ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΙΑΣΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΑΣΚΗΣΗΣ ΤΗΣ ΟΡΘΟ ΟΝΤΙΚΗΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑ Α

Transcript

1 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ Ο ΟΝΤΙΑΤΡΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΟΡΘΟ ΟΝΤΙΚΗΣ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥ ΩΝ ιευθυντής: Καθηγητής Αθανάσιος Ε. Αθανασίου ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΙΑΣΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΑΣΚΗΣΗΣ ΤΗΣ ΟΡΘΟ ΟΝΤΙΚΗΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑ Α Ιωάννης Σ. Παπαγεωργίου Οδοντίατρος - Ορθοδοντικός Ι ΑΚΤΟΡΙΚΗ ΙΑΤΡΙΒΗ Θεσσαλονίκη 2007

2

3 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ Ο ΟΝΤΙΑΤΡΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΟΡΘΟ ΟΝΤΙΚΗΣ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥ ΩΝ ιευθυντής: Καθηγητής Αθανάσιος Ε. Αθανασίου ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΙΑΣΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΑΣΚΗΣΗΣ ΤΗΣ ΟΡΘΟ ΟΝΤΙΚΗΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑ Α Ιωάννης Σ. Παπαγεωργίου Οδοντίατρος - Ορθοδοντικός Ι ΑΚΤΟΡΙΚΗ ΙΑΤΡΙΒΗ Θεσσαλονίκη 2007

4 ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ Ε. ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ, Καθηγητής (Επιβλέπων) ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΚΟΛΟΚΥΘΑΣ, Οµότιµος Καθηγητής ΙΩΑΝΝΗΣ ΥΦΑΝΤΟΠΟΥΛΟΣ, Καθηγητής ΕΞΕΤΑΣΤΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ Ε. ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ, Καθηγητής ΠΑΥΛΟΣ ΓΑΡΕΦΗΣ, Καθηγητής ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΚΑΦΑΝΤΑΡΗΣ, Καθηγητής ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΛΑΖΑΡΙ ΗΣ, Καθηγητής ΙΩΑΝΝΗΣ ΥΦΑΝΤΟΠΟΥΛΟΣ, Καθηγητής ΙΟΥΛΙΑ ΙΩΑΝΝΙ ΟΥ-ΜΑΡΑΘΙΩΤΟΥ Αναπληρώτρια Καθηγήτρια ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΤΟΠΟΥΖΕΛΗΣ, Αναπληρωτής Καθηγητής Η έγκριση της ιδακτορικής ιατριβής από την Οδοντιατρική Σχολή του Αριστοτελείου Πανεπιστηµίου Θεσσαλονίκης δεν υποδηλώνει αποδοχή των γνωµών του συγγραφέα (Ν. 5343/32, άρθρο 202, παρ.2).

5 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Σελ. ΠΕΡΙΛΗΨΗ SUMMARY IN ENGLISH 3 ΕΙΣΑΓΩΓΗ...5 ΓΕΝΙΚΟ ΜΕΡΟΣ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΗ ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ ΧΡΗΜΑΤΟ ΟΤΗΣΗ ΟΡΘΟ ΟΝΤΙΚΗΣ ΠΕΡΙΘΑΛΨΗΣ ΠΑΡΟΧΗ ΟΡΘΟ ΟΝΤΙΚΗΣ ΠΕΡΙΘΑΛΨΗΣ.13 ΧΩΡΟΘΕΤΙΚΗ ΕΠΙΛΟΓΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΣΚΗΣΗ ΤΗΣ ΟΡΘΟ ΟΝΤΙΚΗΣ...16 Επιλογή περιοχής...17 Επιλογή τοποθεσίας Ανάπτυξη χώρου εργασίας ΤΟ ΟΡΘΟ ΟΝΤΙΚΟ ΙΑΤΡΕΙΟ ΩΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΜΟΝΑ Α.21 ΑΚΤΙΝΟΛΟΓΙΚΟΣ ΕΞΟΠΛΙΣΜΟΣ ΜΗΧΑΝΟΓΡΑΦΗΣΗ.. 22 ΑΝΘΡΩΠΙΝΟ ΥΝΑΜΙΚΟ ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΚΑΙ ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ.27 ΕΠΙΖΗΤΗΣΗ ΚΑΙ ΑΠΟ ΟΧΗ ΘΕΡΑΠΕΙΑΣ ΠΡΟΩΘΗΣΗ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΥΓΕΙΑΣ (MARKETING) ΙΟΙΚΗΣΗ ΚΑΙ ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΑ ΕΣΟ Α ΤΩΝ ΟΡΘΟ ΟΝΤΙΚΩΝ ΕΙ ΙΚΟ ΜΕΡΟΣ ΣΚΟΠΟΣ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ΥΛΙΚΟ ΚΑΙ ΜΕΘΟ ΟΣ ΕΙΓΜΑ ΥΛΙΚΟ i

6 ΜΕΘΟ ΟΣ ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΗ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΣΥΖΗΤΗΣΗ ΚΥΡΙΑ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ..99 ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ - ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗ ΒΟΗΘΕΙΑΣ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ii

