THOMAS ΜΑΝ Ν ΣΟΠΕΝΧΑΟΥΕΡ ΓΕΡΑΣΙΜΟΥ ΛΥΚΙΑΡΔΟΠΟΥΛΟΥ

Transcript

1 THOMAS ΜΑΝ Ν ΣΟΠΕΝΧΑΟΥΕΡ MετιXφplXσΎj ΓΕΡΑΣΙΜΟΥ ΛΥΚΙΑΡΔΟΠΟΥΛΟΥ

2 Η ΑΠΟΛΑΥΣΗ ΠΟΥ ΠΑΙΡΝΟΥΜΕ ΑΠΟ ενα μεταφυσικό σύστημα., ή ευχαpίστηcτη πού μας δίνει ή νοητική όpγάνιι.>σύj του κόσμου σέ ενα αυστηρά θεμελιωμένο, έντελές καί ίσόρροπο οίκοδόμημα σκέψης, ετναι πάντοτε καί πάνω ιχπ' ολα αίσθητικης φύσεως. 'Έχει τήν ίδια πηγή μέ τή χαρά, τήν ύ ψηλή καί ιχνώτερη ευδαιμονία πού μας χαρίζει ή τέχνη μέ τή δύναμη πού διαθέτει νά μορφοποιεί καί νά ταξινομεί τό ύλικό της, νά 6άζει σέ τάξη τίς συγκεχυμένες καταστάσεις της ζωης, ετσι ωστε νά μας προσφέρει καθαρή καί καθολική θέα. 'Αλήθεια καί όμορφιά πρέπει νά παραπέμπουν ή μία στήν άλλη. Καθεμία χωριστά, δίχως τη στήριξή της ιχπό τήν άλλη, παραμένει μιά πολύ κυμα.ινόμενη καί άσταθής άξία. Ή όμορφιά πού δέν εχει μα.ζί της τήν άλήθεια καί δέν μπορεί νά ιχναφέρεται σ' αυτήν, πού δέν ζεί σ' αυτήν καί διαμέσου αυτης, θ' ιχποτελουσε κενή ουτοπία - κι ιχπό τήν άλλη, «τί έστίν ιχλήθεια;» ΟΙ συλλήψεις μας, καθώς γεννιουνται ιχπό τόν κόσμο των φαινομένων, ιχπό μιά άκρως καθορισμένη σκοπιά, ετναι, οπως δέχεται μιά κριτική καί όξυδερκής φιλοσοφία, έφαρμόσιμες μόνο στή σφαίρα της ένύπαρξης καί 'όχι της ύπέρ6αcτης. Ίό περιεχόμενο της σκέψης μας, καί στήν πραγματικότητα οι κρίσεις πού οίκοδομουμε πάνω του, ετναι άνεπαρκές ώς μέσον σύλληψης της ουσίας των πραγμάτων αυτων καθ' έαυτά, της πραγματικης ουσίας του κόσμου καί της ζωης. 'Ακόμη καί ό πιό πεπεισμένος καί πιό πειστικός, ό πιό tιxetci tιωμένος όρισμός αυτου ποό ύπάρχει κάτω άπό τήν έπιφάνεια του προφανους, δέν μας tοηθάει νά φτάσουμε στή ρίζα των πραγμάτων καί νά τήν τραtήξουμε στό φως. Ίό μόνο πού ένθαρρύνει τό πνευμα του ιχνθρώπου στή συνεχη προσπάθεια πρός αυτή τήν

3 κα.τεύθυνση ετνα.ι ή άπα.ρα.ίτητη προϋπόθεση πώς ή ϋπα.ρξή μας, Ο,τι 6α.θύτερο μέσα. μα.ς, εχει τήν ίδια. οικουμενική 6άση μ' α.ύτή τήν τάση, πώς κα.τ' άνάγκην όφείλει νά ριζώνει σ' α.ύτήν- κα.ί οτι έπομένως μπορουμε ν' άντλουμε άπ' α.ύτήν κάποια. στοιχεία. μέ τά όποία. διευκρινίζουμε τή σχέση άνάμεσα. στόν κόσμ.ο των φα.ινομένων κα.ί στήν άληθινή ούσία. των πρα.γμάτων. Αuτό ένέχει ενα.ν τόνο μ.ετριοφροσίινης. Δέν άπέχει πολύ άπό τό φα.ουστικό έκείνο «κα.ί 6λέπω πώς δέν μ.πορω νά γνωρίσω τίποτα.!». Πλάι σ' α.ύτή τήν άποψη ολη ή ξιπα.σιά της φιλοσοφία.ς μέ τή «Οια.νοητική σκοπιά» της κα.ί τήν «άπόλυτη σκέψη» της φα.ντάζει ϋ6ριι; κα.ί άνόητος κομπα.σμ.ός. Στήν πρα.γμ.α.τικότητα., άν ΟΙ ρίζες πού εχει στή γερμα.νική κριτική κα.ί έθνική σχολή ό bλοσuρός κα.ί περιφρονητικός χα.ρα.κτηρισμός «άερολογίες» ένωθουν μέ τή χολερική κα.ί πολεμική οιάθεση του Σοπενχάουερ, μπορεί νά στρα.φουν ένα.ντίον μιiiς τέτοια.ς άλα.ζονεία.ς, ένα.ν-τίον μ.ιiiς φιλοσοφία.ς της «άπόλυτης γνώσης». Πα.ρά τα.υ-τα., ή σχολή της σκέψης πού δέχτηκε α.ύ-τή -τήν έπίθεση εχει κάποιο δικα.ίωμα. νά έπιστρέψει τή φιλοφρόνηση. Διότι μ.έ -τ-ήν υποτίμ.ηση κάθε άντικειμ.ενικης γνώσης, μ.έ -τή δήλωση πώς ή άν-τικειμενική γνώση οέν μ.(iς προσφέρει -τίπο-τ' άλλο πα.ρά φα.ινόμενα., μέ τίς άμφιbολίες μας σχετικά μέ τό έάν ή διάνοια. άπο-τελεί έπα.ρκές, άξιόπισ-το γνωσ-τικό Οργα.νο κα.ί, άκόμ.η, μ.έ -τή Οικα.ιολόγηση κάθε είδους φιλοσοφείν μέ τό σκεπτικό κα.ί μόνο οτι ό έσώ-τερος έα.υ-τός μας -κά-τι -τελείως δια.φορε-τικό κα.ί πολύ προγενέσ-τερο άπό -τή διάνοια.- όφείλει νά εχει τή ρίζα. του άκριbως σέ μ.ιά σύνδεση μέ οίκουμενικά θεμέλια. - μ.έ Ολα. -του τα., λοιπόν, είσάγετα.ι ενα.ς υποκειμ.ενικός πα.ράγων σ-τ-ήν άντίληψη πού εχουμε γιά -τή γνώση της άλήθεια.ς, ενα. σ-τοιχείο ένόρα.σης, έξίσωσης μέ τή συγκινησια.κ-ή κα.τάσ-τα.ση, η άκόμη μιά άνισομετρία. πρός τήν πλευρά του πάθους κα.ί -της συγκίνησης, ή όποία. άπό τήν άποψη -της κα.θα.ρης διάνοια.ς θά άξιζε τό χα.ρα.κ-τηρισμό «άε-

