ όλα αυτά, γύρω στη δεκαετία του 90, ο οικολογικός τρόπος σκέψης άρχισε να καλλιεργείται σε διάφορους χώρους διανόησης µε πρώτο της φιλοσοφίας, στην οποία ανήκουν τόσο η ηθική όσο και η αισθητική. Οι ιδέες για την αλλαγή από τον «ανθρωποκεντρισµό» προς τον «οικοκεντρισµό» αναπτύχθηκαν από τους Α. Νας, Ρ. Νας, Φόξ, Μορέν, όταν τέθηκε το ζήτηµα της διαµόρφωσης µιας νέας ηθικής απέναντι στο περιβάλλον, της περιβαλλοντικής ηθικής, η οποία τελικά συνδέεται µε την αισθητική (Φλογαΐτη, 2006). 29

30 Πλέον, το νέο µοντέλο ανάπτυξης έχει να κάνει µε την αειφορία ενός συστήµατος και η αναγκαιότητα εφαρµογής του σε όλους τους τοµείς, είναι άµεση. Ο αειφορικός τρόπος σκέψης και δράσης, πηγάζει σήµερα µέσα από µια συσσωρευμένη ανά τους αιώνες ανθρώπινη γνώση κι εµπειρία για τον κόσμο, η οποία λαμβάνει υπόψη όλες τις διαστάσεις της έµβιας και άβιας ύλης. Το πνεύμα αυτό επηρέασε τόσο τον χώρο της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης όσο και της Περιβαλλοντικής Τέχνης µε διάφορα ρεύµατα που αναπτύχθηκαν στην Ευρώπη, Αµερική, Αυστραλία, Καναδά. 4.4 Συμπεράσματα Σε αυτό το κεφάλαιο γίνεται κατανοητή η οικοκεντρική αντίληψη που πρέπει να υιοθετηθεί στην τέχνη ώστε να επιτευχθεί ο σκοπός εξυγίανσης, ως ένα ικανοποιητικό βαθμό, των περιβαλλοντικών προβλημάτων. Πραγματικά, η τέχνη δείχνει να αποτελεί ισχυρό μέσο κατανόησης και ευαισθητοποίησης που αν χρησιμοποιηθεί από καλλιτέχνες και οργανισμούς μπορεί να επιφέρει αν όχι αλλαγή, σίγουρα έντονο διάλογο. 5. State of the art 5.1 Εισαγωγή Με τον όρο τέχνη νοείται η ψυχική δραστηριότητα ή δημιουργία ενός καλλιτέχνη που είναι σημαντική εξαιτίας της έλξης που προκαλεί στα ανθρώπινα συναισθήματα, διεγείροντας τον νου ή και το συναίσθημα. Λόγω του γενικού ορισμού τα είδη της τέχνης ποικίλουν και πληθαίνουν με τα χρόνια. Παράλληλα, με αφορμή τις ανάγκες, την πρόοδο και τα τεχνολογικά μέσα οι τομείς με τους οποίους καταπιάνονται οι καλλιτέχνες, σήμερα, είναι ατέρμονοι. Είναι σίγουρο πως το θέμα της φύσης είναι πάντα επίκαιρο στους καλλιτεχνικούς κύκλους, καθώς η φύση αποτελεί τεράστια έμπνευση και αντικείμενο προς εξερεύνηση (Purcell, 2007). Επιτακτικό ρόλο φέρει και ως αντικείμενο παρατήρησης και απεικόνισης παρουσιαζόμενοι από τα αγγεία της Νεολιθικής εποχής μέχρι τα γιγάντια παγόβουνα έξω από το Pompidou. Όπως γίνεται αντιληπτό οι μορφές των έργων τέχνης βρίθουν τον 21ο αιώνα (ζωγραφική, φωτογραφία, ήχος,ταινίες, βίντεο, installations, γλυπτά, προβολές, μουσική, σύνθεση ήχων, performances, χορός, αρχιτεκτονική, προϊόντα, ποιήματα, λογοτεχνία, θέατρο, γραφιστική, αγγειοπλαστική, γκράφιτι, υφαντουργία, κόμικς κ.α), οι καλλιτέχνες έχουν δημιουργήσει διάφορους και συνδυαστικούς, αρκετές φορές, τρόπους έκφρασης της καλλιτεχνικής τους φωνής. Εξαιτίας της πληθώρας πληροφοριών και της συνεχής ανατροφοδότηση τους παρουσιάζονται ενδεικτικές περιπτώσεις που ασχολούνται με την περιβαλλοντικά ζητήματα (είτε στη λογική αφανές πρόβλημα μετατρέπεται σε εμφανές είτε με ήχο-θόρυβο-ηχορύπανση) για να γίνουν αντιληπτοί οι τρόποι και τα στοιχεία που χρησιμοποιούνται πλειοψηφικά από designers-καλλιτέχνες εκθέτοντας τα έργα τους σε εξωτερικό,κυρίως, αλλά και εσωτερικό (gallery, Μουσείο κλπ) χώρο. 5.2 Jen Haugan- Noise map Art Βιογραφία Η Jen Haugan είναι μία πολυεπιστημονική σχεδιάστρια με ιδιαίτερο ενδιαφέρον στη δημιουργία απτών εμπειριών χρησιμοποιώντας μέσα όπως το φως και τον ήχο. Είναι κάτοχος μεταπτυχιακού τίτλου στο Design Experience Experience από το Royal College of Art και έχει παρουσιάσει δουλειές σε χώρους όπως η Sónar + D (Βαρκελώνη) και το IRCAM (Παρίσι), 30

31 καθώς επίσης έχει προβάλλει τις ταινίες της σε διάφορα φεστιβάλ ταινιών όπως το Encounters στο Regensburg Εβδομάδα Μικρών Ταινιών και Etiuda & Anima. Έχοντας πτυχίο Animation και το μεγαλύτερο μέρος της πρώτης χρονιάς της ασχολήθηκε με το RCA για το μάθημα MA Animation, η πρακτική της έχει επεκταθεί από την παραδοσιακή κινηματογραφική και γραφιστική σχεδίαση μέχρι το arts and crafts, το σχεδιασμό παιχνιδιών και την ηλεκτρονική. Σήμερα διοργανώνεται το συλλογικό Studio Strohm μαζί με τη Maria Euler. Σχετικό έργο Η συγκεκριμένη δημιουργός έχει ασχοληθεί σε πολλά project της με τις έννοιες του ήχουηχορύπανσης. Στο Sonifying Noise Pollution (SNP) κατανοεί το πρόβλημα της ηχορύπανσης που αναδεικνύεται από την κίνηση στους δρόμους και τις επιπτώσεις της στην ανθρώπινη υγεία. Το SNP είναι ένα αυτοματοποιημένο έργο απεικόνισης δεδομένων που έκανε χρησιμοποιώντας τη τεχνολογία Max MSP για να ακούει τα ηχητικά δεδομένα από τις πηγές Εικόνα 13 JEN HAUGAN. Retrieved from οδικής κυκλοφορίας, με τη βοήθεια του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Περιβάλλοντος (ΕΟΠ). Με αυτό το έργο θέλησε να επισημάνει την έκταση της ηχορύπανσης γενικότερα αλλά με συγκεκριμένο δείγμα από τις οδικές πηγές κυκλοφορίας στο Ηνωμένο Βασίλειο και να επισημάνει ότι κάποιες βιομηχανικές περιοχές (Slough, Warrington) εκτός Λονδίνου καθίσταται με υψηλότερα επίπεδα ηχορύπανσης λόγω κακής υποδομής. Τα σύνολα δεδομένων από τον ΕΟΠ περιείχαν πληροφορίες σχετικά με τα ποσοστά των ατόμων στις πόλεις του Ηνωμένου Βασιλείου που εκτίθενται σε επικίνδυνα επίπεδα ηχητικής ρύπανσης (> 55 db) σε καθημερινή βάση. Στη συνέχεια, επεξεργασμένη την πληροφορία δημιούργησε μια χρωματική κλίμακα ανάλογα με το επίπεδο θορύβου και εκτύπωσε αυτόν τον χάρτη.τα σημεία έγχρωμης εκτύπωσης αντιστοιχούσαν σε μια συγκεκριμένη συχνότητα και τα 31

32 μέλη του κοινού μπορούσαν να κάνουν κλικ στο χάρτη για να ακούσουν τα διαφορετικά επίπεδα ηχητικής ρύπανσης σε κάθε πόλη. Σε συνεργασία με τη συνθέτρια RCM Lara Poe και δημιούργησαν μια σειρά καταγραφών πεδίου και τις επεξεργάστηκαν δημιουργώντας ένα μοναδικό ηχοτοπίο για κάθε πόλη που αντιστοιχούν στο επίπεδο ηχητικής ρύπανσης της. Το έργο παρουσιάστηκε στο IRCAM 2017 στο Παρίσι με αποτελέσματα αξιολόγησης από το κοινό να μπορεί να πλοηγηθεί στο ηχητικό χάρτη είτε με ποντίκι είτε μέσω της τεχνολογίας Leap motion. 5.3 Dora Budor Βιογραφία Η Ντόρα Μπούντορ είναι καλλιτέχνης από τη Κροατία με έδρα τη Νέα Υόρκη, ΗΠΑ. Οι πρόσφατες ατομικές της εκθέσεις περιλαμβάνουν το Kunsthalle Basel (2019), το 80WSE (2018), το Ramiken Crucible (2016) και το Ελβετικό Ινστιτούτο (2015). Η Budor συμμετείχε σε εκθέσεις στο Μουσείο Αμερικανικής Τέχνης Whitney, στο Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης της Λουιζιάνα, στο Palais de Tokyo, στο Ελβετικό Ινστιτούτο, στο Kunsthaus Biel, στο La Panacee Montpellier, στο Μουσείο Fridericianum, στο MOCA Belgrade, καθώς και στην 9η Μπιενάλε του Βερολίνου, και την προσεχή 16η Μπιενάλε της Κωνσταντινούπολης. Είναι αποδέκτης της υποτροφίας Guggenheim για το Σχετικό έργο Στην τρέχουσα έκθεση "I m Gong" στη Kunsthalle Basel παρουσιάζεται το έργο The Preserving Machine (2019). Αυτό συνδέει 2 χώρους: η Kunsthalle (χώρος προβολή τέχνης) και το Musiksaal (αίθουσα συναυλιών στην απέναντι οδό που ανακαινίζεται) που μοιράζονται τον ίδιο αρχιτέκτονα. Με αυτή την αφορμή ενώνει τα 2 κτίρια ενός κίτρινα χρωματισμένου διάφανου βινύλ περιβλήματος. Η εγκατάσταση περιλαμβάνει βιομιμητικά ρομποτικά πουλιά με προσαρμοσμένο ήχο, κίνηση και σύστημα πλοήγησης καθώς και τμήματα του κτιρίου από το εργοτάξιο της Musiksaal (στοιχεία από το 1886, το 1905 και το 1930).Μέσα σε αυτό παρουσιάζονται εργαλεία και αντικείμενα που συνδέονται νοηματικά με την αναδόμηση του ενός κτιρίου. Ενώνται και ηχητικά υπό την έννοια ότι οι ήχοι των εργασιών μεταφέρονται στο κύριο κτίριο της Kunsthalle. Συγκεκριμένα μεταφέρονται οι δονήσεις, μετατρέποντας τις συχνότητες συνθέτοντας ένα ηχητικό γλυπτό. Με αυτό τον τρόπο σπάει η ηρεμία της gallery η οποία διέπεται από έντονους- εναλλασσόμενους ήχους μολύνοντας το γειτονικό ίδρυμα. Με διαφορετικές οι κρυμμένες και μη πτυχές του έργου γίνονται κινούμενες και ορατές. Η Budor χρησιμοποιεί την ηχορύπανση που δημιουργήθηκε από τη συνθήκη της ανανέωσης του Musiksaal με έναν δημιουργικό τρόπο προσπαθώντας να δημιουργήσει μια οπτική εικόνα μέσα από τους ήχους της κατασκευής. 32

