Κρίσεις & Προβληματισμοί για τη Xρήση Aπαγορευμένων Oυσιών στον σύγχρονο Aγωνιστικό Aθλητισμό υψηλών επιδόσεων ΙΕΡΕΜΙΑΣ Ε. ΣΙΜΑΤΟΣ

Transcript

1 Κρίσεις & Προβληματισμοί για τη Xρήση Aπαγορευμένων Oυσιών στον σύγχρονο Aγωνιστικό Aθλητισμό υψηλών επιδόσεων ΙΕΡΕΜΙΑΣ Ε. ΣΙΜΑΤΟΣ Ειδικός Aθλ. Διαιτολόγος Διευθυντής Ελλ. Ερευν. Ινστ. Επιστημονικής Διατροφής Αθλητών www. sportsnutrition-inst. org Το κοινωνικό φαινόμενο του doping ακμάζει και αποτελεί μια παγκόσμια πραγματικότητα με πολύπλοκες ηθικές, νομικές, πολιτικές και ιατρικές διαστάσεις, αφού επηρεάζει σοβαρά τη νοσηρότητα και θνησιμότητα των αθλητών που καταφεύγουν στη χρήση του. Στον σύγχρονο αγωνιστικό αθλητισμό υψηλών επιδόσεων, σε παγκόσμιο επίπεδο, ίσως κανένα άλλο ερώτημα δεν έχει συζητηθεί και δεν έχει βρεθεί στο επίκεντρο της δημοσιότητος για τόσο μεγάλο χρονικό διάστημα, όσο το ποιος είναι ο ιδανικότερος τρόπος για την μεγιστοποίηση της αθλητικής απόδοσης? Σήμερα, η ανεξέλεγκτη υπερκατανάλωση και διασπορά ποικιλίας φαρμακευτικών (και μη-) σκευασμάτων, με κυρίαρχο σκοπό τη δραστική βελτίωση των αθλητικών επιδόσεων βρίσκεται συνεχώς στο προσκήνιο της επικαιρότητος κι έχει πάρει διεθνώς επιδημιολογικό χαρακτήρα. Ιδιωτικές φαρμακευτικές εταιρείες δραστηριοποιούνται με εντατικούς ρυθμούς, αναζητώντας τρόπους και μεθόδους εκμετάλλευσης υποτιθέμενων θαυματουργών ουσιών, ο κατάλογος των οποίων είναι ατελείωτος. Πολλές από τις ουσίες αυτές μεταβάλλουν άμεσα (ή μακροπρόθεσμα) την αγωνιστική απόδοση του αθλητή χρήστη κι επηρεάζουν σε επικίνδυνο βαθμό την υγεία του, με δραματικές προεκτάσεις σε αθλητές που πρόωρα και απροσδόκητα έχασαν τη ζωή τους!! - 1 -

2 Η αβίαστη έλξη που ασκεί ο αθλητισμός, αιχμαλωτίζοντας τις ανθρώπινες αθώες ψυχές, η γεμάτη ανισότητες, αντιπαλότητες, πλεονεξία κι ευδαιμονισμό σύγχρονη κοινωνία, η δίψα και ο διακαής πόθος για την αγωνιστική επικράτηση (έστω και αθέμιτη), η καταπιεστική παρότρυνση / παρακίνηση κάποιων ειδικών ανευθυνο-υπεύθυνων προπονητών, καθώς και τα δελεαστικά κοινωνικο-οικονομικά οφέλη που απορρέουν από μια αξιόλογη αθλητική διάκριση (όπως π.χ. η αδυσώπητη τηλεοπτική θεαματικότητα, καθώς και η υπογραφή επαγγελματικών συμβολαίων αποκλειστικών δικαιωμάτων, αξίας πολλών εκατομμυρίων ευρώ με χορηγούς εταιρείες), έχουν εξωθήσει κατά καιρούς τους αθλητές στις πιο απίθανες και κάθε είδους απίστευτες επινοήσεις Τα πάντα, σχεδόν, έχουν δοκιμαστεί σ έναν φαύλο κύκλο υπερβολικών προσδοκιών και απαιτήσεων : φυσικές, ψυχολογικές και φαρμακευτικές μέθοδοι Από το ωμό κρέας και τα θαλασσινά φύκια, μέχρι τον υπνωτισμό και τις μεταγγίσεις