4 ρολογία». Θά τόν άξιζε στό 6αθμ.ό τουλάχιστον ποίι θά άξιζε τόν ίδιο αύστηρό χαρακτηρισμ.ό καί μ.ιά καλλιτεχνική σίιλληψη του κόσμ.ου, ή όποία συμ.περιλαμ.6άνει οχι μ.όνο τήν κεφαλή κιχί τή σκέψη του άλλά όλόκληρο τόν άνθρωπο μ.έ τήν καρδιά του καί τίς αισθήσεις του, μ.έ τό σωμ.α. του καί τήν ψυχή του. Ό κόσμ.ος των συναισθημ.άτων καί των παθων, ποίι ετναι ό ίδιος μ.έ τόν κόσμ.ο της όμ.ορφια.ς, σίιμ.φωνα μ.έ τόν μ.υστηριώδη νόμ.ο πού συνδέει αίσθημ.α καί μ.ορφή, κάνει τό α'{ σθημ.α νά ποθεί πάντα τή μ.ορφή, τοίις δίνει μ.άλιστα κοινή κιχταγωγή : πρόκειται γιά μ.ιά σίιλληψη του κόσμ.ου γεννημ.ένη στό πάθος ποίι ζεί κιχί μ.οφάζετιχι Όλη ή άνθρώπινη υπαρξη, ή όποία θά φέρει πάντιχ πάνω της τή σφραγίδα του ώραίου. Δέν θά εχει καμ.μ.ία σχέση μ.έ τήν ξηρότητα καί τόν άνιαρό χαρακτήρα της καθαρύjς διανoητικύjς σκέψης πού σκοτώνει τίς αισθήσεις θά ξεπρο6άλει σάν μ.ιά άφήγηση τύjς ψυχύjς, σάν μ.ιά θαυμ.άσια συμ.φωνία Ιδεων ποίι ξετυλίγεται άπό ενα μ.ονιχδικό πυρήνα σκέψης πανταχου παρόντιχ -σέ μ.ιά λέξη Όπως καί σέ ενα εργο τέχνης- καί λειτουργεί μ.έ τή μ.αγεία ποίι εχει κάθε τέχνη. ΚαΙ οπως άκρι6ως ή έναγώνια έπιθυμ.ία γιά ευνοια καί συμ.πάθειιχ, γιά μ.ιά όργανική σχέση άνάμ.εσιχ στήν όοίινη καί τήν όμ.ορφιά, διαχέεται σέ μ.ορφή, ετσι άκρι6ως ή όμ.ορφιά ετναι αύτή ποι; έγυυα.ται γιά τήν άλήθεια της. Ή φιλοσοφία. του Άρθοίιρου Σοπενχάουερ θεωρουνταν πάντα έξαφετικά δημ.ιουργική, ώς μ.ιά κατ' έξοχήν καλλιτεχνική φιλοσοφία. 'Όχι διότι ετνιχι τόσο εκδηλα τόσο εντονα μ.ιά φιλοσοφία τύjς τέχνης - στήν πραγμ.α.τικότητα ή αισθητική κατιχλαμ.6άνει μ.όλις κάτι παραπάνω άπό τό ενα τέταρτο του συνόλου τύjς φιλοσοφίας του. ουτε άκόμ.η διότι τό υφος αύτύjς τύjς φιλοσοφίας ετνιχι τόσο τέλειο, τόσο καθάριο, τόσο έπεξεργασμ.ένο ή γλώσσα στήν όποία διατυπώνεται αύτή ή, " φι λ οσοφια ' ειναι.,. τοσο ουνατη, τοσο γ λ αφυρη, " τοσο κ λ ασικα ' διαυγής, τόσο μ.εγαλόπρεπα καί κεφάτα λιτή - Όσο καμ.μ.ιά

5 ιχμη στήν ίστορία της γερμ.aνικης φιλοσοφίας. 'Όλα τουτα δέν.,., ι,,,.., (,, ειναι παρα κατι «φαινομ.ενικο» οεν ειναι παρα η αναποφευκτη έγγενής όμ.ορφιά της μ.ορφης πού έκφράζεται στό άπόσταγμ.a, στήν έσώτερη φύση αίιτου του είδους στοχασμ.ου, μ.ιά συγκινησιακή φύση πού παιχνιδίζει άνάμ.εσα στό ενστικτο καί στό πνευμ.α, άνάμ.εσα στό πάθος καί τή λύτρωση - έν όλίγοις μ.ιά δυναμ.ική καλλιτεχνική φύση ή όποία δέν μ.πορεί νά άποκαλυφθεί μ.έ κανέναν ιχλλο τρόπο παρεκτός ώς ή προσωπική δημ.ιουργία της άλήθειας ή όποία καταπείθει άπό τό γεγονός οτι εχει υπάρξει καί υποφέρει. 'Έτσι έξηγείται τό γιατί αίιτή ή φιλοσοφία 6ρηκε άνάμ.εσα στούς καλλιτέχνες καί τούς μ.υημ.ένους στήν τέχνη τούς πιό ένθουσιώδεις θαυμ.αστές καί τούς πιό φανατικούς νεοφώτιστους. 'Ο Τολστόι άποκαλουσε τόν Σοπενχάουερ «κορυφαία ίδιοφυί'α μ.εταξύ των άνθρώπων». Γιά τόν Ριχάρδο Βάγκνερ, πού μ.υήθηκε στό εργο του φιλοσόφου άπό τόν ποιητή Georg Herwegh, ή διδασκαλία του Σοπενχάουερ υπηρξε «οωρο έξ οίιρανου», ή flέγιστη είιλογία, ή πιό διαφωτιστική, παραγωγική, οιεγερτική πνεuflατική έflπεφία πού ετχε ποτέ στή ζωή του - γιά τήν άκρί6εια, μ.ιά άποκάλυψη. 'Ο Νίτσε πού ετχε άναλά6ει τό εργο νά σψπλησιάσει οσο τό δυνατόν περισσότερο την τέχνη flέ τή γνώση, τήν έπιστήflη flέ τό πάθος, νά σfl(ξει τήν άλήθεια flέ τήν όflορφιά κατά τρόπο τραγικότερο καί συγκινητικότερο άπ' οσο, πρίν άπ' αίιτόν, ό Σοπενχάουερ, ετδε σ' αίιτόν τόν φιλόσοφο τόν flεγάλο του δάσκαλο καί flάστορα. Νέος άκόflη του ετχε άφιερώσει εναν άπό τούς :Ανεπίκαιρους στοχασμούς του μ.έ τίτλο «'Ο Σοπενχάουερ ώς δάσκαλος». Κατά τήν έποχή ίδίως της bαγκνερολατρίας του, οταν εγραφε τή Γέννηση της Τραγωδίας κινοσνταν πάνω σέ έντελως σοπενχαουεριανές γραflflές. ΆκόfLη καί άργότερα, οταν αίιτός ό flέγας κατακτητής του έαυτου του ετχε άπαρνηθεί καί τόν Βάγκνερ καί τόν Σοπενχάουερ, ενα γεγονός τό όποίο άπό μ.όνο του άποτελεί fliιx κρίσιμ.η στιγflή στήν ίστορία του

6 , θ ', ' " ψ ' ", c, τ αν ρωπινου πνευματος, οεν επα ε ποτε ν αγαπαει ο,τι ειχε πά:ψει πλέον νά: πιστεuει, καί στό όψιμο εργο του Ecce Homo, τήν τελευταία αύτή, σχεοόν τρομαχτικά: πνευματώδ'υ), άνα.λαμπ τ-ης ύπερεντατικ-ης καί μοναχικ-ης σταδιοδρομίας του, υπά:ρχει μιά: σελίδα άναφερόμεν'υ) dτόν Τριστάνο πού δέν φανερώνει άποξένωσ'υ) άπό τόν Σοπενχά:ουερ, άλλά: άντίθετα πάθος. Πράγματι, αύτό τό πνευμα, τόσο εύγενικό πού δέν λυπήθ'υ)κε νά: σπαταλήσει τόν έαυτό του, πρόσφερε τελικά: τόν πιό σαφ-η φόρο τιμ-ης στή σπουδαία μορφή πού στά:θ'υ)κε ό φιλοσοφικός διαμορφωτής της νιότης του. Μπορεί νά: πεί κανείς πώς Ο,τι στοχά:στ'υ)κε καί δίδαξε μετά: τόν «τερματισμό» τ-ης σχέσης του μέ τόν Σοπενχά:ουερ άποτελουσε συνέχεια και έρμηνεία τ-ης κοσμοεικόνας του δασκά:λου του και οχι πραγματική άπομά:κρυνση άπ' αυτήν. Ή ίστορία τ-ης σοπενχαουεριαν-ης σκέψης άνά:γεται στίς πηγές τ-ης ζω-ης τ-ης σκέψης στόν δυτικό κόσμο, άπό οπου προέρχονται, καί οπου έξακολουθουν νά:.ταυτίζονται, ή εύρωπαί'κή έπιστ μη καί τέχνη: άνά:γεται στόν Πλά:τωνα. Ό 'Έλληνας φιλόσοφος δίδαξε οτι τά: πρά:υμα.τα αύτου του κόσμου δέν εχουν πραγμα.τική ύπαρξη' bρίσκονται πά:ντα στό γίγνεσθαι, ποτέ δέν ετναι. Δέν προσφέρονται ώς άντικείμενα πραγματικ-ης γνώσης διότι έκείv'yj μπορεί νά: υφίσταται μόνο σέ ο,τι bρίσκεται μέσα στήν ίδια καί σέ Ο,ΤΙ άποτελείται άπό τήν ίδια καί κατά: τόν ίδιο πά:ντοτε τρόπο' άντίθετα, στήν πολλαπλότητά: τους τά: πρά:γμα.τα αύτου του κόσμου, καί στήν άπολύτως σχετική, δανεική ύπαρξή τους, ή όποία θά: μπορουσε κά:λλιστα νά: όνομαστεί μή ύπαρξη, δέν είναι ποτέ τίποτ' άλλο παρά: τό άντικείμενο μιας γνώμης, bασισμένης σέ μιά: αίσθητηριακή έμπεφία. Είναι σκιές. Τά: μόνα πρά:γματα πού εχουν άληθινή ϋπαρξη, ποι) υπά:ρχουν πά:ντοτε καί ποτέ δέν πεθαίνουν, είναι τά: αύθεντικά: πρωτότυπα αύτων των σκιων, οί αίώνιες ίδέες, οί πανά:ρχαιες μορφές ολων των πραγμά:των. Αυτές δέν ετναι πολλαπλές, όντας άπό τήν ίδια τους φύσύ) καθεμία