33 Εικόνα 14 Installation της έκθεσης I m Gong Kunsthalle Basel (2019) Σε συνέντευξή της για την έκθεση επισημαίνει τη σημαντικότητα των ηχοτοπίων και πως οι σύγχρονες βιομηχανίες και η αστική ζωή εντείνουν τις προβληματικές εκφάνσεις της ηχορύπανσης σε ραγδαία επίπεδα. 5.4 Τakis- Sculpture, kinetic art Βιογραφία Ο Παναγιώτης Βασιλάκης γεννήθηκε το 1925 στην Αθήνα και έθεσε την αρχή της κινητικής γλυπτικής στην παγκόσμια τέχνη. Καθιέρωσε ως εκφραστικά μέσα τη χρήση της ενέργειας, του φωτός, του ήχου, της βαρύτητας και του μαγνητισμού. Ήταν ένας καλλιτέχνης με κοινωνικές, πολιτικές και περιβαλλοντικές ανησυχίες δίνοντας μέσα από τα έργα αλλά και τα λογια του μηνύματα για την ανισότητα μεταξύ φτωχών και πλουσίων και για την έλξη του για τον κομμουνισμό, τον υπαρξισμό, τον διεθνισμό, τις γυναίκες και τη δημιουργία. Από το 1955 και μέχρι τα τέλη του 1965, ο Τάκης, ήδη αποδεκτός ως μια καλλιτεχνική μεγαλοφυΐα μέχρι τότε, πειραματίζεται με όλα τα περιβαλλοντικά και φυσικά στοιχεία που μας περιβάλλουν, αλλά δεν μπορούν να αναγνωριστούν με γυμνό μάτι. Αυτά τα στοιχεία θα αποτελέσουν τη βάση της καλλιτεχνικής επιδίωξης και εξερεύνησης του, καθώς μέσα από αυτά αναγνωρίζεται, καινοτομεί και ξεχωρίζει. Εξερευνά τις μαγνητικές δυνάμεις και την ενέργεια των μαγνητικών πεδίων, που αποτελούν ένα από τα θεμέλια των έργων στην καλλιτεχνική του έρευνα. Πειραματίζεται με τον ηλεκτρισμό, τον ήχο και το φως, όπως κάποιοι άλλοι καλλιτέχνες της νεο-ρεαλιστικής γενιάς της δεκαετίας του 1960 στο Παρίσι. Σχετικό έργο 33

34 Ενώ ο Takis δεν κάνει σαφή αναφορά στο ζήτημα της ηχορύπανσης, συγκαταλέγεται στην έρευνα διότι: είναι βασικός Έλληνας εκπρόσωπος της σύγχρονης εικαστικής σκηνής με διεθνή αναγνώριση, ο ήχος αλλά και η εμφανής και μη έκφραση των οικολογικών προβλημάτων τον απασχολεί και επιθυμεί να δώσει μια μορφή σε αυτό για να γίνουν κατανοητά από τον κόσμο, δημιουργεί έργα σε δημόσιους χώρους (Land art) σε σχέση με το περιβάλλον (Eco Art) και διέπεται από συνείδηση για παγκόσμιους προβληματισμούς προσωπικά αλλά και μέσα από την τέχνη του που υπονοεί ένα ακτιβιστικό (οικοακτιβιστικό) χαρακτήρα. Ο πειραματισμός με τους μαγνήτες και την ενέργειά τους στα γλυπτά του, αναζητούσε τρόπους για να δείξει τις αόρατες δυνάμεις της φύσης και του κόσμου. Με την ιδιότητα της έλξης και της απώθησης που έχουν οι μαγνήτες στα μέταλλα δημιούργησε ένα νέο χώρο και σύντομα εξέθεσε τα πρώτα του μαγνητικά γλυπτά, με αντικείμενα δεμένα σε νάιλον κλωστή που αιωρούνταν στον χώρο με τη χρήση μαγνητών. Ενδεικτικά, το έργο "Μαγνητικά Πεδία" (1969), ένα κινητικό έργο τέχνης που αποτελείται από τέσσερα μαγνητικά εκκρεμές, που αιωρούνται πάνω από περίπου 100 μικρά γλυπτά. Εικόνα 15 Magnetic Fields 1969, Tate Η περιβαλλοντική ευαισθητοποίηση του καλλιτέχνη είναι εμφανής στα έργα του Éoliennes (1983,1986) όπου δημιουργεί γλυπτά που οπτικοποιεί την αόρατη αιολική ενέργεια. 34

35 Εικόνα 16 Éoliennes (1983,1986) takisfoundation.com 5.5 Gordon Ashworth- Sound Art Βιογραφία Ο Gordon Ashworth (Gordon Ashworth, 2014) ασχολείται με την τέχνη του ήχου (sound art), με τη μορφή αφηρημένων συνθέσεων για έγχορδα, ηχογραφήσεων ήχων φυσικού περιβάλλοντος (field recordings) και χρήσης μαγνητικής ταινίας. Η παρουσία του στην ανεξάρτητη πειραματική σκηνή άρχισε το Έκτοτε έχει κυκλοφορήσει ένα μεγάλο αριθμό ηχογραφήσεων που κινούνται σε ένα ευρύ φάσμα μουσικών ιδιωμάτων όπως drone, folk, music concrete, extreme harsh noise και grindcore με τα ονόματα Concern, Οscillating Innards, CAEN, Riverbed Mausoleum και πλέον ως Gordon Ashworth. Έχει εμφανιστεί ζωντανά σε πάνω από 25 χώρες ενώ είναι και μέλος της death metal μπάντας Knelt Rope. Επίσης, έχει ξεκινήσει τo label Iatrogenesis που κυκλοφορεί κασέτες. Οι εμφανίσεις του περιλαμβάνουν παραποίηση ηλεκτροακουστικών βόμβων (drones) και folk ενορχηστρώσεων με τη χρήση μαγνητικής ταινίας. Αυτή τη στιγμή βρίσκεται σε περιοδεία στη Ευρώπη προωθώντας πρόσφατες δουλειές του. Σχετικό έργο Το 1ο άλμπουμ του S.T.L.A δημοσιεύτηκε το 2014,συνδυάζει τη drone μουσική και στοιχεία μουσικών κονσέρτων παραδοσιακής ενορχήστρωσης, ήχους banjo και πιάνου και τυχαίες ηχογραφήσεις σε ένα ολοκληρωμένο μουσικό κολάζ. 35

36 Εικόνα 17 Εξώφυλλο δίσκου S.T.L.A (Gordon Ashworth, 2014) 5.6 Jason Sweeney- Public app art Βιογραφία Ως συνθέτης ηλεκτρονικής μουσικής, o Jason Sweeney κυκλοφόρησε μουσική με δύο συγκροτήματα Panoptique Electrical και Pretty Boy Crossover μέσω της εταιρείας Sensory Projects. Δημιούργησε μια σειρά διαδραστικών έργων για γκαλερί, θέατρα και δημόσιους χώρους και έχει επίσης γράψει και σκηνοθετήσει χαμηλού προϋπολογισμού πειραματικές σουρεαλιστικές ταινίες, όπως το The Dead Speak Back. Το 2013 πραγματοποίησε το project Stereopublic. Η ιδέα ήρθε όταν ο Sweeney ζούσε σε ένα υπόγειο χωρίς παράθυρα και χωρίς φυσικό αέρα στη Μελβούρνη το Άντεξε τις συνθήκες για 9 μήνες και επέστρεψε στην πιο ήσυχη Αδελαΐδα (Jason Sweeny, TEDTalk). Σχετικό έργο Το Stereopublic project (Stinson, 2017) σχετίζεται με τον ήχο υπό μια διαφορετική έννοια χτισμένη γύρω από μια εφαρμογή και έναν ιστότοπο στα οποία καταγράφονται ήσυχα μέρη και δημιουργούνται μουσικές συνθέσεις γι' αυτά. Σε αυτή τη διαδικασία μπορούν όλοι να συμμετέχουν. Ο καλλιτέχνη ξεκίνησε το έργο αυτό για να δημιουργήσει ένα μουσικό δίσκο για κάθε τόπο και να ευαισθητοποιήσει τους ανθρώπους για το ηχητικό τους περιβάλλον. 36

37 Εικόνα 18 Stereopublic map (Stinson, 2017) Το "Stereopublic: crowdsourcing the quiet" είναι ένα συμμετοχικό έργο τέχνης που ζητά από τους χρήστες να περιηγηθούν σε ήσυχα σημεία της πόλη τους, να το μοιραστούν στα κοινωνικά δίκτυα, να καταγράψουν ηχητικά και οπτικά στιγμιότυπα, δίνοντας τους την ικανότητα να ακούσουν συνθέσεις που δημιουργήθηκαν από τις ηχογραφήσεις τους. Βραβεύτηκε στο πλαίσιο του σχεδίου City 2.0 του TED το Πλέον το project έχει επεκταθεί και σε άλλες πόλεις, αποτελώντας έναν τρόπο χαρτογράφησης των σιωπηλών τόπων σε διάφορα αστικά κέντρα με δυνατότητα προσθήκης χρώματος που αντιπροσωπεύει την διάθεση του χρήστη από την εμπειρία του στον συγκεκριμένο χώρο. Για να γίνει καταχώρηση της ήσυχης περιοχής πρέπει σαν στοιχείο να υπάρχει ηχητική εγγραφή 30 δευτερολέπτων της ατμόσφαιρας, πράγμα που σημαίνει ότι επιβραδύνετε και ακούτε ενεργά το περιβάλλον σας. Μέχρι το 2014, 600 πόλεις και ήσυχα μέρη τους προστέθηκαν από όλο τον κόσμο. 5.7 Συμπεράσματα Με την ενδεικτική παρουσίαση, των πέντε καλλιτεχνών (Land art, sound art, kinetic art etc.) που χρησιμοποίησαν το περιβάλλον ως καλλιτεχνική θεματική προκειμένου να δημιουργήσουν ένα installation, γίνεται αντιληπτή η πολυμορφία που μπορεί να λάβει ένα τέτοιο ζήτημα. Η σύνδεση τέχνης με τα αναδυόμενα περιβαλλοντικά ζητήματα γίνεται το μέσο και ο σκοπός που μπορεί να συμβαδίσει και να τροφοδοτήσει θετικά τον προβληματισμό της κοινωνίας, ανεξάρτητα με την εποχή. Η εμπειρία του θεατή, είτε υπάρχει διάδραση είτε όχι, συνδυαστικά με την τέχνη των εκθεμάτων μπορούν να αποτελέσουν μέσω ευαισθητοποίησης για κάθε θέμα, όπως και για την ηχορύπανση. 6. Έκθεμα - Installation 6.1 Εισαγωγή Στο κεφάλαιο αυτό γίνεται ανάλυση του όρου Installation art σε συνδυασμό με ιστορικά στοιχεία και άλλους όρους: όπως το Ecovention. Στόχος είναι η ανάδειξή της σημαντικότητας 37

38 του όρου ως κομμάτι της τέχνης αλλά και πως συνδέεται με τα περιβαλλοντικά ζητήματα. Η έκφραση των προβληματισμών- γεγονότων που παρουσιάζονται στις διάφορες μορφές των εκθεμάτων, χρησιμοποιείται ως μέσο διαδικασιών ευαισθητοποίησης που αναδεικνύει τον εκάστοτε σκοπό. 6.2 Ορισμός Ιστορικά Η έννοια Installation, ξεκινάει περίπου το 1960.Με το πέρασμα του χρόνου ενσωματώνονται πολλά και διαφορετικά είδη, δημιουργώντας σημαντικές πρωτοπορίες στην ανάπτυξη της καλλιτεχνικής δημιουργίας και σκέψης. Ορισμένες από αυτές είναι: η άρση του διαχωρισμού της καλλιτεχνικής δημιουργίας σε κλάδους, η ενεργητική συμμετοχή του θεατή, η αφαίρεση και η μικρή διάρκεια ζωής. Eικόνα 19 J. Holzer, Installation, , Νέα Υόρκη, Solomon Guggenheim Museum \* ARABIC Μιλώντας για Installations, στην ουσία αναφερόμαστε σε εικαστικά ενεργοποιημένους χώρους, στους οποίους ο θεατής καλείται να συμμετάσχει βιωματικά. Τα έργα αυτά γεμίζουν ή περιβάλλουν ένα χώρο και προσκαλούν το θεατή να συμμετάσχει ενεργά σε αυτά, να τα ενεργοποιήσει, για να ενεργοποιήσουν και αυτά με τη σειρά τους τον χώρο. Αποτελούνται από ένα πλαίσιο δράσεων, happenings και performances, που ενσωματώνουν ολοένα και περισσότερο εξεζητημένες διατάξεις, εμπεριέχοντας και έρευνες καινούργιων τεχνολογιών από τους καλλιτέχνες. Παρατηρώντας τα διάφορα έργα, βλέπουμε ότι οι καλλιτέχνες χρησιμοποιούν βίντεο, ηχητικά αλλά και πολλαπλών μέσων, installations, τα οποία γίνονται in situ ή όχι, και σε σχέση με τη φύση ή όχι. Σήμερα, ως Installation ορίζεται ο τόπος στοχασμού του καλλιτέχνη, για το «πλαίσιο» στο οποίο δημιουργεί τα έργα του αλλά και εκδηλώνει γενικότερα τη τέχνη του. Είναι ένας τόπος των συμβολισμών και ιδεολογιών που μετουσιώνονται σε μια μορφή με άμεση σύνδεση με τον χώρο που τοποθετείται το έργο. Στόχο έχει να δημιουργεί ερωτήματα πάνω στους κώδικες που καθορίζουν τις σχέσεις τέχνης και θεατή, ο οποίος καθώς μετακινείται για να ανακαλύψει το νόημα (προσωπικό ή που αποδίδει ο καλλιτέχνης). Ο όρος τέχνη εγκατάστασης χρησιμοποιείται για να περιγράψει κατασκευές μεγάλης κλίμακας, μικτών μέσων, συχνά σχεδιασμένες για συγκεκριμένο τόπο ή για προσωρινή χρονική περίοδο. Γενικά, ο όρος εφαρμόζεται και σε εσωτερικούς χώρους, ενώ οι εξωτερικές παρεμβάσεις συχνά ονομάζονται δημόσια τέχνη, τέχνη της γης ή τέχνη της παρέμβασης. Ωστόσο, τα όρια μεταξύ αυτών των όρων επικαλύπτονται. Τα installations (που περιγράφονται και ως «περιβάλλοντα») συχνά καταλαμβάνουν ένα ολόκληρο δωμάτιο ή ένα συγκεκριμένο χώρο σε μια γκαλερί που ο θεατής. Ορισμένες 38

