ΑΦΙΕΡΩΜΑ: ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟ ΣΥΝΕ ΡΙΟ "ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ, ΧΩΡΟΤΑΞΙΑ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΣΤΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΗΣ ΕΝΩΜΕΝΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ*

Μέγεθος: px
Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "ΑΦΙΕΡΩΜΑ: ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟ ΣΥΝΕ ΡΙΟ "ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ, ΧΩΡΟΤΑΞΙΑ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΣΤΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΗΣ ΕΝΩΜΕΝΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ*"

Transcript

1 ΤΟΠΟΣ 11/96 ΑΦΙΕΡΩΜΑ: ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟ ΣΥΝΕ ΡΙΟ "ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ, ΧΩΡΟΤΑΞΙΑ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΣΤΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΗΣ ΕΝΩΜΕΝΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ* 'Αρθρα Κ. ΧΑΤΖΗΜΙΧΑΛΗΣ Τα Νότια Άκρα της Ευρώπης και η Ευρωπαϊκή Ολοκλήρωση ΤΖ. ΓΙΑΝΝΑΚΟΥΡΟΥ: Ευρωπαϊκη Ολοκλήρωση, Ανταγωνιστικότητα και Χωρική Δικαιοσύνη: θεσμικά διλήμματα και προκλήσεις της ευρωπαϊκής πολιτικής χωροταξίας Μ. Σ. ΣΚΟΥΡΤΟΣ, ΑΡ. ΚΟΝΤΟΓΙΑΝΝΗ: Μέθοδοι Οικονομικής Αξιολόγησης Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων: διεθνής εμπειρία, πρακτικές δυνατότητες και θεσμικοί περιορισμοί στην Ελλάδα Κ. ΚΑΡΤΑΛΗΣ: Είναι Δυνατή μία Εξωτερική Πολιτική Περιβάλλοντος; Ν. ΜΠΕΟΠΟΥΛΟΣ: Περιβαλλοντικές Επιπτώσεις από την Εφαρμογή του Αναδασμού στην Ημιορεινή Ζώνη Θ. ΜΑΛΟΥΤΑΣ: Ανάδειξη της Κοινωνικοεπαγγελματικής Φυσιογνωμίας του Αστικού Χώρου, Μεθοδολογικός Οδηγός και ένα Παράδειγμα: Βόλος Παρουσιάσεις Πολιτικών και Προγραμμάτων Φ. ΜΠΑΚΑΛΟΠΟΥΛΟΥ, Φ. ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ, Σ. ΤΟΨΙΩΤΗ, Σ. ΧΡΗΣΤΙΔΟΥ: Κοινωνική Πολιτική Τοπικής Αυτοδιοίκησης για Νέους, η Περίπτωση του Πολεοδομικού Συγκροτήματος Θεσσαλονίκης (Π.Σ.Θ.)

2 Βιβλιοκρισίες Παρουσίαση των βιβλίων α) Μελέτη και έρευνα προβλημάτων δυσλειτουργίας των ΜΜΕ σε σχέση με την πολεοδομική οργάνωση (1988), β) Χώρος και παραγωγική διαδικασία: εξέλιξη της προβληματικής (1995) (Λ. ΛΑΜΠΡΙΑΝΙΔΗΣ) Μεταπτυχιακές Εργασίες Δυναμικά Πρότυπα Ανακύκλωσης: μία πειραματική προσέγγιση της ανακύκλωσης χαρτιού στην Ελλάδα. Διδακτορική Διατριβή, Σχολή Νομικών, Οικονομικών και Πολιτικών Επιστημών, Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης, 1996 (Θ. ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ) Exploitation miniθre et dιveloppement touristique sur le littoral de la Grθce. Those pour le doctorat (nouveau rιgime), UER de Gιographie, Universitι Paris I - Panthιon-Sorbonne, 1995 (Λ. ΑΠ. ΚΑΡΚΑ) Ποσοτικές Μέθοδοι στην Ανάλυση της Εκλογικής Συμπεριφοράς. Διδακτορική Διατριβή, Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης, ΑΠΘ (Κ. ΖΑΦΕΙΡΟΠΟΥΛΟΣ) Siedlungsstruktur und Raumplanung am Beispiel der Region West- Griechenland. Rόumliche Beteutung fόr ausgewδhlte zentrale Orte. Διδακτορική Διατριβή, Technische Universitδt Berlin, 1996 (ΕΥ. ΑΘΑΝΑΣΟΠΟΥΛΟΥ) Ενημερωτικό Βήμα Παρουσίαση του Συνεδρίου "Περιφερειακή Ανάπτυξη, Χωροταξία και Περιβάλλον στα πλαίσια της Ενωμένης Ευρώπης" (Γ. ΚΑΖΑΤΖΟΠΟΥΛΟΣ, Γ. ΨΥΧΑΡΗΣ) Σχόλια-Τοποθετήσεις (Ν. ΜΑΡΑΒΕΓΙΑΣ, Θ. ΠΑΠΑΔΑΣΚΑΛΟΠΟΥΛΟΣ, Λ. ΛΑΜΠΡΙΑΝΙΔΗΣ, Κ. ΣΠΑΝΟΥ, Δ. ΠΑΠΑΪΩΑΝΝΟΥ) Απολογισμός των Ευρωπαϊκών Εργαστηρίων Πεδίου (Campus), Τουρισμού και Κληρονομιάς, 1995 (ΜΕΣΟΓΕΙΑΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ) Δελτίο Τύπου του Συνδέσμου Ελλήνων Περιφερειολόγων (ΣΕΠ) Αθήνα: προς εξορθολογισμό του πολεοδομικού σχεδιασμού (Ε. ΓΑΒΡΙΕΛΑΤΟΣ) Abstracts-Περιλήψεις άρθρων

3 Tα Νότια Άκρα της Ευρώπης και η Ευρωπαϊκή Ολοκλήρωση Κ. ΧΑΤΖΗΜΙΧΑΛΗΣ* Εισαγωγή Σε όλα σχεδόν τα σενάρια της Ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης οι περισσότερες νότιες περιφέρειες παρουσιάζονται σαν αγροτικές, βιομηχανικά και τεχνολογικά υπανάπτυκτες, τουριστικές περιοχές. Είτε μιλούν για τη γνωστή ευρωπαϊκή "ζώνη της μπανάνας του ήλιου", (RECLUS, 1989), είτε για το μοντέλο του "πράσινου σταφυλιού" (Kunzmann & Wegener, 1991), είτε για το "ευρωπαϊκό σπίτι με τα επτά διαμερίσματα" (Lutzky, 1990), τα προγνωστικά φαίνεται να συμφωνούν ότι, και τώρα και στο μέλλον, τα νότια άκρα θα βρίσκονται στο περιθώριο. Μετά από μια σύντομη περίοδο σύγκλισης που κράτησε ως τα μέσα της δεκαετίας του 1970, οι ανισότητες ανάμεσα στα κράτη-μέλη και ανάμεσα στις περιφέρειες αυξήθηκαν σημαντικά και επανήλθαν, στις αρχές της δεκαετίας του 1990, στα επίπεδα των αρχών της δεκαετίας του 1970 (CEC, 1990). Το γεωγραφικό κέντρο της Ενωσης απ'τα νοτιο-ανατολικά της Αγγλίας ως τη βόρεια Ιταλία περιλαμβάνει ένα μικρό αριθμό από περιφέρειες με ΑΕΠ/κατά κεφαλή το 1990 πάνω από 12% του μέσου όρου της ΕΕ. Από την άλλη μεριά όλη η Ελλάδα και η Πορτογαλία, τα δύο τρίτα της Ισπανίας, το Mezzogiorno, η Ιρλανδία και όλη η ανατολική Ευρώπη είχαν ένα ΑΕΠ/κατά κεφαλή λιγότερο απ'το 75% του ευρωπαϊκού μέσου όρου (Ευρώπη 2000, 1992). Αν και δεν μπορούμε να βασιστούμε απόλυτα στις μετρήσεις του ΑΕΠ, (ειδικά στη νότια Ευρώπη όπου η άτυπη οικονομία παίζει όλο και σημαντικότερο ρόλο στην παρούσα οικονομική κρίση), αποτελούν ωστόσο ένα χρήσιμο στοιχείο για τις αυξανόμενες διαφορές ανάμεσα στις βορειοδυτικές και τις νότιες περιφέρειες. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή γνωρίζει το ενδεχόμενο των αυξημένων περιφερειακών ανισοτήτων λόγω της Ευρωπαϊκής ενοποίησης. Κατά έναν αντιφατικό τρόπο όμως -μερικοί θα έλεγαν ίσως ακόμα και κυνικό- η κύρια μέριμνά της και η κατανομή των πόρων προσανατολίζεται στην ενίσχυση του ανταγωνισμού και των δυνάμεων της αγοράς σαν κύριων μηχανισμών που θα αποφέρουν οφέλη για τις καθυστερημένες περιφέρειες. Οι νεο-φιλελεύθερες πολιτικές και σε κοινοτικό και σε εθνικό επίπεδο φαίνονται να αγνοούν ιστορικές εμπειρίες που δείχνουν ότι ακριβώς αυτές οι διαδικασίες καπιταλιστικής ολοκλήρωσης και ανταγωνισμού ευθύνονται

