ΟΛΥΜΠΟΥ ΚΑΡΠΑΘΟΥ ΠΕΡΙΟΧΗ ΟΙΚΟΑΝΑΠΤΥΞΗΣ. Υλικό Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης

Transcript

1 ΠΕΡΙΟΧΗ ΟΙΚΟΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΟΛΥΜΠΟΥ ΚΑΡΠΑΘΟΥ Υλικό Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Ενέργειες ενημέρωσης ευαισθητοποίησης και δημοσιότητας Φορέα Διαχείρισης Καρπάθου - Σαρίας Το παρόν ειδικό τεύχος αποτελεί μέρος του παραδοτέου «Π3: Περιβαλλοντικό υλικό για την Περιβαλλοντική Εκπαίδευση» που αφορά στο έργο «Ενέργειες ενημέρωσης ευαισθητοποίησης και δημοσιότητας Φορέα Διαχείρισης» του Φορέα Διαχείρισης Καρπάθου Σαρίας. Το παρόν τεύχος απευθύνεται στους εκπαιδευτικούς πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης και δίνει οδηγίες για τη σωστή ενημέρωση των μαθητών, οδηγίες για τη διεξαγωγή θεατρικών περιβαλλοντικών παιχνιδιών αλλά και καλλιτεχνικών δραστηριοτήτων οι οποίες θα κινούνται στον άξονα της περιβαλλοντικής εκπαίδευσης (π.χ. ζωγραφική, μουσική κλπ.) για την καλύτερη κατανόηση από τους εκπαιδευτικούς.

2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Περιοχή δράσης Δραστηριότητες Προγράμματα - Δράσεις Σκοπός της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΝΗΣΙΟΥ ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΟΥ ΝΗΣΙΟΥ Κλίμα ΧΛΩΡΙΔΑ ΠΑΝΙΔΑ Αμφίβια Ερπετά Πτηνά Θηλαστικά ΑΝΘΡΩΠΙΝΕΣ ΑΞΙΕΣ Ηλικίες Χαρακτηριστικά των ανθρώπων Επαγγέλματα Τα ήθη και τα έθιμα της Καρπάθου Μητριαρχική κοινωνία Ο Ολυμπίτικος γάμος Η κανακαριά Τα Εφτά Το κλητούρι Η Καθαρά Δευτέρα, το Πιπέρι και οι Γίλλες Το Πάσχα Η παραδοσιακή φορεσιά Η μουσική Οι χοροί Παραδοσιακή και νεότερη αρχιτεκτονική Μουσεία Τοπικά προϊόντα φαγητά Αρχαιολογικοί χώροι και μνημεία ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΗ, ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ, ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ, ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗ ΑΞΙΑ Πρώτη και Δευτέρα τάξη Τρίτη και Τετάρτη τάξη Στην Πέμπτη τάξη Στην Έκτη τάξη ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ...56 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ I...58 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΙΙ...59 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΙΙΙ...60 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΙV...62 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ V...63 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ VI...64 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ VII...65 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ VIII

3 1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Ο Φορέας Διαχείρισης Καρπάθου Σαρίας ιδρύθηκε το 2002 στην προστατευόμενη περιοχή της Βόρειας Καρπάθου, που είναι ενταγμένη στο Δίκτυο NATURA 2000 (GR ) και θεωρείται μία από τις σημαντικότερες στην Ελλάδα. Η ίδρυση του Φορέα Διαχείρισης Καρπάθου Σαρίας κρίθηκε απαραίτητη καθώς στην ευρύτερη θαλάσσια περιοχή εμφανίζονται εκπρόσωποι του υπ αριθμόν ένα υπό εξαφάνιση είδος θαλάσσιου θηλαστικού στην Ευρώπη, της μεσογειακής φώκιας (Μonachus monachus). Επιπλέον η περιοχή, εξαιτίας της παλαιογεωγραφίας της, φιλοξενεί μία τεράστια ποικιλία από ενδημικά και σπάνια είδη χλωρίδας και πανίδας, απαραίτητα για την εξισορρόπηση του οικοσυστήματος. Θα μπορούσε να χαρακτηρισθεί «παρθένα» περιοχή, αφού η ανθρώπινη δραστηριότητα είναι περιορισμένη. 1.1 Περιοχή δράσης Ο Φορέας Διαχείρισης, έχει υπό τη προστασία του, μία έκταση 83 τ.χλμ. και περιλαμβάνει την κοινότητα της Ολύμπου, στα βόρεια της Καρπάθου, και την ακατοίκητη νήσο Σαρία, έκτασης 20 τ.χλμ. Τα δύο νησιά χωρίζονται μεταξύ τους από μία θαλάσσια λωρίδα 100 μέτρων με βάθος έως 80 μέτρα. Η περιοχή είναι ιδιαίτερα ορεινή, με βαθιές χαράδρες, ρέματα και έντονο ανάγλυφο με μεγάλες κλίσεις, ενώ οι ακτές είναι απότομες, βραχώδεις και ενίοτε πευκόφυτες. Η θαλάσσια έκταση της προστατευόμενης περιοχής καλύπτει μόνο το 1% του συνόλου. Στο βορειοδυτικό τμήμα του νησιού βρίσκεται ο κόλπος του Τριστόμου, ένα από τα πιο σημαντικά τμήματα της θαλάσσιας έκτασης της Καρπάθου. Το Τρίστομο είναι ένας κλειστός κόλπος με φυσικό λιμάνι και δύο μεγαλοπρεπείς βράχους στα δύο άκρα της εισόδου του. Στο σκληρό υπόστρωμα που περιβάλλει τον κόλπο συναντάται σε μεγάλους πληθυσμούς το δίθυρο Arca noae κοινώς καλόγνωμη, ενώ το εσωτερικό λασπώδες υπόστρωμα φιλοξενεί το δίθυρο Pinna nobilis κοινώς πίνα. Η νήσος Σαρία χαρακτηρίζεται από απότομους γκρεμούς και λιθοσύρσεις (σάρες) ενώ η χερσαία έκταση περιλαμβάνει εγκαταλελειμμένες ελαιοκαλλιέργειες. Συγκεκριμένα η Β. Κάρπαθος και η νήσος Σαρία έχουν χαρακτηριστεί ως Ζώνη ειδικής προστασίας για την ορνιθοπανίδα καθώς φιλοξενούν αξιόλογο αριθμό σπάνιων και ενδημικών ειδών, φυτών και ζώων, ενώ έχουν και μεγάλη αισθητική και αρχαιολογική αξία. Στην ακτογραμμή εντοπίζονται επιφανειακές και υποθαλάσσιες σπηλιές, που αποτελούν κατάλληλα καταφύγια για τη μεσογειακή φώκια. 3

