HOPE II Πρόγραµµα Ελπίδα II

Transcript

1

2

3

4 Με την υποστήριξη του Προγράµµατος της Ευρωπαϊκής Ένωσης «Ευρώπη για τους Πολίτες» Commemorating the victims of Nazism HOPE II Πρόγραµµα Ελπίδα II Active European Remembrance The Story of Europe Remembrance and the Circle of European Friends who Resisted Hitler Η ιστορία της ενεργούς µνήµης της Ευρώπης Εκείνοι που αντιστάθηκαν στο Χίτλερ Δευτέρα, 9 Δεκεµβρίου 2013 Monday, December Εγγραφές, Αφίξεις προσκεκληµένων Registration, Arrival of the guests Έναρξη - Καλωσόρισµα προσκεκληµένων - Χαιρετισµοί Opening - Welcoming reception of participants Συντονιστής Chairman Αλέπης Σοφοκλής, Δηµοτικός Σύµβουλος Δήµου Χαϊδαρίου, εντεταλµένος για θέµατα Παιδείας, Alepis Sofoklis, Haidari Municipal Councilor, responsible for Educational Issues (GR) Εισαγωγή στο πρόγραµµα HOPE - τα αποτελέσµατα του HOPE I και οι προσδόκιµες συνέπειες του HOPE II Introduction to Hope project the results of HOPE I and the expected impacts of HOPE II Σας καλωσορίζουµε όλους, µαθητές και δασκάλους και λοιπούς συµµετέχοντες φίλους και ενδιαφερόµενους στην πρώτη ηµερίδα, έναρξη του προγράµµατος «ΕΛΠΙΔΑ : Ο κύκλος των φίλων που αντιστάθηκαν στον Χίτλερ» (HOPE ΙΙ: The Story of Europe Remembrance and the Circle of European Friends who Resisted Hitler). Το πρόγραµµα ΕΛΠΙΔΑ χρηµατοδοτείται στο σύνολο του από την Ευρωπαϊκή Ένωση και το γενικότερο πρόγραµµα «Ευρώπη για τους πολίτες» το οποίο στηρίζει µεταξύ άλλων οργανώσεις όπως ο δήµος µας που έχουν ιστορία τεράστια. Με όνοµα λοιπόν βαρύ σαν ιστορία ο δήµος Χαϊδαρίου διαχέει τα σηµάδια αυτής της ιστορίας, που στο τόπο µας δεν είναι λίγα, πέρα από τα γεωγραφικά του όρια, σε όλη την Ευρώπη. Φέρτε στο νου σας το στρατόπεδο συγκέντρωσης, στο οποίο κρατούνταν οι υποψήφιοι προς εκτέλεση αγωνιστές της Εθνικής Αντίστασης. Ένα τόπο µαρτυρίου αλλά και ιστορικής µνήµης, αντίστοιχο σε σπουδαιότητα µε τα στρατόπεδα βασανιστηρίων Άουσβιτς, Μαουτχάουζεν και Νταχάου. Ένα τόπο αναπόσπαστα συνδεδεµένο µε την ελληνική ιστορία κατά τη διάρκεια της χιτλερικής κατοχής και του 2ου παγκόσµιου πολέµου, ιδίως από το Σεπτέµβριο του 1943 έως στα τέλη Σεπτεµβρίου του 1944.

5 Το πρόγραµµα «ΕΛΠΙΔΑ» δίνει την ευκαιρία να αναβιώσει µέσα από ένα ταξίδι συναρπαστικό, η ιστορική µνήµη της πόλης µας. Μέσα από αφηγήσεις κρατουµένων που επιβίωσαν και µαρτυρίες απογόνων εκτελεσθέντων αγωνιστών. Μαρτυρίες που µας διδάσκουν δεκάδες µαθήµατα για την ελληνική ψυχή και καρτερία προκειµένου να υπάρξει δηµοκρατία και ελευθερία στη χώρα. Παράλληλα, µέσα από παρουσιάσεις σπουδαίων αντιστασιακών γεγονότων σε άλλες µαρτυρικές πόλεις στην Ελλάδα, οι συµµετέχοντες στο πρόγραµµα αυτό, έλληνες και διεθνείς προσκεκληµένοι, θα αντιληφθούν την ανυπολόγιστη συµβολή της εθνικής αντίστασης στην εδραίωση της ειρήνης και της ανεξαρτησίας σε όλη την Ευρώπη. Τέλος, µέσα από περιγραφές ολοκαυτωµάτων σε άλλες ευρωπαϊκές πόλεις από τους Ναζί κατακτητές, αναµένεται να αναδειχθεί γενικότερα ο κυρίαρχος ρόλος της ευρωπαϊκής Αντίστασης στην εγκαθίδρυση και περαιτέρω προαγωγή των θεµελιωδών δηµοκρατικών και φιλειρηνικών ιδεωδών σε ολόκληρο τον κόσµο. Οι εκδηλώσεις µας είναι πολυποίκιλες και περιλαµβάνουν ευρείες συζητήσεις για τους αντιστασιακούς αγώνες σε ελληνικές πόλεις, βουνά και νησιά αλλά και εκτός συνόρων, σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Ιδιαίτερη βαρύτητα δίνουµε στη συµµετοχή µαθητών και νέων ηλικίας από 6 18 ετών. Μία συµµετοχή την οποία επιδιώξαµε και επιτύχαµε, όπως προκύπτει και από τη σηµερινή παρουσία των νεαρών µαθητών, εδώ, σε αυτήν την αίθουσα, ηµεδαπών και ξένων φιλοξενούµενων στη µαρτυρική πόλη µας και όπως θα φανεί και στις επόµενες εκδηλώσεις όπου η νέα γενιά δεν θα αρκεστεί σε παρακολούθηση, αλλά θα συµµετάσχει ενεργά στις προγραµµατισµένες συζητήσεις µε ερωτοαπαντήσεις, παρεµβάσεις και σχολιασµούς αλλά και µε καλλιτεχνικά και άλλα δρώµενα. Άλλωστε η νεολαία ήταν η πρώτη που αντιστάθηκε στο ναζισµό. Στην προσπάθεια µας να µεταφέρουµε τα πορίσµατα των συζητήσεων αυτών και την υφιστάµενη γνώση για τα ιστορικά και φρικιαστικά γεγονότα της ναζιστικής κατοχής σε ένα όσο το δυνατόν µεγαλύτερο κοινό και προκειµένου να ικανοποιηθεί η ανάγκη για διατήρηση ζωντανής της µνήµης των θυµάτων της κατοχής από γενεά σε γενεά, εµπλέκουµε σε στρογγυλά τραπέζια µετανάστες και µέλη µεταναστευτικών κοινοτήτων. Τη σκοτεινή πλευρά της ιστορίας της νέας τους πατρίδας, της Ευρώπης και τις παραβιάσεις που υπέστησαν τα ατοµικά δικαιώµατα και οι αρχές της ελευθερίας και της ειρήνης την εποχή του ναζιστικού επεκτατισµού, τα θεωρούµε θέµατα που έχουµε υποχρέωση να διδάξουµε και στα παιδιά µεταναστών. Aς ξεκινήσουµε λοιπόν τη διαδροµή µας στο ιστορικό παρελθόν της Ευρώπης, τα σκοτεινά σηµεία του οποίου ελπίζουµε να µην επαναληφθούν στο µέλλον Παπουτσάνης Γιάννης, διαχειριστής της ιστοσελίδας, Papoutsanis Giannis, website administrator (GR) Χαρακτηριστικές στιγµές του 2ου παγκόσµιου πολέµου, µάχες, πρόσωπα και επιχειρήσεις Particular moments of WWII, heroes, operations Ο 2ος Παγκόσµιος Πόλεµος ήταν µια στρατιωτική σύρραξη στην οποία συµµετείχαν τα περισσότερα έθνη του κόσµου, οι χώρες µε τις µεγαλύτερες στρατιωτικές δυνάµεις, οι οποίες οργανώθηκαν σε δύο αντίθετες συµµαχίες : Σύµµαχοι και Άξονας. Για τον πόλεµο αυτό κινητοποιήθηκαν περισσότερο από 100 εκατοµµύρια άνθρωποι, κάνοντάς τον, τον πιο εκτεταµένο πόλεµο στην ιστορία και οι περισσότερες χώρες που συµµετείχαν, διέθεσαν όλες τις οικονοµικές, βιοµηχανικές και επιστηµονικές τους δυνάµεις στην υπηρεσία του πολέµου και χωρίς κανένα διαχωρισµό των πολιτικών και στρατιωτικών αποθεµάτων. Συνολικά, έχασαν τη ζωή τους πάνω από 70 εκατοµµύρια άνθρωποι, οι περισσότεροι από αυτούς πολίτες, κάνοντας τον 2ο Παγκόσµιο Πόλεµο, την πιο αιµατηρή σύρραξη στην ανθρώπινη ιστορία. Κυρίαρχη φυσιογνωµία του πολέµου είναι ο Αδόλφος Χίτλερ, ο ηγέτης του Εργατικού Κόµµατος της Γερµανίας, ο οποίος µετά από µια ανεπιτυχή απόπειρα ανατροπής της Γερµανικής κυβέρνησης το 1923, έγινε καγκελάριος της χώρας το

