Á. ÄÉÄÁÃÌÅÍÏ ÊÅÉ ÌÅ ÍÏ. Πλάτωνος: «Πολιτεία» (Ενότητα 15)

Transcript

1 2 ï Ä É Á Ã Ù Í É Ó Ì Á Á. ÄÉÄÁÃÌÅÍÏ ÊÅÉ ÌÅ ÍÏ Πλάτωνος: «Πολιτεία» (Ενότητα 15) ÊÅÉ ÌÅ ÍÏ Ἄλλας δέ καθημένας πέριξ δι ἴσου τρεῖς, ἐν θρόνῳ έκάστην, θυγατέρας τῆς Ἀνάγκης, Μοίρας, λευχειμονούσας, στέμματα ἐπί τῶν κεφαλῶν ἐχούσας, Λάχεσίν τε καί Κλωθώ καί Ἄτροπον, ὑμνεῖν πρός τήν τῶν Σειρήνων ἁρμονίαν, Λάχεσιν μέν τά γεγονότα, Κλωθώ δέ τά ὄντα, Ἄτροπον δέ τά μέλλοντα. Καί τήν μέν Κλωθώ τῇ δεξιᾷ χειρί ἐφαπτομένην συνεπιστρέφειν τοῦ ἀτράκτου τήν ἔξω περιφοράν, διαλείπoυσαν χρόνον, τήν δέ Ἄτροπον τῇ ἀριστερᾷ τάς ἐντός αὖ ὡσαύτως, τήν δέ Λάχεσιν ἐν μέρει έκατέρας έκατέρᾳ τῇ χειρί ἐφάπτεσθαι. Σφᾶς oὖν, ἐπειδή ἀφικέσθαι, εὐθύς δεῖν ἰέναι πρός τήν Λάχεσιν. Προφήτην oὖν τινα σφᾶς πρῶτον μέν ἐν τάξει διαστῆσαι, ἔπειτα λαβόντα ἐκ τῶν τῆς Λαχέσεως γονάτων κλήρους τε καί βίων παραδείγματα, ἀναβάντα ἐπί τι βῆμα ὑψηλόν εἰπεῖν: «Ἀνάγκης θυγατρός κόρης Λαχέσεως λόγος. Ψυχαί ἐφήμεροι, ἀρχή ἄλλης περιόδου θνητοῦ γένους θανατηφόρου. Οὐχ ὑμᾶς δαίμων λήξεται, ἀλλ' ὑμεῖς δαίμονα αἱρήσεσθε. Πρῶτος δ' ὁ λαχών πρῶτος αἱρείσθω βίον ᾧ συνέσται ἐξ ἀνάγκης. Ἀρετή δέ ἀδέσποτον, ἥν τιμῶν καί ἀτιμάζων πλέον καί ἔλαττον αὐτῆς ἓκαστος ἓξει. Αἰτία ἑλομένoυ θεός ἀναίτιoς». ÐÁÑÁÔÇÑÇÓÅÉÓ 1. Να μεταφράσετε το χωρίο: «Προφήτην ἀναίτιoς» 2. Να εντοπίσετε τις λαϊκές δοξασίες και τις θρησκευτικές αντιλήψεις που ενυπάρχουν στο κείμενο και διασώζονται μέχρι σήμερα. (Ìï íü äåò 15) 3. Πώς συσχετίζονται οι έννοιες της ελευθερίας της επιλογής, της τύχης και της ανάγκης; (Ìï íü äåò 15) 4. Να εκθέσετε τις απόψεις του Πλάτωνα για τις αρμοδιότητες των φυλάκων = αρχόντων και να σκιαγραφήσετε την προσωπικότητά τους. 5. Να γραφούν δύο απλές παράγωγες λέξεις για καθέναν από τους τύπους που ακολουθούν: μοίρας, συνεπιστρέφειν, διαλείπουσαν, τάξει, λήξεται. Á Ð Á Í Ô Ç Ó Å É Ó 2 ï õ Ä É Á Ã Ù Í É Ó Ì Á Ô Ï Ó 1. Πρώτα λοιπόν, (είπε) ότι κάποιος προφήτης τις τοποθέτησε σε κανονικά διαστήματα / τις τακτοποίησε χωριστά τη μία από την άλλη, έπειτα αφού πήρε από τα γόνατα της Λάχεσης κλήρους και παραδείγματα τρόπου ζωής και ανέβηκε σε ένα υψηλό βήμα είπε: «Λόγος της θυγατέρας της Ανάγκης, της κόρης Λάχεσης. Ψυχές εφήμερες, (αυτή είναι) 52