4 για την παρούσα κατάσταση. Οι εθνικές κυβερνήσεις και η ΕΕ είναι έτοιμες αντ'αυτού να κατηγορήσουν τα θύματα. Σ'αυτό το άρθρο θα ήθελα να θίξω δύο αλληλένδετα ζητήματα σχετικά με τη νότια Ευρώπη σ'αυτή τη φάση της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. Το πρώτο αφορά τις τρέχουσες αλλαγές στο γεωγραφικό καταμερισμό της εργασίας, οι οποίες φαίνεται να μην έχουν γίνει επαρκώς κατανοητές απ'όσους χαράζουν εθνική και ευρωπαϊκή πολιτική. Μια βασική υπόθεση πίσω απ'το ζήτημα αυτό είναι ότι οι πολιτικές της ΕΕ έχουν μια κοινωνικοοικονομική προκατάληψη με το κέντρο και το βορρά, που αδυνατεί να εκτιμήσει τις ιδιαιτερότητες του νότου και τις πρόσφατες αλλαγές τους, και ακόμα λιγότερο να διαμορφώσει κατάλληλες πολιτικές. Η νότια Ευρώπη δεν είναι μια ομοιογενής ολότητα και παρόλο που υπάρχουν πολλές ομοιότητες (στις οποίες θα επανέλθω αργότερα), δεν μπορεί κανείς να μιλά για "Ευρωπαϊκό Νότο", ειδικά αν λαμβάνονται υπ'όψη οι εμφανείς διαφορές στο εσωτερικό κάθε χώρας. Το δεύτερο ζήτημα αφορά τον τρόπο ενσωμάτωσης/περιθωριοποίησης των νότιων περιφερειών και τοπικών κοινοτήτων στη "νέα" Ευρώπη και πώς η ατζέντα της Ενωσης που συμφωνήθηκε στο Μααστρίχτ για να εξασφαλίσει οικονομική ανάπτυξη θα επηρεάσει τα μεσογειακά άκρα της Ευρώπης. Και πάλι, βασική προϋπόθεση είναι ότι η "νέα" Ευρώπη (δηλαδή οι πολιτικές και χωρο-κοινωνικές διαδικασίες που τη σχηματίζουν) θα ενσωματώνει/αποδιαρθρώνει μεμονωμένες περιφέρειες και τόπους επιλεκτικά και σποραδικά εφαρμόζοντας νεοφιλελεύθερες αρχές όπως ο ανταγωνισμός μεταξύ περιφερειών και η αγοραία διαφήμιση διαφόρων περιοχών. Στο συμπέρασμα, οι πολιτικές της ΕΕ για την ενιαία αγορά και τα Διαρθρωτικά Ταμεία εξετάζονται κριτικά και υπογραμμίζεται η ασθενής πολιτική θέση των νότιων άκρων στις προσεχείς διαπραγματεύσεις. 1. Οι Τρέχουσες Αλλαγές στο Γεωγραφικό Καταμερισμό της Εργασίας και ο Παραγνωρισμός τους από τις Πολιτικές της Ε.Ε. Ισως η πιο σημαντική αλλαγή απ'τα μέσα της δεκαετίας του '70 και ύστερα υπήρξε η αμφισβήτηση της παραδοσιακής διάκρισης μεταξύ ενός ακμάζοντος κέντρου ή κέντρων και μιας στάσιμης αγροτικής ενδοχώρας. Για πολλά χρόνια οι σχολιαστές της ανάπτυξης στη νότια Ευρώπη, επηρεασμένοι κυρίως απ'την ιταλική εμπειρία, επαναλάμβαναν αυτή την εξήγηση που σε ορισμένες περιπτώσεις λειτουργούσε ως πρότυπο, όπως π.χ. για την Ισπανία 2

5 (Buruaga, 1983; Munoz, 1979), για την Πορτογαλία (Holland, 1979; de Oliveira, 1983), και σε μικρότερο βαθμό για την Ελλάδα (Ευαγγελινίδου, 1979). Από τα μέσα της δεκαετίας του 1970, ωστόσο, διακρίσεις όπως αστικό-αγροτικό, βορράς-νότος, ανάπτυξη-υπανάπτυξη, και περιφερειακές πολιτικές όπως οι πόλοι ανάπτυξης άρχισαν να γίνονται ιδιαίτερα προβληματικές, ασαφείς και ανεπαρκείς, αρχικά ως τρόπος περιγραφής της άνισης ανάπτυξης και ύστερα ως οδηγός για κρατική παρέμβαση στη νότια Ευρώπη. Από θεωρητικής πλευράς, τέτοιες αναφορές έτειναν να χρησιμοποιούν δυϊστικές και μονοαιτιακές ερμηνείες για μια ιδιαίτερα περίπλοκη χωρο-κοινωνική διαδικασία. Από εμπειρικής πλευράς, δεν κατόρθωναν να συλλάβουν τις ενδείξεις για ένα νέο είδος αγροτικού και ημι-αστικού δυναμισμού, που θα είχε θεωρηθεί απίθανος ακόμα και πριν από δύο δεκαετίες, ενώ είχε ερευνηθεί και τεκμηριωθεί πολύ αποτελεσματικά από τα τέλη του 1970 (Bagnasco 1977, Lewis & Williams 1987, Mottura & Mingione 1989, Paci 1982). Η καπιταλιστική ανάπτυξη άρχισε να ευδοκιμεί, όχι γύρω απ'τους πόλους όπου προωθούνταν η εκβιομηχάνιση ως προσχεδιασμένο και προορισμένο να διαδοθεί "προς τα κάτω" αποτέλεσμα, αλλά, κάπως αυθόρμητα, σε άλλες περιοχές και περιφέρειες όπου η οικονομική απόδοση, ο κοινωνικός καταμερισμός της εργασίας, και ο βαθμός κρατικής παρέμβασης βρίσκονταν σε ενδιάμεσο επίπεδο, κάτι ανάμεσα στα παλιά βιομηχανικά κέντρα και στις παραδοσιακές αγροτικές περιφέρειες. Αυτό το φαινόμενο έγινε εμφανές στην Ιταλία μετά τις αρχές της δεκαετίας του '70, στην Ισπανία απ'τα μέσα και στην Ελλάδα και την Πορτογαλία απ'τα τέλη της ίδιας δεκαετίας ή τις αρχές της επόμενης. Στις πιο εύκολα προσπελάσιμες περιφέρειες η πληθυσμιακή κάμψη είχε αντιστραφεί χάρη στα χαμηλότερα ποσοστά μετανάστευσης και στην αύξηση του αριθμού των παλιννοστούντων μεταναστών (King, 1986). Οι οικονομικές δραστηριότητες είχαν αρχίσει να αναπτύσσονται, με τις οικογενειακές αγροτικές επιχειρήσεις να γίνονται όλο και πιο εμπορικές και διαφοροποιημένες, και με την οικοδομή να βρίσκεται σε έξαρση. Η ιδιωτική ευημερία γινόταν εμφανής και μέσα απ'τα υψηλά επίπεδα διαφόρων μορφών κατανάλωσης. Η εξάπλωση των μικρών και μεσαίου μεγέθους επιχειρήσεων (ΜΜΕ) σε προνομιούχες αγροτικές περιοχές έχει παίξει βασικό ρόλο και το ίδιο ισχύει και για τον τουρισμό, κυρίως κατά μήκος των ακτών και σε ορισμένα νησιά. Οι εξηγήσεις που κυριαρχούνται απ'τον εμπειρισμό είχαν ξεχωρίσει πολλούς παράγοντες που υποτίθεται ότι συνέβαλλαν σ'αυτή τη διαδικασία μεταβολής στην ύπαιθρο και στη βιομηχανική αποκέντρωση. Οι παράγοντες αυτοί ποικίλουν από απωθητικούς, όπως η έλλειψη χώρου και η κυκλοφοριακή συμφόρηση στα μεγάλα αστικά κέντρα, μέχρι ένα συνδυασμό από ελκτικούς παράγοντες όπως η ύπαρξη πρώτων υλών, η εύκολη πρόσβαση, ο καθαρός αέρας, οι καθαρές παραλίες και η χαμηλή φορολογία (βλ. διάφορες κρατικές εκθέσεις και στις τέσσερις χώρες). 3

6 Μια διαφορετική οπτική είχε προωθηθεί από όσους και όσες επεξεργάστηκαν τα στοιχεία για την επέκταση των μικρής κλίμακας βιομηχανικών δραστηριοτήτων σε μη μητροπολιτικές περιοχές (Bagnasco 1977, Fua 1983, Hudson & Lewis 1984), για τις μεταβολές στον αγροτικό τομέα (Garcia-Ramon 1985, Hadjimichalis 1987, Mottura & Mingione 1989), και για το ρόλο των υπηρεσιών, ιδιαίτερα του τουρισμού (Garcia-Herrera 1987, Leontidou 1988, Williams & Shaw 1988). Δεν πρέπει ωστόσο να υπερβάλλουμε για το μέγεθος της οικονομικής επέκτασης μακριά απ'τα παραδοσιακά αστικά και βιομηχανικά κέντρα στις τέσσερις χώρες. Το μεγαλύτερο μέρος της δραστηριότητας εξακολουθούσε και εξακολουθεί να εντοπίζεται στις μεγάλες πόλεις, ενώ οι πολυεθνικοί επενδυτές προτιμούν ακόμη τις παλαιές σίγουρες συγκεντρώσεις όπως για παράδειγμα οι ιαπωνικές επενδύσεις στη βιομηχανία γύρω απ'τη Βαρκελώνη. Η ανάπτυξη στην νοτιοευρωπαϊκή ύπαιθρο μπορεί να ερμηνευθεί σαν ένδειξη παραγωγικής δυναμικότητας στις ενδιάμεσες περιοχές, σε αντιπαράθεση με τη μειούμενη εκείνη την εποχή δυναμικότητα των μεγάλων αστικών κέντρων. Οπως και να'χει το πράγμα, τα καθαρά στοιχεία από διάφορες μελέτες περίπτωσης έδειχναν ότι κατά την περίοδο , τα παλιότερα βιομηχανικά κέντρα έχαναν το μερίδιό τους στην απασχόληση και τον παραγωγικό δυναμισμό προς όφελος αυτών των ενδιάμεσων περιοχών (βλ. Arcangeli κ.ά. 1980, Ferrao 1987, Garofoli 1983, Vaiou, Hadjimichalis 1985). Μετά από μια δεκαετία παραγνωρισμού οι ερευνητές και οι διαμορφωτές των αποφάσεων ανακάλυψαν αυτό το δυναμισμό στο όνομα των πολυδιαφημισμένων βιομηχανικών συστημάτων της Τρίτης Ιταλίας. Στις περιοχές αυτές οι ΜΜΕ μπόρεσαν να δημιουργήσουν δραστήρια τοπικά δίκτυα και να παραγάγουν υψηλής ποιότητας προϊόντα για τις αγορές όλου του κόσμου ανταγωνιζόμενες έτσι με επιτυχία τους βιομηχανικούς γίγαντες, χάρη στις ιστορικές παραδόσεις και στα συγκεκριμένα και ευέλικτα κοινωνικά περιβάλλοντα και θεσμούς. Η Τρίτη Ιταλία γρήγορα έγινε μύθος και πρότυπο για την ανάπτυξη και άλλων περιφερειών της νότιας Ευρώπης (και πέρα απ'αυτές). Οι εκτός Ιταλίας υποστηρικτές του προτύπου της Τρίτης Ιταλίας ακολουθούν δύο λίγο-πολύ καθαρές πολιτικές απόψεις για την περιφερειακή ανάπτυξη (Sabel 1989, Stohr 1986, Vasquez-Barquero 1986). Κατ'αρχάς, για τους νεοφιλελεύθερους, οι περιπτώσεις αυτές είναι ταυτόχρονα αυθόρμητες, καθοδηγούμενες από τις εξαγωγές και ευέλικτες στην παραγωγή και τις εργασιακές σχέσεις, βρίσκουν "γωνιές" της αγοράς, είναι οικογενειακές στην οργάνωση και μικροεπιχειρηματικές στο χαρακτήρα. Δεύτερον, από κάποιους και κάποιες που υιοθετούν πολλές από τις παραπάνω νεοφιλελεύθερες θέσεις, ενώ συγχρόνως υποστηρίζουν γενικές αρχές της αριστεράς δίνεται 4