αίματος!! Με τις πλέον επιεικείς εκτιμήσεις, οι αθλητές βομβαρδίζονται καθημερινά κι εκτίθενται σχεδόν απροστάτευτοι σε μια ξέφρενη διασπορά διατροφικών μύθων, ένα συνεχόμενο μπαράζ προπαγάνδας, ακραίων και αντιεπιστημονικών δοξασιών από τον έντονο και αδυσώπητο εμπορικό ανταγωνισμό ειδικών προϊόντων (κυρίως από το διαφημιστικό marketing της ιδιωτικής φαρμακοβιομηχανίας σε διεθνές επίπεδο). Παρατηρείται δηλαδή μια συντονισμένη προσπάθεια, σε βαθμό ασφυκτικής πίεσης, καθώς και μια ανεπίτρεπτη καπηλεία του υψηλού βαθμού ευαισθησίας των αθλητών, οι δείχνουν εξαιρετικά ευάλωτοι στη δημαγωγία της σκόπιμης, συστηματικής και μαζικής παραπληροφόρησης. Τα σπορ, δηλαδή, αντανακλώντας όλες αυτές τις κατηγορίες, κάνουν τον αθλητή ένα είδος ανθρώπου μηχανή, που είναι ειδικευμένος να αποδίδει το μέγιστο δυνατό κι έτσι μετατράπηκε σε εμπόρευμα για κατανάλωση και υπερθέαμα

3 Είναι λυπηρό, αλλά και χαρακτηριστικό νοοτροπίας και προθέσεων, το γεγονός ότι η συντριπτική πλειοψηφία των αθλητών και προπονητών, προσπαθώντας μάταια να ανακαλύψει τη μυστική συνταγή ή τον μαγικό τρόπο (δηλαδή το κάτι παραπάνω ), ώστε να ξεπεράσουν τις βιολογικές αδυναμίες οι πρώτοι και την έλλειψη / ανεπάρκεια επιστημονικής κατάρτισης οι δεύτεροι, έχει καταφύγει στην υπερκατανάλωση αναβολικών και άλλων απαγορευμένων φαρμακευτικών ουσιών. Η χρήση αυτών, πλέον, αποτελεί αναγκαίο και αναπόσπαστο μέρος του δρόμου για την κατάκτηση της κορυφής. Δυστυχώς, για τον αγωνιστικό αθλητισμό υψηλών επιδόσεων, έτσι όπως οι εξωγενείς επιρροές και σύγχρονες συγκυρίες / σκοπιμότητες διαμόρφωσαν τις καταστάσεις ( star system, show-business, κοινωνικά στερεότυπα), τα επινίκεια όχι μόνο δεν εξαντλούνται στην εφήμερη δόξα (π.χ. ανάκρουση εθνικού ύμνου), αλλά ολοκληρώνονται με τη διακίνηση υπέρογκων ποσών χρημάτων-αποδοχών κι εντυπωσιακών προνομίων. Η τάση αυτή εκδηλώνεται από τη συντριπτική εκείνη πλειοψηφία των αθλητών, που εκδηλώνουν το σύνδρομο του πρωταθλητή και αποβλέπουν έντονα στην κοινωνική προβολή, φήμη και ανταμοιβή. Όσο περισσότερα είναι τα κίνητρα για τη νίκη και την αθλητική επιτυχία, τόσο μεγαλύτερος γίνεται ο πειρασμός να χρησιμοποιηθεί οποιαδήποτε διαθέσιμη μέθοδος για την επίτευξη του πολυπόθητου στόχου. Είναι, μάλλον, αρκετά έξυπνοι για να αντιληφθούν τις συνέπειες από τη χρήση φαρμακευτικών ουσιών, αλλά είτε αγνοούν τους κινδύνους, είτε αποφασίζουν σκόπιμα να το ριψοκινδυνέψουν. Ίσως, σύμφωνα με το σκεπτικό τους, τα πιθανά οφέλη υπερτερούν των μακροχρόνιων κινδύνων Ο επαγγελματισμός στον αθλητισμό έχει εισχωρήσει σε τόσο επικίνδυνο βαθμό, όπου ο αθλητής του 21 ου αιώνα να παρομοιάζεται με υπεράνθρωπο, χωρίς να είναι σε θέση να ελέγχει τις πραγματικές του δυνατότητες Επομένως, θα εξαρτάται η καθημερινή - 3 -

