Γεννήθηκε το 1927, δηλαδή μια περίπου δεκαετία μετά. από την επανάσταση του Ο ίδιος ήταν επαναστάτης από

Transcript

1 Γεννήθηκε το 1927, δηλαδή μια περίπου δεκαετία μετά από την επανάσταση του Ο ίδιος ήταν επαναστάτης από τη φύση του, όπως καταδεικνύει η ενεργός συμμετοχή του στην επανάσταση του 1946, της οποίας ο παλμός άφησε για πολλά χρόνια το αποτύπωμά της στην χώρα του Νείλου. Είχε τέτοια διορατικότητα που κατάρτισε το πρόγραμμά της, προτού δημοσιοποιηθεί από την κίνηση των Ελεύθερων Αξιωματικών το Τα βιώματά του πέρασαν με τρόπο έντονο στην καλλιτεχνική του παραγωγή, ενώ σύν τοις άλλοις επωφελήθηκε δεόντως και από την μεγάλη γκάμα των προγενέστερων αιγυπτίων συγγραφέων, όπως ο Mahmud Tahir Lashin, o Issa Ebeid, o Mahmud Taymur, o Yahiya Haqqi και ο Mahmud al Badawi. Αυτοί ήταν που προλείαναν το έδαφος και προδιέθεσαν το αναγνωστικό κοινό για την μετέπειτα ακμή του διηγήματος (short story). Αξίζει να προστεθεί ότι το ύφος και η δομή του διηγήματος πριν τον Idris εστίαζε περισσότερο στον υπερβολικό ρομαντισμό και τη στενή αντίληψη της εννοίας του μελοδράματος. Στην αρχή της καλλιτεχνικής του ζωής ο Idris ήταν αρκετά παραγωγικός και έγραφε πάντα με ενθουσιασμό και ζήλο σαν να ένοιωθε ότι εκτελεί αποστολή και ότι πρέπει να την ολοκληρώσει με οποιοδήποτε τίμημα. Σε χρονικό διάστημα

2 περίπου 5 ετών έγραψε περισσότερα από 4 έργα με συλλογές διηγημάτων το 1954 έγραψε το (arkhas liali Οι πιο φτηνές νύχτες), τo 1957 (alayis kadhalik Δεν είναι έτσι;) και (al Batal Ο ήρωας), το 1958 (hadithat sharaf Περιστατικό τιμής)... επίσης, σ αυτό το χρονικό διάστημα έγραψε τρία θεατρικά έργα το 1955 (malik al qotn ο βασιλιάς του μπαμπακιού), το 1956 (Djoumhourriyat Farahat η δημοκρατία του Farahat) και το 1958 (al lahzah al hargia η κρίσιμη στιγμή) και ένα και μοναδικό μυθιστόρημα (Qisat hob μια ιστορία αγάπης). Αξίζει να αναφερθεί ότι παρά την ευρύτατη πνευματική και καλλιτεχνική του παραγωγή, παρατηρούμε ότι δεν επαναλαμβάνει καθόλου τον εαυτό του ούτε μηρυκάζει τις βιωματικές του εμπειρίες. Θεώρησε τη σύνολη αιγυπτιακή πραγματικότητα ως αφετηρία για όλο του το έργο και βγήκε από το στενό πλαίσιο του συγγραφέα εκείνου που ασχολείται με μια συγκεκριμένη τάξη ή ομάδα ανθρώπων, όπως έκαναν πολλοί πριν από αυτόν. Επίσης, κατάφερε μέσω της γόνιμης φαντασίας του να σπάσει το τοπικό και χρονικό φράγμα, αποφεύγοντας με αυτόν τον τρόπο να γίνει ο ίδιος αιχμάλωτος της στείρας επανάληψης μιας συνηθισμένης φόρμας. Ο μυθιστορηματικός κόσμος του Idris ή με άλλα λόγια το μυθιστόρημα στον ιντρισικό κόσμο, χαρακτηρίζεται από μια τέτοια ποικιλομορφία, η οποία δεν απαντάται σε κανέναν άλλον συγγραφέα της εποχής του. Κινείται με ιδιαίτερη