7 έμφαση σε μια θεώρηση της βιοτεχνικής παραγωγής των ΜΜΕ αντίστοιχη με εκείνη του Proudhon και υπογραμμίζεται η προσφορά εργασίας σε υποτίθεται μη ιεραρχικές ομάδες τεχνιτών (για μια κριτική βλ. Amin & Robins 1990, Chronaki κ.ά. 1993). Η αισιοδοξία και ο ενθουσιασμός για τα ευέλικτα τοπικά συστήματα παραγωγής γρήγορα έθεσε σε δεύτερο πλάνο τα πολλά κοινωνικά, οικονομικά και περιβαλλοντικά μειονεκτήματα που χαρακτηρίζουν αυτό το πρότυπο. Αυτό που παρέμεινε ως κυρίαρχη προσέγγιση είναι μια εξύμνηση του τεχνικού και οικονομικού μέλλοντος αυτού του ευέλικτου συστήματος που υποτίθεται πως ήταν έτοιμο για μεταφορά και εφαρμογή σε οποιαδήποτε μεσαίου μεγέθους πόλη σε ολόκληρη τη νότια Ευρώπη (για κριτική πρβ. Ηadjimichalis & Papamichos 1990). Από τα τέλη της δεκαετίας του '80 και τις αρχές της δεκαετίας του '90, ωστόσο, έγιναν εμφανή ορισμένα σημάδια δυσλειτουργίας σ'αυτό το αποκεντρωμένο πρότυπο. Η υπερπαραγωγή και ο έντονος ανταγωνισμός για ευπαθή αγροτικά προϊόντα, η αργή τεχνολογική βελτίωση στις ΜΜΕ, τα νέα δεδομένα στις περιφερειακές αγορές εργασίας με μετανάστες από τον Τρίτο Κόσμο και τις χώρες του πρώην υπαρκτού σοσιαλισμού, η απροθυμία εκ μέρους των ντόπιων νέων να δεχτούν τις προβληματικές συνθήκες εργασίας και χαμηλούς μισθούς, συν τον υπερπληθυσμό στις τουριστικές περιοχές και τη μόλυνση του περιβάλλοντος -για να αναφέρουμε λίγες μόνο τοπικές δυσκολίες- έθεσαν σε αμφισβήτηση τη δυναμική απόδοση της προηγούμενης δεκαετίας. Το βασικό ερώτημα στα μέσα της δεκαετίας του 1990 είναι αν το αποκεντρωμένο πρότυπο του ημι-αστικού δυναμισμού των δεκαετιών του '70 και του '80 θα συνεχίσει να ενδυναμώνεται ή αν ο όλο και πιο έντονος παγκόσμιος ανταγωνισμός μέσω της Ενιαίας Αγοράς θα καταστρέψει αυτές τις εύθραυστες τοπικές οικονομίες, ενισχύοντας για άλλη μια φορά τη συγκέντρωση σε λίγες μητροπολιτικές περιοχές. Δεν μπορούμε ακόμα να μιλάμε για μια κρίση αυτή καθαυτή -αν και κάποια αρνητικά σημάδια από πολλά μέρη της Τρίτης Ιταλίας και από άλλες, λιγότερο γνωστές, περιοχές της νότιας Ευρώπης είναι ήδη εμφανή- αλλά φαίνεται πως τα νότια άκρα αντιμετωπίζουν σήμερα μια μεταβατική περίοδο στην οποία οι θετικές δυνάμεις που προέρχονται από την Ενιαία Αγορά θα ωφελήσουν κυρίως τις μεγάλες επιχειρήσεις και τα μεγάλα αστικά κέντρα, απειλώντας τις νότιες αγορές που είχαν στηριχθεί μέχρι τώρα στη μικρή και μεσαία μονάδα με ενδογενή χαρακτηριστικά. Ενώ μεμονωμένοι ερευνητές δίνουν προσοχή στις αλλαγές αυτές, οι εθνικοί και κοινοτικοί τεχνικοί και πολιτικοί σύμβουλοι μόνο σπάνια τις υπολογίζουν. Οι πορείες της καπιταλιστικής περιφερειακής ανάπτυξης στη νότια Ευρώπη γενικά εκτιμώνται με τον έλεγχο ορισμένων μακρο-οικονομικών δεικτών όπως μεταξύ άλλων το ΑΕΠ/ κατά κεφαλή, τα ποσοστά ενεργού 5

8 πληθυσμού, η επίσημη απασχόληση και ανεργία, ο βαθμός εκβιομηχάνισης, το επίπεδο των μισθών, η παραγωγικότητα του εργατικού δυναμικού και οι επενδύσεις στην υποδομή (βλ. τις περιοδικές αναφορές για την κοινωνική και οικονομική κατάσταση των περιφερειών της Κοινότητας). Μ'αυτόν τον τρόπο η απόδοση κάθε περιφέρειας μετριέται και αξιολογείται σε σύγκριση με ευρωπαϊκούς μέσους όρους ή με συνθετικούς δείκτες. Σ'αυτά πρέπει να προσθέσουμε και ορισμένες παρεμβάσεις από εθνικές κυβερνήσεις (κυρίως απ'την Ελλάδα, την Ισπανία και την Πορτογαλία) που με σθένος υποστηρίζουν μια άποψη για τα νότια κράτη ως "φτωχούς συγγενείς" με σκοπό να αποσπάσουν όσο το δυνατόν περισσότερα ECU. Η χρήση των δεικτών αυτών έχει τοποθετήσει τις περισσότερες από τις νότιες περιφέρειες στην ομάδα των λιγότερο ανεπτυγμένων και περισσότερο βοηθούμενων περιοχών της Κοινότητας. Η αντιμετώπιση αυτή ενισχύθηκε κατά τη συνεδρίαση της Συνόδου Κορυφής του Εδιμβούργου όπου ιδρύθηκε το Ταμείο Συνοχής το Δεκέμβριο του Ανάμεσα στα πολλά προβλήματα αυτής της "προσέγγισης μέσω δεικτών" θα ήθελα να υπογραμμίσω δύο ως τα πιο σημαντικά. Πρώτον, από μια γενική οπτική, η παραπάνω προσέγγιση βασίζεται σε μια γραμμική και οικονομιστική θεώρηση της διαδικασίας της περιφερειακής ανάπτυξης, σύμφωνα με την οποία στο ένα άκρο βρίσκεται το Αμβούργο ή το Grοningen και στο άλλο η Ανατολική Μακεδονία ή η Extremadura. Το άμεσο συμπέρασμα είναι ότι οι "καθυστερημένες" νότιες περιοχές πρέπει να "προφτάσουν" τις βορειοδυτικές, και για το λόγο αυτό χρειάζονται βοήθεια. Πριν από χρόνια, ο G. Kindleberger ονόμασε αυτό το μοντέλο "προσέγγιση του χάσματος": αφαιρείς τους δείκτες των νότιων περιφερειών από τα αντίστοιχα ιδανικά τυπικά στοιχεία των ανεπτυγμένων βορειοδυτικών και το υπόλοιπο είναι το αναπτυξιακό σου πρόγραμμα! Ενα δεύτερο μεγάλο πρόβλημα αφορά τους ίδιους τους δείκτες. Η διαμόρφωση και εφαρμογή τους προϋποθέτει μια πορεία ανάπτυξης στην οποία οι άνθρωποι έχουν από καιρό αφήσει τη γεωργία για μισθωτή εργασία στη βιομηχανία και τις υπηρεσίες, όπου η κοινωνική κατανομή της εργασίας διαφοροποιείται ξεκάθαρα μεταξύ των τομέων και των κλάδων, όπου τα επίσημα ποσοστά απασχόλησης και ανεργίας αντικατοπτρίζουν την πραγματικότητα, το κράτος συνεισφέρει με υπηρεσίες κοινωνικής πρόνοιας στο οικογενειακό εισόδημα, η κατά κοινωνικό φύλο κατανομή της εργασίας προϋποθέτει μια σύζυγο στο σπίτι, οι φόροι εισπράττονται κ.ο.κ.. Με λίγα λόγια, ο ακρογωνιαίος λίθος της προσέγγισης που βασίζεται στους δείκτες είναι ο άντρας-ως-εργαζόμενος (ή επίσημα άνεργος), με ένα φορντιστικό ορισμό της εργασίας και με μια οικογένεια υποστηριζόμενη μερικά από το κράτος. Η κοινωνική πραγματικότητα στις νότιες περιφέρειες, ωστόσο, είναι πολύ πιο περίπλοκη (και το ίδιο έχει αρχίσει να ισχύει 6