4 1.2 Δραστηριότητες Ο Φορέας Διαχείρισης στελεχώθηκε το Μάρτιο του 2007 με προσωπικό (3 επιστημονικούς συνεργάτες, 1 γραμματέα και 3 φύλακες), το οποίο και ανέλαβε: Την προστασία των βιότοπων και του πληθυσμού της μεσογειακής φώκιας (Monachus monachus). Την προστασία των βιότοπων ενδημικής χλωρίδας, των παράκτιων και θαλάσσιων τύπων οικοτόπων μεσογειακού και ευρωπαϊκού ενδιαφέροντος καθώς και των αλιευτικών πόρων και του θαλάσσιου οικοσυστήματος. Τη φύλαξη του χώρου. Την ενημέρωση και την ευαισθητοποίηση του κοινού. Την περιβαλλοντική εκπαίδευση και το σχεδιασμό επιχειρησιακών πολιτικών περιβάλλοντος. Τη διατήρηση όλων των σημαντικών στοιχείων του φυσικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος της περιοχής. 1.3 Προγράμματα - Δράσεις Ενέργειες ενημέρωσης ευαισθητοποίησης και δημοσιότητας. Σύνταξη Διαχειριστικού Σχεδίου προστατευόμενης περιοχής. Σήμανση προστατευόμενης περιοχής. Παρακολούθηση «Monitoring», της προστατευόμενης περιοχής Β. Καρπάθου Σαρίας. Δημιουργία και εφαρμογή πακέτου Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης στη πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση στη Βόρεια Κάρπαθο. Διοργάνωση θερινών εθελοντικών προγραμμάτων καθαρισμού και συντήρησης της προστατευόμενης περιοχής 1.4 Σκοπός της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Οι σκοποί της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης αναφέρονται σε πέντε κατηγορίες στόχων (Συνειδητοποίησης, Γνώσης, Στάσης, Δεξιότητας, Ικανότητας και Συμμετοχής). Μελετώντας τους σκοπούς της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης που είναι: 4

5 α) Να καλλιεργήσει τη σαφή κατανόηση και το ενδιαφέρον σχετικά με την οικονομική, κοινωνική, πολιτική και οικολογική, αλληλεξάρτηση στις αστικές και αγροτικές περιοχές. β) Να προσφέρει σε κάθε πολίτη τη δυνατότητα να αποκτήσει τις γνώσεις, τις αξίες, τις στάσεις, τη δέσμευση και τις απαραίτητες ικανότητες για να προστατεύσει και να βελτιώσει το περιβάλλον. γ) Να δημιουργήσει νέα πρότυπα συμπεριφοράς στα άτομα, στις ομάδες και την κοινωνία στο σύνολό της, τα οποία να συμβαδίζουν με την ύπαρξη ενός περιβάλλοντος βιώσιμου και αντάξιου του ανθρωπίνου γένους. Το παρόν έντυπο δημιουργήθηκε για τον Φορέα Διαχείρισης Καρπάθου Σαρίας στα πλαίσια της δράσης «Ενέργειες Ενημέρωσης Ευαισθητοποίησης και Δημοσιότητας του Φορέα Διαχείρισης». Το ειδικό ενημερωτικό έντυπο, εξήντα (60) σελίδων, απευθύνεται στους εκπαιδευτικούς πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης και δίνει οδηγίες συμβουλές, ανάλογα με το ηλικιακό επίπεδο των μαθητών για τον τρόπο διαθεματικής προσέγγισης του κάθε θέματος. Οι εκπαιδευτικοί με βάση το αναλυτικό πρόγραμμα, αλλά και ανάλογα με το ηλικιακό επίπεδο των μαθητών θα αναδείξουν τις γνώσεις και τα βιώματα των μαθητών. Στο ενημερωτικό έντυπο δίνονται πληροφορίες σχετικά με τις φυσικές αξίες (βιοτικό και αβιοτικό περιβάλλον: ανάγλυφο, γεωλογία, υδρολογία, χλωρίδα, πανίδα και τοπίο) και τις ανθρώπινες αξίες (ηλικίες, χαρακτηριστικά ανθρώπων κ.λπ.) της περιοχής. Οι μαθητές της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης θα χωριστούν ανά δύο τάξεις ώστε το επίπεδο των παιχνιδιών και των δραστηριοτήτων να διαφέρει ανάλογα με το ηλικιακό επίπεδο και τις γνώσεις των μαθητών. Στις δύο πρώτες τάξεις (Α και Β Δημοτικού), σκοπός θα είναι η ευαισθητοποίηση των μαθητών με τα πουλιά, τα ζώα και τα φυτά της προστατευόμενης περιοχής (χλωρίδα και πανίδα) καθώς και με τα ήθη και τα έθιμα του νησιού. Στις δύο επόμενες τάξεις (Γ και Δ Δημοτικού) στόχος θα είναι να ευαισθητοποιηθούν τα παιδιά με τα ήθη και τα έθιμα της περιοχής. Τα μαθήματα στα οποία θα στηριχθεί η διαθεματική εργασία είναι: γλώσσα, θρησκευτικά, ιστορία, γεωγραφία μουσική και καλλιτεχνικά ενώ θα δοθεί βάση και στην επικοινωνία των μαθητών με κατοίκους του νησιού (συγγενείς, ηλικιωμένους κ.λπ.) (βιωματική προσέγγιση) με συνομιλία, συνεντεύξεις, ηχογραφήσεις, φωτογραφίες. Στις δύο τελευταίες τάξεις (Ε και ΣΤ Δημοτικού), στόχος θα είναι η ευαισθητοποίηση των παιδιών σχετικά με την οικολογική συνείδηση και την πράσινη ενέργεια. Τα μαθήματα στα οποία θα στηριχτεί η διαθεματική εργασία είναι: θρησκευτικά, γλώσσα, ιστορία, γεωγραφία (γεωμορφολογικές αναφορές) και φυσική (κλίμα και κλιματικά στοιχεία). Στις τάξεις αυτές ζητούμενο είναι οι μαθητές να προβληματιστούν για τα 5

6 περιβαλλοντικά προβλήματα του νησιού και να κάνουν τις δικές τους προτάσεις για την προστασία του περιβάλλοντος και τη διαφύλαξη της πολιτιστικής τους κληρονομιάς. Παράλληλα με τις παραπάνω ενότητες ο εκπαιδευτικός μπορεί με απλούς τρόπους να ευαισθητοποιήσει τους μαθητές σχετικά με τη διαχείριση των απορριμμάτων ανακύκλωση. Το ειδικό ενημερωτικό έντυπο είναι όσο το δυνατόν πλήρες γιατί έχει ως σκοπό να βοηθήσει τον εκπαιδευτικό και να του δώσει τις απαραίτητες πληροφορίες για την περιοχή, αλλά και να τον κατευθύνει να ανακαλύψει τα ενδιαφέροντα των μαθητών του. 6