2 ΑΡΧΑΙΑ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ Γ ËÕÊÅÉÏÕ η αρχή μιας άλλης περιόδου ζωής για το θνητό γένος με απόληξη το θάνατο. Δε θα σας διαλέξει με κλήρο ο δαίμονας αλλά εσείς θα διαλέξετε τον δαίμονα. Και όποιος πρώτος κληρωθεί πρώτος ας διαλέξει τη ζωή που θα ζήσει αναγκαστικά. Η αρετή δεν έχει αφέντη / δεν ανήκει σε κανένα και ο καθένας θα έχει μερίδιο από αυτήν περισσότερο ή λιγότερο ανάλογα με την εκτίμηση ή την περιφρόνηση που της δείχνει. Η ευθύνη ανήκει σ αυτόν που κάνει την εκλογή, ο θεός είναι ανεύθυνος». 2. Στο κείμενο είναι ευδιάκριτες πολλές λαϊκές δοξασίες και θρησκευτικές αντιλήψεις που δια μέσου των αιώνων επιβιώνουν έως σήμερα μέσα απ' την παράδοση, το δημοτικό τραγούδι, τη λογοτεχνία, τη χριστιανική αντίληψη. Εξάλλου πολλές απ' αυτές αποτελούν κοινό τόπο και σε άλλες θρησκείες. Πιο συγκεκριμένα και στα νεότερα χρόνια υπάρχουν λαϊκές δοξασίες για τις Μοίρες, που παρουσιάζουν μάλιστα πολλές ομοιότητες με εκείνες των αρχαίων. Κάποιοι θεωρούν ότι δεν υπάρχει για τον άνθρωπο κανένα περιθώριο ελεύθερης επιλογής, επειδή τα πάντα κατευθύνονται από τη μοίρα, που προσδιορίζει τη ζωή του από τη γέννησή του (πρβλ. το κισμέτ των Μουσουλμάνων). Υπάρχει όμως και η αντίθετη αντίληψη, ότι δηλαδή ο άνθρωπος είναι ελεύθερος στις επιλογές του και υπεύθυνος για τις πράξεις του, στις οποίες δεν επεμβαίνει το θείο. 'Ο,τι κάνουμε, το πράττουμε εκούσια και είμαστε υπεύθυνοι γι' αυτό. Βέβαια πολύ συχνά επιρρίπτουμε την αιτία της προσωπικής μας δυστυχίας στο Θεό. Όμως «θεός ἀναίτιος», η ευθύνη είναι του θνητού, διότι ο θεός είναι αγαθός και δεν μπορεί να είναι υπεύθυνος για το κακό. Έτσι υπογραμμίζεται και η ελευθερία της βούλησης του ανθρώπου. Οι Πατέρες της εκκλησίας υποστηρίζουν ότι ο Θεός γνωρίζει την πορεία του σύμπαντος, αλλά αυτό δε σημαίνει ότι απαλλάσσει τον άνθρωπο από το να είναι ελεύθερος αλλά και υπεύθυνος. Επίσης κοινό στοιχείο είναι το λευκό χρώμα που φορούν οι Μοίρες, καθώς είναι το θεϊκό χρώμα αλλά και το χρώμα της αγνότητας και της αθωότητας. Επιπροσθέτως οι όροι δεξιός και αριστερός που είναι φορτισμένοι, ο πρώτος με θετική σημασία (ευνοϊκός, ευχάριστος, ικανός, ευοίωνος) και ο δεύτερος με αρνητική (κακότυχος, δυσάρεστος, δυσοίωνος) χρησιμοποιούνται με ανάλογο περιεχόμενο και στις μέρες μας [πρβλ. «όλα να σου έρθουν δεξιά», «μπαίνω με το δεξί», «δεξιοτέχνης», «αυτός είναι το δεξί του χέρι» κ.