9 και για ορισμένες βορειο-κεντρικές περιφέρειες επίσης). Οι παραπάνω προϋποθέσεις ποτέ δεν εμφανίστηκαν τόσο εκτεταμένες στις νότιες περιφέρειες όσο στις βορειο-κεντρικές και η εφαρμογή τους ήταν πάντα παραμορφωμένη και μερική. Αυτές οι "αποκλίσεις" έχουν ερμηνευθεί και ερμηνεύονται ως καθυστέρηση και υπανάπτυξη, ενώ στην πραγματικότητα ήταν μια διαφορετική πορεία προς την καπιταλιστική ανάπτυξη. Μόνο απ'τα τέλη της δεκαετίας του 1980, όταν οι ίδιοι οι στυλοβάτες του βορειοδυτικού καπιταλιστικού συστήματος άρχισαν να γκρεμίζονται, άρχισαν και οι παραπάνω αποκλίσεις να προκαλούν το ενδιαφέρον ως πιθανές στρατηγικές επιβίωσης (Mingione 1991). Αναγνωρίστηκε, για παράδειγμα, ότι η πρόωρη απο-αγροτικοποίηση και προλεταριοποίηση στις βορειο-κεντρικές ευρωπαϊκές περιφέρειες εξασθένισε τους δεσμούς αίματος και την οικονομική και κοινωνική σημασία της οικογενειακής επιχείρησης και της αυτο-απασχόλησης, αφήνοντας τα άτομα εντελώς εξαρτημένα από τη μισθωτή απασχόληση και το κράτος πρόνοιας. Οταν και οι δύο αναγκαίες συνθήκες έπαψαν να ισχύουν, δηλαδή από τα μέσα της δεκαετίας του '80 και μετά, χιλιάδες άνθρωποι έζησαν την απόλυτη στέρηση και κοινωνική αποσύνθεση. Στις περιφέρειες της νότιας Ευρώπης -με κάποιες ευδιάκριτες εξαιρέσεις- το πρότυπο ήταν διαφορετικό. Η επίμονη εξάπλωση της οικογενειακής καλλιέργειας, της πολλαπλής απασχόλησης, η μικρο-οικογενειακή επιχείρηση και η αυτοαπασχόληση σε παραδοσιακούς αλλά και νεωτεριστικούς κλάδους ήταν ανάμεσα στους ζωτικούς παράγοντες για την επιβίωση και την προσαρμογή στη δύσκολη σημερινή μεταβατική περίοδο. Το μεγαλύτερο μέρος των παραγωγικών δραστηριοτήτων (εξαιτίας ακριβώς των κοινωνικών και πολιτισμικών τους χαρακτηριστικών) πραγματοποιούνται κάτω από ανεπίσημες και άτυπες συνθήκες εργασίας -όπως η αγροτική εργασία, το φασόν, ή οι ανεπίσημες τουριστικές υπηρεσίες. Εκτός από τη φοροδιαφυγή αυτό έχει δύο επιπλέον συνέπειες: πρώτον, οι παραγωγικές δραστηριότητες σε μεγάλο βαθμό δεν καταγράφονται και αποκρύπτονται από τις επίσημες αναφορές. Δεύτερον, αυτές οι μορφές εργασίας δεν εμφανίζονται ως "κανονικές" για τα επίπεδα και τις τυπικότητες της ΕΕ και όσοι απασχολούνται σ'αυτές, και ειδικά οι γυναίκες, δεν μπορούν να αναγνωριστούν ως "κανονικές" εργαζόμενες και επομένως δεν μπορούν να θεωρηθούν "κοινωνικοί εταίροι" (Βαΐου 1994). H ενιαία ευρωπαϊκή πράξη δεν έθιγε καθόλου τα ζητήματα αυτά, και γενικά γινόταν πολύ λίγη ρητή αναφορά στις επιπλοκές της Κοινής Αγοράς όσον αφορά την κοινωνία και το χώρο. Κατευθυνόμενες από τις παγκόσμιες ανταγωνιστικές προκλήσεις, οι πολιτικές της ΕΕ είναι σχεδιασμένες για τις μεγάλες βιομηχανίες, τις τράπεζες και τους μεγαλοπαραγωγούς αγροτικών προϊόντων, αφήνοντας τις ΜΜΕ και άλλες μικρής κλίμακας παραγωγικές 7

10 δραστηριότητες στα Διαρθρωτικά Ταμεία. Οι διαρθρωτικές πολιτικές για τη βελτίωση της ανταγωνιστικότητας (συμπεριλαμβανομένων και των περιφερειακών πολιτικών) συγκέντρωναν το 1993 μόνο 12 δις ECU σε σύγκριση με το υπολογιζόμενο κέρδος 216 δις ECU από την ενιαία αγορά. Οπως υποστηρίζει ο Sadler (1992), αν ήταν δυνατό να υπολογιστούν οι ισορροπίες των πολιτικών δυνάμεων, αυτά τα νούμερα σίγουρα θα παρείχαν μια χρήσιμη προσέγγιση. Επομένως, οι νότιες περιφέρειες αντιμετωπίζουν σήμερα μια τριπλή δυσκολία: πρώτον, οι διαρθρωτικές πολιτικές της ΕΕ και πολλές πλευρές της εθνικής πολιτικής δίνουν έμφαση στα λανθασμένα ζητήματα, κυριαρχούμενες από την "προσέγγιση του χάσματος" και με μια προκατάληψη υπέρ των προτύπων καπιταλιστικής ανάπτυξης που εξελίσσονται στη βορειοκεντρική Ευρώπη. Δεύτερον, το ίδιο το κέντρο βάρους των διαρθρωτικών πολιτικών δε συμβαδίζει με τις αλλαγές που παρουσιάζονται στη γεωγραφία της παραγωγής, οι οποίες τελευταία παίρνουν σε όλο και μεγαλύτερο βαθμό παγκόσμιες διαστάσεις (Amin & Thrift, 1991), αλλά οι πολιτικές αυτές είναι ούτως ή άλλως πολύ περιορισμένες για να αντισταθμίσουν τις πολλές κοινωνικές και οικονομικές δυσκολίες στο Νότο. Τρίτον, οι νότιες περιφέρειες δε διαθέτουν προς το παρόν την πολιτική δύναμη για να αντισταθούν στην επερχόμενη περιθωριοποίηση, που προκύπτει από το γεγονός ότι είναι κληρονόμοι μιας ασθενούς κοινωνίας των πολιτών, όπου δεν υπάρχουν ισχυροί τοπικοί θεσμοί, και όπου η κεντρική εξουσία λειτουργεί με πελατειακές σχέσεις (Ginner 1985). Οι εθνικές κυβερνήσεις των νότιων κρατών κάνουν σήμερα όλες τις δυνατές λανθασμένες κινήσεις, ενώ η περιφερειακή αυτοδιοίκηση δεν έχει συνειδητοποιήσει ακόμα τη σημερινή κατάσταση. Είναι περισσότερο κι από πιθανό ότι όσοι κρατούν μια κριτική στάση στο θέμα της ανάπτυξης των νότιων περιφερειών δε θα έχουν επίσημο λόγο ως "κοινωνικοί εταίροι" στις επερχόμενες διαπραγματεύσεις. 2. Διαδικασίες Ενσωμάτωσης/Αποδιάρθρωσης και Εργαλεία Πολιτικής Οι διαδικασίες προς μια ενιαία αγορά κάτω από συνθήκες επιδίωξης του μέγιστου κέρδους ουσιαστικά θεμελιώνονται πάνω στις ανισότητες μεταξύ περιφερειών, σαν ένα αναγκαίο μέσο για τη συνεχιζόμενη διεύρυνσή τους. Ο καπιταλισμός απαιτεί κάποιο βαθμό άνισης ανάπτυξης, ως προϋπόθεση για μια επικερδή συσσώρευση. Αυτή η ανισότητα μπορεί να ποικίλλει ιστορικά, από περιφέρεια σε περιφέρεια, μεταξύ περιοχών ή μεταξύ κρατών, σε διεθνή κλίμακα. Την ίδια στιγμή, υπάρχει και μια επίμονη τάση για αυξημένη ομοιογενοποίηση και μείωση αυτών των γεωγραφικών διαφορών. Αυτή η διαλεκτική τάση μεταξύ διαφοροποίησης 8

11 και σύγκλισης αποτελεί τη βαθύτερη δυναμική και μια πρωταρχική πηγή της γεωγραφικά άνισης ανάπτυξης σε όλες τις κλίμακες. Οι κυρίαρχες προσεγγίσεις στην Κοινότητα αναγνωρίζουν το γεγονός ότι οι περιφερειακές και κοινωνικές διαφορές είναι πιθανό να διευρυνθούν με την προοπτική της ενοποίησης της αγοράς. Το αντιμετωπίζουν όμως σαν το αναγκαστικό τίμημα για μια ενωμένη Ευρώπη, και σαν κάτι που μπορεί να ελεγχθεί εκ των υστέρων κοινωνικά μέσα απ'τα προγράμματα της ΕΕ και ειδικότερα μέσα απ'την περιφερειακή πολιτική. Μέχρι τώρα η ΕΕ έχει κάνει χρήση δύο παραλλαγών της περιφερειακής πολιτικής: την αναδιανεμητική και τη βοηθητική προσέγγιση (βλ. επίσης CEC 1991). Η αναδιανεμητική προσέγγιση μιμείται τις εθνικές περιφερειακές πολιτικές της κλασικής Καιηνσιανής μορφής. Οπως και η κοινωνική πολιτική, έχει στόχο να αμβλύνει την ανισότητα στην κατανομή του εισοδήματος και της κοινωνικής πρόνοιας μεταξύ περιφερειών, να αλλάξει τη χωροθέτηση της παραγωγής και να ανακατανείμει τις ευκαιρίες απασχόλησης. Οι περιφερειακές πολιτικές αυτού του τύπου υποστηρίχθηκαν στη βάση του δικαιώματος των λιγότερο ανεπτυγμένων περιοχών για ένα πιο δίκαιο καθεστώς στα εισοδήματα και στην απασχόληση. Ενα παράδειγμα της προσέγγισης αυτής είναι το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης που παρέχει επιχορηγήσεις, συν τα όσα μπορούν να κάνουν τα κράτη-μέλη για να βοηθήσουν τις περιφέρειές τους. Η βοηθητική προσέγγιση, αντίθετα με την αναδιανεμητική, ξεκινά από την υπόθεση ότι η περιφερειακή πολιτική της ΕΕ μπορεί να κινητοποιήσει τους πόρους για να καλύψει ακριβώς το ευκαιριακό κόστος που προκύπτει από την απώλεια των εργαλείων πολιτικής που ήταν διαθέσιμα πριν. Ενα παράδειγμα της προσέγγισης αυτής είναι τα Μεσογειακά Ολοκληρωμένα Προγράμματα, που σχεδιάστηκαν για να αντισταθμίσουν τις συνέπειες που είχε η είσοδος της Ισπανίας και της Πορτογαλίας στην Κοινότητα για άλλες μεσογειακές περιφέρειες, στη νότια Γαλλία, την Ιταλία και την Ελλάδα. Οι εθνικές και κοινοτικές πολιτικές, ωστόσο, δεν είναι και ό,τι καλύτερο για την κοινωνική και χωρική σύγκλιση. Οπως αναπτύχθηκε παραπάνω, υπάρχει μια προκατάληψη με τα δεδομένα της βορειο-κεντρικής Ευρώπης σε ό,τι υπολογίζουν, που συχνά δεν είναι κατάλληλο για τις περιοχές που βρίσκονται σε μεγαλύτερη ανάγκη. Το χάσμα μεταξύ των ανεπτυγμένων και των καθυστερημένων περιοχών, που εξακολουθεί να μεγαλώνει, αποτελεί μια ένδειξη της ανεπάρκειάς τους. Η περίπτωση του Mezzogiorno είναι ενδεικτική, αλλά οπωσδήποτε όχι μοναδική. Μέχρι την είσοδο της Βρετανίας και της Ελλάδας στην Κοινότητα, το Mezzogiorno δεχόταν τη μεγαλύτερη δυνατή υποστήριξη από διάφορους ιταλικούς και κοινοτικούς φορείς. 9