7 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Αισθάνοµαι βαθύτατα την ανάγκη να ευχαριστήσω τον Καθηγητή κ. Αθανάσιο Ε. Αθανασίου για την απεριόριστη βοήθειά του και την αµέριστη συµπαράστασή του σε όλη τη διάρκεια των µεταπτυχιακών σπουδών µου και την ανάθεση της διδακτορικής διατριβής µου. Ήταν και είναι ο µέντοράς µου. Η επιλογή του θέµατος ανήκει σε αυτόν. Η περάτωση της διατριβής οφείλεται σε µεγάλο ποσοστό στη στήριξη που µου προσέφερε. Το θέµα της διατριβής θα µπορούσε να ήταν πιο εύκολο και λιγότερο επισφαλές Κύριος στόχος µας όµως είναι να προσφέρουµε στους ορθοδοντικούς ορισµένες γνώσεις που θα τούς χρησιµεύσουν στην επαγγελµατική τους πορεία. Θα ήθελα να ευχαριστήσω τον Καθηγητή κ. Γεώργιο Κολοκυθά για τις πολύτιµες συµβουλές κι υποδείξεις του κατά τη συγγραφή της διατριβής και την ακέραιη στάση του απέναντί µου στη διάρκεια των µεταπτυχιακών µου σπουδών. Ευχαριστώ τον Καθηγητή κ. Ιωάννη Υφαντόπουλο για τη βοήθειά του στο σχεδιασµό και την επεξεργασία των αποτελεσµάτων της διατριβής. Η καθοδήγησή του κατά τη συγγραφή της διατριβής µου ήταν πολύτιµη. Ευχαριστώ επίσης την Καθηγήτρια κα. Άννα Ξενιώτου - Βουτσινά, τον κ. Μόσχο Παπαδόπουλο Αναπληρωτή Καθηγητή της Ορθοδοντικής στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήµιο Θεσσαλονίκης, τον κ. Θεόδωρο Ηλιάδη, Αναπληρωτή Καθηγητή της Ορθοδοντικής στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήµιο Θεσσαλονίκης, και τους ορθοδοντικούς κυρίους Μιχάλη Καλαβρυτινό, Παναγιώτη Καρβελά, Αλέξανδρο Κόκκα, Μιχάλη Λαγουδάκη, Βασίλειο Μυλωνά, καθώς και την ορθοδοντικό κυρία Παναγιώτα Ψυλλάκη, για τη συµβολή τους στη σύνταξη του ερωτηµατολογίου. Ευχαριστώ όλους τους ορθοδοντικούς που πίστεψαν στους σκοπούς της έρευνας και µε τα στοιχεία τους συνέβαλαν στη συγγραφή της διατριβής η οποία αποτελεί µία από τις πλέον κορυφαίες πράξεις της ζωής ενός ορθοδοντικού. Θα ήθελα µε την ευκαιρία αυτή να εκφράσω την ευγνωµοσύνη µου στους γονείς µου για τις αξίες και όλα όσα µου προσέφεραν και ιδίως στον πατέρα µου που αποτελεί φωτεινό παράδειγµα στη ζωή µου.

8 Τέλος, ευχαριστώ τη σύζυγό µου, Ελένη Γύζη, για τη προσφορά της, την υποµονή της και τις συµβουλές της σε όλη τη διάρκεια αυτής της προσπάθειας.

9 ΠΕΡΙΛΗΨΗ Σκοπός της έρευνας είναι η µελέτη της άσκησης της Ορθοδοντικής στην Ελλάδα από τους ειδικούς ορθοδοντικούς. Η εργασία αυτή ασχολείται µε τη διερεύνηση των επαγγελµατικών, οικονοµικών και κοινωνικών χαρακτηριστικών του ορθοδοντικού και της επαγγελµατικής του δραστηριότητας στην Ελλάδα. Χρησιµοποιήθηκε ένα ερωτηµατολόγιο που χωρίστηκε σε επτά ενότητες οι οποίες περιελάµβαναν δηµογραφικά και οικονοµικά στοιχεία που αναλύθηκαν σε 59 ερωτήσεις. Το ερωτηµατολόγιο στάλθηκε σε 310 ειδικούς ορθοδοντικούς επίσηµα αναγνωρισµένους από το Υπουργείο Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης. Από τους 310 ορθοδοντικούς απάντησαν οι 116 (37,42%), που αποτελούν το δείγµα της έρευνας. Οι απαντήσεις δόθηκαν από τον Ιούνιο 2002 έως και τον εκέµβριο του ιδίου έτους. Έγινε περιγραφική στατιστική των χαρακτηριστικών του δείγµατος των ορθοδοντικών που απάντησαν στην έρευνα η οποία περιλάµβανε κυρίως εκατοστιαίες αναλογίες. Η περιγραφή ορισµένων µεταβλητών έγινε µε µέσες τιµές, µέγιστες τιµές, ελάχιστες τιµές και διάστηµα µεταξύ των ακραίων τιµών. Περιγράφηκαν επίσης οι συσχετίσεις µεταξύ ορισµένων µεταβλητών. Τα αποτελέσµατα έδειξαν ότι οι περισσότεροι ορθοδοντικοί του δείγµατος είναι άνδρες, σε µεγάλο ποσοστό ασκούν την Ορθοδοντική στην Ελλάδα την τελευταία δεκαετία, και ως τόπο επαγγελµατικής δραστηριοποίησής τους έχουν τους νοµούς Αττικής και Πειραιώς. Περισσότεροι από τους µισούς είχαν ασκήσει στο παρελθόν τη Γενική Οδοντιατρική. Σχεδόν το 90% φοίτησαν σε µεταπτυχιακά προγράµµατα σπουδών Ορθοδοντικής, οι περισσότεροι στην Ευρωπαϊκή Ένωση (περιλαµβανοµένης και της Ελλάδας), και σε προγράµµατα τριετούς διάρκειας. Επέλεξαν την περιοχή που εργάζονται κυρίως επειδή είναι ο τόπος καταγωγής των ιδίων ή άλλων συγγενών τους, γιατί η περιοχή είχε σχετικά εύπορους κατοίκους και τέλος διότι υπήρχαν λίγοι έως κανένας ορθοδοντικός στην περιοχή. Για την επιλογή της τοποθεσίας η κεντρική της θέση έπαιξε σηµαντικό ρόλο. Για τους περισσότερους το ορθοδοντικό ιατρείο τους δεν αποτέλεσε τη συνέχεια του παλιού τους οδοντιατρείου. Σχεδόν όλοι οι ορθοδοντικοί έχουν ιδιωτικό ιατρείο ενώ ένα σηµαντικό ποσοστό εργάζεται και σε άλλους χώρους. Κάνοντας σύγκριση µε άλλες χώρες, 1