7 2 Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΝΗΣΙΟΥ Η Κάρπαθος, νησί της Δωδεκανήσου, το δεύτερο σε έκταση μετά τη Ρόδο, βρίσκεται στην νοτιοανατολική άκρη του Αιγαίου και συγκεκριμένα ανάμεσα στη Κρήτη και στη Ρόδο, στο πέλαγο που από την αρχαιότητα πήρε το όνομά του από αυτή «Καρπάθιο Πέλαγος». Η «ηνεμόεσσα Κάρπαθος», όπως αποκαλείται στον Ομηρικό Ύμνο στον Απόλλωνα, κατέχει σημαντική γεωγραφική θέση, αφού αποτελεί βασικό κρίκο της νησιωτικής γέφυρας που ενώνει την Κρήτη με τη Μικρασία. Σχετικά με το όνομα της Καρπάθου υπάρχουν διάφορες εκδοχές. Μία από αυτές συνδέει την ονομασία του νησιού με το φυτό κάρπασο που ευδοκιμούσε στη Κάρπαθο. Στην φαντασία των Ρωμαίων ποιητών η θάλασσα της Καρπάθου ήταν κατοικία του θαλάσσιου δαίμονα Πρωτέα, ο οποίος σύμφωνα με ελληνικούς μύθους είχε πατρίδα την Παλλήνη και βασίλευσε στην Αίγυπτο. Συγχέοντας και παρερμηνεύοντας αυτούς τους μύθους οι περιηγητές και θαλασσοπόροι της Αναγέννησης αναφέρουν την Κάρπαθο ως τόπο κατοικίας των Τιτάνων και των Γιγάντων. Τα αρχαιότερα ίχνη κατοίκησης στο νησί (επιφανειακή κεραμική, λίθινα εργαλεία, λίθινο ειδώλιο από τα Πηγάδια στο Βρετανικό Μουσείο) ανάγονται στην ύστερη νεολιθική/ πρώιμη εποχή του χαλκού ( π.χ.). Από το 1700 π.χ. έως και το 1400 εξαπλώνεται στο νησί ο μινωικός πολιτισμός. Το γεγονός απηχεί η μαρτυρία του ιστορικού Διόδωρου Σικελιώτη (1 ο αι. π.χ.) ότι οι πρώτοι άποικοι ήταν στρατιώτες του Μίνωα. Το κυριότερο οικιστικό κέντρο αναπτύσσεται στα Πηγάδια, στην παραλιακή ζώνη γύρω από το Επαρχείο, ενώ στην εύφορη περιοχή του Αφιάρτη στο νότιο τμήμα του νησιού, πρόσφατες ανασκαφές έφεραν στο φως δύο μινωικές αγροικίες. Παρόμοιες εγκαταστάσεις πρέπει να υπήρχαν και βορειότερα, στο Λευκό, στη νήσο Σαρία και αλλού. Το 1400 π.χ. κάνει την εμφάνισή του ο μυκηναϊκός πολιτισμός, ο οποίος θα συνυπάρξει μέχρι τις αρχές του 13ου αι. π.χ. με την μινωική παράδοση που θα παραμείνει έντονη σε όλη τη διάρκεια της περιόδου. Σημαντικά κατάλοιπα της μυκηναϊκής εποχής έφερε στο φως η ανασκαφική έρευνα στον οικισμό των Πηγαδιών, στη θέση του μινωικού οικισμού, με την ανακάλυψη εργαστηριακής εγκατάστασης με δύο κεραμικούς κλιβάνους. Στην ίδια ανασκαφή προέκυψαν ενδείξεις για επεξεργασία της πορφύρας, θαλάσσιου όστρεου (σκληρός εξωσκελετός του μαλακίου, στην Αρχαιολογία ο όρος όστρεο χρησιμοποιείται για το κέλυφος ενώ ο όρος μαλάκιο αναφέρεται σε ολόκληρο τον ζωικό οργανισμό) από το οποίο με ειδική επεξεργασία έβγαινε η κόκκινη βαφή. Φαίνεται έτσι να επιβεβαιώνεται η παράδοση ότι η Κάρπαθος λεγόταν και Πορφυρίς. Το 1949 στα υψώματα νοτιοδυτικά του οικισμού εντοπίστηκε θαλαμοειδής λαξευτός τάφος με πολυάριθμα αγγεία. 7

8 Μυκηναϊκή ακρόπολη πρέπει να υπήρχε και στη θέση της ελληνιστικής ακρόπολης, στο λόφο πάνω από το λιμάνι των Πηγαδίων. Άλλο σπουδαίο Μυκηναϊκό κέντρο ήταν η Αρκάσα με ακρόπολη στο λόφο Παλαιόκαστρο και νεκρόπολη στη θέση Βωνιές, όπου ερευνήθηκε τάφος με πολυάριθμα αγγεία και ταφή σε πήλινη λάρνακα. Αναπαράσταση του τάφου εκτίθεται στο Μουσείο Καρπάθου. Τάφοι της ίδιας περιόδου έχουν εντοπιστεί στο τέλος του 19 ου στο Διαφάνι και πρόσφατα στην Αυλώνα. Με την μυκηναϊκή Κάρπαθο συνδέεται και η συμμετοχή της, όπως αναφέρεται στην Ιλιάδα, στον Τρωικό Πόλεμο μαζί με άλλα νησιά του Δωδεκανησιακού συμπλέγματος και αρχηγούς τους Ηρακλείδες Άντιφο και Φείδιππο, γιούς του Θεσσαλού. Στις αρχές της πρώτης χιλιετίας εγκαθίστανται στην Κάρπαθο, όπως και τα υπόλοιπα Δωδεκάνησα, οι Δωριείς. Σύμφωνα με τον Διόδωρο Σικελιώτη ήρθαν από το Άργος με αρχηγό τον Αργείο Ίολκο, γιό του Δημολέοντος. Ιδρύουν τρεις πόλεις, την Κάρπαθο, η οποία δεν έχει ακόμη εντοπιστεί αλλά πιθανολογείται ότι βρισκόταν στο Απέρι και κατ άλλους στα Πηγάδια, την Αρκέσεια ή Αρκάσεια στη σημερινή Αρκάσα και την Βρουκούντα, στο βορειοδυτικό άκρο του νησιού. Μία ακόμη πόλη, που ονομαζόταν Νίσυρος όπως και το νησί, μαρτυρείται από τον γεωγράφο Στράβωνα, ο οποίος αποκαλεί την Κάρπαθο τετράπολη. Η Νίσυρος του Στράβωνος τοποθετείται από πολλούς ερευνητές στη Σαρία, ενώ από άλλους η ύπαρξή της αμφισβητείται. Ως αυτόνομες κοινότητες εμφανίζονται επίσης η Σάρος και οι Ετεοκαρπάθιοι, κατάλοιπο του γηγενούς προδωρικού οικισμού που μέχρι τον 5 ο αι. π.χ. ζούσε στο ορεινό κέντρο του νησιού. Μετά την ίδρυση της Α Αθηναϊκής Συμμαχίας (478 π.χ.) οι κοινότητες της Καρπάθου γίνονται μέλη της. Αργότερα, με την ίδρυση του ενωμένου ροδιακού κράτους το 408 π.χ. θα ενσωματωθούν σε αυτό ως δήμοι του και θα ακολουθήσουν στο εξής κοινή με αυτό ιστορική πορεία. Σε σημαντικό κέντρο θα αναδειχθεί αυτή αλλά και την επόμενη περίοδο το Ποτίδαιον ή Ποσείδιον, τα σημερινά Πηγάδια, που ήταν λιμάνι και εδαφικό εξάρτημα της πόλης Καρπάθου. Το 42 π.χ. το ροδιακό κράτος και μαζί με αυτό και η Κάρπαθος θα βρεθεί υπό την επικυριαρχία της Ρώμης, αν και τυπικά δεν θα χάσει την αυτονομία του. Mε τη νέα διοικητική διαίρεση της ρωμαϊκης αυτοκρατορίας από τον Διοκλητιανό ( μ.x.) το νησί εντάσσεται στην Eπαρχία των Nήσων με πρωτεύουσα τη Pόδο. Οι ευνοϊκές συνθήκες που δημιουργήθηκαν με την επικράτηση της λεγόμενης ρωμαϊκής ειρήνης (pax romana) θα συμβάλλουν καθοριστικά στην ευημερία της Καρπάθου, η οποία να ενισχυθεί ακόμη περισσότερο κατά τους παλαιοχριστιανικούς χρόνους (5 ος 6 ος αι.). Την ακμή του νησιού αυτή την περίοδο μαρτυρούν οι πολυάριθμοι παραλιακοί οικισμοί σε όλο το νησί με τις συνολικά 20 βασιλικές, από τις οποίες οι πιο σημαντικές είναι της Αγίας Φωτεινής ή Άφωτης στα Πηγάδια, του Λευκού, της Αγίας Αναστασίας στην Αρκάσα με 8