39 εγκαταστάσεις, σχεδιάζονται απλά για να περιπλανηθεί ο θεατής γύρω τους και να τις παρατηρήσει, ή είναι τόσο εύθραυστες και προβάλλονται αποκλειστικά από μια πόρτα ή από την άκρη ενός δωματίου. Αυτό που διαφοροποιεί τα installations από τη γλυπτική ή άλλες μορφές παραδοσιακής τέχνης είναι ότι αποτελούν μια ολοκληρωμένη εμπειρία και όχι μια επίδειξη ξεχωριστών, ατομικών έργων τέχνης. Εστιάζουν στο πώς ο θεατής βιώνει το έκθεμα για αυτό και οι καλλιτέχνες του είδους διακατέχονται από την επιθυμία να προσφέρουν μια έντονη εμπειρία. Η καλλιτέχνης Ilya Kabakov είπε: Ο πρωταγωνιστής στα installations, σε αυτόν που απευθύνονται, το κέντρο όλων, είναι ο θεατής (kabakov.net, 2019). Μια διαδραστική εγκατάσταση (interactive installation), συμπεριλαμβάνει στη σχεδιαστική δομή το κοινό που ενεργεί με το έργο και το συγκεκριμένο κομμάτι του έργου που το καθιστά διαδραστικό. Υπάρχουν διάφορες μορφές interactive installation, όπως οι εγκαταστάσεις μέσω διαδικτύου (π.χ. Telegarden), οι εγκαταστάσεις στις γκαλερί, οι ψηφιακές εγκαταστάσεις, οι ηλεκτρονικές εγκαταστάσεις, οι κινητές εγκαταστάσεις κ.λπ. Η συγκεκριμένη λογική εμφανίστηκε στα τέλη της δεκαετίας του '80 αλλά εγκαθιδρύθηκε ως είδος τέχνης κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του '90, διότι οι καλλιτέχνες ενδιαφέρονταν για τη ενεργό συμμετοχή των θεατών και να του φέρουν σε θέση αποκάλυψης του βαθύτερου νοήματος της εγκατάστασης. Αναλυτικότερα, μετά τη κρίση στην αγορά της τέχνης, στα τέλη της δεκαετίας του 1980, επαναπροσδιορίστηκε το ενδιαφέρον για την εννοιολογική τέχνη (τέχνη επικεντρωμένη σε ιδέες και όχι σε αντικείμενα). Τα διάφορα υλικά (mixed media), το φως και ο ήχος παρέμειναν θεμελιώδους σημασίας για την τέχνη της εγκατάστασης(installation art). 39

40 Εικόνα 20 Cold Dark Matter: An Exploded View Σύνδεση installation art με το περιβάλλον και τις δράσεις ευαισθητοποίησης «Η τέχνη είναι πολύ περισσότερα από ό, τι νομίζετε, αν και δεν μπορεί να λύσει άμεσα τα προβλήματα, θέτει τα ζητήματα σε νέο φως», Carlijn Diesfeldt Η σημαντικότητα σύνδεσης της τέχνης των εγκαταστάσεων με το περιβάλλον απεικονίζεται από παραδείγματα που χρησιμοποιούν αυτή τη σύνδεση για την ανάδειξη περιβαλλοντικών προβλημάτων. Δύο χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι: 1. Το Zero Footprint Campus που δημιούργησε ο Carlijn Diesfeldt το Το πρόγραμμα Zero Footprint Campus εκπονήθηκε στο επιστημονικό πάρκο της Ουτρέχτης, στο οποίο επιλέχθηκαν και συμμετείχαν 12 καλλιτέχνες από την Ολλανδία, που θέλουν να δώσουν μια νέα οπτική στα περιβαλλοντικά προβλήματα. Οι καλλιτέχνες κατάφεραν να δημιουργήσουν ένα μοναδικό μέρος για να ενθαρρύνουν τους ανθρώπους να σκεφτούν το περιβάλλον με το οποίο αλληλοεπιδρούν (World Economic Forum, 2016). 2. Η αυξανόμενη δυναμική εκθέσεων και δράσεων με περιβαλλοντική θεματική συμβάλλοντας στην επικέντρωση της προσοχής του κοινού στο περιβάλλον και στις απειλές που δημιουργεί η κλιματική αλλαγή. Για αυτές τις εκθέσεις σχηματίστηκε ο όρος Ecovention από την Amy Lipton και την Sue Spaid το 1999 και αναφέρεται στην παρέμβαση της οικολογικής τέχνης στην περιβαλλοντική υποβάθμιση. Το κίνημα της τέχνης Ecovention συνδέεται με τη Land art, την Eco art και την αρχιτεκτονική τοπίου, ωστόσο παραμένει ξεχωριστή κατηγορία. Ο όρος «Ecovention» αποτελεί τη σύνθεση των λέξεων «οικολογία» και «καινοτομία» ή «παρέμβαση». Η πρόθεση ήταν να δοθεί συγκεκριμένη μορφή στη τέχνη που μιλάει για τις παρεμβάσεις που συμμετείχαν καλλιτέχνες σε υποβαθμισμένα φυσικά 40

41 εδάφη, στη προσπάθεια δημιουργίας δημόσιας συνείδησης, προβάλλοντας την ύπαρξη λύσεων. Μέσα από αυτή τη διαδικασία οι ίδιοι οι καλλιτέχνες με άξονα την τριβή με τη φύση και τα προβλήματά της με έναν κοινωνικό τρόπο. αναδεικνύουν, αποτελώντας παράδειγμα, πώς η τέχνη μπορεί να βοηθήσει την κοινωνία,όχι μόνο σε μια κοινωνική ή πολιτική κριτική, αλλά να εμπλακεί άμεσα στον κόσμο. Σε τέτοιες διοργανώσεις συμπεριλαμβάνονται άνθρωποι από διαφορετικούς τομείς (βιολογία, ζωολογία, βοτανολογία, πολιτισμός, πολιτική, ιστορία κ.ά.) λαμβάνοντας και την ιδιότητα του καλλιτέχνη. Στόχος είναι η χρήση νέων τεχνικών για να μεταμορφώσουν την τοπική οικολογία (αποκατάσταση φυσικών πόρων, επαναξιολόγηση εδαφών, ανάκαμψη περιοχών ) και να παρακινήσουν τον θεατή να ευαισθητοποιηθεί από το παρουσιαζόμενο ζήτημα, να επισκεφτεί τους χώρους που δραστηριοποιήθηκαν ή δημιούργησαν για αυτούς οι καλλιτέχνες ώστε να αυξηθούν οι δράσεις- παρεμβάσεις. Εικόνα 21 πανω αριστερά έργο της Agnes Denes,πάνω δεξιά έργο των Helen και Newton Harrison, κάτω δεξιά έργο του Mel Chin και κάτω δεξιά έργο του Joseph Beuys. Χαρακτηριστικοί καλλιτέχνες που υπάγονται στο Εcovention είναι οι: Joseph Beuys, Mel Chin, Agnes Denes, Helen και Newton Harrison. Δεδομένης της συνεχόμενης συζήτησης και αναγκαιότητας λήψης δράσεων ως προς την οικολογική κρίση, πολλές πρόσφατες εκθέσεις και ερευνητικά έργα σε παγκόσμια κλίμακα προσαρμόστηκαν στην τέχνη και την οικολογία. Ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι εξής: Ecovention: Current Art to Transform Ecologies, μια έκθεση στο Κέντρο Σύγχρονων Τεχνών του Cincinnati, το 2002, η οποία έλεγχε πρακτικές από τη δεκαετία του 1960 που προσπαθούν να βελτιώσουν τις επιπτώσεις της περιβαλλοντικής υποβάθμισης. 41

42 Beyond Green: Toward a Sustainable Art στο Smart Museum of Art του Σικάγου το 2006, διερευνώντας προσεγγίσεις σχετικές με το σχεδιασμό της περιβαλλοντικής βιωσιμότητας στην καθημερινή ζωή. Still Nature: Art, Ecology and the Politics of Change στην όγδοη Μπιενάλε του Sharjah, 2007, που ασχολείται με τις κοινωνικές, πολιτικές και πολιτιστικές σχέσεις με τη φύση και το περιβάλλον, συμπεριλαμβανομένου ενός συμποσίου που εξέταζε την οικολογική πρακτική και την καθημερινή ζωή. H συμμετοχή της Δανίας στη 16η Παγκόσμια Αρχιτεκτονική έκθεση-μπιενάλε της Βενετίας, παρουσιάζει μια Δανέζικη προσέγγιση στην καινοτομία μέσω τεσσάρων σχεδίων που επέλεξε η επιμελήτρια Natalie Mossin. Οι προκλήσεις που θέτει το χτισμένο περιβάλλον απαιτούν νέες πρακτικές και τα επιλεγμένα έργα προτείνουν τέσσερις ιδιαίτερα διαφοροποιημένες λύσεις (Mobility, New tools, Cultural identity, Sustainable transformation) για την αειφόρο ανάπτυξη. Στο κομμάτι της σύνδεσης του installation art ως δράση ευαισθητοποίησης, γίνεται αναφορά από το Policy Studies Institute (1994, p. 38) πως η δημόσια τέχνη (ευρύτερη κατηγορία του installation art) μπορεί να βοηθήσει σε ένα εύρος ανάδειξης φυσικών, περιβαλλοντικών και κοινωνικών προβλημάτων. Αυτά έχουν κατηγοριοποιηθεί ως προβλήματα που σχετίζονται με: συμβολή στον τοπικό διαχωρισμό προσέλκυση επιχειρήσεων και επενδυτών αναφορά ρόλου στον πολιτιστικό τουρισμό απόδοση αξίας στο περιβάλλον δημιουργία θέσεων εργασίας αύξηση της χρήσης δημόσιων χώρων μείωση βανδαλισμών και φθοράς κτιρίων Ο James Peto (1992) έχει τονίσει τη δέσμευση πολλών καλλιτεχνών σε μια «προκλητική» δημόσια τέχνη, η οποία «αμφισβητεί τις αποδεκτές εκδοχές της ιστορίας, φωτίζοντας τα κρυμμένες λειτουργίες των δημόσιων ιδρυμάτων και ενοχλητικές προκαταλήψεις για τα συστήματα που διέπουν τη δημόσια ζωή. Η δημόσια τέχνη, κατά συνέπεια και η τέχνη των εκθεμάτων είναι ένα μέσο για την προώθηση της κοινωνικής αλλαγής ή ενεργού παράγοντα στην αλλαγή αυτή, αποκαλύπτοντας θεμελιώδεις κοινωνικές αντιφάσεις. Η δημόσια τέχνη έχει χρησιμοποιηθεί με τρεις τρόπους για την προώθηση θετικών κοινωνική αλλαγή, αν και υπάρχει σημαντικός βαθμός αλληλοεπικάλυψης. Πρώτον, οι καλλιτέχνες έχουν δημιούργησε δημόσια τέχνη αναπόσπαστο μέρος της αντιπολίτευσης σε μια σειρά θεμάτων. Αυτό συνεπάγεται την ενσωμάτωση της δημόσιας τέχνης σε ειδικά αντιπαραγωγικά έργα ή / και γεγονότα διαμαρτυρίας. Το πιο γνωστό παράδειγμα στο Ηνωμένο Βασίλειο είναι η Τέχνη της Αλλαγής, που παρήγαγε μια σειρά από αφίσες που αντικρούουν την London Docklands Development Corporation (LDDC) κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του Το κοινοτικό έργο αφίσας Docklands του Λονδίνου ενήργησε ως ένας αγωγός για τους φόβους της κοινότητας για τις απειλές που δημιουργεί η ανάπτυξη. Η παραγωγή και η απεικόνιση των αφισών ήταν ενεργό συστατικό του εκτεταμένη κοινοτική αντίθεση προς τον LDDC. Σε άλλες δημόσιες περιπτώσεις η τέχνη έχει χρησιμοποιηθεί για να ευαισθητοποιήσει γενικά τα θέματα κοινωνικού ενδιαφέροντος όπως το AIDS (Douglas, 1993), ενδοοικογενειακή βία (Phillips, 1994) αστική ανάπτυξη (Darke, 1995). 42

