The contribution of Bioclimatic design of open spaces to the urban web. A case study: Environmental design for the surrounding area of TEI Karditsas

Transcript

1 Η Συµβολή του βιοκλιµατικού σχεδιασµού υπαίθριων χώρων στη βελτίωση του ιστού της πόλης. Μελέτη περίπτωσης:περιβαλλοντικός σχεδιασµός του περιβάλλοντα χώρου του ΤΕΙ Καρδίτσας ΜΠΟΥΓΟΥΛΙΑ ΣΤΕΡΓΙΑΝΝΩ Καθηγήτρια Εφαρµογών MSc Τµήµατος ασοπονίας Καρδίτσας, Τέρµα Μαυροµιχάλη Καρδίτσα, Περίληψη Η παρούσα εργασία αφορά στην διαµόρφωση του περιβάλλοντα χώρου Τεχνολογικού Εκπαιδευτικού Ιδρύµατος. Σ αυτήν αναπτύσσονται οι αρχές, οι προϋποθέσεις και οι στόχοι διαµόρφωσης εξωτερικών χώρων Εκπαιδευτικών ιδρυµάτων. Ειδικότερα, η έρευνα αυτή έχει ως αντικείµενο τον σχεδιασµό του περιβάλλοντα χώρου του Τµήµατος ασοπονίας και ιαχείρισης Φυσικού Περιβάλλοντος του ΤΕΙ Καρδίτσας.Οι σηµαντικότερες προτάσεις που βασίζονται στα συµπεράσµατα της έρευνάς µας είναι οι ακόλουθες: Ο σχεδιασµός του περιβάλλοντα χώρου έγινε σύµφωνα µε τις ανάγκες των χρηστών του Εκπαιδευτικού Ιδρύµατος, ο κήπος µε την κατάλληλη χωροθέτηση και σύνθεσή του µε φυτικά είδη της φυσικής φυτοκοινωνίας και της βιοκλιµατικής ζώνης της ευρύτερης περιοχής βελτιώνει σηµαντικά το µικροκλίµα του Εκπαιδευτικού Ιδρύµατος, ο περιβάλλων χώρος σχεδιάστηκε για να λειτουργήσει και ως χώρος περιβαλλοντικής εκπαίδευσης, η παρουσία όλων των τύπων οικοτόπων θα συντελέσει στη διατήρηση της βιοποικιλότητας και την πληρέστερη περιβαλλοντική εκπαίδευση. Προβλέπεται επίσης µελλοντική σύνδεση του περιβάλλοντα χώρου µε το πράσινο της ευρύτερης περιοχής µε στόχο την δηµιουργία δικτύου πρασίνου. Η µεθοδολογία της έρευνας βασίστηκε στον συνυπολογισµό διαφόρων επιµέρους παραγόντων που αφορούν το Τµήµα ασοπονίας και της ευρύτερης περιοχής που βρίσκεται. Οι παράγοντες αυτοί είναι: Οι απαντήσεις των σπουδαστών και των εργαζοµένων στα ερωτηµατολόγια, τα φυσικογεωγραφικά χαρακτηριστικά της ευρύτερης περιοχής, οι αρχές της Αρχιτεκτονικής του τοπίου, οι βιοκλιµατικές παράµετροι, η αισθητική του τοπίου, η µελέτη ανάλογων περιπτώσεων Πανεπιστηµιακών Ιδρυµάτων στο εξωτερικό και την Ελλάδα, οι βιβλιογραφικές αναφορές. Τα αποτελέσµατα της έρευνας δείχνουν ότι η δηµιουργία κήπου στον χώρο του Τεχνολογικού Ιδρύµατος κρίνεται όχι µόνο απαραίτητη αλλά και ευεργετική και απόλυτα επιθυµητή από όλους τους εργαζόµενους και τους σπουδαστές. Λέξεις κλειδιά : περιβαλλοντικός σχεδιασµός, αστικό πράσινο, περιβάλλων χώρος Εκπαιδευτικού Ιδρύµατος The contribution of Bioclimatic design of open spaces to the urban web. A case study: Environmental design for the surrounding area of TEI Karditsas Abstract BUGULIA STERGIANNO Lecturer MSc in the Department of Forestry, Terma Mauromichali Karditsa, bugulia@teilar.gr The present thesis concerns the layout of the area surrounding the Technological Educational Institute. In it we present the principles, the prerequisites and the objectives of the layout of the areas surrounding Educational Institutes. More specifically, the subject of this research is the way the area surrounding the Department of Forestry and Environmental Management of the Technological Educational Institute of Karditsa can be laid out. The most important suggestions based on the conclusions of our research are the following: The surrounding area was laid out in accordance with the needs of those who use the Educational Institute,the garden, having undergone appropriate zoning and planning with plant species belonging to the natural bio-community and to the bio-climatological zone of the wider area, significantly improves the microclimate of the Educational Institute,the surrounding area was planned in order to function as an area that could be used for environmental training as well,the presence of all the types of habitats will contribute to the preservation of biodiversity and to the students better environmental training.the 1