4 του ζωή από το μυστικό παρασκήνιο της ομάδας επιστημόνων / ερευνητών κι επιχειρη- ματικών παραγόντων που τον περιβάλλει. Δηλαδή, για τον επαγγελματία αθλητή που σκόπιμα δεν επιδίωξε να αποφύγει τον ολισθηρό κατήφορο της αυτοκαταστροφής του, μπαίνουν φραγμοί ως προς τον τρόπο διαβίωσης και την προσωπική του ελευθερία. Σύμφωνα με τη σημερινή αθλητική πρακτική, που οι ημερήσιες προπονήσεις διαρκούν 4 6 ώρες (επί 5 6 ημέρες / εβδ.), ο σύγχρονος αθλητής βρίσκεται υπό συνεχή επιτήρη- ση και σχετική απομόνωση, με στόχο τη συνεχή υπερνίκηση των δυνατοτήτων του!! Δοκιμάζεται ελεγχόμενος αυστηρά σε ιατρικά εργαστήρια και αναλύσεις Η/Υ, δέχεται την παρέμβαση της υψηλής τεχνολογίας στο σώμα του, με απώτερο σκοπό να προσαρμό- σει τους μυς και τις μεταβολικές καύσεις του στις ανάγκες των ειδικών δοκιμασιών. Πλέον, είναι γεγονός η μετατροπή των σταδίων / γυμναστηρίων / κολυμβητηρίων σε σύγχρονα επιστημονικά εργομετρικά κέντρα κι ερευνητικά εργαστήρια, με προσωπικό υψηλών ποιοτικών προδιαγραφών και υποστήριξη ειδικού τεχνολογικού εξοπλισμού για τη μεγιστοποίηση της αθλητικής απόδοσης από αθλητές πειραματόζωα!! Ο αθλητής υποβάλλεται σε εξαντλητικές, πολύωρες μετρήσεις με αναπνευστική μάσκα οξυγόνου στο πρόσωπο (ή και ειδική κάσκα-κάμερα στο κεφάλι), υπό το φως των δοκι- μών : για το δυναμικό του μεταβολισμού, την ταχύτητα ώθησης, το πλάτος του πατήμα- τος, τη δύναμη βαρύτητας-μετατόπισης, την αντίδραση στήριξης, τις αεροδυναμικού τύ- που αντιστάσεις, τη δύναμη τριβής, τον έλεγχο του κέντρου βάρους σώματος κ.ά. Η παραμικρή κίνηση εντοπίζεται με μεγάλη ακρίβεια, αναλύεται σε ειδικά προγράμμα- τα Η/Υ και προσαρμόζεται στην προπόνηση του αθλητή με σκοπό : (α) τη βελτίωση της ειδικής τεχνικής εκτέλεσης των κινήσεων, (β) την ενίσχυση του βασικού εξοπλισμού του αθλητή, της αθλητικής ενδυμασίας (βάρος, ειδική σύνθεση, απορρόφηση κραδασμών και κινητικής ενέργειας, αθλητικό παπούτσι κ.ά.), των αθλητικών οργάνων (συνεχής μελέτη για τις - 4 -

5 τελειότερες τεχνολογικές προδιαγραφές του ελαστικού τάπητα, διαφόρων οργάνων ρίψεων, κοντάρια επι-κοντώ). Αυτή η εντατικοποίηση της σύγχρονης αθλητικής προετοιμασίας, σε συνδυασμό με το γεγονός, ότι τις τελευταίες δεκαετίες, ο αγωνιστικός αθλητισμός κινείται στα βιολογικά όρια αντοχής του ανθρώπου, αποτελούν ισχυρότατους εντασιογόνους παράγοντες (stress factors), που αναγκάζουν τον αθλητή στην κινητοποίηση ακόμη και των εφεδρικών δια- θέσιμων