Παράγοντες κινδύνου ηπατοκυτταρικού καρκίνου

Μέγεθος: px
Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "Παράγοντες κινδύνου ηπατοκυτταρικού καρκίνου"

Transcript

1 ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ REVIEW ÁÑ ÅÉÁ ÅËËÇÍÉÊÇÓ ÉÁÔÑÉÊÇÓ 2011, 28(3): Παράγοντες κινδύνου ηπατοκυτταρικού καρκίνου Ο ηπατοκυτταρικός καρκίνος (HKK) αποτελεί την τρίτη αιτία θνησιμότητας από καρκίνο και την κύρια αιτία θανάτου σε κιρρωτικούς. Ο επιπολασμός της νόσου διαφέρει κατά τόπους και στην περιοχή της Μεσογείου υπολογίζεται σε 5 15 νέες περιπτώσεις ανά πληθυσμό κατ έτος. Η γενετική προδιάθεση διαδραματίζει ρόλο στην παθογένεια της νόσου. Η υπερέκφραση του επιδερμικού αυξητικού παράγοντα έχει συσχετιστεί σε πειραματόζωα με την ανάπτυξη ΗΚΚ. Ορισμένα μεταβολικά νοσήματα αυξάνουν τον κίνδυνο για ΗΚΚ. Η χρόνια λοίμωξη με τον ιό ΗΒV πιθανόν να οδηγήσει, με ή χωρίς την ανάπτυξη κίρρωσης, σε ΗΚΚ. Ο εμβολιασμός για HBV και η θεραπεία της χρόνιας ΗΒV-λοίμωξης με νουκλεοσιδικά ανάλογα μπορεί να ελαττώνει τον κίνδυνο ανάπτυξης ΗΚΚ. Η χρόνια HCV-λοίμωξη αυξάνει έως 27 φορές τον κίνδυνο ανάπτυξης ΗΚΚ. Οι ασθενείς με συλλοίμωξη με τον ιό HBV ή όσοι πάσχουν ταυτόχρονα από άλλη χρόνια ηπατοπάθεια κινδυνεύουν περισσότερο. Η κίρρωση του ήπατος αποτελεί παράγοντα κινδύνου εμφάνισης ΗΚΚ. Τέσσερις στους 5 ασθενείς με ΗΚΚ παρουσιάζουν κίρρωση. Η κατάχρηση αιθανόλης αποτελεί επί πλέον παράγοντα κινδύνου για ΗΚΚ. Κατανάλωση >80 g αιθανόλης/ημέρα για >10 έτη αυξάνει τον κίνδυνο ΗΚΚ κατά 5 φορές. Η επίδραση του καπνίσματος παραμένει αντικείμενο έρευνας. Η παχυσαρκία, ο σακχαρώδης διαβήτης και η μη αλκοολική στεατοηπατίτιδα μπορεί να οδηγήσουν σε κίρρωση και ΗΚΚ. Συγκεκριμένες τοξίνες και συνήθειες έχουν συσχετιστεί με την ανάπτυξη ΗΚΚ: Αφλατοξίνη, μικροκυστίνη και η μάσηση ορισμένων φύλων. Υπάρχουν ενδείξεις ότι η ένδεια βιταμίνης Β 6 και χολίνης, καθώς και η περίσσεια εθειονίνης, έχουν συσχετιστεί με κίνδυνο ΗΚΚ. Τα αναβολικά στεροειδή και συγκεκριμένες οργανικές και ανόργανες ουσίες έχουν επίσης συσχετιστεί με ΗΚΚ. Η ιονίζουσα ακτινοβολία αυξάνει τον κίνδυνο ΗΚΚ. Ο ρόλος της μη ιονίζουσας ακτινοβολίας είναι αδιευκρίνιστος. Οι ασθενείς που έχουν υποβληθεί σε μεταμόσχευση ήπατος κινδυνεύουν περισσότερο για ανάπτυξη ΗΚΚ. Τέλος, υπάρχουν ενδείξεις ότι η καφεΐνη ελαττώνει τον κίνδυνο ΗΚΚ. Η μελλοντική έρευνα προσανατολίζεται στη διερεύνηση του μοριακού ρόλου πρωτεϊνών θερμικού shock και του παράγοντα HBx και στην επίδραση των προγραμμάτων εμβολιασμών και αντι-ιικής θεραπείας στην ελάττωση της συχνότητας της νόσου. Copyright Athens Medical Society ARCHIVES OF HELLENIC MEDICINE: ISSN ARCHIVES OF HELLENIC MEDICINE 2011, 28(3): Γ. Ναλμπαντίδης, Χ. Ταλουμτζής, Α. Ηλίας... Γαστρεντερολογική Κλινική, Γενικό Νοσοκομείο Θεσσαλονίκης «Γ. Παπανικολάου», Θεσσαλονίκη Risk factors for hepatocellular carcinoma Λέξεις ευρετηρίου Ιογενείς ηπατίτιδες Κίρρωση Μεταμόσχευση Οινόπνευμα Abstract at the end of the article Υποβλήθηκε Εγκρίθηκε ΕΙΣΑΓΩΓΗ Περισσότερες από νέες περιπτώσεις ηπατοκυτταρικού καρκίνου (ΗΚΚ) διαγιγνώσκονται κάθε χρόνο παγκόσμια, περιλαμβανομένων στην Ανατολική Ασία, στην Ιαπωνία, 1, στην Ευρώπη 1,3 και στις ΗΠΑ. 1,4 Ο ΗΚΚ αποτελεί την τρίτη αιτία θνησιμότητας από καρκίνο 1,2 και την κύρια αιτία θανάτου σε κιρρωτικούς. 1 Ο ΗΚΚ είναι η πέμπτη συχνότερη αιτία καρκίνου παγκόσμια, 1,2 ενώ η επίπτωσή του αυξάνεται σε διεθνές επίπεδο. 5 Πρόσφατα, δημοσιεύτηκαν στατιστικά στοιχεία για την επίπτωση και τη θνησιμότητα από καρκίνο στην Ευρώπη για το έτος Σε αυτά αναφέρεται ότι ο ΗΚΚ είναι 16ος στη σειρά σε αριθμό περιπτώσεων και 7ος σε αριθμό θανάτων. Συγκεκριμένα, σε δεδομένα για 40 κράτη αναφέρονται νέες περιπτώσεις νόσου για το 2008 και στα δύο φύλα ( στους άνδρες και στις γυναίκες) και θάνατοι ( ανδρών και γυναικών). Ειδικά για την Ελλάδα αναφέρονται 660 νέες περιπτώσεις σε άνδρες και 350 σε γυναίκες, ενώ Πηγές ενίσχυσης για την πραγματοποίηση της εργασίας: Καμία

2 ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΚΙΝΔΥΝΟΥ ΗΠΑΤΟΚΥΤΤΑΡΙΚΟΥ ΚΑΡΚΙΝΟΥ 337 υπολογίστηκαν 920 θάνατοι σε άνδρες και 480 σε γυναίκες. Εν τούτοις, για την Ελλάδα (και ορισμένες άλλες χώρες), τα στοιχεία αυτά υπολογίστηκαν με τη χρήση στατιστικών μοντέλων με βάση δεδομένα για τα έτη Τα εν λόγω στοιχεία υποδηλώνουν τη μεταβαλλόμενη συχνότητα της νόσου. Η επίπτωση του ΗΚΚ ποικίλλει από τόπο σε τόπο και εξαρτάται από τον επιπολασμό ιδίως της ηπατίτιδας Β και C. Σε περιοχές της ανατολικής Ασίας και της υποσαχάριας Αφρικής, όπου παρατηρείται υψηλός επιπολασμός ιογενούς ηπατίτιδας, η προτυποποιημένη βάσει ηλικίας επίπτωση είναι >15 περιπτώσεις νοσήματος ανά πληθυσμού ανά έτος. Στην κεντρική Ευρώπη και τη Σκανδιναβία, η επίπτωση είναι <5 περιπτώσεις ανά πληθυσμού ανά έτος, ενώ στις χώρες της Μεσογείου κυμαίνεται από 5 15 ανά ανά έτος. 7,8 Η παρούσα ανασκόπηση αναφέρεται στις αιτιολογικές συσχετίσεις του ΗΚΚ. Η ανασκόπηση πραγματοποιήθηκε μετά από βιβλιογραφική έρευνα στο Medline, χρησιμοποιώντας λέξεις-κλειδιά βάσει του συστήματος MeSH. Οι λέξεις ευρετηριασμού ήταν hepatocellular carcinoma, risk factors, causes, prevalence, incidence, liver transplantation μόνες ή σε συνδυασμό. Επί πλέον, αναζητήθηκαν οι βιβλιογραφικές παραπομπές των άρθρων και έγινε διασταύρωση των στοιχείων. Τέλος, ζητήθηκε η γνώμη ειδικών συναδέλφων για συμπληρωματικές βιβλιογραφικές πηγές. Στη βιβλιογραφία επικρατεί σύγχυση σχετικά με τις έννοιες της αιτίας και του προδιαθεσικού παράγοντα ή του παράγοντα κινδύνου για ανάπτυξη ΗΚΚ. 9 Παράγοντας κινδύνου ή προσδιοριστής είναι το χαρακτηριστικό των ατόμων από το οποίο συναρτάται η συχνότητα ενός συμβάντος.* Ο παράγοντας κινδύνου δεν σχετίζεται κατ ανάγκη αιτιακά με τη συχνότητα του νοσήματος. 10 Ο βαθμός στον οποίο το μέτρο κινδύνου συσχετίζεται με τον ΗΚΚ εξαρτάται από το ίδιο το αίτιο, τη διάρκεια έκθεσης σε αυτό και τη φλεγμονώδη δραστηριότητα στο ήπαρ. Ποσοστό 10 15% των πασχόντων από ΗΚΚ δεν εμφανίζουν γνωστό παράγοντα κινδύνου. 9 * Η ακαταλληλότητα του όρου «παράγοντας κινδύνου» (risk factor) προέκυψε από τη λέξη παράγοντας (factor), που σημαίνει αιτία, ενώ ο παράγοντας κινδύνου δεν σχετίζεται αιτιακά κατ ανάγκη με τη συχνότητα του νοσήματος. Η έκθεση (exposure) είναι το γεγονός που μπορεί να επηρεάζει τη συχνότητα εκδήλωσης του νοσήματος (π.χ. ΗΚΚ). Το χαρακτηριστικό στο οποίο αναφέρεται ο παράγοντας κινδύνου μπορεί να είναι ποιοτικό, ποσοτικό ή να χωρίζεται σε ομάδες βάσει συστημάτων βαθμονόμησης (όπως π.χ. σε συστήματα ιστολογικής βαθμονόμησης και βαρύτητας). Με βάση το μοντέλο της επαρκούς αιτίας και της βιολογικής ταυτόχρονης επίδρασης, οι αιτίες είναι δυνατόν να είναι επαρκείς, συνιστώσες ή αναγκαίες. Η συνδυασμένη δράση δύο συνιστωσών αιτιών δεν απαιτεί την ταυτόχρονη δράση τους. 10,11 2. ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΚΙΝΔΥΝΟΥ ΗΠΑΤΟΚΥΤΤΑΡΙΚΟΥ ΚΑΡΚΙΝΟΥ 2.1. Γενετική προδιάθεση Μεταβολές στο γενετικό υλικό ενδεχομένως διαδραματίζουν ρόλο στην παθογένεια του ΗΚΚ. Ποσοστό έως 22% των ασθενών με ΗΚΚ έχουν και άλλη νεοπλασία. Σοβαρά μεταβολικά νοσήματα που είναι δυνατόν να οδηγούν σε κίρρωση αυξάνουν τον κίνδυνο ΗΚΚ: Τυροσιναιμία τύπου Ι, γλυκογονίαση τύπου Ι, ανεπάρκεια α 1-αντιθρυψίνης, γαλακτοζαιμία, οξεία διαλείπουσα πορφυρία, σύνδρομο αταξίας-τηλεαγγειεκτασίας, υπερκιτρουλιναιμία, νευρινωμάτωση και ιδιοπαθής αιμοχρωμάτωση. Επίσης, οι ασθενείς με σακχαρώδη διαβήτη κινδυνεύουν περισσότερο. Η νόσος Wilson σπάνια συσχετίζεται με ανάπτυξη ΗΚΚ, επειδή ο χαλκός φαίνεται να έχει ανασταλτική δράση στην ανάπτυξη ΗΚΚ. 3,8 Συγκεκριμένοι πολυμορφισμοί στο γονίδιο του επιδερμικού αυξητικού παράγοντα έχουν συσχετιστεί με αυξημένο κίνδυνο ανάπτυξης ΗΚΚ σε κιρρωτικούς ασθενείς. Η εκσεσημασμένη έκφραση του επιδερμικού αυξητικού παράγοντα στα ηπατοκύτταρα έχει συσχετιστεί με ανάπτυξη ΗΚΚ σε πειραμοτόζωα. 8,9, Ιογενείς ηπατίτιδες Ηπατίτιδα Β. Η σχέση μεταξύ έκθεσης σε λοίμωξη από τον ιό της ηπατίτιδας Β (ΗΒV) και ΗΚΚ έχει τεκμηριωθεί σε πληθυσμιακές ομάδες στην Ασία, την Αφρική, τη Β. Αμερική και την Ευρώπη Στις μελέτες σε διαφορετικούς πληθυσμούς, ο σχετικός κίνδυνος ανάπτυξης ΗΚΚ κυμαινόταν από 6,9 223 στους φορείς αυστραλιανού αντιγόνου (HBsAg). Ωστόσο, η επίπτωση του ΗΚΚ διέφερε στους συγκεκριμένους πληθυσμούς και φαίνεται ότι σε μη Ασιάτες ασυμπτωματικούς ασθενείς με χρόνια HBV-λοίμωξη ο κίνδυνος ανάπτυξης ΗΚΚ είναι μικρότερος. 19,20 Μεταξύ των πασχόντων από χρόνια HBV-λοίμωξη υπάρχουν υποομάδες που κινδυνεύουν περισσότερο. Η επίπτωση του ΗΚΚ σχετίζεται γραμμικά με τα επίπεδα HBV DNA ορού των ασθενών. Η αθροιστική επίπτωση του ΗΚΚ, από 1,3% σε ασθενείς με HBV DNA ορού <300 copies/ml (1 IU/mL=5,6 copies/ml), ανήλθε σε 14,9% σε ασθενείς με HBV DNA ορού >10 6 copies/ml σε διάστημα 10 ετών. 21 Επί πλέον, οι HBeAg θετικοί ασθενείς με χρόνια HBV-λοίμωξη κινδυνεύουν περισσότερο. Σε μελέτη πληθυσμών από τη νοτιοανατολκή Ασία, ο σχετικός κίνδυνος για ΗΚΚ ήταν 6 φορές μεγαλύτερος σε HBeAg θετικούς ασθενείς. 22,23 Η παρουσία πυρηνικών ή προπυρηνικών μεταλλάξεων, η μεγάλη ηλικία (>60 έτη) και επίπεδα ιικού DNA ορού >10 5 copies/ml αποτελούν ισχυρούς και ανεξάρτητους παράγοντες κινδύνου. Επιπρόσθετα, η συλλοίμωξη με τον

