ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΓΕΩΛΟΓΙΚΩΝ ΚΑΙ ΜΕΤΑΛΛΕΥΤΙΚΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ Ν.Π.Ι.Δ. ΕΠΟΠΤΕΥΟΜΕΝΟ ΑΠΟ ΤΟ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ, ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΚΑΙ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗΣ ΑΛΛΑΓΗΣ (Ν.

Transcript

1 , ΑΜΜΟΣ-SAND 100% ΑΜΜΟΣ Σε άμμο > 75%) ΠΗΛΟΣ ΑΡΓΙΛΟΣ ΠΗΛΟΥΧΟΣ ΑΜΜΟΣ ΑΜΜΟΥΧΟΣ ΠΗΛΟΣ Σε πηλό > 75% Σε άργιλο > 75% Σε άμμο % Σε πηλό % Σε άμμο % Σε πηλό % ΑΡΓΙΛΛΟΣ-CLAY 100% ΑΡΓΙΛΟΥΧΟΣ ΠΗΛΟΣ ΠΗΛΟΥΧΟΣ ΑΡΓΙΛΟΣ ΑΜΜΟΥΧΟΣ ΑΡΓΙΛΟΣ ΑΡΓΙΛΟΥΧΟΣ ΑΜΜΟΣ ΑΜΜΟΣ-ΠΗΛΟΣ-ΑΡΓΙΛΟΣ ΠΗΛΟΣ-SILT 100% Σε πηλό % Σε άργιλο % Σε πηλό % Σε άργιλο % Σε άργιλο % Σε άμμο % Σε άργιλο % Σε άμμο % Σε άμμο % Σε πιλό % Σε άργιλο % ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΓΕΩΛΟΓΙΚΩΝ ΚΑΙ ΜΕΤΑΛΛΕΥΤΙΚΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ Ν.Π.Ι.Δ. ΕΠΟΠΤΕΥΟΜΕΝΟ ΑΠΟ ΤΟ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ, ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΚΑΙ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗΣ ΑΛΛΑΓΗΣ (Ν. 272/76) ΣΠ. ΛΟΥΗ 1, Γ ΕΙΣΟΔΟΣ ΟΛΥΜΠΙΑΚΟΥ ΧΩΡΙΟΥ - ΑΧΑΡΝΑΙ, Τ.Κ Τηλ.: , Τηλεομοιότυπο: ΕΡΓΟ: «ΕΚΠΟΝΗΣΗ ΒΥΘΟΜΕΤΡΙΚΩΝ ΚΑΙ ΙΖΗΜΑΤΟΛΟΓΙΚΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ ΣΤΟΝ ΠΥΘΜΕΝΑ ΤΗΣ ΛΙΜΝΗΣ ΤΗΣ ΚΑΣΤΟΡΙΑΣ» Από Ομάδα έργου Ι.Γ.Μ.Ε. ΑΝΑΘΕΤΟΥΣΑ ΑΡΧΗ: Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Καστοριάς ΤΟΜΟΣ Α 2 η Έκδοση 100 % 90 Αθροιστικές καμπ ύλες των ιζημάτων απ ό τις π εριοχές των Αργιλούχων Πηλών, στον π υθμένα της λίμνης της Καστοριάς Φ 75:25 50:50 25:75 Αναλογία Αμμου-Πηλού Χαρακτηρισμός ιζήματος Περιεκτικότητα Χαρακτηρισμός ιζήματος Περιεκτικότητα ΑΘΗΝΑ 31 ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ 2011

2 , ΑΜΜΟΣ-SAND 100% ΑΜΜΟΣ Σε άμμο > 75%) ΠΗΛΟΣ ΑΡΓΙΛΟΣ ΠΗΛΟΥΧΟΣ ΑΜΜΟΣ ΑΜΜΟΥΧΟΣ ΠΗΛΟΣ Σε πηλό > 75% Σε άργιλο > 75% Σε άμμο % Σε πηλό % Σε άμμο % Σε πηλό % ΑΡΓΙΛΛΟΣ-CLAY 100% ΑΡΓΙΛΟΥΧΟΣ ΠΗΛΟΣ ΠΗΛΟΥΧΟΣ ΑΡΓΙΛΟΣ ΑΜΜΟΥΧΟΣ ΑΡΓΙΛΟΣ ΑΡΓΙΛΟΥΧΟΣ ΑΜΜΟΣ ΑΜΜΟΣ-ΠΗΛΟΣ-ΑΡΓΙΛΟΣ ΠΗΛΟΣ-SILT 100% Σε πηλό % Σε άργιλο % Σε πηλό % Σε άργιλο % Σε άργιλο % Σε άμμο % Σε άργιλο % Σε άμμο % Σε άμμο % Σε πιλό % Σε άργιλο % ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΓΕΩΛΟΓΙΚΩΝ ΚΑΙ ΜΕΤΑΛΛΕΥΤΙΚΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ Ν.Π.Ι.Δ. ΕΠΟΠΤΕΥΟΜΕΝΟ ΑΠΟ ΤΟ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ, ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΚΑΙ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗΣ ΑΛΛΑΓΗΣ (Ν. 272/76) ΣΠ. ΛΟΥΗ 1, Γ ΕΙΣΟΔΟΣ ΟΛΥΜΠΙΑΚΟΥ ΧΩΡΙΟΥ - ΑΧΑΡΝΑΙ, Τ.Κ Τηλ.: , Τηλεομοιότυπο: ΕΡΓΟ: «ΕΚΠΟΝΗΣΗ ΒΥΘΟΜΕΤΡΙΚΩΝ ΚΑΙ ΙΖΗΜΑΤΟΛΟΓΙΚΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ ΣΤΟΝ ΠΥΘΜΕΝΑ ΤΗΣ ΛΙΜΝΗΣ ΤΗΣ ΚΑΣΤΟΡΙΑΣ» ΑΝΑΘΕΤΟΥΣΑ ΑΡΧΗ: Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Καστοριάς Ομάδα έργου Υπεύθυνος έργου: Δρ. Π. Ι. Τσόμπος Διεύθυνση Γενικής Γεωλογίας και Γεωλογικών Χαρτογραφήσεων: Δ. Μητρόπουλος, Δρ. Χρ. Ιωακείμ, Δρ. Ειρ. Ζανανίρι, Αλ. Ζερβάκου, Δρ. Κ. Νικολακόπουλος, Ε. Ζημιανίτης, Γ. Ευθυμίου Διεύθυνση Γεωχημείας και Περιβάλλοντος: EurGeol Αλ. Δημητριάδης, Μ. Καμινάρη ΤΟΜΟΣ Α 2 η Έκδοση 100 % 90 Αθροιστικές καμπ ύλες των ιζημάτων απ ό τις π εριοχές των Αργιλούχων Πηλών, στον π υθμένα της λίμνης της Καστοριάς Φ 75:25 50:50 25:75 Αναλογία Αμμου-Πηλού ΑΘΗΝΑ 31 ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ 2011 Χαρακτηρισμός ιζήματος Περιεκτικότητα Χαρακτηρισμός ιζήματος Περιεκτικότητα