9 ψηφιδωτά δάπεδα, η βασιλική και το λουτρό στην παραλία Μαράθι στα Σπόα (Εφταπατούσα), η βασιλική της Αγίας Σοφίας στα Παλάτια της Σαρίας κ.ά. Μια δύσκολη και σκοτεινή περίοδο (7 ος μέχρι και 10 ος αιώνας μ.χ.) για την Κάρπαθο θα φέρουν οι επιδρομές των Αράβων. Θα αναγκάσουν τους κατοίκους να καταφύγουν στα βουνά και να δημιουργήσουν εκεί τα μεσαιωνικά ορεινά χωριά τους, που διατηρούνται ως σήμερα. Η απελευθέρωση της Κρήτης όμως, από τον Νικηφόρο Φωκά το 961 μ.χ., που σύμφωνα με τον Βυζαντινό ιστορικό του 11 ου αιώνα Μιχαήλ Ατταλιάτη έγινε και με τη βοήθεια καρπαθιακών πλοίων που υπέδειξαν στον Νικηφόρο Φωκά το δρόμο προς την Κρήτη, θα αποκαταστήσει την ηρεμία στο Αιγαίο. Μετά την κατάληψη της Κωνσταντινούπολης από τους Φράγκους, από το 1206 μ.χ. έως το 1224 μ.χ. ο ευγενής άρχων Λέων Γαβαλάς αυτοανακηρύσσεται άρχων Ρόδου, Κω, Καλύμνου, Λέρου και Καρπάθου. Ακολουθούν το 1282 μ.χ. οι Γενουάτες αδερφοί Ανδρέας και Λουδοβίκος Μαρέσκο. Το 1306 μ.χ. το νησί περνά στην κυριαρχία του Βενετού άρχοντα της Κρήτης Ανδρέα Κορνάρου. Εκείνος, διωκόμενος, την έδωσε με τη σειρά του, το 1313 μ.χ. στους Ιωαννίτες Ιππότες μέχρι το 1315 μ.χ. οπότε επανέρχεται ο οίκος των Κορνάρων και διοικεί την Κάρπαθο μέχρι το 1538 μ.χ., όταν οι Οθωμανοί του Χαϊρεντίν Βαρβαρόσα την κατέκτησαν. Ακολουθεί μια μακρά Οθωμανική κατοχή, στη διάρκεια της οποίας η Κάρπαθος απολαμβάνει φορολογικά και διοικητικά προνόμια, που έχουν παραχωρηθεί από την Υψηλή Πύλη και βοηθούν ουσιαστικά στην ανάπτυξη θεσμών αυτοδιοίκησης από τους δημογέροντες και προεστούς. Παράλληλα συμβάλλουν στη δημιουργία ακμαίας οικονομικής ζωής, με την Οθωμανική εξουσία να περιορίζεται στη συλλογή των φόρων. Η διοικητική αυτοτέλεια διατηρήθηκε μέχρι και τα τελευταία χρόνια της ιταλικής κατοχής στην Όλυμπο, η οποία διοικούνταν από δημογέροντες εκλεγόμενους κάθε χρόνο. Την ώρα του ξεσηκωμού, το 1821, η Κάρπαθος ύψωσε την Ελληνική Σημαία. Το νησί πρόσφερε καταφύγιο για τα μαχόμενα ελληνικά πλοία, χρήματα, εφόδια, ακόμη και επισκευές των πλοίων. Η απελευθέρωση ήρθε το 1823, οπότε η Κάρπαθος ενώθηκε με την Ελλάδα και εντάχθηκε στην επαρχία της Σαντορίνης. Όμως, το 1830 με το Πρωτόκολλο του Λονδίνου τα Δωδεκάνησα με την οδό της διπλωματικής βίας δόθηκαν ξανά στην Τουρκία και τελικά το 1912 τα κατέλαβαν οι Ιταλοί. Ενώ η εξουσία των Ιταλών αρχικά φαινόταν προσωρινή θα γίνει σκληρότερη μετά την επικράτηση του φασισμού στην Ιταλία (1922) και το 1937 θα απαγορευτεί και η διδασκαλία της ελληνικής γλώσσας. Στο Β Παγκόσμιο Πόλεμο, λόγω της γειτνίασης με την Κρήτη εγκαταστάθηκε στην Κάρπαθο σχεδόν από την αρχή γερμανική φρουρά, με συνεπακόλουθα προβλήματα επισιτισμού εξαιτίας του αποκλεισμού της από τους Άγγλο-αμερικάνους. Μετά την ήττα των Γερμανών κατακτητών και την αποχώρησή τους από το νησί, οι Καρπάθιοι με πρωτοστάτες 9