3 338 Γ. ΝΑΛΜΠΑΝΤΙΔΗΣ και συν ιό της ηπατίτιδας C (HCV), η κατάχρηση οινοπνεύματος, τα αυξημένα επίπεδα ALT ορού και η παρουσία κίρρωσης αποτελούν παράγοντες κινδύνου Σχετικά με την επιλοίμωξη με τον ιό HDV σημειώνεται ότι αν και δεν αυξάνει την επίπτωση του ΗΚΚ, εν τούτοις οδηγεί ταχύτερα σε κίρρωση και ανάπτυξη ΗΚΚ. 7 Τέλος, η αντι-ιική αγωγή με νουκλεοτ(σ)ιδικά ανάλογα ή ιντερφερόνη ελαττώνει τον κίνδυνο ανάπτυξης ΗΚΚ, 27 καθώς και ο εμβολιασμός ενάντια στον ιό HBV. 7 Ο μηχανισμός ογκογένεσης σχετίζεται με την ενσωμάτωση του ιικού DNA σε αυτό του ξενιστή, διαδικασία που επιταχύνεται από την κατάχρηση οινοπνεύματος. Σε ασθενείς με χρόνια HBV-λοίμωξη, η ανάπτυξη ΗΚΚ είναι δυνατόν να επέλθει χωρίς σημαντική φλεγμονώδη δραστηριότητα, ίνωση ή παρουσία κίρρωσης στο ηπατικό παρέγχυμα. Η ενσωμάτωση του ιικού DNA σε αυτό του ξενιστή επάγει ογκογονίδια και προκαλεί χρωμοσωμική αστάθεια. Αυτή έχει παρατηρηθεί και σε ορολογικά αρνητικούς ασθενείς (που ωστόσο είναι βιολογικά-μοριακά θετικοί). Σε πειραματικά μοντέλα διαγονιδιακών επίμυων, η έκθεση στον HBV συσχετίστηκε με μεταλλάξεις του ογκοκατασταλτικού γονιδίου p53, το οποίο επηρεάζεται και από το αντιγόνο HBxAg. 12,33,34 Στο γονιδίωμα του HBV υπάρχει το γονίδιο x, το οποίο είναι υπεύθυνο για την παραγωγή της πρωτεΐνης HBx. Το εν λόγω γονίδιο προκαλεί αύξηση της αναπαραγωγικής ικανότητας του ιού. Μεταλλάξεις του γονιδίου αναστέλλουν την αναπαραγωγή του ιικού DNA. Η πρωτεΐνη x έχει ογκογόνο δράση και φαίνεται να επηρεάζει με πολλούς και διαφορετικούς μηχανισμούς τη μεταγραφή, την αποδόμηση πρωτεϊνών, τα ενδοκυττάρια σήματα, τον προγραμματισμένο κυτταρικό θάνατο και την καρκινογένεση. Οι προαγωγείς των γονιδίων που επηρεάζει η HBx πρωτεΐνη έχουν θέσεις σύνδεσης με συγκεκριμένους μεταγραφικούς παράγοντες (όπως ΑΡ-1, ΑΡ-2, CREB, NFkB, c/ebp και NFAT). Επί πλέον, η HBx πρωτεΐνη επηρεάζει πιθανόν μέσω ροής Ca ++ στο κυτταρόπλασμα των ηπατικών κυττάρων τα ενδοκυττάρια σήματα και ενεργοποιεί τις οδούς RAS/RAF και την κινάση PYK2. Η HBx πρωτεΐνη συνδέεται και αδρανοποιεί το γονίδιο p53 και επομένως τα προϊόντα μεταγραφής αυτού και τη μεσολαβούμενη από αυτό απόπτωση. 30 Τέλος, ορισμένες ιικές πρωτεΐνες ενεργοποιούν το NF-κB, που με τη σειρά του θεωρείται ότι συμμετέχει στην καρκινογένεση Ηπατίτιδα C. Η έκθεση στην HCV-λοίμωξη αυξάνει τον κίνδυνο ανάπτυξης ΗΚΚ κατά 27 φορές. Ο επιπολασμός της HCV-λοίμωξης μεταξύ των πασχόντων από ΗΚΚ ποικίλλει σε μελέτες από διαφορετικούς πληθυσμούς και κυμαίνεται από 5 71%. 7 Ο κίνδυνος εκδήλωσης ΗΚΚ μετά από HCVλοίμωξη αυξάνει κατά 21,5% μετά από 5 έτη, 53,2% μετά από 10 και 75,2% μετά από 15 έτη. Στις ΗΠΑ, η HCV-λοίμωξη ευθύνεται για το 1/3 των περιπτώσεων ΗΚΚ. 31 Σε ασθενείς με κίρρωση λόγω HCV-λοίμωξης, ο ρυθμός ανάπτυξης ΗΚΚ είναι 2 8% κάθε έτος. Σε ορισμένους πληθυσμούς, η ικανότητα καρκινογένεσης του ιού ηπατίτιδας C είναι 2,7 φορές μεγαλύτερη από αυτή του HBV. 7 Εν τούτοις, διαφέρει ο μοριακός μηχανισμός καρκινογένεσης. Ο ιός HCV δεν ενσωματώνεται στο γονιδίωμα του ηπατικού κυττάρου και σε αντίθεση με τη χρόνια HBV-λοίμωξη η ογκογένεση έπεται σχεδόν πάντα της κίρρωσης ή της προχωρημένης ίνωσης. 9 Σύμφωνα με μια θεωρία, η αναλογική συσχέτιση μεταξύ της διαδικασίας ογκογένεσης και του βαθμού της νεκροφλεγμονώδους δραστηριότητας στο ήπαρ οφείλεται περισσότερο στις μεταβολές συγκέντρωσης κυτταροκινών στο μικροπεριβάλλον του ηπατικού κυττάρου και όχι τόσο στην επαγωγή συγκεκριμένων ογκογονιδίων. Η ανοσιακή απάντηση του ξενιστή διαδραματίζει επίσης ρόλο, 32 καθώς έχουν εντοπιστεί δείκτες οξειδωτικού stress και παράγοντες φλεγμονής όπως λεμφοκύτταρα CD68, αυξημένη εναπόθεση σιδήρου και πρωτεϊνικά παράγωγα σε ασθενείς με ΗΚΚ και HCV-λοίμωξη. 33 Μεταξύ των ασθενών με HCV-λοίμωξη υπάρχουν ομάδες που κινδυνεύουν περισσότερο. Οι ασθενείς με γονότυπο 1b,* συλλοίμωξη από τον ιό HBV, σακχαρώδη διαβήτη, μεταβολικό σύνδρομο και όσοι καταναλώνουν συστηματικά οινόπνευμα ανήκουν στην εν λόγω κατηγορία Επιπρόσθετα, κινδυνεύουν περισσότερο οι ηλικιωμένοι, οι καπνιστές, οι μαύροι, οι ασθενείς με κίρρωση, κιρσούς οισοφάγου, χαμηλά αιμοπετάλια και αυξημένη αλκαλική φωσφατάση ορού. 39, Κίρρωση Σε ποσοστό έως 80% των περιπτώσεων ΗΚΚ προηγείται κίρρωση και για το λόγο αυτόν η κίρρωση θεωρείται (ανεξάρτητα από την αιτία της) προκαρκινογόνος παράγοντας. Η αιτιολογία της κίρρωσης ποικίλλει από περιοχή σε περιοχή. Στην Ευρώπη και τη Β. Αμερική οφείλεται συνήθως στην κατάχρηση οινοπνεύματος. Σε πληθυσμούς από την Ασία και την Αφρική, ο ΗΚΚ μπορεί να αναπτυχθεί σε απουσία κίρρωσης λόγω της πρώιμης επαφής σε βρεφική ή παιδική ηλικία με τον HBV. Η παρουσία κίρρωσης επιταχύνει το ρυθμό σύνθεσης του DNA εντός των ηπατικών κυττάρων και αυξάνει τον κίνδυνο κακοήθους εξαλλαγής. Το κιρρωτικό ήπαρ είναι περισσότερο επιρρεπές στη δράση και άλλων καρκινογόνων παραγόντων. Ο αυξημένος ρυθμός μιτωτικών διαιρέσεων επάγει ογκογονίδια και καταστέλλει ογκοκατασταλτικά γονίδια. 41 Η αντιρροπούμενη HCV-κίρρωση συνοδεύεται από ετή- * Ωστόσο, υπάρχουν μελέτες με αντικρουόμενα αποτελέσματα. 7,34

4 ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΚΙΝΔΥΝΟΥ ΗΠΑΤΟΚΥΤΤΑΡΙΚΟΥ ΚΑΡΚΙΝΟΥ 339 σια επίπτωση ΗΚΚ 3 4% [σε αντίθεση με τους ασθενείς με χρόνια ηπατίτιδα, που παρουσιάζουν αντίστοιχο ποσοστό 1%. Μεταξύ δε των τελευταίων κινδυνεύουν περισσότερο όσοι έχουν επίπεδα α-εμβρυϊκής πρωτεΐνης (AFP) >20 μg/l]. 17 Μεταξύ των ασθενών με κίρρωση, περισσότερο κινδυνεύουν οι πάσχοντες από HBV- ή HCV-λοίμωξη και κληρονομική αιμοχρωμάτωση. Μεταξύ των τελευταίων, περισσότερο κινδυνεύουν όσοι είναι ηλικίας >55 ετών και όσοι πάσχουν από χρόνια HBV-λοίμωξη. 42 Τέλος, μεταξύ των ασθενών με πρωτοπαθή χολική κίρρωση κινδυνεύουν περισσότερο όσοι ανήκουν στα ιστολογικά στάδια ΙΙΙ και IV που αντιστοιχούν σε προκιρρωτική και κιρρωτική διαμόρφωση του ηπατικού παρεγχύματος και οι άρρενες ασθενείς (5 φορές περισσότερο απ ό,τι οι γυναίκες) Κατανάλωση οινοπνεύματος και καπνού Η κατανάλωση οινοπνεύματος θεωρείται ως συγκαρκινογόνος παράγοντας: Για να δράσει η αιθανόλη ως επαγωγέας καρκινογένεσης απαιτείται η δράση συμπληρωματικών παραγόντων, όπως η κατανάλωση καπνού ή η έκθεση σε αφλατοξίνη. Η σχέση της αιθανόλης με την καρκινογένεση ενδέχεται να είναι άμεση (τοξική δράση) ή έμμεση (ανάπτυξη κίρρωσης). Η διάρκεια της έκθεσης και η δόση της αιθανόλης που απαιτούνται δεν είναι απόλυτα καθορισμένες, ωστόσο έκθεση σε >80 g/ημέρα για τουλάχιστον 10 έτη αυξάνει κατά 5 φορές τον κίνδυνο καρκινογένεσης. Ο κίνδυνος εμφάνισης ΗΚΚ σε ασθενείς με μη αντιρροπούμενη αλκοολική κίρρωση είναι 1% κάθε έτος. Η αποχή από το οινόπνευμα δεν φαίνεται να ελαττώνει σημαντικά τον κίνδυνο ΗΚΚ, 44 ενώ στην πραγματικότητα τον αυξάνει φαινομενικά, επειδή όσοι εξακολουθούν να καταναλώνουν οινόπνευμα δεν επιζούν αρκετά ώστε να αναπτυχθεί ΗΚΚ. Σημειώνεται ότι σε νεκροτομικό υλικό αλκοολικών, ΗΚΚ εντοπίστηκε σε ποσοστό έως 50%. 45 Η κατανάλωση καπνού αποτελεί ενδεχομένως παράγοντα κινδύνου σε ορισμένους πληθυσμούς. Ορισμένες μελέτες έχουν αποκαλύψει συσχέτιση, ενώ άλλες δεν είχαν επαρκή ισχύ ώστε να καταδείξουν τη συγκεκριμένη σχέση Παχυσαρκία, σακχαρώδης διαβήτης και μη αλκοολική στεατοηπατίτιδα Συχνά η παχυσαρκία, ο σακχαρώδης διαβήτης και η μη αλκοολική στεατοηπατίτιδα συνυπάρχουν και ιδίως σε ασθενείς με μεταβολικό σύνδρομο. Η παχυσαρκία και ο σακχαρώδης διαβήτης θεωρείται ότι προκαλούν ΗΚΚ μέσω της μη αλκοολικής στεατοηπατίτιδας και της συνακόλουθης κίρρωσης. Ο σακχαρώδης διαβήτης αυξάνει τον κίνδυνο ανάπτυξης ΗΚΚ κατά 1,8 3,5% Περιβαλλοντικοί-διατροφικοί παράγοντες και τοξίνες Για τουλάχιστον τρεις παράγοντες έχει τεκμηριωθεί η ασθενής αιτιολογική σχέση τους* με την ανάπτυξη ΗΚΚ. Οι ουσίες αυτές είναι η αφλατοξίνη, η κατανάλωση μολυσμένου ύδατος από λιμνάζοντα νερά και η μάσηση καρυδιού επικαλυμμένου με φύλλο betel (συνήθεια που έχουν ορισμένοι κάτοικοι στην Ινδία και τη νοτιοανατολική Ασία). Η αφλατοξίνη παράγεται από είδη μυκήτων που μολύνουν φιστίκια, δημητριακά και καρπούς σόγιας πλημμελώς συντηρημένα. Η αφλατοξίνη προκαλεί μεταλλάξεις στο ογκοκατασταλτικό γονίδιο p53. 7 Πληθυσμοί στη νοτιοανατολική Ασία που καταναλώνουν μολυσμένα προϊόντα έχουν υψηλή επίπτωση ΗΚΚ και αυτή δεν εξηγείται μόνο από την υψηλή ενδημικότητα της χρόνιας HBV-λοίμωξης (ο κίνδυνος είναι 5 6 φορές μεγαλύτερος). 55,56 Στα στάσιμα νερά παράγονται τοξίνες από φυκομύκητες (όπως η μικροκυστίνη) και αυτές πιστεύεται ότι συνεπικουρούν στην ανάπτυξη ΗΚΚ, τουλάχιστον σε πληθυσμούς από την Κίνα. 57 Η συνήθεια της μάσησης κόκκινων πικρών καρυδιών επικαλυμμένων με ειδικά φύλλα αυξάνει τον κίνδυνο κίρρωσης και ΗΚΚ (αλλά και του οισοφαγικού καρκίνου και του επιθηλιοειδούς της κεφαλής). 58 Τέλος, υπάρχουν ενδείξεις συσχέτισης του ΗΚΚ με την έλλειψη Β 6 και χολίνης, καθώς και με την περίσσεια εθειονίνης Έκθεση σε φαρμακευτικές ουσίες Η αιτιολογική σχέση μεταξύ ανάπτυξης ΗΚΚ και ορισμένων φαρμάκων είναι τεκμηριωμένη. Σε αυτά περιλαμβάνονται τα αναβολικά και τα ανδρογόνα σκευάσματα, τα οιστρογόνα και τα από του στόματος αντισυλληπτικά, η μεθοτρεξάτη και η μεθυλντόπα, καθώς και η κυπροτερόνη Έκθεση σε χημικές ουσίες και ιονίζουσα ακτινοβολία Η έκθεση στις ακόλουθες ουσίες μπορεί να προκαλέσει την ανάπτυξη ΗΚΚ στον άνθρωπο: (α) Ανόργανες στοιχειακές ενώσεις: Αρσενικό, κάδμιο, χρώμιο, μόλυβδος, μαγγάνιο, νικέλιο και άσβεστος. (β) Άλλες χημικές ενώσεις: Αρωματικές αμίνες, αλκυλιωτικοί παράγοντες, ενώσεις που έχουν ως βάση το άζωτο και νιτρικά συστατικά, καθώς και το βινυλχλωρίδιο. Οι αναφορές στην πιθανή καρκινογόνο δράση των συγκεκριμένων ουσιών στηρίζονται σε αναφορές ολιγάριθμων σχετικά περιπτώσεων, συνήθως επαγγελματι- * Η εν λόγω σχέση μπορεί να θεωρηθεί ως συνεργικός παράγοντας στην ανάπτυξη ΗΚΚ. Ωστόσο, το θέμα της αιτιότητας και των κατηγοριών της στα χρόνια νοσήματα και γενικά στις επιστήμες υγείας συζητείται εκτενώς σε ειδικά άρθρα. 53,54

5 340 Γ. ΝΑΛΜΠΑΝΤΙΔΗΣ και συν κής έκθεσης. 60 Ένας σημαντικός αριθμός χημικών ενώσεων έχει δοκιμαστεί σε πειραματόζωα και έχει καταδειχθεί η καρκινογόνος δράση τους (πίν. 1). 7 Η έκθεση σε ακτινοβολία Χ και στην ουσία Τhorotrast (που περιέχει διοξείδιο του θορίου) μπορεί να προκαλέσει ΗΚΚ. 61 Δεν έχουν δημοσιευτεί μελέτες για τη σχέση μεταξύ μη ιονίζουσας ακτινοβολίας και ΗΚΚ. Ωστόσο, η μη ιονίζουσα ακτινοβολία μπορεί να επιφέρει βλάβες στο κυτταρικό DNA μέσω θερμικών και μη φαινομένων, αν και η σχέση της με την καρκινογένεση δεν έχει αποσαφηνιστεί πλήρως Παράγοντες κινδύνου ηπατοκυτταρικού καρκίνου μετά από μεταμόσχευση ήπατος Συνολικά, ο κίνδυνος κακοήθους νεοπλασίας μετά από μεταμόσχευση αυξάνεται 3 5 φορές. Οι ασθενείς που έχουν λάβει ηπατικό μόσχευμα αποτελούν μια ειδική ομάδα σχετικά με την ανάπτυξη νεοπλασιών γενικότερα και ΗΚΚ ειδικότερα. 63 Η υποτροπή του ΗΚΚ ή η de novo εμφάνισή του συνδέεται με πτωχή πρόγνωση. Για το λόγο αυτόν αναπτύχθηκαν αυστηρά κριτήρια επιλογής των υποψήφιων ληπτών. Τα πλέον χρησιμοποιούμενα είναι τα κριτήρια του Μιλάνου.* 64 Σε αυτά, σημασία έχει το μέγεθος και ο αριθμός των βλαβών (μονήρης όγκος 5 cm ή 2 3 όγκοι, όλοι έως 3 cm). Όσο αυξάνει το μέγεθος του όγκου ενισχύεται ο κίνδυνος υποτροπής (ο λόγος σχετικής πιθανοφάνειας, γνωστός ως odds ratio, αυξάνεται από 4,1 Πίνακας 1. Χημικές ενώσεις με τεκμηριωμένη ή πιθανή καρκινογόνο δράση σε πειραματόζωα. Αζωτούχες ενώσεις Υδρογονάνθρακες 2,2 αζωναφθαλίνη 2-αμινοφθοριένιο 2,2 διαμινο-1,1-ναφθίλη 4-αμινοστιλβένιο m-μεθυλο-p-διμεθυλαμινοαζωβενζένιο ο-αμινοαζωτολουένιο p-αμινοαζωβενζένιο p-διμεθυλαμινοαζωβενζένιο p-μονομεθυλαμινοβενζένιο 2-ανθραμίνη 1,2-βενζανθρακένιο 1,2,5,6-διβενζανθρακένιο 3,4,5,6-διβενζκαρβαζόλη Ακετυλαμινοφθοριένιο Ανθρακούχο τετραχλωρίδιο Αιθυλουρεθάνη Μεθυλχολανθρένιο Θειοακεταμίδιο * Τα κριτήρια αυτά έχουν ενσωματωθεί στο τροποποιημένο σύστημα ταξινόμησης στις ΗΠΑ UNOS (united network for organ sharing). Ως Τ1 θεωρείται η μονήρης βλάβη <2 cm και ως Τ2 είτε η μονήρης βλάβη 2 5 cm είτε 2 3 βλάβες, οι οποίες είναι <3 cm. Με βάση το σύστημα ποσοτικής αξιολόγησης MELD (model for end-stage liver disease), μόνο οι ασθενείς με Τ2 απεικονιστικά κριτήρια βρίσκονται σε προτεραιότητα στη λίστα μεταμοσχεύσεων στις ΗΠΑ. 65 για όγκους >3 cm σε 2,3 για όγκους >5 cm και σε 5,2 για όγκους >8 cm). Αριθμός βλαβών >10 συνεπάγεται λόγο σχετικής πιθανοφάνειας (OR) 3,9. 65 Εκτός από το μέγεθος και τον αριθμό των βλαβών, τα τελευταία έτη έχουν καθοριστεί επί πλέον παράγοντες κινδύνου υποτροπής του ΗΚΚ. Οι υποτροπές σχετίζονται με μικρομεταστάσεις, διαφυγόντα καρκινικά κύτταρα κατά τους χειρουργικούς χειρισμούς, διαφοροποίηση των καρκινικών κυττάρων, ανοσοκαταστολή και αγγειακή ή λεμφαγγειακή διήθηση. 66 Η παρουσία βλαβών στους δύο λοβούς αυξάνει τον OR υποτροπής σε 2,6. Η παρουσία AFP >1.000 ng/ml αυξάνει τον OR υποτροπής σε 6,2. Η πτωχή διαφοροποίηση των καρκινικών κυττάρων αυξάνει τον OR υποτροπής σε 1,8 2,8. Η διήθηση της πυλαίας φλέβας αυξάνει τον OR υποτροπής σε 5,8 6,0, ενώ μεγάλων αγγειακών στελεχών σε 2,1 4,9. Η δυσγαμμακαρβοξυ-προθρομβίνη (DCP) σε επίπεδα >300 mau/ml αυξάνει τον OR υποτροπής σε 18, ενώ σε επίπεδα >400 mau/ml αυξάνει τον OR υποτροπής σε 5,5. Η DCP αποτελεί δείκτη διήθησης της πυλαίας φλέβας. Η λοίμωξη από τον ιό HCV αυξάνει τον OR υποτροπής σε 2,6. Σε ασθενείς οι οποίοι έχουν λάβει θεραπεία για τη συρρίκνωση του αρχικού ΗΚΚ (π.χ. χημειοεμβολισμό), η ύπαρξη βιώσιμου όγκου** >10% σχετίζεται με OR υποτροπής του ΗΚΚ 3, Τα τελευταία χρόνια, υπάρχουν ενδείξεις ότι η ανοσοκαταστολή μετά από τη μεταμόσχευση με αναστολείς της ραπαμυσίνης των θηλαστικών (mtori) συνδέεται με ελαττωμένο κίνδυνο υποτροπής ή de novo ΗΚΚ αλλά και άλλων νεοπλασμάτων, όπως το σάρκωμα Kaposi και λεμφοδιηθητικών νόσων μετά από ορθότοπη μεταμόσχευση ήπατος. 73 Τέλος, αξίζει να αναφερθεί ένας αρνητικός παράγοντας κινδύνου, η καφεΐνη. Σε πρόσφατες ανασκοπήσεις έχει δειχθεί ότι από την κατανάλωση καφέ ωφελούνται τόσο οι πάσχοντες από ηπατικά νοσήματα όσο και οι μη πάσχοντες. Η κατανάλωση 2 ή περισσοτέρων καφέδων την ημέρα παρέχει αντιοξειδωτικούς παράγοντες που πιστεύεται ότι δρουν ανασταλτικά και ελαττώνουν τον κίνδυνο ΗΚΚ κατά 49 67%, τον κίνδυνο ανάπτυξης κίρρωσης και τα επίπεδα τρανσαμινασών ορού Η καφεΐνη αυξάνει τα επίπεδα του κυκλικού AMP (camp) ** Ο λόγος του βιώσιμου όγκου του ΗΚΚ μετά από θεραπεία για τη συρρίκνωσή του (π.χ. χημειοεμβολισμός) υπολογίζεται από τη διαίρεση του αθροίσματος των όγκων του ΗΚΚ που διαφεύγουν της πρόσληψης σκιαγραφικής ουσίας προς το άθροισμα των όγκων του ΗΚΚ που προσλαμβάνουν σκιαγραφικό και του αθροίσματος των όγκων που κατακρατούν την ελαιώδη ουσία που χρησιμοποιείται σε χημειοεμβολισμό (TACE) ή των όγκων των νεκρωτικών τμημάτων (που δεν εμπλουτίζονται) σε ασθενείς που υποβλήθηκαν σε καυτηριασμό των εστιών ΗΚΚ με ραδιοσυχνότητες (RFA) ή διαδερμική έγχυση αιθανόλης (ΡΕΙ). 65