3 ΠΕΡΙΛΗΨΗ Στα πλαίσια του έργου «Εκπόνηση Βυθομετρικών και Ιζηματολογικών Ερευνών στον Πυθμένα της Λίμνης της Καστοριάς», που ανατέθηκε στο Ι.Γ.Μ.Ε. από τη Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Καστοριάς (με βάση την απόφαση 72 της του 8 ου πρακτικού της), πραγματοποιήθηκαν οι εργασίες υπαίθρου από έως , διάστημα στο οποίο αναφέρονται τα αποτελέσματα της μελέτης. Η γεωλογική εξέλιξη και η τεκτονική δραστηριότητα στην περιοχή επηρεάζει την μορφολογία της ακτογραμμής της λίμνης κατά μήκος των δυτικών ακτών και κυρίως την ακτογραμμή της χερσονήσου Κορίτσα με συστήματα ρηγμάτων ΒΒΔ-ΝΝΑ διεύθυνσης. Από τη μελέτη της μορφολογίας του πυθμένα της λίμνης προκύπτει ότι ο βυθός είναι ομαλός, με πολύ μικρές κλίσεις και μέσο βάθος τα 4,5 μέτρα (μέγιστο 8,8 m). Στο νότιο τμήμα της λίμνης παρατηρούνται ίχνη από μικρά κανάλια με εύρος και βάθος της τάξης του 1 μέτρου. Σε κάποια σημεία, εντοπίσθηκαν μικρής έκτασης αποκολλήσεις των ιζημάτων από τον πυθμένα, που αποδίδονται σε μικρές κατολισθήσεις και σε ορισμένες περιοχές, κυρίως στο βόρειο τμήμα της λίμνης, παρατηρήθηκαν ρυτιδώσεις στην επιφάνεια του πυθμένα που πιθανώς να οφείλονται σε φαινόμενα ερπυσμού των ιζημάτων. Λόγω της σύστασης των λεπτόκοκκων υλικών δεν έγινε δυνατός ο υπολογισμός του συνολικού πάχους αυτών που θα πρέπει να υπερβαίνει κατά πολύ τα 5 m. Η ακριβής χρονολόγηση των ιζημάτων πραγματοποιήθηκε με τη μέθοδο του άνθρακα 14 (C14) σε κομμάτι φυτικού υπολείμματος ξύλου που χρονολογήθηκε στα 2300 χρόνια πριν από σήμερα. Έτσι, με βάση τη χρονολόγηση αυτή, υπολογίστηκε η ταχύτητα ιζηματογένεσης στη λίμνη και εκτιμάται ότι κάθε 22 χρόνια περίπου αποτίθεται ένα εκατοστό ιζήματος. Τα ιζήματα εισέρχονται στη λίμνη κυρίως από το βόρειο και ανατολικό υδρογραφικό δίκτυο και αποτελούνται σχεδόν εξ ολοκλήρου από λεπτόκοκκα ιζήματα (πηλοί, άργιλοι). Αυτά παραμένουν σε αιώρηση για μεγάλο χρονικό διάστημα, με αποτέλεσμα να μεταφέρονται σε σημαντικές αποστάσεις, ακόμα και από τα ασθενή ρεύματα της λίμνης. Οι γεωχημικές αναλύσεις στα λιμναία ιζήματα και οι κατανομές των ανόργανων χημικών στοιχείων δεν εντόπισαν συγκεντρώσεις σε ανησυχητικά επίπεδα. Οι συγκεντρώσεις των στοιχείων συνδέονται κυρίως με τη χημική σύσταση των πετρωμάτων που δομούν τη λεκάνη απορροής της λίμνης, με μικρή συνεισφορά από ανθρωπογενείς δραστηριότητες. Η Παλυνολογική μελέτη των ιζημάτων οδήγησε στην αναγνώριση της σύστασης της χλωρίδας που περιέχεται σε αυτά, την αναπαράσταση του παλαιοπεριβάλλοντος και της εξέλιξής i

4 του στην ευρύτερη περιοχή της λίμνης της Καστοριάς κατά τα τελευταία χρόνια μέχρι σήμερα. Οι σημαντικότερες ανωμαλίες μαγνητικής επιδεκτικότητας καταγράφονται στο δυτικόβορειοδυτικό και στο νοτιοδυτικό και ανατολικό τμήμα της λίμνης, στην περιοχή γύρω από το δέλτα του Ξηροπόταμου και επιβεβαιώνουν τα ευρήματα των ιζηματολογικών αναλύσεων. Οι συγκεντρώσεις του διαλυμένου οξυγόνου και η θερμοκρασία του νερού κινήθηκαν στα φυσιολογικά φθηνοπωρινά επίπεδα στην επιφάνεια και στα διάφορα βάθη της λίμνης της Καστοριάς. Η αποθήκευση, διαχείριση και επεξεργασία των δεδομένων, καθώς και η παραγωγή 123 διαφορετικών θεματικών χαρτών σε διάφορες κλίμακες, υλοποιήθηκε σε προσωπικές γεωβάσεις (ArcGIS Personal Geodatabase). Το χρησιμοποιούμενο προβολικό σύστημα είναι το Ελληνικό Γεωδαιτικό Σύστημα Αναφοράς ΕΓΣΑ 87. Τα δεδομένα εισήχθησαν σε ομάδες οντοτήτων (feature classes) και ταξινομήθηκαν θεματικά σε σύνολα ομάδων οντοτήτων (feature datasets). Στο πλαίσιο της παρούσης μελέτης, για την καλύτερη οπτικοποίηση των αποτελεσμάτων, παρήχθησαν θεματικοί χάρτες σε διάφορες κλίμακες. Οι θεματικές χαρτοσυνθέσεις περιλαμβάνουν αναλυτικό υπόμνημα και όλα τα λοιπά γραφικά, χαρτογραφικά και εποπτικά στοιχεία τα οποία είναι απαραίτητα για την καλύτερη ανάγνωση και ερμηνεία της χωρικής πληροφορίας που εμπεριέχεται σε αυτές (π.χ. θέμα χάρτη, γεωλογικές τομές στρωματογραφικές στήλες, κλίμακα, δείκτης βορρά, διαγράμματα, πληροφοριακά κείμενα κ.ά.). Προτάσεις: Προσδιορισμός οργανικών συστατικών: (α) στα αιωρούμενα σωματίδια της υδάτινης στήλης και (β) στα λιμναία ιζήματα. Απογραφή, ποσοτικός και ποιοτικός έλεγχος των χημικών ενώσεων που χρησιμοποιούνται στη γεωργία, στο σύνολο της λεκάνης απορροής της λίμνης και συσχέτισή τους με αντίστοιχες της λίμνης. Ολοκλήρωση των έργων συλλογής αποβλήτων από τις αστικές περιοχές των περί τη λίμνη οικισμών. Λέξεις κλειδιά: Λίμνη Καστοριάς, Γεωγραφία, Γεωλογία, Υδρογεωλόγια, Δειγματοληψίες, Μορφολογία λίμνης, Ιζηματολογία λίμνης, Παλυνονογία, Σεισμική διασκόπηση, Γεωχημεία, Ψηφιακή επεξεργασία ii

