ΣΧΕ ΙΟ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΙΚΤΗΣ

Transcript

1 ΣΧΕ ΙΟ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΙΚΤΗΣ. ΣΧΕ ΙΟ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΙΚΤΗΣ

2 ΣΧΕ ΙΟ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΙΚΤΗΣ. ΟΜΑ Α ΜΕΛΕΤΗΣ ΕΝ ΙΑΙΤΗΜΑ Σύµβουλοι ιαχείρισης Αποκατάστασης Οικοσυστηµάτων Συντονισµός Μελέτης Άννα Γκατζέλια Βιολόγος DEA Οικολογίας Συντονισµός Αξιολόγηση - Προτάσεις ιοικητικής ιαχείρισης, Θέµατα Χωροταξίας Τάσος ηµαλέξης Βιολόγος - PhD Οικολογίας Συντονισµός Αξιολόγηση Προτάσεις ιαχείρισης Νίκος ηµητρακόπουλος Πολ. Μηχανικός ΕΜΠ Θέµατα Τεχνικών Υποδοµών Ροδόπη Στέφα Νοµικός Σύµβουλος Θέµατα Νοµοθεσίας ΜΟΥΣΕΙΟ ΦΥΣΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΚΡΗΤΗΣ Κατερίνα Βαρδινογιάννη Βιολόγος, PhD Πανίδα Ασπόνδυλα (Μαλάκια) Κώστας Γρίβας Γεωπόνος, MSc Χρήσεις γης Παραγωγικές δραστηριότητες Γιώργος Γωνιανάκης Πολ. Μηχανικός ΕΜΠ Παραγωγή Χαρτών GIS Μιχάλης ρετάκης Βιολόγος, MSc Οικολογίας Ορνιθοπανίδα Άννα Καγιαµπάκη Περιβαλλοντολόγος Βλάστηση - Χλωρίδα Πέτρος Λυµπεράκης Βιολόγος - Ζωολόγος Πανίδα Σπονδυλόζωα Μιχάλης Προµπονάς Φυσικός- Περιβαλλοντολόγος, PhD Ανθρωπογενές περιβάλλον Απόστολος Τριχάς Βιολόγος, PhD Πανίδα Ασπόνδυλα Χαράλαµπος Φασουλάς Γεωλόγος, PhD Γεωλογία Υδρογεωλογία - Υδρολογία Σταύρος Ξηρουχάκης Βιολόγος, MSc ιαχείρισης Άγριας Ζωής Αρπακτικά Γυπαετός

3 ΣΧΕ ΙΟ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΙΚΤΗΣ. ΠΡΟΛΟΓΟΣ Η παρούσα µελέτη εκπονήθηκε, στα πλαίσια προγράµµατος LIFE B4-3200/98/444, «Προστασία του Γυπαετού στην Ελλάδα», που ξεκίνησε το 1998 και ολοκληρώνεται στα τέλη του 2001, διάρκειας 38 µηνών, που υλοποιείται από το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας του Πανεπιστηµίου Κρήτης (ΜΦΙΚ) σε συνεργασία µε την Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία (ΕΟΕ). Στόχος του προγράµµατος είναι η λήψη µέτρων για τη διατήρηση του είδους σε ολόκληρη την Ελλάδα. Συγκεκριµένα το πρόγραµµα υλοποιείται σε 10 ορεινές περιοχές της χώρας που αποτελούν προτεινόµενες περιοχές του ικτύου «NATURA 2000», 7 στην Κρήτη (Όρη Σελίνου, Λευκά Όρη, Ασή Γωνιά- Καλλικράτης- Ασφένδου, Ψηλορείτης, Κέδρος, Αστερούσια, ίκτη) και 3 στην ηπειρωτική Ελλάδα (Παρνασσός, Γκιώνα, Όλυµπος), που αποτελούν τα τελευταία καταφύγια του είδους στην Ελλάδα. Το πρόγραµµα εστιάζεται στη ιατήρηση προστασία του Γυπαετού και των ενδιαιτηµάτων του σε επιλεγµένες περιοχές του προγράµµατος µέσω της εκπόνησης ιαχειριστικών Σχεδίων και Ειδικών Περιβαλλοντικών Μελετών (που θα οδηγήσουν σε Προεδρικά ιατάγµατα θεσµοθέτησης της προστασίας). Η παρούσα µελέτη αποτελεί µέρος της συγκεκριµένης δράσης. Η µελέτη έχει συνταχθεί σύµφωνα µε τις προδιαγραφές του άρθρου 11 και τον πίνακα 4 του άρθρου 16 της υπ' αριθµ /5387/1990 Κ.Υ.Α. (ΦΕΚ 678/Β ), οι οποίες επεξεργάστηκαν από την οµάδα µελέτης, προτάθηκαν στις αρµόδιες διευθύνσεις των Υπουργείων ΠΕ.ΧΩ..Ε και Γεωργίας και έγιναν αποδεκτές. Όσον αφορά τις προτάσεις διατήρησης του Γυπαετού, ακολουθούν τις υποχρεώσεις που απορρέουν από το Κοινοτικό Σχέδιο ράσης για το είδος της αρµόδιας Επιτροπής ( Ornis Committee). Οι προτάσεις οριοθέτησης και διοικητικής διαχείρισης της περιοχής ακολούθησαν το προβλεπόµενο πλαίσιο των νόµων Ν.1650/86 και Ν.2742/99.

4 ΣΧΕ ΙΟ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΙΚΤΗΣ. ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ Ευχαριστούµε θερµά τις πιο κάτω αναφερόµενες υπηρεσίες που µε την συνεργασία τους και την παροχή στοιχείων συνέβαλλαν στην αρτιότερη εκπόνηση αυτής της µελέτης ιεύθυνση ασών Περιφέρειας Κρήτης ιεύθυνση ασών Νοµού Ηρακλείου ιεύθυνση ασών Νοµού Λασιθίου ΚΓ Εφορεία Προϊστορικών και Κλασσικών Αρχαιοτήτων Κ Εφορεία Προϊστορικών και Κλασσικών Αρχαιοτήτων 13 η Εφορεία Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Αρχαιοτήτων 7 η Εφορεία Νεώτερων Μνηµείων Τεχνικές Υπηρεσίες Νοµαρχιακής Αυτοδιοίκησης Ηρακλείου Τεχνικές Υπηρεσίες Νοµαρχιακής Αυτοδιοίκησης Λασιθίου Περιφέρεια Κρήτης Γενική ιεύθυνση Υπουργείο Γεωργίας ιεύθυνση Αισθητικών ασών ρυµών και Θήρας Υ.ΠΕ.Χ.Ω..Ε ιεύθυνση Περιβαλλοντικού Σχεδιασµού, Τµήµα ιαχείρισης Φυσικού Περιβάλλοντος Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία

5 ΣΧΕ ΙΟ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΙΚΤΗΣ 1 ΠΕΡΙΛΗΨΗ Το Ειδικό Σχέδιο ιαχείρισης ίκτης εκπονήθηκε στα πλαίσια του προγράµµατος LIFE B4-3200/98/444, «Προστασία του Γυπαετού στην Ελλάδα», που υλοποιείται από το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας του Πανεπιστηµίου Κρήτης σε συνεργασία µε την Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία, µε στόχο τη λήψη µέτρων διατήρησης του είδους στη χώρα µας. Οι εξειδικευµένες οικολογικές απαιτήσεις, και η ανάγκη για ευρείες επικράτειες, καθιστούν το γυπαετό εξαιρετικά ευάλλωτο σε ανθρωπογενείς αιτίες θνησιµότητας όπως τα δηλητηριασµένα δολώµατα και η λαθροθηρία, αιτίες που έχουν οδηγήσει στη σχεδόν πλήρη εξαφάνιση του είδους από την ηπειρωτική Ελλάδα και την υπόλοιπη Βαλκανική τα τελευταία έτη. Το νησί της Κρήτης αποτελεί ουσιαστικά το τελευταίο προπύργιο του γυπαετού στα Βαλκάνια. Για το λόγο αυτό, προβάλλει επιτακτική η ανάγκη προστασίας και διαχείρισης για τη διασφάλιση της βιωσιµότητας του υπάρχοντος πληθυσµού, ώστε µελλοντικά να υπάρξουν δυνατότητες επανεποικισµού του ευρύτερου ελληνικού και βαλκανικού χώρου. Η ιδιαίτερη σηµασία της ίκτης για τον κρητικό πληθυσµό του γυπαετού, αποτέλεσε την αιτία που οδήγησε στην εκπόνηση της παρούσας µελέτης για την περιοχή. Περιοχή εφαρµογής του παρόντος διαχειριστικού σχεδίου είναι ο προτεινόµενος για ένταξη στο δίκτυο NATURA 2000 τόπος, µε την ονοµασία Οροπέδιο Λασιθίου, Καθαρό, Σελένα, Κρασί, Σελεκάνος και κωδικό GR Στην περιοχή περιλαµβάνεται η Ζώνη Ειδικής Προστασίας (SPA) µε κωδικό GR , που προσδιορίζεται µε την ονοµασία Λάζαρος Κορυφή Μαδάρα ίκτης, καθώς και η περιοχή µε κωδικό GR , που προσδιορίζεται µε την ονοµασία ίκτη:οµαλός Βιάννου (Σύµη-Οµαλός). Η περιοχή εκτείνεται στους Νοµούς Λασιθίου και Ηρακλείου, είναι ορεινή και ηµιορεινή και η συνολική της έκταση ξεπερνάει τα εκτάρια. Η περιοχή περιλαµβάνει 43 κοινότητες και το µεγαλύτερο ποσοστό της έκτασης της καταλαµβάνεται από βοσκοτόπους και καλλιέργειες. Κατά την περίοδο η σταδιακή µείωση του πληθυσµού των ορεινών κοινοτήτων οδήγησε στην αντικατάσταση µεγάλου ποσοστού της καλλιεργούµενης γης από βοσκοτόπους, γεγονός που σε συνδυασµό µε την επέκταση του οδικού δικτύου, επιδείνωσε την κατάσταση των ενδιαιτηµάτων των σηµαντικότερων ειδών της περιοχής µεταξύ των οποίων και του γυπαετού. Στον ορεινό όγκο της ίκτης διακρίνονται συνολικά 18 τύποι οικοτόπων, σύµφωνα µε την Οδηγία 92/43/ΕΟΚ, δύο από τους οποίους (οροµεσογειακοί θαµνώνες 4090* και Μεσογειακά εποχικά τέλµατα 3170*) είναι οικότοποι προτεραιότητας. Η περιοχή φιλοξενεί, αξιόλογο πληθυσµό Γυπαετού (αν και τα τελευταία χρόνια δεν καταγράφεται αναπαραγωγή του είδους), 67 είδη σπάνιων ή ενδηµικών φυτών, 4 από τα οποία προστατεύονται από διεθνείς συµβάσεις, καθώς και αρκετά σπάνια και προστατευόµενα είδη ζώων, µεταξύ των οποίων ένα αµφίβιο

6 ΣΧΕ ΙΟ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΙΚΤΗΣ 2 (Rana cretensis), τουλάχιστον ένα θηλαστικό (Felis sylvestris cretensis), καθώς και 46 είδη πτηνών προτεραιότητας για τα οποία η περιοχή αποτελεί σηµαντικό τόπο φωλιάσµατος ή σταθµό κατά τη µετανάστευση. Σηµαντικότερα ενδιαιτήµατα για τη βιοποικιλότητα της περιοχής θεωρούνται οι λιθώνες, γκρεµνά και φαράγγια, οι εποχιακοί υγρότοποι, τα αγρο-οικοσυστήµατα, καθώς και τα οροµεσογειακά φρύγανα. Η αξιολόγηση των φυσικών και ανθρωπογενών στοιχείων της περιοχής, κατέδειξε το υψηλό δυναµικό της για τη στήριξη της βιοποικιλότητας αλλά και την ιδιαίτερη σηµασία της για τη διατήρηση του γυπαετού. Ως σηµαντικότερες κατευθύνσεις διαχείρισης για τη διασφάλιση της διατήρησης του γυπαετού, αναγνωρίσθηκαν η θεσµοθέτηση και υλοποίηση της προστασίας στα κρίσιµα για το γυπαετό και τη βιοποικιλότητα ενδιαιτήµατα, η εξάλειψη των ανθρωπογενών αιτίων θνησιµότητας από την ευρύτερη περιοχή, η διαχείριση για βελτίωση της κατάστασης των ενδιαιτηµάτων του γυπαετού (αύξηση διαθεσιµότητας τροφής, λειτουργία ταϊστρών) και η προώθηση σε µεσοµακροπρόθεσµη βάση του επαναπροσανατολισµού του υφιστάµενου µοντέλου διαχείρισης του αγροτικού χώρου σε µια πιο αειφορική µορφή, ανάλογη της επικρατούσας µέχρι τις αρχές της δεκαετίας του Η υλοποίηση της τελευταίας αυτής κατεύθυνσης, η οποία έχει σαφή κοινωνικο-οικονοµική διάσταση, πρέπει να υποστηριχθεί από τα γεωργοπεριβαλλοντικά προγράµµατα της Ε.Ε. (Καν. 1257/99), τα οποία προωθούν την εκτατικοποίηση του πρωτογενή τοµέα. Ταυτόχρονα µπορεί να ενισχυθεί µέσω της προώθησης δραστηριοτήτων οικοτουρισµού και αγροτουρισµού στην περιοχή. Με βάση τις παραπάνω κατευθύνσεις σχεδιάσθηκε η προτεινόµενη οριοθέτηση της περιοχής και διαµορφώθηκαν οι όροι προστασίας. Προτείνεται η δηµιουργία µίας Ζώνης Α «Προστασίας της Άγριας Ζωής», εντός των ορίων υφιστάµενων Καταφυγίων Άγριας Ζωής, στην οποία περιλαµβάνονται τα πλέον κρίσιµα για το γυπαετό και άλλα είδη προτεραιότητας ενδιαιτήµατα, µίας «Περιφερειακής Ζώνης» στην υπόλοιπη δασική έκταση, καθώς και µίας Ζώνης «Αειφορικής Ανάπτυξης» στην περιοχή του οροπεδίου Λασιθίου. Λήφθηκε πρόνοια ώστε οι όροι προστασίας να είναι αποτελεσµατικοί και ταυτόχρονα να διασφαλίζουν στο µέγιστο βαθµό την κοινωνική αποδοχή των προστατευτικών διατάξεων. Για το θέµα του υπεύθυνου για την υλοποίηση του σχεδίου διαχείρισης Φορέα, προτείνονται αρκετές εναλλακτικές λύσεις, µε βάση το υφιστάµενο νοµικό πλαίσιο, µε επικρατέστερη αυτή της ανάληψης της ευθύνης από τις τοπικές /νσεις ασών, επικουρούµενες κατά περίπτωση από άλλες υπηρεσίες, ΟΤΑ και το ΜΦΙΚ. Τέλος, προτείνεται επιχειρησιακό σχέδιο διαχείρισης για την επόµενη πενταετία, συνολικού προϋπολογισµού περίπου 1,35 δις. ρχ., το οποίο καλύπτει σε µεγάλο βαθµό τις άµεσες ανάγκες του αντικειµένου προστασίας, ενώ ταυτόχρονα µεγιστοποιεί την κοινωνική αποδοχή και την κοινωνική και οικονοµική βιωσιµότητα των προτεινόµενων διαχειριστικών κατευθύνσεων.