2 surrounding area is to be connected to the green spaces in the wider region in the foreseeable future, with a view to creating a «network» of green spaces. The methodology of the research was based on the inclusion of various individual factors which concern the Department of Forestry and the wider region where it is located. These factors are as follows: The answers students and workers gave when they completed the questionnaires,the environmental and geographical characteristics of the wider region,the principles of Landscape Architecture,the bioclimatological parameters,the aesthetics of the landscape,the study of similar cases regarding Universities abroad and in Greece,the bibliographical references. The results of the research show that the creation of a garden on the grounds of the Technological Institute is deemed not only necessary but also beneficial and highly desirable by all the workers and students. Key words: environmental design, urban green, surrounding area of Technological Institute. 1. Εισαγωγή Σήµερα στη σύγχρονη πόλη το πράσινο προσφέρει σκιά, αρχιτεκτονική και πολεοδοµική χρήση, συµβολισµούς, καθώς και υπαίθρια ψυχαγωγία, αλλά και βελτίωση του περιβάλλοντος, διότι διαπιστωµένα απέχει σοβαρά του φυσικού. Οι ελεύθεροι χώροι µέσα στον αστικό ιστό που µπορούν να διαµορφωθούν κατάλληλα έτσι ώστε να προσφέρουν, όσο το δυνατόν περισσότερα στοιχεία της φύσης, που δεν έχει ο δοµηµένος χώρος, είναι γύρω από δηµόσια κτίρια όπως Σχολεία, Πανεπιστήµια, Αθλητικά κέντρα, Θέατρα. Στην συγκεκριµένη περίπτωση λοιπόν µελετάται ο περιβάλλων χώρος του ΤΕΙ ασοπονίας Καρδίτσας, πιστεύοντας πως µε την προτεινόµενη διαµόρφωση θα συµβάλλει στην βελτίωση του αστικού ιστού της πόλης της Καρδίτσας λαµβάνοντας υπόψη βιοκλιµατικά και αισθητικά κριτήρια. 2. Σκοπός και µεθοδολογία της εργασίας Η παρούσα εργασία αφορά στην αξιολόγηση και διαµόρφωση του περιβάλλοντος χώρου ενός Εκπαιδευτικού Τεχνολογικού Ιδρύµατος ενώ παράλληλα αναπτύσσονται οι προϋποθέσεις, οι αρχές και οι στόχοι του σχεδιασµού. Το περιβάλλον που ζει ο άνθρωπος επηρεάζει αυτόν εργασιακά, πολιτιστικά και πνευµατικά. Ο περιβάλλων χώρος του Παραρτήµατος του ΤΕΙ Καρδίτσας συµβάλλει στην διαµόρφωση του χαρακτήρα των σπουδαστών, την διευκόλυνση της εκπαιδευτικής διαδικασίας και την αναψυχή του εκπαιδευτικού και διοικητικού προσωπικού, όπως και των σπουδαστών στον ελεύθερο χρόνο τους. Σήµερα ο περιβάλλων χώρος παρουσιάζει στοιχειώδη διαµόρφωση χωρίς ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Στο πλαίσιο πραγµατοποίησης του σκοπού της ερευνητικής αυτής εργασίας είναι η έρευνα (καταγραφή και ανάλυση ) και παρουσίαση του περιβάλλοντα χώρου του Παραρτήµατος του ΤΕΙ Καρδίτσας. Από την ανάλυση της υφιστάµενης κατάστασης διαµορφώνονται προτάσεις ανάπλασης του περιβάλλοντα χώρου µε σκοπό την ανάδειξη της περιοχής για την : αισθητική βελτίωση και λειτουργική αξιοποίηση των διαφόρων τµηµάτων του χώρου διευκόλυνση της εκπαιδευτικής διαδικασίας, περιβαλλοντική εκπαίδευση µαθητών και κοινού, και εξυπηρέτηση των αναψυχικών αναγκών των σπουδαστών και του προσωπικού. Οι προτάσεις για τον σχεδιασµό βασίζονται στις αρχές της αρχιτεκτονικής τοπίου, στις περιβαλλοντικές συνθήκες της ευρύτερης περιοχής, στις βιοκλιµατικές παραµέτρους αλλά και στις γνώµες των χρηστών που δραστηριοποιούνται στον χώρο. Οι απόψεις των χρηστών ελήφθησαν µε την µέθοδο των ερωτηµατολογίων στα οποία απάντησαν εργαζόµενοι και σπουδαστές που είναι και οι καθηµερινοί χρήστες του χώρου. Η τελική πρόταση σχεδιασµού του περιβάλλοντος χώρου του ΤΕΙ Καρδίτσας έλαβε υπόψη εκτός των παραπάνω παραµέτρων και ανάλογες περιπτώσεις σε εκπαιδευτικά Ιδρύµατα του εξωτερικού και της Ελλάδας. Σύµφωνα µε όλα τα παραπάνω προέκυψαν χρήσιµα συµπεράσµατα που µπορούν να εφαρµοστούν στην µελέτη περίπτωσης µας. Τα αποτελέσµατα προτάσεις της συγκεκριµένης εργασίας µπορούν να χρησιµοποιηθούν σε ανάλογες περιπτώσεις Πανεπιστηµίων και Τεχνολογικών Ιδρυµάτων, ιδιαίτερα Τµηµάτων που έχουν σχέση µε το περιβάλλον. Για την ολοκλήρωση της συγκεκριµένης εργασίας ακολουθήθηκε η παρακάτω διαδικασία: Περιγραφή ανάλυση της συµβολής του αστικού και περιαστικού πρασίνου στην βελτίωση του οικιστικού περιβάλλοντος και του µικροπεριβάλλοντος του Εκπαιδευτικού Ιδρύµατος Ανάλυση των θεµάτων Αρχιτεκτονικής τοπίου και της διαδικασίας που ακολουθείται κατά τον σχεδιασµό ενός περιβάλλοντα χώρου Ανάλυση των αρχών του βιοκλιµατικού σχεδιασµού και εφαρµογή τους στον σχεδιασµό υπαίθριων χώρων και βελτίωση του οικιστικού περιβάλλοντος 2