ά.]. Μέσα στο μύθο του Ηρός ο Πλάτων αναπτύσσει και το δόγμα της αθανασίας της ψυχής και της μετεμψύχωσης ή μετενσωμάτωσης που ασπάζονται και πολλοί λαοί της Ανατολής. Σύμφωνα με αυτήν, όταν ο άνθρωπος πεθάνει, η ψυχή του αποκαθαίρεται μπαίνοντας σε άλλα σώματα ανθρώπων ή ζώων. 3. Η λαϊκή αντίληψη ότι ο δαίμων διαλέγει τους ανθρώπους βρίσκεται σε πολλά αρχαία κείμενα. Ο Πλάτων όμως αντιστρέφει εδώ αυτή την κοινή αντίληψη, διδάσκοντας ότι ο άνθρωπος διαλέγει το δαίμονά του. Άρα ο άνθρωπος είναι υπεύθυνος για τη μοίρα του. Η εκλογή του τρόπου ζωής γίνεται μετά απ' το θάνατο και πριν ακόμα η ψυχή αποκτήσει μια καινούργια μορφή ζωής. Καθένας διαλέγει ελεύθερα τον τύπο του βίου που θέλει, 53

3 χωρίς όμως αργότερα να τον αλλάξει. Αυτό που επιλέγει με ελευθερία, αυτό θα έχει από κει και πέρα με αναγκαιότητα. Η επιλογή που θα κάνει κάθε ψυχή είναι μία και μόνο, οριστική και αμετάκλητη και έτσι δεν της δίνεται δεύτερη ευκαιρία, δεν της επιτρέπεται το λάθος ούτε η μεταμέλεια. Η ελευθερία και η ανάγκη γίνονται έτσι οι δύο πόλοι της προσωπικότητας κάθε ανθρώπου. Ο λόγος της Μοίρας Λαχέσεως τονίζει, λοιπόν, την ελευθερία της εκλογής. Όλοι πρέπει να κρίνουν, να επιλέγουν ελεύθερα, αλλά όλοι διατρέχουν τον κίνδυνο της τύχης, γιατί η ελευθερία έχει πάντα αντίμαχη την τύχη. Γι' αυτό και ο μύθος της Πολιτείας τονίζει έντονα την ευθύνη της ψυχής, που διαλέγει το δαίμονά της. Η θέση του ανθρώπου είναι δύσκολη, γιατί δεν έχει καμιά βοήθεια ούτε από το θεό ούτε από τις μοίρες στην πάλη του με την τύχη. Μόνη βοήθεια η υπεύθυνη κρίση του. [Ι. Ν. Θεοδωρακόπουλος]. Υπάρχει, βέβαια και ένα στοιχείο το οποίο αφήνεται στην ευθύνη του θείου, της τύχης, και αυτό είναι μόνο η σειρά με την οποία θα επιλέξουν βίο οι ψυχές, καθώς μόνο γι' αυτό χρησιμοποιούνται οι λαχνοί της Λάχεσης και για καμιά άλλη επιλογή. Αυτό είναι βέβαια κάτι δευτερεύον, γιατί αποτελεί θέμα διαδικασιών και όχι ουσίας. Έτσι όμως συνδυάζεται από τον Πλάτωνα το στοιχείο της τύχης στα ανθρώπινα με εκείνο της ελεύθερης επιλογής και της ηθικής ευθύνης του ανθρώπου. 