43 Αυτό σημαίνει ότι η δημόσια τέχνη αποτελεί βασικό στοιχείο του πολιτιστικού αποθετηρίου των πόλεων (Sargent, 1996), συμβάλλοντας στην ενίσχυση των περιβαλλόντων και των εξωτερικών προβολών τους (Hall, 1995, Miles, 1998), ή ως λύση σε μια σειρά κοινωνικών προβλημάτων. Τρίτον, με επιφύλαξη η σημασία των κριτηρίων της κοινωνικής επιστήμης για την αξιολόγηση της δημόσιας τέχνης, και μάλιστα η αμφισβήτηση της αξιολόγησής της (Lacy, 1993). Ωστόσο, αυτό το επίτευγμα δεν πρέπει να μας αποσπάσει ή να μας εμποδίσει διαμορφώνοντας μια κριτική αξιολόγηση των στόχων και επιτευγμάτων των πρόσφατων έργων, καθώς και την αξιολόγηση τις «υποσχέσεις, τους κινδύνους και τις αμηχανίες» - να δανειστούν υπότιτλος μιας ακόμα πρόσφατης έκθεσης, Greenwashing - που χαρακτηρίζουν αυτές τις πρόσφατες δεσμεύσεις με την τέχνη και την οικολογία (Brown, 2015). 6.4 Συμπεράσματα Η τέχνη των εκθεμάτων αποτελεί μέσο έκφρασης και δημιουργίας, αρκετές δεκαετίες, πράγμα που αποδεικνύει τη διαδεδομένη και κατανοητή-αποδεκτή μορφή τέχνης. Ως τέτοιο μέσο, αναφέρεται και αναδεικνύει οικολογικά ζήτημα καθώς υπάρχει έντονη αναγκαιότητα προβολής και κατανόησης τους από τον κόσμο. Η καλλιτεχνική κοινότητα έχει δημιουργήσει έναν ολόκληρο δίαυλο μέσω περιβαλλοντικών θεματικών σε εκθέσεις και μπιενάλε. Τέλος, έχει τονιστεί από επιστήμονες ποικίλων κλάδων πως η δημόσια τέχνη, που συμπεριλαμβάνει και τα installations, έχει τη δύναμη να παρακινήσει και να ευαισθητοποιήσει το κοινό προς ένα σκοπό με συχνά παραδείγματα σε ζητήματα πόλεων. 7. Έρευνα κοινού 7.1 Εισαγωγή Σε αυτό το κεφάλαιο αναφέρεται η σημασία της εμπειρίας του χρήστη και η σημασία της για τον χώρο των τεχνών. Στη συνέχεια, θα αναλυθεί αν είναι εφικτό να δοθεί ένα συγκεκριμένο target group που θα απευθύνεται στο υπό σχεδίαση έκθεμα. Επιπλέον, αναφέρεται η μη σκοπιμότητα λεπτομερούς και ειδικής κατηγοριοποίησης του κοινού λόγω της καλλιτεχνικής φύσης του installation. 7.2 Η εμπειρία του χρήστη Ο όρος εμπειρία του χρήστη (UX: User experience) έχει οριστεί ως μια πολυσύνθετη έννοια που περιλαμβάνει ανθρώπινα συναισθήματα, προτιμήσεις, ανάγκες, πεποιθήσεις, ψυχολογικές αντιδράσεις, και προσωπικά επιτεύγματα πριν και μετά τη χρήση.(law et al, 2009). Σύμφωνα με το ISO , το UX αφορά τις αντιλήψεις και τις αντιδράσεις ενός ατόμου, που είναι αποτέλεσμα της χρήσης ή της προσδοκώμενης χρήσης ενός προϊόντος, ενός συστήματος ή μιας υπηρεσίας (Koutsabasis et al, 2011). Την τελευταία δεκαετία, η έννοια της εμπειρίας του χρήστη αποτελεί περιοχή ενδιαφέροντος και σε καλλιτεχνικές ή διαδραστικές εφαρμογές. Αυτό το ενδιαφέρον συνδέεται άμεσα με την προσοχή που έχει αποδοθεί στην αλληλεπίδραση ανθρώπου- υπολογιστή (Human-Computer Interaction), όπως η απτική χρήση υπολογιστικών μηχανών και διεπαφών, τα βιντεοπαιχνίδια και ευρύτερα τα διαδραστικά αντικείμενα. Στην διαδραστική παράσταση Galileo all Inferno (Galileo in Hell) χρησιμοποιήθηκαν installations για την καλλιτεχνική πλαισίωση του έργου. Τα installations τοποθετήθηκαν στο δημόσιο χώρο που έλαβε χώρα και η παράσταση δίνοντας τη δυνατότητα στο κοινό να 43

44 αλληλεπιδράσει με τα εκθέματα. Χρησιμοποιήθηκαν διάφοροι τρόποι για την καταγραφή της εμπειρίας των θεατών, με μεγαλύτερη έμφαση στην κατανόηση της φύσης της διεπαφής με τα installation και της συναισθηματικής απόκρισης των θεατών απέναντι τους. Το ενδιαφέρον αυτής της προσέγγισης (Jobst et al., 2008) οφείλεται στην διαπίστωση ότι τα συναισθήματα είναι ένας ισχυρός παράγοντας πρόβλεψης του συνολικού ενδιαφέροντος μιας παράστασης, ανοίγοντας μια προοπτική με στόχο την απόδοση διαδραστικών εμπειριών υπερβαίνοντας τη συμβατική λειτουργικότητα ενός αντικειμένου. (Jacucci et al, 2009) Η διαδραστικότητα είναι συνήθως το κλειδί για το έργο τέχνης να επικοινωνήσει πλήρως το καλλιτεχνικό του μήνυμα, και αυτό περιλαμβάνει τους ίδιους τους θεατές ώστε να γίνουν μέρος της εγκατάστασης και να αλληλεπιδρούν με αυτήν. Οι διαδραστικές εγκαταστάσεις τέχνης έχουν περισσότερη ομοιότητα με τα παραδοσιακά κομμάτια τέχνης από ότι για παράδειγμα τα παραδοσιακά παιχνίδια υπολογιστών, καθώς συχνά περιλαμβάνουν μια φυσική επαφή με την εκάστοτε κατασκευή. Κοινό σημείο με την κλασική έννοια της τέχνης,είναι η τοποθέτηση σε δημόσιο χώρο όπου οι θεατές μπορούν να περιεργαστούν και να αποκωδικοποιήσουν ενα installation. Διαφορά των δύο εννοιών εντοπίζεται στη δυνατότητα αλλαγής που, σκόπιμα ενεργοποιείται από την αλληλεπίδραση από τους θεατές ή άλλους περιβαλλοντικούς παράγοντες. Στο installation art, καταργείται το κομμάτι της κλασικής έννοιας ενός κυριολεκτικά άπιαστου έργου τέχνης. Αντίθετα, οι εγκαταστάσεις ως μορφή τέχνης επιδιώκουν την άμεση επαφή θεατή- έργου, διότι αυτό δηλώνει και το ενδιαφέρον του (Aasbakken, 2011). Συνεπώς, λαμβάνοντας υπόψη τη σημαντικότητα της έννοιας της εμπειρίας του χρήστη και στο κομμάτι των καλλιτεχνικών εκφράσεων όπως στην τέχνη του installation, κρίνεται απαραίτητη η ένταξη του ως κριτήριο της σχεδιαστικής διαδικασίας του, προς σχεδίαση εκθέματος της παρούσας διπλωματικής. 7.3 Η έννοια του target group Από ανθρωπολογική σκοπιά, το ευρύ κοινό δεν υφίσταται. Τουλάχιστον όχι ως «περιληπτικό» ουσιαστικό που εκφράζει ένα ομοειδές σύνολο προσώπων. Δεν υπάρχουν «όλοι» (Watson, 2007), παρά μόνο ως μια ιδέα που αποτελεί πολυσυζητημένο ζήτημα των κοινωνικών ανθρωπολόγων, διότι κρύβει την πραγματική σύσταση του κοινωνικού ιστού. Με αδιόρατο τρόπο, αφαιρεί δικαιώματά όπως την ύπαρξη, την αναγνώριση και την ετερότητα. Σήμερα, η αναγνώριση ορίζεται ως η οικοδόμηση εμπειρικών συνθηκών που δίνουν σε όλους τη δυνατότητα της συμμετοχής, διαθέτοντας έλεγχο της ερμηνευτικής διαδικασίας. Για παράδειγμα, η διαδραστικότητα λειτουργεί ως μέσο διευκόλυνσης αυτού του σκοπού, αν και κάποιες φορές εφαρμόζεται εργαλειακά και επιφανειακά (MacDonald & Alsford, 2010). Ο ζητούμενος δημόσιος χώρος δεν είναι χώρος, αλλά «σχέσεις» (Gielen, 2013). Ως χώρος πολιτισμού εξάλλου μπορεί να θεωρηθεί κάθε κοινωνικός χώρος, όπου εγγράφονται εκφράσεις πολιτιστικού περιεχομένου και η διάκρισή τους από το καθημερινό βίωμα εντοπίζεται με δυσκολία (Αθανασοπούλου, 2002). Το κοινό (target group) αποτελεί ρυθμιστικό παράγοντα στην ολοκληρωμένη λειτουργία του συστήματος του κόσμου της τέχνης. Με αυτό συνδέεται άμεσα η διαχείριση και οργάνωση του επιμελητικού έργου, καθώς σε αυτές απευθύνεται το τελικό αποτέλεσμα. Ως αποδέκτης, δέχεται, παρακολουθεί, ερμηνεύει και ανατροφοδοτεί την επικοινωνία μιας οργανωμένης (ή αυθόρμητης) καλλιτεχνικής δημιουργίας σε ένα χώρο πολιτισμού όπως σε μουσείο, σε διεθνείς εκθέσεις σύγχρονης τέχνης, σε φυσικό δημόσιο χώρο ή σε γκαλερί. Η Mason (Watson, 2007) βλέπει τους επισκέπτες ενός μουσείου- θεατές εκθεμάτων, ως δυναμικά μέλη μιας κοινότητας ή πολλών κοινοτήτων ταυτόχρονα, και αναφέρει έξι κριτήρια κατηγοριοποίησης κοινοτήτων κοινού που μπορεί να μοιράζονται κοινούς ερμηνευτικούς 44