7 ΣΧΕ ΙΟ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΙΚΤΗΣ 3 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1.1. Το πρόγραµµα LIFE για τη διατήρηση του Γυπαετού στην Ελλάδα: Στόχοι- Επιδιώξεις Ο Γυπαετός είναι το σπανιότερο είδος γύπα στην Ευρωπαϊκή ήπειρο αλλά και στον ευρύτερο χώρο της Μεσογείου. Αποτελεί το µεγαλύτερο αρπακτικό σε µέγεθος (>110 cm, λόγω της µακριάς του ουράς) ενώ το άνοιγµα των φτερούγων ξεπερνά τα 2,50 µ. Το βάρος του σε σχέση µε το µέγεθος του είναι µάλλον µικρό και κυµαίνεται ανάλογα µε το φύλο σε 5-7 κιλά (Cramp & Simmons 1980; Brown 1989). Είναι είδος προτεραιότητας γιά την Ευρωπαϊκή Ένωση και προστατεύεται από την Κοινοτικής Οδηγίας 79/409/ΕΟΚ (Παράρτηµα I). Έχει επίσης καταχωρηθεί στα είδη που κινδυνεύουν µε εξαφάνιση στο Ευρωπαϊκό και Ελληνικό Κόκκινο Βιβλίο Απειλούµενων Σπονδυλοζώων. Η Κρήτη φιλοξενεί σήµερα το µοναδικό βιώσιµο πληθυσµό Γυπαετού στην Ελλάδα µε µόλις 4 αναπαραγωγικά ζευγάρια και όχι περισσότερα από 25 άτοµα. Η µείωση του είδους ήταν δραµατική τις τελευταίες δύο δεκαετίες και ειδικότερα στα τέλη της δεκαετίας του Το είδος κατανέµεται σε όλους τους ορεινούς όγκους της Κρήτης (13 επικράτειες), αλλά δυστυχώς εκτός από τα αναπαραγωγικά ζευγάρια όλες οι υπόλοιπες περιοχές φιλοξενούν µοναχικά πουλιά χωρίς ταίρι. Το µέσο µέγεθος επικράτειας είναι 350 τετρ. χιλιόµετρα όπου το είδος ψάχνει καθηµερινά την τροφή του. Οι φωλιές βρίσκονται σε υψόµετρο που κυµαίνεται από µέτρα, πάντα µέσα σε µικρές σπηλιές σε κάθετους βράχους. Στην Ελλάδα καµία µελέτη και διαχείριση µε εθνική πρωτοβουλία δεν πραγµατοποιήθηκε µέχρι τα µέσα της περασµένης δεκαετίας. Το 1995 ένα κοινοτικό πρόγραµµα LIFE µε ανάδοχο την εταιρεία Άµεση Επέµβαση για την Προστασία της Άγρια Φύσης (ΑΕΠΑΦ) υλοποίησε µονοετή µελέτη για το είδος στην Κρήτη. Το 1998 ξεκίνησε το παρόν πρόγραµµα LIFE B4-3200/98/444, µε τίτλο «Προστασία του Γυπαετού στην Ελλάδα», διάρκειας 38 µηνών που υλοποιείται από το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας του Πανεπιστηµίου Κρήτης (ΜΦΙΚ) σε συνεργασία µε την Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία (ΕΟΕ). Στόχος του προγράµµατος είναι η λήψη µέτρων για τη διατήρηση του είδους σε ολόκληρη την Ελλάδα (Xirouchakis 1998). Συγκεκριµένα το πρόγραµµα ξεκίνησε τον Οκτώβριο του 1998 και ολοκληρώνεται στα τέλη του Υλοποιείται σε 10 ορεινές περιοχές της χώρας που ανήκουν στο ίκτυο «Φύση 2000», 7 στην Κρήτη (Όρη Σελίνου, Λευκά Όρη, Ασή Γωνιά- Καλλικράτης-Ασφένδου, Ψηλορείτης, Κέδρος, Αστερούσια, ίκτη) και 3 στην ηπειρωτική

8 ΣΧΕ ΙΟ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΙΚΤΗΣ 4 Ελλάδα (Παρνασσός, Γκιώνα, Όλυµπος), που αποτελούν τα τελευταία καταφύγια του είδους στην Ελλάδα. Κατά τη διάρκεια υλοποίησης του προγράµµατος δίνεται έµφαση στα ακόλουθα σηµεία: ιατήρηση προστασία του Γυπαετού και των ενδιαιτηµάτων του σε ορισµένες περιοχές του προγράµµατος µέσω της εκπόνησης ιαχειριστικών Σχεδίων και Ειδικών Περιβαλλοντικών Μελετών (που θα οδηγήσουν σε Προεδρικά ιατάγµατα θεσµοθέτησης της προστασίας). Η παρούσα µελέτη αποτελεί µέρος της συγκεκριµένης δράσης. Έρευνα και παρακολούθηση της κατάστασης του πληθυσµού του είδους και της αναπαραγωγικής του δραστηριότητας σε εθνικό επίπεδο. ιερεύνηση των δυνατοτήτων αποκατάστασης βιώσιµων πληθυσµών ή επανεισαγωγής του είδους, όπου κάτι τέτοιο είναι εφικτό. Λήψη ειδικών µέτρων δράσεων για την επιβίωση του Γυπαετού τόσο στην Κρήτη όσο και στην ηπειρωτική Ελλάδα, όπως: Ενίσχυση της παραδοσιακής κτηνοτροφίας και προώθηση των βιώσιµων συστηµάτων βόσκησης και χρήσεων γης. Παροχή επιπρόσθετης τροφής για τους Γυπαετούς σε κατάλληλα επιλεγµένες θέσεις. Φύλαξη των σηµαντικότερων περιοχών για το είδος, όπως θέσεις αναπαραγωγής, κουρνιάσµατος και τροφοληψίας. Συνεργασία µε Περιβαλλοντικές Οργανώσεις, Συλλόγους και Οργανισµούς Τοπικής Αυτοδιοίκησης στις περιοχές υλοποίησης του προγράµµατος, ώστε να καταστεί αποτελεσµατικότερη η προστασία του Γυπαετού. Ενηµέρωση και ευαισθητοποίηση του τοπικού πληθυσµού µέσω διαφόρων δραστηριοτήτων (παραγωγή ενηµερωτικού υλικού και βίντεο, πραγµατοποίηση σεµιναρίων και διαλέξεων, λειτουργία Κέντρων Ενηµέρωσης κ.ά.). Υλοποίηση προγράµµατος περιβαλλοντικής εκπαίδευσης. Η µέχρι τώρα υλοποίηση του προγράµµατος έδειξε ότι το είδος έχει πάψει να φωλιάζει στην Στερεά Ελλάδα και η πιθανότητα ύπαρξής του στους ορεινούς όγκους της Γκιώνας, του Παρνασσού και των Βαρδουσίων καθώς επίσης και του Ολύµπου θεωρείται µηδαµινή. Κύρια αιτία εξαφάνισης του θεωρείται η χρήση δηλητηριασµένων δολωµάτων για την εξολόθρευση του λύκου. Η επανεισαγωγή του είδους αποτελεί την µοναδική λύση επανάκαµψης του αλλά απαιτείται η κατάλληλη υποδοµή, η ύπαρξη γενετικού υλικού (γενήτορες) και η βασική προϋπόθεση να εξαλειφθούν οι λόγοι που το οδήγησαν στην εξαφάνιση. Στην Κρήτη ο πληθυσµός του Γυπαετού ήταν 10 ζευγάρια µέχρι τουλάχιστον τα τέλη του 1997 και τις αρχές