10 αν και εργάζονται σχετικά λίγο στο ιατρείο τους, τρεις στους τέσσερις ορθοδοντικούς έχουν προσωπικό συνήθως µερικής απασχόλησης. Σχεδόν οι µισοί ορθοδοντικοί ασχολούνται και µε άλλες µορφές θεραπείας (π.χ. θεραπεία κρανιογναθικών δυσλειτουργιών). Το ένα πέµπτο των ορθοδοντικών δήλωσαν ότι τα τρία τελευταία χρόνια ο αριθµός των ασθενών τους µειώθηκε. Ο ορθοδοντικός συµφωνεί συνήθως µε τους ασθενείς του να εξοφλείται µετά τον πρώτο χρόνο θεραπείας. Πολλοί ορθοδοντικοί µειώνουν την αµοιβή τους σε ορισµένες περιπτώσεις, κυρίως όµως όταν κάνουν ορθοδοντική θεραπεία δύο ή περισσότερα µέλη της ίδιας οικογένειας. Οι κύριες πηγές παραποµπής των ασθενών είναι οι άλλοι ασθενείς και οι οδοντίατροι, µε τους πρώτους να διαδραµατίζουν περισσότερο σηµαντικό ρόλο. Οι ορθοδοντικοί πιστεύουν ότι για την επαγγελµατική τους επιτυχία πολύ σηµαντική είναι η ποιότητα της θεραπείας που προσφέρουν, η προσωπικότητα και η φήµη τους. Η αµοιβή του ορθοδοντικού, ο αριθµός των νέων ασθενών καθώς και τα έσοδα του ιατρείου δεν θεωρούνται ιδιαίτερα υψηλά. Παρόλα αυτά το ορθοδοντικό ιατρείο αποτελεί µια βιώσιµη επιχείρηση. 2

11 SUMMARY IN ENGLISH The aim of this investigation is to study the practice of orthodontics in Greece as provided by specialists. This study investigates professional, economical and social characteristics of orthodontic specialists and their professional activities in Greece. A seven-unit questionnaire consisting of 59 questions regarding demographic and economical data was mailed to 310 orthodontic specialists registered in Greece. 116 orthodontists (37,42%) returned the questionnaire during the period from June to December Statistical elaboration of the data provided percentiles, means, standard deviations, and ranges as well as correlations between the variables. The main results of this study are as follows: The majority of orthodontic specialists are males, who practice orthodontics in Greece mainly during the last decade. The majority of orthodontic specialists practice in the prefectures of Attica and Piraeus. More than 50% of them had practiced in the past General Dentistry. More than 90% attended postgraduate orthodontic programs, mainly in the European Union, and of three-year duration. Their selection of professional practice location depended mainly on their geographical origin, the socioeconomic status of the local community, and the existing number of orthodontic specialists in the area. Being centrally located was an important factor in the choice of the practice area. For the majority of orthodontic specialists the orthodontic clinic was not the succession of their old practice of General Dentistry. Almost all orthodontic specialists have private orthodontic clinics. However, a significant number of them provide also professional services at the same time in other practices. Compared to other countries, orthodontic specialists in Greece are not occupied full-time in their practices. However, 75% of them have employees or assistants in their offices, usually part time. Almost 50% of orthodontic specialists do not treat only orthodontic patients, but they also deal with other type of patients such as of temporomandibular disorders. One fifth of orthodontic specialists reported a decreased number of patients during the last three years. Full payment of fees of treatment usually takes place after the first year of orthodontic therapy. Many orthodontists tend to 3

12 reduce their fees in some circumstances, especially when two or more members of the same family are patients in the clinic. Other patients and the dentists constitute the main sources of referrals with the first group being the most important one. Orthodontists believe that important factors for professional success are the quality of treatment, the personality of the clinician and his/her reputation. Treatment s fees, the number of patients, and the income derived from the practice of orthodontics are not considered very satisfactory. However, orthodontic practice is considered as viable business. 4

13 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Το ορθοδοντικό ιατρείο αποτελεί κυρίως µια υγειονοµική µονάδα που προσφέρει εξειδικευµένες ορθοδοντικές υπηρεσίες. Ωστόσο αποτελεί ταυτόχρονα µια οικονοµική µονάδα που επιζητεί την εκπλήρωση τριών στόχων: του θεραπευτικού, του κοινωνικού και του οικονοµικού (Υπουργείο Οικονοµίας και Οικονοµικών, 2007a). Η βασική αποστολή ενός ορθοδοντικού είναι να αντιµετωπίζει τα συγκλεισιακά προβλήµατα των ανθρώπων που αναζητούν θεραπεία. Όµως το ορθοδοντικό ιατρείο δεν είναι αποκοµµένο από την τοπική κοινωνία αλλά συνεργάζεται µαζί της, λαµβάνει τα µηνύµατά της και της προσφέρει τις υπηρεσίες του. Ωστόσο ο θεραπευτικός και ο κοινωνικός στόχος µιας ορθοδοντικής µονάδας δεν µπορούν να εκπληρωθούν αν η επιχείρηση δεν είναι βιώσιµη. Κανένα ιδιωτικό ιατρείο δεν µπορεί να λειτουργήσει χωρίς επαρκή κερδοφορία. Το µεγαλύτερο µέρος της ορθοδοντικής περίθαλψης στην Ελλάδα παρέχεται από τον ιδιώτη ορθοδοντικό (Moss, 1993). υστυχώς δεν υπάρχουν στοιχεία σχετικά µε τον ορθοδοντικό που εργάζεται και προσφέρει στη χώρα. Η αναζήτηση αυτών των στοιχείων καθίσταται επιτακτική διότι είναι αναγκαίο ο ορθοδοντικός να διαθέτει γνώσεις πέραν της θεραπείας των ασθενών του ώστε να επιβιώσει και να εξελιχθεί επαγγελµατικά σε ένα περιβάλλον που αλλάζει συνεχώς. Αυτή η διαπίστωση οδήγησε ορισµένα πανεπιστήµια στις Η.Π.Α. να προσαρµοστούν στις νέες απαιτήσεις και να προβούν σε τροποποιήσεις των Μεταπτυχιακών Προγραµµάτων Ορθοδοντικής. Ένα ποσοστό από αυτά λειτουργούν περισσότερο ως ιδιωτικά ιατρεία παρά σαν παραδοσιακές πανεπιστηµιακές κλινικές, ενώ κάποια άλλα έχουν ενσωµατώσει στη διδακτική τους ύλη µαθήµατα οικονοµικών της υγείας και διοίκησης ορθοδοντικού ιατρείου (Isaacson, 2000; Sinclair και Grady, 2001). Το οικονοµικό και κοινωνικό περιβάλλον εντός του οποίου λειτουργεί ένα ορθοδοντικό ιατρείο δεν είναι σταθερό. Οι τοπικές οικονοµικές συνθήκες η διάρθρωση της αγοράς ορθοδοντικών υπηρεσιών και η γενικότερη οικονοµική συγκυρία επηρεάζουν το εισόδηµα των ορθοδοντικών (Gottlieb και συν., 1987c; 1989c; 1991c; 1993c; 1995c; 1997c; 1999c; 2001c; Keim και συν., 2003c; 2004; 2006a). 5