45 στόχους και μεθοδολογία. Επομένως, οι ομάδες επικέντρωσης κατά το σχεδιασμό μιας έκθεσης μπορούν να έχουν τα εξής χαρακτηριστικά : α) οι κοινές ιστορικές και πολιτισμικές εμπειρίες, β) οι εξειδικευμένες γνώσεις, γ) τα δημογραφικά, κοινωνικά, οικονομικά χαρακτηριστικά, δ) η πολιτισμική ταυτότητα σε σχέση με: εθνικότητα/τοπικότητα/ηλικία/φύλο/ειδικές ανάγκες κ.α. ε) οι συνήθειες επίσκεψης, στ) ο αποκλεισμός από άλλες ομάδες (Watson, 2007). Το κοινό του προς σχεδίαση installation σε δημόσιο χώρο, μπορεί να έχει ένα ή περισσότερα κοινά στοιχεία που ορίστηκαν σύμφωνα με τη Watson. Στην ουσία, δεν υπάρχει συγκεκριμενοποίηση του target group, καθώς τα άτομα που συμμετέχουν στη κίνηση του κέντρου της Αθήνας μπορούν να έχουν διάφορους ρόλους όπως κάτοικος Αθηνών, άτομο που χρησιμοποιεί το μετρό, τουρίστας/τουρίστρια που έρχεται για πρώτη ή παραπάνω φορές σε επαφή με το ηχοτοπίο της Αθήνας. Δεν καθίσταται αναγκαία η αναφορά σε παραπάνω δημογραφικά στοιχεία, καθώς μία ή περισσότερες φορές επαφής με το κέντρο μπορεί να αποτελέσει άμεσα χρήσιμο στοιχείο προς τον σκοπό της διπλωματικής. 7.4 Συμπεράσματα Καταληκτικά, η εμπειρία του χρήστη παίζει βασικό ρόλο στην αντίληψη του θεατή ενός καλλιτεχνικού εκθέματος. Οφείλεται η σχεδίαση του installation να συμπεριλαμβάνει την εμπειρία του χρήστη πριν και μετά την επαφή με το έκθεμά. Το κοινό δεν μπορεί να προσδιοριστεί σαφώς, εκτός από συγκεκριμένα πολιτιστικά, εμπειρικά και καλλιτεχνικά κριτήρια που θέτουν μια κοινή βάση προς την κατανόηση του νοήματος του installation. Δεν αναλύονται, ούτε προσδιορίζονται συγκεκριμένα δημογραφικά στοιχεία, καθώς δεν κρίνεται απαραίτητο. Τέλος, η τοποθέτηση ενός installation σε δημόσιο χώρο θα προκαλέσει τα βλέμματα και την περιέργεια των περαστικών που δεν προσδιορίζεται σε βαθύτερο επίπεδο λόγω της ποικιλομορφίας τους. 8.Concepts 8.1 Εισαγωγή Σε αυτό το κεφάλαιο οριστικοποιούνται βασικές προδιαγραφές ενός installation με ευαισθητοποιητικό χαρακτήρα απέναντι στο περιβάλλον. Επιπλέον, αναλύονται τρεις προτάσεις με θεματικό άξονα- προβληματισμό την ηχορύπανση στο κέντρο της Αθήνας, ως χαρακτηριστικό παράδειγμα. Αναλύεται η σκοπιμότητα, το σενάριο χρήσης και τα υλικά κατασκευής του καθενός. 8.2 Προδιαγραφές Σε αυτό το στάδιο, αναφέρονται οι προδιαγραφές που προκύπτει ότι πρέπει να πληρεί ένα έκθεμα που αφορά την ευαισθητοποίηση του κοινού στην Αθήνα. Αυτές, θα αποτελέσουν αντικείμενο στοχευμένης δόμησης πιθανών concepts, καθώς και μέσο αξιολόγησης για την επιλογή του τελικού installation. Συγκεκριμένα, το έκθεμα πρέπει: 1. να αλληλοεπιδρά με τον θεατή σε δημόσιο χώρο 2. να καθοδηγεί τη πορεία- ροή σε δημόσιο χώρου 3. να ξεχωρίζει από το περιβάλλον 4. να αναδεικνύει τον σκοπό του μέσα από σχεδιαστικά στοιχεία 45

46 5. να τονίζει το δίπολο θόρυβος-φασαρία και εμφανές-κρυφό 6. να μην επιβαρύνει το περιβάλλον 7. να μεταφέρεται 8. να χρησιμοποιείται από 1 και παραπάνω άτομα 9. να προσκαλεί 10. να ευαισθητοποιεί για καλλιτεχνικά αλλά και ενημερωτικά θέματα 11. να επεξηγεί το νόημα του στον παρατηρητή. 12. να δημιουργεί συνολική αισθητηριακή εμπειρία 8.3 Concepts 1 ο Concept: Pause Συνειρμικά οι άνθρωποι τείνουν να συνδυάζουν την έλλειψη ηχορύπανσης- έντονων ηχων και την ύπαρξη ησυχίας με την φύση. Δεύτερο στη λίστα των ανθρώπων με κριτήρια που συνδυάζουν το χώρο με την ησυχία είναι κάποιος κενός χώρος- δωμάτιο που δεν υπάρχουν άλλοι άνθρωποι ή είναι ελάχιστοι. Installation Πάνω σε αυτή τη σκέψη διαμορφώνεται ένα installation το οποίο θα είναι ένα ηχομονωτικό δωμάτιο με σκοπό να δημιουργήσει ένα pause στο βόμβο που δημιουργούν οι άνθρωποι εντός και εκτός του σταθμού. Αυτό το διάλειμμα έχει ως στόχο να τονίσει τη διαφορά του δίπολου σιγή-φασαρία. Θα τοποθετηθεί κοντά σε έξοδο του μετρό της στάσης του Συντάγματος, διότι αποτελεί έναν από τους πιο πολυσύχναστους-κεντρικούς σταθμούς του μετρό που συνεπάγεται πλήθος 46

47 κόσμου που περνάει καθημερινά, δημιουργώντας αυξημένα επίπεδα ηχορύπανσης. Εικόνα 22 Χώρος τοποθέτησης 1 ου concept Επιπρόσθετα, τίθεται σημαντικό να βρίσκεται στο συγκεκριμένο σημείο για μια ημέρα και συγκεκριμένα Κυριακή ώστε να μην παρεμποδιστεί η ροή του κόσμου προς σημαντικές εργασίες. Το booth θα αποτελείται από 6 πλευρές με μορφή ορθογωνίου παραλληλόγραμμου, διαθέτοντας κοινή πόρτα εισόδου- εξόδου με ενδείξεις, 3-4 άτομα. Όψεις 3D μοντέλου και ανοιχτή πόρτα Εντός του booth θα υπάρχουν 2 ηχεία τα οποία θα παίζουν ήχους φύσης (Lawson, 2013). Η διαφάνεια έρχεται να τονίσει το ότι ο χρήστης συνεχίζει να βρίσκεται στην πλατεία που έρχεται σε αντίθεση με τον ήχο που τον παραπέμπει σε ένα φυσικό-ήσυχο περιβάλλον. 47

48 Η επίσκεψη- διάβαση των ανθρώπων από το installation θα διαρκεί μια μικρή χρονική διάρκεια π.χ. 30 δευτερόλεπτα καθώς είναι επιθυμητό να αποτελεί ερέθισμα-trigger ώστε να αναρωτηθεί το κοινό τον σκοπό του. Για μια ολοκληρωμένη εμπειρία θα υπάρχουν άνθρωποι που θα ενημερώνουν για το στόχο του διαδραστικού εκθέματος, το πρόβλημα της ηχορύπανσης και είτε από αυτούς είτε αυτόνομα, ο χρήστης, μπορεί να παραλάβει ένα αναμνηστικό φυλλάδιο. Το φυλλάδιο θα είναι ένα τρίπτυχο με μια ενημερωτική πλευρά για το πρόβλημα της ηχορύπανσης και μια χρηστική πλευρά που θα απεικονίζει ένα χάρτη. Εξώφυλλο φυλλαδίου 48

49 Εσωτερικό φυλλαδίου Στον χάρτη θα παρουσιάζονται 3 ενδεικτικές διαδρομές Σύνταγμα- Μοναστηράκι. Επιλέχθηκαν διότι αποτελούν πολυσύχναστες τοποθεσίες και διαθέτουν σταθμούς μετρό. Θα παρουσιάζονται 3 χρωματισμένες με κόκκινο, μπλε και μωβ (βλ. Εικόνα: Παλέτα χαρτών θορύβου) από τις πιθανές διαδρομές που μπορεί να διανύσει ένας πεζός με μια χρωματική κλίμακα ανάλογα με την ηχορύπανση την οποία διαθέτουν κατά προσέγγιση από μετρήσεις της γράφουσας. Το μπλε αντιστοιχεί σε ήχους άνω των 75 db, το μωβ σε ήχους κοντά στα db και το κόκκινο 60-64dB. Βέβαια, πρέπει να αναφερθεί ότι λόγω της κεντρικότητας του σημείου, τα επίπεδα θορύβου εναλλάσσονται και διαφέρουν ανάλογα με την εποχή, της ημέρες, των δράσεων που λαμβάνουν χώρα εκεί ή σε κοντινή απόσταση. Σενάριο Ο επισκέπτης βρίσκεται μπροστά σε ένα decision making μεταξύ απλή διάβασης από την πλατεία Συντάγματος ή να κάνει μια παράκαμψη περνώντας από το booth που βλέπει για 1η φορά. Στη περίπτωση που επιλέξει να κάνει ένα διάλειμμα από την πορεία του, με την είσοδο του, ο άνθρωπος αντιλαμβάνεται ότι βρίσκεται σε ένα διαφανές κουτί-booth. Ενώ βρίσκεται στην θορυβώδη πλατεία Συντάγματος και αντιλαμβάνεται με την όραση του τον κόσμο, ακούει έναν ήχους δάσους σε αυτά τα λίγα δευτερόλεπτα που διαρκεί η διάβαση του από το ήσυχο booth και ξαναβγαίνει στο θόρυβο της πόλης. Εκεί υπάρχει η δυνατότητα να ενημερωθεί επί τόπου από εθελοντές για τον σκοπό του installation, αλλιώς απλά παίρνει ως αναμνηστικό της εμπειρίας του ένα φυλλάδιο. Αυτό το φυλλάδιο θα έχει και ένα χρηστικό πέραν τον 49

50 ενημερωτικό ρόλο απέναντι στην ηχορύπανση, του δίνει 3 εναλλακτικούς δρόμους ώστε να φτάσει στο Μοναστηράκι. Επιλογή υλικών Μέσα από βιβλιογραφική έρευνα βρέθηκαν διάφορα υλικά που έχουν ως βασικό χαρακτηριστικό να απομονώνουν τον ήχο. Ο συντελεστής ηχοαπορρόφησης, ο οποίος προσδιορίζεται με βάση ακουστικές δοκιμές που διενεργούνται για κάθε οικοδομικό υλικό έχει ως μέγιστη τιμή συντελεστή ίση με 2, δηλαδή ηχοαπορρόφηση σε ποσοστό 100%. Ειδικότερα: Στερεά υλικά, που περιέχουν κοκκοποιημένο ή αιωρούμενο ορυκτό μαλλί και βερμικουλίτη, περλίτη ή ελαφρόπετρα. Αυτά τα υλικά έχουν έναν μέσο συντελεστή απορρόφησης του ήχου 0,5 και μια σχετικά υψηλή πυκνότητα όγκου περίπου 400 kg / m3 Ημι-άκαμπτα υλικά, συνήθως πλάκες από ορυκτό ή υαλοβάμβακα. Σε αυτή την κατηγορία εντάσσονται και υλικά με κυτταρική δομή, όπως αφρό πολυουρεθάνης κ.λπ. Μαλακά υλικά σε μορφή πλακών που δεν πιέζονται, όπως τα πιλήματα, τα υαλοβάμβακα και τα ορυκτά μαλλιά. Έχουν υψηλό συντελεστή απορρόφησης - 0,7-0,95 με πυκνότητα (χωρίς τροποποιήσεις) στην περιοχή των 70 kg / m3. Συχνά, χρησιμοποιείται κάποιος συνδυασμός όπως: η πολυστρωματική μέθοδος από διάφορα ηχομονωτικά υλικά, εναλλασσόμενα μαλακά και σκληρά είδη για μέγιστη καταστολή όλων των τύπων θορύβου και ακολουθώντας τους κανόνες στεγανότητας. η μέθοδος πυκνών- μαζικών τοίχων, για παράδειγμα από μπλοκ αφρού παρέχοντας μέγιστη στεγανότητα. η χρήση προκατασκευασμένων ηχομονωτικά πάνελ από υλικά διαφορετικής πυκνότητας και δομής, σχεδιασμένα για ευρύ φάσμα συχνοτήτων ηχητικών κυμάτων. Λόγω της ημιδιάφανης μορφής που είναι επιθυμητό να παρουσιαστεί το συγκεκριμένο installation, επιλέχθηκε ένα ηχομονωτικό υλικό που καλύπτει αυτή τη συνθήκη. Συγκεκριμένα γίνεται αναφορά σε διάφανα πάνελ- ηχοπετάσματα. Τέτοιας μορφής υλικά χρησιμοποιούνται ήδη σε ανοικτούς-δημόσιους χώρους όπως οι αυτοκινητόδρομοι. Τα ηχοπετάσµατα ορίζονται ως διαμήκεις κατασκευές παραπλεύρως δρόμων, σε µία ή και στις δύο πλευρές τους, µε σκοπό την ελάττωση του επιπέδου του θορύβου που παράγεται από την κυκλοφορία. Η εφαρμογή ηχοπετασµάτων σε µία οδό είναι µία απόφαση που λαμβάνεται κατά βούληση, αφού δεν υπάρχουν, πέρα από γενικές κατευθύνσεις, συγκεκριμένες αριθμητικές υποδείξεις ή νομοθετική θέσπιση ανά τον κόσμο κανονισμούς και προδιαγραφές. Ως προς τον τρόπο µείωσης του θορύβου, τα ηχοπετάσµατα διακρίνονται στις παρακάτω κατηγορίες: Ηχοπετάσµατα ανάκλασης, μειώνουν το επίπεδο του θορύβου, μέσω της ανάκλασης που παράγεται από την πλευρά της οδού. Ηχοπετάσµατα απορρόφησης Ηχοπετάσµατα διασποράς ήχου, λαμβάνουν διατάξεις με γωνιώδη μορφή και διασπείρουν τον ήχο σε διάφορες κατευθύνσεις. Πιο συνήθη παραδείγματα αυτού του είδους είναι τα κεκλιµένα προς τα έξω, τα οποία στέλνουν τον ήχο προς τα πάνω. Ηχοπετάσµατα ειδικής διαμόρφωσης κορυφής χαρακτηρίζονται από ειδική διαμόρφωση στην κορυφή τους, όπως οριζόντια στοιχεία ή πρόσθετες όψεις. 50