12 Αναμφίβολα, από τη δεκαετία του 1950 έχει σημειωθεί στο Mezzogiorno πιο δραματική πρόοδος απ'ό,τι σ'όλα τα προηγούμενα 90 χρόνια από το Risorgimento και μετά. Και δεν πρέπει να στεκόμαστε συνολικά αρνητικά για τις κρατικές παρεμβάσεις, αν αναλογιστούμε που θα ήταν ο Ιταλικός νότος χωρίς αυτές. Η διαφορά όμως με άλλες περιοχές της Ιταλίας και της Κοινότητας μεγαλώνει: από 1:2,5 το 1960 έγινε 1:4,8 το 1980 και στα τέλη της δεκαετίας του '80 το Μezzogiorno ήταν ακόμα μια από τις πιο φτωχές περιφέρειες στην ΕΕ (Mingione 1991). Ως απάντηση σ'αυτά τα προβλήματα, από τα μέσα της δεκαετίας του '80 διαμορφώθηκε ένα νέο κύμα από προτάσεις και ενέργειες για "τοπική ανάπτυξη", βασισμένο σε θεωρίες για "ανάπτυξη-από-τα-κάτω", αυτοδυναμία, και προώθηση των "ενδογενών δυνατοτήτων". Σύμφωνα μα τις απόψεις αυτές, ενώ στο παρελθόν η τοπική ανάπτυξη πραγματοποιόταν με αυθόρμητο τρόπο (όπως στις περιπτώσεις των βιομηχανικών συστημάτων της Τρίτης Ιταλίας και άλλων ενδιάμεσων περιοχών στην υπόλοιπη νότια Ευρώπη), τώρα είναι δυνατό και απαραίτητο να εφαρμοστεί ως μια προγραμματισμένη πολιτική "από-τα-κάτω" (Musto 1985, OECD 1983, Stohr 1986). Τέτοιες προτάσεις είχαν κερδίσει σημαντική υποστήριξη στην Ισπανία (Instiuto del Territorio y Urbanismo 1987, Vasquez-Barquero 1986), στην Ελλάδα (ΕΕΤΑΑ 1988), και στην Ιταλία (Garofoli 1992). Είχαν προσελκύσει επίσης αρκετό ενδιαφέρον και υποστήριξη από διάφορους κοινοτικούς φορείς και προγράμματα, όπως το Κοινωνικό Ταμείο (προγράμματα κατάρτισης για συμβούλους στο σχεδιασμό της τοπικής ανάπτυξης), το πρόγραμμα SPRINT (που βοηθά τις ΜΜΕ σε διάφορα μέρη για τεχνολογικές βελτιώσεις), το πρόγραμμα LEADER (που βοηθά ένα δίκτυο από 213 αγροτικές κοινότητες) και πάνω απ'όλα το πρόγραμμα LEDA που προωθεί άμεσα την τοπική ανάπτυξη με τη δημιουργία θέσεων εργασίας σε 36 διαφορετικές περιοχές της ΕΕ. Ενώ στα επίσημα έγγραφα η κοινοτική πολιτική προωθεί ακόμα την περιφερειακή ανάπτυξη, σε ιδεολογικό επίπεδο διοχετεύεται πολλή προσοχή προς τις μικρές τοπικές επιχειρηματικές πρωτοβουλίες. Σε μια τέτοια κατάσταση, ο ρόλος που παίζουν οι τοπικές, εθνικές και κοινοτικές πολιτικές δεν είναι ούτε ουδέτερος ούτε αυτομάτως υποστηρικτικός για τις φτωχές περιφέρειες και τοπικές κοινότητες. Ο ρόλος τους είναι διπλός: λειτουργούν ως κατευθυντήριος μηχανισμός για την κατανομή των πόρων και ως θεσμοθετημένη σχέση εξουσίας μεταξύ διαφόρων περιφερειών και τοπικών κοινοτήτων. Επομένως, κατά έναν αντιφατικό τρόπο, η χωρική πολιτική -όσο εξυπηρετεί τις ανάγκες νομιμοποίησης κάθε κράτους και των Βρυξελών- μπορεί επίσης να συμβάλλει στην όξυνση των ανισοτήτων μεταξύ περιφερειών. 10

13 Όπως έδειξαν πολυάριθμες μελέτες, η ενοποίηση της αγοράς θα φέρει ένα νέο κύμα ανισότητας στους τομείς και τις περιφέρειες, κι αυτό μπορεί να παράσχει την υλική βάση για δημιουργία περιφερειακών συγκρούσεων. Οι δομικές διαφορές των συνθηκών συσσώρευσης σε ευρωπαϊκή κλίμακα θα ενισχυθούν από τις ενδοπεριφερειακές ροές κεφαλαίου, πληροφοριών και λιγότερο εργατικού δυναμικού, οι οποίες τείνουν να γίνουν μονόδρομες και σωρευτικές στα αποτελέσματά τους. Επομένως, μένει να εξεταστεί αν η υπάρχουσα ευρωπαϊκή ιδεολογία "της ενσωμάτωσης" και οι ευρωπαϊκές πολιτικές του τύπου που περιγράψαμε παραπάνω μπορούν να βοηθήσουν τις κοινότητες της νότιας Ευρώπης, καθώς και με ποιον τρόπο χρειάζεται να αλλάξουν για να ελέγξουν τις αρνητικές συνέπειες της συνθήκης του Μααστρίχτ. Το ερώτημα για το βαθμό και το περιεχόμενο των μελλοντικών περιφερειακών ανισοτήτων σε μια ενωμένη Ευρώπη πρέπει εξ ορισμού να παραμείνει ανοιχτό, και μόνο μερικές υποθέσεις μπορούν να γίνουν τώρα. Επίσης, είναι δύσκολο να ξεχωρίσει κανείς τις πολιτικές της Κοινότητας από τις εθνικές όσον αφορά τις επιπτώσεις τους σε συγκεκριμένες περιφέρειες και τοπικές κοινότητες. Ωστόσο, η υπάρχουσα εμπειρία επιτρέπει κάποιες προβλέψεις για το τι μπορεί να συμβεί αν η ευρωπαϊκή ολοκλήρωση καθοδηγείται από το σημερινό σαφές νεο-φιλελεύθερο πλαίσιο. Παγιδευμένη για τα καλά από τη γραφειοκρατική αλληλεξάρτηση και αδύνατη στο χειρισμό της πολυπλοκότητας, η ΕΕ υπάρχει σήμερα όχι ως "Ηνωμένες Πολιτείες της Ευρώπης" αλλά ως "Europe a la carte", στην οποία η δύναμη του χρήματος και όχι η πολιτική συνεργασία παίζει τον καθοριστικό ρόλο. Οπως και η συμφωνία μεταξύ των ΗΠΑ, Μεξικού και του Καναδά για ελεύθερο εμπόριο, έτσι και η πρόσφατα ανανεωμένη, στο Μααστρίχτ, τάση της Ευρώπης για πολιτική και οικονομική ενοποίηση μπορεί να χαρακτηριστεί σαν ένας άσχημα προετοιμασμένος νέος γύρος σ'ένα παιγνίδι μηδενικού αθροίσματος, από το οποίο όλοι ελπίζουν ότι θα επωφεληθούν, ενώ οι νικητές θα είναι λίγοι (Hueglin 1989). Η νεοφιλελεύθερη τάση στην ατζέντα "της ενσωμάτωσης" περιθωριοποιεί ή/και αναδεικνύει άλλα σημαντικά προβλήματα που έχουν να κάνουν με την οικονομική αναδιάρθρωση, την ανακατανομή της πολιτικής δύναμης και την τάση για μείωση του ρόλου του πολιτισμού. Οι συνέπειες είναι ήδη ορατές πολύ καθαρά στους δρόμους των μεγάλων πόλεων με τους χιλιάδες άστεγους, στις αγροτικές περιοχές και στις περιοχές αποβιομηχάνισης, στον επιλεκτικό αποκλεισμό συγκεκριμένων κοινωνικών ομάδων από την επίσημη οικονομία, στις ανισότητες των κοινωνικών φύλων και στις αυξανόμενες εθνικιστικές, ρατσιστικές και θρησκευτικές τάσεις, κυρίως μετά την εισροή εκατομμυρίων νέων προσφύγων και 11