14 Στην Ελλάδα, η προσφορά ορθοδοντικών υπηρεσιών αυξάνει συνεχώς δεδοµένου ότι ο αριθµός των ορθοδοντικών που αποφοίτησαν από Πανεπιστήµια του Εξωτερικού και της Ελλάδος αυξάνει διαχρονικά. Αντιθέτως η ζήτηση για ορθοδοντικές υπηρεσίες δεν παρουσιάζει τους ίδιους αυξητικούς ρυθµούς διότι αφενός ο πληθυσµός της Ελλάδος παραµένει σχεδόν σταθερός ενώ τα παιδία που στην πλειοψηφία τους αποτελούν υποψήφιους ασθενείς για το ορθοδοντικό ιατρείο παρουσιάζουν φθίνουσες τάσεις. Ενδεικτικά αναφέρεται ότι το ποσοστό των παιδιών ηλικίας 0-14 ετών το 1900 ήταν 38.1%, το 1951 µειώθηκε στο 27.9% και έφθασε το 2000 στο 15.6% του συνολικού πληθυσµού. (Σιάµπος Γ 2003). Αναλύοντας περαιτέρω την προσφορά ορθοδοντικού δυναµικού στην Ελλάδα παρατηρούµε ότι το 2001 ήταν εγγεγραµµένοι στους καταλόγους της Ελληνικής Οδοντιατρικής Οµοσπονδίας 304 αναγνωρισµένοι ορθοδοντικοί, το 2002 ήταν 340, το 2006 έφθασαν τους 387 ενώ στις 6 Φεβρουαρίου 2007 καταγράφηκαν 397 ορθοδοντικοί (Ελληνική Οδοντιατρική Οµοσπονδία, 2001; 2002; 2006; 2007). Η αναλογία ορθοδοντικών ως προς τον πληθυσµό είναι περίπου 1 / κατοίκους (Σκουλαρίκης, 2006). Στην Πορτογαλία η αναλογία είναι 1 / κατοίκους, στην Ισπανία 1 / , στο Ηνωµένο Βασίλειο 1 / , στην Ολλανδία 1 / κτλ (Schmiedel και συν., 2004). Επιπλέον αρκετοί γενικοί οδοντίατροι ασχολούνται και µε τις ορθοδοντικές θεραπείες. Η άσκηση της Ορθοδοντικής από γενικούς οδοντίατρους δεν είναι κάτι καινούργιο (ΚΕ.Σ.Υ., 1991) και δεν χαρακτηρίζει µόνο τη χώρα µας αλλά και ορισµένα ευρωπαϊκά κράτη στα οποία µάλιστα η Ορθοδοντική δεν αναγνωρίζεται ως ειδικότητα της οδοντιατρικής (π.χ. Αυστρία, Ισπανία) (Van der Linden, 2005). Υπολογίζεται ότι το 50% των θεραπειών στην Ελλάδα πραγµατοποιείται από τους γενικούς οδοντίατρους (Schmiedel και συν., 2004). Εξετάζοντας περαιτέρω την πλευρά της ζήτησης για ορθοδοντικές υπηρεσίες αξίζει να αναφερθεί ότι ο δείκτης γονιµότητας, το 1980 ήταν 2,1 παιδιά ανά Ελληνίδα, το 1999 µειώθηκε σηµαντικά και έφτασε στο 1,3. Υπολογίζεται ότι κατά τη δεκαετία , η φυσική αύξηση του πληθυσµού κατά περίπου άτοµα οφείλεται σχεδόν αποκλειστικά στους αλλοδαπούς µετανάστες, δεδοµένου ότι η διαφορά γεννήσεων και θανάτων του γηγενούς πληθυσµού είναι µόλις άτοµα (Κατσανέβας, 2002). Η µείωση της γονιµότητας, και η αύξηση του ορίου ηλικίας τείνουν να αντιστρέψουν τη δηµογραφική πυραµίδα υπέρ των 6

15 µεγαλύτερων ηλικιών (Κατσανέβας, 2002). Αυτή η κατάσταση θα πρέπει να ληφθεί σοβαρά υπόψη από τους ορθοδοντικούς της χώρας µας ώστε να προσελκύσουν ασθενείς µεγαλύτερης ηλικίας. Μια άλλη σηµαντική παράµετρος αποτελεί η αναγκαιότητα προσαρµογής του ορθοδοντικού ιατρείου στο σύγχρονο οικονοµικό περιβάλλον. Ο οικονοµικός σχεδιασµός δεν µπορεί να είναι πλέον προαιρετικός. Οφείλει ο ορθοδοντικός να θέτει όχι µόνο επιστηµονικούς αλλά και οικονοµικούς στόχους, να καταρτίζει και να ελέγχει συγκεκριµένα οικονοµικά προγράµµατα. Η σωστή οικονοµική διαχείριση αντικατοπτρίζεται στην υψηλή παραγωγικότητα. Όσον αφορά στην έννοια της προώθησης των υπηρεσιών υγείας (marketing) διαφαίνεται ότι είναι σχετικά άγνωστη στους ορθοδοντικούς. Η Ορθοδοντική είναι ένα ιδιαίτερα σύνθετο επάγγελµα διότι απευθύνεται σε τρεις οµάδες χρηστών ορθοδοντικών υπηρεσιών: 1) στους ασθενείς, 2) στους γονείς ή κηδεµόνες των ασθενών, και 3) στους οδοντίατρους που παραπέµπουν ασθενείς. Η ικανοποίηση και των τριών αυτών οµάδων είναι σηµαντική για µια πραγµατική, µακροπρόθεσµη επαγγελµατική επιτυχία (Venn και Scott, 1996). Η σπουδαιότητα της προώθησης των υπηρεσιών υγείας (marketing) φαίνεται από τον κανόνα που αναφέρει ο Mayerson (1992): εάν ένας ασθενής έχει µια µέση εµπειρία από µια θεραπεία δε θα το πει σε κανένα. Εάν πάλι έχει µια εξαιρετική εµπειρία θα το πει σε τρεις, ενώ εάν έχει µια κακή εµπειρία θα το πει σε έντεκα. εν πρέπει να διαφεύγει της προσοχής µας το γεγονός ότι η επιµέλεια, η εργατικότητα, το ενδιαφέρον για το γνωστικό αντικείµενο, οι ικανότητες και η σωστή αξιοποίησή τους αποτελούν βασικά στοιχεία για την επαγγελµατική επιτυχία, τα οποία όµως είναι δύσκολο να ενσωµατωθούν σε µία ερευνητική προσπάθεια. Άµεση προέκταση των ανωτέρω δεδοµένων, αποτελεί και η ανάγκη για µικροανάλυση του ορθοδοντικού ιατρείου και για διερεύνηση των δηµογραφικών κοινωνικών και οικονοµικών χαρακτηριστικών του ορθοδοντικού στην Ελλάδα, του σηµαντικότερου παρόχου ορθοδοντικών υπηρεσιών στη χώρα µας. Αυτός είναι ο στόχος της διατριβής. Για το λόγο αυτό σχεδιάστηκε ένα δοµηµένο ερωτηµατολόγιο το οποίο διερευνά ειδικά αυτά τα χαρακτηριστικά και γενικά τη βιωσιµότητα του ιατρείου. 7