51 Ως γενικοί παράγοντες αναφέρονται τα εξής: Όσο πιο κοντά στην οριογραµµή του οδοστρώματος, δηλαδή στην πηγή του ήχου, βρίσκεται ένα ηχοπέτασµα, τόσο πιο αποτελεσματικά λειτουργεί. Όσο πιο ψηλό είναι ένα ηχοπέτασμα, σύνηθες ύψος 2m, τόσο επιτυγχάνεται μείωση θορύβου σε υψηλότερα επίπεδα. Η διαφανής μορφή εξασφαλίζεται από υλικά που αποτελούνται από γυαλί, ακρυλικά ή πολυκαρβονικά υλικά, τα διαφανή ηχοπετάσµατα χαρακτηρίζονται ιδανικά για περιπτώσεις που απαιτείται η διατήρηση του χαρακτήρα του περιβάλλοντος, λόγω της οπτικής τους ουδετερότητας, ενώ δεν προκαλούν αίσθημα περιορισμού στον οδηγό και επιτρέπουν τη διέλευση του φωτός. Ενδείκνυνται για γέφυρες. Στην περίπτωση του εν λόγω concept, διατηρώντας τις προαναφερθείσες ιδιότητες αυτών πάνελ, θα χρησιμοποιηθούν ηχοπετάσματα διασποράς ήχου σε μια κλειστή μορφή ορθογωνίου παραλληλογράμμου. Τα ξεχωριστά κομμάτια θα ενωθούν με διαφανή κόλλα που συγκολλάει πολυκαρβονικά φύλλα από άκρη σε άκρη. Εικόνα 23 Ηχοπετάσματα (Homeblebee.com, 2019) Μετρήσεις χάρτη Για τον ενδεικτικό χάρτη θορύβου για μια συνηθισμένη διαδρομή Σύνταγμα- Μοναστηράκι, με συγκεκριμένα σημεία εκκίνησης- τερματισμού, πραγματοποιήθηκαν κάποιες μετρήσεις το Σάββατο 28/09/2019 από τις 10:44 πμ έως τις 11:36 πμ. Το ντεσιμπελόμετρο είναι ένα αναλογικό μοντέλο RadioShack (SPL Meter) με ρύθμιση C για την αντίληψη των ήχων και με απόκριση Slow δηλαδή αποτέλεσμα σε 1sec. Όλες οι μετρήσεις ξεκίνησαν με το ντεσιμπελόμετρο ρυθμισμένο στα 70dΒ. Σημείο εκκίνησης τέθηκε το άγαλμα: Ερμού & Βουλής, 2000, του Κυριάκου Ρόκου. 51

52 Εικόνα 24 Σημείο εκκίνησης Σημείο τερματισμού τέθηκε το σημείο σύγκλισης των οδών Αιόλου και Ερμού. Εικόνα 25 Σημείο τερματισμού Πραγματοποιήθηκαν τρεις διαφορετικές διαδρομές ώστε να διαπιστωθεί ποια είναι λιγότερο θορυβώδης. 1 η Διαδρομή Η 1η ξεκινάει από το προκαθορισμένο σημείο εκκίνησης και συνεχίζει ευθεία κατεβαίνοντας την Ερμού. Στη διαδρομή, οι μετρήσεις παρουσίασαν διάφορες αυξομειώσεις λόγω μουσικών του δρόμου, έντονων συζητήσεων των περαστικών, μουσική μαγαζιών και δομικών εργασιών σε κτίρια και δρόμους. Ως μικρότερη τιμή εμφανίστηκε 68db και ως μεγαλύτερη το 86db. 52

53 Εικόνα 26 Ντεσιμπελόμετρο 2 η Διαδρομή Η 2η διαδρομή ορίστηκε στρίβοντας δεξιά από το σημείο εκκίνησης, στην οδό Βουλής. Στη συνέχεια, πραγματοποιήθηκε αριστερή στροφή στο 1ο στενό στην οδό Λέκκα με περίπου 70db. Η πορεία συνεχίζει κατηφορίζοντας προς το Μοναστηράκι από την οδό Περικλέους και έπειτα στην οδό Αθηναΐδος.Οι μετρήσεις αυτής της διαδρομής κυμαίνονται σε min λιγότερο από 70db (περίπου 66dB)- max άνω των 76dB (περίπου 80dB). 53

54 3 η Διαδρομή H 3η διαδρομή, ξεκινάει στρίβοντας αριστερά στο σημείο εκκίνησης στην άλλη πλευρά της οδού Βουλής. Έπειτα, στην πρώτη έξοδο πραγματοποιείται στροφή στα δεξιά στην οδό Μητροπόλεως, κατηφορίζοντας μέχρι το τερματικό σημείο-μοναστηράκι. Οι μετρήσεις δείχνουν ως min 54

55 68dB και ως max τιμή άνω των 76dB (περίπου 80db). Συμπεράσματα Σύμφωνα με τις μετρήσεις, η 1η διαδρομή διαθέτει την πιο υψηλή τιμή db οπότε χαρακτηρίζεται η πιο θορυβώδης. Ανάμεσα στη 2η και την 3η διαδρομή, δεν υπάρχει μεγάλη διαφορά, μόνο στη μικρότερη τιμή που έχει διαφορά 2-3dB. Συνεπώς, αποκλειστικά με την min τιμή καθίσταται λιγότερο θορυβώδης η 2η διαδρομή και ενδιάμεση η 3η. 2 ο concept: 30 secs nature Ο τηλεφωνικό θάλαμος αποτελούσε ένα μέσο επικοινωνίας μεταξύ δύο συνομιλητών. Έδινε τη δυνατότητα να απομονώσει για λίγο το άτομο που διεκπεραίωνε την κλήση ή έστω να δώσει όλη του την προσοχή στο να κάνει το τηλεφώνημα. Η επιτυχία διατήρησης της προσοχής επέρχεται λόγω του θαλάμου όπου μείωνε τους εξωτερικούς ήχους και περιόριζε το οπτικό πεδίο του χρήστη. Θέλοντας ένα άτομο να επικεντρωθεί και να επικοινωνήσει για μικρό χρονικό διάστημα με την φύση, δημιουργήθηκε το παρακάτω installation που δημιουργεί 3 δωμάτια με δυνατότητα οπτικής επαφής με το περιβάλλον για να υπογραμμίσει την ηχορύπανση ενός κεντρικού σταθμού σε αντίθεση με την ηρεμία της φύσης. Installation Το installation θα απαρτίζεται από 1 banner και ένα installation που θα τοποθετηθούν εντός του σταθμού μετρό του Συντάγματος. Όλα τα στοιχεία που θα απαρτίζουν το έκθεμα θα έχουν κοινή,γραφιστικά, σχεδιαστική γραμμή με σημάνσεις που εξηγούν αλλά και προκαλούν τον περαστικό να αλληλεπιδράσει. Χωρίζεται σε 2 κομμάτια: 1. το ενημερωτικό κομμάτι, που παρουσιάζονται δεδομένα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής σε σχέση με τις επιπτώσεις της ηχορύπανσης στην υγεία, σε μορφή infographic. Επιπλέον αναφέρονται και στοιχεία που εξηγούν τη σημαντικότητα των φυσικών ήχων και της ηρεμίας στη καθημερινότητα και ωθούν το κοινό στο διαδραστικό κομμάτι του εκθέματος 55

56 Μορφή banner με ενημερωτικά στοιχεία 2. το διαδραστικό κομμάτι θα είναι ένας μετακινούμενος τοίχος που θα περιέχει 3 εσοχέςδωμάτια, με 4 πλευρές κλειστές (δεξιά, αριστερά και ημικύκλιο ταβάνι) και 2 ανοιχτές (είσοδο και πάτωμα). Ο τοίχος θα μετακινείται εύκολα και θα στέκεται αυτόνομα. Το κάθε δωμάτιο θα έχει χωρητικότητα ενός ανθρώπου και θα υπάρχουν 3 ηχεία περιμετρικά του ημικυκλίου του ταβανιού. Τα ηχεία θα παίζουν συγκεκριμένους ήχους φύσης (Lawson, 2013), προσκαλώντας τον επισκέπτη να ακούσει τους χαλαρωτικούς ήχους παρόλο που βλέπει (λόγω της ανοιχτής πλευράς) του γρήγορους ρυθμούς της πόλης μπροστά του. Πρόοψη του 3D μοντέλου 56

57 Πλάγια όψη 3D μοντέλου Πλάγια όψη του εσωτερικού- εμφανή τα ηχεία και η κατασκευή των καμάρων Η ένταση του ήχου των ηχείων θα προσαρμόζεται με ανθρώπινη παρέμβαση καθώς τα επίπεδα θορύβου εντός του σταθμού εναλλάσσονται συνεχώς. Στόχος του installation είναι να ενημερώσει τον κόσμο με τα λεκτικά στοιχεία του και να τονίσει την αντίθεση της ηρεμίας της φύσης και των ήχων της σε σχέση με τον θόρυβο των αστικών κέντρων που βασικό κομμάτι τους αποτελούν οι σταθμοί και τα ΜΜΜ. Ενδεικτικά το έκθεμα θα μπορούσε να τοποθετηθεί σε ειδικό χώρο που εκτίθενται διάφορα διαφημιστικά και καλλιτεχνικά δρώμενα εντός του σταθμού. 57

58 Εικόνα 27 Χώρο τοποθέτησης 2ου concept Χρονικά, θα μπορούσε να είναι προσβάσιμο για μια εβδομάδα Απριλίου του 2020 στον σταθμό μετρό του Συντάγματος στα πλαίσια της παγκόσμιας ημέρας θορύβου, Κυριακή 26 Απριλίου Κρίνεται απαραίτητη η παρουσία ατόμων για το στήσιμο αλλά και ρύθμιση των τεχνικών στοιχείων κατά τη διάρκεια λειτουργίας του εκθέματος. Επιλογή υλικού Για το banner θα χρησιμοποιηθεί καμβάς (canvas banner) από πολυεστερικό ύφασμα λευκού χρώματος διαθέτοντας την ιδιότητα της μειωμένης αντανάκλασης, ειδικά στον κλειστόεσωτερικό χώρο του μετρό που θα τοποθετηθεί. Για το installation αποτελείται από 3 χαρτοκιβώτιο 2m όπου θα κοπούν κατάλληλα, ώστε να δημιουργηθεί σε κάθε ένα μια καμάρα στο πάνω μέρος και ένα άνοιγμα στη μια πλευρά ως είσοδος. Επιλέχθηκε αυτό το υλικό διότι: είναι εύκαμπτο και μπορεί να προσαρμοστεί στη μορφή που επιδιώκεται να λάβει, μπορεί να πάρει διάφορα σχήματα χρησιμοποιώντας εύκολα εργαλεία όπως ψαλίδι και κόλλα, υπάρχει η δυνατότητα να λάβει το απαιτούμενο ύψος, είναι εύκολα μεταφέρσιμο, το κόστος κατασκευής είναι σχετικά μικρό. Λόγω της τοποθέτησης σε εσωτερικό χώρο, επιτρέπει την επιλογή ενός τέτοιου υλικού που δεν είναι ανθεκτικό στις δυσμενείς συνθήκες. Αυτό το υλικό χρησιμοποιείται ευρέως για diy κατασκευές photobooths αλλά και εκθέματα τέχνης. 58