6 1933, κατάργησε τη δηµοκρατία και οραµατιζόµενος έναν κόσµο βασιζόµενο στο ρατσισµό οργάνωσε τη στρατολόγηση του έθνους υπηρετώντας τις ιδέες του εθνικισµού, του αντισηµιτισµού και του αντικοµουνισµού. Οι Ναζί, οι οπαδοί του, θεώρησαν την ήττα της Γερµανίας κατά τον 1ο Παγκόσµιο Πόλεµο, ως συνωµοσία Ιουδαίων και κοµουνιστών, καθώς και ότι η Συµφωνία των Βερσαλλιών τους αδίκησε, αφαιρώντας τους εδάφη που ήταν δικά τους πριν τον πόλεµο. Η δράση του και η δράση των Ναζί, τέλειωσε το 1945 µε το τέλος του πολέµου. Ο Αδόλφος Χίτλερ εκµεταλλεύτηκε την απελπισία και την απόγνωση του γερµανικού λαού και κατόρθωσε να κερδίσει την τυφλή εµπιστοσύνη της πλειονότητας εξαιτίας των υποσχέσεων που έδωσε για ανάκτηση της γερµανικής ισχύος και αξιοπρέπειας. Με επιτήδειους χειρισµούς, στρίµωξε τους νικητές του Πολέµου και, εισβάλλοντας στην Πολωνία, τους ανάγκασε να του κηρύξουν τον 2o παγκόσµιο πόλεµο. Ουσιαστικά, ο Χίτλερ χειραγώγησε τις ευρωπαϊκές παθογένειες, τις εχθρότητες και το µίσος και πυροδότησε ένα µηχανισµό ο οποίος, ενισχυµένος από τις πιο δηλητηριώδεις ρατσιστικές ιδεολογίες και τα πιο εξελιγµένα όπλα µαζικής καταστροφής, οδήγησε σε µιαν ανεπανάληπτη παγκόσµια σύρραξη. Στην ενότητα αυτή αναβιώνουν χαρακτηριστικές στιγµές του 2 ου παγκόσµιου πολέµου, µάχες, πρόσωπα και επιχειρήσεις, αλλά εστιάζουµε σε µία από τις µεγαλύτερες στιγµές του φυλετικού αντισηµιτισµού του Αδόλφου Χίτλερ που περιγράφηκε µε λεπτοµέρεια στο βιβλίο του Ο Αγών Μου, στο ολοκαύτωµα των εβραίων. World War II is generally considered to have involved the vast majority of the world's nations including all of the great powers eventually forming two opposing military alliances: the Allies and the Axis. It was the most widespread war in history, with more than 100 million people, from more than 30 different countries, serving in military units. In a state of "total war", the major participants threw their entire economic, industrial, and scientific capabilities behind the war effort, erasing the distinction between civilian and military resources. Marked by mass deaths of civilians, including the Holocaust emphasis is given during this thematic session- and the only use of nuclear weapons in warfare, it resulted in an estimated 50 million to 85 million fatalities. These made World War II the deadliest conflict in human history. Παρουσίαση µε slides, Animated WW2 Map Europe Ηλεκτρονικό παιχνίδι : Panzer Corps a PC game presentation This game features 26 scenarios on 21 unique maps, covering most major battles of the European Theatre of World War II and includes a few hypothetical 'what if' scenarios based on the actions of the players: All major and many minor nations are represented: Germany, Italy, Poland, France, Great Britain, USA, USSR, Norway, Belgium, Netherlands, Albania, Romania, Greece and more Μόρδος Ε. Σαµουήλ, συγγραφέας Παρουσίαση από καρδιάς, Mordos E. Samouil, author Presentation by heart (GR) Η διάσωση των Εβραίων της Ζακύνθου Saving the Jews of Zakinthos Greek island in the Ionian Sea, a separate regional unit of the Ionian Islands region, and municipality.

7 Ιανουαρίου: Παγκόσµια Ηµέρα Μνήµης του Ολοκαυτώµατος Απώλειες Ελλάδας Καρρέρ - Κριεζή Ελένη, απόγονος αντιστασιακού δηµάρχου Ζακύνθου Λουκά Καρρέρ,(GR) Μέλος του Μουσείου Σολωµού & Επιφανών Ζακυνθίων, Karrer Kriezi Eleni, descendant of resistance mayor of Zakinthos, Member of Solomos Museum and distinguished Zakinthians Λουκάς Καρρέρ, Μια αξέχαστη ιστορία Loukas Karrer, An unforgettable story Ο Λουκάς Καρρέρ ήταν Έλληνας πολιτικός από την Ζάκυνθο. Χρηµάτισε διορισµένος δήµαρχος Ζακύνθου από το 1937 έως τον Απριλίου του 1945 που παραιτήθηκε. Στις 9 Σεπτεµβρίου 1943 ο Γερµανός διοικητής της Ζακύνθου Πάουλ Μπέρενς ζήτησε από τον Καρρέρ και τον µητροπολίτη Χρυσόστοµο να του συντάξουν κατάλογο µε όλους τους Εβραίους του νησιού. Οι δύο άντρες όντως συνέταξαν κατάλογο που περιλάµβανε όµως όχι τα ονόµατα των Εβραίων αλλά τα δύο δικά τους. Έπειτα από αυτό ο Γερµανός διοικητής συνέταξε έγγραφο προς το γενικό επιτελείο στο Βερολίνο αλλά και επιστολή του µητροπολίτη που ανελάµβανε την ευθύνη για την διαγωγή των Εβραίων του νησιού, το γενικό επιτελείο τότε ακύρωσε τη διαταγή και µε αυτό τον τρόπο γλίτωσαν οι Εβραίοι της Ζακύνθου Το 1978, το Yad Vashem τίµησε το Μητροπολίτη Χρυσόστοµο και το Δήµαρχο Λουκά Καρρέρ απονέµοντας τους τον τίτλο του "Ενάρετου µεταξύ των Εθνών", επίσης το 1992 στο χώρο όπου βρισκόταν η συναγωγή στήθηκαν τα αγάλµατα των δύο αντρών Δρώµενο : Εκτέλεση δηµοτικού τραγουδιού Το δηµοτικό τραγούδι για τον Συνταγµατάρχη Μ. Φριζή, είναι ένας συρτός χορός, και αποτελεί σπάνιο ιστορικό ντοκουµέντο. Ηχογραφήθηκε στην Αµερική το 1941, αµέσως µετά τη νίκη των Ελλήνων στο Αλβανικό Μέτωπο ( ), µε ερµηνευτή τον Πέτρο Λάντζα και σε µουσική του Αντ. Σακελάριου Το θέµα του τραγουδιού είναι εµπνευσµένο από τις ηρωικές νίκες που πέτυχε κατά των Ιταλών, ο συνταγµατάρχης Μαρδοχαίος Φριζής, Έλληνας Εβραίος από τη Χαλκίδα. Η φυσιογνωµία του Συνταγµατάρχη Φριζή -ο οποίος έπεσε στο πεδίο της µάχης στις 5 Δεκεµβρίου του 1940 και ήταν µεταξύ των πρώτων Ελλήνων αξιωµατικών που έδωσαν τη ζωή τους υπερασπιζόµενοι την Πατρίδαέµεινε θρυλική στα βουνά της Αλβανίας, εµψύχωνε τον αγώνα των Ελλήνων, ενώ ενέπνευσε ακόµα και στιχουργούς. Στη γενέτειρά του Χαλκίδα τον Σεπτέµβριο του 2010 ανεγέρθηκε ο έφιππος ανδριάντας του Μ. Φριζή ενώ ήδη από το 1971 βρίσκεται στην πόλη και η προτοµή του. Performance :A folk song dedicated to the Greek Jewish War hero Colonel Frizis This unique demotico song a syrto- with the voice of Petros Lantzas and the music of Antonis Sakellarios, is a rare historic document. It was recorded at the American Orthophonic co. (ORS-587), in 1941, after the glorious victory of the Greeks at the Albanian Front during the Greek-Italian War ( ). The song s theme is inspired by the heroic victories over the Italians accomplished by Colonel Mordechai Frizis, a Greek Jew from Chalkida (Eubea). M. Frizis fell on the battlefield on December 5, 1940, and is one of the first high ranking officers of the Greek Army who died fighting for their Patrida (homeland). His example became a legend on the mountains of Albania encouraging the Greek soldiers. His figure also inspired poetry and folk songs such as this one. This song is a characteristic example of the contribution of Colonel Frizis to the fight for freedom as well as of the bravery of the Greek soul. The statue of M. Frizis on horseback was placed and inaugurated in Frizis hometown Chalkida on September Since 1971 in Chalkida there is also erected the bust of Colonel Frizis.