3 Ανάλυση της µελέτης περίπτωσης του Πανεπιστηµίου Berkeley της Καλιφόρνιας ιερεύνηση παραδειγµάτων εφαρµογής Πανεπιστηµιακών Ιδρυµάτων όπως του Πανεπιστηµίου της Μεδίνας της Σαουδικής Αραβίας, του Πανεπιστηµίου Herriot Watt στο Εδιµβούργο, του Βοτανικού κήπου του Καίµπριτζ, του ασοβοτανικού κήπου Φοίνικα του Α.Π.Θ και του Γεωπονικού Πανεπιστηµίου Αθηνών, από τα οποία προέκυψαν χρήσιµα συµπεράσµατα σχετικά µε την αντιµετώπιση του σχεδιασµού του περιβάλλοντος χώρου Πανεπιστηµιακών Ιδρυµάτων ιερεύνηση µε χρήση ερωτηµατολογίου της γνώµης 228 σπουδαστών και 43 καθηγητών και διοικητικών υπαλλήλων των τµηµάτων ασοπονίας και Σχεδιασµού Ξύλου και Επίπλου για την διαµόρφωση και σχεδιασµό του περιβάλλοντος χώρου σύµφωνα µε τις αρχές του βιοκλιµατικού σχεδιασµού. Συνοψίζοντας τα συµπεράσµατα που προέκυψαν από τα παραπάνω που στηρίχθηκαν στην ανασκόπιση της βιβλιογραφίας και την έρευνα καταλήξαµε σε αρχές σχεδιασµού εξωτερικού χώρου Τεχνολογικών Ιδρυµάτων. Επίσης λάβαµε υπόψη τα υπάρχοντα περιβαλλοντικά προβλήµατα, γεωγραφικά και κλιµατικά δεδοµένα της περιοχής, την υπάρχουσα στοιχειώδη διαµόρφωση του χώρου, καθώς και την οργάνωση της ευρύτερης περιοχής, δεδοµένου ότι ο συγκεκριµένος χώρος θα αποτελέσει µελλοντικά το κέντρο δικτύου πρασίνου µε αποτέλεσµα την ανάπλαση-βελτίωση µιας σχετικά υποβαθµισµένης περιοχής στις παρυφές της πόλης. 3. Σχεδιασµός κήπου Στα πλαίσια των χαρακτηριστικών της σύγχρονης πόλης, το πράσινο και οι ελεύθεροι χώροι που είναι διαθέσιµοι για τους πολίτες παύουν να έχουν εξωραϊστικό χαρακτήρα και αποκτούν µια σειρά ζωτικών ρόλων και λειτουργιών αναµένοντας κύρια περιβαλλοντικά οφέλη όπως : ( Ντάφης 2001 ) περιορισµός της ατµοσφαιρικής ρύπανσης, επιρροή στις συνθήκες του µικροκλίµατος, καταπολέµηση της σκόνης,µερική εξουδετέρωση του θορύβου, αντιανεµική προστασία, συγκράτηση εδαφών, εµπλουτισµός υδροφόρου ορίζοντα, προστασία της βιοποικιλότητας Η διαδικασία σχεδιασµού κήπου περιλαµβάνει τα εξής στάδια: (Ormsbee Simonds 1990) Καταγραφή, έρευνα, συγκέντρωση στοιχείων και πληροφοριών Ανάλυση, συζήτηση, κριτική για εξαγωγή συµπερασµάτων Σύνθεση των αποτελεσµάτων της ανάλυσης για µια ολοκληρωµένη λύση Κατασκευή και εφαρµογή της προτεινόµενης λύσης Ο σχεδιασµός των κήπων απαιτείται να ακολουθεί ορισµένες βασικές αρχές και κατευθύνσεις διότι πρόκειται για κάτι ιδιαίτερο µε σηµαντικές επιπτώσεις στην ψυχολογική κατάσταση των χρηστών του. Έτσι, οι κανόνες αυτοί θα µπορούσαν να είναι οι ακόλουθοι : ( Τζώρτζη 2000 ) απαιτείται να συνδυάζονται τα τρία επίπεδα στον σχεδιασµό του χώρου: το ανώτερο, το ενδιάµεσο και το οριζόντιο οι κήποι πρέπει να έχουν µια µέση πυκνότητα φύτευσης των δέντρων ο κήπος θα πρέπει να είναι αναπαράσταση του φυσικού τοπίου οι κήποι οι οποίοι εµπεριέχουν το υγρό στοιχείο, είτε ως στάσιµο είτε ως κινούµενο δυναµικό στοιχείο, προκαλούν θετικές επιδράσεις θα πρέπει η βλάστηση να τονίζει τα αισθητικά χαρακτηριστικά (µορφή, υφή, γραµµή, χρώµα) και αυτά να συνδυάζονται κατάλληλα µεταξύ τους ώστε να παρατηρείται µια αρµονική σύζευξη µεταξύ φυτικών στοιχείων και κτιριακών κατασκευών τα δέντρα θα πρέπει να παρουσιάζουν µεσαίο ή µεγάλο ύψος και συµµετρική ανάπτυξη της κόµης ( δηλαδή σωστή συντήρηση ) ώστε να υπάρχει αρµονία στο τοπίο θα πρέπει επίσης να ικανοποιούνται οι λειτουργικές και αισθητικές αξίες των φυτών καθώς και οι οικονοµικές και ανθρώπινες αξίες Σύµφωνα µε τις αρχές του βιοκλιµατικού σχεδιασµού ο σχεδιασµός ενός υπαίθριου χώρου θα πρέπει επίσης να: ( E.P. Beckman 2001 ) προσαρµόζεται στο τοπίο, αξιοποιεί τα στοιχεία της φύσης, εξοικονοµεί πόρους, εξασφαλίζει υγεία, εξασφαλίζει θερµική άνεση, συµβάλλει στη δηµιουργία ευνοϊκού µικροκλίµατος. 