10 τους κατοίκους των Μενετών αφοπλίζουν στις 5 Οκτωβρίου 1944 την ιταλική φρουρά που έχει αναλάβει και πάλι τη διοίκηση του νησιού και πρώτοι από όλα τα Δωδεκάνησα κηρύσσουν την ένωση με την Ελλάδα. Με κίνδυνο της ζωής τους 7 ηρωικά παλικάρια επιβιβάστηκαν στο πλοιάριο «IMMACOLATA» από το Φοινίκι για να μεταφέρουν το χαρμόσυνο μήνυμα της λευτεριάς στην εξόριστη ελληνική κυβέρνηση στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου. Το «IMMACOLATA», το μοναδικό βενζινοκίνητο πλοιάριο 2 τόνων που υπήρχε τότε στην Κάρπαθο, καταστράφηκε κατά την αποστολή αυτή ολοσχερώς και ενώ ήταν η μοναδική περιουσία των οικογενειών Πιττά και Κ. Λαμπρίδη δεν αποζημιώθηκαν ποτέ από το Ελληνικό Κράτος. Το νησί όπως και τα υπόλοιπα Δωδεκάνησα ενσωματώνεται στο Ελληνικό Κράτος στις 7 Μαρτίου 1947, αφού μεσολάβησε σύντομη διοίκηση από τη Μεγάλη Βρετανία. Η Κάρπαθος στη μακρόχρονη ιστορική πορεία της ακολούθησε πιστά τους θεσμούς του ελληνισμού. Συμμερίστηκε τις τύχες της Ελλάδας και υπέμενε αλλεπάλληλες συμφορές από πειρατικές επιδρομές, Άραβες, Βενετούς, Γενουάτες και Τούρκους μέχρι να ενωθεί με την μητέρα Ελλάδα. 10

11 3 ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΟΥ ΝΗΣΙΟΥ Το βραχώδες και καταπράσινο νησί (δυστυχώς είχε καεί ένα μικρό μέρος του, κυρίως στα νότια), χαρακτηρίζεται από τις ψηλές βουνοκορφές του, οι οποίες αγγίζουν τα μέτρα (Λάστος, η ψηλότερη κορυφή της Δωδεκανήσου «Πάνω στη Λάστο θα ανεβώ στην πιο ψηλή τη ράχη, να βλέπω τ' ακρογιάλια σου που άλλο νησί δεν τα χει»). Βέβαια, διατηρεί ακόμα μέτριας έκτασης πυκνά και αραιότερα πευκοδάση στα βόρεια και στα κεντρικά του νησιού. Ιδιόμορφοι ασβεστολιθικοί σχηματισμοί στα Παλάτια Σαρίας (φωτ.: Β. Πακάκη) Μικροί κολπίσκοι και παραλίες με κρυστάλλινα νερά σχηματίζονται κατά μήκος όλης της ανατολικής πλευράς του νησιού. Οι ακτογραμμές του νησιού έχουν μήκος περίπου 160 χλμ. Υπάρχουν επίσης σπήλαια με πολυχρωμία σταλακτιτών και σταλαγμιτών κυρίως στα κεντρικά του νησιού. Ασβεστολιθικοί σχηματισμοί νήσου Σαρίας (φωτ.: Β. Πακάκη) Ασβεστολιθικά πετρώματα αποτελούν το στρωματογραφικό της πυρήνα. Σε μερικές περιοχές αναπτύσσονται πάνω από τους ασβεστόλιθους στρώματα φλύσχη καθώς και νεώτερα στρώματα γύψου, τραβερτίνου, κροκαλο-λατυτοπάγων και συγχρόνων αποθέσεων. 11

12 Δεν υπάρχουν λίμνες και ποτάμια στην Κάρπαθο όπως και σε όλα τα Δωδεκάνησα. Στα βόρεια του νησιού εκτείνεται η νήσος Σαρία, με την οποία η Κάρπαθος ήταν ενωμένη κατά τους γεωλογικούς χρόνους. 3.1 Κλίμα Το κλίμα του νησιού είναι αποκλειστικά Μεσογειακό. Ένα βασικό χαρακτηριστικό αυτού του τύπου κλίματος είναι τα «μελτέμια», που τα συναντάμε μόνο το καλοκαίρι και το στοιχείο τους είναι οι δυνατοί άνεμοι κατά τη διάρκεια της ημέρας και η παύση τους τη νύχτα. Το χειμώνα συναντάμε ήπιες βροχοπτώσεις και όχι πολύ κρύο. 12

13 4 ΧΛΩΡΙΔΑ Στη Β. Κάρπαθο και στη Σαρία αναπτύσσονται αντιπροσωπευτικά και σε καλή κατάσταση διατήρησης δάση με τραχεία πεύκη (Pinus brutia). Ο υπόροφος του πευκοδάσους αποτελείται συνήθως από θαμνώδη είδη, όπως σχίνο (Pistacia lentiscus), χαρουπιά (Ceratonia siliqua), ράμνο (Rhamnus lycioides ssp. oleoides), ενώ σε μερικές θέσεις συμμετέχουν και μικροί θάμνοι, όπως λαδανιά (Cistus spp.) και θυμάρι (Coridothymus capitatus). Σχίνος (Pistacia lentiscus) (φωτ.: Αρχείο Φ.Δ.Κ.Σ.) Σε κάποιες περιοχές ακόμα, σχηματίζονται μεγάλοι πληθυσμοί από φασκόμηλο (Salvia sp.), αλογονουρά (Anthyllis herman-niae) και μαζόχορτο ή ασπρόχορτο (Hipparrhenia hirta). Σε λιγότερο απότομες θέσεις αναπτύσσονται φρύγανα και χαμηλοί ή υψηλοί θαμνώνες με αγριοκυπαρίσσι ή φίδα (Juniperus phoenicea). Η περιοχή αριθμεί κατά προσέγγιση 87 είδη σημαντικών φυτών (σπάνια και ενδημικά). Στο νησί έχουν καταγραφεί 923 είδη φυτών από τα οποία 66 είναι ενδημικά της Ελλάδας, 28 είναι ενδημικά της Κρήτης, 11 είναι ενδημικά του συμπλέγματος Κάσου Καρπάθου και 9 είναι ενδημικά της Καρπάθου Σαρίας. Δάσος τραχείας πεύκης (Pinus brutia) (φωτ.: Αρχείο Φ.Δ.Κ.Σ.) 13