8 Αλµπάλα Βενιαµίν, Πρόεδρος Κεντρικού Ισραηλιτικού Συµβουλίου Ελλάδος (Κ.Ι.Σ.), Albala Veniamin, President of the Central Board of Jewish Communities in Greece (GR) Ο Αρχιεπίσκοπος Αθηνών Δαµασκηνός ενάντια στους διωγµούς των Εβραίων της Ελλάδος Commemorating the gratitude of the Jews of Zakinthos to Mayor Karrer and Bishop Chrisostomos Κατά τη διάρκεια του Β Παγκοσµίου Πολέµου, όταν η Ελλάδα τελούσε υπό την Κατοχή των Γερµανών, ποσοστό 86% των Ελλήνων Εβραίων έχασαν τη ζωή τους από ενέργειες των κατακτητών, µεταφορά σε στρατόπεδα, εξόντωση και εκτελέσεις. Σε πολλές πόλεις, όπου υπήρχαν ανθούσες Εβραϊκές Κοινότητες, µετά το Ολοκαύτωµα, δεν επέζησαν παρά λίγα άτοµα. Ένα µνηµειώδες κείµενο, για την υποστήριξη των Εβραίων της Ελλάδος, µοναδικό στα χρονικά ολόκληρης της κατεχόµενης Ευρώπης, ήταν η υπερήφανη απάντηση του τότε Αρχιεπισκόπου Αθηνών Δαµασκηνού προς το δοσίλογο Πρωθυπουργό Κωνσταντίνο Λογοθετόπουλο και το στρατηγό των Ναζί Στροπ, ο οποίος απείλησε τον Αρχιεπίσκοπο Δαµασκηνό µε τουφεκισµό, εξ αιτίας της σκληρής έγγραφης διαµαρτυρίας του για τους διωγµούς των Ισραηλιτών της Ελλάδος. Η επιστολή αυτή ήταν γραµµένη σε αυστηρότατο ύφος και αναφερόταν στους ισχυρούς δεσµούς που ενώνουν τους Έλληνες Ορθόδοξους µε τους Έλληνες Εβραίους ως από κοινού πολίτες της Ελλάδος στα πολιτικά δικαιώµατα, αλλά κυρίως στο νου και την ψυχή. Η επιστολή απετέλεσε µνηµείο θάρρους, εθνικής αξιοπρέπειας και σεβασµού των ανθρωπίνων ιδανικών και εξέφρασε τις απόψεις του τότε κατ ανάγκη φιµωµένου Ελληνικού λαού. Την επιστολή αυτή προσυπέγραψαν 29 ιδρύµατα και οργανώσεις που εκπροσωπούσαν ολόκληρη την πνευµατική και επαγγελµατική Ελλάδα. Παράλληλα ο Αρχιεπίσκοπος προέτρεψε τους Έλληνες Χριστιανούς και τα µοναστήρια να παραχωρήσουν άσυλο σε εβραϊκές οικογένειες προκειµένου να αποφύγουν τον εκτοπισµό. Κατά τη διάρκεια της Κατοχής πολλοί Εβραίοι έλαβαν µέρος στην Εθνική Αντίσταση και η προσφορά τους αυτή αναγνωρίστηκε από την πολιτεία και τις Αντιστασιακές Οργανώσεις µε την απονοµή τιµητικών τίτλων Εκπρόσωποι γαλλικής αντιπροσωπείας, Representatives - French delegation Η ιστορία των "zazous" και η αντίσταση των νέων στη Γαλλία της περιόδου The Zazous: French youth against the Nazis

9 Μετά τον αναγκαστικό νόµο της 1 Ιουνίου 1942, σχετικά µε την υποχρεωτική ανάρτηση του κίτρινου άστρου του Δαβίδ από τους Εβραίους στο Παρίσι, τα µέλη του νεανικού αντιστασιακού κινήµατος των παριζιάνων zazous κάρφωσαν στο στήθος τους χειροποίητα αστέρια διαφόρων χρωµάτων. Από αυτά κάποια έγραφαν τα µικρά τους ονόµατα, άλλα έγραφαν "Παπούα", "Ζουλού", "Ελευθερία", αντιρατσισµός παντού. Η σύλληψη ήταν αναµενόµενη ως "amies des juifs" (φίλοι των εβραίων). Το εν λόγω κίνηµα είχε ως κύρια µουσική αναφορά το σουΐνγκ και τη τζαζ, ηλικιακά κινούνταν µεταξύ χρόνων και το ντύσιµο τους ήταν ιδιαίτερο. Συναντιόντουσαν σε υπόγεια. La participation de toutes les forces, au fur et à mesure de leur engagement dans le combat, depuis l Appel du général de Gaulle le 18 juin 1940, jusqu à la victoire The Zazous were a subculture in France during World War II. They were young people, years old, expressing their individuality by wearing big or garish clothing (similar to the zoot suit fashion in America a few years before) and dancing wildly to swing, jazz and bebop. Men wore large striped lumber jackets, while women wore short skirts, striped stockings and heavy shoes, and often carried umbrellas. As we know, in 1940, the Nazis had occupied France and the Vichy regime, in collaboration with the Nazis and fascist itself in policies and outlook, had an ultra-conservative morality and started to use a whole range of laws against a youth that was restless and disenchanted. In Paris, Zazous as one of the main French anti-nazi cultural youth movement was opposed the Vichy regime in occupied France, met in basement and cellar clubs, in cinemas and cafes, passing their time mocking the politics of the time and scuffled with fascists on the streets. This spontaneous development was a sharp response to the deadening effect on society of the Nazi-Vichy rule Διάλειµµα Break Μπεζέ Ελένη, Υποψήφια Διδάκτωρ στην Ιστορία, Πανεπιστήµιο Θεσσαλίας, Beze Eleni, PhD in History, University of Thessaly (a traditional geographic and modern administrative region of Greece) Συνοµιλώντας µε τους µάρτυρες - αξιοποιώντας τη µαρτυρία (προφορική ιστορία) Conversing with witnesses Utilizing the testimonies (the value of oral history) Μιζάν Ισαάκ, Εβραίος επιζών του Ολοκαυτώµατος, Mizan Isaak, Jew survivor of the Holocaust (GR) Προσωπική µαρτυρία Actual Experience Ονοµάζοµαι Ισαάκ Μιζάν µε αριθµό βραχίονα Με συνέλαβαν στην Άρτα 16 χρονών... Alle juden andretten - Όλοι οι Εβραίοι βγείτε έξω Ήταν η διαταγή που µας έλεγαν οι SS του στρατοπέδου για να βγούµε γυµνοί έξω, ώστε να γίνει η διαλογή για τους ικανούς και µη ικανούς προς εργασία. Τους µη ικανούς τους οδηγούσαν κατευθείαν στα κρεµατόρια. Περιµένοντας και εµείς την σειρά µας δεν είχαµε πλέον συναισθήµατα για την ζωή µας, γιατί ήταν βέβαιο ότι κάποια στιγµή θα ερχόταν και η δική µας η σειρά. Για µια ακόµη φορά κάνουµε έκκληση από το βήµα αυτό να µας πλησιάσετε, µικροί και µεγάλοι, ανεξαρτήτως θρησκεύµατος για να µάθετε και να διαδώσετε τα τροµακτικά που

10 συνέβησαν στα στρατόπεδα του θανάτου. Ποτέ ξανά! Ευχαριστώ Ο Ισαάκ Μιζάν, µέλος της εβραϊκής κοινότητας της Άρτας, είναι ένας από τους ελάχιστους εν ζωή επιζήσαντες οµήρους από τα Ναζιστικά στρατόπεδα, µε χαραγµένο τον αριθµό στο µπράτσο του, και κάνει έκκληση στη νέα γενιά να «µην ξεχάσει» και να εργαστεί για την διατήρηση της Μνήµης του πιο φρικιαστικού µαζικού εγκλήµατος στην ιστορία της ανθρωπότητας Jewish musicians who were driven out of the orchestra - orchestra members joined the German Nazi party Εκπρόσωποι αυστριακής αντιπροσωπείας, Representatives - Austrian delegation Φωτίζοντας τη σκοτεινή ιστορία της Φιλαρµονικής της Βιέννης κατά τη Ναζιστική περίοδο. Η φωνή µετάνοιας για τον κεντρικό ρόλο στο Γ Ράιχ και το Ολοκαύτωµα Welcome the lighting of dark history of the famed Vienna Philharmonic during the Nazi era The voice regret for the central role in Hitler s Third Reich and Holocaust µελών. Οι Εβραίοι µουσικοί σβήνονται από τον κατάλογο Η παγκοσµίου φήµης Φιλαρµονική ορχήστρα της Βιέννης, γνωστή για την Πρωτοχρονιάτικη Συναυλία της που µεταδίδεται κάθε χρόνο σε 80 χώρες, δηµοσίευσε πρόσφατα λεπτοµέρειες της ιστορίας της κατά τη διάρκεια της ναζιστικής εποχής, ανταποκρινόµενη στις για πολλά χρόνια κατηγορίες εναντίον της για συγκάλυψη. Ο Φριτς Τρέµπι, ένας από τους ιστορικούς στους οποίους η διεύθυνση της ορχήστρας ανέθεσε τη συγγραφή κειµένων σχετικά µε την ιστορία της κατά τη διάρκεια της ναζιστικής εποχής έχει δηλωσει ότι «η Πρωτοχρονιάτικη Συναυλία καθιερώθηκε υπό την εξουσία των Ναζί». Οι ιστορικοί προσπαθούσαν για χρόνια να ανακαλύψουν ποιος έδωσε το δαχτυλίδι - βραβείο τιµής στον Μπάλντουρφον Σίραχ. Σύµφωνα µε τον ιστορικό Βίλχελµ Μπέτελχαϊµ, πρόκειται για τον Χέλµουτ Βόµπις, έναν τροµπετίστα, µέλος του κόµµατος των Ναζί και αργότερα µέλος των Ες-Ες. Ο Βόµπις απολύθηκε το 1945, για να επιστρέψει όµως έξι χρόνια αργότερα. Ο Ολιβερ Ράθκολµπ, επικεφαλής των ιστορικών στους οποίους η ορχήστρα έδωσε την άδεια να ερευνήσουν ενδελεχώς τα αρχεία για τα έτη , θεωρεί ότι είναι πολύ πιθανόν να ισχύει η εκδοχή που παρουσίασε ο Μπέτελχαϊµ. Στη δηµοσιότητα έχουν επίσης δοθεί µαρτυρίες µουσικών οι οποίοι εκδιώχθηκαν από την ορχήστρα εξαιτίας της εβραϊκής τους καταγωγής, κάποιοι εκ των οποίων πέθαναν σε στρατόπεδα συγκέντρωσης. Η Μπερναντέτ Μεϊχόφερ, ιστορικός από το πανεπιστήµιο της Βιέννης, δήλωσεεπίσης ότι «την εποχή εκείνη ήταν γνωστό αν κάποιος είχε εβραϊκές ρίζες ή ακόµη εβραία σύζυγο». Τέλος, σηµαντικές είναι οι προσπάθειες του Mr. Hellsberg, βιολιστή της Φιλαρµονικής και πρόεδρου της ο οποίος από το 1980 έχει ξεκινήσει µια σταθερή προσπάθεια για να βρεθούν οι τίτλοι ιδιοκτησίας για όλα τα αντικείµενα που υπάρχουν στην κατοχή της Φιλαρµονικής, ώστε αν κάποια έχουν κλαπεί από Ναζί να επιστραφούν στους απογόνους των αρχικών ιδιοκτητών. Όλες οι δηµοσιεύσεις γίνονται µε