9 ΣΧΕ ΙΟ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΙΚΤΗΣ 5 του Σήµερα ο αριθµός των µοναχικών ατόµων χωρίς ταίρι έχει αυξηθεί και δεν υπάρχουν περισσότερα από 4 αναπαραγωγικά ζευγάρια. Ο συνολικός αριθµός ατόµων είναι 23 (17 ενήλικα και 6 νεαρά και ανώριµα). Η διεθνής εµπειρία και πρακτική σε θέµατα προστασίας του Γυπαετού Όσο αφορά την διατήρηση του είδους, σε όλες τις περιοχές της Ευρώπης όπου αυτό ενδηµεί έχουν υλοποιηθεί διαχειριστικά προγράµµατα για την επιβίωση του µε εθνικούς ή κοινοτικούς πόρους. Στα Πυρηναία, δράσεις όπως παρακολούθηση και µελέτη του πληθυσµού, προγράµµατα ενηµέρωσης, επεξεργασία θεσµικού πλαισίου προστασίας, παροχή τροφής µέσω της λειτουργίας ταϊστρών, φύλαξη των θέσεων φωλιάσµατος κ.λ.π βρίσκονται σε εξέλιξη από την δεκαετία του Στην Κορσική, οι περισσότερες επικράτειες και κυρίως οι θέσεις φωλιάσµατος βρίσκονται στο εθνικό πάρκο του νησιού και υπόκεινται σε συνεχή παρακολούθηση και προστασία από το 1983 (Seguin 1999). Οι κυριότερες δράσεις εκτός από την παρακολούθηση (monitoring), που υλοποιούνται πανευρωπαϊκά για την διατήρηση του πληθυσµού του είδους είναι: Θεσµοθέτηση της προστασίας των περιοχών που ενδηµεί το είδος µε ιδιαίτερη έµφαση στις θέσεις φωλιάσµατος. Με βάση την κοινοτική οδηγία 79/409/ΕC όλες οι περιοχές αναπαραγωγής του Γυπαετού θα πρέπει να ανακηρυχθούν σε Ειδικές Ζώνες Προστασίας (SPA: Special Protection Areas). Mελέτη της βιολογίας του είδους, µε έµφαση στη διευκρίνιση των αιτίων απώλειας των νεοσσών και των αποτυχηµένων προσπαθειών φωλιάσµατος. ιαχείριση για αποκατάσταση του βιοτόπου του είδους και αύξηση της διαθεσιµότητας τροφής µε την τόνωση της παραδοσιακής κτηνοτροφίας, την εισαγωγή άγριων οπληφόρων, τη θεσµοθέτηση και αποτελεσµατική φύλαξη καταφυγίων άγριας ζωής, την λειτουργία ταϊστρών και τον έλεγχο των ανθρώπινων δραστηριοτήτων, κυρίως της παράνοµης χρήσης των δηλητηριασµένων δολωµάτων κ.λ.π ιαχείριση για ανάκαµψη του πληθυσµού του είδους όπως το πρόγραµµα επανεισαγωγής στις Άλπεις, ή µέσω αύξησης της αναπαραγωγικής επιτυχίας µε την διάσωση του δεύτερου νεοσσού, την ανατροφή του σε αιχµαλωσία και την απελευθέρωσή του σε επιλεγµένες περιοχές. Αποτελέσµατα των παραπάνω δράσεων ήταν: 1. Η αύξηση της κατανοµής του είδους και ο επανεποικισµός πολλών παραδοσιακών περιοχών του. Το 1985 η εξάπλωση του είδους στα Πυρηναία κατελάµβανε km 2 µε πληθυσµιακή πυκνότητα 2,3 ζευγάρια ανά km 2 ενώ το 1998 έφτασε τα km 2 µε

10 ΣΧΕ ΙΟ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΙΚΤΗΣ 6 πυκνότητα 3,2 ζευγών ανά 1000 km 2. Μέσα σε ένα διάστηµα 14 χρόνων το είδος κατέλαβε 8,400 km 2 κατάλληλου βιοτόπου µε 45 νέες επικράτειες εκ των οποίων οι 15 ήταν αποτέλεσµα των ταϊστρών (Heredia & Razin 1999). 2. Η αύξηση του αναπαραγόµενου πληθυσµού των Πυρηναίων κατά 2,5% ετησίως από το 1985 µέχρι σήµερα. ηλαδή κάθε χρόνο έχουµε την δηµιουργία σχεδόν 2 καινούργιων ζευγαριών. Από 49 ζευγάρια το 1985 φτάσαµε σε 90 το (Heredia & Razin 1999). 3. Η αύξηση της βιωσιµότητας των νεαρών ατόµων τα οποία αποτελούν σχεδόν το 50% του συνολικού πληθυσµού του είδους (Antor 1999). 4. Η αύξηση του πληθυσµού της Κορσικής από 8 σε 10 ζευγάρια που πλησιάζουν την φέρουσα ικανότητα του νησιού (Sequin προσ. εποικ.) Τα κύρια διαχειριστικά συµπεράσµατα που προέκυψαν από την υλοποίηση και αξιολόγηση των παραπάνω δράσεων συνοψίζονται στα εξής: 1. Είναι απολύτως απαραίτητη η µόνιµη παρακολούθηση του είδους και της εξέλιξης των πληθυσµών του, 2. Απαιτείται ο αποτελεσµατικός έλεγχος των παράνοµων δραστηριοτήτων, ιδιαίτερα µέσω της δηµιουργίας και αποτελεσµατικής λειτουργίας Προστατευόµενων Περιοχών, όπου ο έλεγχος και η φύλαξη ελαχιστοποιούν τις δραστηριότητες αυτές Μέχρι την πλήρη αποκατάσταση των συνθηκών ενδιαιτήµατος του είδους και την επαναφορά των πληθυσµών του σε επίπεδα υψηλότερα από το κρίσιµο µέγεθος, απαιτείται η σταθερή µακροχρόνια λειτουργία ταϊστρών για αύξηση της διαθεσιµότητας τροφής και της επιτυχίας αναπαραγωγής του Γυπαετού (π.χ. 16 ταϊστρες στην Ισπανία που λειτουργούν πάνω από δέκα χρόνια) Γενικοί Στόχοι του ιαχειριστικού Σχεδίου Όπως προαναφέρθηκε, το παρόν Σχέδιο ιαχείρισης, αποτελεί µέρος της ευρύτερης δράσης του προγράµµατος LIFE, που αφορά στη θεσµοθέτηση της προστασίας και στο σχεδιασµό των µέτρων διαχείρισης για τις περιοχές που αποτελούν σήµερα κρίσιµα ενδιαιτήµατα για το Γυπαετό στην Κρήτη. Σκοπός του παρόντος Σχεδίου ιαχείρισης, που αφορά την περιοχή του ορεινού όγκου της ίκτης, είναι ο προσδιορισµός και περιγραφή των απαραίτητων ενεργειών και µέτρων (θεσµικών, πολιτικών και διαχειριστικών) που απαιτούνται για τη διασφάλιση, µε τρόπο συµβατό προς την συµβατή µε την τοπική κοινωνική και οικονοµική ανάπτυξη, της διατήρησης ή και αποκατάστασης α) βιώσιµου πληθυσµού του Γυπαετού στην περιοχή της ίκτης