14 5 ΠΑΝΙΔΑ Με τον όρο πανίδα εννοούμε το σύνολο των διαφόρων ειδών ζωικών οργανισμών (Σπονδυλωτών και Ασπόνδυλων) που απαντούν σε μία περιοχή. Η γνώση μας για τα ζώα της Ελλάδας ξεκινά από πολύ παλιά, ουσιαστικά από τον Αριστοτέλη που πριν από χρόνια έγραψε το Περί ζώων ιστορίαι, όπου περιέγραψε με ιδιαίτερη λεπτομέρεια περίπου 600 είδη. Σύμφωνα με πρόσφατες απογραφές (Fauna Europaea 2004), στην Ελλάδα έχουν καταγραφεί είδη ζώων της ξηράς και των γλυκών νερών (Λεγάκις 2004). Σ αυτά μπορούμε να προσθέσουμε και άλλα είδη της θάλασσας. Πιστεύεται ότι αν μελετηθεί η ελληνική πανίδα πλήρως, θα πρέπει να περιλαμβάνει περίπου είδη (Λεγάκις 2007). Από αυτά: 555 είναι ψάρια (447 θαλάσσια και 108 είδη γλυκού νερού) 22 είναι αμφίβια 61 είναι ερπετά 436 είναι πουλιά 111 είναι θηλαστικά (98 χερσαία και 13 θαλάσσια) περίπου είναι ασπόνδυλα Στη Κάρπαθο πέρα από την παρουσία της μεσογειακής φώκιας στην περιοχή απαντώνται πολλά σπάνια και ενδημικά είδη. Συνολικά έχουν καταγραφεί 43 είδη πουλιών που συνιστούν τη σημαντική ορνιθοπανίδα της Β. Καρπάθου. Συγκεκριμένα η Σαρία, έχει χαρακτηριστεί ως Ζώνη ειδικής προστασίας για την ορνιθοπανίδα, καθώς φιλοξενεί αξιόλογο αριθμό σπάνιων αρπακτικών πουλιών, όπως ο Σπιζαετός (Hieraaetus fasciatus), η Αετογερακίνα (Buteo rufinus), ο Μαυροπετρίτης (Falco eleonorae) κ.ά. Στα ρέματα της Βόρειας Καρπάθου συναντάμε ένα ενδημικό είδος βάτραχου (Pelophylax cerigensis). Η σαλαμάνδρα (Lyciasalamandra helverseni) γνωστή και ως κοχυλίνα, αποτελεί ξεχωριστό είδος και συναντάται μόνο στο σύμπλεγμα Καρπάθου Κάσου, στο Καστελλόριζο και στη ΝΔ Μ. Ασία. 5.1 Αμφίβια Τα αμφίβια είναι πρωτόγονα σπονδυλωτά και εάν τα συγκρίνουμε με τα πουλιά και τα θηλαστικά, διαφέρουν φανερά από αυτά λόγω της έλλειψης τριχών και φτερών. Αρχικά γεννιούνται και μεγαλώνουν στο νερό, όπου αναπνέουν με βράγχια. Στη συνέχεια αναπτύσσουν την ικανότητα να ζουν στην ξηρά, όπου αναπνέουν με πνεύμονες. 14

15 Επίσης, είναι ποικιλόθερμα και είτε ζουν κοντά στη θερμοκρασία του περιβάλλοντος αέρα ή νερού είτε προσλαμβάνουν θερμότητα ηλιαζόμενα ή καθισμένα σε επιφάνειες που ζεσταίνονται από τον ήλιο. Σε πολύ κρύες συνθήκες ή όταν ο ήλιος είναι κρυμμένος, η δραστηριότητά τους μπορεί να γίνει αδύνατη, αλλά αυτό το μειονέκτημα αντισταθμίζεται από το γεγονός ότι χρειάζεται να παραχθεί πολύ λίγη ή καθόλου εσωτερική θερμότητα, οπότε τα αμφίβια μπορούν να τα καταφέρουν με πολύ λίγη ποσότητα τροφής. Καθώς εξαρτάται από την εξωτερική θερμότητα για την δραστηριότητά της, η ζωική αυτή ομάδα δε μπορεί να παραμείνει ενεργή όταν η θερμοκρασία είναι πολύ χαμηλή και σε πολύ κρύες περιοχές πρέπει να πέσει σε χειμερία νάρκη. Κάποια αμφίβια μάλιστα διαχειμάζουν μέσα στο νερό. Ο χρόνος που παραμένουν ανενεργά διαφέρει ανάλογα με τις τοπικές συνθήκες: στο Βορρά μπορεί να φτάσει μέχρι και τα δύο τρίτα του έτους, ενώ στις νότιες χώρες κάποια είδη μπορεί να μην πέφτουν καθόλου σε χειμερία νάρκη. Τα περισσότερα αμφίβια είναι ημερήσια, άλλα είναι δραστήρια μόνο το απόγευμα και άλλα μόνο το βράδυ. Το μεγαλύτερο ποσοστό των αμφιβίων γεννά αυγά με ένα ζελατινώδες περίβλημα. Αυτά αποτίθενται συνήθως στο νερό, όπου αναπτύσσονται σε ζώα που διαφέρουν πάρα πολύ από τους γονείς τους. Αυτές οι υδρόβιες νύμφες (γυρίνοι) περνούν ένα αρκετό χρονικό διάστημα τρεφόμενες και στη συνέχεια μεταμορφώνονται σε μικρογραφίες των γονιών τους. Τα αμφίβια είναι γνωστά εδώ και 400 περίπου εκατομμύρια χρόνια. Από τα 46 αμφίβια της Ευρώπης τα 22 απαντούν στην Ελλάδα και διακρίνονται σε αυτά που έχουν ουρά (όπως σαλαμάνδρες και τρίτωνες) και σε αυτά που δεν έχουν, όπως βάτραχοι και φρύνοι. Στην Κάρπαθο μπορούμε να συναντήσουμε τα εξής: Σαλαμάνδρα (Lyciasalamandra helverseni): Η σαλαμάνδρα (Lyciasalamandra helverseni) γνωστή και ως κοχυλίνα, αποτελεί ξεχωριστό είδος και συναντάται μόνο στο σύμπλεγμα Καρπάθου - Κάσου, στο Καστελλόριζο και στη ΝΔ Μ.Ασία. Μία σοβαρή απειλή για την Κοχυλίνα στην περιοχή είναι η συλλογή της καθώς και η χρήση φυτοφαρμάκων. Προστατεύεται από το Π.Δ. 67/81, από την Συνθήκη της Βέρνης, από την Ευρωπαϊκή Οδηγία 92/43 και συμπεριλαμβάνεται στο Κόκκινο Βιβλίο των Απειλούμενων Σπονδυλοζώων της Ελλάδας. 15