6 ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΚΙΝΔΥΝΟΥ ΗΠΑΤΟΚΥΤΤΑΡΙΚΟΥ ΚΑΡΚΙΝΟΥ 341 των ηπατικών κυττάρων και ελαττώνει τα επίπεδα των παραγόντων Smad2 και Smad3. Με το μηχανισμό αυτό μειώνεται η έκφραση του γονιδίου του αυξητικού παράγοντα συνδετικού ιστού CTGF/CCN2, o οποίος διαδραματίζει ρόλο στην εναπόθεση ινών συνδετικού ιστού στο ηπατικό παρέγχυμα και την καρκινογένεση ΠΡΟΛΗΨΗ ΗΠΑΤΟΚΥΤΤΑΡΙΚΟΥ ΚΑΡΚΙΝΟΥ Η πρωτογενής πρόληψη της νόσου σχετίζεται με την αποφυγή έκθεσης στους παράγοντες κινδύνου. Τα προγράμματα εμβολιασμού ενάντια στον ιό HBV σε πολλά κράτη πιστεύεται ότι θα αποδώσουν, εν τούτοις στοιχεία για το ακριβές μέγεθος της συγκεκριμένης παρέμβασης στα μέτρα συχνότητας της νόσου θα είναι διαθέσιμα σε αρκετά έτη. Η παρασκευή εμβολίου για τον ιό HCV δεν διαφαίνεται στο άμεσο τουλάχιστον μέλλον και η προστασία από την καρκινογόνο δράση της αφλατοξίνης με χημειοπροστατευτικούς παράγοντες και μέτρα υγιεινής των τροφίμων παρουσιάζει πολλές πρακτικές δυσκολίες. 8 Από τη στιγμή που υπάρχει έκθεση σε παράγοντα κινδύνου και μέχρι να εμφανιστούν οι βλάβες, τα μέτρα που λαμβάνονται αποτελούν τη δευτερογενή πρόληψη. Η μεγάλη πλειοψηφία των πασχόντων από χρόνια ηπατίτιδα Β παραμένει σε κίνδυνο, παρά την πρόοδο που έχει επιτευχθεί στη θεραπευτική και στην έγκαιρη διάγνωση του κακοήθους μετασχηματισμού των αναγεννητικών όζων του ήπατος με τη βοήθεια της υπερηχοτομογραφίας (με ή χωρίς την παρακολούθηση της AFP), συνήθως κάθε 6 μήνες, αλλά και δυναμικών μεθόδων απεικόνισης (τριφασική αξονική τομογραφία ήπατος ή μαγνητική τομογραφία). Στοιχεία από την Taiwan, όπου έχουν εφαρμοστεί από τα μέσα της δεκαετίας του 1980 μαζικά προγράμματα εμβολιασμού ενάντια στον ιό HBV σε νεογνά, δείχνουν μείωση στη συχνότητα της νόσου. 77 Η αντι-ιική θεραπεία της χρόνιας λοίμωξης από τους ιούς HBV και HCV πιστεύεται ότι θα ελαττώσει την επίπτωση του ΗΚΚ. Τυχαιοποιημένη κλινική δοκιμή με χρήση λαμιβουδίνης έναντι εικονικού φαρμάκου (placebo) σε ασθενείς με χρόνια HBV-λοίμωξη και μακρά περίοδο παρακολούθησης εμφάνισε ενθαρρυντικά αποτελέσματα. 78 Η επιτήρηση για την ανάπτυξη του ΗΚΚ συστήνεται στις ακόλουθες ομάδες υψηλού κινδύνου: (α) Ασθενείς με κίρρωση (αλκοολικής, λόγω αιμοχρωμάτωσης, αυτοάνοσης ηπατίτιδας, ανεπάρκειας α 1-αντιθρυψίνης, χρόνιας ιογενούς ηπατίτιδας, στεατοηπατίτιδας και πρωτοπαθούς χολικής κίρρωσης, αν και δεν υπάρχουν επαρκή δεδομένα για την επίδραση της επιτήρησης για καθεμιά αιτία στην ελάττωση των μέτρων συχνότητας της νόσου) και (β) ασθενείς με χρόνια HBV-λοίμωξη που ανήκουν στις ακόλουθες ομάδες: Αφρικανικής καταγωγής και ηλικίας >20 ετών, ασιατικής καταγωγής άνδρες >40 ετών ή γυναίκες >50 ετών, κιρρωτικοί, με θετικό οικογενειακό ιστορικό ΗΚΚ και ασθενείς με υψηλά επίπεδα HBV DNA ορού και συνεχιζόμενη ηπατική βλάβη. 79 Τέλος, από τη στιγμή που θα εμφανιστεί η νόσος, τα μέτρα θεραπείας και πρόληψης της υποτροπής μετά από αυτή (π.χ. χειρουργική εκτομή, μεταμόσχευση, συνέχιση αντι-ιικής θεραπείας) συνιστούν την τριτογενή πρόληψη της νόσου. 4. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Στον πίνακα 2 συνοψίζονται οι παράγοντες κινδύνου ανάπτυξης ΗΚΚ στον άνθρωπο. Οι πληροφορίες για την αιτιακή σχέση μεταξύ των παραγόντων και της ανάπτυξης ΗΚΚ προέρχονται σε μεγάλο βαθμό από μελέτες σε κλειστές ομάδες πληθυσμών στο χρόνο (κοόρτες). Πειραματικές μελέτες σε ανθρώπους δεν είναι δυνατόν να πραγματοποιηθούν για λόγους ηθικής και δεοντολογίας. 80 Εν τούτοις, οι προοπτικές ή οι αναδρομικές μελέτες κοορτών είναι τα Πίνακας 2. Παράγοντες κινδύνου ηπατοκυτταρικού καρκινώματος στον άνθρωπο. Παράγοντας κινδύνου Ιογενής ηπατίτιδα Παθήσεις του ήπατος Μυκοτοξίνες και φυτοτοξίνες Παθήσεις του μεταβολισμού Χημικές ενώσεις Ανόργανες ουσίες Φαρμακευτικές ουσίες Ιονίζουσα ακτινοβολία HBV, HCV Χρόνια ηπατίτιδα, κίρρωση, μη αλκοολική στεατοηπατίτιδα Αφλατοξίνη, μικροκυστίνη, κυκασίνη, οχρατοξίνη, λουτεοσκυρίνη, σαφρόλη, μαλτροζύμη Ανεπάρκεια α 1-αντιθρυψίνης, γαλακτοζαιμία, γλυκογονίαση τύπου Ι, αιμοχρωμάτωση, νευρινωμάτωση, πορφυρία, τυροσιναιμία Αλκυλιωτικές ενώσεις, αρωματικές αμίνες, αζωτούχες ενώσεις, νιτρώδεις ενώσεις, βινυλχλωρίδιο Αρσενικό, άσβεστος, κάδμιο, χρώμιο, μόλυβδος, μαγγάνιο, νικέλιο Ανδρογόνα, αναβολικά, αντισυλληπτικά, μεθοτρεξάτη, μεθυλντόπα, κυπροτερόνη Θόριο, ακτινοβολία Χ Τροποποιημένο από Kuntz E & Kuntz HD 7

7 342 Γ. ΝΑΛΜΠΑΝΤΙΔΗΣ και συν μοναδικά διαθέσιμα στοιχεία και τα πορίσματά τους πρέπει να λαμβάνονται υπ όψη. Οι τεκμηριωμένοι ή οι πιθανοί παράγοντες κινδύνου πρέπει να αναζητούνται με σχολαστικότητα κατά την προσέγγιση πασχόντων από ΗΚΚ. Η μελλοντική έρευνα κατευθύνεται στην αποσαφήνιση παθογενετικών μηχανισμών, όπως των πρωτεϊνών θερμικού shock (heat-shock proteins) 81 και της σημασίας της πρωτεΐνης HBx, 82 καθώς και της επίδρασης των προγραμμάτων εμβολιασμών και αντι-ιικής αγωγής στην ελάττωση του επιπολασμού και της επίπτωσης του ΗΚΚ. ABSTRACT Risk factors for hepatocellular carcinoma G. NALMPANTIDIS, H. TALOUMTZIS, A. ILIAS Gastroenterology Clinic, G. Papanikolaou General Hospital, Thessaloniki, Greece Archives of Hellenic Medicine 2011, 28(3): Hepatocellular carcinoma (HCC) is the third cancer-related cause of death worldwide and the first in people with liver cirrhosis. The incidence varies between countries and is estimated at 5 15 new cases per 100,000 population per year in the Mediterranean countries. Genetic predisposition plays a key role. Overexpression of epidermal growth factor (EGFR) is related with HCC in animal models. Certain metabolic diseases increase the risk for HCC. Chronic hepatitis B virus (HBV) infection may lead to HCC with or without cirrhosis, and HBV vaccination or therapy with interferon or nucleot(c)ides may reduce the risk for HCC. Hepatitis C virus (HCV) infection carries a 27-fold increase in risk for HCC. Patients with HBV coinfection or other chronic liver diseases are at higher risk. Cirrhosis is in itself an independent risk factor, and 4 in 5 patients with HCC have pre-existing cirrhosis. Alcohol abuse is a co-factor for liver carcinogenesis, operating by direct and indirect mechanisms; consumption of >80 g alcohol per day for more than 10 years increases the HCC risk 5-fold. The impact of cigarette consumption is still ambiguous. Obesity, diabetes mellitus and non-alcoholic steatohepatitis may lead to cirrhosis and HCC. Certain toxins increase the risk for HCC: Αflatoxins, microcystins and red betel chewing related toxins are the best known. There is evidence that B 6 and choline depletion and high plasma levels of ethionin participate in HCC development, and certain organic or inorganic substances have been related with HCC. Anabolic steroids are known to contribute to liver carcinogenesis. Radiation may also contribute to the HCC molecular mechanism, although the role of non-ionizing radiation remains to be clarified. Patients who have received liver transplantation are at higher risk for HCC. Finally, there is evidence that caffeine may protect against HCC development. Recent research has focused on the role of heat-shock proteins and HBx protein in molecular pathogenesis and risk of HCC and in the impact of vaccination programs and antivirus therapy on the reduction of HCC frequency. Key words: Alcohol, Cirrhosis, Transplantation, Viral hepatitis Βιβλιογραφία 1. LLOVET JM. Molecular changes occurring in pathogenesis of HCC. In: Dicato M, Van Cutsem E (eds) 12th World Congress on Gastrointestinal Cancer. European Society for Medical Oncology, Barcelona, 2010:95 2. International agency for research on cancer. GLOBOCAN Available at: (accessed ) 3. EUROPEAN COMMISSION HEALTH MONITORING PROGRAMME. EU- CAN Available at: htm (assessed ) 4. JEMAL A, SIEGEL R, WARD E, MURRAY T, XU J, THUN MJ. Cancer statistics, CA Cancer J Clin 2007, 57: BOSCH FX, RIBES J, CLÉRIES R, DÍAZ M. Epidemiology of hepatocellular carcinoma. Clin Liver Dis 2005, 9: FERLAY J, PARKIN DM, STELIAROVA-FOUCHER E. Estimates of cancer incidence and mortality in Europe in Eur J Cancer 2010, 46: KUNTZ E, KUNTZ HD. Malignant liver tumours. In: Hepatology: Principles and practice. 2nd ed. Springer, Berlin, 2006: BISCEGLIE AM, BEFELER AS. Tumors and cysts of the liver. In: Feldman M, Friedman LS, Brandt LJ (eds) Sleisenger and Fordtran s gastrointestinal and liver disease. 9th ed. Saunders Elsevier, Philadelphia, 2010: SCHÜTTE K, BORNSCHEIN J, MALFERTHEINER P. Hepatocellular carcinoma Epidemiological trends and risk factors. Dig Dis 2009, 27: ΣΠΑΡΟΣ Λ. Μεταεπιδημιολογία. ΒΗΤΑ Ιατρικές Εκδόσεις, Αθήνα, 2001: ROTHMAN KJ. Causes. Am J Epidemiol 1976, 104: OZTURK M. Genetic aspects of hepatocellular carcinogenesis. Semin Liver Dis 1999, 19:

8 ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΚΙΝΔΥΝΟΥ ΗΠΑΤΟΚΥΤΤΑΡΙΚΟΥ ΚΑΡΚΙΝΟΥ WILKINSON ML, PORTMANN B, WILLIAMS R. Wilson s disease and hepatocellular carcinoma: Possible protective effect of copper. Gut 1983, 24: TANABE KK, LEMOINE A, FINKELSTEIN DM, KAWASAKI H, FUJII T, CHUNG RT ET AL. Epidermal growth factor gene functional polymorphism and the risk of hepatocellular carcinoma in patients with cirrhosis. JAMA 2008, 299: BEASLEY RP, HWANG LY, LIN CC, CHIEN CS. Hepatocellular carcinoma and hepatitis B virus: A prospective study of 22,707 men in Taiwan. Lancet 1981, ii: COLOMBO M, DE FRANCHIS R, DEL NINNO E, SANGIOVANNI A, DE FA- ZIO C, TOMMASINI M ET AL. Hepatocellular carcinoma in Italian patients with cirrhosis. N Engl J Med 1991, 325: TSUKUMA H, HIYAMA T, TANAKA S, NAKAO M, YABUUCHI T, KI- TAMURA T ET AL. Risk factors for hepatocellular carcinoma among patients with chronic liver disease. N Engl J Med 1993, 328: PRATES MD, TORRES FO. A cancer survey in Lourenço Marques, Portuguese East Africa. J Natl Cancer Inst 1965, 35: LIANG TJ, JEFFERS LJ, REDDY KR, DE MEDINA M, PARKER IT, CHEIN- QUER H ET AL. Viral pathogenesis of hepatocellular carcinoma in the United States. Hepatology 1993, 18: LU SN, LIN TM, CHEN CJ, CHEN JS, LIAW YF, CHANG WY ET AL. A case-control study of primary hepatocellular carcinoma in Taiwan. Cancer 1988, 62: CHEN CJ, YANG HI, SU J, JEN CL, YOU SL, LU SN ET AL. Risk of hepatocellular carcinoma across a biological gradient of serum hepatitis B virus DNA level. JAMA 2006, 295: YANG HI, LU SN, LIAW YF, YOU SL, SUN CA, WANG LY ET AL. Hepatitis B e antigen and the risk of hepatocellular carcinoma. N Engl J Med 2002, 347: TSAI JF, JENG JE, HO MS, CHANG WY, HSIEH MY, LIN ZY ET AL. Additive effect modification of hepatitis B surface antigen and e antigen on the development of hepatocellular carcinoma. Br J Cancer 1996, 73: CHEN CJ, YANG HI, ILOEJE U. Models to predict hepatocellular carcinoma in patients with chronic hepatitis B infection: The REVEAL HBV study. Hepatology 2005, 42(Suppl 1):714A 25. CHEN CJ, YANG HI, ILOEJE UH. Time-dependent relative risk of hepatocellular carcinoma for markers of chronic hepatitis B. The REVEAL HBV study. Hepatology 2005, 42(Suppl 1):1329A 26. TONG MJ, BLATT LM, CHENG JT. Viral factors which predicted liver-related deaths and development of hepatocellular carcinoma in patients with chronic hepatitis B. Hepatology 2005, 42(Suppl 1):1328A 27. SUNG JJ, TSOI KK, WONG VW, LI KC, CHAN HL. Meta-analysis: Treatment of hepatitis B infection reduces risk of hepatocellular carcinoma. Aliment Pharmacol Ther 2008, 28: BRESSAC B, KEW M, WANDS J, OZTURK M. Selective G to T mutations of p53 gene in hepatocellular carcinoma from southern Africa. Nature 1991, 350: GHEBRANIOUS N, SELL S. Hepatitis B injury, male gender, aflatoxin, and p53 expression each contribute to hepatocarcinogenesis in transgenic mice. Hepatology 1998, 27: WANG XW, HUSSAIN SP, HUO TI, WU CG, FORGUES M, HOFSETH LJ ET AL. Molecular pathogenesis of human hepatocellular carcinoma. Toxicology 2002, : EL-SERAG HB. Hepatocellular carcinoma: Recent trends in the United States. Gastroenterology 2004, 127(Suppl 1):S27 S SURUKI RY, MUELLER N, HAYASHI K, HARN D, DeGRUTTOLA V, RA- KER CA ET AL. Host immune status and incidence of hepatocellular carcinoma among subjects infected with hepatitis C virus: A nested case-control study in Japan. Cancer Epidemiol Biomarkers Prev 2006, 15: MAKI A, KONO H, GUPTA M, ASAKAWA M, SUZUKI T, MATSUDA M ET AL. Predictive power of biomarkers of oxidative stress and inflammation in patients with hepatitis C virus-associated hepatocellular carcinoma. Ann Surg Oncol 2007, 14: STANCOVIC-DJORDJEVIC D, DJORDJEVIC N, TASIC G, DINIC M, KARANI- KOLIC A, PESIC M. Hepatitis C virus genotypes and the development of hepatocellular carcinoma. J Dig Dis 2007, 8: BRUNO S, CROSIGNANI A, MAISONNEUVE P, ROSSI S, SILINI E, MON- DELLI MU. Hepatitis C virus genotype 1b as a major risk factor associated with hepatocellular carcinoma in patients with cirrhosis: A seventeen-year prospective cohort study. Hepatology 2007, 46: HASSAN MM, HWANG LY, HATTEN CJ, SWAIM M, LI D, ABBRUZZESE JL ET AL. Risk factors for hepatocellular carcinoma: Synergism of alcohol with viral hepatitis and diabetes mellitus. Hepatology 2002, 36: IKEDA K, MARUSAWA H, OSAKI Y, NAKAMURA T, KITAJIMA N, YA- MASHITA Y ET AL. Antibody to hepatitis B core antigen and risk for hepatitis C-related hepatocellular carcinoma: A prospective study. Ann Intern Med 2007, 146: OHKI T, TATEISHI R, SATO T, MASUZAKI R, IMAMURA J, GOTO T ET AL. Obesity is an independent risk factor for hepatocellular carcinoma development in chronic hepatitis C patients. Clin Gastroenterol Hepatol 2008, 6: LOK AS, SEEFF LB, MORGAN TR, Di BISCEGLIE AM, STERLING RK, CURTO TM ET AL. Incidence of hepatocellular carcinoma and associated risk factors in hepatitis C-related advanced liver disease. Gastroenterology 2009, 136: ZAMAN SN, JOHNSON PJ, WILLIAMS R. Silent cirrhosis in patients with hepatocellular carcinoma: Implications for screening in high-incidence and low-incidence areas. Cancer 1990, 65: BENVEGNÙ L, NOVENTA F, BERNARDINELLO E, PONTISSO P, GATTA A, ALBERTI A. Evidence for an association between the aetiology of cirrhosis and pattern of hepatocellular carcinoma development. Gut 2001, 48: FARGION S, FRACANZANI AL, PIPERNO A, BRAGA M, D ALBA R, RON- CHI G ET AL. Prognostic factors for hepatocellular carcinoma in genetic hemochromatosis. Hepatology 1994, 20: JONES DE, METCALF JV, COLLIER JD, BASSENDINE MF, JAMES OF. Hepatocellular carcinoma in primary biliary cirrhosis and its impact on outcomes. Hepatology 1997, 26: STICKEL F, SCHUPPAN D, HAHN EG, SEITZ HK. Cocarcinogenic effects of alcohol in hepatocarcinogenesis. Gut 2002, 51: STUART KE, STADLER ZK. Hepatic carcinoma, primary. Available at: (accessed ) 46. YU MC, TONG MJ, GOVINDARAJAN S, HENDERSON BE. Nonviral risk factors for hepatocellular carcinoma in a low-risk population, the non-asians of Los Angeles County, California. J Natl Cancer Inst 1991, 83: KUPER H, TZONOU A, KAKLAMANI E, HSIEH CC, LAGIOU P, ADAMI HO ET AL. Tobacco smoking, alcohol consumption and their interaction in the causation of hepatocellular carcinoma. Int J Cancer 2000, 85:

9 344 Γ. ΝΑΛΜΠΑΝΤΙΔΗΣ και συν 48. MAYANS MV, CALVET X, BRUIX J, BRUGUERA M, COSTA J, ESTÈVE J ET AL. Risk factors for hepatocellular carcinoma in Catalonia, Spain. Int J Cancer 1990, 46: TANAKA K, HIROHATA T, TAKESHITA S, HIROHATA I, KOGA S, SUGI- MACHI K ET AL. Hepatitis B virus, cigarette smoking and alcohol consumption in the development of hepatocellular carcinoma: A case-control study in Fukuoka, Japan. Int J Cancer 1992, 51: BUGIANESI E. Non-alcoholic steatohepatitis and cancer. Clin Liver Dis 2007, 11: CALLE EE, TERAS LR, THUN MJ. Obesity and mortality. N Engl J Med 2005, 353: DAVILA JA, MORGAN RO, SHAIB Y, McGLYNN KA, EL-SERAG HB. Diabetes increases the risk of hepatocellular carcinoma in the United States: A population-based case control study. Gut 2005, 54: ΖΑΧΟΣ Ι, ΣΠΑΡΟΣ Λ. Οι θεωρίες της «τουλάχιστον INUS συνθήκης» και της αιτιακής πίτας στις επιστήμες υγείας. Αρχ Ελλ Ιατρ 2004, 21: ΛΑΓΙΟΥ Π, ΛΑΓΙΟΥ Α, ΚΑΛΑΠΟΘΑΚΗ Β, ADAMI HO, ΤΡΙΧΟΠΟΥΛΟΣ Δ. Επιδημιολογική διερεύνηση της αιτιολογίας χρονίων νοσημάτων. Αρχ Ελλ Ιατρ 2005, 22: CHEN CJ, WANG LY, LU SN, WU MH, YOU SL, ZHANG YJ ET AL. Elevated aflatoxin exposure and increased risk of hepatocellular carcinoma. Hepatology 1996, 24: QIAN GS, ROSS RK, YU MC, YUAN JM, GAO YT, HENDERSON BE ET AL. A follow-up study of urinary markers of aflatoxin exposure and liver cancer risk in Shanghai, People s Republic of China. Cancer Epidemiol Biomarkers Prev 1994, 3: UENO Y, NAGATA S, TSUTSUMI T, HASEGAWA A, WATANABE MF, PARK HD ET AL. Detection of microcystins, a blue-green algal hepatotoxin, in drinking water sampled in Haimen and Fusui, endemic areas of primary liver cancer in China, by highly sensitive immunoassay. Carcinogenesis 1996, 17: TSAI JF, JENG JE, CHUANG LY, HO MS, KO YC, LIN ZY ET AL. Habitual betel quid chewing and risk for hepatocellular carcinoma complicating cirrhosis. Medicine (Baltimore) 2004, 83: FIEL MI, MIN A, GERBER MA, FAIRE B, SCHWARTZ M, THUNG SN. Hepatocellular carcinoma in long-term oral contraceptive use. Liver 1996, 16: SAURIN JC, TANIÈRE P, MION F, JACOB P, PARTENSKY C, PALIARD P ET AL. Primary hepatocellular carcinoma in workers exposed to vinyl chloride: A report of two cases. Cancer 1997, 79: LEE FI, THARAKAN J, VASUDEV KS, ISAACS PE. Malignant hepatic tumours associated with previous exposure to Thorotrast: Four cases. Eur J Gastroenterol Hepatol 1996, 8: KUNDI M. The controversy about a possible relationship between mobile phone use and cancer. Environ Health Perspect 2009, 117: BUELL JF, GROSS TG, WOODLE WS. Malignancy after transplantation. Transplantation 2005, 80(Suppl 2):S254 S MAZZAFERRO V, REGALIA E, DOCI R, ANDREOLA R, PULVIRENTI A, BOZ- ZETTI F ET AL. Liver transplantation for the treatment of small hepatocellular carcinomas in patients with cirrhosis. N Engl J Med 1996, 334: TAKETOMI A, SOEJIMA Y, YOSHIZUMI T, UCHIYAMA H, YAMASHITA Y, MAEHARA Y. Liver transplantation for hepatocellular carcinoma. J Hepatobiliary Pancreat Surg 2008, 15: ΝΤΟΥΡΑΚΗΣ ΣΠ. Μεταμόσχευση ήπατος σε ηπατοκυτταρικό καρκίνο. Αρχ Ελλ Ιατρ 2009, 26: TODO S, FURUKAWA H; JAPANESE STUDY GROUP ON ORGAN TRANS- PLANTATION. Living donor liver transplantation for adult patients with hepatocellular carcinoma: Experience in Japan. Ann Surg 2004, 240: BENCKERT C, JONAS S, THELEN A, SPINELLI A, SCHUMACHER G, HEISE M ET AL. Liver transplantation for hepatocellular carcinoma in cirrhosis: Prognostic parameters. Transplant Proc 2005, 37: KIM YS, LIM HK, RHIM H, LEE WJ, JOH JW, PARK CK. Recurrence of hepatocellular carcinoma after liver transplantation: Patterns and prognostic factors based on clinical and radiologic features. AJR Am J Roentgenol 2007, 189: HEMMING AW, CATTRAL MS, REED AL, VAN DER WERF WJ, GREIG PD, HOWARD RJ. Liver transplantation for hepatocellular carcinoma. Ann Surg 2001, 233: BOZORGZADEH A, ORLOFF M, ABT P, TSOULFAS G, YOUNAN D, KA- SHYAP R ET AL. Survival outcomes in liver transplantation for hepatocellular carcinoma, comparing impact of hepatitis C versus other etiology of cirrhosis. Liver Transpl 2007, 13: SOEJIMA Y, TAKETOMI A, YOSHIMUZI T, UCHIYAMA H, AISHIMA S, TE- RASHI T ET AL. Extended indication for living donor liver transplantation in patients with hepatocellular carcinoma. Transplantation 2007, 83: MONACO AP. The role of mtor inhibitors in the management of posttransplant malignancy. Transplantation 2009, 87: LARSSON SC, WOLK A. Coffee consumption and risk of liver cancer: A meta-analysis. Gastroenterology 2007, 132: BRAVI F, BOSETTI C, TAVANI A, BAGNARDI V, GALLUS S, NEGRI E ET AL. Coffee drinking and hepatocellular carcinoma risk: A meta-analysis. Hepatology 2007, 46: GRESSNER OA. Less Smad2 is good for you! A scientific update on coffee s liver benefits. Hepatology 2009, 50: CHANG MH, CHEN CJ, LAI MS, HSU HM, WU TC, KONG MS ET AL. Universal hepatitis B vaccination in Taiwan and the incidence of hepatocellular carcinoma in children. Taiwan Childhood Hepatoma Study Group. N Engl J Med 1997, 336: LIAW YF, SUNG JJ, CHOW WC, FARRELL G, LEE CZ, YUEN H ET AL. Lamivudine for patients with chronic hepatitis B and advanced liver disease. N Engl J Med 2004, 351: BRUIX J, SHERMAN M; PRACTICE GUIDELINES COMMITTEE, AME- RICAN ASSOCIATION FOR THE STUDY OF LIVER DISEASES. Management of hepatocellular carcinoma. Hepatology 2005, 42: WORLD MEDICAL ASSOCIATION. World Medical Association Declaration of Helsinki. Ethical principles for medical research involving human subjects. Available at: (accessed ) 81. LU WJ, LEE NP, FATIMA S, LUK JM. Heat shock proteins in cancer: Signaling pathways, tumor markers and molecular targets in liver malignancy. Protein Pept Lett 2009, 16: SUN S, YI X, POON RT, YEUNG C, DAY PJ, LUK JM. A protein-based set of reference markers for liver tissues and hepatocellular carcinoma. BMC Cancer 2009, 9:309 Corresponding author: G. Nalmpantidis, 24 Fanariou street, GR Kalamaria, Greece geonalba@yahoo.gr...

Ηπατίτιδα C και Σακχαρώδης διαβήτης. Όλγα Ι. Γιουλεμέ Γαστρεντερολόγος, Λέκτορας Α.Π.Θ. Α Προπ. Παθολογική Κλινική ΑΧΕΠΑ

Ηπατίτιδα C και Σακχαρώδης διαβήτης. Όλγα Ι. Γιουλεμέ Γαστρεντερολόγος, Λέκτορας Α.Π.Θ. Α Προπ. Παθολογική Κλινική ΑΧΕΠΑ Ηπατίτιδα C και Σακχαρώδης διαβήτης Όλγα Ι. Γιουλεμέ Γαστρεντερολόγος, Λέκτορας Α.Π.Θ. Α Προπ. Παθολογική Κλινική ΑΧΕΠΑ HCV σοβαρό πρόβλημα δημόσιας υγείας σε παγκόσμιο επίπεδο 170 εκατομμύρια (2-3% παγκ.

Διαβάστε περισσότερα

Σπήλιος Μανωλακόπουλος. Γαστρεντερολόγος Ιατρική Σχολή ΕΚΠΑ

Σπήλιος Μανωλακόπουλος. Γαστρεντερολόγος Ιατρική Σχολή ΕΚΠΑ Πότε και ποιους ασθενείς πρέπει κατά προτεραιότητα να θεραπεύσουµε,ώστε να επιτύχουµε την εξάλειψη των κλινικών επιπλοκών της νόσου (Καρκίνος & Κίρρωση) Σπήλιος Μανωλακόπουλος Γαστρεντερολόγος Ιατρική

Διαβάστε περισσότερα

Αναστασόπουλος ΝΑ 1, Καραμάνη-Πλουμπίδου ΑΒ 1, Μαλλιώρας Ι 1, Παπούδου-Μπάη Α 2, Παλιούρας Α 3, Στυλιανίδη ΜΧ 1, Γούσια Α 1,2, Γκλαντζούνης Γ 1,3

Αναστασόπουλος ΝΑ 1, Καραμάνη-Πλουμπίδου ΑΒ 1, Μαλλιώρας Ι 1, Παπούδου-Μπάη Α 2, Παλιούρας Α 3, Στυλιανίδη ΜΧ 1, Γούσια Α 1,2, Γκλαντζούνης Γ 1,3 ΚΛΙΝΙΚΑ ΚΑΙ ΙΣΤΟΛΟΓΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΑΣΘΕΝΩΝ ΜΕ ΗΠΑΤΟΚΥΤΤΑΡΙΚΟ ΚΑΡΚΙΝΩΜΑ (HKK) ΠΟΥ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΤΗΚΑΝ ΧΕΙΡΟΥΡΓΙΚΑ ΣΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΟ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ (ΠΝΙ) Αναστασόπουλος ΝΑ 1, Καραμάνη-Πλουμπίδου ΑΒ

Διαβάστε περισσότερα

ΗΠΑΤΟΚΥΤΤΑΡΙΚΟ ΚΑΡΚΙΝΩΜΑ (ΗΚΚ)

ΗΠΑΤΟΚΥΤΤΑΡΙΚΟ ΚΑΡΚΙΝΩΜΑ (ΗΚΚ) ΗΠΑΤΟΚΥΤΤΑΡΙΚΟ ΚΑΡΚΙΝΩΜΑ (ΗΚΚ) Ερωτήσεις (Μπορεί να υπάρχουν περισσότερες από μια σωστές απαντήσεις, οι σωστές απαντήσεις είναι με bold) 1) Τι ισχύει για τον ΗΚΚ: Α. Μπορεί να αναπτυχθεί μόνο επί κιρρωτικού

Διαβάστε περισσότερα

Ηπατίτιδα C: Κλινικοί στόχοι & Προτεραιότητες Φυσική ιστορία της νόσου

Ηπατίτιδα C: Κλινικοί στόχοι & Προτεραιότητες Φυσική ιστορία της νόσου Ηπατίτιδα C: Κλινικοί στόχοι & Προτεραιότητες Φυσική ιστορία της νόσου Καθηγητής Γ.Ν. Νταλέκος Δ/ντής Παθολογικής Κλινικής & Ομώνυμου Ερευνητικού Εργαστηρίου Ιατρικής Σχολής Πανεπιστημίου Θεσσαλίας www.med.uth.gr/internalmedicine/

Διαβάστε περισσότερα

RFA : HCC. percutaneous acetic acid injection therapy: PAIT 3 percutaneous hot water injection therapy: PHot 4 HCC HCV HCC

RFA : HCC. percutaneous acetic acid injection therapy: PAIT 3 percutaneous hot water injection therapy: PHot 4 HCC HCV HCC 89 Vol. 33, pp. 89 97, 2005 radiofrequency ablation therapy RFA : 17 6 14 HCC 3 HCC B HBV C HCV HCV HCC 8 HCC HCV 7 8 high risk group HCC HCC i ii iii HCC HCC radiofrequency ablation therapy: RFA 1980

Διαβάστε περισσότερα

Παράγοντες κινδύνου για τον καρκίνο του Παγκρέατος. Στέργιος Δελακίδης Γαστρεντερολόγος

Παράγοντες κινδύνου για τον καρκίνο του Παγκρέατος. Στέργιος Δελακίδης Γαστρεντερολόγος Παράγοντες κινδύνου για τον καρκίνο του Παγκρέατος Στέργιος Δελακίδης Γαστρεντερολόγος Καρκίνος Παγκρέατος: πρόγνωση Κακή πρόγνωση Συνολική πενταετής επιβίωση 6%.

Διαβάστε περισσότερα

ΠΡΟΛΗΨΗ ΚΑΙ ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ ΤΟΥ ΚΑΡΚΙΝΟΥ ΤΟΥ ΠΝΕΥΜΟΝΑ ΕΠΙΔΗΜΙΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΚΑΡΚΙΝΟΥ ΤΟΥ ΠΝΕΥΜΟΝΑ

ΠΡΟΛΗΨΗ ΚΑΙ ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ ΤΟΥ ΚΑΡΚΙΝΟΥ ΤΟΥ ΠΝΕΥΜΟΝΑ ΕΠΙΔΗΜΙΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΚΑΡΚΙΝΟΥ ΤΟΥ ΠΝΕΥΜΟΝΑ ΠΡΟΛΗΨΗ ΚΑΙ ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ ΤΟΥ ΚΑΡΚΙΝΟΥ ΤΟΥ ΠΝΕΥΜΟΝΑ ΕΠΙΔΗΜΙΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΚΑΡΚΙΝΟΥ ΤΟΥ ΠΝΕΥΜΟΝΑ Σοφία Τούσα, Ειδικευόµενη Γενικής Ιατρικής στο Γενικό Νοσοκοµείο Έδεσσας, MSc, υποψήφια διδάκτωρ

Διαβάστε περισσότερα

IOΓΕΝΗΣ ΗΠΑΤΙΤΙΣ Βαλεντίνη Τζιούφα-Ασημακοπούλου Εργαστήριο Γενικής Παθολογίας και Παθολογικής Ανατομικής ΑΠΘ

IOΓΕΝΗΣ ΗΠΑΤΙΤΙΣ Βαλεντίνη Τζιούφα-Ασημακοπούλου Εργαστήριο Γενικής Παθολογίας και Παθολογικής Ανατομικής ΑΠΘ IOΓΕΝΗΣ ΗΠΑΤΙΤΙΣ Βαλεντίνη Τζιούφα-Ασημακοπούλου Εργαστήριο Γενικής Παθολογίας και Παθολογικής Ανατομικής ΑΠΘ Μάρτιος 2015 Οξεία ιογενής ηπατίτιδα Αίτια Ιός της ηπατίτιδας Α (Hepatitis A Virus-HAV) Iός

Διαβάστε περισσότερα

HIV & Ca τραχήλου μήτρας. Άτομα μολυσμένα με HIV έχουν αυξημένη ροπή για την ανάπτυξη καρκίνου.