16 Ποιο είναι το ποσοστό των ανδρών ορθοδοντικών και ποιο των γυναικών; Υπάρχει διαφορά και πού οφείλεται; Σε ποιες περιοχές ασκούν το επάγγελµά τους (πώς κατανέµονται ανάλογα µε τον τόπο άσκησης του επαγγέλµατός τους); Ασκούν µόνο την Ορθοδοντική στα ιατρεία τους ή παράλληλα ασχολούνται και µε τη Γενική Οδοντιατρική; Έχουν κάνει µεταπτυχιακές σπουδές Ορθοδοντικής; Τι είδους εκπαίδευση έχουν πραγµατοποιήσει στην Ορθοδοντική και ποια διπλώµατα κατέχουν; Έχουν αποσβεσθεί τα έξοδα των σπουδών τους; Με ποια κριτήρια επέλεξαν την πόλη και την τοποθεσία του ιατρείου τους; Τι είδους επιχείρηση έχουν; Πόσο µεγάλο είναι το ιατρείο τους, πώς το έχουν εξοπλίσει, έχουν προσωπικό και τι είδους, τι τεχνικές χρησιµοποιούν, πόσο εργάζονται στο ιατρείο τους; Εργάζονται µόνο σε αυτό ή και σε άλλα ιατρεία; Τι ποσοστό των ασθενών τους προέρχεται από γειτονικές περιοχές (π.χ. νοµούς), τι ποσοστό είναι ενήλικες και τι ποσοστό πραγµατοποιεί θεραπεία δύο φάσεων; Τι ποσοστό ασθενών από αυτούς που προσέρχονται για πρώτη φορά στο ιατρείο τους και έχουν ανάγκη θεραπείας αρχίζουν θεραπεία στο ιατρείο; Από πού προέρχονται οι ασθενείς, (α) από παραποµπές ασθενών, (β) από παραποµπές γενικών οδοντιάτρων ή (γ) από άλλες πηγές; Προσφέρουν και άλλες µορφές οδοντιατρικών θεραπευτικών υπηρεσιών στο ιατρείο τους; Τι µορφή προώθησης (marketing) της εργασίας τους χρησιµοποιούν στο ιατρείο τους; Πώς διαφοροποιείται η αµοιβή τους σε ορισµένες περιπτώσεις; Πού οφείλεται, κατά τη γνώµη τους, η επαγγελµατική επιτυχία του ορθοδοντικού; Ποιες είναι οι προβλέψεις τους για τον αριθµό των µελλοντικών τους ασθενών; Θα αυξηθεί, θα µειωθεί ή θα παραµείνει ο ίδιος; Είναι συµβεβληµένοι µε ασφαλιστικά ταµεία και τι ποσοστό των ασθενών τους προέρχεται από αυτά τα ταµεία; Ποια τα οικονοµικά στοιχεία του ορθοδοντικού ιατρείου; Η υπόθεση η οποία διερευνάται είναι ότι ο ορθοδοντικός στην Ελλάδα είναι ένας άκρως εξειδικευµένος επιστήµονας µε σηµαντική εκπαίδευση και κατάρτιση. Η πόλη αλλά και η τοποθεσία του ιατρείου επιλέχθηκε µε ορθολογικά κριτήρια. Εργάζεται παράλληλα και σε άλλες υπηρεσίες ή ιατρεία. Στο ιατρείο του θεραπεύει µόνο ασθενείς µε συγκλεισιακά προβλήµατα. ιαθέτει στο ιατρείο σηµαντικό αριθµό µηχανηµάτων και απασχολεί µικρό αριθµό υπαλλήλων. Στηρίζεται στις παραποµπές των οδοντιάτρων και των ασθενών του. Αµείβεται 8