59 Σενάριο Ο άνθρωπος αντιλαμβάνεται στο οπτικό του πεδίο τα banner του εκθέματος και πλησιάζει προς το μέρος του. Διαβάζει- σκανάρει τα στοιχεία του Infographic και προχωράει στο να δοκιμάσει το 30secs minute nature. Επιλέγει ένα θάλαμο και μπαίνει, εκεί ακούει επαναλαμβανόμενο φυσικό ήχο και ξαναβγαίνει στο βόμβο του σταθμού αντιλαμβανόμενος τη διαφορά ησυχίας- φασαρίας. 3 ο concept: Buy some noise Οι τάσεις στην κοινωνική έρευνα, χρησιμοποιούν έντονα οπτικά μέσα ακόμα και σε επιστημονικά πεδία με σκοπό την ενεργοποίηση περισσότερων αισθήσεων και ενίσχυσης της εμπειρίας (η αποκαλούμενη αισθητηριακή στροφή). Η εστίαση στη μνήμη αλλά και στη φαντασία βοηθάει την έρευνα (Hogan, 2012). Στα πλαίσια των παραπάνω σκέψεων προέκυψε η δημιουργία ενός installation με μορφή αυτόματου πωλητή. Οι αυτόματοι πωλητές έκαναν την εμφάνιση τους το 1888 πουλώντας τσίχλες αλλά χρησιμοποιούνται ευρέως μέχρι σήμερα. Πρόσφατη χρήση του αυτόματου πωλητή ως μέσο εντοπίζεται : σε προϊόντα όπως το Θες γάλα και σε προωθητικές καμπάνιες. Εικόνα 25 Αυτόματος πωλητής «Θες γάλα;» 59

60 Επιπλέον, το Oakland Museum of California φιλοξένησε έναν αυτόματο πωλητή για την ενημέρωση και διάδραση με τους πολίτες στο κομμάτι των Φυσικών Επιστημών. Εμπνευσμένο από τις μηχανές Art-o-Mat, ένα δημιουργικό πρόγραμμα που επαναπροσδιορίζει παλιά μηχανήματα αυτόματης πώλησης τσιγάρων για να πουλήσει έργα τοπικών καλλιτεχνών, συνεργάστηκε με επιστήμονες για να αναπτύξει φιλικά και συμπαγή kit ως προϊόντα του αυτόματου πωλητή, για να επικοινωνήσει τη επιστήμη στους πολίτες. Κάθε kit έμοιαζε με κάποιο βρώσιμο προϊόν: καραμέλες, τσιπς και noodles. Στην περίπτωση της παρούσας διπλωματικής, θα χρησιμοποιηθεί ο αυτόματος πωλητής ως μέσο ευαισθητοποίησης, ενημέρωσης αλλά και έρευνας πάνω στο ζήτημα της ηχορύπανσης. Installation Αρχικά, θα Εικόνα 26 Smart campaign, Vending machines. (2014). Retrieved from χρησιμοποιηθεί ένα πραγματικό μηχάνημα με κάποιες επεμβάσεις για να επιτελέσει τον νέο του σκοπό. Σαν τοποθεσία επιλέγεται ο σταθμός του Συντάγματος (εσωτερικά του σταθμού) καθώς είναι πολυσύχναστος και από τους πιο κεντρικούς, συνεπώς το ποσοτικό δείγμα θα είναι επαρκές όπως και η προβολή της δράσης για την ευαισθητοποίηση. Συγκεκριμένα, θα είναι μονόχρωμο και θα επενδυθεί με αυτοκόλλητο στην πρόσοψη με τη φράση: Ποιος είναι ο πιο ενοχλητικός θόρυβος στο ηχοτοπίο της Αθήνας?. Ο χρήστης θα βλέπει από το διαφανές τζάμι του μηχανήματος κάποιες επιλογέςαποτελέσματα από το διαδικτυακό ερωτηματολόγιο που εκπονήθηκε κατά τη διπλωματική. Οι 4 υψηλότερης βαθμολογίας ηχορυπαντικές πηγές θα αποτελούν τα προϊόντα του αυτόματου πωλητή. Όλα θα έχουν το ίδιο ασημί χρώμα στην πρόσοψη και μορφή αναψυκτικού, ώστε να μην επηρεαστεί από παράπλευρα κριτήρια (χρώμα, είδος αναψυκτικού κλπ) στην επιλογή του. Κάθε ένα θα αναγράφει με εμφανή γράμματα το τι είναι π.χ. ΜΜΜ. Στην πίσω όψη θα υπάρχει κείμενο-αντίστοιχο με συστατικά, θρεπτικά στοιχεία κλπ- που θα έχει: τα db που εκπέμπει μέσο όρο αυτή η πηγή και το συγκεκριμένο χρώμα ανάλογα με τη χρωματική κλίμακα των χαρτών θορύβου και ένα κείμενο που ενημερώνει για την ηχορύπανση και ένα site που θα παραπέμπει τον χρήστη να μάθει περισσότερα. Η απόκτηση του προϊόντος θα γίνεται χωρίς τη χρήση κερμάτων. Ο χρήστης βλέπει τα προϊόντα και επιλέγει τον αντίστοιχο αριθμό σε αριθμημένο πάνελ με κουμπιά. Η διαδικασία ολοκληρώνεται με την απόκτηση του προϊόντος μέσα από ειδική εσοχή της πρόσοψης τους αυτόματου πωλητή. Σχεδίαση 60

61 Αυτόματος πωλητής Χαρακτηριστικές όψεις του 3D μοντέλου Ετικέτες προϊόντων Με βάση την εικόνα ερωτηματολογίου που εκπονήθηκε κατά τη διπλωματική εργασία, οι 4 πηγές θορύβου που αναγνωρίζονται και ενοχλούν το δείγμα που απάντησε το ερωτηματολόγιο (βλ. Εικόνα: Αντίληψη πηγής θορύβων) είναι με ιεραρχία: 1. Αμάξια-Μηχανές κατά 47,1%, 2. Οικοδομικές εργασίες κατά 20,8%, 3. Ανθρώπινες συζητήσεις, καυγάδες, φωνές κατά 16,7% και 4. Μέσα μαζικής μεταφοράς κατά 12,5%. Διατηρώντας αυτές τις 4 κατηγορίες και συνδυαστικά με δεδομένα από έρευνες ( Dangers of noise pollution, 2012) (Gershon, 2006) δημιουργήθηκαν οι παρακάτω 4 ετικέτες. Διαθέτουν την ονομασία γνωστού αναψυκτικού καθώς θα τοποθετηθούν και σε αντίστοιχα αναγνωρίσιμο γυάλινο μπουκάλι. Όπως ο Andy Warhol στο έργο του Campell s Soup Cans (ΜoMa Learning), χρησιμοποιείται ένα εμπορικό-ποπ προϊόν, ώστε να θέσει ένα σχόλιο σχετικά με την καταναλωτική συμπεριφορά και τη μαζική παραγωγή. Αντίστοιχα, χρησιμοποιήθηκε η επανάληψη των μορφών (ίδιο μπουκάλι, χρώμα στην πρόσοψή της ετικέτας, είδος αναψυκτικού) με σκοπό να προκληθεί διάλογος πάνω στο φαινόμενο της ηχορύπανσης. 61

62 Αναλυτικότερα, για τη χρωματική διαφοροποίηση (βλ. Εικόνα: Παλέτα χαρτών θορύβου) χρησιμοποιήθηκε η κλίμακα των χαρτών θορύβου από το Υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργεια ( Ενέργειας Υ.Π., 2015). Στις περιπτώσεις: 1.Αμάξια- Μηχανές (Vehicle), 2. Οικοδομικές εργασίες (Construction) και 3. Μέσα μεταφοράς (Metro) χρησιμοποιείται το μπλε χρώμα καθώς σύμφωνα με τα στοιχεία από τις προαναφερθείσες πηγές ξεπερνούν τα 75db (Dangers of noise pollution, 2012) (Gershon, 2006). Η κατηγορία των ανθρώπινων συζητήσεων και καυγάδων (Talking) αποδόθηκε με μια απόχρωση ματζέντα λόγω της κατηγορίας db που ανήκει. Επιλογή υλικών Θα επαναχρησιμοποιηθεί ένας αυτόματος πωλητής καθώς δεν ανακυκλώνονται. Συνήθως έχουν τέσσερις πρώτες ύλες: γαλβανισμένο ατσάλι, Lexan (πολυανθρακικό) ή απλό πλαστικές, ακρυλικές επικαλύψεις σκόνης και μόνωση με αφρό πολυουρεθάνης. Σενάριο 62

63 Ο χρήστης βλέπει τον αυτόματο πωλητή και λόγω της κοινά αποδεκτής του μορφής το πλησιάζει για να δει τα προϊόντα. Πλησιάζει και διαβάζει την φράση- ερώτηση στην πρόσοψη του μηχανήματος. Έπειτα διαβάζει τις οδηγίες και επιλέγει έναν αριθμό που αντιστοιχεί στο προϊόν που θεωρεί πιο ενοχλητικό στο αστικό περιβάλλον της Αθήνας. Οι επιλογές καταγράφονται και μπορούν να αποτελέσουν δείγμα για τα στοιχεία που θεωρεί το κοινό, υπαίτια για την ηχορύπανση της Αθήνας. Αυτά τα στοιχεία μπορούν να συγκριθούν με εκείνα του ερωτηματολογίου και να δημιουργηθεί ένα αξιόλογο συμπέρασμα που το Υπουργείο Περιβάλλοντος ή άλλοι αρμόδιοι οργανισμοί να εστιάζουν στην εξυγίανση του. Αξιολόγηση Εισαγωγή Σε αυτό το κεφάλαιο εμφανίζεται η σύνοψη των αποτελεσμάτων. Παρουσιάζεται ένας τρόπος βαθμολόγησης και αξιολόγησης σύμφωνα με την προηγούμενη έρευνα και ένα ηλεκτρονικό ερωτηματολόγιο. Πίνακας Μετά από αξιολόγηση προέκυψαν τα παρακάτω αποτελέσματα με ηλεκτρονικό ερωτηματολόγιο δείγματος 25 χρηστών και με κριτήρια της γραφούσας. Στον πίνακα εμφανίζονται τα αποτελέσματα ικανοποίησης των concepts με βάση τις προδιαγραφές. Με την ένδειξη ΝΑΙ: 1 βαθμός,περιπου: 0,5 βαθμός, ΌΧΙ:0 βαθμό και ΔΕ (Δεν Ερωτήθηκαν): 0 βαθμό. Προστίθεται +2 μονάδες σε όλα λόγω της 1ης προδιαγραφής και 3ης προδιαγραφής που ψήφισε το κοινό ( βλ. Εικόνα: Αποτελέσματα 3ου Concept - Buy some noise,εικόνα: Αποτελέσματα 2ου Concept - 30secs nature, Εικόνα: Αποτελέσματα 1ου Concept - Pause) Προδιαγραφές Concept 1 Concept 2 Concept 3 Ερωτηματολόγιο Αλληλεπίδραση με το θεατή σε δημόσιο χώρο Καθοδήγηση πορείας σε δημόσιο χώρο Διαφοροποίηση από το περιβάλλον Ανάδειξη σκοπου μέσω σχεδιαστικών στοιχείων Έμφαση σε δίπολο θόρυβος-φασαρία και εμφανές-κρυφό ΝΑΙ ΝΑΙ ΝΑΙ ΝΑΙ ΝΑΙ ΠΕΡΙΠΟΥ ΝΑΙ ΔΕ ΠΕΡΙΠΟΥ ΝΑΙ ΝΑΙ ΝΑΙ ΝΑΙ ΝΑΙ ΝΑΙ ΔΕ ΝΑΙ ΝΑΙ ΟΧΙ ΔΕ Μη επιβάρυνση του περιβάλλοντος ΠΕΡΙΠΟΥ ΝΑΙ ΠΕΡΙΠΟΥ ΔΕ 63