4. Χώροι Πανεπιστηµιακών Ιδρυµάτων-Μελέτες Περιπτώσεων Ο εξωτερικός χώρος των Πανεπιστηµιακών Ιδρυµάτων και η ποιότητα των συνθηκών διδασκαλίας αποτελεί κύριο µέτρο σύγκρισης µεταξύ των Πανεπιστηµιακών Ιδρυµάτων. Η διαµόρφωση µιας Πανεπιστηµιούπολης ή αλλοιώς ενός «campus» και η ιδέα ενοποίησης του περιβάλλοντα χώρου µε τα δοµηµένα στοιχεία βοηθάει στην δηµιουργία ενός ευχάριστου, ιδιαίτερου χώρου για τους φοιτητές και το ακαδηµαϊκό προσωπικό. 4.1 Πανεπιστήµιο του Βerkeley ( Καλιφόρνια ) ( History charter ) 3

4 Φωτ.1,2. Προαύλιος χώρος της Πανεπιστηµιούπολης. Η βλάστηση συµµετρικά σχεδιασµένη δηµιουργεί απλές γεωµετρικές γραµµές. Figure 1,2. Courtyard of the campus. The vegetation is symmetrically designed creating simple geometric lines. Αυτό το τµήµα της Πανεπιστηµιούπολης του Μπέρκλεϋ παρουσιάζει τις συνοπτικές περιγραφές κτιρίων και τοπίου, και την διαµόρφωση του ανοιχτού χώρου που αντιπροσωπεύεται στο όραµα των πανεπιστηµιουπόλεων. Τα κτίρια που παρουσιάζονται είναι πρωτότυπα, σε διαστάσεις προσαρµόσιµες σε µια σειρά πανεπιστηµιακών λειτουργιών. Τα κτίρια διαµορφώνονται µε σεβασµό και ενισχύουν τις χωρικές και αρχιτεκτονικές σχέσεις, µε τον ανοιχτό χώρο και τις διαβάσεις πεζών. Σηµαντικό σηµείο αποτελεί το γεγονός ότι οι νέες βελτιώσεις κτιρίων και τοπίων ανοιχτού χώρου προγραµµατίζονται µαζί, έτσι ώστε να ανυψώνεται η ποιότητα της ζωής των πανεπιστηµιουπόλεων. Η διαµόρφωση του περιβάλλοντα χώρου των κτιρίων έγινε σύµφωνα µε την αρχιτεκτονική των κτιρίων. Η βλάστηση έχει φυτευθεί στα κατάλληλα σηµεία είτε κοντά στα κτίρια για να προσφέρει σκίαση είτε ακολουθώντας απλές γεωµετρικές γραµµές στον εξωτερικό χώρο. Το Πανεπιστήµιο δεν τελειώνει απότοµα στην άκρη της Πανεπιστηµιούπολης. Το Πανεπιστήµιο του Μπέρκλεϋ είναι ένα αναπόσπαστο τµήµα της πόλης. Ετσι η περιοχή της πόλης κοντά στην Πανεπιστηµιούπολη µετασχηµατίζεται σε περιοχή ανάµειξης χρήσεων, συµπεριλαµβανοµένων και των πόρων για εκπαιδευτικές, πολιτιστικές και δηµόσιες υπηρεσίες του Πανεπιστηµίου. Σαν ένα από τα µεγαλύτερα Πανεπιστήµια παγκόσµιας έρευνας το Πανεπιστήµιο του Μπέρκλεϋ έχει µια ειδική υποχρέωση να χρησιµεύσει ως πρότυπο για το πώς ένα δηµιουργικό σχέδιο επέκτασης µπορεί και να ελαχιστοποιήσει την κατανάλωση πόρων και να βελτιώσει την περιβαλλοντική ποιότητα. Αυτό θα επιτευχθεί : µε την συντήρηση και αποκατάσταση της ακεραιότητας και της βιοποικιλότητας των φυσικών οικοσυστηµάτων µε την ελαχιστοποίηση της ενεργειακής χρήσης ( κατάλληλος προσανατολισµός κτιρίων ) µέσα στην Πανεπιστηµιούπολη µε την δηµιουργία του περιβάλλοντα χώρου έτσι ώστε και η εκπαίδευση να πραγµατοποιείται και να ενισχύεται η ανθρώπινη υγεία, η άνεση και η απόδοση. Παρατηρώντας προσεκτικά το σχεδιασµό του εξωτερικού χώρου του Πανεπιστηµίου Berkeley της Καλιφόρνιας παρατηρούµε ότι 1. Η φυσική διαµόρφωση, τα δένδρα και οι θάµνοι που φύονται στην ευρύτερη περιοχή, οι λοφίσκοι επηρεάζουν καθοριστικά το σχεδιασµό µιµούµενοι στην ουσία το φυσικό τοπίο. 2. Ο σχεδιασµός και η διαµόρφωση του περιβάλλοντα χώρου έγινε σύµφωνα µε την αρχιτεκτονική των κτιρίων. Η βλάστηση κατάλληλα σχεδιασµένη προσφέρει αισθητική, παράλληλα δε µε την σκίαση και τον δροσισµό επηρεάζει το µικροκλίµα της περιοχής. 3. Ο βοτανικός κήπος αποτελεί υπαίθριο εργαστήριο που προσφέρει εκπαιδευτική εµπειρία συνδυάζοντας την τέχνη της δηµιουργίας τοπίων µε την γνώση των φυσικών επιστηµών. 4. Βασικός στόχος στο σχεδιασµό του κήπου αποτελεί η δηµιουργία οικοσυστήµατος που να πλησιάζει τα φυσικά οικοσυστήµατα µε διατήρηση και επέκταση της ποικιλοµορφίας του διακοσµητικού φυτικού ιστού. 5. Οι κλιµατικές συνθήκες της περιοχής Μεσογειακή ζώνη κλίµατος αποτελούν καθοριστικό παράγοντα στην επιλογή των φυτικών ειδών που θα χρησιµοποιηθούν και στον περιβάλλοντα χώρο και στον κήπο του Πανεπιστηµίου. 6. Ο εξωτερικός χώρος του Πανεπιστηµίου του Berkeley συνδέεται µε το γειτονικό τµήµα της πόλης µε τρόπο που να οδηγεί σε µίξη χρήσεων βελτιώνοντας έτσι την ποιότητα ζωής στην κατοικηµένη περιοχή. Από την ανάλυση της µελέτης περίπτωσης του Πανεπιστηµίου Berkeley της Καλιφόρνιας και από την διερεύνηση των παραδειγµάτων εφαρµογής Πανεπιστηµιακών Ιδρυµάτων, όπως του Πανεπιστηµίου 4