5 ABSTRACT In the framework of the project Bathymetry and Sedimentology Studies over the Bottom Surface of Kastoria Lake, assigned to I.G.M.E. by the Prefecture of Kastoria (decision nr. 72, , 8 th vol. of Proceedings), the fieldwork was carried out between and and the results are presented in this report. The lake coastline morphology, along its western coast and mainly the Koritsa peninsula, is affected by the geological evolution and tectonic activity of the area through several NNW-SSE trending fault systems. The study of lake-bottom morphology revealed that it is flat, with minor slopes and a mean depth of 4.5 m (maximum of 8.8 m). At the southern part of the lake, traces of small channels about 1 m wide and deep are observed. At certain places, limited sediment detachments were detected and are attributed to small landslides, while elsewhere, mainly at the northern part of the lake, ripple marks were spotted at the bottom surface and are possibly due to sediment creep phenomena. Calculation of the total thickness of fine-grained sediments at the lake bottom was not possible due to their composition; however, they must by far exceed 5 m thickness. The precise radiometric dating of these sediments was performed using the carbon 14 method (C14) on a piece of wood remnant, dated 2300 years before present. Thus, a sedimentation rate was estimated, according to which roughly every 22 years 1 cm of sediment is deposited on the lakebottom. The influx of sediments in the lake is mainly effected by the northern and eastern drainage network, and are almost totally comprised of fine-grained material (silts, clays). These sediments remain in suspension for a long time, and as a result they are transported at a significant distance, even by the weak lake currents. The geochemical analyses of lake sediment samples and the spatial distribution of inorganic chemical elements did not show any indications of levels of concern. Element concentrations are mainly related to the chemical composition of rocks that comprise the lake basin, with only a minor contribution by anthropogenic activities. The palynological study of sediments led to the recognition of the flora composition and provided information for the palaeoenvironmental reconstruction and its evolution to the broader lake area during the past years. The most prominent magnetic susceptibility anomalies were recorded at the west-northwestern, south-western and eastern parts of the lake about the Xeropotamos delta, and confirm the results of sedimentological analyses. iii

6 The concentration of dissolved oxygen and lake water temperature lie around normal autumn levels, both at the lake surface as well as at various depths. The storage, management and analysis of data and the production of 123 different thematic maps at different scales were carried out with the use of personal geodatabases (ArcGIS Personal Geodatabase). The spatial reference system used is EGSA 87 (Hellenic Geodetic Reference System of 1987). Data were imported in feature classes and classified thematically in feature datasets. In the framework of the present study, towards a better visualization of the results, several thematic maps were produced at different scales. All thematic map layouts include a detailed legend and every other graphical, cartographic and visual elements necessary to better read and interpret the provided spatial information (e.g. map theme, geological sections, stratigraphical columns, map scale, north arrow, charts, information text, etc.) Recommendations: Determination of organic compounds: (a) on suspended particles of the lake water column and (b) on lake sediments. Compilation of an inventory of chemical substances, quantitative and qualitative control of all chemical substances used for agriculture in the lake catchment basin, and correlation with corresponding chemical concentrations in the lake. Completion of the works for the collection of waste from urban areas around the lake. Keywords: Kastoria Lake, Geography, Geology, Hydrogeology, Sampling, Lake morphology, Sedimentology, Palynology, Seismic measurements, Geochemistry, Digital data processing iv

7 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Σελ. ΠΕΡΙΛΗΨΗ i ABSTRACT ii 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η ΛΙΜΝΗ ΤΗΣ ΚΑΣΤΟΡΙΑΣ ΓΕΝΙΚΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ Γεωγραφικά Ιστορικά στοιχεία Νομικό Καθεστώς της λίμνης Καστοριάς Τοποθεσία έκταση μορφή Δημιουργία της λίμνης Τροφοδοσία της λίμνης Ανάγλυφο κλίμα Οικοσύστημα λίμνης Χλωρίδα Πανίδα Δημογραφικά και οικονομικά στοιχεία για τη λίμνη της Καστοριάς και την ευρύτερη περιοχή Προβλήματα και υποβάθμιση της λίμνης Υφιστάμενο καθεστώς και προταθέντα έργα προστασίας της λίμνης ΠΕΡΙΟΧΗ ΕΡΕΥΝΑΣ Λίμνη Ορεστιάδα Καλύψεις (Xρήσεις) γης Ν. Καστοριάς Γεωλογία Γενικά Η Γεωλογία της ευρύτερης περιοχής της λίμνης Καστοριάς Πελαγονικό υπόβαθρο Πελαγονική ζώνη Μεσοελληνική Αύλακα Υδρογεωλογία Λεκάνη απορροής της Καστοριάς και υπολεκάνες Κινήσεις υδάτων Επιφανειακή απορροή Ρέματα τροφοδοσίας λίμνης Υδρολιθολογία Υπόγεια Υδρολογία Ποιοτική κατάσταση των Επιφανειακών Υπογείων νερών και των Πηγών ΕΡΓΑΣΙΑ ΥΠΑΙΘΡΟΥ Γενικά περί των εργασιών υπαίθρου Πλοήγηση Καθορισμός θέσης Τεχνικός εξοπλισμός Ηχοβολιστικές συσκευές Δειγματολήπτες - πυρηνολήπτες Συλλογή δεδομένων δειγμάτων πυρήνων Συλλογή δειγμάτων ιζήματος ρέματος Συλλογή δειγμάτων πλημμυρικών ιζημάτων Ονομασία και αρίθμηση των δειγμάτων Τυχαία αρίθμηση των δειγμάτων του επιφανειακού λιμναίου ιζήματος Μετρήσεις διαλελυμένου οξυγόνου MΟΡΦΟΛΟΓΙΑ ΙΖΗΜΑΤΟΛΟΓΙΑ - ΠΑΛΥΝΟΛΟΓΙΑ Βαθυμετρία Μορφολογία του πυθμένα Ιζηματολογία 5-7 v