7 μ.οναδική, καθεμ.ία ενα άρχέτυπο του όποίου ΟΙ σκιές ή ΟΙ άπομ.tμ.ήσεις οέν είναι παρά όμ.ώνυμ.α, έφήμ.ερα έπιμ.έρους πράγμ.ατα τοσ αuτοu ετδους. ΟΙ ίδέες, άντίθετα, δέν γεννιοσνται και δέν πεθαινουν- είν' αίώνιες και πραγμ.ατικά υπαρκτές, δέν γεννιουνται καί δέν χάνονται σπως συμ.6αινει μ.έ τις υπαρκτές ιχπομ.ιμ.ήσεις τους. Μόνο αuτές, λοιπόν, μ.πορεί νά είναι πραγμ.ατικά γνώσιμ.ες, σπως έκείνο τό όποίο πάντοτε άπό κάθε άποψη ύπάρχει. ΣυΥκεκριμ.ένα: τό λιοντάρι [γενικά] ετναι ή ίδέα του λιονταριου ένα [μ.εμ.ονωμ.ένο] λιοντάρι ετναι άπόλυτη φαινομ.ενικότητα καί έπομ.ένως δέν μ.πορεί νά άποτελεί άντικείμ.ενο ιχπόλυτης γνώσης. Μπορεί κανείς στό σημ.είο αuτό νά εγείρει τήν κοινότοπη ενσταση στι μ.όνο ή φαινομ.ενική είκόνα του μεμ.ονωμένου «έμπειρικοσ» λιονταριου μας παρέχει τή δυνα -τότητα νά λά60uμ.ε κάποια γνώση Όχι μόνο του λιονταριου ώς -τέτοιου άλλά του λιονταριου ώς ίδέα. 'Όμως άκρι6ως ή αμεση νοητική υποτέλεια της έμπειριας καταλήγει άπό τή φαινομενική είκόνα του μ.εμονωμένου λιονταριου στή «leonitas», στήν ίδέα του λιονταριου, στήν άπόλυτη και γενική είκόνα του λιονταριου ή υπαγωγή κάθε μ.ερικης και εγχρονης άντίληψης, ι, Ι ι ' Τ J (Ι " ' ι στη γενικη και νοητικη σφαφα, που ειν ενα επιτευγμ.α αφαιρεσης, ή διάτρηση κάθε εξαρτώμενης και μετα6ατικης δραστηριότητας, ή Όξυνση και ή διαύγαση της άπλης ;;pαση μ.έχρις στου καταστεί ένατένιση του ιχπολύτου, ή άνέφελη και άμ.ετά6λητη άλήθεια, ή όποια 6ρΙσκεται πίσω καί πάνω άπό -τις πολλαπλές μεμ.ονωμένες φανερώσεις καί έν όνόματι της όποίας αuτές άπαντουν - ίδού ή φιλοσοφική πρόκληση του Πλάτωνα πρός τήν άνθρωπότητα της έποχης του. Βλέπουμε πώς ιχuτός ό στοχαστής ήξερε πως ν' άντλήσει ενα bαρυσήμαντο νόημα άπό τή διάκριση άνάμεσα σ-τό όριστικό καί τό άόριστο αρθρο δημιούργησε άπ' αuτήν ενα περισπούδαστο παράδοξο. Διότι 6έ6αια ετναι παράδοξο νά λέει πώς ή γνώση μπορεί νά άναφέρεται μόνο στό άόρατο, τή σκέψη πού συλλαμ6άνεται άπό τή διάνοια. ΕΤναι παράδοξο νά

8 έξηγεί τόν άόρατο χόσμ.ο ώς φαινόμ.ενο τό όποίο, χωρίς άξία καθ' έαυτό, εχει μ.ιά πραγμ.ατικότητα καί ενα νόημ.α μ.όνο Οιαμ.έσου έκείνου του όποίου άποτελεί εκφραση. Ή πραγμ.ατικότητα του ίιπαρκτου - άπλως καί μ.όνο ενα οάνειο άπό τ-ή οιάνοια! τουτο οέν ταν τίποτα - άπλως καί μ.όνο μ.ιά ψευοαίσθηση γιά μ.ιά κανονικ-ή άνθρώπινη κατανόηση. Άλλά σ' αίιτό τό «epater le boirgeois» [«νά καταπλ-ήξουμ.ε τοίις ά στοίις»], ευκειται πάντα ή άποστολ-ή καί ή Ικανοποίηση, τό είιγενές μ.apτίιpιo τύjς γνώσης στόν κόσμ.ο του το πάντα pίσκει τ-ήν όοίινη καί τ-ήν ήοον-ή της ουσαρεστώντας τ-ή συν-ή θη κοιν-ή λογικ-ή των άνθρώπων, άναποοογυρίζοντας τ-ή Οημ.οφιλΎj άλ-ήθεια, κάνοντας τη ΓΎj νά περιστρέφεται γίιρω άπό τόν υηλιο, ένω κάθε συν-ήθης κοιν-ή λογικ-ή μ.ας λέει πώς σψ αίνει τό άντίστροφο σαστίζοντας τοίις άνθρώπους, ξεγελώντας τους καί ταλαιπωρώντας τους, λέγοντάς τους άλ-ήθειες ποίι πανε κόντρα σέ Ο,τι τοίις λέει ή λογικ-ή τους. 'Αλλά τουτο σψ αίνει οταν κάποιος έπιδιώκει νά διδάξει τόν άνθρώπινο νου, νά τόν όδητησει σέ άνώτερες άλ-ήθειες καθιστώντας τον Ικανό γιά νέα έπιτείιγμ.ατα. Αίιτό ποίι είσ-ήγαγε ό Πλάτων στόν πρώιμ.ο δυτικό κόσμ.ο μ.έ τ-ήν άπώτερης σημ.ασίας εκθεσ-ή του γιά τ-ή διαφορά άνάμ.εσα στό όριστικό καί τό άόριστο άρθρο, ταν τό έπιστημ.ονικό πνευμ.α. Αίιτό τό έπιστημ.ονικό πνευμ.α προφανως, μ.αζί μ.έ τ-ήν έπιστημ.ονικ-ή άσκηση, ετναι ποίι μ.ας διδάσκει νά υποτασσόμ.aστε στ-ήν πολλαπλότητα των φαινομ.ένων ποίι άποδίοει μ.όνο σ' αuτ-ή τ-ήν πολλαπλότητα άλ-ήθεια καί αuθεντικ-ή πραγμ.ατικότητα καί προσκολλαται στ-ήν ένατενιστικ-ή άφαίρεση και τ-ήν πνεψατοποίηση τύjς γνώσης. Λόγ ψ τύjς oιαχωριστικύjς αuτύjς οιάκρισης μ.εταξίι φαινομ.ένου καί ίδέας, μ.εταξίι έμ.πειρικου καί νοητικου, μ.εταξίι του κοομ.ου τύjς άλ-ήθειας καί του κόσμ.ου της φαινομ.ενιχότητας, μ.εταξίι του παροδικου καί του αίώνιου, ή ζω-ή του Πλάτωνα υπύjρξε ενα πολίι σπουοαίο γεγονός στ-ήν ίστορία του άνθρώπινου πνείιμ.ατος καί πρωτ' άπ'