5 της Μεδίνας της Σαουδικής Αραβίας, του Πανεπιστηµίου Herriot Watt στο Εδιµβούργο, του Βοτανικού κήπου του Καίµπριτζ, του ασοβοτανικού κήπου Φοίνικα του Α.Π.Θ, και του Γεωπονικού Πανεπιστηµίου Αθηνών, προέκυψαν χρήσιµα συµπεράσµατα σχετικά µε την αντιµετώπιση του σχεδιασµού του περιβάλλοντος χώρου Πανεπιστηµιακών Ιδρυµάτων. Έτσι, οι αρχές που πρέπει να διέπουν τον σχεδιασµό ενός τέτοιου κήπου είναι οι εξής: Η δηµιουργία βοτανικού κήπου αποτελεί κυρίαρχο στοιχείο του σχεδιασµού περιβάλλοντα χώρου Πανεπιστηµιακού Ιδρύµατος Η κατάλληλη χωροθέτηση του κήπου,έτσι ώστε να δέχεται τις ηλιακές ακτίνες τους χειµερινούς µήνες, να µειώνεται η επίδραση των ανέµων και να διατηρούνται τα φυσικά στοιχεία της περιοχής Βελτίωση του µικροκλίµατος, που προέρχεται από την προστασία από τις ηλιακές ακτίνες τους θερινούς µήνες, καταφύγιο από τα κατακρηµνίσµατα και την είσοδο των ηλιακών ακτίνων την άνοιξη, φθινόπωρο και χειµώνα Σχεδιασµός του κήπου σύµφωνα µε τις ανάγκες των χρηστών. Για το λόγο αυτό συντάχθηκαν τα ερωτηµατολόγια και λήφθηκε η άποψή τους Χρήση ποικιλίας φυτικών ειδών που ικανοποιούν πολλές αισθήσεις και συντελούν στη διατήρηση της βιοποικιλότητας Ο εξωτερικός χώρος να µπορεί να λειτουργήσει και ως χώρος περιβαλλοντικής εκπαίδευσης Η δηµιουργία υδάτινων επιφανειών αναβαθµίζει την ποιότητα του χώρου τόσο από αισθητικής όσο και από λειτουργικής άποψης ( βιοκλιµατικός σχεδιασµός ) Χρήση υλικών φιλικών προς τον άνθρωπο ηµιουργία µονοπατιών περιπάτου, χρησιµοποίηση κατάλληλου υλικού για την κατασκευή τους Θέσεις στάσης, ξεκούρασης, επικοινωνίας και σχεδιασµός γενικότερα για «επαφή» Κάλυψη χώρων µε χλοοτάπητα Ο σχεδιασµός να λαµβάνει υπ όψη τις µελλοντικές καταστάσεις και ανάγκες Η ύπαρξη συστήµατος πληροφόρησης απεικονίζει τη εικόνα του Εκπαιδευτικού Ιδρύµατος ηµιουργία επιπέδων, λοφίσκων και η φυσική διαµόρφωση µε δένδρα και θάµνους που φύονται στην ευρύτερη περιοχή επηρεάζουν καθοριστικά τον σχεδιασµό, µιµούµενοι στην ουσία το φυσικό τοπίο Ο εξωτερικός χώρος του ΤΕΙ να συνδέεται µε το γειτονικό τµήµα της πόλης βελτιώνοντας έτσι την ποιότητα ζωής των κατοίκων 5. Σχεδιασµός εξωτερικού χώρου του Τεχνολογικού Ιδρύµατος Καρδίτσας Ο περιβάλλων χώρος του τµήµατος ασοπονίας Καρδίτσας εκτείνεται σε έκταση 40 στρεµµάτων και βρίσκεται στη βορειοδυτική περιοχή της πόλης. Ο αριθµός των εγγεγραµµένων σπουδαστών είναι περίπου 2164 όπου οι 1246 είναι στο τµήµα ασοπονίας και ιαχείρισης Φυσικού Περιβάλλοντος και οι 918 στο τµήµα Σχεδιασµού Ξύλου και Επίπλου. Το κλίµα της περιοχής χαρακτηρίζεται από τις υψηλές θερµοκρασίες της θερινής περιόδου, οι οποίες συχνά προσεγγίζουν τους 40 0 C, ενώ αντίστοιχα κατά τους χειµερινούς µήνες πέφτουν έως τους 15 0 C. Το ύψος των κατακρηµνισµάτων σε 757,9 mm βροχής κατά έτος, θεωρείται ικανό να φιλοξενήσει ποικιλία ειδών, ακόµη και από τα πλέον απαιτητικά σε υγρασία. Τα εδάφη είναι βαθιά και γόνιµα, σε συνδυασµό µε ιδιαίτερα ευνοϊκές υδρολογικές συνθήκες της περιοχής. Οι ζώνες βλάστησης της περιοχής µελέτης είναι: α) Quercetalia illicis (Lauretum) που καλύπτει ένα µεγάλο µέρος της περιοχής µελέτης και διακρίνεται στις υποζώνες Oleo-ceratonion και Quercion illicis και β) Quercetalia pubescentis (Castanetum) µε την υποζώνη Quercion confertae 5.1 Απόψεις των χρηστών για τον περιβάλλοντα χώρο Για οποιοδήποτε πρόβληµα σχεδιασµού τοπίου, έτσι και για τον σχεδιασµό του περιβάλλοντα χώρου του ΤΕΙ ασοπονίας Καρδίτσας χρειάζονται στοιχεία και πληροφορίες. Το