8 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Μεθοδολογία Αποτελέσματα ιζηματολογικών αναλύσεων στα επιφανειακά ιζήματα Αποτελέσματα ιζηματολογικών αναλύσεων στα ιζήματα των πυρήνων Σεισμικές διασκοπήσεις Στρωματογραφία και Τεκτονική των Ιζημάτων της λίμνης Παλυνολογία Παλαιοπεριβάλλον Παλυνολογική-Χημική προετοιμασία ιζημάτων Μικροσκοπική ανάλυση Ανάλυση αποτελεσμάτων Βιοζώνες συγκέντρωσης παλυνομόρφων μικροοργανισμών Παλυνολογική ανάλυση και βιοστρωματσγραφία του πυρήνα KASC Βιοζώνη Ζ1, Βάθος cm Βιοζώνη Ζ2, Βάθος cm Βιοζώνη Ζ3, Βάθος 2-42 cm Υδάτινο και χερσαίο παλαιοπεριβάλλον Μετρήσεις Θερμοκρασίας και Διαλυμένου Οξυγόνου Θεωρητικό υπόβαθρο Αποτελέσματα μετρήσεων υπαίθρου Μαγνητικές μετρήσεις Θεωρητικό υπόβαθρο Μεθοδολογία Αποτελέσματα μαγνητικών μετρήσεων ΓΕΩΧΗΜΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΤΩΝ ΙΖΗΜΑΤΩΝ ΤΗΣ ΛΕΚΑΝΗΣ ΑΠΟΡΡΟΗΣ ΤΗΣ ΛΙΜΝΗΣ ΤΗΣ ΚΑΣΤΟΡΙΑΣ 6-1 Ορισμός «ανώμαλων τιμών», «υψηλών τιμών» και «τιμών πλαισίου» 6-3 Περιγραφή των Γεωχημικών Αποτελεσμάτων ph των επιφανειακών λιμναίων ιζημάτων Κατανομή του ph στα δείγματα των επιφανειακών λιμναίων ιζημάτων Ag Άργυρος Κατανομή του αργύρου (Ag) στα δείγματα ιζημάτων ρεμάτων Κατανομή του αργύρου (Ag) στα δείγματα των επιφανειακών λιμναίων ιζημάτων Κατανομή του αργύρου (Ag) στα δείγματα των πυρήνων των λιμναίων ιζημάτων και των κάθετων τομών των πλημμυρικών ιζημάτων Al Αργίλιο (ή κοινώς αλουμίνιο) Κατανομή του αργιλίου (Al) στα δείγματα των επιφανειακών λιμναίων ιζημάτων Κατανομή του αργιλίου (Al) στα δείγματα των πυρήνων των λιμναίων ιζημάτων και των κάθετων τομών των πλημμυρικών ιζημάτων As Αρσενικό Κατανομή του αρσενικού (As) στα δείγματα των επιφανειακών λιμναίων ιζημάτων Κατανομή του αρσενικού (As) στα δείγματα των πυρήνων των λιμναίων ιζημάτων και των κάθετων τομών των πλημμυρικών ιζημάτων B Βόριο Κατανομή του βορίου (B) στα δείγματα των επιφανειακών λιμναίων ιζημάτων 6-28 vi

9 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Κατανομή του βορίου (B) στα δείγματα των πυρήνων των λιμναίων ιζημάτων και των κάθετων τομών των πλημμυρικών ιζημάτων Ba Βάριο Κατανομή του βαρίου (Ba) στα δείγματα των επιφανειακών λιμναίων ιζημάτων Κατανομή του βαρίου (Ba) στα δείγματα των πυρήνων των λιμναίων ιζημάτων και των κάθετων τομών των πλημμυρικών ιζημάτων Be Βηρύλλιο Κατανομή του βηρυλλίου (Be) στα δείγματα των επιφανειακών λιμναίων ιζημάτων Κατανομή του βηρυλλίου (Be) στα δείγματα των πυρήνων των λιμναίων ιζημάτων και των κάθετων τομών των πλημμυρικών ιζημάτων Bi Βισμούθιο Κατανομή του βισμουθίου (Bi) στα δείγματα των επιφανειακών λιμναίων ιζημάτων Κατανομή του βισμουθίου (Bi) στα δείγματα των πυρήνων των λιμναίων ιζημάτων και των κάθετων τομών των πλημμυρικών ιζημάτων C Άνθρακας Κατανομή του ολικού άνθρακα (C) στα δείγματα των επιφανειακών λιμναίων ιζημάτων Ca Ασβέστιο Κατανομή του ασβεστίου (Ca) στα δείγματα των επιφανειακών λιμναίων ιζημάτων Κατανομή του ασβεστίου (Ca) στα δείγματα των πυρήνων των λιμναίων ιζημάτων και των κάθετων τομών των πλημμυρικών ιζημάτων Cd Κάδμιο Κατανομή του καδμίου (Cd) στα δείγματα ιζημάτων ρεμάτων Κατανομή του καδμίου (Cd) στα δείγματα των επιφανειακών λιμναίων ιζημάτων Κατανομή του καδμίου (Cd) στα δείγματα των πυρήνων των λιμναίων ιζημάτων και των κάθετων τομών των πλημμυρικών ιζημάτων Ce Δημήτριο Κατανομή του δημητρίου (Ce) στα δείγματα των επιφανειακών λιμναίων ιζημάτων Κατανομή του δημητρίου (Ce) στα δείγματα των πυρήνων των λιμναίων ιζημάτων και των κάθετων τομών των πλημμυρικών ιζημάτων Co Κοβάλτιο Κατανομή του κοβαλτίου (Co) στα δείγματα ιζημάτων ρεμάτων Κατανομή του κοβαλτίου (Co) στα δείγματα των επιφανειακών λιμναίων ιζημάτων Κατανομή του κοβαλτίου (Co) στα δείγματα των πυρήνων των λιμναίων ιζημάτων και των κάθετων τομών των πλημμυρικών ιζημάτων Cr Χρώμιο Κατανομή του χρωμίου (Cr) στα δείγματα ιζημάτων ρεμάτων Κατανομή του χρωμίου (Cr) στα δείγματα των επιφανειακών λιμναίων ιζημάτων Κατανομή του χρωμίου (Cr) στα δείγματα των πυρήνων των λιμναίων ιζημάτων και των κάθετων τομών των πλημμυρικών ιζημάτων 6-65 vii