4. Οι φύλακες - παντελείς αναλαμβάνουν, μετά τα πενήντα τους χρόνια, τη διακυβέρνηση και μεριμνούν για την ευδαιμονία ολόκληρης της πολιτείας. Πρόκειται συνεπώς για μια αριστοκρατία του πνεύματος, που εξουσιάζει και συνάμα υπηρετεί το πλήθος. Oι ενασχολήσεις αυτής της ολιγάριθμης αρχηγεσίας (ελίτ) είναι εν μέρει πρακτικές (διοίκηση του κράτους) και εν μέρει θεωρητικές, δηλαδή ενασχόληση με τις επιστήμες και τη φιλοσοφία. Oι άρχοντες έχουν την ευθύνη για την εκπαίδευση της νέας γενιάς των φυλάκων, ζουν μακάρια, επειδή απολαμβάνουν τις πνευματικές ηδονές που μόνο αυτές διαρκούν, και όταν πεθάνουν τιμώνται ως ήρωες. Οι φιλόσοφοι - βασιλείς (ο όρος βασιλεύς στον Πλάτωνα δηλώνει απλώς τον άρχοντα, όχι τον απόλυτο μονάρχη που αντλεί την εξουσία του από το κληρονομικό δικαίωμα ή από τη θέληση του Θεού) είναι προσωπικότητες που δεν διαθέτουν μόνο γνώσεις και συνθετική σκέψη αλλά και πείρα ζωής, διοικητικές ικανότητες και αδαμάντινο χαρακτήρα. Αναλαμβάνουν την εξουσία από αίσθηση καθήκοντος για να διοχετεύσουν στη νομοθεσία τη σοφία και την ακεραιότητά τους. Δεν διαθέτουν ούτε προσωπική περιουσία ούτε οικογένεια για να είναι αδέκαστοι ανεπηρέαστοι και ολόψυχα αφοσιωμένοι στο κοπιώδες λειτούργημά τους. 5. μέρος - μερίδιο, στροφή - στρόφιγγα, λοιπόν - λείψανο, τάγμα - ταξικός, λαχνός - λαχείο. EðéìÝëåéá: Μανωλάκη Αγγελική 54

4 ΑΡΧΑΙΑ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ Γ ËÕÊÅÉÏÕ Â. ÁÄÉÄÁKÔÏ ÊÅÉÌÅÍÏ Ὅτε ἡ πρώτη ἐκκλησία περί τῆς εἰρήνης ἐγίγνετο, καί οἱ παρά Λακεδαιμονίων ἥκοντες ἔλεγον ἐφ οἷς ἕτοιμοι εἶεν τήν εἰρήνην ποιεῑσθαι Λακεδαιμόνιοι, εἰ κατασκαφείη τῶν τειχῶν τῶν μακρῶν ἐπί δέκα στάδια ἑκατέρου, τότε ὑμεῑς τε, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῑοι, οὐκ ἠνέσχετε ἀκούσαντες περί τῶν τειχῶν τῆς κατασκαφῆς, Κλεοφῶν τε ὑπέρ ὑμῶν πάντων ἀναστάς ἀντεῑπεν ὡς οὐδενί τρόπῳ οἷον τε εἴη ποιεῑν ταῡτα. Μετά δέ ταῡτα Θηραμένης, ἐπιβουλεύων τῷ πλήθει τῷ ὑμετέρῳ, ἀναστάς λέγει ὅτι ἐάν αὐτόν ἕλησθε περί τῆς εἰρήνης πρεσβευτήν αὐτοκράτορα, ποιήσει ὥστε μήτε τῶν τειχῶν διελεῑν μήτε ἄλλο τήν πόλιν ἐλαττῶσαι μηδέν οἴοιτο δέ καί ἄλλο τι ἀγαθόν παρά Λακεδαιμονίων τῇ πόλει εὑρήσεσθαι. διαιρῶ τοῡ τείχους: γκρεμίζω ένα μέρος του τείχους (Λυσίου, Κατά Αγοράτου, 8-9) ÐÁÑÁÔÇÑÇÓÅÉÓ 1. Να μεταφραστεί το κείμενο στη νεοελληνική γλώσσα. (Ìï íü äåò 20) 2. α. ἐγίγνετο: Το β ενικό προσ. Οριστικής Αορίστου β. ποεῑσθαι: Το β ενικό προσ. Προστακτ. Μέσης Φωνής. ἀκούσαντες: Το