17 ικανοποιητικά για τις υπηρεσίες που προσφέρει στους ασθενείς του. Το ορθοδοντικό ιατρείο αποτελεί µια βιώσιµη επιχείρηση. Τα στοιχεία που έχουµε για το εισόδηµα των ορθοδοντικών και τις οικονοµικές παραµέτρους που σχετίζονται µε αυτό προέρχονται από έρευνες που έλαβαν χώρα κυρίως στις Η.Π.Α. Στην Ελλάδα αλλά και γενικότερα στην Ευρωπαϊκή Ένωση δυστυχώς δεν υπάρχουν µέχρι τώρα στοιχεία που να διερευνούν τις ανωτέρω παραµέτρους. Αυτό πιθανότατα συµβαίνει επειδή σε ορισµένες χώρες ένα µεγάλο µέρος των ορθοδοντικών απασχολείται στο Εθνικό Σύστηµα Υγείας υπό το καθεστώς του δηµοσίου υπαλλήλου, ενώ σε άλλες η αναλογία ορθοδοντικών - πληθυσµού είναι τόσο µεγάλη ώστε δεν υπάρχει λόγος να γίνεται οποιαδήποτε έρευνα. Σε αυτή την ερευνητική εργασία έγινε µια προσπάθεια συλλογής αυτών των στοιχείων µε ερωτηµατολόγιο το οποίο απευθύνθηκε στους ορθοδοντικούς της χώρας µας. Κρίθηκε σκόπιµο από το πρώτο στάδιο σχεδιασµού της έρευνας να διασφαλισθεί η ανωνυµία των ερωτώµενων ορθοδοντικών ώστε να επιτευχθεί η µεγαλύτερη δυνατή αξιοπιστία στις «ευαίσθητες ερωτήσεις» που αφορούν το εισόδηµα και τις πηγές εσόδων. Σε πολλές οικονοµικές έρευνες (ΕΚΚΕ 2002, 2004, 2007) έχει καταγραφεί η χαµηλή ανταπόκριση των ερωτώµενων στις ερωτήσεις που αφορούν τα εισοδήµατα και τις πηγές εσόδων. Ωστόσο ευελπιστούµε ότι στην έρευνα αυτή, λόγω του σχεδιασµού της και της προσωπικής επικοινωνίας του συγγραφέα µε τους ερωτώµενους ορθοδοντικούς τα «σφάλµατα απόκρυψης» των εισοδηµάτων και των πηγών εσόδων έχουν µειωθεί σηµαντικά. Ο σχεδιασµός του ερωτηµατολογίου και η µεθοδολογία συλλογής στοιχείων αποτελούν µια καινοτόµο προσέγγιση στον τοµέα έρευνας των υπηρεσιών υγείας στην Ελλάδα και την Ευρωπαϊκή Ένωση. Είναι η πρώτη συστηµατική µελέτη σε αυτό τον τοµέα που ευελπιστεί να αποτελέσει µελλοντικά πυξίδα για άλλες παρόµοιες µελέτες στη Χώρα µας. 9

18 ΓΕΝΙΚΟ ΜΕΡΟΣ 10

19 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΗ ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ Στο γενικό µέρος γίνεται αναφορά στη χρηµατοδότηση της ορθοδοντικής θεραπείας από ιδιωτικά ή κρατικά ασφαλιστικά ταµεία. Στη συνέχεια µελετάται η παροχή ορθοδοντικής θεραπείας από ειδικούς και µη οδοντίατρους. Ακολουθεί η αναζήτηση των αιτιών της επιλογής της ευρύτερης περιοχής, της τοποθεσίας του ορθοδοντικού ιατρείου και η περιγραφή του ως οικονοµική µονάδα. Καταγράφονται οι συντελεστές παραγωγής του ορθοδοντικού ιατρείου που αφορούν τον εξοπλισµό, τη µηχανογράφηση, το ανθρώπινο δυναµικό, τις τεχνικές και µηχανισµούς επιζήτησης και αποδοχής θεραπείας, την προώθηση των υπηρεσιών υγείας, τη διοίκηση κι οργάνωση, και τέλος το εισόδηµα των ορθοδοντικών). ΧΡΗΜΑΤΟ ΟΤΗΣΗ ΤΗΣ ΟΡΘΟ ΟΝΤΙΚΗΣ ΠΕΡΙΘΑΛΨΗΣ Η ορθοδοντική θεραπεία σε ορισµένες χώρες χρηµατοδοτείται από κρατικά ή ιδιωτικά ασφαλιστικά ταµεία (Moss, 1993). Σε αρκετές αναπτυγµένες χώρες οι πολίτες, για λόγους κοινωνικής δικαιοσύνης και ισότητας, είτε δεν επιβαρύνονται καθόλου µε το κόστος της ορθοδοντικής θεραπείας είτε πληρώνουν ένα µικρό µόνο µέρος του (Cooper, 1994). Τα κονδύλια τα οποία διατίθενται από το κράτος για την κάλυψη των δαπανών υγείας είναι σχετικά περιορισµένα και κατανέµονται σε πολλούς φορείς οι οποίοι έχουν την τάση να διεκδικούν όσο µεγαλύτερο δυνατό µερίδιο, ενώ το κράτος προσπαθεί να τα διαθέσει όσο το δυνατόν πιο δίκαια βασιζόµενο σε µετρήσεις και αναλύσεις της ποιότητας ζωής (Yfantopoulos, 2001) και σε προγράµµατα κοινωνικοοικονοµικής αξιολόγησης. Η οικονοµική αξιολόγηση των προγραµµάτων υγείας αποτελεί ένα σύγχρονο κλάδο της έρευνας στην παροχή και δίκαιη κατανοµή των περιορισµένων πόρων στο σύστηµα υγείας. Στην Οδοντιατρική χρησιµοποιείται κυρίως στην σύγκριση και αξιολόγηση των διαφόρων εµφρακτικών υλικών (Cunningham, 2001). Στην Ορθοδοντική ο τοµέας αυτός δεν είναι προς το παρόν ανεπτυγµένος, καθώς υπάρχουν ελάχιστες εργασίες που ασχολούνται µε την οικονοµική αξιολόγηση των ορθοδοντικών θεραπειών (Cunningham και Hunt, 2000a; Cunningham και Hunt, 2000b; Fox και συν., 2000). 11