10 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Cu Χαλκός Κατανομή του χαλκού (Cu) στα δείγματα ιζημάτων ρεμάτων Κατανομή του χαλκού (Cu) στα δείγματα των επιφανειακών λιμναίων ιζημάτων Κατανομή του χαλκού (Cu) στα δείγματα των πυρήνων των λιμναίων ιζημάτων και των κάθετων τομών των πλημμυρικών ιζημάτων Fe Σίδηρος Κατανομή του σιδήρου (Fe) στα δείγματα των επιφανειακών λιμναίων ιζημάτων Κατανομή του σιδήρου (Fe) στα δείγματα των πυρήνων των λιμναίων ιζημάτων και των κάθετων τομών των πλημμυρικών ιζημάτων Ga Γάλλιο Κατανομή του γαλλίου (Ga) στα δείγματα των επιφανειακών λιμναίων ιζημάτων Κατανομή του γαλλίου (Ga) στα δείγματα των πυρήνων των λιμναίων ιζημάτων και των κάθετων τομών των πλημμυρικών ιζημάτων Ge Γερμάνιο Κατανομή του γερμανίου (Ge) στα δείγματα των επιφανειακών λιμναίων ιζημάτων Κατανομή του γερμανίου (Ge) στα δείγματα των πυρήνων των λιμναίων ιζημάτων και των κάθετων τομών των πλημμυρικών ιζημάτων Hg Υδράργυρος Κατανομή του υδραργύρου (Hg) στα δείγματα ιζημάτων ρεμάτων Κατανομή του υδραργύρου (Hg) στα δείγματα των επιφανειακών λιμναίων ιζημάτων Κατανομή του υδραργύρου (Hg) στα δείγματα των πυρήνων των λιμναίων ιζημάτων και των κάθετων τομών των πλημμυρικών ιζημάτων K Κάλιο Κατανομή του καλίου (K) στα δείγματα των επιφανειακών λιμναίων ιζημάτων Κατανομή του καλίου (K) στα δείγματα των πυρήνων των λιμναίων ιζημάτων και των κάθετων τομών των πλημμυρικών ιζημάτων La Λανθάνιο Κατανομή του λανθανίου (La) στα δείγματα των επιφανειακών λιμναίων ιζημάτων Κατανομή του λανθανίου (La) στα δείγματα των πυρήνων των λιμναίων ιζημάτων και των κάθετων τομών των πλημμυρικών ιζημάτων Li Λίθιο Κατανομή του λιθίου (Li) στα δείγματα των επιφανειακών λιμναίων ιζημάτων Κατανομή του λιθίου (Li) στα δείγματα των πυρήνων των λιμναίων ιζημάτων και των κάθετων τομών των πλημμυρικών ιζημάτων Mg Μαγνήσιο Κατανομή του μαγνησίου (Mg) στα δείγματα των επιφανειακών λιμναίων ιζημάτων Κατανομή του μαγνησίου (Mg) στα δείγματα των πυρήνων των λιμναίων ιζημάτων και των κάθετων τομών των πλημμυρικών ιζημάτων viii

11 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Mn Μαγγάνιο Κατανομή του μαγγανίου (Mn) στα δείγματα ιζημάτων ρεμάτων Κατανομή του μαγγανίου (Mn) στα δείγματα των επιφανειακών λιμναίων ιζημάτων Κατανομή του μαγγανίου (Mn) στα δείγματα των πυρήνων των λιμναίων ιζημάτων και των κάθετων τομών των πλημμυρικών ιζημάτων Mo Μολυβδαίνιο Κατανομή του μολυβδαινίου (Mo) στα δείγματα ιζημάτων ρεμάτων Κατανομή του μολυβδαινίου (Mo) στα δείγματα των επιφανειακών λιμναίων ιζημάτων Κατανομή του μολυβδαινίου (Mo) στα δείγματα των πυρήνων των λιμναίων ιζημάτων και των κάθετων τομών των πλημμυρικών ιζημάτων Na Νάτριο Κατανομή του νατρίου (Na) στα δείγματα των επιφανειακών λιμναίων ιζημάτων Κατανομή του νατρίου (Na) στα δείγματα των πυρήνων των λιμναίων ιζημάτων και των κάθετων τομών των πλημμυρικών ιζημάτων Nb Νιόβιο Κατανομή του νιοβίου (Nb) στα δείγματα των επιφανειακών λιμναίων ιζημάτων Κατανομή του νιοβίου (Nb) στα δείγματα των πυρήνων των λιμναίων ιζημάτων και των κάθετων τομών των πλημμυρικών ιζημάτων Ni Νικέλιο Κατανομή του νικελίου (Ni) στα δείγματα ιζημάτων ρεμάτων Κατανομή του νικελίου (Ni) στα δείγματα των επιφανειακών λιμναίων ιζημάτων Κατανομή του νικελίου (Ni) στα δείγματα των πυρήνων των λιμναίων ιζημάτων και των κάθετων τομών των πλημμυρικών ιζημάτων P Φωσφόρος Κατανομή του φωσφόρου (P) στα δείγματα των επιφανειακών λιμναίων ιζημάτων Κατανομή του φωσφόρου (P) στα δείγματα των πυρήνων των λιμναίων ιζημάτων και των κάθετων τομών των πλημμυρικών ιζημάτων Pb Μόλυβδος Κατανομή του μολύβδου (Pb) στα δείγματα ιζημάτων ρεμάτων Κατανομή του μολύβδου (Pb) στα δείγματα των επιφανειακών λιμναίων ιζημάτων Κατανομή του μολύβδου (Pb) στα δείγματα των πυρήνων των λιμναίων ιζημάτων και των κάθετων τομών των πλημμυρικών ιζημάτων Rb Ρουβίδιο Κατανομή του ρουβιδίου (Rb) στα δείγματα των επιφανειακών λιμναίων ιζημάτων Κατανομή του ρουβιδίου (Rb) στα δείγματα των πυρήνων των λιμναίων ιζημάτων και των κάθετων τομών των πλημμυρικών ιζημάτων Re Ρήνιο S Θείο Κατανομή του θείου (S) στα δείγματα των επιφανειακών λιμναίων ιζημάτων ix

12 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Κατανομή του θείου (S) στα δείγματα των πυρήνων των λιμναίων ιζημάτων και των κάθετων τομών των πλημμυρικών ιζημάτων Sb Αντιμόνιο Κατανομή του αντιμονίου (Sb) στα δείγματα των επιφανειακών λιμναίων ιζημάτων Κατανομή του αντιμονίου (Sb) στα δείγματα των πυρήνων των λιμναίων ιζημάτων και των κάθετων τομών των πλημμυρικών ιζημάτων Sc Σκάνδιο Κατανομή του σκανδίου (Sc) στα δείγματα των επιφανειακών λιμναίων ιζημάτων Κατανομή του σκανδίου (Sc) στα δείγματα των πυρήνων των λιμναίων ιζημάτων και των κάθετων τομών των πλημμυρικών ιζημάτων Se Σελήνιο Κατανομή του σεληνίου (Se) στα δείγματα των επιφανειακών λιμναίων ιζημάτων Κατανομή του σεληνίου (Se) στα δείγματα των πυρήνων των λιμναίων ιζημάτων και των κάθετων τομών των πλημμυρικών ιζημάτων Sn Κασσίτερος Κατανομή του κασσιτέρου (Sn) στα δείγματα των επιφανειακών λιμναίων ιζημάτων Κατανομή του κασσιτέρου (Sn) στα δείγματα των πυρήνων των λιμναίων ιζημάτων και των κάθετων τομών των πλημμυρικών ιζημάτων Sr Στρόντιο Κατανομή του στροντίου (Sr) στα δείγματα ιζημάτων ρεμάτων Κατανομή του στροντίου (Sr) στα δείγματα των επιφανειακών λιμναίων ιζημάτων Κατανομή του στροντίου (Sr) στα δείγματα των πυρήνων των λιμναίων ιζημάτων και των κάθετων τομών των πλημμυρικών ιζημάτων Ta Ταντάλιο Κατανομή του τανταλίου (Ta) στα δείγματα των επιφανειακών λιμναίων ιζημάτων Κατανομή του τανταλίου (Ta) στα δείγματα των πυρήνων των λιμναίων ιζημάτων και των κάθετων τομών των πλημμυρικών ιζημάτων Te Τελλούριο Κατανομή του τελλουρίου (Te) στα δείγματα των επιφανειακών λιμναίων ιζημάτων Κατανομή του τελλουρίου (Te) στα δείγματα των πυρήνων των λιμναίων ιζημάτων και των κάθετων τομών των πλημμυρικών ιζημάτων Th Θόριο Κατανομή του θορίου (Th) στα δείγματα των επιφανειακών λιμναίων ιζημάτων Κατανομή του θορίου (Th) στα δείγματα των πυρήνων των λιμναίων ιζημάτων και των κάθετων τομών των πλημμυρικών ιζημάτων Ti Τιτάνιο Κατανομή του τιτανίου (Ti) στα δείγματα των επιφανειακών λιμναίων ιζημάτων Κατανομή του τιτανίου (Ti) στα δείγματα των πυρήνων των λιμναίων ιζημάτων και των κάθετων τομών των πλημμυρικών ιζημάτων x