9 ολα ίιπηρξε ενα έπιστημονικό καί ενα ήθικό γεγονός. Καθένας αίσθάνεται πώς κάτι 6αθύτατα ήθικό συνδέεται μ.έ τήν άνύψωση αuτή του ίδεατου ώς του μ.όνου πραγμ.ατικου πάνω άπό τόν έφήμ.ερο χαρακτήρα καί τήν πολυπλοκότητα του φαινομ.ενικου, μ.' αuτή τήν ίoιπoτίμ.ύjση των αισθήσεων πρός οφελος του αίώνιου - κάτι πού 6ρίσκεται άπολύτως μ.έσα στό πνευμ.α του χριστιανισμ.ου πού άκoλoύθύjσε στή συνέχεια. Διότι κατά κάποιον τρόπο τό φαινόμ.ενο της μ.ετα6ατικότητας καί ή σύνδεση των αίσθήσεων μ.' αuτό, τοποθετουνται ώς έκ τούτου σέ μ.ιά κατάσταση άμ.αρτίας : τήν άλήθεια καί τή σωτηρία τή 6ρίσκει μ.όνο έκεινος πού στρέφει τό 6λέμ.μ.α του πρός τό αιώνιο. 'Από τήν άπoψύj αuτή ή φιλοσοφία του Πλάτωνα δείχνει πώς ίοιπάρχει μ.ιά σχέση άνάμ.εσα στήν έπιστήμ.ύj καί τήν άσκψική ήθική. 'Αλλά δείχνει καί μ.ιάν άλλύj σχέσύj : τη σχέση μ.έ τόν κόσμ.ο της τέχνης. Σύμ.φωνα μ.έ αuτήν τή φιλοσοφία, ό ίδtoς ό χρόνος δέν άποτελει παρά τή μ.ερική καί άποσπασμ.ατική άντί"λύjψύj πού εχει ενα άτομ.ο γιά τίς ιδέες - οϊ όποιες, οντας έκτός χρόνου, ετναι αίώνιες. «'Ο χρόνος», οπως λέει μ.ιά ώραία φράση του Πλάτωνα - «ετναι ή κινoύμ.ενύj είκόνα της αιωνιότύjτας». Καί ετσι, αuτή ή προχριστιανική, ή χριστιανική ήδύj, θεωρία, παρά τήν άσκητική της σοφία, κατέχει ώστόσο μ.ιά έξαφετικά αίσθψιακή καί δύjμ.ιoυργική χάpύj' διότι ή σύλληψύj του κόσμ.ου ώς μ.ιας πολύχρωμ.ης καί μ.ετα6αλλόμ.ενης φαντασμ.αγορίας είκόνων, ΟΙ όποιες ετναι διαφανεις γιά τό ίδεατό καί τό πνεψατικό 6λέμ.μ.α, χαpακτύjpίζει κατ' έξοχήν τόν κόσμ.ο της τέχνύjς, καί μ.έσφ αuτου άνακαλύπτει ό καλλιτέχνύjς τόν δικό του κόσμ.ο. Σ' αuτό άκρι6ως τό γεγονός όφείλει καί τή σχέσύj του μ.έ τόν κόσμ.ο των εικόνων καί των φαινομ.ένων, άλλά οσο αίσθητύjριακά, αίσθύjσιακά, άμ.αρτωλά κι άν συνδέεται μ.' αυτόν εχει συγχρόνως τήν έπίγνωση ΟΤΙ άνήκει έξ ίσου καί στόν κόσμ.ο της ίδέας καί του πνεύμ.ατος, οπως ό μ.άγος πού καθιστα διαφανη. τή φαινομ.ενικότητα στήν

10 όποίιχ δίνουν λάμψύ) ίδέιχ κιχί τό πνείίμιχ. 'Εδω φιχίνετιχι τό διιχμεσολιχ6ύ)τικό εργο τοίί κιχλλιτέχνύ), ό έρμύ)τικός κιχί μιχγικός ρόλος του ώς μεσάζοντος άνάμεσιχ στόν άνώτερο κιχι στόν κιχτώτερο κόσμο, άνάμεσιχ στήν ίδέιχ κιχί τό φιχινόμενο, άνάμεσιχ στό πνείίμιχ κιχί τήν ΙΧίσθΨΎ). 'Εδω, πράγμ.ατι, 6ρισκόμ.αστε μπροστά σέ Ο, τι μποροίίμε νά όνoμάσouμε κοσμική [cosmic] θέσύ) της τέχνύ)ζ" μονιχδική άποστολή ΤΎ)ς στόν κόσμο, άνώτερη άξιοπρέπειιχ - όποίιχ άπορρίπτει τήν ά.πλή άξιοπρέπειιχ- της λειτουργίιχς ΤΎ)ς, δέν ετνιχι δυνιχτόν νά όριστεί νά έξύ)γηθεί κιχτά κιχνένιχν αλλο τρόπο. Τό σύμ()ολο της σελήνύ)ς, κοσμική άλλύ)γορίιχ κάθε διιχμεσολά6ψύ)ς ετνιχι άλλύ)γορίιχ της τέχνύ)ς. Γιά τόν άρχιχίο κόσμο, γιά τήν πρωτόγονύ) ά.νθρωπότψιχ, σελήνύ) -ητιχν πιχράξενύ) κιχί ίερή μέ διπλή σύ)μιχσίιχ, μέ τήν ένδιάμεσύ) κιχί διιχμεσολιχ6ψική θέσύ) της άνάμεσιχ στόν λιιxκό κιχί τόν γήινο, τόν πνευμιχτικό κιχί τόν ύλικό κόσμο. ΘΎ)λυκά δεκτική έν σχέσει πρός τόν ηλιο, άλλά άρσενικά γενετική έν σχέσει πρός τή γη, σελήνύ) ητιχν γιά τούς πρωτόγονους τό πιό άκάθιχρτο άπό τά ουράνιιχ κιχι τό πιό κιχθιχρό άπό τά έπίγειιχ. Άνηκε οντως στόν ύλικό κόσμο, άλλά κιχτείχε μέσιχ σ' ιχυτόν τήν άνώτερη, τήν πνεuμιxτικότερύ) θέσύ) περνώντιχς στόν λιιxκό κόσμο, περιπλιχνώμενύ) ετσι στά οριιχ των δύο κόσμων, χωρίζοντάς τους κιχί τιχυτόχρονιχ ένώνοντάς τους, φρουρώντιχς τήν ένότητιχ τοίί 'Όλου, διερμψέιχς μετιχξύ θνύ)των κιχί άθιχνάτων. Αύτή άκρι6ως ετνιχι θέσύ) της τέχνύ)ς άνάμεσιχ στό πνείίμιχ κιχί τή ζωή. ΆνδρόγυνΎ) οπως σελήνύ), θύ)λυκή στή σχέσύ) ΤΎ)ς μέ τό πνείίμιχ άλλά άρσενική κιχί γονιμοποιός άπένιχντι στή ζωή, -η ύλικά πιό άκάθιχρτύ) έκδήλωσύ) των έπουριχνίων, πιχροδικά -η κιχθιχρότερύ) κιχι άένιχιχ πνευμιχτικότερύ) της γήινύ)ς σφιχίριχς, ετνιχι άπό τή φύσύ) ΤΎ)ς ενιχς φεγγιχρομιχγεμένος μέσολιχ()ψής άνάμεσιχ στίς δύο σφιχίρες. Αύτή -η διιχμεσολιχ6ψική θέσύ) ετνιχι κιχι ΠΎ)γή τοίί είρωνικοίί χιχριχκτήριχ ΤΎ)ς. Ό Πλάτων ώς κιχλλιτέχνύ)ς. ΎποσΤΎ)ρίζω πώς μιά φιλο-