ψυχικών / σωματικών του ικανοτήτων. Η καταπόνηση αυτή, βεβαίως, δεν είναι άμοιρη κινδύνων για την υγεία και τη βιολογική απορρύθμιση του οργανισμού του, με τε- λική κατάληξη την εμφάνιση σοβαρών παθολογικών διαταραχών. Τα προπονητικά προγ- ράμματα βρίσκονται σε τόσο προχωρημένα στάδια εξέλιξης, ώστε να μη μπορούν να επι- βαρυνθούν περισσότερο. Και αυτό το βλέπει ο καθένας στους τραυματισμούς Σήμερα, δεν υπάρχει πρωταθλητής που να μην πονάει, να μην έχει κάνει κάποια ιατρική επέμβα- ση και να μην τον παρακολουθεί συνεχώς κάποιος φυσικοθεραπευτής. Το σώμα δεν είναι φτιαγμένο για να βάζεις στην πλάτη και να σηκώνεις 200 kg, ούτε για να κάνεις 400 άλ- ματα την ημέρα!! Απ ότι φαίνεται, στο αμέσως προσεχές μέλλον, τα ανθρώπινα όρια θα ξεπεραστούν : (1) από τα υπερφυσικά επιτεύγματα της σύγχρονης τεχνολογίας, (2) από τη συνεχιζόμενη εντατικοποίηση της αθλητικής προετοιμασίας για την επιδίωξη κατάρριψης των ρεκόρ. Ο εμπειρισμός έδωσε τη θέση του στην επιστήμη. Έτσι, με το πέρασμα του χρόνου, στους μοντέρνους καιρούς αλλοιώθηκαν τα ιδανικά του γνήσιου αθλητικού κινήματος και το πνεύμα του ωραίου, του μεγάλου και του αληθινού. Ο αθλητισμός εκείνης της εποχής αντανακλούσε μια τέλεια σύνθεση και αρμονική συμπόρευση σώματος, πνεύματος, μυώνων και ψυχής

6 Η υγιεινή διατροφή, η φυσική δύναμη και το αυθεντικό αθλητικό ταλέντο, δέχθηκαν σταδιακά μεγάλες προσθήκες παρέμβασης από την επιστήμη, ως φυσική συνέπεια του αδυσώπητου επαγγελματικού πρωταθλητισμού που ακολούθησε. Η εξελικτική πορεία του αθλητισμού τα τελευταία χρόνια, από το ερασιτεχνικό επίπεδο στην εμπορευματοποίηση και τη διαπλοκή με μεγάλα οικονομικά συμφέροντα (trust), είναι εμφανής. Η διαμάχη υποβοηθούμενη από μια απίστευτη δυναμική διαφημιστικής προβολής και marketing έχει οξυνθεί ιδιαίτερα και τροφοδοτεί τις συζητήσεις σε όλα τα επίπεδα και όχι μόνο, αποδεικνύοντας ότι ο κύκλος της σήψης συνεχώς επεκτείνεται προς όλες τις κατευθύνσεις Από τη στιγμή που τα μετάλλια εξαργυρώνονται με εκατομμύρια (είναι γνωστό τοις πάσι πλέον ότι οι ανταγωνίστριες πολυεθνικές εταιρείες προσφέρουν γη και ύδωρ στους αθλητές) ξεκίνησε και η σύγχρονη παραγωγή εξωπραγματικών επιδόσεων. Οι Ολυμπιακοί αγώνες, βέβαια, δεν ήταν δυνατό να αποτελέσουν την εξαίρεση Πολύ γρήγορα, από γιορτή της ανθρωπότητος μετατράπηκαν σ ένα διεθνές χρηματιστήριο αθλητικών αξιών και καταξιωμένο δοκιμαστήριο φαρμακευτικών συνταγών Παρά το γεγονός ότι όλοι αποδέχονται την κατάσταση αυτή, στην πράξη όμως, σχεδόν όλοι, αρνούνται να ασχοληθούν αντικειμενικά με δεοντολογικά ζητήματα ηθικής τάξεως που έχουν προκύψει. Όροι κι έννοιες όπως anti-doping control, αυξητική ορμόνη, ερυθροποιητίνη, εργογόνα μέσα (που ήταν κάποτε άγνωστες) σιγοψιθυρίζονται σε όλους τους αγωνιστικούς χώρους και αποδεικνύουν άμεσα ότι ο σημερινός αγωνιστικός αθλητισμός διαρκώς απομακρύνεται από τα πλαίσια του θεμιτού ανταγωνισμού (δηλαδή του ευ αγωνίζεσθαι )