13 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Tl Θάλιο Κατανομή του θαλίου (Tl) στα δείγματα των επιφανειακών λιμναίων ιζημάτων Κατανομή του θαλίου (Tl) στα δείγματα των πυρήνων των λιμναίων ιζημάτων και των κάθετων τομών των πλημμυρικών ιζημάτων U Ουράνιο Κατανομή του ουρανίου (U) στα δείγματα των επιφανειακών λιμναίων ιζημάτων Κατανομή του ουρανίου (U) στα δείγματα των πυρήνων των λιμναίων ιζημάτων και των κάθετων τομών των πλημμυρικών ιζημάτων V Βανάδιο Κατανομή του βαναδίου (V) στα δείγματα ιζημάτων ρεμάτων Κατανομή του βαναδίου (V) στα δείγματα των επιφανειακών λιμναίων ιζημάτων Κατανομή του βαναδίου (V) στα δείγματα των πυρήνων των λιμναίων ιζημάτων και των κάθετων τομών των πλημμυρικών ιζημάτων W Βολφράμιο Κατανομή του βολφραμίου (W) στα δείγματα των επιφανειακών λιμναίων ιζημάτων Κατανομή του βολφραμίου (W) στα δείγματα των πυρήνων των λιμναίων ιζημάτων και των κάθετων τομών των πλημμυρικών ιζημάτων Y Ύτριο Κατανομή του υτρίου (Y) στα δείγματα των επιφανειακών λιμναίων ιζημάτων Κατανομή του υτρίου (Y) στα δείγματα των πυρήνων των λιμναίων ιζημάτων και των κάθετων τομών των πλημμυρικών ιζημάτων Zn Ψευδάργυρος Κατανομή του ψευδαργύρου (Zn) στα δείγματα ιζημάτων ρεμάτων Κατανομή του ψευδαργύρου (Zn) στα δείγματα των επιφανειακών λιμναίων ιζημάτων Κατανομή του ψευδαργύρου (Zn) στα δείγματα των πυρήνων των λιμναίων ιζημάτων και των κάθετων τομών των πλημμυρικών ιζημάτων Zr Ζιρκόνιο Κατανομή του ζιρκονίου (Zr) στα δείγματα των επιφανειακών λιμναίων ιζημάτων Κατανομή του ζιρκονίου (Zr) στα δείγματα των πυρήνων των λιμναίων ιζημάτων και των κάθετων τομών των πλημμυρικών ιζημάτων Σύγκριση νεότερων και παλαιότερων αποτελεσμάτων ιζήματος ρέματος ΨΗΦΙΑΚΗ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ G.I.S. ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΙΚΗ ΑΠΕΙΚΟΝΙΣΗ ΓΣΠ Μεθοδολογία Σχεδιασμός Ανάπτυξη βάσης δεδομένων Παραγωγή θεματικών χαρτών ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ - ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΛΕΞΙΚΟ ΟΡΩΝ 11-1 xi

14 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η ανά χείρας μελέτη πραγματοποιήθηκε στα πλαίσια του έργου «Εκπόνηση Βυθομετρικών και Ιζηματολογικών Ερευνών στον Πυθμένα της Λίμνης της Καστοριάς», που ανατέθηκε στο ΙΓΜΕ από τη Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Καστοριάς (με βάση την απόφαση 72 της του 8 ου πρακτικού της), εκπροσωπούμενη στην παρούσα Προγραμματική Σύμβαση από το Νομάρχη Καστοριάς. Αντικείμενό της, ήταν η διεξαγωγή βυθομετρικών και ιζηματολογικών ερευνών στη λίμνη της Καστοριάς, με σκοπό τον καθορισμό της ακριβούς μορφολογίας του βυθού της λίμνης, της γεωλογικής χαρτογράφησης αυτού, τον προσδιορισμό της σύνθεσης των ιζημάτων που επικάθονται στον πυθμένα, με την διεξαγωγή εργαστηριακών αναλύσεων σε δείγματα και πυρήνες γεωτρήσεων που συλλέχθηκαν κατά χώραν, ώστε να καθοριστεί σαφώς η ιζηματολογία του βυθού και των υποστρωμάτων του. Η ανάληψη της μελέτης από το ΙΓΜΕ έγινε με υψηλό αίσθημα ευθύνης, καθώς η λίμνη της Καστοριάς αποτελεί ένα πολύ σημαντικό φυσικό οικοσύστημα και προστατεύεται από την Ελληνική Νομοθεσία και Κοινοτικές Οδηγίες 1. Για το λόγο αυτό η εργασία υπαίθρου πραγματοποιήθηκε με την εφαρμογή μη παρεμβατικών/καταστροφικών μεθόδων, με σεβασμό στη χλωρίδα, την πανίδα και το φυσικό κάλλος της περιοχής. Οι εργασία υπαίθρου, που περιλάμβανε υπολίμνιες γεωλογικές έρευνες του βυθού, δειγματοληψία ιζημάτων από την επιφάνεια του πυθμένα και πυρηνοληψία, καθώς και δειγματοληψία των περί την λίμνη ιζημάτων, πραγματοποιήθηκε κατά το χρονικό διάστημα από 14/10/2010 μέχρι 23/10/2010. Η συλλογή των χρησιμοποιηθέντων στοιχείων έγινε από τους γεωλόγους Δρ. Π. Τσόμπο, Δ. Μητρόπουλο, EurGeol Αλ. Δημητριάδη, Δρ. Κ. Νικολακόπουλο και από το εργοδηγό χημικό Γ. Ευθυμίου. Στην ομάδα εργασίας για την πραγματοποίηση των εργαστηριακών αναλύσεων των δειγμάτων, καθώς και την επεξεργασία των 1 Η Λίμνη της Καστοριάς προστατεύεται αυστηρά, καθώς έχει χαρακτηριστεί: Τόπος Ιδιαιτέρου Φυσικού Κάλλους (ΦΕΚ 640 Β/74) Καταφύγιο Άγριας Ζωής, βάσει του νόμου 2637/98 Ζώνη Ειδικής Προστασίας, βάσει τη Οδηγίας 79/409/ΕΟΚ Προτεινόμενος τόπος Κοινοτικού Ενδιαφέροντος, βάσει της Οδηγίας 92/43/ΕΚ Περιοχή προστασίας της φύσης, βάσει της ΖΟΕ της λίμνης Καστοριάς Σημαντική περιοχή για τα πουλιά της Ελλάδας. 1-1