είδος και η ποσότητα των στοιχείων θα οδηγήσουν στην επιλογή της µεθόδου σχεδιασµού. Ενας βασικός παράγοντας αφορά τους χρήστες του συγκεκριµένου χώρου ( Ελευθεριάδης 2003 ). Οι µεταβλητές (παράγοντες ) που αφορούν τους χρήστες ποιοτικές ή ποσοτικές συγκεντρώθηκαν στην περίπτωσή µας µε την «µέθοδο συγκέντρωση απαντήσεων του κοινού». ιαλέχτηκε σαν πιο κατάλληλη µέθοδος του διανεµόµενου ερωτηµατολογίου. Ο αριθµός των ερωτήσεων ήταν σχετικά µικρός ( 17 ερωτήσεις ) αλλά περιεκτικός σε ποιότητα υλικού, ώστε να µην κουράζεται και αγανακτεί ο «συνεντευξιαζόµενος». Συµπληρώθηκαν τελικά 271 ερωτηµατολόγια ( 180 σπουδαστές τµήµατος ασοπονίας, 48 σπουδαστές τµήµατος Σχεδιασµού Ξύλου και Επίπλου ήτοι ποσοστό 20% του συνολικού πληθυσµού σπουδαστών που παρακολουθούν µαθήµατα 30 επιστηµονικοί ή εργαστηριακοί συνεργάτες, 9 Καθηγητές και 4 διοικητικοί υπάληλοι), ποσοστό φυσιολογικό και ικανοποιητικό για εξαγωγή συµπερασµάτων.η 5

6 συγκέντρωση των στοιχείων έγινε στο διάστηµα Ιανουάριος-Φεβρουάριος του 2006.Τα δεδοµένα αναλύθηκαν στη συνέχεια, εφαρµόζοντας τους επιστηµονικούς κανόνες της στατιστικής επιστήµης ( Ζαχαροπούλου 1993, Τσακλάγκανος 2000) µε το κοινωνικοοικονοµικό στατιστικό πακέτο SPSSWIN ver 14.0 και τα αποτελέσµατα παρουσιάστηκαν σε σύνθετα ποσοστιαία γραφήµατα ράβδων.από τα στοιχεία της ανάλυσης γενικότερα των αποτελεσµάτων που προέκυψαν από την έρευνα που έγινε στους χρήστες του περιβάλλοντα χώρου του ΤΕΙ, καταλήγουµε στα παρακάτω συµπεράσµατα τα οποία θα ληφθούν υπόψη στην διατύπωση των προτάσεων µας για τον σχεδιασµό και διαµόρφωση του χώρου. Οι περισσότεροι εργαζόµενοι και σπουδαστές στο χώρο του ΤΕΙ απαντούν ότι δεν επισκέπτονται τον περιβάλλοντα χώρο ( περίπου 76 % ). Οι περισσότεροι επισκέπτες του χώρου (το 50%) επιθυµούν να χρησιµοποιήσουν το χώρο για ξεκούραση, ή για διεξαγωγή υπαίθριου εργαστηρίου, ή για παρατήρηση της υπάρχουσας βλάστησης, ή για αθλητικές δραστηριότητες. Σ ένα εκπαιδευτικό ίδρυµα η ανάγκη για ξεκούραση από την πνευµατική κούραση σπουδαστών και εργαζοµένων στο φυσικό περιβάλλον είναι σηµαντική επιθυµία που πρέπει να ικανοποιηθεί µε τον σωστό σχεδιασµό του χώρου.ο επισκέπτης του χώρου πρέπει να έχει το αίσθηµα ότι βρέθηκε σε φυσικό πάρκο, µε όλες τις ευεργετικές συνέπειες της φύσης στην ψυχική του γαλήνη και ηρεµία. Στον ίδιο χώρο θα πραγµατοποιείται η εκπαίδευση και θα ενισχύεται η ανθρώπινη υγεία, η άνεση και η απόδοση. Σπουδαστές ασοπονίας Σπουδαστές Σ.Τ.Ε.Ξ. ιοικητικοί υπάλληλοι Καθηγητές & επιστηµονικοί συνεργάτες Μια βόλτα για ξεκούραση Παρατηρηση της υπάρχουσας βλάστησης Υπαίθριο εργαστήριο Αθλητικές δραστηριότητες Κάτι άλλο 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Η επιθυµία τους για σύνθεση της βλάστησης από ψηλά δένδρα και θάµνους ( 58%) µας οδηγεί στην δηµιουργία κήπου που να µιµείται τα στοιχεία της φύσης και όχι τεχνικά κατασκευάσµατα κατά τις επιθυµίες των σχεδιαστών. Ενας τέτοιος χώρος που πλησιάζει το φυσικό τοπίο θα προσφέρει και αισθητική όπως οι περισσότεροι επιθυµούν (47%), ή σκιά κατά τους θερινούς και ηλιοφάνεια στους χειµερινούς µήνες και γενικά βελτίωση των µικροκλιµατικών συνθηκών. Τα γνωστικά αντικείµενα που κατά κύριο λόγο επιθυµούν να διδάσκονται στον περιβάλλοντα χώρο είναι οι Βοτανικές, οι ασοκοµικές, οι Τοπογραφίες, η Οικολογία, η Εδαφολογία, η ιαχειριστική η ασ.αναψυχή, η Λιβαδοπονία κ.ά Τα συγκεκριµένα µαθήµατα πραγµατοποιούν και τις περισσότερες εκπαιδευτικές εκδροµές για πληρέστερη εκπαίδευση στο φυσικό περιβάλλον. Καταλληλα είδη για τον εµπλουτισµό της βλάστησης θεωρούν κύρια ενδηµικά είδη της περιοχής, που προσαρµόζονται εύκολα και αντέχουν περισσότερο στις κλιµατικές συνθήκες όπως, πλατάνια, ιτιές, λεύκες, πεύκα, τούγιες, κυπαρίσσια, ακακίες, δρύς, σφενδάµια, πικροδάφνες, κέδροι κ.ά. Τα προτεινόµενα αναγκαία έργα για την αξιοποίηση της περιοχής µελέτης είναι η κατασκευή χώρων υπαίθριας ξεκούρασης ( κιόσκια κ.ά ), ο εµπλουτισµός µε νέα δασοπονικά είδη, η περιποίηση της υπάρχουσας βλάστησης. Προτείνονται επίσης υδάτινες κατασκευές ώστε µε την παρουσία και την κίνηση του νερού να µπορούν να ηρεµούν και γενικότερα να βελτιώνουν την ψυχολογία τους. Οι πέτρινοι σχηµατισµοί επίσης ( βραχόκηπος ) µε την παρουσία τους συµπληρώνουν και ολοκληρώνουν τα χαρακτηριστικά του φυσικού τοπίου. Η κατασκευή µονοπατιών περιπάτου κρίνεται επίσης αναγκαία ώστε να καθίσταται δυνατή και εύκολη η περιήγηση σ όλη την έκταση του εξωτερικού χώρου καθώς και η απόλαυση των ωφελειών που προκύπτουν από την ύπαρξη του «πρασίνου». 6