11 αφορµή την συµπλήρωση των 75 χρόνων από την «ενσωµάτωση» της Αυστρίας ως επαρχία της Γερµανίας από τον Χίτλερ Τσακίρης Δηµήτριος, καθηγητής ΤΕΙ Ηπείρου, Tsakiris Dimitrios, professor, Technological Institution of Epirus (a geographical and historical region in southeastern Europe, shared between Greece and Albania and lies between the Pindus Mountains and the Ionian Sea, GR) Το Ολοκαύτωµα των Ροµά και οι Έλληνες τσιγγάνοι στην Εθνική Αντίσταση και στα χρόνια της κατοχής The Roma Holocaust and the Greek gypsies in National Resistance and during the Occupation Στις 5 Σεπτεµβρίου του 1935 το συνέδριο του εθνικοσοσιαλιστικού κόµµατος διακήρυττε από τη Νυρεµβέργη τον «νόµο για την προστασία του γερµανικού αίµατος και της γερµανικής τιµής». Με τον νόµο αυτόν χαρακτηρίζονταν Εβραίοι, έγχρωµοι, Τσιγγάνοι και κοινωνικές οµάδες του περιθωρίου ως οι οµάδες εκείνες που απειλούσαν την καθαρότητα της γερµανικής φυλής. Στον Ταύρο, στα Πετράλωνα, στην οδό Χαµοστέρνας, υπάρχει µνηµείο για τους 11 τσιγγάνους που εκτέλεσαν οι Γερµανοί τον Αύγουστο του 1944 για την αντιστασιακή τους δράση. Ο τσιγγάνος καπετάνιος του ΕΛΑΣ Βασίλης Μήτρου ( Καπετάν-Γύφτος ) από την Κύµη Εύβοιας, ήταν ηγετική µορφή στον ΕΛΑΣ της Εύβοιας, και µάλιστα ανατίναξε ένα γερµανικό αντιτορπιλικό πριν σκοτωθεί στη µάχη της Λαµπούσας. Η οικογένεια Βρυσάκη από τη Λιβαδειά, µε την υπόνοια της κατασκοπίας στάλθηκε σε στρατόπεδο συγκέντρωσης. Στον ΕΔΕΣ αναφέρονται Ροµά οπλίτες. Οπως και, προηγουµένως, στον ελληνοϊταλικό πόλεµο, στην Αλβανία, µαρτυρούνται πολλές περιπτώσεις τσιγγάνων στρατιωτών. Κατά την υποχώρηση των στρατευµάτων, µετά την κατάρρευση του µετώπου, τον Απρίλη του 1941, οι εξαθλιωµένοι στρατιώτες που προσπαθούσαν να φτάσουν στα σπίτια τους, συχνά µε τα πόδια, περιθάλπονταν από τσιγγάνους σκηνίτες, που τους παρείχαν τροφή και κατάλυµα και έβραζαν τα ρούχα τους για να φύγουν οι ψείρες, σύµφωνα µε τον Αυγουστίνο Καντιώτη, τότε αρχιµανδρίτη και αργότερα Μητροπολίτη Φλώρινας. Στη Σίνδο το υπήρχε στρατόπεδο συγκέντρωσης µε µετακινούµενες οικογένειες τσιγγάνων. Τσιγγάνοι υπήρχαν ανάµεσα και στους άµαχους, θύµατα αντιποίνων στον Παρακάλαµο Ιωαννίνων, στη Βοιωτία, στη Σκύδρα Πέλλας, στα χωριά της Θεσσαλονίκης. Ο τσιγγάνος Αργύρης Κίτσας, εγκατεστηµένος στο Σκυλίτσι Βέροιας, όταν συνάντησε στο βουνό, όπου είχε πάει για ξύλα, έναν αξιωµατικό αντιστασιακής οµάδας µαζί µε τους άντρες του, τους έδωσε το κάρο µε τα µουλάρια του. H µαρτυρία τού τότε 15χρονου Ιωάννη Βρυσάκη έχει εξαιρετικά σηµασία: «ΚΑΘΕ ΠΡΩΙ µας έβγαζαν έξω και µας έξυναν τα πρόσωπα. Οι Γερµανοί Ες Ες µας έτριβαν τα πρόσωπα µε τούβλα για να µας ασπρίσουν. Είχαν κλοµπ και χτυπούσαν όποιον δεν καθόταν. Αυτή η αθλιότητα κράτησε δέκα µέρες» Λειβαδιά, 1942 Ο Ιωάννης Βρυσάκης ήταν τότε 15 χρόνων. Σήµερα ζει κάπου στην Αγία Βαρβάρα. H µαρτυρία του είναι πιθανότατα η µοναδική που καταγράφεται ανάµεσα στους Έλληνες Τσιγγάνους για τα χρόνια της Κατοχής. «Οι Γερµανοί ήθελαν να µας αφήσουν, αλλά παρενέβη ένας γερµανοτσολιάς. Αυτοί γυρνάνε συνεχώς, είναι κατάσκοποι, είπε στους Γερµανούς και µας κράτησαν». Και µια λεπτοµέρεια: «Οι Γερµανοί», λέει ο I. Βρυσάκης «θα µας µετέφεραν σε στρατόπεδα. Αλλά παρενέβη ο αρχιεπίσκοπος Δαµασκηνός και µας άφησαν».

12 Κουζινόπουλος Σπύρος, δηµοσιογράφος, Kouzinopoulos Spiros, journalist (GR) Ο Τύπος στην αντίσταση, Ελευθερία Η πρώτη παράνοµη εφηµερίδα στη κατεχόµενη Ευρώπη Press in Resistance, Liberty the first illegal newspaper in Nazi occupied Europe Επιδιώκοντας να ελέγξουν τη ροή ειδήσεων και πληροφοριών προς την υπόδουλη Ελλάδα, οι δυνάµεις του άξονα επέβαλλαν από τις πρώτες µέρες της Κατοχής αυστηρή λογοκρισία στον Τύπο και στους ραδιοφωνικούς σταθµούς. Σε αυτό το πλαίσιο, αποκτούσε τεράστια σηµασία η µακρόχρονη έκδοση ενός οποιουδήποτε παράνοµου εντύπου, που στρεφόταν εναντίον του κατακτητή. Κατά τη διάρκεια της Κατοχής, κυκλοφόρησαν διαφόρων ειδών έντυπα που εξέφραζαν την επιθυµία των Ελλήνων για αντίσταση: προκηρύξεις, φυλλάδια, εφηµερίδες, περιοδικά. Άλλα από αυτά ήταν χειρόγραφα, άλλα ήταν πολυγραφηµένα, ενώ ορισµένα τυπώνονταν. Τα τελευταία εκδίδονταν παράνοµα σε διάφορα τυπογραφεία. Όλα τα έντυπα κυκλοφορούσαν παράνοµα και διακινούνταν από χέρι σε χέρι. Όλοι όσοι εµπλέκονταν στη διαδικασία γραφής, εκτύπωσης και διακίνησης του αντιστασιακού Τύπου αντιµετώπιζαν, σε περίπτωση που συλλαµβάνονταν από τις αρχές κατοχής, µε κίνδυνο της εκτέλεσης. Ορισµένα από τα σηµαντικότερα έντυπα που κυκλοφόρησαν στη διάρκεια της Κατοχής ήταν η Ελεύθερη Ελλάδα, ο Απελευθερωτής, η Γυναικεία Δράση, η Νέα Γενιά, η Δηµοκρατική Σηµαία, η Φλόγα, η Δόξα και η Απελευθέρωση. Γενικότερα, ο αντιστασιακός Τύπος αποτέλεσε µια από τις πιο αξιοσηµείωτες πτυχές της Αντίστασης. Αυτά τα "παράνοµα" έντυπα προσέφεραν σηµαντικές υπηρεσίες γνωστοποιώντας πληροφορίες που δεν δηµοσιεύονταν στον λογοκριµένο Τύπο, καλώντας σε αντίσταση και γενικότερα τονώνοντας το ηθικό των Ελλήνων. Παράλληλα, παράνοµη πράξη είχε χαρακτηριστεί από τις αρχές κατοχής και η παρακολούθηση συµµαχικών ραδιοφωνικών σταθµών που εξέπεµπαν προγράµµατα στα ελληνικά. Αναφέρεται χαρακτηριστικά ότι στις 9 Απριλίου 1942, γερµανική περίπολος συνέλαβε σε καφενείο του Πειραιά τον ιδιοκτήτη και 62 θαµώνες επ' αυτοφώρω να ακούνε όλοι µαζί το ελληνικό πρόγραµµα του βρετανικού ραδιοφωνικού σταθµού BBC. Μάλιστα, από ένα σηµείο και µετά οι κατακτητές απαίτησαν από τους Έλληνες να παραδώσουν τα ραδιόφωνά τους ώστε να µην µπορούν να πληροφορούνται από ελληνόφωνους σταθµούς του εξωτερικού Τζούκας Βαγγέλης, διδάκτωρ Κοινωνιολογίας Πανεπιστηµίου Κρήτης, Tzoukas Vaggelis, PhD in Sociology, University of Crete (the largest and most populous of the Greek islands, the fifth-largest island in the Mediterranean Sea, and one of the thirteen administrative regions of Greece) Ευρωπαϊκή αντίσταση κατά το Β Παγκόσµιο Πόλεµο Μια συνοπτική ξενάγηση στους τρόπους µε τους οποίους διεξήχθει ο πόλεµος κατά των Γερµανών κατακτητών στην Ευρώπη European Resistance in World War II. The variety of European Resistance means Ο Β Παγκόσµιος Πόλεµος αποτέλεσε τη µεγαλύτερη πολεµική αναµέτρηση της ιστορίας,