20 Ο Speidel (1994) αναφέρει ότι για πολλούς η ορθοδοντική θεραπεία θεωρείται ως µια επιθυµητή αλλά όχι αναγκαία µορφή θεραπείας. Σύµφωνα µε αυτόν, ένα σηµαντικό µέρος της θεραπείας αφιερώνεται σε πολύ µικρές αλλαγές οι οποίες έχουν την τάση να υποτροπιάζουν. Επιπλέον, υπάρχουν µερικοί παράγοντες που ενίοτε δε µπορούν ή είναι δύσκολο να ελεγχθούν όπως η αύξηση του προσώπου, η συνεργασία του ασθενή και οι σκελετικές σχέσεις (Speidel, 1994). Μια συγκλεισιακή ανωµαλία η οποία δεν τύχει θεραπείας µπορεί να επηρεάσει τόσο τους οδοντικούς και περιοδοντικούς ιστούς, όσο και τη γενική υγεία του ατόµου (Salzmann, 1981). Η σοβαρότητα µιας συγκλεισιακής ανωµαλίας µπορεί να µην πληρεί την σχέση κόστους-αποτελέσµατος, αλλά µπορεί να επηρεάσει την συµπεριφορά και την ψυχολογία του ασθενή, είτε είναι ενήλικας είτε είναι παιδί (Salzmann, 1981). Προσπαθώντας να ισορροπήσουν ανάµεσα στις δύο αυτές αντίθετες απόψεις και µε βάση τη σχέση µεταξύ των πόρων που διατίθενται για την υγεία και του αποτελέσµατος της θεραπείας (cost effectiveness) ή (cost-benefit), πολλοί ασφαλιστικοί οργανισµοί έθεσαν ορισµένους περιορισµούς. Σε αρκετές χώρες (Ηνωµένο Βασίλειο, Σουηδία, Νορβηγία) έχουν καθιερωθεί οι δείκτες αναγκαιότητας ή δείκτες προτεραιότητας ορθοδοντικής θεραπείας (Cooper, 1994). Με τη χρήση των δεικτών αυτών δίδεται προτεραιότητα σε εκείνους τους ασθενείς για τους οποίους, µέσω της θεραπείας, θα υπάρξει βελτίωση της υγείας τους. Σε άλλες περιπτώσεις, για καθαρά οικονοµικούς λόγους έχει θεσπιστεί κάποιο όριο ηλικίας στη χρηµατοδότηση της ορθοδοντικής θεραπείας (Cooper, 1994). Παρόλο που σε όλη την Ευρώπη υπάρχει αναγνώριση του έργου των ορθοδοντικών και της συµβολής τους στην υγεία του πληθυσµού, η δυνατότητα των ασθενών για οικονοµική κάλυψη της ορθοδοντικής θεραπείας σταδιακά περιορίζεται από τα ασφαλιστικά ταµεία µε επιπτώσεις τόσο στην υγεία των ασθενών όσο και στο εισόδηµα των ορθοδοντικών. Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο Cooper (1994), όταν ο προϋπολογισµός για την ιατρική µέριµνα συµπιέζεται προς τα κάτω, µια από τις πρώτες ενέργειες που κάνει το κράτος για να µειώσει το έλλειµµα είναι να περιορίσει τις δαπάνες για την ορθοδοντική θεραπεία. Όταν µάλιστα ο κρατικός έλεγχος στο σύστηµα υγείας είναι έντονος, όπως στη Σουηδία, οι οικονοµικοί περιορισµοί που επιβάλλει το κράτος 12

21 επηρεάζουν άµεσα τόσο την ποιότητα όσο και την ποσότητα των ορθοδοντικών υπηρεσιών (Permert και συν., 1998; Josefsson και Halling, 2000). Στην Ελλάδα ο χώρος της κοινωνικής ασφάλισης χαρακτηρίζεται από µια ποικιλοµορφία (Μωραϊτάκη-Τσάµη, 1997). Το 80% του πληθυσµού είναι ασφαλισµένο σε ένα από τους τέσσερις µεγάλους φορείς δηλαδή τους Ι.Κ.Α. που καλύπτει το 50.5% του πληθυσµού, το Τ.Ε.Β.Ε. (12.4%),το Ο.Γ.Α (18.5%). και ο ΟΠΑ ( ηµόσιο). Οι υπόλοιποι, περίπου 35 φορείς, ασφαλίζουν συνολικά λιγότερο από το 20% του πληθυσµού. Οι ορθοδοντικές θεραπείες δεν κοστολογήθηκαν µε καµία κανονιστική πράξη µέχρι σήµερα, ωστόσο κάποιοι ασφαλιστικοί φορείς ενέταξαν την ορθοδοντική θεραπεία στους κανονισµούς παροχών τους υιοθετώντας δική τους διαδικασία και δική τους κοστολόγηση προκειµένου να εξυπηρετήσουν καλύτερα τους ασφαλισµένους τους (Μωραϊτάκη-Τσάµη, 1997; ολγέρας, 1998). Το ασφαλιστικό σύστηµα όµως της Ελλάδος, αλλά και αυτό της Ευρωπαϊκής Ένωσης, παρουσιάζει προβλήµατα. Επιπλέον παρατηρούνται συνεχείς πιέσεις και τάσεις για αύξηση των δαπανών για την υγεία. Οι κύριοι παράγοντες που προκαλούν τις πιέσεις αυτές είναι η διαρκής αύξηση των τιµών (πληθωριστικές τάσεις), η αύξηση του πληθυσµού, η διάρθρωσή του (αύξηση του ποσοστού των γερόντων) κι η αναµόρφωση στην προσφορά υπηρεσιών υγείας (χρησιµοποιούνται περισσότερο τεχνολογικά βελτιωµένες ιατρικές µέθοδοι µε αποτέλεσµα η παροχή υπηρεσιών να είναι πιο δαπανηρή) (Yfantopoulos, 1984). ΠΑΡΟΧΗ ΟΡΘΟ ΟΝΤΙΚΗΣ ΠΕΡΙΘΑΛΨΗΣ Εκτός από τους ορθοδοντικούς, οι γενικοί οδοντίατροι και οι παιδοδοντίατροι προβαίνουν στην πραγµατοποίηση ορθοδοντικών θεραπειών. Το ποσοστό των ορθοδοντικών θεραπειών που γίνονται από τους γενικούς οδοντίατρους σε κάθε χώρα εξαρτάται από τις συνθήκες που υπάρχουν και τη χρονική περίοδο που έγινε η έρευνα. Στη Σουηδία, Φινλανδία, Γαλλία, Γερµανία, Η.Π.Α., Καναδά, και Ηνωµένο Βασίλειο ένα σηµαντικό µέρος των ορθοδοντικών θεραπειών πραγµατοποιείται από τους γενικούς οδοντιάτρους (Robertson και Hoyle, 1983; Stephens και συν.,1985; Fyffe και συν., 1990; Konchack και McDermott, 1990; Richmond και 13