HIV & Ca τραχήλου μήτρας. Άτομα μολυσμένα με HIV έχουν αυξημένη ροπή για την ανάπτυξη καρκίνου. HIV & Ca τραχήλου μήτρας Άτομα μολυσμένα με HIV έχουν αυξημένη ροπή για την ανάπτυξη καρκίνου. ΠΑΘΟΓΕΝΕΙΑ Πολλαπλοί παράγοντες μπορούν να συμβάλουν στην ανάπτυξη της κακοήθειας σε ασθενείς με AIDS. Οι

Διαβάστε περισσότερα

Β Πανεπιστημιακή Παθολογική Κλινική, Ιατρική Σχολή Πανεπιστημίου Αθηνών, Νοσοσκομείο «Ιπποκράτειο» 3

Β Πανεπιστημιακή Παθολογική Κλινική, Ιατρική Σχολή Πανεπιστημίου Αθηνών, Νοσοσκομείο «Ιπποκράτειο» 3 Αποτελεσματικότητα και έκβαση προφυλακτικής αντιιικής αγωγής σε HBsAg αρνητικούς/anti-hbc θετικούς ασθενείς που λαμβάνουν χημειοθεραπεία: μελέτη καθημερινής πρακτικής Παπαδόπουλος Ν 1, Deutsch M 2, Μανωλακόπουλος

Διαβάστε περισσότερα

Σακχαρώδης Διαβήτης. Είναι η πιο συχνή μεταβολική νόσος στον άνθρωπο. Γανωτάκης Εμμανουήλ Καθηγητής Παθολογίας Πανεπιστήμιο Κρήτης

Σακχαρώδης Διαβήτης. Είναι η πιο συχνή μεταβολική νόσος στον άνθρωπο. Γανωτάκης Εμμανουήλ Καθηγητής Παθολογίας Πανεπιστήμιο Κρήτης Σακχαρώδης Διαβήτης Είναι η πιο συχνή μεταβολική νόσος στον άνθρωπο. Γανωτάκης Εμμανουήλ Καθηγητής Παθολογίας Πανεπιστήμιο Κρήτης Number of people with diabetes by IDF Region, 2013 IDF Diabetes Atlas.

Διαβάστε περισσότερα

Διαγνωστικά και θεραπευτικά διλήμματα ασθενών με χρόνια ηπατίτιδα Β Β. Παπαδημητρόπουλος

Διαγνωστικά και θεραπευτικά διλήμματα ασθενών με χρόνια ηπατίτιδα Β Β. Παπαδημητρόπουλος Διαγνωστικά και θεραπευτικά διλήμματα ασθενών με χρόνια ηπατίτιδα Β Β. Παπαδημητρόπουλος Β Πανεπιστημιακή Παθολογική Κλινική Ιπποκράτειο Νοσοκομείο Αθηνών Συνήθη κλινικά διλήμματα στην προσέγγιση ασθενών

Διαβάστε περισσότερα

Η σημασία του προληπτικού ελέγχου για τον ΚΠΕ. Όλγα Ι Γιουλεμέ Επίκουρη Καθηγήτρια Γαστρεντερολογίας ΑΠΘ Β Προπ. Παθολογική Κλινική ΓΠΝΘ ΙΠΠΟΚΡΑΤΕΙΟ

Η σημασία του προληπτικού ελέγχου για τον ΚΠΕ. Όλγα Ι Γιουλεμέ Επίκουρη Καθηγήτρια Γαστρεντερολογίας ΑΠΘ Β Προπ. Παθολογική Κλινική ΓΠΝΘ ΙΠΠΟΚΡΑΤΕΙΟ Η σημασία του προληπτικού ελέγχου για τον ΚΠΕ Όλγα Ι Γιουλεμέ Επίκουρη Καθηγήτρια Γαστρεντερολογίας ΑΠΘ Β Προπ. Παθολογική Κλινική ΓΠΝΘ ΙΠΠΟΚΡΑΤΕΙΟ καρκίνος παχέος εντέρου (ΚΠΕ) Ευρώπη: 2 η αιτία θανάτου

Διαβάστε περισσότερα

Προενταξιακός ασθενής - Επιλογή μεθόδου κάθαρσης

Προενταξιακός ασθενής - Επιλογή μεθόδου κάθαρσης Προενταξιακός ασθενής - Επιλογή μεθόδου κάθαρσης Παπαχρήστου Ευάγγελος Επίκουρος Καθηγητής Παθολογίας Νεφρολογίας Ιατρική Σχολή Πανεπιστημίου Πατρών Χρόνια Νεφρική Νόσος (ΧΝΝ) Διαταραχή της δομής ή της

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΧΥΣΑΡΚΙΑ ΚΑΙ ΚΑΡΚΙΝΟΣ

ΠΑΧΥΣΑΡΚΙΑ ΚΑΙ ΚΑΡΚΙΝΟΣ 1 ΠΑΧΥΣΑΡΚΙΑ ΚΑΙ ΚΑΡΚΙΝΟΣ Δ. Κιόρτσης Ενδοκρινολόγος Αν. Καθηγητής Ιατρικής Σχολής Παν/μίου Ιωαννίνων European SCOPE fellow 1η ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΑ ΕΠΙΔΗΜΙΟΛΟΓΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΕΠΙΠΟΛΑΣΜΟΥ ΠΑΧΥΣΑΡΚΙΑΣ Ελληνική Ιατρική

Διαβάστε περισσότερα

Η μετάβαση από τη βιοχημικά πρώιμη στην προχωρημένη Πρωτοπαθή Χολική Χολαγγειίτιδα: Προγνωστικοί παράγοντες & επιπτώσεις στην πορεία της νόσου

Η μετάβαση από τη βιοχημικά πρώιμη στην προχωρημένη Πρωτοπαθή Χολική Χολαγγειίτιδα: Προγνωστικοί παράγοντες & επιπτώσεις στην πορεία της νόσου Η μετάβαση από τη βιοχημικά πρώιμη στην προχωρημένη Πρωτοπαθή Χολική Χολαγγειίτιδα: Προγνωστικοί παράγοντες & επιπτώσεις στην πορεία της νόσου Ν.Κ. Γατσέλης, J.C. Goet, Κ. Ζάχου, W.J. Lammers, H.L.A. Janssen,

Διαβάστε περισσότερα

HPV και Καρκίνος του Λάρυγγα

HPV και Καρκίνος του Λάρυγγα Δρ Βασίλειος Νικολαΐδης Επικ. Καθηγητής Α.Π.Θ. Β Πανεπιστηµιακή ΩΡΛ κλινική Γ.Ν. Παπαγεωργίου ü HPV Καρκίνος του Οροφάρυγγα Αίτιο Πρόγνωση Ανταπόκριση στη θεραπεία ü HPV?????? Άλλοι Καρκίνοι Κεφαλής και

Διαβάστε περισσότερα

9:00 11:00 Στρογγύλη Τράπεζα Συλλοιμώξεις / επιλοιμώξεις ιογενών ηπατιτίδων. Μ. Ντόϊτς: HCV, HBV, HAV, ΗΕV

9:00 11:00 Στρογγύλη Τράπεζα Συλλοιμώξεις / επιλοιμώξεις ιογενών ηπατιτίδων. Μ. Ντόϊτς: HCV, HBV, HAV, ΗΕV Παρασκευή 28/9/2018 8:00 8:30 Εγγραφές 8:30 9:00 Χαιρετισμοί 9:00 11:00 Στρογγύλη Τράπεζα Συλλοιμώξεις / επιλοιμώξεις ιογενών ηπατιτίδων TBC, Ν. Τασσόπουλος Μ. Ντόϊτς: HCV, HBV, HAV, ΗΕV HBV HDV Β. Σεβαστιανός:

Διαβάστε περισσότερα

ΗΠΑΤΙΤΙ Α C. Ερωτήσεις-Απαντήσεις (μπορεί να υπάρχουν περισσότερες από μια σωστές απαντήσεις, οι σωστές απαντήσεις είναι με bold)

ΗΠΑΤΙΤΙ Α C. Ερωτήσεις-Απαντήσεις (μπορεί να υπάρχουν περισσότερες από μια σωστές απαντήσεις, οι σωστές απαντήσεις είναι με bold) ΗΠΑΤΙΤΙ Α C Ερωτήσεις-Απαντήσεις (μπορεί να υπάρχουν περισσότερες από μια σωστές απαντήσεις, οι σωστές απαντήσεις είναι με bold) 1) Τι είναι λάθος σχετικά με την επιδημιολογία της HCV λοίμωξης: Α. Η μέση

Διαβάστε περισσότερα

Χρόνια νοσήματα του ήπατος και υπολιπιδαιμική θεραπεία

Χρόνια νοσήματα του ήπατος και υπολιπιδαιμική θεραπεία Χρόνια νοσήματα του ήπατος και υπολιπιδαιμική θεραπεία Κωνσταντίνος Τζιόμαλος Επίκουρος Καθηγητής Παθολογίας Α Προπαιδευτική Παθολογική Κλινική ΑΠΘ, Νοσοκομείο ΑΧΕΠΑ Χρόνια νοσήματα του ήπατος Το 15% του

Διαβάστε περισσότερα

18 η Διεθνής Διημερίδα Ηπατίτιδας Β & C Μέρος έκτο: Οι μελέτες του ΚΕΕΛΠΝΟ Επόμενα Βήματα και Προοπτικές 30-1-2011

18 η Διεθνής Διημερίδα Ηπατίτιδας Β & C Μέρος έκτο: Οι μελέτες του ΚΕΕΛΠΝΟ Επόμενα Βήματα και Προοπτικές 30-1-2011 18 η Διεθνής Διημερίδα Ηπατίτιδας Β & C Μέρος έκτο: Οι μελέτες του ΚΕΕΛΠΝΟ Επόμενα Βήματα και Προοπτικές 30-1-2011 Καθηγητής Γεώργιος N. Νταλέκος Δ/ντής Παθολογικής Κλινικής και Ερευνητικού Εργαστηρίου

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΓΚΌΣΜΙΑ ΗΜΕΡΑ ΝΕΦΡΟΥ 2017 ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΝΕΦΡΟΛΟΓΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ

ΠΑΓΚΌΣΜΙΑ ΗΜΕΡΑ ΝΕΦΡΟΥ 2017 ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΝΕΦΡΟΛΟΓΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ Παχυσαρκία και νεφρική νόσος ΠΑΓΚΌΣΜΙΑ ΗΜΕΡΑ ΝΕΦΡΟΥ 2017 ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΝΕΦΡΟΛΟΓΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΧΡΟΝΙΑ ΝΕΦΡΙΚΗ ΝΟΣΟΣ Κριτήρια* Η διαπίστωση για 3 μήνες: Νεφρικής βλάβης GFR < 60 ml/min/1.73m2 με ή χωρίς νεφρική

Διαβάστε περισσότερα

ΜΗ ΑΛΚΟΟΛΙΚΗ ΛΙΠΩΔΗΣ ΝΟΣΟΣ ΤΟΥ ΗΠΑΤΟΣ ΣΤΑ ΠΑΙΔΙΑ

ΜΗ ΑΛΚΟΟΛΙΚΗ ΛΙΠΩΔΗΣ ΝΟΣΟΣ ΤΟΥ ΗΠΑΤΟΣ ΣΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΜΗ ΑΛΚΟΟΛΙΚΗ ΛΙΠΩΔΗΣ ΝΟΣΟΣ ΤΟΥ ΗΠΑΤΟΣ ΣΤΑ ΠΑΙΔΙΑ Καραγκιόζογλου- Λαμπούδη Θωμαή Παιδογαστρεντερολόγος Καθηγήτρια Κλινικής Διατροφής Τμήμα Διατροφής Διαιτολογίας ΑΤΕΙΘεσσαλονίκης απλή στεάτωση Στεατοηπατίτιδα

Διαβάστε περισσότερα

ΙΔΙΟΠΑΘΗΣ ΜΗ ΚΙΡΡΩΤΙΚΗ ΠΥΛΑΙΑ ΥΠΕΡΤΑΣΗ ΦΩΤΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ ΕΙΔΙΚΕΥΟΜΕΝΟΣ Α ΠΑΘΟΛΟΓΙΚΗ ΚΛΙΝΙΚΗ Γ. Ν. A. Ο ΕΥΑΓΓΕΛΙΣΜΟΣ

ΙΔΙΟΠΑΘΗΣ ΜΗ ΚΙΡΡΩΤΙΚΗ ΠΥΛΑΙΑ ΥΠΕΡΤΑΣΗ ΦΩΤΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ ΕΙΔΙΚΕΥΟΜΕΝΟΣ Α ΠΑΘΟΛΟΓΙΚΗ ΚΛΙΝΙΚΗ Γ. Ν. A. Ο ΕΥΑΓΓΕΛΙΣΜΟΣ ΙΔΙΟΠΑΘΗΣ ΜΗ ΚΙΡΡΩΤΙΚΗ ΠΥΛΑΙΑ ΥΠΕΡΤΑΣΗ ΦΩΤΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ ΕΙΔΙΚΕΥΟΜΕΝΟΣ Α ΠΑΘΟΛΟΓΙΚΗ ΚΛΙΝΙΚΗ Γ. Ν. A. Ο ΕΥΑΓΓΕΛΙΣΜΟΣ Τι είναι πυλαία υπέρταση HVPG κφ:

Διαβάστε περισσότερα

Πρόοδοι στην χειρουργική του ήπατος στον ηπατοκυτταρικό καρκίνο και στο Χολαγγειοκαρκίνωμα

Πρόοδοι στην χειρουργική του ήπατος στον ηπατοκυτταρικό καρκίνο και στο Χολαγγειοκαρκίνωμα Πρόοδοι στην χειρουργική του ήπατος στον ηπατοκυτταρικό καρκίνο και στο Χολαγγειοκαρκίνωμα Γεώργιος Γκλαντζούνης, MD, PhD, FEBS Καθηγητής Χειρουργικής Μεταμοσχεύσεων Τμήμα Ιατρικής, Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων

Διαβάστε περισσότερα

ΜΑΚΡΟΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΜΕΤΑΜΟΣΧΕΥΣΗΣ ΝΕΦΡΟΥ ΣΕ (+) ΛΗΠΤΕΣ

ΜΑΚΡΟΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΜΕΤΑΜΟΣΧΕΥΣΗΣ ΝΕΦΡΟΥ ΣΕ (+) ΛΗΠΤΕΣ ΜΑΚΡΟΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΜΕΤΑΜΟΣΧΕΥΣΗΣ ΜΑΚΡΟΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΜΕΤΑΜΟΣΧΕΥΣΗΣ ΝΕΦΡΟΥ ΣΕ (+) ΛΗΠΤΕΣ ΝΕΦΡΟΥ ΣΕ HBsAg (+) ΛΗΠΤΕΣ Χ. Μελεξοπούλου, Σ. Μαρινάκη, Ι. Τσουμπού, Ι. Γαβαλάς, Γ. Ζαββός,Ι. Δελλαδέτσημα,

Διαβάστε περισσότερα

Σύνθετο ΗΚΚ-Χολαγγειοκαρκίνωμα (Διφαινοτυπικό Ηπατοχολικό ΠΚΗ)

Σύνθετο ΗΚΚ-Χολαγγειοκαρκίνωμα (Διφαινοτυπικό Ηπατοχολικό ΠΚΗ) Σύνθετο ΗΚΚ-Χολαγγειοκαρκίνωμα (Διφαινοτυπικό Ηπατοχολικό ΠΚΗ) Ι. Δελλαδέτσιμα Εργαστήριο Παθολογικής Ανατομικής Ιατρική Σχολή, ΕΚΠΑ Συμβατικά καρκινώματα του ήπατος από τις δύο επιθηλιακές συνιστώσες

Διαβάστε περισσότερα

ΠΛΟΕΙΔΙΚΟΤΗΤΑΣ ΤΟΥ DNA ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΕΝΗΣ ΜΕ ΤΗΝ ΧΡΗΣΗ ΤΗΣ ΣΤΑΤΙΚΗΣ ΚΥΤΑΡΡΟΜΕΤΡΙΑΣ ΜΕ ΑΝΑΛΥΣΗ ΕΙΚΟΝΑΣ ΚΑΘΩΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΚΑΡΚΙΝΟΥ.

ΠΛΟΕΙΔΙΚΟΤΗΤΑΣ ΤΟΥ DNA ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΕΝΗΣ ΜΕ ΤΗΝ ΧΡΗΣΗ ΤΗΣ ΣΤΑΤΙΚΗΣ ΚΥΤΑΡΡΟΜΕΤΡΙΑΣ ΜΕ ΑΝΑΛΥΣΗ ΕΙΚΟΝΑΣ ΚΑΘΩΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΚΑΡΚΙΝΟΥ. ΜΕ ΤΗΝ ΧΡΗΣΗ ΜΕ ΑΝΑΛΥΣΗ 1 Hepatobiliary and Pancreatic Surgical Department, Oxford Radcliffe Hospitals NHS Foundation Trust, UK., 2 Institute of Liver Studies, King s College Hospital, School of Medicine,

Διαβάστε περισσότερα

Θεραπεία χρόνιας ιογενούς Ηπατίτιδας. Ηπατικές και εξωηπατικές ωφέλειες από τη θεραπεία της χρόνιας Ηπατίτιδας C

Θεραπεία χρόνιας ιογενούς Ηπατίτιδας. Ηπατικές και εξωηπατικές ωφέλειες από τη θεραπεία της χρόνιας Ηπατίτιδας C Θεραπεία χρόνιας ιογενούς Ηπατίτιδας Ηπατικές και εξωηπατικές ωφέλειες από τη θεραπεία της χρόνιας Ηπατίτιδας C Χ. Τριάντος Επίκουρος Καθηγητής Παθολογίας Γαστρεντερολογίας Ιατρικό Τμήμα, Πανεπιστήμιο

Διαβάστε περισσότερα

ΕΠΙΤΥΧΗΣ ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΗΠΑΤΙΤΙΔΑΣ C ΜΕ ΤΑ ΝΕΟΤΕΡΑ ΑΝΤΙ-ΙΙΚΑ ΦΑΡΜΑΚΑ ΣΕ ΑΣΘΕΝΕΙΣ ΜΕ ΜΕΤΑΜΟΣΧΕΥΣΗ ΝΕΦΡΟΥ

ΕΠΙΤΥΧΗΣ ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΗΠΑΤΙΤΙΔΑΣ C ΜΕ ΤΑ ΝΕΟΤΕΡΑ ΑΝΤΙ-ΙΙΚΑ ΦΑΡΜΑΚΑ ΣΕ ΑΣΘΕΝΕΙΣ ΜΕ ΜΕΤΑΜΟΣΧΕΥΣΗ ΝΕΦΡΟΥ ΕΠΙΤΥΧΗΣ ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΗΠΑΤΙΤΙΔΑΣ C ΜΕ ΤΑ ΝΕΟΤΕΡΑ ΑΝΤΙ-ΙΙΚΑ ΦΑΡΜΑΚΑ ΣΕ ΑΣΘΕΝΕΙΣ ΜΕ ΜΕΤΑΜΟΣΧΕΥΣΗ ΝΕΦΡΟΥ Μ. Δαρεμά 1, Β. Φιλιόπουλος 1, Ε. Χολόγκιτας 2, Χ. Μελεξοπούλου 1, Σ. Μαρινάκη 1, Ι. Τσουμπού 1, Γ. Παπαθεοδωρίδης²,

Διαβάστε περισσότερα

ΔΙΑΒΑΖΟΝΤΑΣ ΤΗ ΒΙΟΨΙΑ ΗΠΑΤΟΣ

ΔΙΑΒΑΖΟΝΤΑΣ ΤΗ ΒΙΟΨΙΑ ΗΠΑΤΟΣ ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ ΟΔΗΓΙΕΣ ΣΤΟΥΣ ΗΠΑΤΟΛΟΓΟΥΣ, ΔΙΑΒΑΖΟΝΤΑΣ ΤΗ ΒΙΟΨΙΑ ΗΠΑΤΟΣ Πρόδρομος Χυτίρογλου Εργαστήριο Γενικής Παθολογίας και Παθολογικής Ανατομικής Τμήματος Ιατρικής Α.Π.Θ. ΕΝΔΕΙΞΕΙΣ ΒΙΟΨΙΑΣ ΗΠΑΤΟΣ Χρόνια

Διαβάστε περισσότερα

ΜΕΤΑ ΑΠΟ ΧΕΙΡΟΥΡΓΙΚΕΣ ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΚΑΡΚΙΝΟ ΤΟΥ ΟΡΘΟΥ

ΜΕΤΑ ΑΠΟ ΧΕΙΡΟΥΡΓΙΚΕΣ ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΚΑΡΚΙΝΟ ΤΟΥ ΟΡΘΟΥ ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΚΑΡΚΙΝΟ Β Χειρουργική Κλινική, Γ.Ν.Α. "Γ. Γεννηματάς", Αθήνα Εισαγωγή Ο καρκίνος του ορθού αποτελεί μια συχνή αιτία θανάτου στις αναπτυγμένες χώρες, με συνεχώς αυξανόμενο επιπολασμό τα τελευταία

Διαβάστε περισσότερα

HPV εµβολιασµός εναντίον κονδυλωµάτων. Α.ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΑΟΥ Αναπληρωτής Καθηγητής Μαιευτικής & Γυναικολογίας Α Μαιευτική και Γυναικολογική Κλινική Α.Π.Θ.

HPV εµβολιασµός εναντίον κονδυλωµάτων. Α.ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΑΟΥ Αναπληρωτής Καθηγητής Μαιευτικής & Γυναικολογίας Α Μαιευτική και Γυναικολογική Κλινική Α.Π.Θ. HPV εµβολιασµός εναντίον κονδυλωµάτων Α.ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΑΟΥ Αναπληρωτής Καθηγητής Μαιευτικής & Γυναικολογίας Α Μαιευτική και Γυναικολογική Κλινική Α.Π.Θ. Η σηµασία των κονδυλωµάτων ως πρόβληµα υγείας Επίπτωση:

Διαβάστε περισσότερα

Σήμερα η παγκόσμια ημέρα κατά του καρκίνου: Στατιστικά-πρόληψη

Σήμερα η παγκόσμια ημέρα κατά του καρκίνου: Στατιστικά-πρόληψη Σήμερα η παγκόσμια ημέρα κατά του καρκίνου: Στατιστικά-πρόληψη Η Παγκόσμια Ημέρα κατά του Καρκίνου καθιερώθηκε με πρωτοβουλία της Διεθνούς Ένωσης κατά του Καρκίνου και πραγματοποιείται κάθε χρόνο στις

Διαβάστε περισσότερα

Aντιμετώπιση ηπατίτιδας Β σε ειδικές ομάδες ασθενών

Aντιμετώπιση ηπατίτιδας Β σε ειδικές ομάδες ασθενών Aντιμετώπιση ηπατίτιδας Β σε ειδικές ομάδες ασθενών Γεώργιος Β. Παπαθεοδωρίδης Αναπληρωτής Καθηγητής Παθολογίας-Γαστρεντερολογίας Β Πανεπιστημιακή Παθολογική Κλινική, Γενικό Νοσοκομείο Αθηνών «Ιπποκράτειο»

Διαβάστε περισσότερα

Πού οφείλεται η νόσος και ποιοι παράγοντες την πυροδοτούν:

Πού οφείλεται η νόσος και ποιοι παράγοντες την πυροδοτούν: 1 Τι είναι η Κίρρωση του Ήπατος: Η κίρρωση του ήπατος είναι μία χρόνια πάθηση του ήπατος κατά την οποία παρατηρείται καταστροφή του ιστού του ήπατος και αλλαγή της αρχιτεκτονικής του, γεγονός που οδηγεί

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ 30 ΜΑΪΟΥ 2014

ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ 30 ΜΑΪΟΥ 2014 09.00 11.00 ΣΤΡΟΓΓΥΛΟ ΤΡΑΠΕΖΙ Θεραπευτικά διλήμματα στην Ηπατολογία Συντονιστές: Ε. Ακριβιάδης Μ. Ραπτοπούλου Παρακολούθηση παρέμβαση στη NAFLD/ NASH: σε ποιούς, πότε και με τι; Ε. Τσόχατζης Η χορήγηση

Διαβάστε περισσότερα

Ριζική προστατεκτομή

Ριζική προστατεκτομή Ριζική προστατεκτομή Ηρακλής Χ. Μητσογιάννης Επίκ. Καθηγητής Ουρολογίας Πανεπιστημίου Αθηνών Σισμανόγλειο Γ.Ν.Α. Σύγκρουση συμφερόντων Ερευνητής, Ομιλητής, Σύμβουλος (κατά την τελευταία 5ετία) για τις

Διαβάστε περισσότερα

Ο ΣΧΕΤΙΚΟΣ ΚΙΝΔΥΝΟΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΝΕΟΠΛΑΣΜΑΤΩΝ ΣΕ ΑΣΘΕΝΕΙΣ ΜΕ ΠΟΛΛΑΠΛΗ ΣΚΛΗΡΥΝΣΗ ΥΠΟ ΑΝΟΣΟΤΡΟΠΟΠΟΙΗΤΙΚΗ ΑΓΩΓΗ

Ο ΣΧΕΤΙΚΟΣ ΚΙΝΔΥΝΟΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΝΕΟΠΛΑΣΜΑΤΩΝ ΣΕ ΑΣΘΕΝΕΙΣ ΜΕ ΠΟΛΛΑΠΛΗ ΣΚΛΗΡΥΝΣΗ ΥΠΟ ΑΝΟΣΟΤΡΟΠΟΠΟΙΗΤΙΚΗ ΑΓΩΓΗ Νευρολογική Κλινική Γενικού Νοσοκομείου «Πολυκλινική», Αθήνα. Εισαγωγή Οι θεραπείες που χρησιμοποιούνται κατά την τελευταία εικοσαετία για την πολλαπλή σκλήρυνση προκαλούν μακροχρόνιες μεταβολές στη λειτουργία

Διαβάστε περισσότερα

Κάπνισμα και Καρκίνος. μισές αλήθειες μισά ψέμματα

Κάπνισμα και Καρκίνος. μισές αλήθειες μισά ψέμματα Κάπνισμα και Καρκίνος μισές αλήθειες μισά ψέμματα Ερώτηση: «Το κάπνισμα δεν αποτελεί σημαντικό παράγοντα κινδύνου για την ανάπτυξη καρκίνου στους πνεύμονες αλλά και σε άλλα όργανα;» Απάντηση: «...Μιλώντας,

Διαβάστε περισσότερα

Μοντέλα πρόγνωσης. του Σακχαρώδη Διαβήτη. Ηλιάδης Φώτης. Επίκουρος Καθηγητής Παθολογίας-Διαβητολογίας ΑΠΘ Α ΠΡΠ, Νοσοκοµείο ΑΧΕΠΑ

Μοντέλα πρόγνωσης. του Σακχαρώδη Διαβήτη. Ηλιάδης Φώτης. Επίκουρος Καθηγητής Παθολογίας-Διαβητολογίας ΑΠΘ Α ΠΡΠ, Νοσοκοµείο ΑΧΕΠΑ Μοντέλα πρόγνωσης του Σακχαρώδη Διαβήτη Ηλιάδης Φώτης Επίκουρος Καθηγητής Παθολογίας-Διαβητολογίας ΑΠΘ Α ΠΡΠ, Νοσοκοµείο ΑΧΕΠΑ IDF Diabetes Atlas 5th Edition 2012 Update 3.8 million men and women worldwide

Διαβάστε περισσότερα

ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ Ι. ΚΑΡΒΟΥΝΗΣ Καθηγητής Καρδιολογίας Α.Π.Θ.

ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ Ι. ΚΑΡΒΟΥΝΗΣ Καθηγητής Καρδιολογίας Α.Π.Θ. ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ Ι. ΚΑΡΒΟΥΝΗΣ Καθηγητής Καρδιολογίας Α.Π.Θ. Η αναγνώριση της σηµασίας της θρόµβωσης στα οξέα καρδιαγγειακά συµβάµατα, οδήγησε σε πολλές µεγάλες µελέτες, µε στόχο την εκτίµηση της αποτελεσµατικότητας

Διαβάστε περισσότερα

Η ΚΛΙΝΙΚΗ ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΜΗ-ΑΛΚΟΟΛΙΚΗΣ ΣΤΕΑΤΟΗΠΑΤΙΤΙ ΑΣ

Η ΚΛΙΝΙΚΗ ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΜΗ-ΑΛΚΟΟΛΙΚΗΣ ΣΤΕΑΤΟΗΠΑΤΙΤΙ ΑΣ Η ΚΛΙΝΙΚΗ ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΜΗ-ΑΛΚΟΟΛΙΚΗΣ ΣΤΕΑΤΟΗΠΑΤΙΤΙ ΑΣ Ερωτήσεις-Απαντήσεις (μπορεί να υπάρχουν περισσότερες από μια σωστές απαντήσεις, οι σωστές απαντήσεις είναι με bold) 1) Επιλέξτε τα σωστά: Α. Η Μη Αλκοολική

Διαβάστε περισσότερα

Μη αλκοολική λιπώδης νόσος του ήπατος. Κωνσταντίνος Τζιόμαλος Λέκτορας Παθολογίας ΑΠΘ

Μη αλκοολική λιπώδης νόσος του ήπατος. Κωνσταντίνος Τζιόμαλος Λέκτορας Παθολογίας ΑΠΘ Μη αλκοολική λιπώδης νόσος του ήπατος Κωνσταντίνος Τζιόμαλος Λέκτορας Παθολογίας ΑΠΘ SGOT 60 IU/l, SGPT 72 IU/l, γgt 92 IU/l, ALP κ.φ., CPK κ.φ., θυρεοειδική λειτουργία κ.φ. Παρουσίαση περιστατικού Άνδρας

Διαβάστε περισσότερα

Επιδημιολογικά στοιχεία χρόνιας ηπατίτιδας Β και C. Πολυξένη Ι. Αγοραστού

Επιδημιολογικά στοιχεία χρόνιας ηπατίτιδας Β και C. Πολυξένη Ι. Αγοραστού Επιδημιολογικά στοιχεία χρόνιας ηπατίτιδας Β και C Πολυξένη Ι. Αγοραστού Επιδημιολογικά στοιχεία χρόνιας ηπατίτιδας Β HBV: παγκόσμια διάσταση 2 δισ. δείκτες παρελθούσας-παρούσας HBV λοίμωξης ~ 350 εκατ.

Διαβάστε περισσότερα

ΣΑΚΧΑΡΩΔΗΣ ΔΙΑΒΗΤΗΣ ΚΑΙ ΛΙΠΩΔΗΣ ΔΙΗΘΗΣΗ ΤΟΥ ΗΠΑΤΟΣ ΩΣ ΑΙΤΙΑ ΑΥΞΗΜΕΝΗΣ ΦΕΡΡΙΤΙΝΗΣ ΠΛΑΣΜΑΤΟΣ

ΣΑΚΧΑΡΩΔΗΣ ΔΙΑΒΗΤΗΣ ΚΑΙ ΛΙΠΩΔΗΣ ΔΙΗΘΗΣΗ ΤΟΥ ΗΠΑΤΟΣ ΩΣ ΑΙΤΙΑ ΑΥΞΗΜΕΝΗΣ ΦΕΡΡΙΤΙΝΗΣ ΠΛΑΣΜΑΤΟΣ ΣΑΚΧΑΡΩΔΗΣ ΔΙΑΒΗΤΗΣ ΚΑΙ ΛΙΠΩΔΗΣ ΔΙΗΘΗΣΗ ΤΟΥ ΗΠΑΤΟΣ ΩΣ ΑΙΤΙΑ ΑΥΞΗΜΕΝΗΣ ΦΕΡΡΙΤΙΝΗΣ ΠΛΑΣΜΑΤΟΣ Πετράτου Ευθυμία, Γιοβάνης Σωκράτης, Νικολάου Νικόλαος Α Ηπατολογικό Ιατρείο, ΓΝ Νίκαιας-Πειραιά Άγιος Παντελεήμων

Διαβάστε περισσότερα

με το Διαβητικό πόδι Μ, ΠαπαντωνίουΣ,Εξιάρα Δ,Γουλή Σκούτας Δ,Καραγιάννη Ε,Ρογκότη Ο,Παππά Τ,Δούκας, Λ,Σακαλή Κ,Μανές

με το Διαβητικό πόδι Μ, ΠαπαντωνίουΣ,Εξιάρα Δ,Γουλή Σκούτας Δ,Καραγιάννη Ε,Ρογκότη Ο,Παππά Τ,Δούκας, Λ,Σακαλή Κ,Μανές Το Κάπνισμα και η σχέση του με το Διαβητικό πόδι Σκούτας Δ,Καραγιάννη Δ,Γουλή Ο,Παππά Ε,Ρογκότη Μ, ΠαπαντωνίουΣ,Εξιάρα Τ,Δούκας, Λ,Σακαλή Κ,Μανές Χ. Διαβητολογικό Κέντρο Π.Γ.Ν.ΠαπαγεωργίουΠαπαγεωργίου

Διαβάστε περισσότερα

Ιωάννα Χρανιώτη 1, Νικόλαος Κατζηλάκης 2, Δημήτριος Σαμωνάκης 2, Γρηγόριος Χλουβεράκης 1, Ιωάννης Μουζάς 1, 2, Ευτυχία Στειακάκη 1, 2

Ιωάννα Χρανιώτη 1, Νικόλαος Κατζηλάκης 2, Δημήτριος Σαμωνάκης 2, Γρηγόριος Χλουβεράκης 1, Ιωάννης Μουζάς 1, 2, Ευτυχία Στειακάκη 1, 2 Μη αλκοολική λιπώδης διήθηση ήπατος σε παιδιά, εφήβους και νεαρούς ενήλικες μετά από θεραπεία για οξεία λεμφοβλαστική λευχαιμία και λέμφωμα της παιδικής ηλικίας Ιωάννα Χρανιώτη 1, Νικόλαος Κατζηλάκης 2,

Διαβάστε περισσότερα

Τα ηπατικά επίπεδα του FOXP3 mrna στη χρόνια ηπατίτιδα Β εξαρτώνται από την έκφραση των οδών Fas/FasL και PD-1/PD-L1

Τα ηπατικά επίπεδα του FOXP3 mrna στη χρόνια ηπατίτιδα Β εξαρτώνται από την έκφραση των οδών Fas/FasL και PD-1/PD-L1 Τα ηπατικά επίπεδα του FOXP3 mrna στη χρόνια ηπατίτιδα Β εξαρτώνται από την έκφραση των οδών Fas/FasL και PD-1/PD-L1 Γ. Γερμανίδης, Ν. Αργέντου, Θ. Βασιλειάδης, Κ. Πατσιαούρα, Κ. Μαντζούκης, A. Θεοχαρίδου,

Διαβάστε περισσότερα

ΕΠΙΔΗΜΙΟΛΟΓΙΑ+ΚΑΡΚΙΝΟΥ+ΠΝΕΥΜΟΝΑ

ΕΠΙΔΗΜΙΟΛΟΓΙΑ+ΚΑΡΚΙΝΟΥ+ΠΝΕΥΜΟΝΑ ΔΓ ΕΠΙΔΗΜΙΟΛΟΓΙΑ+ΚΑΡΚΙΝΟΥ+ΠΝΕΥΜΟΝΑ + ΠΑΠΑΊΏΑΝΝΟΥ+ΑΝΤΩΝΙΟΣ τ.+ειδικευόμενος+πνευμονολογικήςdογκολογικής Κλινικής++ Α.Ν.Θ.++ΘΕΑΓΕΝΕΙΟ Ειδικευόμενος++Πνευμονολογικής+Κλινικής+Α.Π.Θ. Γ.Ν.Θ.+++Γ.+ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΑΟΥ++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++

Διαβάστε περισσότερα

Ευάγγελος Ευαγγέλου, Λεκτορας επιδημιολογίας Ιωάννα Τζουλάκη, Λεκτορας επιδημιολογίας

Ευάγγελος Ευαγγέλου, Λεκτορας επιδημιολογίας Ιωάννα Τζουλάκη, Λεκτορας επιδημιολογίας Περιγραφική και ημιπειραματική έρευνα Ευάγγελος Ευαγγέλου, Λεκτορας επιδημιολογίας Ιωάννα Τζουλάκη, Λεκτορας επιδημιολογίας Ιεράρχηση των αποδείξεων στην ιατρική έρευνα Σποραδικές παρατηρήσεις Σειρά παρατηρήσεων

Διαβάστε περισσότερα

Λιπώδης νόσος του ήπατος (Fatty liver disease)