7 Η σημερινή ψυχολογία του παγκόσμιου αθλητικού κοινού είναι τέτοια, ώστε το ενδιαφέρον του φίλαθλου κόσμου να επικεντρώνεται αποκλειστικά και μόνο στις καταρρίψεις των υφιστάμενων παγκόσμιων ρεκόρ και σχεδόν να αδιαφορεί για το αθλητικό ιδεώδες του γνήσιου αυθεντικού συναγωνισμού και θεάματος μεταξύ των λαών της υφηλίου. Μοναδικός σκοπός η νίκη και η αναζήτηση υψηλότερων επιδόσεων με οποιοδήποτε τιμημα και κόστος ( win at all costs ) χρησιμοποιώντας κάθε τρόπο και μέσο (νόμιμο ή παράνομο), πέρα από τα όρια που θέτει η προπόνηση!! Φτάνει πια η υποκρισία σε βάρος των αφελών ιδεολόγων του αθλητικού κινήματος Είναι πλέον κοινό μυστικό ότι παγκόσμια ρεκόρ και μετάλλια κατακτώνται συνήθως με τη χρήση απαγορευμένων φαρμακευτικών ουσιών, καθώς και ειδικών μεθόδων φαρμακευτικής τεχνογνωσίας!! Με την παράνομη και ιδιαίτερα επικίνδυνη ενίσχυση οι αθλητές αντέχουν σήμερα τεράστιας ισχύος προπονητικές επιβαρύνσεις, προκειμένου να υπερισχύουν έναντι αντιπάλων υψηλότερης αγωνιστικής αξίας. Μέσω της συστηματικής και προκλητικής δράσης του παρασκηνίου, οι τεχνοκράτες του αθλητισμού παρακάμπτοντας κάθε ηθικούς δισταγμούς ανακαλύπτουν με αμείωτο ρυθμό νεώτερης γενιάς φαρμακευτικά σκευάσματα (ή συνδυασμούς αυτών) για υψηλές επιδόσεις, τα οποία δεν ανιχνεύονται στα δείγματα ούρων από τα υπάρχοντα εργαστηριακά μηχανήματα ελέγχου!! Και όταν ακόμη η επιστήμη κάνει αποφασιστικό βήμα εμπρός ανακαλύπτοντας το αντίδοτο και αχρηστεύοντας έτσι την παράνομη δραστηριότητα, τότε οι θαυματοποιοί δημιουργούν νέα cocktails φαρμάκων για αχτύπητους πρωταθλητές!! Πιστεύουμε ότι το φαινόμενο της φαρμακοδιέγερσης στον αθλητισμό θα εξακολουθήσει να υπάρχει στο προσεχές μέλλον και οι προβλέψεις σ ότι αφορά τον έλεγχο και περιορισμό του είναι μάλλον απαισιόδοξες Και όπως φαίνεται, οι αθλητές θα καταφεύγουν στη χρήση απαγορευμένων μεθόδων, - 7 -

8 (1) όσο η υποκρισία των ηθικών αυτουργών, δηλαδή διοικητικών παραγόντων, προπονητών, ιατρών (και άλλων) θα κυριαρχεί στην αντιμετώπισή του (2) όσο η παρα-επιστήμη θα είναι ικανή να φέρνει τον αθλητή χρήστη να προηγείται λίγα, έστω, βήματα της επιστήμης, η οποία υποστηρίζει τον anti-doping έλεγχο. Με την παρεμβολή του ανθρωπινο-εργαστηριακού παράγοντα εμφανίζονται απειλητικά οι προοπτικές για το που μπορεί