13 συνιστώντας µια σύγκρουση τεράστιας εµβέλειας σε γεωγραφική κλίµακα αλλά και ως προς τον συνολικό αριθµό των θυµάτων. Είναι φυσικό στις σύγχρονες κοινωνίες η µνήµη του πολέµου αυτού να παραµένει ιδιαιτέρως ζωντανή ώστε δύσκολο να σκεφθεί κανείς πτυχή της σύγχρονης ιστορίας που να µην συνδέεται τρόπον τινά µε τη σύγκρουση αυτή. Από τις πλέον ισχυρές κληρονοµιές του πολέµου στις σύγχρονες γενιές ευρωπαίων πολιτών είναι ο αντιφασισµός, η κοινή συνισταµένη πολλές φορές ετερόκλητων κοινωνικών και πολιτικών συµµαχιών που συγκροτήθηκαν στις ευρωπαϊκές κοινωνίες το διάστηµα προκειµένου να συντριβεί ο φασισµός και ο ναζισµός. Μία από τις πλέον σηµαντικές συµµαχίες, αν όχι η σηµαντικότερη, ήταν η ευρωπαϊκή Αντίσταση και αφορούσε τη στάση (Resistance) των ευρωπαϊκών κοινωνιών απέναντι στο αντιστασιακό φαινόµενο µε διάφορες καταστάσεις Από τις οµάδες κατασκοπείας µέχρι τον ανταρτοπόλεµο, από τα σαµποτάζ ως τις µαζικές κινητοποιήσεις στις πόλεις, από την άρνηση συνεργασίας µε τους κατακτητές ως την ενεργητική υποστήριξη των ένοπλων οµάδων, οι αντιστασιακοί θεωρούσαν τους εαυτούς τους µαχητές για την ήττα του Άξονα αλλά και στην υπηρεσία ενός ευρύτερου σκοπού που υπερέβαινε την αντίθεση στο ναζιστικό βασίλειο της βίας. Τα παραπάνω παρά το γεγονός ότι πολλές ερωτήσεις σχετικά µε «ακούσιες τις συνεργασίες» (δοσίλογοι) και την αντίσταση παραµένουν ακόµα εκκρεµείς στις κατά το παρελθόν κατειληµµένες ευρωπαϊκές χώρες έως σήµερα. Στην ενότητα αυτή επιχειρείται µία συνοπτική «ξενάγηση» στους τρόπους µε τους οποίους διεξήχθη ο πόλεµος κατά των Γερµανών κατακτητών στην Ευρώπη, µία περιγραφή όχι τόσο της τακτικής των στρατευµάτων και των επιτυχιών τους (µεγάλες στρατιωτικές επιχειρήσεις και σπουδαίες µάχες) όσο της κοινής τους δράσης µε τα ένοπλα αντιστασιακά κινήµατα και της µη στρατιωτικής διάστασης της δράσης αυτής, της πολιτικής διάστασης, που σε αρκετές περιπτώσεις, έλαβε τη µορφή ουσιαστικά µιας κοινωνικής επανάστασης για τη δηµοκρατία, την ισότητα, την αλληλεγγύη, το σεβασµό των ανθρωπίνων δικαιωµάτων, τους θεµέλιους λίθους της οικοδόµησης της κατοπινής ευρωπαϊκής Ένωσης. Resistance movements during World War II occurred in every occupied European country by a variety of means, ranging from non-cooperation, disinformation and propaganda to hiding resistant people and even to outright warfare and the recapturing of towns: Yugoslav Partisans, French Resistance, Greek Resistance are among the most notable resistance movements as well as Germany itself had an anti-nazi movement and the UK that made also preparations for a movement against the German invasion (the British SOE). Participating in this thematic session we inform about the organisations and the forms of resistance, resistance operations and notable individuals but principally we learn about the political aspect of all these movements that were many times referred to as social revolution, for democracy, equality, solidarity, respect of fundamental human rights, the cornerstones of the European Union building. The mentioned above despite the fact that many questions concerning collaboration and domestic collaborators during World War II and resistance still remain unresolved in formerly occupied European countries to this day Χρυσοµάλης Λεωνίδας, Αντιπρόεδρος ΚΟΙΝΣΕΠ Χαϊδαρίου «Ακτίνα», Chrisomalis Leonidas, Vice president of Aktina Cultural Association of Haidari (Beam, GR) Το µαρτυρικό Χαϊδάρι, Αναγνώσεις σηµειωµάτων µελλοθανάτων του στρατοπέδου λίγο πριν την εκτέλεση Reading of notes written by the prisoners condemned to death in the Haidari martyr city Concentration Camp Το στρατόπεδο συγκέντρωσης του Χαϊδαρίου λειτούργησε από τον Σεπτέµβριο 1943 µεχρι τα τέλη Σεπτεµβρίου του 1944, όταν οι Γερµανοί άρχισαν να αποσύρονται από τα

14 ελληνικά εδάφη και υπολογίζεται ότι από αυτό το στρατόπεδο πέρασαν συνολικά πάνω από κρατούµενοι, άτοµα που κρατούνταν σε άλλα στρατόπεδα που βρίσκονταν σε επισφαλείς θέσεις, είτε συλληφθέντες σε µπλόκα είτε αυτοί που συλλαµβάνονταν από την Γκεστάπο. Οι τελευταίοι αρχικά οδηγούνταν στο αρχηγείο των SS στην Αθήνα, το οποίο έδρευε στην οδό Μέρλιν στο Κολωνάκι, προκειµένου να ανακριθούν ή και να βασανιστούν. Στο αρχηγείο συντάσσονταν τα φυλακιστήρια για το Χαϊδάρι, καθώς και οι καταστάσεις των εκτελέσεων. Η πρώτη εκτέλεση στο στρατόπεδο του Χαϊδαρίου έγινε στις 7 Δεκεµβρίου 1943και ήταν ο έφεδρος υπολοχαγός του Ελληνικού Στρατού Λεβί από τα Ιωάννινα. Μετά ακολούθησαν πολυάριθµες οµαδικές εκτελέσεις, ανάµεσα σε αυτούς γυναίκες, ανάπηροι πολέµου, φοιτητές και µαθητές. Η µαζικότερη εκτέλεση ήταν αυτή των 200 Ακροναυπλιωτών την 1η Μαΐου Στις 30 Απριλίου 1944 κυκλοφόρησε στο Χαϊδάρι η φήµη ότι τα SS σκόπευαν να εκτελέσουν διακόσιους κρατούµενους ως αντίποινα για τη δολοφονία του Γερµανού υποστράτηγου Κρεχ και τριών αξιωµατικών του και επειδή όλοι θεωρούσαν ότι αυτοί επρόκειτο να εκτελεστούν αποχαιρέτησαν όσους περισσότερους από τους φίλους τους ήταν δυνατόν και µαζεύτηκαν στον θάλαµο 1 του Μπλοκ 3, όπου µε µουσική από δύο κιθάρες κι ένα βιολί έγινε αποχαιρετιστήριο γλέντι. Μετά το πρωινό συσσίτιο, στο γενικό προσκλητήριο διαβάστηκε η λίστα των διακοσίων ονοµάτων που θα εκτελούνταν. Η οµαδα των µελλοθανάτων συγκεντρώθηκε µπροστά στα µαγειρεία, όπου, πριν επιβιβαστούν στα αυτοκίνητα, άρχισαν να τραγουδούν µπροστά στα µάτια των έκπληκτων Ναζί. Οι διακόσιοι του Χαϊδαρίου µεταφέρθηκαν στο σκοπευτήριο της Καισαριανής, όπου εκτελέσθηκαν µε οπλοπολυβόλα. Οι σοροί µεταφέρθηκαν στο Γ Νεκροταφείο, όπου τάφηκαν σε ατοµικούς τάφους Συζήτηση (συντονισµός : Γερµανική αντιπροσωπεία) Dialogue (coordination : German delegation) Η αντιδιαστολή δοσιλογισµού-αντίστασης και το δίπολο ρατσισµόςαντιρατσισµός The distinction between resistance and the collaborationist as well as the dipole of racism and anti-racism Η ανάληψη αντιστασιακής δράσης, η ένταξη σε µία αντιστασιακή οργάνωση, ορίζει διαφορετικά τη σχέση µε την πολιτική που όλοι τη γνωρίζουµε ως σχέση πελατειακού τύπου, και τη µετατρέπει σε σχέση ευθύνης απέναντι στα υπόλοιπα µέλη της οργάνωσης. Η αλληλεγγύη, η συντροφικότητα, η αυταπάρνηση, είναι κύρια χαρακτηριστικά της αντιστασιακής δράσης που διαµορφώνουν και µια νέα πολιτική κουλτούρα. Στην ενότητα αυτή βρισκόµαστε µπροστά στην παραδοχή ότι η ελληνική κοινωνία δεν αντιστάθηκε σύσσωµη στους Ναζί κατακτητές αλλά επέδειξε και σκοτεινές πτυχές στη δράση της την κατοχική περίοδο, τότε που κάποιοι Έλληνες συνεργάστηκαν µε τον εχθρό, έχοντας την ευθύνη για τον αφανισµό χιλιάδων συµπολιτών τους. Τα εθνικά, όπως και τα κοµµατικά, αφηγήµατα προσφέρονται για τη χειραγώγηση της µνήµης και την πολιτική εκµετάλλευση µεγάλων αγώνων και ιδεών. Πραγµατικές µαρτυρίες ωστόσο έρχονται να δηµιουργήσουν ρήγµατα σε τέτοια αφηγήµατα και να υποστηρίξουν τις προσπάθειες ώστε να µην επαναληφθούν στο µέλλον ατοπήµατα σε σχέση µε τη δηµοκρατία, τη κοινωνική συνοχή, την αλληλεγγύη, τη δικαιοσύνη, την ισότητα και το σεβασµό των ανθρώπινων δικαιωµάτων. Πρόκειται για επαφή µε ένα ζήτηµα-ταµπού για δεκαετίες, στο πλαίσιο της προσπάθειας που καταβάλλεται το πρόγραµµα ΗOPE II να µην αναπαράγει γεγονότα µε τρόπο που συνηθίζεται σε επετείους, πανηγυρικές οµιλίες, µε την ευκαιρία εκλογικων αναµετρήσεων, σε σχολικά βιβλία, στον τύπο ή σε λογοτεχνικά κείµενα, αλλά παράλληλα να προσεγγίσει και τον τρόπο µε τον οποίο διερευνάται σήµερα σε ολόκληρο τον κόσµο το αρχειακό υλικό, έτσι δηλαδή όπως απαιτεί η ανάγκη για απροκατάληπτη ιστοριογραφική έρευνα και