64 Χρήση πάνω από 1 άτομο ΝΑΙ ΠΕΡΙΠΟΥ ΝΑΙ ΔΕ Αίσθηση πρόσκλησης ΝΑΙ ΝΑΙ ΝΑΙ ΔΕ Ευαισθητοποίηση καλλιτεχνικών και ενημερωτικών θεμάτων Επεξήγηση νοήματος στον παρατηρητή Ολοκληρωμένη αισθητηριακή εμπειρία ΝΑΙ ΝΑΙ ΝΑΙ ΔΕ ΝΑΙ ΝΑΙ ΝΑΙ ΔΕ ΝΑΙ ΝΑΙ ΝΑΙ ΝΑΙ (το 1ο με 55%) Συνολική βαθμολογία : Concept 1: 13/14 Concept 2: 12/14 Concept 3: 11,5/14 Σύμφωνα με την συνολική βαθμολογία το concept που υπερίσχυσε είναι το 1ο- Pause. Το αποτέλεσμα ήταν φανερό και από το ερωτηματολόγιο, καθώς το κοινό θεώρησε πως το 1ο installation αποδίδει καλύτερα μια ολοκληρωμένη αισθητηριακή εμπειρία, βασική επιδίωξη και της παρούσας διπλωματικής. 3D αναπαράσταση Pause installation με ανθρώπινες μορφές Συμπεράσματα Μέσα από την αξιολόγηση και βαθμολογική σύγκριση, επιλέχθηκε ως τελική πρόταση το πρώτο τεχνούργημα με όνομα Pause. 64

65 Συμπεράσματα Εισαγωγή Στο τελευταίο κεφάλαιο, γίνεται μια σύνοψη των αποτελεσμάτων της διπλωματικής. Πλαισιώνεται η τελική μορφή του installation μέσα από τα προηγούμενα στάδια έρευνας και αξιολόγηση της πρότασης του αρχικού ερευνητικού και σχεδιαστικού ζητήματος. Σύνοψη Η διπλωματική ολοκληρώθηκε μέσα από διάφορα ενδιάμεσα στάδια που δημιούργησαν ένα πιο συγκεκριμένο γνωστικό κομμάτι με σκοπό την σχεδίαση ενός installation για την ευαισθητοποίηση του κοινού απέναντι στην ηχορύπανση. Αρχικά, έγινε κατανοητή η αναγκαιότητα και η πραγματική φύση του προβλήματος της ηχορύπανσης παγκοσμίως. Διάφοροι κυβερνητικοί μηχανισμοί και οργανισμοί επιζητούν την επίλυση αλλά και οποιασδήποτε μορφής πρόταση για αυτό το φαινόμενο, αναγνωρίζοντας το ως απόρροια της οικολογικής χρήσης παράλληλα με τους ρυθμούς ζωής του ανθρώπου. Η περιβαλλοντική κρίση χαρακτηρίζεται ως άμεσο ζήτημα και ποικίλες δράσεις περιβαλλοντικής πολιτικής προσπαθούν να δημιουργήσουν πιο άμεση οικολογική συνείδηση στην κοινωνία. Εμφανίζεται έντονη η ανάγκη μαζικής ευαισθητοποίησης απέναντι στο περιβάλλον, ειδικότερα όμως ως προς την ηχορύπανση που εντείνει διάφορα προβλήματα υγείας υποβιβάζοντας το βιοτικό επίπεδο των ανθρώπων ειδικά στα αστικά κέντρα. Παρά την προσπάθεια θέσπισης νόμων και ορίων ο θόρυβος αποτελεί μόνιμο πρόβλημα και μη πρακτικά επιλύσιμο πρόβλημα στις πόλεις. Ως χαρακτηριστικό παράδειγμα πόλης, αναφέρεται και ερευνάται η Αθήνα. Πολλοί τρόποι έχουν προσπαθήσει να ευαισθητοποιήσουν τις αστικές κοινότητες απέναντι σε τέτοιου είδους περιβαλλοντικά ζητήματα.η τέχνη αποτελεί, αποδεδειγμένα ικανό μέσο ευαισθητοποίησης σε ένα ευρύ φάσμα τομέων. Ως συμμετοχική μορφή έκφρασης, η τέχνη λαμβάνει οικοκεντρικό χαρακτήρα σε κινήματα όπως το Eco art, ώστε να βοηθήσει σε κάποιο επίπεδο στην εξυγίανση ή στην αφύπνιση απέναντι σε ένα σύγχρονο πρόβλημα. Μέσα από πέντε ενδεικτικά έργα καλλιτεχνών με περιβαλλοντική θεματική αναδεικνύεται η διάθεση αλλά και η πρακτική μορφή της τέχνης ως μέσο κοινωνικού διαλόγου και προβληματισμού. Το μέσο αυτό, συχνά, συνδυαστικά με το έργο οργανισμών ή επιστημόνων εκτίθεται δημόσια ώστε να είναι προσιτό από το κοινό σε γκαλερί, εκθέσεις, μπιενάλε και σε δημόσιους- ανοιχτούς χώρους. Συχνή μορφή, στοχεύοντας στην ανοικτότητα και την ελευθερία επαφής των ανθρώπων με την τέχνη, χρησιμοποιούνται installations. Για αυτό το λόγο επιλέχθηκε η σχεδίασης ενός installation με βασικό παράγοντα σχεδίασης την εμπειρία του χρήστη. Το κοινό δεν μπορεί να προσδιορίστηκε σαφώς, εκτός από συγκεκριμένα πολιτιστικά, εμπειρικά και καλλιτεχνικά κριτήρια που θέτουν μια κοινή βάση προς την κατανόηση του νοήματος του installation. Δημιουργήθηκαν τρία installation με σαφείς προδιαγραφές και διαφορετικές μορφές με άξονα την απόδοση μορφής σε ένα αόρατο πρόβλημα, την ηχορύπανση. Χρησιμοποιήθηκε και αναπτύχθηκαν τα concepts στο δίπολο θόρυβος- φυσικοί ήχοι και ορατό -κρυφό. Η έκθεση 65

66 τους σε δημόσιο χώρο στοχεύει στην αμεσότητα με το κοινό και αποτέλεσε κύρια προδιαγραφή κατά τη σχεδίαση. Μέσα από την αξιολόγηση των προδιαγραφών αλλά και των concepts από ένα ικανό δείγμα ανθρώπων, επιλέχθηκε ως τελική απεικόνιση το 1ο concept : Pause. Η επιλογή του έγινε καθώς φάνηκε και από τους ερωτηθέντες ότι παρουσιάζει μια πιο ολιστική αισθητηριακή εμπειρία, ενεργοποιώντας την όραση και την ακοή, πράγμα επιθυμητό από την αρχή της έρευνας. Μελλοντικά θα μπορούσε το installation να δημιουργηθεί με την υποστήριξη κάποιου οργανισμού και να κατανοηθεί πλήρως η επαφή του με το κοινό. 66

67 Βιβλιογραφία Aasbakken, M. (2011). Evaluating user experiences from interactive art installations. Norwegian University of Science and Technology. Brown, L. (2015). Students create art installations to raise awareness about social issues. Daily Orange Brown, T. (2016). Design Thinking. Design: Critical and Primary Sources. Dangers of noise pollution. (2012). Retrieved from Darke, A. (1995) Art and place: Cardiff Bay, Ecos, 16(1), pp Dunn, P. & Leeson, L. (1993) The art of change in Docklands, in: Bird, J., Curtis, B., Putnam, T., Robertson, G. & Tickne, L. (Eds) Mapping the Futures: local cultures, global change (London, Routledge) Douglas, A. (1993) Art or public art? CC320, February/March, pp European Environmental Agency, Firdaus, G., & Ahmad, A. (2010). Noise Pollution and Human Health: A Case Study of Municipal Corporation of Delhi. Indoor and Built Environment, 19(6), Gershon, R. R. M., Neitzel, R., Barrera, M. A., & Akram, M. (2006). Pilot Survey of Subway and Bus Stop Noise Levels. Journal of Urban Health, 83(5), Gielen Pascal (ed), (2013). Institutional Attitudes. Instituting Art in a Flat World. Amsterdam: Valiz. Gordon Ashworth. (2014). Retrieved from Hall, T. (1995) Public art, urban image, Town and Country Planning, 64(4), pp Hiramatsu, K., Yamamoto, T., Taira, A Survey On Health Effects Due To Aircraft Noise On Residents Living Around Kadena Air Base In The Ryukyus. Journal of Sound and Vibration, vol. 205, no. 4, 1997, pp Hogan, S. (2012). Ways in which photographic and other images are used in research: An introductory overview. International Journal of Art Therapy, 17(2), How to Use an SPL Meter to Calibrate Speaker Levels Audioholics - =2&t=0s 67

68 Jacucci G. et al. (2009) Bodily Explorations in Space: Social Experience of a Multimodal Art Installation. In: Gross T. et al. (eds) Human-Computer Interaction INTERACT INTERACT Lecture Notes in Computer Science, vol Springer, Berlin, Heidelberg Jason Sweeny, TEDTalk. Jobst, J., Boerner, S. (2008). The Enjoyment in Opera An Empirical Study of Visitors Experience in Music Theratre. In: Proc. ICMPC 10, pp Emilia & Ilya Kabakov, Koutsabasis, P., Spyrou, T. & Darzentas, J. (0AD) (2011). Evaluating Usability Evaluation Methods: Criteria, Method and a Case Study. Human-Computer Interaction. Interaction Design and Usability Lecture Notes in Computer Science, Knipschild, P. (1977). V. Medical effects of aircraft noise: Community cardiovascular survey. International Archives of Occupational and Environmental Health, 40(3), Kunsthalle Basel (2019) Lampert, N. (2013). A People's Art History of the United States: 250 Years of Activist Art and Artists Working in Social Justice Movements. New York: New Press. pp ISBN Law, E. L.-C., Roto, V., Hassenzahl, M., Vermeeren, A. P., & Kort, J. (2009). Understanding, scoping and defining user experience. Proceedings of the 27th International Conference on Human Factors in Computing Systems - CHI 09. Lawson, J. (2013). Retrieved September 30, 2019, from Love, B.J. and Cott, N. F. (2006). Feminists Who Changed America, Chicago: University of Illinois Press. Lynch, K. (1960) The image of the city, London: MIT Press. MacDonald,F.G. & Αlsford, S.,(2010). Τhe Museum as Information Utility, στο Parry, R. (ed.), Museums in a Digital Age, Routledge, London New York. Miles, M. (1998) A game of appearance: public art in urban development, complicity or sustainability? in: Hall, T. & Hubbard, P. (Eds) The Entrepreneurial City: geographies of politics, regime and representation, pp (Chichester, John Wiley) MoMA Learning. (n.d.). Retrieved from Passchier-Vermeer, W., & Passchier, W. F. (2000). Noise Exposure and Public Health. Environmental Health Perspectives, 108,

69 Peto, J. (1992) Roles and functions, in: Jones, S. (Ed.) Art in Public: what, why and how, pp (Sunderland, AN Publications). Purcell, R. (2007). Images for change: Community development, community arts and photography. Community Development Journal, 44(1), Phillips, P. (1994) The private is public, Public Art Review, 3, pp Sargent, A. (1996) More than just the sum of its parts: cultural policy and planning in Birmingham, Cultural Policy, 2(2), pp Spaid, S. (2012). Green Acres: Artists Farming Fields, Greenhouses and Abandoned Lots. Cincinnati, OH: Contemporary Arts Center, Richard & Lois Rosenthal Center for Contemporary Art. Stinson, L. (2017). Stereopublic: A Crowdsourced App for Finding the Best Places for Peace and Quiet. Retrieved from Truax, B. (1999). Handbook for Acoustic Ecology. Vancouver, BC: Cambridge Street Publishing, CSR-CDR United Nations Environment Programme, Watson, S. (2007). Museums and their Communities, London, Routledge. World Economic Forum (2016). Αθανασοπούλου, Α., (2002) Σύντοµη Επισκόπηση των Δοµών Πολιτισµού στην Ευρώπη. Στο: Α. Αθανασοπούλου, Ε. Γλύτση και Αικ. Χαµπούρη-Ιωαννίδου, Οι Διαστάσεις των Πολιτιστικών Φαινοµένων: Πολιτιστικό Πλαίσιο. Πάτρα: ΕΑΠ, Κεφ.3. Ενέργειας, Υ. Π. (2015). ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΗΣΗ ΘΟΡΥΒΟΥ ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΚΩΝ ΣΥΓΚΡΟΤΗΜΑΤΩΝ. Retrieved from Ευρωπαϊκή Επιτροπή (2014). Ένα υγιές και βιώσιμο περιβάλλον για τις γενιές του σήμερα και του αύριο. Μαρμαράς Ν. (2010). Εισαγωγή στην Εργονομία. Πολυχρονάτου, Ε. (2007). Έργα τέχνης μεγάλης κλίμακας στον αστικό και φυσικό χώρο: από τη δεκαετία του 60 έως τον 21ο αιώνα. Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών (ΑΣΚΤ) Φλογαΐτη, Ε. (2006). Εκπαίδευση για το Περιβάλλον και την Αειφορία, Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 69

70 70

71 Παράρτημα Εικόνα: Παλέτα χαρτών θορύβου 71