Λιπώδης νόσος του ήπατος (Fatty liver disease) EΛΛΗΝΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΘΟΛΟΓΙΑΣ ΚΑΙ ΠΑΘΟΛΟΓΙΚΗΣ ΑΝΑΤΟΜΙΚΗΣ Η ΩΡΑ ΤΟΥ ΕΙ ΙΚΕΥΟΜΕΝΟΥ 7 Νοεµβρίου 2007, Αθήνα Λιπώδης νόσος του ήπατος (Fatty liver disease) Ντίνα Τηνιακού Εργαστήριο Ιστολογίας & Εµβρυολογίας

Διαβάστε περισσότερα

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ Πτυχιακή εργασία ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΕΠΗΡΕΑΖΟΥΝ ΤΗΝ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΗΣ ΠΑΙΔΙΚΗΣ ΠΑΧΥΣΑΡΚΙΑΣ Ραφαέλα Χριστοδούλου Α.Φ.Τ.: 2010335637 Λεμεσός,

Διαβάστε περισσότερα

HPV DNA, E6, E7, L1, L2, E2, p16, prb, κυκλίνες, κινάσες, Ki67. Τι από όλα αυτά πρέπει να γνωρίζει ο κλινικός γιατρός; Αλέξανδρος Λαµπρόπουλος

HPV DNA, E6, E7, L1, L2, E2, p16, prb, κυκλίνες, κινάσες, Ki67. Τι από όλα αυτά πρέπει να γνωρίζει ο κλινικός γιατρός; Αλέξανδρος Λαµπρόπουλος HPV DNA, E6, E7, L1, L2, E2, p16, prb, κυκλίνες, κινάσες, Ki67. Τι από όλα αυτά πρέπει να γνωρίζει ο κλινικός γιατρός; Αλέξανδρος Λαµπρόπουλος δεν υπάρχει σύγκρουση συµφερόντων Ø Ποιό HPV τεστ είναι το

Διαβάστε περισσότερα

2 Ο ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΚΛΙΝΙΚΗΣ ΗΠΑΤΟΛΟΓΙΑΣ Σεπτεμβρίου 2018, Royal Olympic, Αθήνα

2 Ο ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΚΛΙΝΙΚΗΣ ΗΠΑΤΟΛΟΓΙΑΣ Σεπτεμβρίου 2018, Royal Olympic, Αθήνα Παρασκευή 28/9/2018 8:00-8:30 Εγγραφές 8:30-9:00 Χαιρετισμοί 9:00-11:00 Στρογγύλη Τράπεζα Συλλοιμώξεις / επιλοιμώξεις ιογενών ηπατιτίδων Δ. Τσαντούλας, Ν. Τασσόπουλος 11:00-11:30 Διάλεξη Μ. Ντόϊτς: HCV,

Διαβάστε περισσότερα

Η θέση της χημειοθεραπείας σε ασθενείς 3 ης ηλικίας. Θωμάς Μακατσώρης Λέκτορας Παθολογίας-Ογκολογίας Πανεπιστήμιο Πατρών 23-10-2010

Η θέση της χημειοθεραπείας σε ασθενείς 3 ης ηλικίας. Θωμάς Μακατσώρης Λέκτορας Παθολογίας-Ογκολογίας Πανεπιστήμιο Πατρών 23-10-2010 Η θέση της χημειοθεραπείας σε ασθενείς 3 ης ηλικίας Θωμάς Μακατσώρης Λέκτορας Παθολογίας-Ογκολογίας Πανεπιστήμιο Πατρών 23-10-2010 Το πεδίο αλλάζει Αύξηση του προσδόκιμου επιβίωσης παγκοσμίως Καλύτερη

Διαβάστε περισσότερα

ΕΠΙΠΛΟΚΕΣ ΝΟΥΚΛΕΟΣ(Τ)ΙΔΙΚΩΝ ΦΑΡΜΑΚΩΝ. Α. Στρίκη, Σ. Μανωλακόπουλος Β Πανεπιστημιακή Παθολογική Κλινική, ΓΝΑ Ιπποκράτειο

ΕΠΙΠΛΟΚΕΣ ΝΟΥΚΛΕΟΣ(Τ)ΙΔΙΚΩΝ ΦΑΡΜΑΚΩΝ. Α. Στρίκη, Σ. Μανωλακόπουλος Β Πανεπιστημιακή Παθολογική Κλινική, ΓΝΑ Ιπποκράτειο ΕΠΙΠΛΟΚΕΣ ΝΟΥΚΛΕΟΣ(Τ)ΙΔΙΚΩΝ ΦΑΡΜΑΚΩΝ Α. Στρίκη, Σ. Μανωλακόπουλος Β Πανεπιστημιακή Παθολογική Κλινική, ΓΝΑ Ιπποκράτειο Η είσοδος των νουκλεοσ(τ)ιδικών αναλόγων στις θεραπευτικές επιλογές έφερε επανάσταση

Διαβάστε περισσότερα

Ι. Βλαχογιαννάκος, Γ. Β. Παπαθεοδωρίδης, Γ.Ν. Νταλέκος, Α. Αλεξοπούλου, Χ. Τριάντος, Ε. Χολόγκιτας, Ι. Κοσκίνας

Ι. Βλαχογιαννάκος, Γ. Β. Παπαθεοδωρίδης, Γ.Ν. Νταλέκος, Α. Αλεξοπούλου, Χ. Τριάντος, Ε. Χολόγκιτας, Ι. Κοσκίνας ΚΑΤΕΥΘΥΝΤΗΡΙΕΣ ΟΔΗΓΙΕΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΕΤΑΙΡΕΙΑΣ ΜΕΛΕΤΗΣ ΗΠΑΤΟΣ (ΕΕΜΗ) ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΛΗΨΗ ΚΑΙ ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΤΗΣ ΕΝΕΡΓΟΠΟΙΗΣΗΣ ΤΟΥ ΙΟΥ ΤΗΣ ΗΠΑΤΙΤΙΔΑΣ Β ΚΑΤΑ ΤΗ ΧΟΡΗΓΗΣΗ ΑΝΟΣΟΚΑΤΑΣΤΑΛΤΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ Ι. Βλαχογιαννάκος,

Διαβάστε περισσότερα

Ηπατίτιδα C Mια συστηµατική νόσος

Ηπατίτιδα C Mια συστηµατική νόσος Ηπατίτιδα C Mια συστηµατική νόσος Ιωάννης Γ Γουλής Παθολογική Κλινική ΑΠΘ Ιπποκράτειο ΓΝ Θεσ/νίκης 3η Πανελλήνια Συνάντηση AIDS & Ηπατίτιδες Αθήνα, Σεπτέµβριος 2015 Ηπατίτιδα C Συσχέτιση µε άλλα νοσήµατα

Διαβάστε περισσότερα

Προγνωστικοί βιοδείκτες στην παιδική λευχαιμία

Προγνωστικοί βιοδείκτες στην παιδική λευχαιμία 27o Πανελλήνιο Συνέδριο Ελληνικής Εταιρίας Κοινωνικής Παιδιατρικής και Προαγωγής της Υγείας Προγνωστικοί βιοδείκτες στην παιδική λευχαιμία Παπαμικρούλης Γ.Α., Θωμόπουλος Θ., Πετρίδου Ε. Εργαστήριο Υγιεινής,

Διαβάστε περισσότερα

ΣΥΝΔΡΟΜΑ ΕΠΙΚΑΛΥΨΗΣ. Καλλιόπη Ζάχου. 12 Ο Πανελλήνιο Ηπατολογικό Συνέδριο. Παθολόγος Παθολογική Κλινική & Ερευνητικό Εργαστήριο Παν/μίου Θεσσαλίας

ΣΥΝΔΡΟΜΑ ΕΠΙΚΑΛΥΨΗΣ. Καλλιόπη Ζάχου. 12 Ο Πανελλήνιο Ηπατολογικό Συνέδριο. Παθολόγος Παθολογική Κλινική & Ερευνητικό Εργαστήριο Παν/μίου Θεσσαλίας ΣΥΝΔΡΟΜΑ ΕΠΙΚΑΛΥΨΗΣ Καλλιόπη Ζάχου Παθολόγος Παθολογική Κλινική & Ερευνητικό Εργαστήριο Παν/μίου Θεσσαλίας 12 Ο Πανελλήνιο Ηπατολογικό Συνέδριο Χανιά 12-15 Μαΐου 2011 ΙΑΤΡΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ

Διαβάστε περισσότερα

τα πάντα είναι σχετικά

τα πάντα είναι σχετικά τα πάντα είναι σχετικά Συνολικά λίτρα κατανάλωσης μπύρας, το 2010 (απόλυτες συχνότητες) Σειρά κατάταξης Χώρα Λίτρα κατανάλωσης μπύρας (x 10 6 ) 1 Κίνα 44.683 2 ΗΠΑ 24.138 5 Γερμανία 8.787 16 Τσεχία 1.708

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΙV ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΑ ΠΟΡΙΣΜΑΤΑ

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΙV ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΑ ΠΟΡΙΣΜΑΤΑ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΙV ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΑ ΠΟΡΙΣΜΑΤΑ Επιστημονικά πορίσματα Λόγω των αλληλεπικαλυπτόμενων τρόπων μετάδοσης, η συλλοίμωξη με τον ιό της ηπατίτιδας В (HBV) και τον ιό της ηπατίτιδας C (HCV) δεν είναι ασυνήθιστη.

Διαβάστε περισσότερα

B (HBV-LC) C (HCV-LC)

B (HBV-LC) C (HCV-LC) 2015-01-28 B (HBV-LC) C (HCV-LC) Histologic Scoring Systems for Fibrosis Fibrosis METAVIR Ishak None 0 0 Portal fibrosis (some) 1 1 Portal fibrosis (most) 1 2 Bridging fibrosis (occasional) 2 3 Bridging

Διαβάστε περισσότερα

ΔΡ. Γ. Ι. ΠΙΣΣΑΚΑΣ ΑΝΤΙΠΡΟΕΔΡΟΣ ΕΛΗΝ. ΕΤΑΙΡΕΙΑΣ. ΑΚΤΙΝΟΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΗΣ ΟΓΚΟΛΟΓΙΑΣ ΔΝΤΗΣ ΑΚΤΙΝΟΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΟΥ ΟΓΚΟΛΟΓΙΚΟΥ ΤΜΗΜΑΤΟΣ ΝΟΣ.

ΔΡ. Γ. Ι. ΠΙΣΣΑΚΑΣ ΑΝΤΙΠΡΟΕΔΡΟΣ ΕΛΗΝ. ΕΤΑΙΡΕΙΑΣ. ΑΚΤΙΝΟΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΗΣ ΟΓΚΟΛΟΓΙΑΣ ΔΝΤΗΣ ΑΚΤΙΝΟΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΟΥ ΟΓΚΟΛΟΓΙΚΟΥ ΤΜΗΜΑΤΟΣ ΝΟΣ. Η ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗ ΤΗΣ ΒΙΟΙΑΤΡΙΚΗΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΣΤΗΝ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΟΥ ΚΑΡΚΙΝΟΥ ΔΡ. Γ. Ι. ΠΙΣΣΑΚΑΣ ΑΝΤΙΠΡΟΕΔΡΟΣ ΕΛΗΝ. ΕΤΑΙΡΕΙΑΣ. ΑΚΤΙΝΟΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΗΣ ΟΓΚΟΛΟΓΙΑΣ ΔΝΤΗΣ ΑΚΤΙΝΟΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΟΥ ΟΓΚΟΛΟΓΙΚΟΥ ΤΜΗΜΑΤΟΣ ΝΟΣ.

Διαβάστε περισσότερα

Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΑΙΜΑΦΑΙΡΕΣΗΣ ΣΤΗΝ ΜΕΤΑΜΟΣΧΕΥΣΗ ΗΠΑΤΟΣ. Δρ Παύλος Ι. Ανάσης Συντονιστής Δντης Νεφρολογίας ΓΝ-Λακωνίας

Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΑΙΜΑΦΑΙΡΕΣΗΣ ΣΤΗΝ ΜΕΤΑΜΟΣΧΕΥΣΗ ΗΠΑΤΟΣ. Δρ Παύλος Ι. Ανάσης Συντονιστής Δντης Νεφρολογίας ΓΝ-Λακωνίας Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΑΙΜΑΦΑΙΡΕΣΗΣ ΣΤΗΝ ΜΕΤΑΜΟΣΧΕΥΣΗ ΗΠΑΤΟΣ Δρ Παύλος Ι. Ανάσης Συντονιστής Δντης Νεφρολογίας ΓΝ-Λακωνίας Η ηπατική ανεπάρκεια είναι ένα δραματικό σύνδρομο, που συνοδεύεται από βλάβες πολλών άλλων

Διαβάστε περισσότερα

13-14/10/2017 ΗΜΕΡΑ ΩΡΑ ΕΝΑΡΞΗΣ ΘΕΜΑ ΟΜΙΛΗΤΗΣ

13-14/10/2017 ΗΜΕΡΑ ΩΡΑ ΕΝΑΡΞΗΣ ΘΕΜΑ ΟΜΙΛΗΤΗΣ 1 ο ΜΑΘΗΜΑ ΣΧΟΛΕΙΟΥ ΗΠΑΤΟΛΟΓΙΑΣ 13-14/10/2017 17.00-18.00 Ανατομία-αγγείωση του ήπατος, αναγέννηση ήπατος Ν. Αρκαδόπουλος 18.00-19.00 Φυσιολογία ηπατικής λειτουργίας-χολικής έκκρισης Σπ. Ντουράκης 19.15-20.30

Διαβάστε περισσότερα

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ. Πτυχιακή εργασία Η ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ ΣΕ ΕΦΗΒΟΥΣ ΜΕ ΣΑΚΧΑΡΩΔΗ ΔΙΑΒΗΤΗ ΤΥΠΟΥ 1

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ. Πτυχιακή εργασία Η ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ ΣΕ ΕΦΗΒΟΥΣ ΜΕ ΣΑΚΧΑΡΩΔΗ ΔΙΑΒΗΤΗ ΤΥΠΟΥ 1 ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ Πτυχιακή εργασία Η ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ ΣΕ ΕΦΗΒΟΥΣ ΜΕ ΣΑΚΧΑΡΩΔΗ ΔΙΑΒΗΤΗ ΤΥΠΟΥ 1 ΑΝΔΡΕΑΣ ΑΝΔΡΕΟΥ Φ.Τ:2008670839 Λεμεσός 2014 ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ

Διαβάστε περισσότερα

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ. Πτυχιακή Εργασία

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ. Πτυχιακή Εργασία ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ Πτυχιακή Εργασία Ο ΜΗΤΡΙΚΟΣ ΘΗΛΑΣΜΟΣ ΚΑΙ Η ΣΧΕΣΗ ΤΟΥ ΜΕ ΤΟ ΚΑΡΚΙΝΟ ΤΟΥ ΜΑΣΤΟΥΣ ΣΤΙΣ ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΠΟΥ ΕΙΝΑΙ ΦΟΡΕΙΣ ΤΟΥ ΟΓΚΟΓΟΝΙΔΙΟΥ BRCA1 ΚΑΙ BRCA2. Βασούλλα

Διαβάστε περισσότερα

STADYING CASES. Case Reports. Case Reports. Case reports Case-series studies Case-control studies. Περιγραφή ενδιαφέροντος περιστατικού

STADYING CASES. Case Reports. Case Reports. Case reports Case-series studies Case-control studies. Περιγραφή ενδιαφέροντος περιστατικού STADYING CASES Case reports Case-series studies Case-control studies Case Reports Περιγραφή ενδιαφέροντος περιστατικού Case Reports Ηλεπτοµερής παρουσίαση µιας περίπτωσης νοσήµατος η µικρής οµάδας οµοειδών

Διαβάστε περισσότερα

Ψαλτοπούλου Θεοδώρα, Παθολόγος, Επίκ. Καθηγήτρια Υγιεινής, Επιδημιολογίας και Ιατρικής Στατιστικής Ιατρική Σχολή Πανεπιστημίου Αθηνών

Ψαλτοπούλου Θεοδώρα, Παθολόγος, Επίκ. Καθηγήτρια Υγιεινής, Επιδημιολογίας και Ιατρικής Στατιστικής Ιατρική Σχολή Πανεπιστημίου Αθηνών Ψαλτοπούλου Θεοδώρα, Παθολόγος, Επίκ. Καθηγήτρια Υγιεινής, Επιδημιολογίας και Ιατρικής Στατιστικής Ιατρική Σχολή Πανεπιστημίου Αθηνών Συσχέτιση της σωματικής δραστηριότητας (ΣΔ) με τον κίνδυνο για νεοπλασίες

Διαβάστε περισσότερα

τα πάντα είναι σχετικά

τα πάντα είναι σχετικά τα πάντα είναι σχετικά Συνολικά λίτρα κατανάλωσης μπύρας, το 2010 (απόλυτες συχνότητες) Σειρά κατάταξης Χώρα Λίτρα κατανάλωσης μπύρας (x 10 6 ) 1 Κίνα 44.683 2 ΗΠΑ 24.138 5 Γερμανία 8.787 16 Τσεχία 1.708

Διαβάστε περισσότερα

Η ΑΝΑΓΚΑΙΟΤΗΤΑ ΤΩΝ ΕΘΝΙΚΩΝ ΑΡΧΕΙΩΝ ΝΕΟΠΛΑΣΙΩΝ. Πάρις Α. Κοσμίδης Παθολόγος Ογκολόγος Νοσοκομείο «ΥΓΕΙΑ»

Η ΑΝΑΓΚΑΙΟΤΗΤΑ ΤΩΝ ΕΘΝΙΚΩΝ ΑΡΧΕΙΩΝ ΝΕΟΠΛΑΣΙΩΝ. Πάρις Α. Κοσμίδης Παθολόγος Ογκολόγος Νοσοκομείο «ΥΓΕΙΑ» Η ΑΝΑΓΚΑΙΟΤΗΤΑ ΤΩΝ ΕΘΝΙΚΩΝ ΑΡΧΕΙΩΝ ΝΕΟΠΛΑΣΙΩΝ Πάρις Α. Κοσμίδης Παθολόγος Ογκολόγος Νοσοκομείο «ΥΓΕΙΑ» ΑΘΗΝΑ, ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2014 ΕΠΙΔΗΜΙΟΛΟΓΙΑ Ο καρκίνος αποτελεί την δεύτερη αιτία θανάτου στην Ευρώπη. Σταθερή

Διαβάστε περισσότερα

ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΜΗΤΡΙΚΟΣ ΘΗΛΑΣΜΟΣ ΚΑΙ ΠΑΙΔΙΚΗ ΠΑΧΥΣΑΡΚΙΑ

ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΜΗΤΡΙΚΟΣ ΘΗΛΑΣΜΟΣ ΚΑΙ ΠΑΙΔΙΚΗ ΠΑΧΥΣΑΡΚΙΑ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΤΜΗΜΑ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΜΗΤΡΙΚΟΣ ΘΗΛΑΣΜΟΣ ΚΑΙ ΠΑΙΔΙΚΗ ΠΑΧΥΣΑΡΚΙΑ Ονοματεπώνυμο: Μιχαέλλα Σάββα Λεμεσός 2014 ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΤΜΗΜΑ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ

Διαβάστε περισσότερα

Μελάνωμα: Πληθυσμιακός έλεγχος και δευτερογενής πρόληψη

Μελάνωμα: Πληθυσμιακός έλεγχος και δευτερογενής πρόληψη Α' ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΗ ΚΛΙΝΙΚΗ ΑΦΡΟΔΙΣΙΩΝ ΚΑΙ ΔΕΡΜΑΤΙΚΩΝ ΝΟΣΩΝ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ "Ανδρέας Συγγρός" Μελάνωμα: Πληθυσμιακός έλεγχος και δευτερογενής πρόληψη ΜΑΡΙΑ ΚΩΣΤΑΚΗ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟΣ ΣΥΝΕΡΓΑΤΗΣ Μονάδα Σπίλων και Μελανώματος

Διαβάστε περισσότερα

Γεώργιος Α. Ανδρουτσόπουλος Επίκουρος Καθηγητής Μαιευτικής - Γυναικολογίας Πανεπιστημίου Πατρών. Πυελική μάζα

Γεώργιος Α. Ανδρουτσόπουλος Επίκουρος Καθηγητής Μαιευτικής - Γυναικολογίας Πανεπιστημίου Πατρών. Πυελική μάζα Γεώργιος Α. Ανδρουτσόπουλος Επίκουρος Καθηγητής Μαιευτικής - Γυναικολογίας Πανεπιστημίου Πατρών Πυελική μάζα Επιδημιολογία Η πυελική μάζα είναι ένα σχετικά συχνό κλινικό εύρημα. Σε αρκετές περιπτώσεις

Διαβάστε περισσότερα

Πρόληψη του οισοφαγικού καρκίνου εκ πλακωδών κυττάρων. Χρήστος Ζαβός Γαστρεντερολόγος

Πρόληψη του οισοφαγικού καρκίνου εκ πλακωδών κυττάρων. Χρήστος Ζαβός Γαστρεντερολόγος Πρόληψη του οισοφαγικού καρκίνου εκ πλακωδών κυττάρων Χρήστος Ζαβός Γαστρεντερολόγος Σύγκρουση συμφερόντων με χορηγούς εταιρείες: Καμία Επιδημιολογία Ο οισοφαγικός καρκίνος εκ πλακωδών κυττάρων (SCC) εμφανίζει

Διαβάστε περισσότερα

Πέτρος Γαλάνης, MPH, PhD Εργαστήριο Οργάνωσης και Αξιολόγησης Υπηρεσιών Υγείας Τμήμα Νοσηλευτικής, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών

Πέτρος Γαλάνης, MPH, PhD Εργαστήριο Οργάνωσης και Αξιολόγησης Υπηρεσιών Υγείας Τμήμα Νοσηλευτικής, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών Πέτρος Γαλάνης, MPH, PhD Εργαστήριο Οργάνωσης και Αξιολόγησης Υπηρεσιών Υγείας Τμήμα Νοσηλευτικής, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών τα πάντα είναι σχετικά Συνολικά λίτρα κατανάλωσης μπύρας,

Διαβάστε περισσότερα

Καρκίνος ορθού Προεγχειρητική ακτινοθεραπεία. Λουίζα Βίνη Ογκολόγος Ακτινοθεραπεύτρια Τμήμα Ακτινοθεραπείας Ιατρικό Αθηνών

Καρκίνος ορθού Προεγχειρητική ακτινοθεραπεία. Λουίζα Βίνη Ογκολόγος Ακτινοθεραπεύτρια Τμήμα Ακτινοθεραπείας Ιατρικό Αθηνών Καρκίνος ορθού Προεγχειρητική ακτινοθεραπεία Λουίζα Βίνη Ογκολόγος Ακτινοθεραπεύτρια Τμήμα Ακτινοθεραπείας Ιατρικό Αθηνών Prognostic groups in 1676 patients with T3 rectal cancer treated without preoperative

Διαβάστε περισσότερα

ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΤΗΣ ΒΙΟΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΣΤΗΝ ΙΑΤΡΙΚΗ

ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΤΗΣ ΒΙΟΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΣΤΗΝ ΙΑΤΡΙΚΗ ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΤΗΣ ΒΙΟΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΣΤΗΝ ΙΑΤΡΙΚΗ Καθώς η επιστημονική γνώση και κατανόηση αναπτύσσονται, ο μελλοντικός σχεδιασμός βιοτεχνολογικών προϊόντων περιορίζεται μόνο από τη φαντασία μας Βιοτεχνολογία

Διαβάστε περισσότερα

ΑΚΤΙΝΟΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΣΤΟΝ ΚΑΡΚΙΝΟ ΤΟΥ ΠΡΟΣΤΑΤΟΥ - ΠΟΤΕ?

ΑΚΤΙΝΟΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΣΤΟΝ ΚΑΡΚΙΝΟ ΤΟΥ ΠΡΟΣΤΑΤΟΥ - ΠΟΤΕ? ΑΚΤΙΝΟΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΣΤΟΝ ΚΑΡΚΙΝΟ ΤΟΥ ΠΡΟΣΤΑΤΟΥ - ΠΟΤΕ? ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΣΑΡΡΗΣ ΣΥΝΤΟΝΙΣΤΗΣ ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ Α ΑΚΤΙΝΟΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΟΥ ΟΓΚΟΛΟΓΙΚΟΥ ΤΜΗΜΑΤΟΣ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟΥ ΜΕΤΑΞΑ Η ΑΚΤΙΝΟΘΕΡΑΠΕΙΑ κατέχει ένα ιδιαίτερα

Διαβάστε περισσότερα

ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΟΙ ΣΤΟΧΟΙ. Τι ονοµάζουµε συνολικό καρδιαγγειακό κίνδυνο: Γιατί χρειαζόµαστε ειδικά µοντέλα υπολογισµού:

ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΟΙ ΣΤΟΧΟΙ. Τι ονοµάζουµε συνολικό καρδιαγγειακό κίνδυνο: Γιατί χρειαζόµαστε ειδικά µοντέλα υπολογισµού: ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΟΙ ΣΤΟΧΟΙ Τι ονοµάζουµε συνολικό καρδιαγγειακό κίνδυνο: Γιατί χρειαζόµαστε ειδικά µοντέλα υπολογισµού: Μοντέλα µε κλασσικούς παράγοντες κινδύνου: Μοντέλα µε νέους βιοδείκτες: Πως µεταβάλουν

Διαβάστε περισσότερα

Διαγνωστικά και θεραπευτικά διλήμματα ασθενών με χρόνια ηπατίτιδα Β Β. Παπαδημητρόπουλος

Διαγνωστικά και θεραπευτικά διλήμματα ασθενών με χρόνια ηπατίτιδα Β Β. Παπαδημητρόπουλος Διαγνωστικά και θεραπευτικά διλήμματα ασθενών με χρόνια ηπατίτιδα Β Β. Παπαδημητρόπουλος Β Πανεπιστημιακή Παθολογική Κλινική Ιπποκράτειο Νοσοκομείο Αθηνών Συνήθη κλινικά διλήμματα στην προσέγγιση ασθενών

Διαβάστε περισσότερα

Association Between Portosystemic Shunts and Increased. Simón-Talero M, Roccarina D, Martínez J, Lampichler K, Baiges A, Low G,

Association Between Portosystemic Shunts and Increased. Simón-Talero M, Roccarina D, Martínez J, Lampichler K, Baiges A, Low G, Association Between Portosystemic Shunts and Increased Complications and Mortality in Patients With Cirrhosis Simón-Talero M, Roccarina D, Martínez J, Lampichler K, Baiges A, Low G, Llop E, Praktiknjo

Διαβάστε περισσότερα

Τμήμα Επιδημιολογικής Επιτήρησης και Παρέμβασης

Τμήμα Επιδημιολογικής Επιτήρησης και Παρέμβασης ΕΠΙΔΗΜΙΟΛΟΓΙΚΑ ΔΕΔΟΜΕΝΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΗΠΑΤΙΤΙΔΑ Α ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ 2004-2017 (ΣΥΣΤΗΜΑ ΥΠΟΧΡΕΩΤΙΚΗΣ ΔΗΛΩΣΗΣ ΝΟΣΗΜΑΤΩΝ) Κύρια Σημεία Η δηλούμενη επίπτωση της ηπατίτιδας Α είναι σχετικά σταθερή στο γενικό πληθυσμό,

Διαβάστε περισσότερα

«Πρόληψη υποτροπών και επιπλοκών της κοιλιοκάκης» 12 η Εκπαιδευτική Διημερίδα της ΕΠΕΓΕ Αθήνα 2014

«Πρόληψη υποτροπών και επιπλοκών της κοιλιοκάκης» 12 η Εκπαιδευτική Διημερίδα της ΕΠΕΓΕ Αθήνα 2014 «Πρόληψη υποτροπών και επιπλοκών της κοιλιοκάκης» 12 η Εκπαιδευτική Διημερίδα της ΕΠΕΓΕ Αθήνα 2014 Κοιλιοκάκη Ι Η κοιλιοκάκη είναι ανοσολογική πάθηση, που προκαλεί κυρίως βλάβες στο λεπτό έντερο αλλά και

Διαβάστε περισσότερα

Προσδιοριστής (determinant) Συνώνυμα

Προσδιοριστής (determinant) Συνώνυμα Προσδιοριστής Το χαρακτηριστικό (συγγενές, περιβαλλοντικό ή συμπεριφοράς) των ατόμων από το οποίο εξαρτάται η συχνότητα εμφάνισης της μελετώμενης έκβασης Προσδιοριστής (determinant) Συνώνυμα Έκθεση Μελετώμενος

Διαβάστε περισσότερα

Απάντηση. Συγχρονική μελέτη

Απάντηση. Συγχρονική μελέτη Ερώτηση Ποιο είδος μελέτης και γιατί θεωρείτε πως είναι το καταλληλότερο για την εκτίμηση της συχνότητας του διαβήτη τύπου 2 στον πληθυσμό μιας πόλης; Περιγράψτε συνοπτικά (εντός 100 λέξεων) τον σχεδιασμό

Διαβάστε περισσότερα

Τα δεδομένα που αφορούν στον καρκίνο είναι το πρώτο ουσιαστικό βήμα για τον αποτελεσματικό σχεδιασμό του ελέγχου του καρκίνου

Τα δεδομένα που αφορούν στον καρκίνο είναι το πρώτο ουσιαστικό βήμα για τον αποτελεσματικό σχεδιασμό του ελέγχου του καρκίνου Τα δεδομένα που αφορούν στον καρκίνο είναι το πρώτο ουσιαστικό βήμα για τον αποτελεσματικό σχεδιασμό του ελέγχου του καρκίνου Πέτρος Καρακίτσος Καθηγητής Κυτταρολογίας Διευθυντής Εργαστηρίου Διαγνωστικής

Διαβάστε περισσότερα

Ρυθµός ιστολογικής εξέλιξης χρόνιας ηπατίτιδας C και ευαίσθητεςυποοµάδες ασθενών

Ρυθµός ιστολογικής εξέλιξης χρόνιας ηπατίτιδας C και ευαίσθητεςυποοµάδες ασθενών Ρυθµός ιστολογικής εξέλιξης χρόνιας ηπατίτιδας C και ευαίσθητεςυποοµάδες ασθενών Βάνα Σύψα Επίκουρη Καθηγήτρια Επιδηµιολογίας και Προληπτικής Ιατρικής Εργαστήριο Υγιεινής, Επιδηµιολογίας και Ιατρικής Στατιστικής

Διαβάστε περισσότερα

Ευάγγελος Καφετζόπουλος

Ευάγγελος Καφετζόπουλος Ευάγγελος Καφετζόπουλος Η λοίμωξη HVCστον παγκόσμιο χάρτη Οι χρήση ενδοφλέβιων ναρκωτικών αποτελεί παγκοσμίως την κύρια αιτία της HCV λοίμωξης Ηπατίτιδα C: Ασθένεια των περιθωριοποιημένων; Πηγή: Ward JW,

Διαβάστε περισσότερα

Κωνσταντίνος Τζιόμαλος Επίκουρος Καθηγητής Παθολογίας Α Προπαιδευτική Παθολογική Κλινική ΑΠΘ, Νοσοκομείο ΑΧΕΠΑ

Κωνσταντίνος Τζιόμαλος Επίκουρος Καθηγητής Παθολογίας Α Προπαιδευτική Παθολογική Κλινική ΑΠΘ, Νοσοκομείο ΑΧΕΠΑ Στατίνες στην πρωτογενή πρόληψη Κωνσταντίνος Τζιόμαλος Επίκουρος Καθηγητής Παθολογίας Α Προπαιδευτική Παθολογική Κλινική ΑΠΘ, Νοσοκομείο ΑΧΕΠΑ Πρόληψη καρδιαγγειακών νοσημάτων Πρωτογενής πρόληψη : το σύνολο

Διαβάστε περισσότερα

Aιτιότητα. Ιωάννα Τζουλάκη

Aιτιότητα. Ιωάννα Τζουλάκη Aιτιότητα Ιωάννα Τζουλάκη Αιτιότητα Αναλυτική επιδημιολογία: έλεγχο υποθέσεων Συσχέτιση έκθεσης σε κάποιο παράγοντα και εμφάνιση της νόσου Συσχέτιση (στατιστική) δεν συνεπάγεται την σχέση αίτιου αποτελέσματος

Διαβάστε περισσότερα

Καρκίνος του Λάρυγγα

Καρκίνος του Λάρυγγα Καρκίνος του Λάρυγγα Ο λάρυγγας βρίσκεται ανατομικά σε συνέχεια με τη ρινική / στοματική κοιλότητα και αποτελεί την είσοδο της αεραγωγού. Η τραχεία και οι πνευμόνες βρίσκονται προς τα κάτω ενώ προς τα

Διαβάστε περισσότερα

Γκαναβίας Λάμπρος Επίατρος-Πνευμονολόγος Επιμελητής Πνευμονολογικής Κλινικής 424 ΓΣΝΕ

Γκαναβίας Λάμπρος Επίατρος-Πνευμονολόγος Επιμελητής Πνευμονολογικής Κλινικής 424 ΓΣΝΕ Γκαναβίας Λάμπρος Επίατρος-Πνευμονολόγος Επιμελητής Πνευμονολογικής Κλινικής 424 ΓΣΝΕ Ελάττωση θνησιμότητας κατά 33% 1. Αυξημένη υπόνοια 2. Αυξημένος αριθμός εξετάσεων 3. Προφύλαξη σε ασθενείς υψηλού κινδύνου

Διαβάστε περισσότερα

MH ΑΛΚΟΟΛΙΚΗ ΣΤΕΑΤΟΗΠΑΤΙΤΙΔΑ ΚΑΙ ΣΑΚΧΑΡΩΔΗΣ ΔΙΑΒΗΤΗΣ

MH ΑΛΚΟΟΛΙΚΗ ΣΤΕΑΤΟΗΠΑΤΙΤΙΔΑ ΚΑΙ ΣΑΚΧΑΡΩΔΗΣ ΔΙΑΒΗΤΗΣ MH ΑΛΚΟΟΛΙΚΗ ΣΤΕΑΤΟΗΠΑΤΙΤΙΔΑ ΚΑΙ ΣΑΚΧΑΡΩΔΗΣ ΔΙΑΒΗΤΗΣ «Διερεύνηση ασθενούς με Tρανσαμινασαιμία και Σακχαρώδη Διαβήτη» 24 ο Συνέδριο ΔΕΒΕ, 25-27 Νοεμβρίου 2010, Θεσσαλονίκη Καθηγητής Γεώργιος N. Νταλέκος

Διαβάστε περισσότερα

Επιδημιολογία. Ενότητα 1η: Εισαγωγή Ορισμοί, Αιτιολογία των Νοσημάτων. Προσπάθεια λογικής εξήγησης της εμφάνισης νόσου.

Επιδημιολογία. Ενότητα 1η: Εισαγωγή Ορισμοί, Αιτιολογία των Νοσημάτων. Προσπάθεια λογικής εξήγησης της εμφάνισης νόσου. Επιδημιολογία Ενότητα 1η: Εισαγωγή Ορισμοί, Αιτιολογία των Νοσημάτων Ροβίθης Μιχαήλ 2006 1 Ιπποκράτης (400 Π.Χ) Προσπάθεια λογικής εξήγησης της εμφάνισης νόσου. «Η εμφάνιση νόσου δεν οφείλεται σε θεϊκή

Διαβάστε περισσότερα

ΝΕΦΡΙΚΗ ΝΟΣΟΣ ΚΑΙ ΠΑΧΥΣΑΡΚΙΑ. ΥΓΙΗΣ ΤΡΟΠΟΣ ΖΩΗΣ ΓΙΑ ΥΓΙΕΙΣ ΝΕΦΡΟΥΣ

ΝΕΦΡΙΚΗ ΝΟΣΟΣ ΚΑΙ ΠΑΧΥΣΑΡΚΙΑ. ΥΓΙΗΣ ΤΡΟΠΟΣ ΖΩΗΣ ΓΙΑ ΥΓΙΕΙΣ ΝΕΦΡΟΥΣ ΝΕΦΡΙΚΗ ΝΟΣΟΣ ΚΑΙ ΠΑΧΥΣΑΡΚΙΑ. ΥΓΙΗΣ ΤΡΟΠΟΣ ΖΩΗΣ ΓΙΑ ΥΓΙΕΙΣ ΝΕΦΡΟΥΣ Παγκόσμια Ημέρα Νεφρού Η Παγκόσμια Ημέρα Νεφρού εορτάζεται από το 2006 κάθε χρόνο τη δεύτερη Πέμπτη του Μαρτίου στοχεύοντας στην κινητοποίηση

Διαβάστε περισσότερα

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΤΜΗΜΑ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΤΜΗΜΑ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΤΜΗΜΑ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ Επιβλέπων Καθηγητής: Δρ. Νίκος Μίτλεττον Η ΣΧΕΣΗ ΤΟΥ ΜΗΤΡΙΚΟΥ ΘΗΛΑΣΜΟΥ ΜΕ ΤΗΝ ΕΜΦΑΝΙΣΗ ΣΑΚΧΑΡΩΔΗ ΔΙΑΒΗΤΗ ΤΥΠΟΥ 2 ΣΤΗΝ ΠΑΙΔΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ Ονοματεπώνυμο: Ιωσηφίνα

Διαβάστε περισσότερα