7 Οι εργαζόµενοι στο Τεχνολογικό Ιδρυµα και οι σπουδαστές προτιµούν την ύπαρξη υψηλών δένδρων κατά µήκος της περίφραξης του οικοπέδου ώστε να αποµονώνεται ο χώρος από την γύρω περιοχή και έτσι να εξασφαλίζεται ηρεµία και αποφυγή των ανεπιθύµητων θορύβων. Η βλάστηση λειτουργεί ως ηχοπέτασµα, µονώνοντας το χώρο από το υπόλοιπο περιβάλλον. Στην παρούσα φάση, οι περισσότεροι εργαζόµενοι αλλά και οι σπουδαστές δεν εκδηλώνουν επιθυµία όπως αναφέρθηκε να επισκεφθούν τον εξωτερικό χώρο του Ιδρύµατος. εν παρατηρούνται εκείνα τα στοιχεία που θα τους θέλξουν ώστε να περάσουν τον ελεύθερο χρόνο από την εργασία τους στον χώρο αυτόν. Αντίθετα η συντριπτική πλειοψηφία τους εκφράζει το ενδιαφέρον για να επισκεφθεί τον εξωτερικό χώρο όταν αυτός θα διαµορφωθεί. Η ύπαρξη του «πρασίνου» θα οδηγήσει στην «µετατόπιση» των εργαζοµένων και των σπουδαστών στον χώρο αυτόν για ορισµένο χρονικό διάστηµα. 6. Τελικά Συµπεράσµατα και προτάσεις εφαρµογής Όπως προέκυψε από την µελέτη της σχετικής βιβλιογραφίας και από την ανάλυση των µελετών περιπτώσεων σε Πανεπιστήµια του εξωτερικού και της χώρας µας, από την ανάλυση επίσης της υπάρχουσας κατάστασης στον περιβάλλοντα χώρο του ΤΕΙ και τα αποτελέσµατα της έρευνας των εργαζοµένων χρηστών του χώρου, οι προτάσεις που βασίζονται στα συµπεράσµατα της έρευνάς µας είναι οι ακόλουθες: Ύπαρξη χώρων πρασίνου στο εξωτερικό περιβάλλον του TEI για λειτουργικούς, αισθητικούς αλλά και εκπαιδευτικούς λόγους. Το πράσινο λειτουργεί ως φυσικό κλιµατιστικό αφού εδώ έχουν την δυνατότητα οι χρήστες να βρίσκουν δροσιά και να αποφεύγεται έτσι ο τεχνητός κλιµατισµός. Ετσι εξοικονοµείται ενέργεια έως και 25% και µειώνεται αισθητά ο δείκτης δυσφορίας. Χρήση φυτικών ειδών προσαρµοσµένων στα οικολογικά δεδοµένα της περιοχής. Το σχέδιο του κήπου να είναι απλό ώστε να γίνεται άµεσα αντιληπτό από τους χρήστες, κάτι όµως που δεν συνεπάγεται ότι θα είναι ανιαρό, απλοϊκό και πρόχειρο. Απαιτείται να λαµβάνεται υπόψη η µελλοντική κατάσταση και οι ανάγκες του χώρου. Ύπαρξη διαφόρων ειδών, σχηµάτων και µεγέθους δέντρων, δηλαδή παρουσία διαφορετικών επιπέδων φύτευσης. Φύτευση δέντρων και θάµνων που έχουν έντονα χαρακτηριστικά στην µορφή τους, στην υφή καθώς και στα χαρακτηριστικά του φυλλώµατος, των ανθέων ή των καρπών τους (π.χ. έντονα, ανοιχτά χρώµατα, ιδιαίτερα σχήµατα καρπών κτλ). Παρουσία υδάτινου στοιχείου, (π.χ. λίµνη) διότι οι ευεργετικές της επιδράσεις στην ψυχολογία του ατόµου είναι γνωστές. Παρουσία διαφόρου µεγέθους και σχήµατος πέτρινων σχηµατισµών οι οποίοι προσδίδουν µια µοναδική φυσικότητα στον χώρο. Ύπαρξη δέντρων µεγάλου ύψους σε µίξη µε µικρούς θάµνους για την εξωτερική περίφραξη του TEI ώστε να αποµονώνεται ο χώρος από την ευρύτερη περιοχή. Παρουσία των σχηµατισµένων και ειδικά διαµορφωµένων µονοπατιών περιπάτου στον περιβάλλοντα χώρο του TEI που παρέχει την δυνατότητα στους χρήστες του χώρου να τον περιδιαβούν απρόσκοπτα. ηµιουργία χώρου για εκπαίδευση των σπουδαστών και τη δυνατότητα υπαίθριων µαθηµάτων (Υπαίθριο Αµφιθέατρο). Εξασφάλιση δραστηριοτήτων όπως περπάτηµα, ξεκούραση, παρατήρηση τοπίου, στους χρήστες του εξωτερικού χώρου και κυρίως αποφυγή του αγχωτικού περιβάλλοντος του εσωτερικού χώρου του TEI. Παρουσία βλάστησης που θα εξασφαλίζει στους χρήστες του χώρου σκιά κατά το θέρος, ηλιοφάνεια κατά τους χειµερινούς µήνες, εναλλαγή σκιάς και ηλιοφάνειας, ιδιωτικότητα, µείωση του ανέµου και ησυχία. ηµιουργία χώρων όπου θα δίνεται η δυνατότητα στους εργαζόµενους και σπουδαστές του TEI να «αποµονώνονται» και να περνούν κάποιο χρονικό διάστηµα ελεύθερου χρόνου. Σύνδεση του περιβάλλοντα χώρου µε την κοινωνία της περιοχής ώστε να εξυπηρετούνται πολλαπλοί σκοποί (π.