11 ΣΧΕ ΙΟ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΙΚΤΗΣ 7 β) της οικολογικής ακεραιότητας των οικοσυστηµάτων της περιοχής και της εξαρτώµενης από αυτά βιοποικιλότητας σε όλα τα επίπεδα (τοπίο, ενδιαιτήµατα, είδη και πληθυσµοί). Η κρισιµότητα της σηµερινής πληθυσµιακής κατάστασης του είδους στο νησί, επιβάλλει το συνολικό σχεδιασµό των µέτρων προστασίας και την κατά προτεραιότητα θεσµοθέτηση και λειτουργία προστατευόµενων περιοχών στους ορεινούς όγκους που συνεχίζουν να αποτελούν ενδιαιτήµατα του είδους. Στο πλαίσιο αυτό, η εκπόνηση ιαχειριστικού Σχεδίου για τον ορεινό όγκο της ίκτης, περιοχής µε ιδιαίτερη σηµασία για το είδος αλλά και για άλλα σηµαντικά είδη αρπακτικών του νησιού, αναµένεται ότι θα αποτελέσει ένα πρώτο σηµαντικό βήµα για τη δροµολόγηση των διαδικασιών που θα οδηγήσουν στην αποτελεσµατική διαχείριση και προστασία των σηµαντικών ενδιαιτηµάτων της περιοχής και θα βελτιώσουν τις προοπτικές αποκατάστασης βιώσιµων πληθυσµών του Γυπαετού και άλλων ειδών προτεραιότητας στο νησί. Ταυτόχρονα, µέσω του ιαχειριστικού σχεδίου, παρέχεται η δυνατότητα προστασίας άλλων σηµαντικών ειδών φυτών και ζώων αλλά και οικοτόπων προτεραιότητας που απαντώνται στην περιοχή της ίκτης, αλλά και µέσω των οµόλογων Σχεδίων και Ειδικών Περιβαλλοντικών Μελετών που εκπονούνται από το πρόγραµµα για πέντε άλλους ορεινούς όγκους, στο µεγαλύτερο τµήµα της ορεινής και ηµιορεινής ζώνης της Κρήτης. ίνεται έτσι µια µοναδική ευκαιρία, ολοκληρωµένου σχεδιασµού, σε επίπεδο Περιφέρειας, στην κατεύθυνση της προστασίας του φυσικού περιβάλλοντος και της βιοποικιλότητας των χερσαίων οικοσυστηµάτων της Κρήτης. Υπό αυτή την έννοια, ο Γυπαετός, αλλά και τα άλλα σηµαντικά είδη αρπακτικών ειδών πτηνών, δηλαδή το Όρνιο και ο Χρυσαετός, µπορούν να χρησιµοποιηθούν κατά το σχεδιασµό της διαχείρισης ως «είδη οµπρέλες», η εξασφάλιση της προστασίας των οποίων θα αποφέρει πολλαπλά οφέλη για τη χερσαία βιοποικιλότητα του νησιού, σε όλα της τα επίπεδα. Ως ανώτεροι θηρευτές, τα αρπακτικά πτηνά βρίσκονται στην κορυφή της τροφικής πυραµίδας και για αυτό οι πληθυσµοί τους είναι σχετικά µικροί. Από τα 46 είδη αρπακτικών που απαντώνται στην Ευρώπη, τα 38 παρατηρούνται και στην Ελλάδα, ενώ τα 26 από αυτά αναπαράγονται. Στην Κρήτη απαντώνται όλα τα ελληνικά είδη, ενώ φωλιάζουν τα 13. Οι οικολογικές απαιτήσεις των αρπακτικών καθώς και η γενικότερη βιολογία τους (µεγάλες επικράτειες κυνηγίου, ειδικές θέσεις φωλιάσµατος, µεγάλος κύκλος αναπαραγωγής, µικρή παραγωγικότητα κλπ.) τα καθιστούν ιδιαίτερα ευάλωτα τόσο στις αλλαγές του περιβάλλοντος όσο και στην υποβάθµιση των βιοτόπων τους. Έτσι, σήµερα, τα αρπακτικά πτηνά κατατάσσονται σε µια από τις πιο απειλούµενες οµάδες του ζωικού βασιλείου. Στην Ελλάδα, µε βάση το Κόκκινο Βιβλίο των απειλούµενων σπονδυλοζώων (Χανδρινός, 1992), σχεδόν το 20% των απειλούµενων πουλιών είναι αρπακτικά. Η Κρήτη φιλοξενεί 8 σηµαντικά είδη αρπακτικών: τον Γυπαετό, o oποίος κατατάσσεται στα κινδυνεύοντα αφού απειλείται µε εξαφάνιση, το Όρνιο, το Χρυσαετό, το Σπιζαετό και το Χρυσογέρακο, που ανήκουν στην κατηγορία των τρωτών

12 ΣΧΕ ΙΟ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΙΚΤΗΣ 8 ειδών (δηλαδή είδη που οι πληθυσµοί τους βρίσκονται υπό συνεχή πίεση), την Αετογερακίνα, που κατατάσσεται στα σπάνια είδη, τον Πετρίτη και τον Μαυροπετρίτη, που δεν γνωρίζουµε ακριβώς την κατάστασή τους. Από τα προαναφερόµενα είδη, η Κρήτη αποτελεί το τελευταίο προπύργιο για τον Γυπαετό, το Όρνιο και το ενδηµικό υποείδος του Χρυσαετού (Πίνακας 1.1). Πίνακας 1.1. Πληθυσµιακή κατάσταση (σε ζεύγη) φωλεάζοντων αρπακτικών της Κρήτης στην Ευρώπη και στην Ελλάδα Είδος Ευρωπαϊκός Πληθυσµός Ελληνικός Πληθυσµός Πληθυσµός Κρήτης Γυπαετός (25 άτοµα) 4 (23 άτοµα) Όρνιο (600 άτοµα) ( άτοµα) Xρυσαετός (60-65 άτοµα) Σπιζαετός ζεύγη Χρυσογέρακο ζεύγη Αετογερακίνα ζεύγη Πετρίτης Άγνωστο Μαυροπετρίτης ζεύγη 1.3. Αναγνώριση της περιοχής µελέτης Ως περιοχή µελέτης για το ιαχειριστικό Σχέδιο ορίζεται η περιοχή µε κωδικό GR του Εθνικού καταλόγου των υποψήφιων για ένταξη τόπων στο δίκτυο ΦΥΣΗ 2000, που προσδιορίζεται µε την ονοµασία Οροπέδιο Λασιθίου, Καθαρό, Σελένα, Κρασί, Σελεκάνος. Στην περιοχή αυτή περιλαµβάνεται η Ζώνη Ειδικής Προστασίας (SPA) µε κωδικό GR , που προσδιορίζεται µε την ονοµασία Λάζαρος Κορυφή Μαδάρα ίκτης. Επίσης περιλαµβάνεται η περιοχή µε κωδικό GR του Εθνικού καταλόγου των υποψήφιων για ένταξη τόπων στο δίκτυο ΦΥΣΗ 2000, που προσδιορίζεται µε την ονοµασία ίκτη:οµαλός Βιάννου (Σύµη- Οµαλός). Τα όρια της περιοχής περιγράφονται στο σχετικό χάρτη του παραρτήµατος. Η περιοχή περιλαµβάνει τον ορεινό όγκο της ίκτης των Νοµών Λασιθίου και Ηρακλείου, είναι ορεινή και ηµιορεινή, περιέχει όµως και πεδινές εκτάσεις και οικισµούς, κυρίως στα οροπέδια Λασιθίου και Καθαρού. Η συνολική της έκταση ξεπερνάει τα εκτάρια ιάρθρωση του Σχεδίου ιαχείρισης Το παρόν Σχέδιο ιαχείρισης διαρθώνεται σε έξι κεφάλαια, συµπεριλαµβανόµενης και της παρούσας Εισαγωγής (Κεφάλαιο 1). Στο δεύτερο κεφάλαιο γίνεται αναγνώριση και περιγραφή της υφιστάµενης κατάστασης της περιοχής µελέτης, για το φυσικό και ανθρωπογενές περιβάλλον και παρατίθενται αναλυτικά στοιχεία για την κατάσταση και τις προοπτικές του Γυπαετού, των άλλων σηµαντικών ειδών και ενδιαιτηµάτων της περιοχής, τις χρήσεις γης, τις κοινωνικές και οικονοµικές συνθήκες που διαµορφώνουν το κοινωνικο-οικονοµικό πλαίσιο που

13 ΣΧΕ ΙΟ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΙΚΤΗΣ 9 αλληλεπιδρά µε το φυσικό περιβάλλον και το προστατευτέτο αντικείµενο. Στο τρίτο κεφάλαιο γίνεται αναλυτική αξιολόγηση της υφιστάµενης κατάστασης και των προοπτικών της περιοχής µελέτης, αναλύονται οι δυνατότητες και οι περιορισµοί τους οποίους θα πρέπει να λάβει υπόψη της η διαχείριση της περιοχής, έτσι ώστε αυτή να καταστεί ρεαλιστική, αποδεκτή και τελικά αποτελεσµατική και βιώσιµη. Στο τέταρτο κεφάλαιο καθορίζονται οι γενικοί και ειδικοί στόχοι και οι κατευθύνσεις του Σχεδίου ιαχείρισης µε βάση την αξιολόγηση του προηγούµενου κεφαλαίου, εξειδικεύονται περιγράφονται και τεκµηριώνονται οι δέσµες των µέτρων διαχείρισης. Στο πέµπτο κεφάλαιο περιγράφεται το σύστηµα παρακολούθησης, αξιολόγησης της αποτελεσµατικότητας των προτεινόµενων µέτρων και περιοδικής ανατροφοδότησης της διαχείρισης της περιοχής µε την απαραίτητη πληροφορία που θα επιτρέπει την αναπροσαρµογή των διαχειριστικών µέτρων για βελτιστοποίηση της αποτελεσµατικότητάς τους. Στο έκτο κεφάλαιο κωδικοποιούνται υπό µορφή επιχειρησιακού σχεδίου τα προτεινόµενα µέτρα διαχείρισης για την περιοχή σε ορίζοντα πενταετίας. Ακολουθεί η παράθεση της βιβλιογραφίας, στην οποία βασίστηκε το ιαχειριστικό Σχέδιο και τα Παραρτήµατα όπου παρατίθενται οι αναλυτικοί κατάλογοι των ειδών της περιοχής καθώς και οι χάρτες του Σχεδίου ιαχείρισης.