11 σοφία ετναι άποτελεσμ.ατική οχι μ.όνο λόγιμ της ήθικης διοασκαλίας της -κάποτε μ.άλιστα αuτή οέν σuμ.bά.λλει καί πολ&, της θεωρίας ή όποία συνοέεται μ.έ τόν τρόπο μ.έ τόν όποιο έρμ.ηνειιει καί 6ιώνει τόν κόσμ.ο, άλλά. καί Οιαμ.έσου άκρι6ως αuτοu τοϊί bιώμ.ατος. Αuτό ετναι στήν πραγμ.ατικότητα -καί οχι τά. πνευμ.ιχτικά. καί ήθικά. παρεπόμ.ενα της οιοασκαλίας της γιά. τήν άλήθεια καί τή σωτηρία- τό οuσιαστικό, πρωταρχικό καί προσωπικό κομ.μ.ά.τι της φιλοσοφίας. Έά.ν οιαχωρίσει κανείς άπό εναν φιλόσοφο τη φιλοσοφία του, άφήνει πά.ρα πολλά. έκτός όπτικης. Ό Νίτσε, ό μ.αθητής τοϊί Σοπενχά.ουερ ποιι άποστά.τησε πνευμ.ατικά. άπό τόν οασκαλό του, έγραψε γι',, αυτον : 'Ό, τι δ ( δ α ξ ε ξεπεράστηκε' 5, τι έ ζ YJ σ ε θά κρατήσει Αύτός ηταν αντρας! Δέν στάθηκε δoίiλoς κανενός. "Αν καί ή φιλοσοφία του Σοπενχά.ουερ, την όποία προτίθεμ.αι νά. συζητήσω έοω, οέν πρόκειται νά. χά.σει ποτέ τή ζωντά.νια της καί τή OUναμ.ή της, ώστόσο άποοεικνιιεται ΟΤΙ τείνει νά. υφίσταται τήν ίοια κακομ.εταχείριση ποιι υπέστη καί τό άσκητικό, έπιστημ.ονικό καί Οημ.ιουργικά. γόνιμ.ο μ.ήνυμ.ιχ του Πλά,τωνα. Άναφέρομ.αι έοω στήν έκμ.ετά.λλευση τοίί Γερμ.ιχνου φιλοσόφου άπό τόν πλουσιοπά.ροχα προικισμ.ένο καλλιτέχνη Ριχά.ρΟο Βά.γκνερ - πά.νω σ' αuτό περισσότερα ίσως σέ κά.ποια άλλη στιγμ.ή. Άλλά. σέ τουτο οέν φταίει, 6έ6αια, ό άλλος Οά.σκαλος καί έμ.πνευστής τοίί Σοπενχά.ουερ, ό όποιος συνέ6αλε στήν οίκοοόμ.ηση του συστήμ.ιχτός του. Καί έννοω, έbαια, τόν Κά.ντ. Ό Κά.ντ εκλινε άποκλειστικά καί κατηγορημ.ιχτικά. πρός τήν πλευρά. της οιάνοιας - πολιι μ.ιχκριά άπό ττιν τέχνη άλλά. πολιι πιό κοντά. σττιν κριτικτι. Ό Ίμ.μ.άνουελ Κά.ντ, ό κριτικός της καθαρης γνώσης,

12 διέσωσε τή φιλοσοφία ά.πό τή θεωρητικολογία στήν όποία ετχε υποχωρήσει καί τήν έπανέφερε στό 6ιχσίλειο της ά.νθρώπινης διάνοιας τήν κατέστησε πεδίο του καί όριοθέτησε τό Λόγο. Στήν Καινιξ6έργη της Πρωσίας, τό δεύτερο ημισυ τοσ δέκατου ογδοου αιώνα δίδαξε μιά φιλοσοφία πού πλησίαζε πολύ τίς θεμελιώδεις ά.ρχές πού ετχε διατυπώσει δύο χιλιάδες χρόνια πρίν ό Πλάτων. Ή σλη μας έμπεφία γιά τόν κόσμο, δήλωνε, υπόκειται σέ τρεις νόμους οί όποιοι συνίσταται στίς ά.παρα ()ίαστες μορφές υπό τίς όποιες πραγματοποιείται σλη μας ή γνώση. τοστες οί μορφές ετναι ό χρόνος, ό χωρος καί ή αιτιότητα. Δέν υπάρχουν σμως όρισμοί περί του πως μπορει νά ετναι ό κόσμος καθ' έαυτόν καί δι' έαυτόν, δέν υπάρχουν δηλαδή όρισμοί του das Ding an sich, ι ά.νεξάρτητοι άπό τήν ά.ντίληψη πού εχουμε γι' αύτόν' θά λέγαμε στι οί όρισμοί αύτοί ά.νήκουν μόνο στή φαινομενικότητά του, κατά τό ΟΤΙ δέν ετναι παρά οί μορφές υπό τίς όποιες σκεπτόμαστε. Κάθε μετα60λή, κάθε γέννηση καί κάθε θάνατος νοειται μόνο μέσ' άπ' αύτές τίς τρεις μορφές - τό χρόνο, τό χωρο καί τήν αιτιότητα. 'Έτσι λοιπόν ά.νήκουν στή σφαίρα της φαινομενικότητας καί δέν μπορουμε νά γνωρίσουμε διαμέσου αύτων τό «πράγμα καθ' έαυτό» [τήν οντως πραγματικότητα] στό όποίο δέν ετναι έφαρμόσιμοι αύτοί οί όρισμοί. Αύτό Ισχύει ά.κόμη καί γιά τό ίδιο μας τό έγώ: τό ά.ντιλαμ6ανόμαστε μόνον ώς έκδήλωση, οχι ώς κάτι πού μπορει νά υπάρχει καθ' έαυτό. Μέ άλλους λόγους, ό χρόνος, ό χωρος καί ή αιτιότητα ά.ποτελουν μηχανισμούς της διάνοιας, έμμενη δέ άποκαλουμε τή σύλλη-. ψη έκείνη των πραγμάτων ή όποία μας παραχωρείται ά.πό τήν είκόνα τους καί ή όποία καθορίζεται άπ' αύτά' ένω, άντίθετα, υπερ6ατολογικό ετναι αύτό τό όποίο θά μπορούσαμε νά προσεγγίσουμε έφαρμόζοντας πάνω του τό Λόγο, τήν κριτική του Λόγου, καί χρησιμοποιώντας αύτά τά τρία έπινοήμα- 1. «Τό πράγμα καθ' εαυτό». (Σ.τ.Μ,}

13 τα. ("ό χρόνο, τό χωρο κα.ι τήν α.ιτιότητα.) ώς άπλές!j-ορφές της γνώσης. Αίιτή ετνα.ι ή θε!j-ελιώδης Ιδέα. του Κάντ' κα.ί οπως!j-πορεί κα.νείς νά δια.πιστώσει σuνδέετα.ι στενά!j-έ τήν Ιδέα. του Πλάτωνα.. Κα.ί ΟΙ δύο θεωρουν τόν όρα.τό κόσ!j-ο ώς φα.ινψενικό'!j-έ amouc; λόγοuς ώς ενα.ν κόσ!j-ο φα.ινο!j-ενικά άσκοπο, ό όποίος άποκτα. συ)!j-α.σια. κα.ι σέ κάποιο 6α.θ!J-ό ΠΡα.γ!J-α.τικότητα.!J-όνο κα.ί!j-όνο λόγψ έκεινοu τό όποίο δια.φα.ίνετα.ι!j-έσ' άπ' α.ίιτόν. Κα.ί γιά τόν ενα. κα.ί γιά τόν άλλο, ή άληθινή πρα.γ!j-α.τικότητα. 6ρίσκετα.ι υπεράνω, όπισθεν, έν όλίγοις «πέρα.ν» του φα.ινο!j-ένοu. Κα.ί ετνα.ι σχετικά άοιάφορο έάν λέγετα.ι «Ιδέα.» [κα.τά Πλάτωνα.] ή «das Ding an sich» [κα.τά Κάντ]. Κα.ί ΟΙ δύο αίιτές εννοιες δια.περνουν 6α.θιά τή σκέψη του ΣοπενχάοuεΡ ό όποίος άπό νωρίς έπέλεξε την έξα.ντλψική σποuδή του Πλάτωνα. κα.ί του Κάντ (Γκα.ίτινγκεν, ) κα.ί τοποθέτησε α.uτοuς τοuς ouο φιλοσόφοuς, ποu άπείχα.ν 'τόσο πολu χρονικά κα.ί χωρικά!j-ετα.ξu τοuς, πάνω άπ' ολοuς τούς άλλοuς. Τά σχεοόν τα.uτόση!j-α. σψπεράσ!j-α.τα. στά όποία. ετχα.ν κα.τα.λήξει ε!j-οια.ζα.ν σάν νά ητα.ν άπολύτως σuντονισ!j-ένα. ωστε νά στηρίξοuν, νά δικα.ιολογήσοuν κα.ί νά 60ηθήσοuν στή σύνθεσυ) της κοσ!j-οεικόνα.ς την όποία. ό ίδιος ό ΣοπενχάοuεΡ εφερε!j-έσα. τοu. Δέν ετνα.ι, λοιπόν, άπορία.ς άξιο πού τούς χα.ρα.κτήριζε ώς τούς 060!J-έγιστοuς φιλοσόφοuς του δuτικου κόσ!j-οu. πηρε άπ' α.ίιτούς Ο,ΤΙ!J-πορουσε νά χρησι!j-οποιήσει, ΙΚα.νοποιώντα.ς E'tcrt τή 6α.θειά τοu έπιθu!j-ία. γιά -τό πα.ρα.δοσια.κό σ'tοιχείο πού τόσο κα.λά ήξερε νά χεφ[ζε'tα.ι, άν κα.ί λόγψ της έν'tελως δια.φορε'tικης 'tou Ιδιοσuστα.σΙα.ς Σοπενχάοuερ ήτα.ν μιά cruveioyjσy) πολύ πιό «μοντέρνα.», άνε!j-οοα.ρ!j-ένη κα.ί πάσχοuσα.- OYJ!J-toUpYYJcrE κάτι τελείως άλλο άπ' α.ίιτό πού πηρε. Αίιτό πού πηρε ήτα.ν ή «ίδέα.» άπό τόν Πλάτωνα. κα.ί τό «Ding an sich» άπό τόν Κάντ. Αλλά ώς πρός τό δεύτερο εκα.νε κάτι πολύ τολμηρό, κα.ί!j-άλιστα. σχεόόν άπα.γoρεuμένο,!j-ολονότι, τα.uτόχρονα.,!j-έ 6α.θιά σuνειδητή, σχεδόν κα.τα.-