3 ευαισθησία ανάμεσα στους χαρακτήρες των ανθρώπων που περιγράφει, είτε πρόκειται για τον μικρό κόσμο του χωριού είτε για τον απέραντο και αχανή κόσμο του Καΐρου, μιας πρωτεύουσας που σφύζει από ζωή και κίνηση. Ο κόσμος του Idris δεν είναι πάντα ημέρα, όπως στον Yahia Haqqi, ούτε είναι πάντα νύχτα, όπως στον Idward al Kharat. Στα διηγήματα του Idris εντοπίζει ο αναγνώστης τις διάφορες μορφές συναισθημάτων σε σχέση με τον χρόνο τα τραχιά συναισθήματα της ημέρας και τις όμορφες βραδιές της νύχτας, το κυνήγι του επιούσιου το πρωί και την πικρή και βασανιστική αίσθηση της μοναξιάς το βράδυ. Βιώνει και ο αναγνώστης την ηλιόλουστη μέρα, κάπου κοντά στο μεσημέρι, όπου ο ιδρώτας λούζει τα πρόσωπα των Αιγυπτίων διαγράφεται μπροστά στα μάτια του η εικόνα του μουεζίνη που ανεβαίνει στον μιναρέ κατά το δειλινό, όπου τάχα φωνάζει τους μουσουλμάνους μα στην ουσία φωνάζει για την ημέρα που ξεψυχά και σβήνει στο χρώμα του σούρουπου. Ως γιατρός στο επάγγελμα και βαθύς γνώστης της επιστήμης της ανατομίας, πέτυχε να εφαρμόσει όσα έμαθε στην ιατρική στον ίδιο το ζωντανό ιστό της κοινωνίας. Από την ανάγνωση των έργων του Idris διαπιστώνει κανείς ότι ο κόσμος σκιαγραφείται σε όλα τα κοινωνικά στρώματα. Μιλά για μωρά, παιδιά, μαθητές, ενήλικες, ηλικιωμένους, κορίτσια, γυναίκες και άνδρες. Φτωχούς και αριστοκράτες. Απλές οικογένειες

4 βαθιά ριζωμένες στην ιστορία της χώρας. Φθάνει να περιγράψει ακόμη και την καινούργια ταξική ομάδα των νεόπλουτων (τους αεριτζήδες, όπως ο ίδιος τους χαρακτηρίζει) που πρωτοεμφανίστηκαν στην αιγυπτιακή κοινωνία μετά την άλωση του βασιλείου ως συνέπεια της απότομης απελευθέρωσης της αγοράς επί του Sadat. Από την μελέτη των διηγημάτων του Usif Idris μπορούμε να συμπεράνουμε ότι ο συγγραφέας ξεκίνησε την συγγραφική του πορεία αντικατοπτρίζοντας την πραγματικότητα στην οποία ζούσε και που αποτελούσε αναμφιβόλως ένα μέρος της καθημερινότητάς του. Τα διηγήματα από τις συλλογές (arkhas layali οι πιο φτηνές νύχτες) και το (al yad al kabira το μεγάλο χέρι), το (tabliyya min as sama τραπέζι από τον ουρανό), το (loghat al ai ai) διαφέρουν από τα διηγήματα στις συλλογές για παράδειγμα (bait min lahm σπίτι από σάρκα). Η πρώτη συλλογή που χρονολογείται στην δεκαετία του 50, μπορούμε κάλλιστα να πούμε ότι αποτελεί μια πιστή αποτύπωση της αιγυπτιακής κοινωνίας που αναζητούσε τότε μια νέα ταυτότητα. Η μίμηση δεν περιοριζόταν αποκλειστικά στις λεπτομέρειες της καθημερινότητας, αλλά διεπόταν κατά κύριον λόγο από την λογική που ρυθμίζει αυτές τις λεπτομέρειες και την λειτουργικότητα της διαδοχής των γεγονότων. Όλα αυτά προβλημάτισαν τους κριτικούς που

5 βρέθηκαν αντιμέτωποι με νέους όρους όπως (al mohakah η μίμηση), (al hayah alwaqi c iyyah ο πραγματικός βίος) και (taswir al waqi c η φωτογράφηση της πραγματικότητας). Για την δεύτερη συλλογή, η οποία χρονολογείται στη δεκαετία του 60, αδυνατεί κανείς να πει ότι ακολουθείται η ίδια συγγραφική στρατηγική. Ό,τι συμβαίνει σ αυτή τη συλλογή δεν έχει σχέση με την πλαισιωμένη πραγματικότητα του κόσμου. Εδώ δεν υφίσταται ο όρος (al waqi c η πραγματικότητα) ούτε (al mοhakah η μίμηση). Τα διηγήματα αυτής της συλλογής αποσκοπούν σε αφηρημένη, ρομαντική και λυτρωτική διέξοδο προς την αναμενόμενη κάθαρση. Το διήγημα «το ταξίδι» που πρόκειται να αναλύσουμε ανήκει στη δεύτερη συλλογή. Ο Idris περιγράφει με μοναδικό τρόπο την εξαρτημένη και αρρωστημένη σχέση που υπάρχει ανάμεσα στους δύο ήρωες, δίνοντας ιδιαίτερη έμφαση στα συναισθήματα που τους διακατέχουν. Ο Ιντρίς αφηγείται με αλληγορικό τρόπο καταστάσεις, οι οποίες δεν ακολουθούν τα αποδεκτά πρότυπα ηθικής. Η ομοφυλοφιλία και η καταπιεσμένη σεξουαλικότητα είναι ορισμένα από τα θέματα ταμπού που πραγματεύεται μέσω του συμβολισμού, με αποτέλεσμα το αναγνωστικό κοινό να αισθάνεται αμήχανα αλλά ταυτοχρόνως να διακυριεύεται από δέος. Με συμβολικές εκφράσεις και καυστικό ύφος ο Ιντρίς επικρίνει την απάθεια