ίδιο στο Μέλλοντα. ἕλησθε: Το ίδιο στην Ευκτική του ίδιου χρόνου. οἴοιντο: Το γ ενικό Οριστικής Παθητικού Αορίστου. β. τῶν τειχῶν: Να γραφεί η δοτική πληθυντικού. οἷς: Το ίδιο στον ενικό. οὐδενί τρόπῳ: Να γραφεί η αιτιατική ενικού. ἀγαθόν: Να δοθεί η ονομαστική πληθυντικού του ουδετέρου γένους. τι: Να δοθεί η ονομαστική πληθυντικού του ουδετέρου γένους. (Ìï íü äåò 5) (Ìï íü äåò 5) 3. á. ἐφ οἷς. Λακεδαιμόνιοι: Να αναγνωριστεί συντακτικά η δευτερεύουσα πρόταση. (Ìï íü äåò 3) β. ἀναστάς: Να αναγνωριστεί η μετοχή και να αναλυθεί σε αντίστοιχη πρόταση. (Ìï íü äåò 3) γ. ἐάν αὐτόν.αὐτοκράτορα: Να αναγνωριστεί η πρόταση και να αποδοθεί στον ευθύ λόγο. (Ìï íü äåò 4) 55

5 Á Ð Á Í Ô Ç Ó Å É Ó 2 ï õ Ä É Á Ã Ù Í É Ó Ì Á Ô Ï Ó 1. Όταν γινόταν η πρώτη συνέλευση του λαού για την ειρήνη και οι εκπρόσωποι των Λακεδαιμονίων έλεγαν με ποιους όρους οι Λακεδαιμόνιοι ήταν πρόθυμοι να κάνουν ειρήνη, αν καταστρέφονταν ολοσχερών το καθένα από τα μακρά τείχη σε έκταση δέκα στάδια, τότε και σεις, άνδρες Αθηναίοι, δεν ανεχτήκατε να ακούσετε για την κατεδάφιση των τειχών, και ο Κλεοφώντας πήρε το λόγο και για λογαριασμό όλων σας έφερε αντιρρήσεις λέγοντας πως με κανένα τρόπο δεν ήταν δυνατό να κάνετε αυτά. Ύστερα από αυτά ο Θηραμένης, μολονότι είχε εχθρικά σχέδια για το δημοκρατικό σας πολίτευμα, πήρε το λόγο και είπε ότι αν τον εκλέξετε πρεσβευτή με απόλυτη εξουσία για τη σύναψη της ειρήνης, θα τα καταφέρει με τον όρο ούτε να γκρεμίσει μέρος του τείχους ούτε να ζημιώσει την πόλη σε κάτι άλλο πίστευε ακόμη ότι θα εξασφαλίσει από τους Λακεδαιμονίους και κάποια άλλη ωφέλεια για την πόλη. 2. α. ἐγένου, ποιοῡ, ἀκουσόμενοι, ἕλοισθε, ᾠήθη. β. τοῑς τείχεσι, ᾧ, οὐδένα τρόπον, ἀμείνονα και ἀμείνω κρείττονα και κρείττω βελτίονα και βελτίω λώονα και λώω, τινά και ἄττα. 3..Πλάγια ερωτηματική πρόταση μερικής αγνοίας, εκφέρεται με ευκτική πλαγίου λόγου γιατί εξαρτάται από ρήμα ιστορικού χρόνου και δηλώνει το υποκειμενικό, το αβέβαιο. Λειτουργεί ως αντικείμενο στο έλεγον. β. Χρονική μετοχή συνημμένη που δηλώνει το προτερόχρονο στο παρελθόν. Αναλύεται σε: ἐπεί ἀνέστη. γ. Υποθετική πρόταση που έχει απόδοση το ὅτι ποιήσει και είναι εξαρτημένος υποθετικός λόγος που δηλώνει το προσδοκώμενο. Ευθύς λόγος :ἐάν ἐμέ ἕλησθε ποιήσω. EðéìÝëåéá: Γεωργονίκου Γεωργία 56