15 συλλεχθέντων στοιχείων και των αποτελεσμάτων που προέκυψαν συμμετείχαν οι κάτωθι: 1. Η επεξεργασία των βαθυμετρικών, ιζηματολογικών και γεωφυσικών στοιχείων έγινε από τους γεωλόγους Δ. Μητρόπουλο, Ε. Ζημιανίτη και Δρ. Ειρ. Ζανανίρι. 2. Οι κοκκομετρικές αναλύσεις των δειγμάτων έγιναν από το εργοδηγό χημικό Γ. Ευθυμίου στο εργαστήριο της Υποθαλάσσιας Γεωλογίας του ΙΓΜΕ. 3. Η ποιοτική και ποσοτική ανάλυση του κλάσματος της άμμου σε στεροσκοπικό μικροσκόπιο έγινε από το γεωλόγο Δ. Μητρόπουλο, ενώ οι παλαιοντολογικοί προσδιορισμοί από τη γεωλόγο Δρ. Χρ. Ιωακείμ. 4. Οι μετρήσεις μαγνητικής επιδεκτικότητας και η ερμηνεία τους έγιναν από τη γεωλόγο Δρ. Ειρ. Ζανανίρι. 5. Η ξήρανση και η λειοτρίβηση των δειγμάτων έγιναν υπό την υποπτεία της Μηχανικού Μεταλλείων Φ. Χαλκιοπούλου (Διευθύντρια της Διεύθυνσης Τεχνολογίας Εμπλουτισμού και Μεταλλουργίας του ΙΓΜΕ) και τους τεχνικούς Αθ. Τσέλο, Ι. Γιαννικόπουλο, Αν. Τσίτση, Δ. Βασιλάκη και Αικ. Κυριακίδου. 6. Υπεύθυνοι για την υλοποίηση του ποιοτικού έλεγχου των γεωχημικών αποτελεσμάτων, της στατιστικής τους επεξεργασίας, της σχεδίασης των γεωχημικών χαρτών κατανομής και της ερμηνείας των γεωχημικών αναλύσεων ήταν οι γεωλόγοι EurGeol Αλ. Δημητριάδης (Διευθυντής της Διεύθυνσης Γεωχημείας και Περιβάλλοντος του ΙΓΜΕ) και Μ. Καμινάρη. 7. Οι προσδιορισμοί του ολικού C και S στα επιφανειακά λιμναία δείγματα έγιναν από το χημικό Στ. Φιλίππου (Διεύθυνση Αναλυτικών Εργαστηρίων του ΙΓΜΕ). 8. Η επεξεργασία και η ερμηνεία των δορυφορικών εικόνων και των αεροφωτογραφιών έγινε από τους γεωλόγους Δρ. Π. Τσόμπο και Δρ. Κ. Νικολακόπουλο. 9. Τέλος, ο σχεδιασμός και η ανάπτυξη ψηφιακής χωρικής βάσης δεδομένων, η διαχείριση επεξεργασία ανάλυση των χωρικών δεδομένων, η κατασκευή γεωθεματικών χαρτών και η παρουσίαση όλων των παραπάνω πληροφοριακών στοιχείων υλοποιήθηκε σε περιβάλλον Γεωγραφικών Συστημάτων Πληροφοριών (G.I.S.) από τις γεωλόγους Αλ. Ζερβάκου και Δρ. Ειρ. Ζανανίρι. Ο συντονισμός του όλου έργου έγινε από τον Δρ. Π. Ι. Τσόμπο, Διευθυντή της Διεύθυνσης Γενικής Γεωλογίας και Γεωλογικών Χαρτογραφήσεων του ΙΓΜΕ. 1-2

16 Οι χημικές αναλύσεις των δειγμάτων για τον προσδιορισμό του οργανικού άνθρακα, έγιναν στα εργαστήρια του ΙΓΜΕ της Περιφερειακής Μονάδας Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης, ο δε ολικός C και S στα κεντρικά εργαστήρια του ΙΓΜΕ. Η χρονολόγηση των ιζημάτων με τη μέθοδο C14 έγινε στα εργαστήρια της BETA Analytic στην Καλιφόρνια των ΗΠΑ. Στο εργαστήριο OMAC Laboratories Ltd., Stewart Group, Ιρλανδίας, έγιναν οι αναλύσεις των δειγμάτων και οι προσδιορισμοί 47 ανόργανων χημικών στοιχείων και του ph αυτών. Η προπαρασκευή των γεωχημικών δειγμάτων έγινε στο εργαστήριο της Διεύθυνσης Τεχνολογίας Εμπλουτισμού και Μεταλλουργίας του ΙΓΜΕ. Οι εργασίες υπαίθρου διεξήχθησαν με τη χρήση του πλοίου «ΟΛΥΜΠΙΑ» του δήμου Μακεδών (Δ.Δ. Μαυροχωρίου), καθώς και του πλοιαρίου του Δήμου Καστοριάς. Τα αποτελέσματα της μελέτης αυτής, που αντιμετωπίστηκε ως επιστημονική πρόκληση και ταυτόχρονα ως πρόκριμα για την ενεργότερη συμμετοχή του ΙΓΜΕ στη μελέτη του λιμναίου περιβάλλοντος, τεκμηριώνουν τη σημερινή κατάσταση της λίμνης και αποτελούν ένα συγκριτικό στοιχείο για οποιαδήποτε μελλοντική έρευνα, που θα σχετίζεται με τη χωροχρονική παρακολούθηση και την εξέλιξή της. 1-3