6 και τη σήψη της αιγυπτιακής κοινωνίας που εθελοτυφλεί, ανήμπορη να συνειδητοποιήσει τον ξεπεσμό της. Τέλος, τα έργα του Idris έχουν μεταφραστεί σε πολλές ξένες γλώσσες ενώ στα ελληνικά έχουν μεταφραστεί μόνο «μια ιστορία αγάπης», το οποίο έχει κυκλοφορήσει το 2000 με διαφορετικό τίτλο «η πόλη του έρωτα και της φωτιάς». και «σπίτι από σάρκα» από τον ίδιο που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Journal of Oriental and African Studies τόμο 16 ( 2007). Και τώρα συνεχίζει η φοιτήτριά μου Μαρίνα Κριτσωτάκη την ανάλυση του έργου «το Ταξίδι». Όλοι ως μεταφραστές γνωρίζουμε ότι η μετάφραση αυτή καθ αυτή θεωρείται Προδοσία του Πρωτοτύπου. Φανταστείτε λοιπόν την περίπτωση εκείνη κατά την οποία έχουμε μεσολάβηση μιας δεύτερης γλώσσας δηλαδή όταν πρέπει να γίνει μετάφραση της μετάφρασης. Πρόκειται για ένα γεγονός που συμβαίνει εδώ στην Ελλάδα στο μεγαλύτερο ποσοστό των μεταφράσεων από τα Αραβικά στα ελληνικά. Και φυσικά αυτό έχει ως αποτέλεσμα το κείμενο προς μετάφραση να υπόκειται σε σημαντικές αλλοιώσεις όχι μόνο νοηματικές αλλά και υφολογικές, αλλοιώσεις που το κάνουν να απέχει παρασάγγας από το πρωτότυπο. Κατά συνέπεια, ο Έλληνας αναγνώστης διαβάζει ένα κείμενο που μπορεί να μην είναι πιστή μεταφορά του πρωτοτύπου. Όπως μπορεί να αντιληφθεί

7 κανείς, πρόκειται για μία πτυχή της μετάφρασης που δε γίνεται γνωστή στον έλληνα αναγνώστη. Θέλοντας να τονίσουμε τη συγκεκριμένη πτυχή του προβληματισμού μας, σας παρουσιάζουμε μια ενδεικτική μετάφραση η οποία αποτελεί προϊόν του workshop που πραγματοποιήθηκε κατά τη διάρκεια του ακαδημαϊκού έτους. Πρόκειται για μία σύντομη αντιπαράθεση της αραβικής με την αγγλική και την ελληνική μετάφραση. Λόγω περιορισμένου χρόνου, σας παρουσιάζουμε τρία μόνο σημεία μεταξύ αρκετών άλλων: 1. Μετάφραση από τα αραβικά στα αγγλικά: You don t realize that I love your hair. It s light and dishevelled, and looks as though it was made especially to hide your balding head. However, it s all black and easy to comb. Μετάφραση από τα αγγλικά στα ελληνικά: Δεν αντιλαμβάνεσαι ότι αγαπώ τα μαλλιά σου. Είναι λίγα και ανάκατα και φαίνεται σαν να είναι ειδικά φτιαγμένα να κρύβουν τη φαλάκρα σου. Ωστόσο, είναι ολόμαυρα και ευκολοχτένιστα.

8 Μετάφραση από τα αραβικά στα ελληνικά: Δεν γνωρίζεις ότι αγαπώ τα μαλλιά σου. Είναι αραιά, ατίθασα, σαν να είναι ειδικά φτιαγμένα ώστε να κρύβουν τη φαλάκρα σου. Όμως είναι ολόλευκα και ευκολοχτένιστα. Το συμπέρασμα που συνάγεται από την αντιπαράθεση των αποσπασμάτων είναι ότι ο αναγνώστης λαμβάνει λανθασμένες πληροφορίες αναφορικά με κάποιο συγκεκριμένο φυσικό χαρακτηριστικό ενός εκ των δύο ηρώων (και στη συγκεκριμένη περίπτωση εδώ υπάρχει διαφορά στο χρώμα των μαλλιών). 2. Μετάφραση από τα αραβικά στα αγγλικά: He imagined there was a dead person with us when there s no one with me except you. Μετάφραση από τα αγγλικά στα ελληνικά: Αυτός φαντάστηκε ότι υπήρχε μαζί μας κάποιος νεκρός, ενώ δεν υπάρχει κανείς μαζί μου εκτός από εσένα. Μετάφραση από τα αραβικά στα ελληνικά: Φαντάσου! Ο άθλιος νομίζει ότι μαζί μας είναι κάποιος πεθαμένος, ενώ δεν είναι μαζί μου κανείς άλλος εκτός από εσένα.