14 ναγκιxστικ πεποίθησύ)' προσδιόρισε τό Ding an sich, τό όνομάτισε, Ισχυρίστηκε - άν καί ιχπό τόν ίδιο τόν Κάντ δέν θά μπορούσαμε νά τό μάθουμε ποτέ - πώς ήξερε τί ταν. "'Ή ταν gούληση. Ή gούληση ηταν υπέρτατη, ιχπαραμείωτύ), πανάρχαιη ιxρχ της ϋπαρξης, πηγ κάθε φαινομένου, ό παρών καί ένεργός γενν τoρας τοίί καθενός ξεχωριστά, κινητ ρια OUναμη πού δημιουργεϊ όλόκληρο τόν όρατό κόσμο καί όλόκληρη τ ζω. Κυριαρχεί πέρα γιά πέρα ετσι οταν λέει κανείς «gούληση» έννοεί gούληση γιά ζω, καί α.ν χρησιμοπoι σει όλόκληρη τ φράση δημιουργεί πλεονασμό. Ή gouληση δέν μπορεί παρά νά είναι gούληση ένός καί μόνο στόχου : της ζωης. Καί γιατί; Μ πως διότι θεωρεί τ ζω ιχνεκτίμητη; Μ πως διότι διαθέτει τ ν έμπειρία κάποιας ιχντικειμενικης γνώσης της ζωης; 'Όχι. Κάθε γνώση είναι ξένη γιά τη gούληση. Ή 60ύληση είναι κάτι ιχνεξάρτητο ιχπό τ γνώση, κάτι έντελως πρωτότυπο καί ιχπόλυτο, μιά τυφλ παρόρμύ)ση, μιά gιχσικά δίχως αίτιο, δίχως έξωθεν κίνητρο OUναμη κάθε άλλο παρά έξαρτώμενη ιχπό κάποιαν ιχξιολόγηση της ζωης, διέπεται ιχπό τ ν ιχντίστροφη τάση: κάθε ιχξιολόγηση έξαρτίχται ιχπό τ δύναμη της 60ύλησης γιά ζω. Ή gούληση λοιπόν, αυτ «καθεαυτότητα» [ ουσία των «πραγμάτων καθ' έαυτά»], πού uπάρχει έξω άπό τό χρόνο, τό χωρο καί τ ν αιτιότητα, τυφλ καί ιχναίτια, ιχπαιτει άπληστα, άγρια, gtιxtιx τ ζω, ιχπαιτει πραγμάτωση καί αυτ πραγμάτωση συμgαίνει κατα τέτοιον τρόπο ωστε ιxρχικ ένότητα γίνεται πολλαπλότητα - μιά διαδικασία πού ελα6ε τ ν ταφιαστ όνομασία principium individuationis (ιxρχ της ιχτομικότητας). Ή gούληση, 60υλιμία ζωης, πραγματώνεται σύμφωνα μέ τ ν ιxρχ της ιχτομικότητας, διασκορπιζόμενη ετσι στά μύρια μέρη του φαινομενικοίί κόσμου ό όποίος υπάρχει έν χρόνφ καί έν χώρψ ιχλλά ταυτόχρονα παραμένει σέ πλ ρη Ισχύ μέσα σέ κάθε μεμονωμένο καί έλάχιστο ιχπό έκείνα τά μέρη. Ό κόσμος, λοιπόν, είναι προϊόν καί εκφραση της

15 60ύλησης, ετναι ή πραγματοποίηση της 60ύλησης έν χρόνψ καί χώρψ. Άλλά είναι ταυτόχρονα καί κάτι άλλο: ετναι ή ίδέα, ή δικ μου καί ή δικ σου Ιδέα, ή Ιδέα του καθενός καί ή Ιδέα πού καθένας εχει γιά τόν έαυτό του - δυνάμει δηλαδ του διακριτικου πνεύματος, τό όποίο δημιούργησε ή 60ύληση γιά ν' άποτελέσει ενα φως γιά τ ν ίδια στά άνώτερα στάδια της πραγματoπoίησ ς της. Αυτό τό θέμα των «άνώτερων σταδίων» πρέπει νά κατανοηθεί μέ τόν σωστό τρόπο. Ό Σοπενχάουερ, δηλαδ, ενα μυστικιστικό οσο καί πολύ μοντέρνο πνευμα, θρεμμένος καί άνδρωμένος μέ τά νάματα της φυσικης έπιστ μης, παρενέ6αλε στ ν πρoσωπικ του κοσμογονία της 60ύλησης καί της άτελεύτητης πολλαπλότητας των άπορροων της τ ν εννοια 'της έξέλιξης. Καί τό εκανε αυτό άνεξαρτ τως της άγάπης του γιά τό φιλοσοφικό εκείνο στοιχείο πού παρέλα6ε άπό τόν Πλάτωνα καί τίς ίδέες. Ύπέθετε άποδείκνυε στ ν πολλαπλότητα των πραγματώσεων της 60ύλησης μιά ταξινoμικ διάταξη, μιά σειρά σταδίων, καί κατ' αυτόν τόν τρόπο κέρδιζε προστάτευε τίς Ιδέες - διότι, οταν κανείς τίς άντικρίζει, 6λέπει πώς δέν ετναι τίποτ' άλλο άπό μιά σεφά πραγματώσεων της 60ύλ ησης. " Αν τίς 6λέπαμε μεμονώμένα, δέν θά ταν παρά μιά εντελως έπαρκ ς πραγμάτωση της 60ύλησης διότι θά σκιάζονταν άπό τίς μορφές της γνώσης μας. Στ ν πραγματικότητα δέν θά άναγνωρίζαμε κανένα «παράδειγμα», καμμία μετα60λ άπό μόνο τό υπάρχον, τίς καθαρές καί άμεσες πραγματώσεις της 60ύλησης στά διάφορα στάδιά της, καί κατά συνέπεια ό κόσμος θά ταν, γιά νά μιλ σω μέ τ φρασεολογία των σχολαστικων δασκάλων, ενα «nunc stans», μιά άδιάκοπη παρουσία άνέφελων καί αίώνιων Ιδεων. "Ετσι, στά άνώτερα στάδια της άτoμίκευσ ς της, άκόμη καί στά ζωα καί Ιδιαίτερα στόν ανθρωπο, τό άνώτερο καί τό πιό περίπλοκο άπ' ολα, ή 60ύληση, γιά νά δώσει στόν έαυτό της 60 θεια, κουράγιο, φώτιση καί σιγουριά, άνά6ει τό φως της διάνοιας πού θά δημιoυργ σει μιά Ιδέα παράστα-