14 μεταναστών. Σ'αυτές τις διαδικασίες παίζει και η γεωγραφία ένα ρόλο, καθώς η "νέα" Ευρώπη αρχίζει, με μια προσεκτικότερη εξέταση, να φαίνεται όλο και πιο διασπασμένη, παρά πιο στενά ενοποιημένη. Μια πρόσφατη μελέτη για τα προβλήματα και τις προοπτικές της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης όσον αφορά τις γυναίκες του Νότου (Vaiou κ.ά. 1991) έδειξε ότι η φιλοσοφία της ΕΕ και οι υποθέσεις για τις συνθήκες εργασίας των γυναικών και για την καθημερινή ζωή είναι εντελώς διαφορετικές απ'αυτές που ισχύουν στις νότιες περιφέρειες και τοπικές κοινότητες. Η μελέτη έδωσε ιδιαίτερη έμφαση στις γεωγραφικές αποκλίσεις και κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η Ενιαία Αγορά θα συμβάλει όχι σ'έναν αποκλεισμό των γυναικών του Νότου, αλλά μάλλον σε κάποιες δυσμενείς συνθήκες κάτω απ'τις οποίες φαίνεται πως θα ενσωματωθούν. Σ'αυτές τις απαισιόδοξες παρατηρήσεις πρέπει να προσθέσουμε το γεγονός ότι, στα γεωγραφικά άκρα, η τελική διαμόρφωση του "νέου" χάρτη της Ευρώπης απέχει πολύ απ'το να είναι ξεκάθαρη, ειδικά στα Βαλκάνια με τον εμφύλιο πόλεμο στην πρώην Γιουγκοσλαβία και την Αλβανική "έξοδο". Σε άλλα σημεία της νότιας Ευρώπης, η Lega Lombarda κέρδισε σημαντικές νίκες στη βόρεια Ιταλία, ενώ η Μαφία κυριαρχεί ακόμα στο Νότο. Στη Γαλλία ο ρατσισμός και η ξενοφοβία αναπτύσσονται γρήγορα και το ίδιο συμβαίνει και στη χώρα μας. Μένει να δούμε αν οι περιφερειακές αντιδράσεις και συγκρούσεις θα παραμείνουν λανθάνουσες στην Ισπανία, ή αν μετά το "ισπανικό 1992" -με τους Ολυμπιακούς της Βαρκελώνης, την EXPO της Σεβίλης και την αναγόρευση της Μαδρίτης σε Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης- τα οικονομικά και πολιτικά προβλήματα συν τις επιδράσεις από άλλες αποκεντρωτικές κινήσεις ανά την Ευρώπη θα χτυπήσουν και πάλι την πόρτα της Ισπανίας. Οι τρέχουσες προσπάθειες της ΕΕ συμβαδίζουν με μια αναδιάρθρωση της ελεύθερης αγοράς παντού. Η περαιτέρω ανάπτυξη μιας εκ των πραγμάτων (ή ακόμα και θεσμοθετημένης μετά τις γερμανικές και ολλανδικές προτάσεις) κοινότητας δύο ή περισσοτέρων ταχυτήτων, θα ενισχύσει εκείνες τις χώρες, περιφέρειες και τοπικές κοινότητες που έχουν προσαρμοστεί στις πιέσεις του κυρίαρχου μπλοκ επιχειρηματικών-περιφερειακών συμφερόντων που αναζητά βελτιωμένες δομές για την αξιοποίηση του κεφαλαίου και νέες μορφές ρύθμισης. Ενας νόμιμος τρόπος για την αντιμετώπιση αυτού του προβλήματος (προερχόμενος από αριστερές και οικολογικές δυνάμεις) είναι μια ομοσπονδιακή οργάνωση, όπου οι περιφέρειες και οι τοπικές κοινότητες θα ενισχύονται απέναντι στις εθνικές κυβερνήσεις. Παρά το γεγονός ότι μια "Ευρώπη των Περιφερειών" θα ενισχύσει αρχικά τις περιφέρειες εκείνες που έχουν 12

15 ανεπτυγμένες οικονομικές, πολιτικές και πολιτιστικές δυνάμεις, ο φεντεραλισμός είναι ένα προοδευτικό βήμα μπροστά. Αυτό συμβαίνει επειδή η λογική και η φιλοσοφία του βασίζονται στην αρχή της πολιτικής ισονομίας μεταξύ άνισων εταίρων ασχέτως του μεγέθους, της οικονομικής δύναμης και της πολιτικής βαρύτητας των περιφερειών-μελών της ομοσπονδίας. Ο φεντεραλισμός όμως δεν μπορεί να σταθεί μόνος του: χρειάζεται τη βοήθεια των εθνικών κρατών που για καιρό ακόμα θα παραμείνουν οι μόνοι φορείς με ενδιαφέρον και δυνατότητα παρέμβασης υπέρ των ασθενεστέρων. Οι κυρίαρχες πολιτικές δυνάμεις της Κοινότητας όμως, έχουν διαφορετική ατζέντα: να εξασφαλίσουν τη συνεχόμενη οικονομική ευημερία όσων κυρίως επωφελούνται, που δεν είναι άλλοι απ'τα εκσυγχρονισμένα τμήματα των μερίδων του κεφαλαίου και των περιφερειών του κέντρου και τους οικονομικούς οργανισμούς που τα ελέγχουν. Καθώς τα εξελιγμένα βιομηχανικά συστήματα προκαλούν αλληλεξάρτηση και ενσωμάτωση/αποδιάρθρωση μέσα κι έξω απ'τα σύνορα, η Κοινότητα προσφέρει ένα πολλών επιπέδων σύστημα ρύθμισης και υποδοχής των αντιθέσεων μεταξύ των κοινωνικών εταίρων, απ'τις τοπικές αντιθέσεις στις περιφερειακές, τις εθνικές και τις παγκόσμιες. Οι εθνικά και περιφερειακά ελεγχόμενοι και κατασκευασμένοι θεσμοί του συστήματος αυτού δεν επιτρέπουν ένα μεγάλο ποσοστό υπερεθνικής διαμόρφωσης απόψεως και πολιτικής, και η οικονομική δυναμική του αντιτίθεται στο στόχο της καθιέρωσης και διατήρησης ενός συστήματος ίσων ευκαιριών. Η Κοινότητα έτσι εμφανίζεται ελάχιστα νομιμοποιημένη -το λεγόμενο "δημοκρατικό έλλειμμα"- γιατί ο σχεδιασμός και η δυναμική στοχεύουν a priori στην ικανοποίηση των σκοπιμοτήτων των οικονομικών ελίτ και των οργανωμένων συμφερόντων (συμπεριλαμβάνονται και αυτά των γραφειοκρατών της ΕΕ), σε βάρος του ευρωπαϊκού κοινού συνολικά. Ακριβώς επειδή αυτή η εξέλιξη δεν μπορεί πια να εμποδιστεί, τα μικρότερα και πιο αδύναμα μέλη είναι αναγκασμένα να συμβαδίζουν με τις αποφάσεις των κυρίαρχων κρατών και περιφερειών. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα στην περίπτωση των νότιων περιοχών. Ενώ ο βιομηχανικός πυρήνας της Ενωσης σχεδιάζει και πιέζει για μια μαζική υπερεθνική οικονομική αναδιάρθρωση στο δρόμο για την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση, οι μεσογειακές περιοχές που βρίσκονται στο νότιο άκρο ανταγωνίζονται μεταξύ τους μένοντας προσκολλημένες σ'αυτό που ήταν παλιά η Ευρώπη, για το ποια θα πάρει περισσότερα από τα ήδη περιορισμένα Διαρθρωτικά Ταμεία. Οι περισσότερες κοινότητες του Νότου βλέπουν την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση μόνο σαν μια πηγή πρόσθετης οικονομικής ενίσχυσης, για να αντισταθμίσουν τα μακροπρόθεσμα ελλείμματα. Μόνο ένας μικρός αριθμός απ'αυτές έχει εκμεταλλευτεί ευκαιρίες όπως η συνεργασία Νότου-Νότου και Βορρά-Νότου σε συγκεκριμένα θέματα (όπως τα αστικά 13

16 προβλήματα, η προστασία του περιβάλλοντος, η δομική ανεργία ή οι παραμεθόριες περιφέρειες), ή σε πιο γενικά αναπτυξιακά θέματα όπως οι "Four Motor Regions", με την Καταλονία, τη Λομβαρδία, το Baden-Wurtemberg και τη Rhone-Alpes. Η κυρίαρχη ιδεολογία είναι αυτή της παθητικής "ζητιανιάς", αντί για δυναμική παρέμβαση και πάλη για τα δικαιώματά τους. Σ'αυτές τις δυσκολίες προστίθενται τουλάχιστον πέντε επιπλέον παράμετροι που μπορεί να επηρεάσουν αρνητικά την ενσωμάτωση των νοτιότερων περιοχών στη βορειο-κεντρική Ευρώπη. Πρώτον, σε μακρο-οικονομικό επίπεδο, υπάρχει το ενδεχόμενο για άνισα ποσοστά αύξησης του ΑΕΠ και του πληθωρισμού εξαιτίας των διαφορών που υπάρχουν στη διάρθρωση των εθνικών οικονομιών. Αυτό είναι πολύ σημαντικό όχι μόνο για την Ελλάδα και την Πορτογαλία, αλλά και για την Ισπανία και την Ιταλία, όπου η πρόσφατη οικονομική απόδοση απέχει πολύ απ'το να είναι ικανοποιητική. Ακόμα κι αν στην πορεία της σύγκλισης των οικονομιών οι λιγότερο ανεπτυγμένες πραγματοποιήσουν μεγαλύτερη αύξηση της παραγωγής, στη συνέχεια θα εγκαταλειφθούν στη δική τους νομισματική πολιτική, που αυξάνει τον πληθωρισμό και μειώνει τη διεθνή τους ανταγωνιστικότητα. Δεύτερον, σε κοινωνικό επίπεδο, φαίνεται πως η άνιση διάρθρωση των μισθών και οι άνισες κοινωνικές συνθήκες αναπαραγωγής του εργατικού δυναμικού θα διατηρηθούν, αν δε χειροτερέψουν. Η Ενωση Ευρωπαίων Εργοδοτών είναι όλο και περισσότερο απρόθυμη να προχωρήσει σε διάλογο με τα συνδικάτα και αντίθετα ορίζει την "εργασιακή ευελιξία" και τη "διαφοροποίηση των μισθών ανά περιφέρεια" ως τη βάση της εργοδοτικής στρατηγικής της Κοινότητας. Οπως αναφέρθηκε παραπάνω, στη νότια Ευρώπη οι "κοινωνικοί εταίροι" είναι λίγα ανδροκρατούμενα σωματεία, ενώ η πλειοψηφία των εργαζόμενων σε άτυπους τομείς παραμένει στην αφάνεια. Συγκεκριμένα, οι νεο-φιλελεύθεροι εμπόδισαν τη σοσιαλδημοκρατική απόπειρα της Ε.Επιτροπής να θεσπίσει τον "ενιαίο κοινωνικό χώρο", που σήμαινε έναν ελάχιστο έλεγχο στις συνθήκες εργασίας και τα εθνικά επίπεδα παροχής κοινωνικής πρόνοιας, όπως ο έλεγχος των μη τυπικών συμβολαίων εργασίας, των διακρίσεων στο χώρο εργασίας ανάλογα με το κοινωνικό φύλο, της ρύθμισης της υπεργολαβίας και της αυτοαπασχόλησης, πράγματα που όλα έχουν τεράστια σημασία για τις περιφέρειες της νότιας Ευρώπης. 14