15 η ευρωπαϊκή και θεσµική διάσταση φαινόµενων όπως ο πόλεµος, ο ναζισµός και ο φασισµός που άπτονται της καταστρατήγισης των ανθρωπίνων δικαιωµάτων, της ισότητας, της ιστονοµίας, της δηµοκρατίας, της ειρήνης και της ελευθερίας των λαών. The young participants come into contact with an issue-taboo for decades, as part of the effort that the HOPE II project not to reproduce resistance events in a way that is usual in anniversaries, celebratory speeches, schoolbooks, in literary texts, etc, but according to the need created by the modern investigation throughout the world, dispassionate historiographical research and European and institutional dimension of phenomena such as war, Nazism and fascism, as well as, on the side, the human rights, equality, solidarity, democracy, peace and freedom of peoples. The Security Battalions were Greek collaborationist military groups, formed during the Axis occupation of Greece during World War II in order to support the German occupation troops. Η συνεργασία µε τους Γερµανούς προϋπέθετε σε όλα τα κράτη τον αποκλεισµό κάποιων κοινωνικών και φυλετικών οµάδων (κοµµουνιστών, Εβραίων) και από την άλλη, η Αντίσταση πρόβαλε την ενσωµάτωση τους, µετουσιώνοντας έναν πολιτικό αγώνα σε υπόθεση «περιθωριακών» µίας κοινωνίας. Συζητάµε για την εν λόγω διαιρετική τοµή των ιδεολογικών στρατοπέδων και το νόηµα τέτοιου είδους αντιστάσεων, διαχρονικά και σε όλον τον κόσµο. Υποστήριξη: ελληνική φιλµογραφία - «Οι Γερµανοί είναι φίλοι µας...» Η Χαραυγή Της Νίκης (1971) και το νησί των γενναίων With the support of the Europe for citizens programme of the European Union

16 Με την υποστήριξη του Προγράµµατος της Ευρωπαϊκής Ένωσης «Ευρώπη για τους Πολίτες» Commemorating the victims of Nazism HOPE II Πρόγραµµα Ελπίδα II Active European Remembrance The Story of Europe Remembrance and the Circle of European Friends who Resisted Hitler Η ιστορία της ενεργούς µνήµης της Ευρώπης Εκείνοι που αντιστάθηκαν στο Χίτλερ Τρίτη, 10 Δεκεµβρίου 2013 Tuesday, December Εγγραφές, Αφίξεις προσκεκληµένων Registration, Arrival of the guests Έναρξη - Καλωσόρισµα προσκεκληµένων - Χαιρετισµοί Opening - Welcoming reception of participants Συντονιστής Chairman Χρυσοµάλης Λεωνίδας, Αντιπρόεδρος ΚΟΙΝΣΕΠ Χαϊδαρίου «Ακτίνα», Chrisomalis Leonidas, Vice president of Aktina Cultural Association of Haidari (Beam, GR) Ο EACEA και το πρόγραµµα Ευρώπη για τους πολίτες Τhe EACEA and the Europe for Citizens programme Συνεχίζουµε σήµερα το πρώτο στρογγυλό τραπέζι, της πρώτης 5νθήµερης πλατφόρµας συζήτησης του προγράµµατος «ΕΛΠΙΔΑ : Ο κύκλος των φίλων που αντιστάθηκαν στον Χίτλερ» (HOPE ΙΙ : The Story of Europe Remembrance and the Circle of European Friends who Resisted Hitler) που διοργανώνεται από το Δήµο Χαϊδαρίου στο πλαίσιο της γενικότερης πρωτοβουλίας του για τη διαµόρφωση της ευρωπαϊκής συλλογικής ιστορικής µνήµης. Να θυµίσουµε ότι το πρόγραµµα χρηµατοδοτείται στο σύνολο του από την Ευρωπαϊκή Ένωση και το γενικότερο χρηµατοδοτικό εργαλείο: πρόγραµµα «Ευρώπη για τους πολίτες», το οποίο θεσπίστηκε µε απόφαση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συµβουλίου µε την προοπτική να στηριχθεί ένα ευρύ φάσµα οργανώσεων, µεταξύ των άλλων και οι δήµοι των κρατών µελών, καθώς και οι δραστηριότητες τους που προωθούν την ενεργό συµµετοχή του ευρωπαίου πολίτη στα κοινά και συνολικά την παρουσία της κοινωνίας των πολιτών στη δηµοκρατική πορεία της Ευρώπης προς την ολοκλήρωση της. Άµεσα λοιπόν η Ένωση και ο αρµόδιος εκτελεστικός Οργανισµός EACEA αναγνωρίζουν ότι ευρωπαϊκή ολοκλήρωση δεν µπορεί να συντελεστεί χωρίς τη διατήρηση ζωντανής της µνήµης της ιστορίας των κρατών που συµµετέχουν σε αυτή. Και µπορεί η µνήµη αυτή να συνδέεται κατά το πλείστον µε τιµητικά δηµοκρατικά επιτεύγµατα ωστόσο στην ιστορία

17 όλων των λαών υπάρχουν και ιδιαίτερα σκοτεινά και φρικιαστικά γεγονότα. Τέτοια γεγονότα, κοινά για το σύνολο των κρατών-µελών, είναι αναµφισβήτητα αυτά που διαδραµατίστηκαν κατά την περίοδο της γερµανικής κατοχής: τα γεγονότα των µαζικών εξοντώσεων, των µαζικών εκτοπίσεων και των πολυάριθµων ανθρώπινων θυµάτων. Από αυτά ωστόσο τα γεγονότα αντλούνται διδάγµατα, πρωτίστως για τους νέους, για ένα διαφορετικό, περισσότερο δηµοκρατικό και ειρηνικό µέλλον. Για το µέλλον που τους ανήκει. Φωτίζει λοιπόν η Ευρώπη το παρελθόν της, όσο θλιβερό και να είναι αυτό. Έρχονται έτσι στο προσκήνιο ενεργοί πολίτες, που διέγραψαν ένδοξη πορεία στο ιστορικό γίγνεσθαι πεθαίνοντας για την προάσπιση των αξιών της Δηµοκρατίας, της Ελευθερίας και του Σεβασµού των ανθρώπινων δικαιωµάτων. Ο Δήµος Χαϊδαρίου, ως µαρτυρικός Δήµος διαχειρίζεται µε ποικίλες εκδηλώσεις τις παραβιάσεις των αρχών αυτών από το ναζισµό. Οι δράσεις προς τιµή των θυµάτων του και οι εκδηλώσεις για τη διατήρηση των τόπων και των µνηµείων που συνδέονται µε µαζικές εκτοπίσεις, µαρτύρια και εξοντώσεις, για τη συντήρηση των αρχείων τεκµηρίωσης αυτών των γεγονότων και για την προβολή µαρτυριών διασωθέντων και απογόνων τους, στοχεύουν στο σύνολο τους, στην ευαισθητοποίηση των πολιτών σχετικά µε την ανάδειξη της συµβολής της Εθνικής Αντίστασης στην Ειρήνη, τη Δηµοκρατία και την Προστασία των ανθρωπίνων δικαιωµάτων. Στοχεύει ωστόσο ακόµη και στην πληροφόρηση για τη συµβολή της Ευρωπαϊκής Αντίστασης στην Κοινωνική Δικαιοσύνη και την Αλληλεγγύη µεταξύ των ευρωπαίων πολιτών, καθώς και στην Πρόοδο, την Ανάπτυξη και την Ανεξαρτησία σε ολόκληρο τον κόσµο. Το πρόγραµµα "ΕΛΠΙΔΑ II" αποτελεί συνέχεια και δεύτερη φάση του οµότιτλου προγράµµατος που υλοποιήθηκε από το Δήµο Χαϊδαρίου για τη «διερεύνηση των απαρχών του ιστορικού παρελθόντος της Ενωµένης Ευρώπης» κατά το χρονικό διάστηµα 26/03 18/05/2013. Θα υλοποιηθεί δε και πάλι µε ευρεία συµµετοχή αντιστασιακών οργανώσεων από µαρτυρικές πόλεις µε συναφές ιστορικό παρελθόν, πολίτες και ενώσεις πολιτών σε εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο, Ινστιτούτα, Ιδρύµατα, Ερευνητικά Κέντρα, Πανεπιστήµια, Μουσεία και λοιπούς φορείς και Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις από διάφορες ευρωπαίκές χώρες ενώ θα διαρκέσει από 9 Δεκεµβρίου 2013 έως 14 Φεβρουαρίου Η σηµασία της µνήµης είναι και στη δεύτερη αυτή φάση η πεµπτουσία του προγράµµατος και όσο αόριστη και αν ακούγεται ως έννοια, εύκολα αντιλαµβάνεται κανείς σε τι αναφέρεται αν ανατρέξει στις εκδηλώσεις και στις θεµατικές και των δύο προγραµµάτων, ώστε να κατανοήσει αυτό το οποίο η συλλογική ιστορική µνήµη απαιτεί να θυµόµαστε και γιατί. Η ανάληψη σχετικών πρωτοβουλιών σε όλη την Ευρώπη θεωρούµε ότι είναι απαραίτητη για την υποκίνηση συµµετοχής των πολιτών στα κοινά προκειµένου να σφυρηλατηθεί η πεποίθηση για την ενιαία µεταξύ τους ταυτότητα και µνήµη. Ασπίδα προστασίας για την ελευθερία και την ειρήνη, την δηµοκρατία και τα ανθρώπινα δικαιώµατα. «Σήµερα, περισσότερο από κάθε άλλη φορά οφείλουµε να θυµόµαστε» Χατζησταύρου Φιλίππα, ερευνήτρια Ελληνικού Ιδρύµατος Ευρωπαϊκής και Εξωτερικής Πολιτικής, Chatzistavrou Filippa, research fellow of Hellenic Foundation for European and Foreign Policy (GR) Η ιδέα της ευρωπαϊκής ενοποίησης από τις απαρχές της µέχρι την κρίση The idea of the European Integration since its origins until the crisis