16 <TrJ του κόσμου. 'Άς <TrJμειώθει στι τή bούλη<trj δέν τή γέννησε ή διάνοια' τό άντίστροφο συνέbη, ή bούληση γέννησε τ-ή διάνοια. Ό πρωτεύων καί δεσπόζων παράγων δέν ετναι ή διάνοια, ό νους, ή γνώση' ετναι ή bούληση, καί τ-ήν υπηρετεί ή διάνοια. Καί πως θά μ.πορουσε τάχα νά συμ.bαίνει διαφορετικά άφου, στό κάτω-κάτω της γραφης, ενα μ.εγάλο μ.έρος της γνώσης άκόμ.η καί σχετικά μ.έ τ-ήν πραγμ.άτωση της bούλη <TrJC; άν-ήκει σέ ενα μ.εταγενέστερο στάδιο καί, χωρίς τ-ή bούληση, δέν θά ετχε τήν ευκαιρία νά έμφανιστεί; Σ' εναν κόσμ.ο ό όποίος ετναι όλοσχερως εργο της bούλησης, της άπεριόριστης, αυθόρμητης, αυτοκίνητης καί άνεκτίμ.ητης ζωικης όρμ.ης, ή διάνοια bέbαια δέν εχει παρά δευτερεύουσα θέση. Ή ευαισθησία, τά νευρα, ό έγκέφαλος ηταν - σπως cxxptbwc; τά υπόλοιπα μ.έρη τοίί όργανισμ.οίί, καί έντελως Ιδιαίτερα τά οργανα άναπαραγωγης, ό άντίθετος πόλος του έγκεφάλου - μ.ιά εκφραση της bούλησηι:; σέ μ.ιά δεδομ.ένη φάση της πραγμ.άτωσ-ής της. ΚαΙ ή Ιδέα, πού ετναι γέννημα της bούλφης, εχει προορισμό νά τ-ήν υπηρετεί, καί δέν άποτελεί διόλου αυτοσκοπό, οπως cxxptbwc; και τά άλλα μέρη τοίί όργανισμ.οίί. Αυτ-ή ή σχέ<trj άνάμ.εσα στ-ή διάνοια και τ-ή bούλη<trj, αυτ-ή ή bασικ-ή πρόταση τοίί Σοπενχάουερ κατά τ-ήν όποία ή διάνοια ετναι ιχπλως και μ.όνο τό οργανο της bούλησης, ένέχει κάτι τό ταπεινωτικό και θλιbερό καί μάλιστα άκόμ.η καί κωμ.ικό. Περιορίζει σλην έκείνη τ-ήν προδιάθεση καί τ ν ικανότητα του άνθρώπου νά bαυκαλίζεται φανταζόμενος πώς ή bούλησ-ή του κατευθύνεται καί καθορίζεται άπό τ-ή διάνοιά του, ένω ό φιλόσοφός μας Ισχυρίζεται τό έντελως άντίθετο, και υποbιbάζει τή διάνοια -&νεξάρτητα άπό τό εργο της πού ετναι νά ρίχνει κάποιο φως σέ σσα ΠεΡΙbάλλοuν άμεσα τή bούληση καί νά τ-ή bοηθάει νά φτάσει στά άνώτερα στάδια του άγώνα της γιά ζωή- στή θέση τοίί ιχπλου φερεφώνου της b.ούλησης πού τή δικαιολογεί, τ-ήν έφοδιάζει μ.έ «ήθικά» κίνητρα καί, έν όλίγοις, έκλογικεύει τά ενστικτά μας.

17 'Έτσι σκέπτονταν οί χριστιανοί του Μεσαίωνα, τούς όποιους νίκησε ό Διά60λος οταν υποχώρησαν άπό τή θέση οτι μ.οναδικός σκοπός της ύπαρξης του Λόγου ετναι ή υπεράσπιση της πίστεως. Ό Κάντ επρεπε νά τό ετχε άκούσει αυτό. Καί ώστόσο ό Σοπενχάουερ, ό όποίος ετχε πάρει άπό τόν Κάντ τό «Ding an sich» καί άπό τόν Πλάτωνα τίς «ίδέες», ταν πεπεισμ.ένος πώς ηταν πλατωνικός ώς πρός αυτή τήν έκτίμ.ηση του Λόγου. Έπρόκειτο γιά μ.ιά πολύ άπαισιόδοξη έκτίμ.ηση. 'Όντως, ολα τά σχετικά έγχειρίδια μ.ας λένε πώς ό Σοπενχάουερ ετναι, πρώτον, φιλόσοφος της 60ύλησης καί, δεύτερον, φιλόσοφος της άπαισιοδοξίας. ουσιαστικά Ομ.ως δέν υπάρχει στό θέμ.α. αυτό «πρώτον» και «δεύτερον», διότι πρόκειται γιά ενα καί τό αυτό, και τό «δεύτερον» 'ίσχυε ενεκα του «πρώτου»' ό Σοι.,.,, Ι, I Ι.,. πενχαουερ ηταν κατ αναγκην απαισιοοο ξ ος οιοτι ηταν φι λ' 0- σοφος καί ταυτόχρονα ψυχολόγος της 60ύλησης. Ή 60ύληση, ώς ό άντίθετος πόλος της παθητικης ίκανοποιησης- ετναι, φυσικί;> τί;> λόγ(},), θεμ.ελιώδης δυστυχία, ετναι τάραχος, ετναι ΕVας άσίγαστος άγώνας γιά κάτι τί - ετναι άνάγκη, λαχτάρα, άπληστία, άπαιτηση, πόνος. Ή 60ύληση, πραγμ.ατοποιούμ.ενη σέ ολα τά υπάρχοντα πράγμ.α.τα, ξεσπάει, άπολύτως κυριολεκτικά, τή μ.εταφυσική της λαχτάρα στή φυσική' ίκανοποιεί αυτήν τή λαχτάρα μ.έ τόν πιό τρομ.ερό τρόπο στόν κόσμ.ο καί μ.έσ(},) του κόσμ.ου τόν όποίο δημ.ιούργησε καί ό όποίος, γεννημ.ένος άπό τήν άπληστία καί τόν καταναγκασμ.ό, καταλήγει σέ κάτι πού προκαλεί φρίκη. Μέ άλλους λόγους, ή 60ύληση μ.ετα6αλλόμ.ενη σέ κόσμ.ο σύμ.φωνα μ.έ την principium individuationis και διασκορπιζόμ.ενη σέ μ.ιά πολλαπλότητα μ.ερών, λησμ.ονεί τήν άρχή της ένότητας καί, παρά τό γεγονός οτι μ.έσα σέ ολες της τις διαιρέσεις παραμ.ένει ουσιαστικά μ.ία, γίνεται 60ύληση έκατομ.μ.υριάκις διαιρεμ.ένη και στραμ.μ.ένη ένάντια στόν έαυτό της. 'Έτσι άγωνίζεται έναντίον έαυτης, άναζητώντας τό δικό της καλό σέ καθεμ.ιά άπ' αυτές της

18 μuριάοες έκοηλώσεις της, άναζητώντας μ.ιά θέση στόν λιo, έκτοπίζοντας κάποιαν άλλη, παλεύοντας έναντίον ολων των άλλων, 6uθίζοντας ετσι οιαρκως τά Οόντια της στήν 'ίοια της τή σάρκα σάν τόν έγχάτοικο του Τάρταροu2 πού κατα6ροχθίζει λιμ.ασμ.ένα τά 'ίοια τοu τά μ.έλη. τουτο σημ.αίνει στήν XUPLOλεξία πώς οί «tοέες» του Πλάτωνα εχοuν γίνει στόν Σοπενχάοuερ άθεράπεuτα άχόρταγες. 'Ως στάοια πραγμ.άτωσης της 60ύλησης, ώς χωρος, χρόνος καί uλη πέφτοuν μ.ία πάνω στην άλλη. Ό φuτικός κόσμ.ος πρέπει νά γίνει τροφή γιά τόν ζωικό, κάθε ζωο γίνεται λεία και τροφή γιά κάποιο άλλο, κι ετσι 60ύληση γιά ζωή ροκανίζει οιαρκως τόν έαuτό της. Καί τέλος, ό άνθρωπος θεωρεί τό ολον Οημ.ιοuργημ.ένο γιά οική τοu χρήση, άλλά στή σuνέχεια οιαπιστώνει μ.έ τρομ.ακτική ένάργεια τόν άπεχθύ) πόλεμ.ο ολων έναντίον 'όλων, τό Οιχασμ.ό της 60ύλησης έναντιον έαuτης. 'Όλη αυτή κατάσταση άποτuπώνεται στή φράση homo hominis lupus. 3 'Όποτε εχει τήν ευκαιρία ό Σοπενχάοuερ νά μ.ιλήσει (και μ.ιλάει άρκετά καί μ.έ σαφήνεια) γιά τήν άγωνία του κόσμ.οu καί τή μ.aνία γιά ζωή των πολλαπλων ένσαρκώσεων της 606- λησης, έξαιρετική, εμ.φuτη εύγλωττία τοu, σuγγραφική ίδιόφu tα τοu φτάνοuν στό ζενιθ της παγερης άκτινο60λίας τοuς. Μιλάει μ.έ άγριο σαρκασμ.ό, μ.έ τόνοuς έμ.πειρίας καί γνώσης πού μ.ας τρομ.οκρατουν καί μ.iiς καθηλώνοuν μ.έ τή Ούναμ.η καί τήν άλήθεια τους. Μερικές σελίοες του παρουσιάζουν μ.ιά αγρια καί καuστική παρωοία της ζωης, άπαγγελλόμ.ενη μ.έ μ.άτια άστραφτερά και σφιγμ.ένα χείλη καί μ.' εναν καταιγισμ.ό έλληνικων καί λατινικων άναφορων : 6ρισκόμ.αστε μ.προστά σέ ενα άλύπητο σφυρoκόπημ.a οηλώσεων καί παραθεμ.άτων πού έπισημ.aίνoυν τήν άπόλυτη ουστυχία τοϊί κόσμ.ου. 'Όλα τοϊίτα οέν 2. Μυθική χώρα τοίί 'Άοη κατοικούμενη άπό οικούς της θεούς, τόπος τψ.ωρίας: τά «Τάρταρα». (Σ.τ.Μ.) 3. Λύκος γιά τόν ΙΧνθρωπο ετναι ό ΙΧνθρωπος. (Σ.τ.Μ.)