17 Τρίτον, σε πολιτικό επίπεδο, η Ενωση εμφανίζεται λιγότερο δημοκρατική στην οργάνωσή της σε σχέση, για παράδειγμα, με το κράτος της Δανίας. Το Ευρωκοινοβούλιο έχει στην πραγματικότητα πολύ περιορισμένη δικαιοδοσία ενώ, μέχρι τώρα, ο έλεγχος και η αποτίμηση των αποφάσεων αποτελεί στην πράξη αρμοδιότητα των εθνικών κυβερνήσεων. Με την εφαρμογή της συνθήκης του Μάαστριχτ, οι επιλογές των εθνικών και τοπικών κυβερνήσεων θα περιοριστούν κι άλλο, μεταθέτοντας τη λήψη αποφάσεων στο Υπουργικό Συμβούλιο αντί για τα άμεσα εκλεγμένα σώματα. Φαίνεται λοιπόν ότι η Ενωση θα έχει να αντιμετωπίσει νέα αιτήματα για φεντεραλισμό και περιφερειακή αυτονομία, όταν τα περιφερειακά συμφέροντα συνειδητοποιήσουν ότι η Ενιαία Αγορά είναι στην πραγματικότητα ένα πολύ απομακρυσμένο συγκεντρωτικό υπερεθνικό καθεστώς. Τέταρτο, σε επίπεδο πρόσβασης στις ευκαιρίες, αυτό που εμφανίζεται σαν μια φιλελεύθερη απορύθμιση είναι στην πραγματικότητα μια μαζική επαναρύθμιση, όπως αποδεικνύουν χιλιάδες κανονισμοί και ντιρεκτίβες από τις Βρυξέλες. Αυτή η επαναρύθμιση είναι πιο πιθανό να έχει αστικά-βιομηχανικά-αντρικά-κεντροευρωπαϊκά μέτρα και σταθμά, και να λειτουργεί προς όφελος των βορειοδυτικών τομέων και περιφερειών. Αυτό σημαίνει μια αύξηση σε ρυθμιστικούς περιορισμούς για τους πολλούς, με αποτέλεσμα μια Ευρώπη με άνιση πρόσβαση σε κοινωνικές και χωρικές ευκαιρίες, συμπεριλαμβανόμενων και των συνθηκών διαβίωσης. Τέλος, σε επίπεδο ανταγωνισμού, το άνοιγμα της ανατολικής Ευρώπης ως γόνιμης αγοράς για το ευρωπαϊκό κεφάλαιο μπορεί να λειτουργήσει σε βάρος του οικονομικού συμφέροντος των λιγότερο ανεπτυγμένων νότιων περιφερειών. Η ανατολική και η νότια Ευρώπη έχουν σε μεγάλο βαθμό παρόμοιες οικονομικές δομές και θα ανταγωνιστούν για παρόμοια μερίδια στις δυτικές αγορές. Η κέντρο-ανατολική Ευρώπη προσφέρει δύο βασικούς πόρους: ένα φτηνό, καλά εκπαιδευμένο εργατικό δυναμικό και τεράστια, με δυνατότητες χαμηλών τιμών, αγροτική παραγωγή. Οι εργάτες της παίρνουν χαμηλότερους μισθούς σε σχέση με τη νότια Ευρώπη, αλλά αποδίδουν με παραγωγικότητα που πλησιάζει τη γερμανική. Επιπλέον, για οικονομικούς, πολιτικούς και πολιτιστικούς/θρησκευτικούς λόγους, τα κοινοτικά κεφάλαια και οι ιδιωτικές επενδύσεις μπορεί να προσανατολιστούν προς την κεντρο-ανατολική Ευρώπη, αφήνοντας το νότιο τμήμα της με σημαντικά λιγότερους διαθέσιμους πόρους. 3. Τελικές Παρατηρήσεις Μέσα στην ευφορία εν όψει της Ενιαίας Αγοράς, είναι σημαντικό να συνειδητοποιήσουμε ότι η δημιουργία της θα επιδεινώσει τις κοινωνικές και χωρικές ανισότητες, και θα έχει ως αποτέλεσμα πιο εκλεπτυσμένες μορφές εκμετάλλευσης και κοινωνικού ελέγχου. Η επιλεκτική 15

18 ενσωμάτωση/περιθωριοποίηση των νότιων περιφερειών και τοπικών κοινοτήτων θα εξαρτάται αρχικά από την προηγούμενη απόδοσή τους, από τις τρέχουσες ενέργειες των τοπικών και περιφερειακών παραγόντων, και τις αποφάσεις των κυρίαρχων πολιτικών και οικονομικών δυνάμεων της Κοινότητας. Μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του 1980, η ιδεολογία της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης ήταν θεμελιωμένη σε λίγο-πολύ σοσιαλδημοκρατικές αρχές, όπου ένας κοινωνικός συμβιβασμός μεταξύ κεφαλαίου και εργαζομένων σε εθνικό επίπεδο οδηγούσε τις αναδιανεμητικές και βοηθητικές πολιτικές σε επίπεδο ΕΕ. Κάτω από ένα καθεστώς νεοφιλελευθερισμού όμως, η βοήθεια προς τις φτωχότερες περιφέρειες και τοπικές κοινότητες θα είναι ελάχιστη. Μαζί με τη Μεγ. Βρετανία και την Ολλανδία, οι Γερμανοί ιθύνοντες αντέδρασαν στην πρόσφατη πρόταση της ΕΕ για το Ταμείο Συνοχής που πρότεινε διαπεριφερειακές χρηματικές μεταβιβάσεις με σκοπό να αμβλύνει τις ήδη υπάρχουσες και τις νέες περιφερειακές ανισότητες. Αντίθετα, προτιμούσαν να ανταγωνίζονται οι τοπικές περιοχές ελεύθερα μεταξύ τους για πόρους, επενδύσεις, θέσεις εργασίας και ευημερία, σαν μεμονωμένες επιχειρήσεις στην ελεύθερη αγορά. Επιπλέον, φαίνεται πως ο μεγαλύτερος καθαρός χρηματοδότης της Ενωσης, η Γερμανία, δε "χρειάζεται" άλλο τα νότια άκρα. Αποφεύγοντας τα φονξιοναλιστικά επιχειρήματα, πρέπει να παρατηρήσουμε ότι οι Γερμανοί καπιταλιστές έχουν τώρα άφθονο, φτηνό και καλά εκπαιδευμένο εργατικό δυναμικό από τις πρώην σοσιαλιστικές χώρες in situ, και οι νέοι μετανάστες αναλαμβάνουν τις θέσεις εργασίας στην παραγωγή που κατείχαν οι Νοτιοευρωπαίοι στις δεκαετίες του '60 και του '70. Η Γερμανία υπολόγιζε να καταβάλει πάνω από 50 δις δολάρια το (ποσό που αντιστοιχεί περίπου στο 18% του ελλείμματος του ισοζυγίου της) για να παράσχει στέγη, κατάρτιση και κοινωνική πρόνοια στους νέους μετανάστες. Αυτό σημαίνει ότι οι Γερμανοί και άλλοι Κεντροευρωπαίοι δεν είναι πλέον διατεθειμένοι να πληρώνουν για την αναπαραγωγή του φτηνού εργατικού δυναμικού στο Νότο. Αυτή είναι μια βασική αιτία της αντίδρασής τους στις αυξήσεις των Διαρθρωτικών Ταμείων, και σε κάθε απόπειρα άμεσης βοήθειας. Το φαινόμενο αυτό παρατηρείται επίσης στη βόρεια Ιταλία, όπου έχουμε τις καμπάνιες της Λέγκα του Βορρά κατά της παραδοσιακής βοήθειας προς το Mezzogiorno, με το επιχείρημα ότι πρόκειται για σπατάλη χωρίς θετικά αποτελέσματα. Αντίστοιχες φωνές ακούγονται και στην Γαλλία και Ισπανία. Μ'αυτή τη λογική, οι κυρίαρχες ευρωπαϊκές μερίδες του κεφαλαίου μπορεί να εγκαταλείψουν τις "παραδοσιακές δεσμεύσεις" που είχαν αναλάβει, δηλαδή το να υποστηρίζουν το δικαίωμα των λιγότερο ανεπτυγμένων περιφερειών για μια πιο δίκαιη ανάπτυξη. Φαίνεται λοιπόν ότι τα νότια άκρα έχουν χάσει μια σημαντική πολιτική παράμετρο για τις διαπραγματεύσεις τους, που θα τις βοηθούσε να αποφεύγουν τα αποδιαρθρωτικά φαινόμενα. 16