14 ΣΧΕ ΙΟ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΙΚΤΗΣ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΗΣ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ ΜΕΛΕΤΗΣ 2.1. Γενικές πληροφορίες Γεωγραφική θέση, όρια περιοχής µελέτης, διοικητική υπαγωγή Η περιοχή περιλαµβάνει τον ορεινό όγκο της ίκτης των Νοµών Λασιθίου και Ηρακλείου, είναι ορεινή και ηµιορεινή, περιέχει όµως και πεδινές εκτάσεις και οικισµούς, κυρίως στα οροπέδια Λασιθίου και Καθαρού. Η συνολική της έκταση ξεπερνάει τα εκτάρια. Τα όρια της περιοχής περιγράφονται στο σχετικό χάρτη του παραρτήµατος. Η περιοχή περιλαµβάνει τριάντα έξι κοινότητες που ανήκουν σε τέσσερις εδαφικές περιφέρειες του Νοµού Λασιθίου και δύο του Νοµού Ηρακλείου. Επίσης περιλαµβάνει 43 κοινότητες που ανήκουν σε 4 δήµους. Οι κοινότητες Έξω Ποταµών, Ζενίων και Κριτσά ανήκουν στο δήµο Αγίου Νικολάου. Οι κοινότητες Μύθων και Ριζών στο δήµο Ιεράπετρας. Στο δήµο Νεάπολης ανήκουν οι κοινότητες Βουλισµένης, Βραχασίου, Βρυσών και Λατσίδας. Οι κοινότητες Αβρακόντε, Αγίου Γεωργίου, Αγίου Κωνσταντίνου, Καµινακίου, Κάτω Μετοχίου, Λαγού, Μαρµακέτου, Μέσα Λασιθίου, Πλάτης, Τζερµιάδου και Ψυχρού ανήκουν στο δήµο Οροπεδίου Λασιθίου( σύµφωνα µε το νόµο 2539 Συγκρότηση της Πρωτοβάθµιας Τοπικής Αυτοδιοίκησης, ΦΕΚ Α 244/ ) Κάλυψη - χρήσεις γης. Ιδιοκτησιακό καθεστώς, υφισταµενες χρήσεις και δραστηριότητες Οι χρήσεις γης όπως καταγράφηκαν από την Εθνική Στατιστική Υπηρεσία κατά τις αναλυτικές απογραφές κατά κοινότητα των ετών 1961, 1971, 1981 και 1991 παρουσιάζονται στον παρακάτω Πίνακα 2.1. Το µεγαλύτερο τµήµα της περιοχής µελέτης καταλαµβάνουν οι βοσκότοποι, µε ποσοστό 50,34% (ειδικά οι ιδιωτικοί κατέχουν το 36,13% των συνολικών εκτάσεων) στην τελευταία απογραφή και οι καλλιέργειες µε 33,8%. Στις δεκαετίες η καλλιεργούµενη γη παρουσιάζει µικρή αύξηση κατά στρέµµατα (8,19%). Στην ίδια περίοδο οι βοσκότοποι αυξάνονται κατά στρέµµατα (3,10%). Οι χαρακτηρισµένες σαν δασικές εκτάσεις, παρουσιάζουν σηµαντική αύξηση κατά στρέµµατα (38,24%), που λαµβάνει χώρα την περίοδο Οι εκτάσεις που καλύπτονται από νερά και οι οικισµοί

15 ΣΧΕ ΙΟ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΙΚΤΗΣ 11 παραµένουν στα ίδια επίπεδα. Οι σχέσεις καλλιεργούµενων εκτάσεων και βοσκοτόπων φαίνονται στο Σχήµα 2.1. ΠΙΝΑΚΑΣ 2.1: Χρήσεις γης (σε χιλιάδες στρέµµατα), ΕΣΥΕ 1961, 1971, 1981 και Σύνολο εκτάσεων ,7 804,9 Καλλιεργούµενες εκτάσεις και αγραναπαύσεις 251,5 253,8 261,3 272,1 Βοσκότοποι ηµοτικοί ή κοινοτικοί 98,4 98,2 98,7 114,4 Ιδιωτικοί και άλλοι 294,6 298,8 292,1 290,8 άση 74 74,5 70,8 102,3 Εκτάσεις καλυπτόµενες από νερά 4,1 4,4 4,5 4,7 Εκτάσεις οικισµών (κτίρια, δρόµοι κλπ) 15,2 16, ,2 Άλλες εκτάσεις - 1 1,1 1,1 Σχήµα 1: Σχέση εκτάσεων βοσκοτόπων και καλλιεργούµενης γης/ αγραναπαύσεων (ΕΣΥΕ, ) Βοσκότοποι Καλλιέργειες Σύµφωνα µε το Ν. 998/79, οι κάτοικοι της Κρήτης και ορισµένων νησιών του Αιγαίου απαλάσσονται της υποχρέωσης να αποδείξουν το «εµπράγµατον ή µη δικαίωµα επί των δασών, των δασικών εκτάσεων ή των χορτολιβαδικών εκτάσεων», δηλαδή πρακτικά όπου δεν ορίζεται αλλιώς, οι βοσκότοποι που νέµονται οι κτηνοτρόφοι θεωρούνται ιδιωτικοί. Το πολύπλοκο και ιδιόµορφο ιδιοκτησιακό καθεστώς που διέπει τα δάση και δασικές εκτάσεις της Κρήτης, έχει ως συνέπεια η πλειοψηφία των εκτάσεων αυτών να διακατέχεται από ιδιώτες, χωρίς αυτοί να διαθέτουν τίτλους ιδιοκτησίας, τις οποίες το κράτος θεωρεί ως δηµόσιες.