17 2. Η ΛΙΜΝΗ ΤΗΣ ΚΑΣΤΟΡΙΑΣ ΓΕΝΙΚΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ 2.1. Γεωγραφικά Ιστορικά στοιχεία Ο νομός Καστοριάς ανήκει στη δυτική Μακεδονία. Τα φυσικά όρια του νομού καθορίζονται από το όρος Τρικαλάριο και το όρος Βέρνο βορειοανατολικά τον χωρίζουν από το νομό Φλωρίνης και Κοζάνης. Οι οροσειρές της Πίνδου και του Βοΐου δυτικά και νοτιοδυτικά από τους νομούς Γρεβενών και Ιωαννίνων και οι οροσειρές του Γράμμου και του Μοράβα βορειοδυτικά σχηματίζουν τη συνοριακή γραμμή με την Αλβανία. Σημαντικό ρόλο στο νομό Καστοριάς, εκτός από τις οροσειρές που τον περιβάλλουν, παίζει η λίμνη της Καστοριάς (ή λίμνη Ορεστιάδα) και ο Αλιάκμονας ποταμός, ο οποίος πηγάζει στις οροσειρές του Γράμμου και της Πίνδου και διασχίζει το νομό από δυτικά προς ανατολικά. Ο ποταμός και η λίμνη ήταν για μεγάλο χρονικό διάστημα η κύρια πλουτοπαραγωγική πηγή του νομού. Η πόλη της Καστοριάς είναι χτισμένη στις όχθες της λίμνης, στην ίδια θέση όπου κατά τους προχριστιανικούς χρόνους υπήρχε η πόλη Κέλετρον. Το Κέλετρον κτίστηκε από Αιολείς αποίκους και υπήρξε πρωτεύουσα των Ορεστών Βασιλέων. Μετά την κατάληψη της περιοχής από τους Ρωμαίους το οικιστικό κέντρο της περιοχής μεταφέρθηκε στη Διοκλητιανούπολη, στο σημερινό Άργος Ορεστικό. Η πόλη της Καστοριάς ακμάζει ξανά κατά τη Βυζαντινή περίοδο, οπότε και κτίζεται το ιουστινιάνειο τείχος που την προστατεύει από τους πολλούς και ποικίλους εχθρούς. Κατά διαστήματα καταλαμβάνεται από τους Βούλγαρους, Νορμανδούς, Φράγκους, Σέρβους και τέλος από τους Τούρκους. Τη σημερινή πόλη στολίζει ένα πλήθος Βυζαντινών μνημείων και πολλά αρχοντικά, μάρτυρες της μεγάλης οικονομικής άνθισης που γνώρισε η πόλη κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας. Στη νότια όχθη της λίμνης, και σε απόσταση 8 km έξω από την πόλη της Καστοριάς, βρίσκεται ο νεολιθικός οικισμός του Δισπηλιού Νομικό Καθεστώς της λίμνης Καστοριάς Η κυριότητα της λίμνης Καστοριάς ανήκει στο Ελληνικό Δημόσιο. Η εποπτεία και ο έλεγχος ασκείται από την αρμόδια υπηρεσία του Υπουργείου Γεωργίας σύμφωνα με τις διατάξεις του αλιευτικού κώδικα και των λοιπών ειδικών διατάξεων. Η εκμετάλλευση της λίμνης ασκείται κατά παραχώρηση από το Δήμο Καστοριάς. 2-1

18 2.3. Τοποθεσία έκταση μορφή Η λίμνη της Καστοριάς (ή λίμνη Ορεστιάδα), που βρίσκεται δίπλα στην ομώνυμη πόλη, έχει έκταση περίπου 30 km 2 και είναι η ενδεκάτη μεγαλύτερη σε μέγεθος λίμνη στην Ελλάδα. Έχει σχήμα νεφρού με δύο φυσικές εσοχές: τη χερσόνησο Κορίτσα και το δέλτα Ξηροπόταμου (Σχήμα 2.1). Με βάση στοιχεία της Δ.Ε.Β. Καστοριάς ο όγκος του νερού της λίμνης ανέρχεται στα m 3 και το μέσο βάθος της είναι 4,5 m, ενώ το μέγιστο βάθος της δεν ξεπερνά τα 8,8 m. Σχήμα 2.1. Τοπογραφικός χάρτης, κλίμακας 1:50.000, της ευρύτερης περιοχής μελέτης. Ο λιμναίος χώρος αναπτύσσεται σε σημαντικό υπερθαλάσσιο ύψος και το μέσο υψόμετρο της στάθμης των τελευταίων 25 ετών ανέρχεται στα 628 m (Σχήμα 2.2). Περιβάλλεται από λοφώδεις εξάρσεις, πλαισιώνεται σε μεγαλύτερη απόσταση από 2-2

19 υψηλές οροσειρές και διαιρείται σε 2 τμήματα, το βόρειο και το νότιο, από τη χερσόνησο Κορίτσα. Σχήμα 2.2. Διακύμανση της στάθμης της λίμνης της Καστοριάς κατά το χρονικό διάστημα (Στάμος 2005). Εμφανίζει, κατά την τελευταία 70-ετία, προοδευτική συρρίκνωση κυρίως όσων αφορά την έκταση, το μέσο βάθος και τον όγκο της (Σχήμα 2.3). Στα πλαίσια της παρούσας μελέτης θα αποτυπωθεί με ακρίβεια η παρούσα κατάσταση της λίμνης ώστε να αποτελέσει αυτό σημείο αναφοράς και σύγκρισης για οποιαδήποτε μεταγενέστερη μελέτη και να είναι δυνατή η εκτίμηση της αποτελεσματικότητας διαφόρων παρεμβάσεων Δημιουργία της λίμνης Η λίμνη της Καστοριάς είναι υπολειμματική μορφή των λιμνών του Νεογενούς και Τεταρτογενούς που δέσποζαν στη Μακεδονία, έχει ορεινό χαρακτήρα, Κατά το Πλειόκαινο, κατά τη διάρκεια των νεοτεκτονικών φάσεων, έλαβαν χώρα εκτεταμένες διαρρήξεις και δημιουργήθηκαν μεγάλα ρήγματα ΒΔ-ΝΑ και ΒΒΔ-ΝΝΑ διεύθυνσης. Συνέπεια αυτών ήταν ο σχηματισμός τεκτονικής τάφρου στην περιοχή με επί μέρους ταφροειδή βυθίσματα, στα οποία αποτέθηκαν στη συνέχεια μεγάλου πάχους νεογενή και τεταρτογενή ιζήματα. Την απόθεση των ιζημάτων επακολούθησαν μεταπτώσεις και εξάρσεις που κατέτμησαν την τεκτονική τάφρο, οδηγώντας στο σχηματισμό εξαρμάτων και λεκανοειδών βυθισμάτων, ένα από τα οποία καταλαμβάνεται από τη 2-3

20 λίμνη της Καστοριάς. Έτσι, η λίμνη είναι τεκτονικής προέλευσης που δημιουργήθηκε κατά το Τεταρτογενές. Σχήμα 2.3. Προοδευτική συρρίκνωση της λίμνης της Καστοριάς, όσον αφορά (α) την επιφάνεια, (β) το μέσο βάθος και (γ) τον όγκο της, κατά την περίοδο (δεδομένα από Κωτούλας 1993) Τροφοδοσία της λίμνης Η λίμνη της Καστοριάς είναι ανοιχτή λίμνη και έχει φυσική αποχέτευση. Τροφοδοτείται από τα όμβρια ύδατα που πέφτουν στους γύρω ορεινούς όγκους, τα οποία εισρέουν στο χώρο ως επιφανειακά, πηγαία και υπόγεια ύδατα. Στην περιοχή υπάρχουν εννέα ρέματα που καταλήγουν στη λίμνη, το μεγαλύτερο από τα οποία είναι το ρέμα του Ξηροπόταμου. Εκτός από τα ρέματα και το νερό της βροχής, η λίμνη της Καστοριάς τροφοδοτείται και από πολλές υπολίμνιες πηγές (Σχήμα 2.4). 2-4