16 Σαλαμάνδρα (Lyciasalamandra helverseni) (φωτ.: Γ. Πρεάρης) Βάτραχος (Pelophylax cerigensis): H Κάρπαθος έχει το δικό της ενδημικό βάτραχο (Pelophylax cerigensis), που ζει στις λιμνούλες των ρεμάτων. Το μέγεθός του μπορεί να φτάσει έως και 7 εκατοστά, έχει θαμπό καφετί χρώμα και πρασινωπές ραβδώσεις στο πίσω μέρος. Είναι ημερόβιος, ντροπαλός βάτραχος που συχνά λιάζεται έξω από το νερό και βουτά μέσα σε αυτό μόλις αισθανθεί κίνδυνο. Ζευγαρώνει όλο το χρόνο και τα θυληκά γεννούν αυγά σε αρκετές συστάδες μερικών εκατοντάδων μέσα στο νερό. Απειλείται με εξαφάνιση και κατατάσσεται στην κατηγορία «Κρισίμως Κινδυνεύοντα» στην κόκκινη λίστα της IUCN (International Union for Conservation of Nature and Natural Resources). Επίσης, το είδος περιλαμβάνεται στο Παράρτημα V της Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ και στο Παράρτημα III της Σύμβασης της Βέρνης ως Rana ridibunda. Βάτραχος (Pelophylax cerigensis) (φωτ.: Αρχείο Φ.Δ.Κ.Σ.) 5.2 Ερπετά Τα ερπετά είναι ζώα που διαθέτουν σπονδυλική στήλη και εξελικτικά τοποθετούνται μετά τα ψάρια και τα αμφίβια και πριν από τα πουλιά και τα θηλαστικά. Ιδιαίτερο χαρακτηριστικό τους είναι το γεγονός ότι η επιφανειακή στιβάδα του δέρματός τους 16

17 σχηματίζει φολίδες (αναδιπλώσεις του δέρματος) ή κεράτινες πλάκες. Μ' αυτόν τον τρόπο ξεχωρίζουν από τα αμφίβια και από τις άλλες δύο ζωικές ομάδες, τα πουλιά και τα θηλαστικά, οι οποίες φέρουν φτερά και τρίχες αντίστοιχα. Είναι τα πρώτα σπονδυλωτά που απέκτησαν διακριτούς αυχενικούς σπονδύλους και ένα θώρακα λίγο ή πολύ κλειστό. Επίσης, ήταν οι πρώτοι ανώτεροι οργανισμοί που κατάφεραν να προσαρμοστούν πλήρως στη ζωή στην ξηρά και να ανεξαρτητοποιηθούν από το νερό, σε αντίθεση με τα αμφίβια. Ιδιαίτερη ανάπτυξη γνώρισαν κατά την Ιουρασσική περίοδο (Jurassic), στην οποία εμφανίστηκαν και οι δεινόσαυροι. Η επιδερμίδα των ερπετών εκδύεται λίγο ή πολύ κατά διαστήματα, τα οποία καθορίζονται από την ηλικία και την κατάσταση των ζώων, καθώς και από την εποχή. Τα νεαρά άτομα εκδύουν το δέρμα τους πιο συχνά από τα ενήλικα, καθώς αυξάνονται προοδευτικά σε μέγεθος. Στην αρχή η παλιά εξωτερική στιβάδα αποκολλάται ελαφρά, χωρίς να αποχωρίζεται από το σώμα, ενώ παράλληλα εκκρίνεται και ένα υγρό μεταξύ της πιο παλιάς και της μόνιμης στιβάδας. Η παλιά στιβάδα απομακρύνεται με το τρίψιμο των ζώων σε πέτρες ή κομμάτια ξύλου. Στα φίδια, αυτή βγαίνει σχεδόν ακέραια, ενώ στις σαύρες βγαίνει τμηματικά. Όπως και τα αμφίβια, τα ερπετά είναι ποικιλόθερμα και είτε ζουν κοντά στη θερμοκρασία του περιβάλλοντος αέρα ή νερού είτε προσλαμβάνουν θερμότητα ηλιαζόμενα ή καθισμένα σε επιφάνειες που ζεσταίνονται από τον ήλιο. Χρειάζονται την ηλιακή θερμότητα για να δραστηριοποιηθούν, αλλά είναι αναγκασμένα να αποσύρονται σε σκιερά σημεία για να αποφύγουν την υπερθέρμανση. Πολλά είδη μειώνουν τις δραστηριότητές τους κατά τις θερμότερες ώρες της ημέρας ή δραστηριοποιούνται μετά τη δύση του ήλιου κατά τους θερμότερους μήνες του χρόνου. Τα ερπετά που ζουν σε εύκρατες περιοχές πέφτουν σε χειμερία νάρκη. Οι λειτουργίες του οργανισμού τους μειώνονται στο ελάχιστο και επανέρχονται στον κανονικό τους ρυθμό την άνοιξη. Τα περισσότερα ερπετά γεννούν αυγά, τα οποία έχουν μεμβρανώδες (φίδια, σαύρες) ή σκληρό κέλυφος (χελώνες, κροκόδειλοι), ενώ κάποια είδη είναι ζωοτόκα, δηλαδή γεννούν ζωντανά μικρά. Τα νεαρά άτομα μοιάζουν με τους γονείς τους και μπορούν να επιβιώσουν μόνα τους αμέσως μετά τη γέννησή τους. Η όσφρηση στα ερπετά είναι έντονα αναπτυγμένη και πολλές φορές αντικαθιστά την όραση. Επίσης, τα φίδια φέρουν δηλητηριώδεις αδένες στη βάση της άνω γνάθου, οι οποίοι εκκρίνουν το δηλητήριο σε αύλακα ή κοιλότητα των δηλητηριωδών δοντιών. Στην Ελλάδα, το μόνο φίδι που διαθέτει ισχυρό δηλητήριο είναι η οχιά, αλλά ακόμα και αυτή θεωρείται ότι πρέπει να δαγκώσει πολλές φορές έναν άνθρωπο για να προκαλέσει τον θάνατό του. Κοινό γνώρισμα στα διάφορα είδη είναι η μακροβιότητα. Διάφορες χελώνες για παράδειγμα ζουν περισσότερο από 150 χρόνια. 17