16 ΣΧΕ ΙΟ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΙΚΤΗΣ Θεσµικό πλαίσιο. Ρυθµίσεις και περιορισµοί για το σχεδιασµό των παρεµβάσεων στην περιοχή µελέτης Στο κεφάλαιο αυτό γίνεται καταγραφή της νοµοθεσίας που έχει θεσπίσει η Ελληνική Πολιτεία για την προστασία σηµαντικών φυσικών περιοχών, των ειδών και των ενδιαιτηµάτων τους, των κειµένων του διεθνούς δικαίου για την προστασία της άγριας ζωής που έχει κυρώσει η χώρα µας και το ευρύτερο πλαίσιο της ευρωπαϊκής πολιτικής για την προστασία της φύσης και την αειφορική χρήση των φυσικών πόρων, όπως υλοποιείται µέσα από σχετικές κοινοτικές οδηγίες και αποφάσεις για την εφαρµογή τους. Με βάση το πλαίσιο αυτό θα διαµορφωθούν οι προτάσεις οριοθέτησης, προστασίας και διαχείρισης της περιοχής µελέτης.η καταγραφή επικεντρώνεται κυρίως σε θέµατα που αφορούν άµεσα την περιοχή µελέτης. Ελληνική Νοµοθεσία N. 2637/ 98 «Σύσταση Οργανισµού Πιστοποίησης Λογαριασµών, Οργανισµού Πληρωµών και ελέγχου Κοινοτικών Ενισχύσεων Προανατολισµού και Εγγυήσεων, Οργανισµού Πιστοποίησης και Επίβλεψης Γεψργικών Προιόντων Γενικών ιευθύνσεων και θέσεων προσωπικού στο Υπουργείο Γεωργίας και Εταιρείας Αξιοποίησης Αγροτικής Γης Α.Ε και άλλες διατάξεις» Άρθρο 57 Τροποποίηση και συµπλήρωση διατάξεων του ν.δ 86/1969 ασικός Κώδιξ Τα υφιστάµενα καταφύγια θηραµάτων σύµφωνα µε τον εν λόγω νόµο µετονοµάζονται σε καταφύγια άγριας ζωής. Με απόφαση του οικείου Γενικού Γραµµατέα της Περιφέρειας,που δηµοσιεύεται στην Εφηµερίδα της Κυβερνήσεως, ιδρύονται καταφύγια άγριας ζωής σε δασικές, δασοσκεπείς, χορτολιβαδικές, ελώδεις, υγροτοπικές, αγροτικές, παρόχθιες, παραλίµνιες και παράκτιες εκτάσεις, καθώς και σε ερηµονησίδες, µε την προϋπόθεση ότι οι εκτάσεις αυτές, είτε είναι απαραίτητες για την διατροφή, διαχείµαση, αναπαραγωγή ή διάσωση των ειδών της άγριας πανίδας ή αυτοφυούς χλωρίδας, είτε είναι απαραίτητες για την επιβίωση ενός ή περισσότερων ειδών της άγριας πανίδας ή αυτοφυούς χλωρίδας που είναι µοναδικά, σπάνια ή απειλούνται µε εξαφάνιση, είτε αποτελούν αντιπροσωπευτικό δείγµα τύπου βιοτόπου. Στη συνέχεια ανφέρονται συνοπτικά ορισµένες από τις δραστηριότητες που επιτρέπονται και τις απαγορεύσεις στα καταφύγια άγριας ζωής: Απαγορεύεται το κυνήγι κάθε ζώου και η καταστροφή κάθε είδους ζώνης µε φυσική βλάστηση, των φυτοφρακτών, ή αµµοληψία, η αποστράγγιση και αποξήρανση ελωδών εκτάσεων, η ρύπανση των υδατικών πόρων και η ένταξη έκτασης καταφυγίου άγριας ζωής σε πολεοδοµικό ή ρυµοτιµικό σχεδιασµό.

17 ΣΧΕ ΙΟ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΙΚΤΗΣ 13 Επιτρέπεται η εκτέλεση έργων ή εργασιών και ιδίως αλιευτικά έργα, έργα αναδασµού, τουριστικές και βιοµηχανικές εγκαταστάσεις, κατασκηνώσεις, λατοµεία, µεταλλεία και δρόµοι αφού προηγουµένως έχει υποβληθεί µελέτη περιβαλλοντικών επιπτώσεων τύπου Α και έχει χορηγηθεί έγκριση περιβαλλοντικών όρων. Επιτρέπεται η σύλληψη ζώων και η συλλογή φυτών για επιστηµονικούς σκοπούς. Η µεταφορά άγριας πανίδας για τον εµπλουτισµό άλλων περιοχών επιτρέπεται να εκτελείται µόνο, από τη ασική Υπηρεσία. Καθορίζονται από τη ασική Υπηρεσία, ειδικά έργα βελτίωσης του βιοτόπου των καταφυγίων άγριας ζωής και έργα ικανοποίησης των οικολογικών αναγκών τους. Επιτρέπεται η τοποθέτηση µπάρας ελέγχου της πρόσβασης σε δασικούς δρόµους που οδηγούν εντός του καταφυγίου, κατά την κρίση του αρµόδιου δασαρχείου. Οι παραβάτες τιµωρούνται µε πρόστιµο. Στην περιοχή µελέτης πρόσφατα θεσµοθετήθηκαν δύο νέα Καταφύγια Άγριας Ζωής, ένα στο Νοµό Λασιθίου (καταφύγιο περιοχής Σελεκάνου, συνολικής έκτασης στρεµµάτων) και ένα στο Νοµό Ηρακλείου (καταφύγιο περιοχής Βιάνου-Αµιρών-Κεφαλ/σίου συνολικής έκτασης στρεµµάτων). Τα δύο καταφύγια θεσµοθετήθηκαν µε βάση τις ανάγκες προστασίας του γυπαετού, περιλαµβάνοντας τις σηµαντικότερες για το είδος θέσεις στον ορεινό όγκο της ίκτης. Π.. 67/1981 : Για τη προστασία της αυτοφυούς χλωρίδας και άγριας πανίδας και καθορισµού διαδικασίας συντονισµού και ελέγχου της έρευνας αυτών. (ΦΕΚ 23,43/Α) Με το διάταγµα αυτό κηρύσσονται προστατευόµενα 775 είδη αυτοφυούς χλωρίδας και 225 είδη άγριας πανίδας (εκτός από πουλιά), τα οποία αναγράφονται µε την επιστηµονική τους ονοµασία σε συνοδευτικά παραρτήµατα. Μέτρα προστασίας Απαγορεύεται σε όλη τη χώρα και για όλο το έτος : η συλλογή, η µεταφύτευση, η εκρίζωση, η κοπή, η µεταφορά, η πώληση και η αγορά, η εξαγωγή και η καταστροφή γενικά, των 775 ειδών αυτοφυούς χλωρίδας. Ο φόνος, η απόπειρα φόνου, η κακοποίηση, ο τραυµατισµός, η πρόκληση βλάβης, η κατοχή, η σύλληψη, η ταρίχευση, η αγορά, η πώληση, η µεταφορά και η εξαγωγή των 225 ειδών της άγριας πανίδας (εκτός από τα πουλιά).

18 ΣΧΕ ΙΟ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΙΚΤΗΣ 14 Η έρευνα σχετικά µε τα είδη επιτρέπεται αλλά µε όρους. Απαγορεύεται για την καταπολέµηση των εκάστοτε καθορισµένων επιβλαβών ειδών, η χρησιµοποίηση τοξικών ουσιών, και γενικότερα δηλητηριωδών ουσιών, εφ όσον αυτές θέτουν σε κίνδυνο τα προστατευόµενα είδη. Αρµόδιος φορέας για την επιβολή των παραπάνω µέτρων ορίζεται από το Υπουργείο Γεωργίας. Ν. 1335/1983: Κύρωση διεθνούς σύµβασης (Βέρνη, ) για την διατήρηση της άγριας ζωής και του φυσικού περιβάλλοντος της Ευρώπης. (Σύµβαση Βέρνης, ΦΕΚ32/Α) Με την σύµβαση της Βέρνης προστατεύονται είδη της άγριας πανίδας και της αυτοφυούς χλωρίδας που παρατίθενται στα συνοδευτικά παραρτήµατα Ι,ΙΙ και ΙΙΙ. Επίσης προστατεύονται οι περιοχές στις οποίες ζούν τα είδη αυτά, καθώς και οι φυσικοί βιότοποι που απειλούνται µε εξαφάνιση. Μέτρα προστασίας Λαµβάνονται τα κατάλληλα και αναγκαία νοµοθετικά και κανονιστικά µέτρα για την προστασία των ενδιαιτηµάτων των αυτοφυούς χλωρίδας και άγριας πανίδας, ιδιαιτέρως αυτών που απαριθµούνται στα παραρτήµατα Ι & ΙΙ και για τη διαφύλαξη των φυσικών ενδιαιτηµάτων που απειλούνται µε εξαφάνιση. Λαµβάνεται υπ όψιν, κατά την χάραξη της χωροταξικής και αναπτυξιακής πολιτικής η ανάγκη της διατήρησης των προστατευόµενων φυσικών περιοχών. Αναλαµβάνεται η υποχρέωση να αποδοθεί περισσότερη προστασία στις περιοχές που έχουν σηµασία για τα µεταναστευτικά είδη, τα οποία παρατίθενται στα παραρτήµατα ΙΙ & ΙΙΙ. Απαγορεύεται η ηθεληµένη συγκοµιδή καρπών, η περισυλλογή, η κοπή ή η εκρίζωση και εφ όσον είναι ανάγκη, η κατοχή ή η εµπορία των ειδών της αυτοφυούς χλωρίδας που παρατίθενται στο παράρτηµα Ι. Απαγορεύεται για τα είδη άγριας πανίδας που παρατίθενται στο παράρτηµα ΙΙ, η σύλληψη, η κατοχή και η θανάτωσή τους, η βλάβη ή η καταστροφή των τόπων αναπαραγωγής ή ανάπαυσής τους, η ενόχληση κατά τη περίοδο αναπαραγωγής, εξάρτησης και χειµερίας νάρκης, η καταστροφή, συλλογή ή κατοχή των αβγών τους και η κατοχή ή το εµπόριο των ειδών αυτών ζωντανών η νεκρών.