18 Καλλιανιώτης Θανάσης, ιστορικός, διδάκτωρ Ιστορίας ΑΠΘ, Kallianiotis Thanasis, historian, PhD History University of Thessaloniki (the second-largest city in Greece, capital of the geographic region of Macedonia, administrative region of Central Macedonia and the Decentralized Administration of Macedonia and Thrace) Η µάχη του Φαρδυκάµπου νοµού Κοζάνης (Μάρτιος 1943) : Εποποιία και διχασµός The battle in Fardikampos in Kozani, capital of the regional unit, a town in northern Greece and of West Macedonia region. (on March, 1943) : Distinguished heroes Το θέµα µου σχετίζεται µε µία σηµαντική εποποιία απλών ανθρώπων όπως ο παριστάµενος στη φωτογραφία καβαλάρης, κάτοικος της κωµόπολης Σιάτιστας, κατά τη διάρκεια της Κατοχής, την οποία ακολούθησε βαθύς διχασµός. Την παρούσα ανακοίνωση διατρέχουν οι εξής άξονες: α) η αιχµαλωσία ενός ιταλικού τάγµατος στη θέση Φαρδύκαµπος Σιάτιστας από µόνιµους αντάρτες και παροδικούς ένοπλους πολίτες, γεγονός πρώιµο για την κατοχική Ελλάδα β) εξ αιτίας αυτού δηµιουργήθηκε ελεύθερη περιοχή, η οποία επέτρεψε την περαιτέρω ανάπτυξη του ανταρτικού κινήµατος γ) τα αντίποινα που ακολούθησαν και η προσπάθεια επιβολής στην πράξη του κράτους των ανταρτών επέφερε τη διχόνοια µεταξύ των Ελλήνων, η οποία σύντοµα µεταφράστηκε σε εµφύλιο πόλεµο. Ως διδάγµατα για την περίπτωση θα µπορούσαν να διατυπωθούν δύο ιστορικά δοκιµασµένα κι ένα πρωτότυπο. Πρώτον πως οι Έλληνες όταν ενώνονται µεγαλουργούν. Έπειτα ό,τι θεωρείται απίθανο, είναι στην πραγµατικότητα πραγµατοποιήσιµο όταν υπάρχει θάρρος και επιµονή τα δύο τελευταία λείπουν σήµερα για να γίνει πιθανό το απίθανο. Και τελευταίο πως οι ατοµικές και οι κοµµατικές φιλοδοξίες δεν συνεισφέρουν ποτέ στην οµόνοια. Η Δυτική Μακεδονία είναι περιοχή µακριά από το κέντρο της Αθήνας. Τρεις µόνον δεκαετίες είχαν περάσει από όταν απελευθερώθηκε από τους Τούρκους και η κατάσταση ήταν ρευστή. Η εγγύτητα των συνόρων, ειδικά µε τη Βουλγαρία και τη Γιουγκοσλαβία, και η γλωσσική ποικιλία (ελληνικά, σλαβικά, αλβανικά, βλάχικα, αθιγγανικά, εβραϊκά και τουρκικά, συν την ποικιλία των διαλέκτων) οµού µε τα συµφέροντα πολιτικών, πολιτευτών, συνδικαλιστών, κοµµατικών στελεχών, κατόχων µέσων επικοινωνίας κι ως συνήθως τυχοδιωκτών δηµιουργούσε εθνικισµούς, φανερούς ή λανθάνοντες. Όταν τελείωσε ο πόλεµος της Αλβανίας την άνοιξη του 1940 η περιοχή γέµισε µε όπλα και πολεµοφόδια, τα οποία πετούσαν οι φαντάροι που αποστρατεύονταν. Σπίτι µας εµείς είχαµε ένα αντιαρµατικό τουφέκι. Η πυκνή σιδηροφορία εµπλεκόταν άµεσα µε την πολεµική εµπειρία που διέθεταν οι κάτοικοι, από την εποχή της Τουρκοκρατίας οι µεγαλύτεροι, από τις µάχες στο αλβανικό µέτωπο οι νεότεροι. Η περιοχή χωρίστηκε σε ζώνες κατοχής. Οι Βούλγαροι απειλούσαν από Βορρά, οι Γερµανοί κράτησαν την πεδινή ζώνη, ενώ τα ορεινά έλαβαν οι Ιταλοί. Η µάχη του Φαρδυκάµπου έλαβε χώραν στην ιταλοκρατούµενη ζώνη, επειδή εκτός άλλων οι Ιταλοί ήταν ευεπίφοροι στις ξένες προπαγάνδες και στον προσωπικό εξευτελισµό Ελλήνων, κάτι που απέφευγαν οι σοβαρότεροι Γερµανοί. Το πρώτο χτύπηµα της ακοµµάτιστης πλειονότητας των ανταρτών δόθηκε κοντά στο χωριό Σνίχοβο Χασίων. Αµέσως ακολούθησε δεύτερο λίγα χιλιόµετρα µακρύτερα, στον οικισµό Οξύνεια. Το τρίτο ήταν αναµενόµενο. Χρειάζεται πάντα µία αρχή για να ακολουθήσουν τα επόµενα, αλλά αυτή, παρότι δύσκολη, είναι θαυµαστή. Οι οργανώσεις αντίστασης στη Δυτική Μακεδονία απλώνονταν από το φανερό στο κρυφό, ήταν ένοπλες κι άοπλες. Μέσα στον κρατικό µηχανισµό, στην Ελληνική δηλαδή Πολιτεία, υπήρχαν στελέχη της που αντιπαθούσαν τους κατακτητές. Ιδιαίτερα τις ξένες