να φθάσει αυτή η συνεχής και σε φρενήρεις ρυθμούς κούρσα, όπου με την πρόοδο της σύγχρονης γενετικής έχει προσλάβει εφιαλτικές διαστά- σεις και απειλεί άμεσα την επιβίωση του ίδιου του ανθρώπου. Σειρά έχουν τώρα οι ταχέ- ως εξελισσόμενες γενετικές παρεμβάσεις ( γονιδιακές θεραπείες ), μοριακή βιολογία, κλι- νική βιοχημεία, βιοτεχνολογία Κι εδώ ακριβώς αρχίζουν τα όρια του εξωπραγματικού, η ανατριχιαστική φρίκη της επιστημονικής προόδου και οι άγνωστοι κίνδυνοι, που μας προϊδεάζουν για το γενετικό doping, το οποίο βρίσκεται επί θύραις Και να σκεφτεί κα- νείς ότι υπάρχουν άπειροι ακόμη συνδυασμοί και απίστευτης ποικιλίας μέθοδοι, που θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν από τους αθλητές, στην απέλπιδα προσπάθεια για την αύξηση της αθλητικής απόδοσης. Οι σύγχρονοι γκουρού της ντόπας κρατούν ως επτασφράγιστο μυστικό τα είδη και τη συγκεκριμένη δοσολογία χορήγησης Όλα αυτά θα συνεχίσουν να διεξάγονται κάτω από ένα βαρύ πέπλο μυστικότητος, παρά τη δημόσια κατακραυγή (μόνο κατά τα φαινόμε- να). Βασιζόμενοι στον διεθνή αντίκτυπο, που έχουν προκαλέσει οι σύγχρονοι προβληματισ- μοί για το φαινόμενο της έκτασης του doping, θα πρέπει να καταβληθούν σοβαρές και συνεχείς προσπάθειες προληπτικής διαπαιδαγώγησης και κατάλληλης πληροφόρη- σης για τους κινδύνους από τις ανεπιθύμητες παρενέργειες του doping στην υγεία του αθλητή

9 Η διοργάνωση διεθνώς συνεδρίων κι εκπαιδευτικών σεμιναρίων σε τακτική βάση θα συμβάλλει στην καταστολή του φαινομένου. Άλλωστε, πιστεύουμε ότι σε μια εποχή που οι ηθικές παραινέσεις βρίσκουν όλο και λιγότερα δεκτικά αυτιά, η πειστική και πέρα από υπερβολές κατάδειξη των κατά του doping αποτελεί το αποτελεσματικότερο όπλο για την καταπολέμησή του. Είναι αξιέπαινη η πρόσφατη προσπάθεια της Ελληνικής Ολυμπιακής Επιτροπής (Ε.Ο.Ε.) να εκδώσει ειδικά ενημερωτικά έντυπα για το φαινόμενο του Doping σε αθλητές, προπονητές και γονείς. Η ανάγκη αναθεώρησης προς το πολύ αυστηρότερο των σημερινών κριτηρίων χορήγησης αδειών κυκλοφορίας των ειδικών αθλητικών διατροφικών σκευασμάτων (προϊόντων), καθώς και της λειτουργίας των τρόπων της διακίνησής τους, είναι πλέον επιτακτική κι επιβάλλει την άμεση ουσιαστική παρέμβαση του κράτους. Μόνο έτσι θα περιφρουρηθεί η τήρηση των επιστημονικών κανόνων προϋποθέσεων και ο έλεγχος της ιδιότητας, όχι μόνο των κατόχων αδείας, αλλά και ολόκληρου του προσωπικού που αυτοί απασχολούν, υποχρεώνοντάς τους στην απαρέγκλιτη εφαρμογή των αποφάσεων της Πολιτείας. Μέχρι σήμερα, όμως, οι σχετικοί έλεγχοι είναι ελλιπείς από τις αρμόδιες επιτροπές εγκρίσεως της διακίνησής τους