22 Andrews, 1991; Richmond και συν., 1992; Cooper, 1994; Bergstrom και Halling, 1996; Wolsky και McNamara, 1996; Pietila και συν., 1997). Στην Αυστραλία τις ορθοδοντικές θεραπείες τις πραγµατοποιούν κυρίως οι ορθοδοντικοί. Οι ακίνητες συσκευές χρησιµοποιούνται σχεδόν αποκλειστικά από τους ορθοδοντικούς, ενώ οι κινητές συσκευές από τους γενικούς οδοντίατρους. Οι περισσότεροι ορθοδοντικοί προσφέρουν τις υπηρεσίες τους σε µεγάλες πόλεις και σε υψηλές κοινωνικοοικονοµικές τάξεις, ενώ οι γενικοί οδοντίατροι περισσότερο σε ηµιαστικές περιοχές και σε χαµηλότερες κοινωνικοοικονοµικές τάξεις (Sivaneswaran και Darendeliler, 2001). Εκτός από τους γενικούς οδοντίατρους, ορθοδοντικές θεραπείες πραγµατοποιούν και ορισµένοι παιδοδοντίατροι. Στις Η.Π.Α., για παράδειγµα, το ποσοστό των ασθενών που θεραπεύεται από τους παιδοδοντίατρους είναι µικρότερο του 4% των ορθοδοντικών ασθενών (Wolsky και McNamara, 1996). Ορισµένοι γενικοί οδοντίατροι προσφέρουν ορθοδοντική φροντίδα στους ασθενείς τους όταν στη συγκεκριµένη περιοχή που βρίσκεται το ιατρείο τους δεν υπάρχει ικανός αριθµός ορθοδοντικών για να ανταποκριθεί στις ανάγκες των ασθενών τους (Richmond και συν., 1993b; Cook και συν., 2002). Όµως η ενασχόληση πολλών οδοντιάτρων µε την Ορθοδοντική γίνεται και για καθαρά οικονοµικούς λόγους. Μάλιστα µερικοί από αυτούς τους οδοντίατρους διαθέτουν µεγάλο πελατολόγιο. Οι οδοντίατροι αυτοί παρακολουθούν περισσότερα ορθοδοντικά σεµινάρια και φυσικά παραπέµπουν µικρότερο αριθµό ασθενών στους ειδικούς ορθοδοντικούς (Brown και συν., 1982; Jacobs και συν., 1991). Για τη διατήρηση και αύξηση των ασθενών που θα πραγµατοποιήσουν ορθοδοντική θεραπεία, οι εν λόγω γενικοί οδοντίατροι, βασίζονται κυρίως στους ασθενείς του ιατρείου τους (Lawrence και συν., 1995). Πάντως η απόσταση του ορθοδοντικού ιατρείου από το οδοντιατρείο δεν είναι ο αποφασιστικός παράγοντας για το εάν ο ασθενής θα παραπεµφθεί σε αυτό ή θα λάβει θεραπεία από το γενικό οδοντίατρο. Εν τέλει η απόφαση θα παρθεί ανάλογα µε την εµπιστοσύνη που έχει ο οδοντίατρος στην ικανότητά του ως προς τον χειρισµό και τον έλεγχο των ορθοδοντικών συσκευών (Wolsky και McNamara, 1996). Παρόµοια κατάσταση υπάρχει και στην Ελλάδα όπου ορθοδοντικοί και γενικοί οδοντίατροι κάνουν ορθοδοντικές θεραπείες. Ο οδοντιατρικός κλάδος στην Ελλάδα διέρχεται κρίση. Η Ελλάδα είναι η χώρα της Ευρωπαϊκής Ένωσης 14

23 µε τη µικρότερη αναλογία κατοίκων ανά οδοντίατρο, ενώ το 25% των οδοντιάτρων στην περιοχή της Αττικής ασκούσε, το 1998, το επάγγελµα του λιγότερες από 20 ώρες την εβδοµάδα (Οδοντιατρικός Σύλλογος Αττικής, 1998b). Όλα τα ανωτέρω και µαζί µε το επιπλέον δεδοµένο της επιδείνωσης της οικονοµικής κατάστασης στην Ελλάδα είναι τα αίτια που πιθανόν να οδήγησαν ορισµένους οδοντίατρους, για βιοποριστικούς κυρίως λόγους, στο να µην παραπέµπουν πλέον ασθενείς σε ορθοδοντικούς αλλά να τους θεραπεύουν οι ίδιοι, όπως µπορούν ή µε τη συνδροµή άλλων, καλύτερα εκπαιδευµένων, οδοντιάτρων (ειδικευµένων ή µη). Συµπερασµατικά, η ορθοδοντική θεραπεία σε πολλά κράτη προσφέρεται τόσο από γενικούς οδοντίατρους όσο και από ορθοδοντικούς. Εκτός του οικονοµικού υπάρχουν και άλλοι παράγοντες που συµβάλλουν σ αυτό, οι κυριότεροι των οποίων είναι η ευκολία πρόσβασης των ασθενών στο ορθοδοντικό ιατρείο, ο αριθµός των ορθοδοντικών, ο αριθµός των ατόµων που έχουν πρόσβαση στη θεραπεία και το δωρεάν ασφαλιστικό σύστηµα. Από το 1994 στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήµιο Θεσσαλονίκης και στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήµιο Αθηνών λειτουργούν Μεταπτυχιακά Προγράµµατα Ορθοδοντικής, τα οποία εκπαιδεύουν και καταρτίζουν τους µεταπτυχιακούς φοιτητές τους τόσο θεωρητικά όσο και πρακτικά, σύµφωνα µε τις καλύτερες διεθνείς προδιαγραφές (πρόγραµµα Erasmus) και το ισχύον στην χώρα µας νοµικό καθεστώς εκπαίδευσης στην ειδικότητα της Ορθοδοντικής (Van der Linden, 1992). Τα προγράµµατα αυτά λειτουργούν σύµφωνα µε τον Νόµο περί Μεταπτυχιακών Σπουδών, έχουν αναγνωρισθεί από το Υπουργείο Εθνικής Παιδείας και Θρησκευµάτων και οι απόφοιτοι τους κατόπιν εξετάσεων στο Υπουργείο Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης, αποκτούν την οδοντιατρική ειδικότητα του ορθοδοντικού (Προεδρικό ιάταγµα 235, 1988). Οι περισσότεροι πάντως ορθοδοντικοί της χώρας µας έχουν σπουδάσει στο εξωτερικό, ενώ µερικοί έχουν αποκτήσει την ειδικότητα, σύµφωνα µε µεταβατικές διατάξεις, επειδή αναγνωρίστηκε η εµπειρία τους και η επάρκεια των πρακτικών τους γνώσεων (Προεδρικό ιάταγµα 235, 1988). 15