19 προπαγάνδες πολεµούσαν δεξιές οργανώσεις όπως η ΥΒΕ και η ΕΚΑ αποτελούµενες κυρίως από αξιωµατικούς του Στρατού. Το ΕΑΜ/ΕΛΑΣ ήταν δηµιούργηµα των κοµµουνιστών της εποχής. Η βάση των ειρηµένων οργανώσεων ήταν φυσικά η ίδια, ο πατριώτης λαός, που δεν ήξερε πάντα τις επιδιώξεις της ηγεσίας του. Πριν λάβει χώραν η µάχη του Φαρδυκάµπου προηγήθηκε ενέδρα ανταρτών του ΕΛΑΣ κι ενόπλων πολιτών στη θέση Βίγλα, λίγο έξω από την κωµόπολη της Σιάτιστας, κατά την οποία κυριεύτηκαν 10 ιταλικά φορτηγά. Ήταν µία επιτυχής πρόβα για την επόµενη µάχη όχι µόνο ως προς το υλικό της µέρος (κατασχεµένα τρόφιµα και πολεµοφόδια από την ενέδρα) αλλά και για το ηθικό, το οποίο ενίσχυσε τις πρόσφατες δόξες της Αλβανίας. Έπειτα από την ενέδρα της Βίγλας ένα ιταλικό τάγµα ξεκίνησε από τα Γρεβενά για να εκδικηθεί τη Σιάτιστα, µάλλον µε διορισµένους και χωρίς ουσιαστικά προσόντα ως συνηθίζεται σήµερα στο πνεύµα και τη διοίκηση- ηγέτες. Έπειτα από διήµερη πεζοπορία, κάκιστο εφοδιασµό µε τρόφιµα και νερό, δυο βράδια ύπνο στην παγωµένη ύπαιθρο µε ελαφριά στολή και σκεπάσµατα, δυο µέρες µάχης κάτω από καυτό ήλιο και παντελή αγνωσία του τόπου, οι Ιταλοί έψαχναν να παραδοθούν. Οι κάτοικοι της Σιάτιστας, ορισµένους από τους οποίους βλέπετε στη φωτογραφία ως αντάρτες του ΕΛΑΣ, αντιστάθηκαν σκληρότατα. Ιδιαίτερα ξεχώρισε ο Γιάννης Στεργίου, ταπεινός οπωροπώλης που µε το παλτό γεµάτο χειροβοµβίδες ανέτρεψε τους Ιταλούς στην κρισιµότερη φάση στα πρόθυρα της Σιάτιστας σήµερα τις δάφνες επιθυµούν µαεστρικά οι αµέτοχοι. Εκτός τούτων οι επιθέσεις δεξιών και αριστερών ανταρτών κατά των Ιταλών δεν είχαν σταµατήσει ποτέ. Ο κλοιός γύρω τους είχε σφίξει πολύ δυνατά. Όχι µόνο στο πεδίο της µάχης είχαν περικυκλωθεί οι Ιταλοί, αλλά και µε µακρινές ενέδρες σε τρία σηµεία για απόκρουση τυχόν ενισχύσεων. Το σχέδιο είχαν εξυφάνει 5 µάχιµοι ταγµατάρχες, µέλη της οργάνωσης ΥΒΕ/ΕΚΑ που ήταν παρόντες στη σκηνή του δράµατος. Οι Ιταλοί δεν είχαν ουδεµία ελπίδα διαφυγής. 400 λοιπόν αιχµάλωτοι Ιταλοί στο Φαρδύκαµπο τη δεύτερη µέρα των συγκρούσεων. Πολύς οπλισµός και πυροµαχικά στα χέρια των Ελλήνων και ηθικό εξυψωµένο στα ουράνια. Η µεγάλη νίκη επέφερε όµως τεράστια αντίποινα, όταν προσήλθε εκδικητικά από τη Λάρισα στην περιοχή η ιταλική µεραρχία Φορλί καίγοντας οικισµούς, εκτελώντας αµάχους και καταστρέφοντας οίκους και υποδοµές. Στη Δυτική Μακεδονία 307 ανθρώπους φόνευσαν εν συνόλω οι Ιταλοί από το 1941 έως το 1943, οι περισσότεροι από αυτούς ήταν άµαχοι που εκτελέστηκαν χωρίς ιδιαίτερο λόγο, συνεργώντας κι αυτοί µαζί µε τους Βούλγαρους, το Κοµιτάτο και τους Γερµανούς στον απορφανισµό των Ελλήνων. Δήωσαν έπειτα κι αποχώρησαν διαπαντός από την περιοχή οι Ιταλοί. Είχαν σειρά τώρα οι Γερµανοί της διπλανής ζώνης; Αν ναι, τα αντίποινα θα ήταν τροµακτικότερα. Ποιος θα αναλάµβανε το κόστος αυτών, οι δεξιοί ή οι αριστεροί; Ποιοι θα ήταν οι νέοι ηγέτες, οι διορισµένοι έµπειροι ή οι νέοι που ξεπρόβαλαν µε φαντασία και τόλµη στη σκηνή; Αποφασισµένο το ΕΑΜ για την κτήση της εξουσίας άρχισε να δοµεί το κράτος του στην ελεύθερη περιοχή, ένα κράτος σκληρών καθοδηγητών, ωµών χωρικών και ροµαντικών νέων όπου η πραγµατικότητα µπλεκόταν µε τη φαντασία στη σφαίρα της πολιτικής επικοινωνίας. Με λεκτικές στην αρχή διαφορές και µικρές διαµάχες για το ψωµί η διαµάχη δεξιών κι αριστερών ανταρτών γρήγορα κατέληξε σε εµφύλιες συγκρούσεις µε αιµατηρές επιθέσεις του ΕΑΜ/ΕΛΑΣ εναντίον των ενόπλων της ΥΒΕ/ΕΚΑ. Λίγο αργότερα οι πεδινοί κάτοικοι θα λάβουν όπλα κάτω από τη σκέπη των Γερµανών. Ο κατοχικός εµφύλιος πόλεµος έριξε τη βαριά σκιά του στη σκηνή το επόµενο έτος και συνεχίστηκε σκληρότερος ως το τέλος της δεκαετίας. Ό,τι είχε κερδηθεί στο Φαρδύκαµπο είχε περάσει στο παρελθόν Μποντίλα Μαρία, φιλόλογος, διδάκτωρ Φιλοσοφικής Σχολής Αριστοτέλειου Πανεπιστηµίου Θεσσαλονίκης, Bontila Maria, literature professor, PhD in Philosophy, University of Thessaloniki (the second-largest city in Greece, capital of the geographic region of Macedonia, administrative region of Central Macedonia and the

20 Decentralized Administration of Macedonia and Thrace) Τα παιδιά στην Κατοχή Children during Occupation Η Ελλάδα βρίσκεται στην κατοχή των δυνάµεων του Άξονα από τον Απρίλιο του 1941 έως τον Οκτώβριο του Στα τρία αυτά χρόνια επέρχονται ριζικές αλλαγές στις ζωές των ανθρώπων σε όλα τα επίπεδα. Ανατρέπεται η καθηµερινότητά τους και η επιβίωση γίνεται δύσκολη, κυρίως στην περίοδο της µεγάλης πείνας, το χειµώνα του Η αντίσταση εναντίον των κατακτητών άρχισε από την πρώτη µέρα της κατοχής. Στην εισήγησή µου δεν θα αναφερθώ στην οργανωµένη αντίσταση του ελληνικού λαού, που υπήρξε αναµφίβολα αξιοθαύµαστη από όλες τις πλευρές, αλλά στην προσπάθεια των ανθρώπων να επιβιώσουν µέσα σε αυτό το ζοφερό καθεστώς που δηµιουργήθηκε. Συγκεκριµένα θα µιλήσω για τον αγώνα επιβίωσης εκατοντάδων µικρών παιδιών που απέµειναν µόνα τους για διάφορους λόγους κατά τη διάρκεια της Κατοχής και προσπάθησαν να κρατηθούν στη ζωή. Γιατί αντίσταση δεν θεωρείται µόνο η ανοιχτή αντιπαράθεση µε τον εχθρό ή το σαµποτάζ αλλά και ο αγώνας για την επιβίωση. Όταν οι κατακτητές ενάντια σε κάθε αρχή δικαίου του πολέµου άδειαζαν τις ελληνικές αγορές από τα τρόφιµα και επέτρεπαν την άνθιση της µαύρης αγοράς, χιλιάδες παιδιά έδιναν τον αγώνα της επιβίωσης και πολλές φορές όχι µόνο για τον εαυτό τους αλλά και για τα αδέλφιά τους ή τους άρρωστους γονείς και τους παππούδες. Τα µικρά αυτά παιδιά έρχονταν αντιµέτωπα, µόνα τους ή σε συνεργασία µε άλλα, καθηµερινά µε τον κατακτητή και τους µαυραγορίτες, προβαίνοντας πολλές φορές σε ανδραγαθήµατα. Θα αναφερθώ δηλαδή σε µια άλλη όψη της αντίστασης στη βία που ο κατακτητής επέβαλε. Οι ενέργειες αυτές των παιδιών αποτελούν οργανικό κοµµάτι του αντιστασιακού κινήµατος στην Ελλάδα παρά τις ιδιαιτερότητες που παρουσιάζουν και οι οποίες οφείλονται κυρίως στο σκοπό που εξυπηρετούν και στην ηλικία των παιδιών. Αξίζει να σηµειωθεί ότι πρόκειται για µια πλευρά της αντίστασης που δεν έχει µελετηθεί επαρκώς ούτε καν προβληθεί στην Ελλάδα µέχρι σήµερα Λαµπρής Ηλίας, τοπικός σύµβουλος και µέλος Δ.Σ Μορφωτικού συλλόγου Κοµµένου Άρτας, Lambris Ilias, local councillor, member educational association of Greek martyr village Kommeno in Arta prefecture (GR) Το Ολοκαύτωµα του Κοµµένου The Holocaust in Greek martyr village Kommeno Η ιστορία του µαρτυρικού χωριού Κοµµένου του νοµού Άρτας, στην Ήπειρο που είναι χτισµένο στις όχθες του ποταµού Άραχθου. Ξεγύµνωσαν τις γυναίκες - µητέρες, γιαγιές, αδερφές µας - και τις στήσανε µπροστά στα πολυβόλα! Κάποιες κρατάγανε τα παιδιά τους, άλλες ήταν έγκυες. Το συµβάν έλαβε χώρα στις 16 Αυγούστου Οι σφαγιασθέντες ήσαν 317 άτοµα εκ των οποίων 92 παιδιά και 2 ιερείς! Δεκαεφτά άλλοι πνίγηκαν στον Άραχθο προσπαθώντας να ξεφύγουν από το γερµανικό µαχαίρι, όταν ανατράπηκε η βάρκα στην οποία είχαν µπει πανικόβλητοι. Μετά τον σφαγιασµό των ανθρώπων το χωριό πυρπολήθηκε και ισοπεδώθηκε Βλαχοπάνος Δηµήτρης, φιλόλογος, µέλος Δ.Σ Μορφωτικού συλλόγου Κοµµένου Άρτας, Vlachopanos Dimitris, literature teacher, member of the