χ. εκπαίδευση, κτλ) και αύξηση ουσιαστικά του πρασίνου στην ευρύτερη περιοχή µε δυανατότητα σύνδεσης αυτού µε το πράσινο της ευρύτερης περιοχής µε στόχο την δηµιουργία δικτύου πρασίνου. Ο σχεδιασµός και οι προτάσεις διαµόρφωσης του περιβάλλοντα χώρου του ΤΕΙ έγιναν µε βάση την επιστήµη και την τέχνη. Η επιστήµη απαιτεί γνώση διαφόρων οικολογικών παραγόντων όπως έδαφος, κλίµα, καθώς και τις βιολογικές απαιτήσεις και αισθητικά χαρακτηριστικά των δένδρων. Η τέχνη, δηµιουργεί σύνολα που αισθητικά ικανοποιούν τον άνθρωπο. Ο χώρος που περιβάλλει το Τεχνολογικό Ιδρυµα αποτελεί ένα ζωντανό οικοσύστηµα που εξελίσσεται δυναµικά µε το χρόνο παίρνοντας διάφορα µεγέθη, σχήµατα, µορφές και χρώµατα. 7

8 Βιβλιογραφία Αραβαντινός Α. «Σχεδιασµός Περιβαλλοντικές Επιπτώσεις και Μέθοδοι Εκτίµησής τους, Τόµος Α, Σχεδιασµός πόλεων και Περιβαλλοντικές Επιπτώσεις» ΕΑΠ, Πάτρα Αµούργης Σ. Σ. Γιάννας Ε. Ευαγγελινός Ν.Καλογεράς Ν.Καλογήρου P.Helmee «Περιβαλλοντικός Σχεδιασµός πόλεων και και Ανοικτών Χώρων» Τόµος Α «Περιβαλλοντική Τεχνολογία» ΕΑΠ Πάτρα Αµούργης Σ. Κοσµάκη Π. «Αρχές Οικολογικού Σχεδιασµού» ΕΑΠ Βέργος Σ. Αρέτος Β. «Η σωστή εκλογή ειδών ως προϋπόθεση για την επιτυχή εγκατάσταση και λειτουργία του αστικού πρασίνου. Πρακτικά Επιστηµονικής Ηµερίδας, ΤΕΙ Καβάλας, Τµήµα ασοπονίας, E.P. BECKMAN Α. ηµούδη «Προβλήµατα Αποκατάστασης στη Μικρή Κλίµακα του Αστικού Χώρου. Βιοκλιµατικός Σχεδιασµός Υπαίθριων Χώρων.» Τόµος Β Πάτρα 2001 ΕΑΠ. Γιάννας Σ. «Βιοκλιµατικές αρχές πολεοδοµικού σχεδιασµού, Περιβαλλοντική Τεχνολογία, Τόµος Α, ΕΑΠ Ελευθεριάδης Ν. Καθηγητής ΤΕΙ «ασική Αναψυχή & Περιήγηση» Θεσσαλονίκη Ευαγγελινός Ε. «Περιβαλλοντικός Σχεδιασµός Πόλεων και Ανοιχτών Χώρων» Τόµος Α, Περιβαλλοντική Τεχνολογία, ΕΑΠ, Πάτρα Ζαχαροπούλου Χ.1993, Τσακλάγκανος 2000 «Στατιστική, Μέθοδοι Εφαρµογές» Θεσσαλονίκη. Κανταρτζής Ν. και Τσαλικίδης Ι. «Η Αρχιτεκτονική του Τοπίου ως επιστήµη και Τέχνη» ΓΕΩΤΕΧΝΙΚΑ Περίοδος Β,(2) Μπουγά Β. ασολόγος-περιβαλλοντολόγος «Περιβαλλοντικός Σχεδιασµός εξωτερικών χώρων Πανεπιστηµιακών Ιδρυµάτων. Μελέτη περίπτωσης: Σχολή Γεωπονικών Επιστηµών Πανεπιστηµίου Θεσσαλίας.» ιπλωµατική εργασία ΕΑΠ Ντάφης Σπύρος «ασοκοµία Πόλεων» Οµ.Καθηγητής Α.Π.Θ Τοµέας ασ.παραγωγής Προστασίας ασών Φυσ.Περιβάλλοντος Θεσσαλονίκη Τζώρτζη Ν. Καθηγήτρια ΤΕΙ «Η Οικολογική, αισθητική και λειτουργική συµπεριφορά των δένδρων στην πόλη της Θεσσαλονίκης» ιδακτορική διατριβή, Anderson L.M. & Scroeder H.M. Application of wildahd scenic assessment methods to the urban landscape, Landscape Planning, Bishop & Hulse, D.W Prediction of scenic beauty usiing mapped data and geografhic information system,landscape and urban Planning, Dennis, H. and Duncan, C. «Στατιστική µε το SPSS 11 για WINDOWS» Εκδόσεις Κλειδάριθµος Αθήνα Hutchison B.A., Taylor F.G. and the Critical Review Panel, Energy conservation mechanisms and potentials of Landscape Design to ameliorate building microclimates, Landscape Journal, Miller P., Scenic Value in the Urbanising Landscape In: ( G.A Bradley ed.), Urban Forest Landcapes: Integrating Multidisciplanary Perspectives. Universityοf Washington Press. Seatle and London, Molnar D. and Rutledge A. Anatomy of a Park. The Essentials of Recreation Area Planning and Design Ormsbee Simonds J. Landscape Architecture. A manual of site planning and design Mc Graw-Hill Rowntree N.A., Ecological values of the Urban Forests, Proceedings of the 3nd National Urban Forestry Conference 1987, Orlando. American Forestry Assotiation Washington DC, Simonds J.O., Landscape Architecture, McGraw-Hill Book Co, New York,1961. Zanetto J. The location and selection of trees for solar neighbourhoods, Landscape Architecture,