9 Συγκρίνοντας τις δύο μεταφράσεις διαπιστώνουμε τα εξής: - Η μετάφραση από τα αγγλικά στα ελληνικά μας δίνει μία πρόταση γραμμένη στο γ ενικό πρόσωπο. - Η δεύτερη μετάφραση είναι γραμμένη στην καθομιλουμένη ( c amiyyia) και δίνει στον Άραβα και κατ επέκταση τον αραβομαθή αναγνώστη την αίσθηση της υποτίμησης χρησιμοποιώντας τη λέξη «άθλιος». Ο Άγγλος μεταφραστής παρέλειψε το χαρακτηρισμό με αποτέλεσμα να απογυμνώσει το κείμενο και να μην υπάρχει η αμεσότητα που απορρέει από το διάλογο που διεξάγει ο ήρωας με τον εαυτό του. 3. Μετάφραση από τα αραβικά στα αγγλικά: The next city was abandoned by its inhabitants before we got there. The smell which they keep on talking about must have reached them before we did. Μετάφραση από αγγλικά στα ελληνικά: Η επόμενη πόλη εγκαταλείφθηκε από τους κατοίκους της προτού φτάσουμε εκεί. Η μυρωδιά, για την οποία μιλούσαν, πρέπει να τους έφτασε πριν από εμάς. Μετάφραση από τα αραβικά στα ελληνικά:την επόμενη πόλη την εγκατέλειψαν οι κάτοικοί της προτού

10 φτάσουμε. Πρέπει να τους πρόλαβε η μυρωδιά, όπως ισχυρίζονται, πριν φτάσουμε. Στην αγγλική εκδοχή υπάρχει η αναφορική φράση για την οποία μιλούσαν η οποία δηλώνει κάποιο γεγονός που ισχύει, κάποια βεβαιότητα. Στην μετάφραση από τα αραβικά στα ελληνικά η δευτερεύουσα πρόταση: όπως ισχυρίζονται- δηλώνει ασάφεια, αβεβαιότητα. Εύκολα μπορεί να διαπιστώσει κανείς ότι έχει αλλάξει το ύφος και η έννοια της πρότασης. Τι συμπέρασμα μπορεί να βγει; Αν μέσα σε ένα διήγημα 7 σελίδων εντοπίσαμε αυτά τα σημεία φαντάζεστε τι γίνεται όταν έχουμε να αντιμετωπίσουμε ένα κείμενο δεκάδων ή εκατοντάδων σελίδων. Με όλα όσα παρουσιάσαμε επιβεβαιώνονται τα ακόλουθα: 1. Σε ένα κείμενο όπου έχει παρέμβει μία άλλη γλώσσα, τίθεται το ζήτημα της παρεκκλίνουσας απόδοσης του πρωτοτύπου. 2. Η μεσολάβηση μιας δεύτερης γλώσσας αποδυναμώνει το κείμενο, καθώς για παράδειγμα η

11 παράλειψη της καθομιλουμένης αφήνει το κείμενο στεγνό και ουδέτερο. 3. Ένα κείμενο μπορεί μεν να είναι άρτιο συντακτικά και γραμματικά αλλά δεν μας εξασφαλίζει ότι είναι και νοηματικά σωστό. Στη συγκεκριμένη περίπτωση μεταφέρεται λανθασμένη εντύπωση στον Έλληνα αναγνώστη αφού η απόδοση απέχει εν πολλοίς από το πρωτότυπο. Τελειώνοντας αυτήν την μικρή παρουσίαση θα ήθελα να πω ότι μέσω των έργων του Ιντρίς ήρθαμε σε επαφή με ένα μικρό τμήμα της αραβικής λογοτεχνίας. Θεωρούμε τον εαυτό μας τυχερό που έχουμε τη δυνατότητα να διαβάζουμε το πρωτότυπο απ ευθείας χωρίς την παρέμβαση μιας δεύτερης γλώσσας. Πιστεύουμε ότι μόνο έτσι θα μπορέσουμε να γευθούμε και να απολαύσουμε τη μαγεία ενός κόσμου που παρουσιάζεται διαφορετικός από τον δικό μας αλλά στην πραγματικότητα είναι τόσο οικείος όσο η καθ ημάς ανατολή...