18 Τα ερπετά είναι γνωστά εδώ και 350 εκατομμύρια χρόνια. Από τα 100 είδη ερπετών που απαντούν στην Ευρώπη, τα 61 υπάρχουν στην Ελλάδα, ενώ πολυάριθμα είναι τα υποείδη τους, πολλά από τα οποία αποτελούν στενότοπα ενδημικά (πολύ μικρή εξάπλωση, π.χ. μόνο σε ένα νησί). Η ελληνική ερπετοπανίδα είναι η πλουσιότερη της Ευρώπης. Για παράδειγμα, ολόκληρη η Σκανδιναβία αριθμεί 20 μόλις είδη ερπετών. Στο νησί της Καρπάθου τα ερπετά που μπορεί να συναντήσουμε είναι τα εξής: Κασίριδα (Cyrtopodion kotschyi oertzeni): Η κασίριδα έχει λεπτό σώμα και λεπτά πόδια και ουρά. Τα δάχτυλά της είναι μακριά και πολύ λεπτά, έτσι ώστε να μπορεί να σταθεροποιηθεί σε λείες επιφάνειες εκμεταλλευόμενη μικροσκοπικές ανωμαλίες. Το χρώμα της είναι ανοιχτό γκρίζο ή χλωμό και κατά μήκος του σώματός της έχει ταινίες σχήματος «ν». Το κάτω μέρος του σώματος της είναι κιτρινωπό. Ζει σε βραχώδεις και πετρώδεις περιοχές. Έχει χαρακτηριστική πένθιμη φωνή που μοιάζει με υπόκωφο νιαούρισμα. Το μήκος της φτάνει μέχρι τα 10 εκατοστά. Προστατεύεται από το Π.Δ. 67/81 και από την Συνθήκη της Βέρνης. Κασίριδα (Cyrtopodion kotschyi oertzeni) (φωτ.: Αρχείο Φ.Δ.Κ.Σ.) Μικρό Κονάκι (Ablepharus kitaibelli): Το μικρό κονάκι έχει χαρακτηριστικά ατελή βλέφαρα που περιορίζονται μόνο σε μια πτυχή, η οποία καλύπτεται με μικρές φολίδες, πάνω και πίσω από τα μάτια. Ζει σε ξηρές περιοχές, χαμηλού υψομέτρου με ποώδη βλάστηση και διάσπαρτους θάμνους. Τρέφεται με έντομα και σκουλήκια και το μήκος του φθάνει τα 12 εκατοστά. Προστατεύεται από το Π.Δ. 67/81, από την Συνθήκη της Βέρνης και περιλαμβάνεται στο Παράρτημα IV της Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ. 18

19 Μικρό κονάκι (Ablepharus kitaibelli) (φωτ.: R. Pelleg) Λιακόνι (Chalcides ocellatus): Αυτή τη σαύρα τη βλέπουμε συνήθως να κάνει ηλιοθεραπεία κατά τη διάρκεια της ημέρας, αλλά φεύγει γρήγορα μακριά με ελικοειδή κίνηση, ξεγελώντας συχνά τους ανθρώπους που την μπερδεύουν με φίδι. Το λιακόνι έχει την αναληθή φήμη πως είναι θανάσιμα δηλητηριώδες. Προστατεύεται από το Π.Δ. 67/81, από την Συνθήκη της Βέρνης και την Οδηγία 92/43/ΕΟΚ. Σαμιαμίδι (Hemidactylus turcicus): To σαμιαμίδι είναι είδος σαύρας μικρού μεγέθους. Είναι ευκίνητο και φωλιάζει μέσα στις ρωγμές των τοίχων. Πολλές φορές μπαίνει στα σπίτια και θεωρείται ότι φέρνει τύχη. Προστατεύονται από το Π.Δ. 67/81, από την Συνθήκη της Βέρνης και την Οδηγία 92/43/ΕΟΚ. Σαμιαμίδι (Hemidactylus turcicus) (φωτ.: Αρχείο Φ.Δ.Κ.Σ.) Μαύρος Ζαμέτης (Coluber jugularis): Ο μαύρος Ζαμέτης μπορεί να φτάσει τα 3 μέτρα μήκος και θεωρείται ως το μακρύτερο φίδι της Ευρώπης. Το χρώμα του μέχρι το 5 ο - 6 ο έτος της ηλικίας του είναι κεραμιδί με σκούρες καφέ μικρές κηλίδες ενώ στη συνέχεια παίρνει το χαρακτηριστικό μαύρο χρώμα. Συναντάται σε υψόμετρα μέχρι και μέτρα. Έχει ως κύριο βιότοπο του γεωργικές περιοχές, ανοικτές περιοχές με ομάδες από δέντρα ή θάμνους. Παλαιότερα οι γεωργοί αγόραζαν τα φίδια αυτά για να τα μεταφέρουν στα χωράφια τους για τον έλεγχο των τρωκτικών αλλά και των άλλων δηλητηριωδών φιδιών. Στην 19

20 Ελλάδα, αν και δεν απειλείται, προστατεύεται. Προστατεύονται από το Π.Δ. 67/81, από την Συνθήκη της Βέρνης και την Οδηγία 92/43/ΕΟΚ. Νερόφιδο (Natrix natrix): Το μήκος του σώματος του νερόφιδου σπάνια ξεπερνά το ένα 1 μέτρο ενώ το θηλυκό είναι λίγο μεγαλύτερο από το αρσενικό. Μπορεί να το συναντήσει κανείς σε 3 χρωματισμούς. Ο πιο κοινός είναι γκρίζος, ασπρο-κίτρινος μέχρι σκούρο καφέ, με στρογγυλές μαύρες βούλες ή γραμμές στο μέσο και στα πλαϊνά μέρη του σώματος. Υπάρχουν ακόμα πολλά με μαύρο χρώμα ενώ άλλα με μαυρο-καφέ χρώμα σημαδεμένα με μικρές φωτεινές κηλίδες. Τρέφεται κυρίως με βατράχους και μερικές φορές με ψάρια. Θεωρείται υδρόβιο, ημερόβιο φίδι που συναντάται σε ορισμένες υγρές περιοχές, ρυάκια και φράκτες του τόπου μας. Είναι άριστος κολυμβητής, καταδύεται εύκολα και κυνηγά κυρίως τη λεία του μέσα στο νερό. Δεν δαγκώνει ούτε έχει δηλητήριο, αλλά ως μέτρο άμυνας εκκρίνει δύσοσμο υγρό από τους αδένες του. Προστατεύεται από το Π.Δ. 67/81, από την Συνθήκη της Βέρνης και την Οδηγία 92/43/ΕΟΚ. 5.3 Πτηνά Μερικά από τα πιο σημαντικά πουλιά της Καρπάθου είναι τα παρακάτω: Μαυροπετρίτης (Falco eleonorae): Γεράκι μεσαίου μεγέθους, με άνοιγμα φτερούγων εκατοστά και μήκος σώματος εκατοστά. Για την Ελλάδα είναι πολύ σημαντικό είδος, καθώς πολύ μεγάλο ποσοστό του παγκόσμιου πληθυσμού του Μαυροπετρίτη, περίπου 80%, φωλιάζει σε βραχώδη νησιά και ηπειρωτικά μέρη της χώρας μας. Όταν κουρνιάζει οι φτερούγες του φαίνονται να προεξέχουν της ουράς. Κατά την πτήση διακρίνονται χαρακτηριστικά οι μυτερές φτερούγες και η μακριά ουρά, ενώ επιδεικνύει εξαίρετη ευελιξία στον αέρα. Η λεπτή, διαπεραστική φωνή του είναι επίσης χαρακτηριστική. 20