19 ετναι τοοο καταθλιπτικά οσο θά περίμενε κανείς κρίνοντας άπό τόν τόνο της όξύτητας καί τή δυσοίωνη ρητορεία αυτων των χωρίων. ουσιαστικά γεμίζουν τόν άναγνώστη μέ μιά παράξενη ()αθειά ίκανοποίηση πού πηγάζει άπό τήν πνευματική έξέγερση πού έκφράζεται μέ λόγια, τήν άγανάκτηση πού προδίδεται σέ Ο,τι μοιάζει μέ συγκρατημένο τρέμουλο της φωνης. Καθένας νιώθει αυτή την Ικανοποίηση' καθένας άντιλαμ6άνεται πώς οταν αυτός ό σπουδαίος συγγραφέας κι αυτό τό κυριαρχικό πνεuμα μιλάει γιά τήν όδύνη τοϊ) κόσμου, μιλάει γιά ολους μας ολοι μας νιώθουμε κάτι σάν θρίαμ60 σχεδόν, οταν μας υπερασπίζεται ό ήρωικός λόγος. Ή φτώχεια, ή άνάγκη, ή εγνοια νά συντηρηθεί κανείς στή ζωή - αυτά ερχονται πρωτα. Κατόπιν, οταν Όλα τοuτα ξεπερνιοuνται, ερχεται ή σεξουαλική όρμή, τά 6άσανα του ερωτα, ή ζήλεια, ό φθόνος, τό μίσος, ό φό60ς, ή φιλοδοξία, ή φιλαργυρία, ή άρρώστια - κ.ο.κ. δίχως τέλος. 'Όλα τά δεινά πού εχουν πηγή τους τήν έσωτερική σύγκρουση της ()ούλησης ξεχύνονται έλεύθερα άπό τό κουτί της Πανδώρας. Καί τί άπομένει έκεί μέσα; Ή έλπίδα; 'Όχι. Άπομένει ό κόρος, ή άνία. Διότι κάθε άνθρώπινο ον πάει και ερχεται σάν μπαλάκι άνάμεσα στήν όδύνη και τόν κόρο. Ή όδύνη είναι κάτι θετικό, ένω ή ήδονή άπλως ή άπουσια της όδύνης - κάτι άρνητικό, περνώντας άμέσως στην άνία, οπως άκρι6ως ό τόνος στόν όποίο έπισ'tρέφει ή δαιδαλώδης μελωδία, οπως άκρι6ως ή άρμονία ή όποία κα'tαλήγει δυσαρμονία, θά μας προκαλουσε άφόρητη άνίιχ αν συνεχιζόταν σ'tό διηνεκές. Ύπάρχουν άραγε πραγματικές Ικανοποιήσεις; Ύπάρχουν. Άλλά συγκρινόμενες μέ τό αίώνιο μαρτύριο των έπιθυμιων μας, μέ τίς άτελείωτες άνάγκες μας, είναι σύντομες καί λιγοστές καί σέ κάθε ίκανοποιούμενη έπιθυμία άντιστοιχουν τουλάχιστον δέκα πού παραμένουν άνεκπλήρωτες. Έπί πλέον, ή ίδια ή ίκανοποίηση είναι φαινομενική, διότι ή έκπληρούμενη έπιθυμία δημιουργεί σύντομα ενα νέο κενό - ή έκπληρωμένη έπιθυμία είν' ενα κενό πού

20 τώρα, πλέον τό γνωρίζου(j.ε, άνικα,νοποίητη ετν' ενα, κενό άγνωστο άκό(j.η. Κα,νένα, άπό τά άντικεί(j.ενα, του πόθου (J.α,ς δέν (J.πορεί νά προσφέρει (J.όνΙ(J.η ίκα,νοποίηση. ΕΤνα,ι σάν τ ν έλεη(j.οσύνη, πού πετα[j.ε σ' ενα,ν ζητιάνο, όποία, δέν του προσφέρει τίποτ' άλλο άπό (J.tιX κα,θη(j.εριν πα,ράτα,ση της (J.(ζερης ϋπα,ρξ ς του. Ή εύτυχία,; Θά 6ρισκότα,ν στ ν άνάπα,υση. Άλλ' α,ύτ άκρι6ως ετνα,ι άδύνα,τη γιά οποιον νιώθει έπιθψία,. Τό νά ρίχνετα,ι κα,νείς στ φυ, τό νά κυνηγάει ενα, στόχο, τό νά φο6ατα,ι τη σψφορά, το νά λα,χτα,ράει τ ν δoν - ολα, τουτα, ση(j.α,ίνουν τό ίδιο πράγ(j.α, : άπα,σχόληση (J.έ τίς συνεχείς άπα,ιτ σεις της 60ύλησης γε(j.(ζει κα,ί ζωντα,νεύει άκα,τάπα,υστα, τ συνείδηση, κα,ί ετσι τό Uποκεί(J.ενο της 60ύλησης 6ρίσκετα,ι πάντοτε πάνω στόν (J.(Xρτυρικό τροχό του 'Ιξίονα" κου6α,λάει νερό στόν πίθο των Δα,να,'ιδων κα,ί υποδύετα,ι τόν α,ίωνίως 6α,σα,νιζό(J.ενο Τάντα,λο. Πρόκειτα,ι γιά σκηνές 6α,σα,νιστηρίων στά Τάρτα,ρα" οπως περίπτωση του Θυέστη, πού ξετρελα,(j.ένος άπό τ ν πείνα, κα,τα,6ρόχθιζε τίς 'ίδιες του τίς σάρκες. ΕΤνα,ι, λοιπόν, ζω (J.tιX κόλα,ση; 'Όχι έντελως (J.όνο (J.ιιX προσέγγιση, (J.όνο (J.tιX προγευσ της. Μοιάζει, 6έ6α,ια" (J.έ κόλα,ση' (J.ιας κα,ί δέν άλλάζει τό γεγονός, γιά ν' άρχίσου(j.ε άπ' α,ύτό, πώς κάθε εκφρα,ση της 60ύλησης προκει(j.ένου νά στα,θεί στ ζω πα,ίρνει πάντα, κάτι άπό τ ν κόλα,ση, άποτελεί ίδια, (J.tιX (J.ετα,φυσικ λιθιότητα" ενα, ΤΡΟ(J.ερό σφάλ(j.α" ενα, ά(j.άρτη(j.α" τό κα,τ' έξoχ ν ά(j.άρτη(j.α,. Ή άνεπα,ίσ&ητα, άσκητικ κα,ί πεσψιστικ πλα,τωνικ Uποτί(J.ψη των α,ίσθ σεων ενα,ντι της ψυχης, οπου άποκλειστικά ένοικεί κάθε άφετηρία, κα,ί άλ θεια" τώρα, έπι6άλλετα,ι κα,ί ένισχύετα,ι έκ νέου κα,τά τόν πιό 6λοσυρό τρόπο' (J.έσα, σέ δύο χιλιάδες χρόνια, δέχτηκε τ σφρα,γίδα, της όδύνης κα,ί του πα,ράπονου πού ητα,ν κάτι ξένο στ ν πρώι(j.η Δύση: t ",. ", _ c ο πρα,γ(j.α,τικος κοσ(j.ος εινα,ι προιον ενος πρωτα,ρχικου ΙX(J.ιxp- Τ (J.α,τος, (J.ιας πρωτα,ρχικης 6λα,κώδους πράξης της 60ύλησης, όποία, δέν θά επρεπε νά εχει σψ6εί ποτέ' κα,ί άν ό κόσ(j.ος