19 ΣΧΕ ΙΟ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΙΚΤΗΣ 15 Για τα είδη της άγριας πανίδας που παρατίθενται στο παράρτηµα ΙΙΙ καθιερώνεται περίοδοι απαγόρευσης κυνηγιού, απαγορεύεται προσωρινά ή τοπικά η εκµετάλλευση, αν χρειάζεται, ούτως να αυξηθούν σε ικανοποιητικό επίπεδο. Απαγορεύεται η χρήση των µέσων που παρατίθενται στο παράρτηµα ΙV, όπως : δόκανα, µαγνητόφωνα, εκρηκτικές ύλες, δηλητήρια, πηγές τεχνητού φωτός, παγίδες, καθρέπτες, ηµιαυτόµατα ή αυτόµατα όπλα µε γεµιστήρα που µπορεί να περιέχει πάνω από δύο φυσίγγια, κ.α. Ν. 1650/1986: Για τη προστασία της του περιβάλλοντος άρθρο 20, 22 (ΦΕΚ 160/Α) Τα είδη της αυτοφυούς χλωρίδας και της άγριας πανίδας προστατεύονται και διατηρούνται (µαζί µε την βιοκοινότητα και τον βιότοπο ή το ενδιαίτηµά τους) ως βιογενετικά αποθέµατα και ως συστατικά στοιχεία των οικοσυστηµάτων. Ιδιαιτέρως προστατεύονται και διατηρούνται είδη που είναι σπάνια ή απειλούνται µε εξαφάνιση. Ακόµη, προστατεύονται τα είδη των οποίων ο πληθυσµός χωρίς να διατρέχει άµεσο κίνδυνο εξαφάνισης, εµφανίζει τάση µείωσης λόγω υποβάθµισης ή αλλοίωσης των βιοτόπων όπου διαµένουν τα είδη αυτά ή λόγω υπερεκµετάλλευσης του είδους. Τέλος, προστατεύονται τα είδη που έχουν ιδιαίτερη οικολογική, επιστηµονική, γενετική, παραδοσιακή ή οικονοµική αξία. Μέτρα προστασίας Η άσκηση της γεωργίας, της δασοπονίας, της θήρας και της αλιείας καθώς επίσης η φυτοπροστασία και η υγειονοµική προστασία των ζώων εναρµονίζονται µε τις ανάγκες προστασίας της αυτοφυούς χλωρίδας και της άγριας πανίδας. Με Κοινή Απόφαση των Υπουργών Γεωργίας, ΠΕΧΩ Ε και άλλου κατά περίπτωση αρµοδίου υπουργού, καθορίζονται οι αναγκαίοι προς τούτο όροι και προϋποθέσεις. Για τις υλικές ζηµιές που προκαλούνται σε γεωργικές, κτηνοτροφικές ή άλλες αγροτικές εκµεταλλεύσεις ή εγκαταστάσεις ή αλιευτικά εργαλεία από είδη άγριας πανίδας που έχουν χαρακτηριστεί ως σπάνια ή απειλούµενα µε εξαφάνιση, µπορούν να χορηγούνται, µε απόφαση του Υπουργού Γεωργίας, αποζηµιώσεις, επιδοτήσεις ή άλλες κατά περίπτωσιν παροχές. Η εκτίµηση των ζηµιών γίνεται από την αρµόδια υπηρεσία του Υπουργείου Γεωργίας και η καταβολή των αποζηµιώσεων από το Κεντρικό Ταµείο Γεωργίας, Κτηνοτροφίας και ασών του ίδιου υπουργείου ή από άλλες πηγές χρηµατοδότησης. Ν. 1650/1986 : Για τη προστασία της του περιβάλλοντος άρθρο 18, 21 (ΦΕΚ 160/Α) Η φύση και το τοπίο προστατεύονται και διατηρούνται, ώστε να διασφαλίζονται οι φυσικές διεργασίες, η αποδοτικότητα των φυσικών πόρων, η ισορροπία και η εξέλιξη των οικοσυστηµάτων, καθώς και η ποικιλοµορφία, η ιδιαιτερότητα ή η µοναδικότητα τους.

20 ΣΧΕ ΙΟ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΙΚΤΗΣ 16 Ο χαρακτηρισµός περιοχών, στοιχείων η συνόλων της φύσης και του τοπίου ως προστατευόµενων, καθώς και ο καθορισµός των ορίων και των τυχόν ζωνών προστασίας τους γίνονται µε Προεδρικό ιάταγµα, που εκδίδεται µετά από πρόταση των Υπουργών Γεωργίας, ΠΕΧΩ Ε, Βιοµηχανίας Έρευνας και Τεχνολογίας και του, κατά περίπτωσιν αρµόδιου υπουργού, µετά από γνώµη του αρµόδιου νοµαρχιακού συµβούλου. Σε κάθε περίπτωση η σύνταξη Ειδικής Περιβαλλοντικής Μελέτης είναι απαραίτητη για να τεκµηριωθεί η σηµασία του προστατευµένου αντικειµένου και η σκοπιµότητα των προτεινόµενων µέτρων προστασίας. Τα σχέδια των Προεδρικών ιαταγµάτων ανακοινώνονται πριν την οριστική διατύπωση τους στους ενδιαφερόµενους. Το Προεδρικό διάταγµα χαρακτηρισµού καθορίζει αναγκαίους για την προστασία του συγκεκριµένου αντικειµένου γενικούς όρους, τις απαγορεύσεις και τους περιορισµούς, ρυθµίζει τα σχετικά µε την αρµοδιότητα και τη διαδικασία έκδοσης και το περιεχόµενο των κανονισµών ή ειδικών σχεδίων ανάπτυξης και διαχείρισης και, τέλος, καθορίζει τις, κατά περίπτωσιν, αρµόδιες για τη εφαρµογή τους υπηρεσίες. Αν οι επιβαλλόµενοι από τις πράξεις χαρακτηρισµού όροι, περιορισµοί και απαγορεύσεις είναι εξαιρετικά επαχθείς, µε αποτέλεσµα να παρακωλύεται υπέρµετρα η άσκηση των εξουσιών που απορρέουν από το δικαίωµα της ιδιοκτησίας, το δηµόσιο, ύστερα από το αίτηση των θιγοµένων, µπορεί,κατά το µέρος του δυνατού, να αποδειχθεί είτε την ανταλλαγή των ιδιωτικών εκτάσεων µε εκτάσεις του ηµοσίου είτε την καταβολή εφ άπαξ ή περιοδικής αποζηµιώσεις, είτε τη µεταφορά συντελεστή δόµησης σε άλλη ιδιοκτησία. Είναι δυνατή επίσης η αναγκαστική απαλλοτρίωση ιδιωτικών εκτάσεων υπέρ του ηµοσίου, εφ όσον είναι απολύτως αναγκαία για την επίτευξη των σκοπών της προστασίας, η οποία αναγνωρίζεται ως σκοπός δηµόσιας ωφελείας. Ν. 2204/1994: Κύρωση σύµβασης για την βιολογική ποικιλότητα, που υπεγράφη στο Ρίο Ντε Τζανέιρο στις 5 Ιουνίου 1992 (Φεκ 59/Α) και Απόφαση 93/626/ΕOK του Συµβουλίου. Αριθ. L309, Σκοπός της σύµβασης είναι, σύµφωνα µε το άρθρο 1, η διατήρηση της Βιολογικής ποικιλότητας, η αειφορική χρήση των στοιχείων της και ο δίκαιος και ισότιµος καταµερισµός των πλεονεκτηµάτων που θα προκύψουν από τη χρήση των γενετικών πόρων. Μέτρα προστασίας