19 Λαμβάνοντας υπ'όψη το διεθνή χαρακτήρα της ενοποίησης της αγοράς και τα κατά τόπους διαφοροποιημένα αποτελέσματά της, η Ενιαία Αγορά θα ενισχύσει τη σημασία των δύο πόλων, του παγκόσμιου και του τοπικού, των Ευρωπαϊκών συστημάτων συσσώρευσης με εκείνα τα τοπικά χαρακτηριστικά που είναι απαραίτητα για την κοινωνική αναπαραγωγή. Ανάμεσα σ'αυτά είναι η τοπική Ιστορία, η εξειδίκευση της παραγωγής, η ταξική δομή, οι αγορές εργασίας, η οικογενειακή οργάνωση, οι ανισότητες μεταξύ κοινωνικών φύλων και οι εθνικές και φυλετικές διαφορές. Τόνισα και άσκησα κριτική στην προσκόλληση των αναπτυξιακών πολιτικών στα δεδομένα των βορειο-κεντρικών περιοχών, αλλά αυτό δε συνεπάγεται κάτι ανάλογο και για τις νότιες έναντι άλλων τμημάτων της Ευρώπης (όπως οι ανατολικές πρώην σοσιαλιστικές χώρες) ή έναντι περιοχών έξω από τα προβληματικά νέα σύνορα της Ευρώπης. Διάφορες μορφές προκατάληψης και πράξεις κοινωνικού και χωρικού αποκλεισμού πρέπει να αντικατασταθούν από μία παγκόσμια-τοπική προσέγγιση. Αυτό που θα χαρακτηρίζει την άνιση ανάπτυξη στην Ευρώπη μετά το Μάαστριχτ (στην μετα-μάαστριχτ Ευρώπη) είναι μια αντίφαση μεταξύ των όλο και περισσότερο ενσωματωμένων περιφερειών και τόπων που ανήκουν σε διεθνή/ευρωπαϊκά δίκτυα, και ενός μεγάλου αριθμού διαφοροποιημένων και αποδιαρθρωμένων/ διασπασμένων περιφερειών και τόπων, το μεγαλύτερο μέρος των οποίων βρίσκεται στη νότια Ευρώπη. Ενώ σε προηγούμενες δεκαετίες η ολοκλήρωση σε εθνικό και διεθνές επίπεδο προχώρησε ενσωματώνοντας μεμονωμένες μονάδες χώρου ως μονάδες παραγωγής/κατανάλωσης, στην επόμενη δεκαετία θα πρέπει να τις ενσωματώσει και ως τόπους διαφοροποιημένης κοινωνικής αναπαραγωγής. Τα νότια άκρα της Ευρώπης αγωνίστηκαν πριν από έναν αιώνα για ενσωμάτωση στα εθνικά τους κράτη και οικονομίες. Για διάφορους ιστορικούς λόγους αυτή η προσπάθεια δεν είχε ολοκληρωθεί μέχρι τις δύο ή τρεις τελευταίες δεκαετίες. Τώρα πρέπει να ξαναρχίσουν τον αγώνα τους κάτω από συνθήκες παιχνιδιού μηδενικού αθροίσματος και σε ένα πολιτιστικά άγνωστο περιβάλλον. Οπως σε όλες τις μεταβατικές περιόδους, η κατάσταση δεν είναι καθόλου ξεκάθαρη. Το σίγουρο, ωστόσο, είναι πως η Ενιαία Αγορά δεν είναι ο παράδεισος που μας υπόσχονται ούτε ο λάκκος των λεόντων, αλλά ένα νέο πεδίο αγώνων όπου το μηκεφάλαιο -όλοι αυτοί και αυτές των οποίων την εργασία οικειοποιείται το κεφάλαιο κάτω από ποικίλες σχέσεις και συνθήκες εργασίας- μπορούν να οργανωθούν και να αντιταχθούν ή απλώς να βελτιώσουν τις πιέσεις που προκύπτουν από τις παγκόσμιες/τοπικές στρατηγικές αναδιάρθρωσης και τις επιλογές της "βίαιης σύγκλισης". 17

20 (*) Το κείμενο αυτό έχει δημοσιευτεί σε άλλη μoρφή στα περιοδικά: Revista de Estudios Urbanos y Regionales, 58, 1994, Santiago, Chile και στο European Urban and Regional Studies, Vol. 1, no 1, 1994, Longman, U.K. Βιβλιογραφία Amin, A. and Robins, K. (1990): The re-emergence of regional economies? The mythical geography of flexible accumulation. Environment and Planning D: Society and Space 8 (1): Amin, A. and Thrift, N. (1991): Marshallian nodes and global networks: implications for area development. Proceedings: Lemnos International Seminar, Athens/Thessaloniki. Arcangeli, F., Borzara, C. and Goglio, S. (1980): Patterns of peripheral development in Italian regions Papers of the Regional Science Association 44: Bagnansco, A. (1977): Tre Italie. Il Mulino, Bologna. Buruaga, G. (1983): Towards a new regional policy for Spain, in D. Deers and K. Ostrom (eds), The Crisis of European Regions, Macmillan, London, pp CEC (1989): The regions in the 1990s: Forth Periodic Report on the Social and Economic Situation in the Regions of the Community. Brussels: CEC. Chronaki, Z., Hadjimichalis, C., Lambrianidis, L. and Vaiou, D. (1993): Diffused industrialization in Thessaloniki: from expansion to crisis. International Journal of Urban and regional Research 17 (2): Dunford, M. (1988): Capital, the State and Regional Development. London: Pion. EC (1988): Programme de Recherche sur l Evolution du Marche du Travail au Noir Final Report 8 vols, Brussels. EC (1987): Third Periodic Report on Community Regions, Brussels. EETAA (Greek Agency for Local Development) (1988): Local development projects in Greece (in Greek). Athens. CEC/DG XVI (1992): EUROPE Brussels. Evangelinides, M. (1979): Core-peripheral problems in the Greek case. Greek Review for Social Research, 5: Fuα, G. (1983): Main futures of the NEC model in Italy. Analytical Report. Paris: OECD. Ferrao, J. (1987): Social structures, labour markets and spatial configurations in modern Portugal. Antipode, 19 (1): Garcia-Herrera, L. M. (1987): Economic development and spatial configuration in the Canary Islands. Antipode 19(2):

ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΜΟΝΤΕΛΩΝ ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΜΟΥ. «Μεικτά» Συστήματα Καπιταλισμού και η Θέση της Ελλάδας

ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΜΟΝΤΕΛΩΝ ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΜΟΥ. «Μεικτά» Συστήματα Καπιταλισμού και η Θέση της Ελλάδας ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΜΟΝΤΕΛΩΝ ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΜΟΥ «Μεικτά» Συστήματα Καπιταλισμού και η Θέση της Ελλάδας Η θεωρία VoC, βασίζεται σε σημαντικό βαθμό στην ανάλυση των δύο βασικών μοντέλων καπιταλισμού των φιλελεύθερων

Διαβάστε περισσότερα

Ενημερωτικό δελτίο 1 ΓΙΑΤΙ ΧΡΕΙΑΖΕΤΑΙ Η ΕΕ ΕΝΑ ΕΠΕΝΔΥΤΙΚΟ ΣΧΕΔΙΟ;

Ενημερωτικό δελτίο 1 ΓΙΑΤΙ ΧΡΕΙΑΖΕΤΑΙ Η ΕΕ ΕΝΑ ΕΠΕΝΔΥΤΙΚΟ ΣΧΕΔΙΟ; Ενημερωτικό δελτίο 1 ΓΙΑΤΙ ΧΡΕΙΑΖΕΤΑΙ Η ΕΕ ΕΝΑ ΕΠΕΝΔΥΤΙΚΟ ΣΧΕΔΙΟ; Από την έναρξη της παγκόσμιας οικονομικής και χρηματοπιστωτικής κρίσης, η ΕΕ βρίσκεται αντιμέτωπη με χαμηλά επίπεδα επενδύσεων. Απαιτούνται

Διαβάστε περισσότερα

ΕΙΔΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ ΓΙΑ ΤΙΣ ΝΗΣΙΩΤΙΚΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ (ΩΣ ΣΥΝΕΙΣΦΟΡΑ ΤΟΥ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟΥ ΘΑΛΑΣΣΙΩΝ ΥΠΟΘΕΣΕΩΝ, ΝΗΣΩΝ ΑΛΙΕΙΑΣ (Υ.ΘΥ.Ν.ΑΛ) ΣΤΗ ΔΙΑΒΟΥΛΕΥΣΗ ΓΙΑ ΤΗ ΜΕΛΛΟΝΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΣΥΝΟΧΗΣ) Η 5 η έκθεση για την οικονομική,

Διαβάστε περισσότερα

ΘΕΩΡΗΤΙΚΟΙ ΚΑΙ ΘΕΩΡΙΕΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ Χ. ΑΠ. ΛΑΔΙΑΣ

ΘΕΩΡΗΤΙΚΟΙ ΚΑΙ ΘΕΩΡΙΕΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ Χ. ΑΠ. ΛΑΔΙΑΣ ΘΕΩΡΗΤΙΚΟΙ ΚΑΙ ΘΕΩΡΙΕΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ Χ. ΑΠ. ΛΑΔΙΑΣ Η ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΗΣ ΥΠΑΝΑΠΤΥΞΗΣ : ανέπτυξε τη θεωρία περί «άνισης ανταλλαγής». Η θεωρία του αποτελεί μέρος μιας πιο λεπτομερούς ερμηνείας της μεταπολεμικής

Διαβάστε περισσότερα

Η ΚΡΙΣΗ ΞΕΠΕΡΑΣΤΗΚΕ ΚΑΘΩΣ ΛΕΝΕ;

Η ΚΡΙΣΗ ΞΕΠΕΡΑΣΤΗΚΕ ΚΑΘΩΣ ΛΕΝΕ; Η ΚΡΙΣΗ ΞΕΠΕΡΑΣΤΗΚΕ ΚΑΘΩΣ ΛΕΝΕ; Καθώς έχουν περάσει, από το 2008 οπότε και ξέσπασε η μεγαλύτερη καπιταλιστική κρίση μετά την κρίση του 1929, οι πάντες σχεδόν συμπεριφέρονται σαν να έχει ξεπεραστεί η κρίση

Διαβάστε περισσότερα

Νότια Ευρώπη. Οικονομική Κρίση: Αγροτικές/αστικές ανισότητες, περιφερειακή σύγκλιση, φτώχεια και κοινωνικός αποκλεισμός. Ελληνικά

Νότια Ευρώπη. Οικονομική Κρίση: Αγροτικές/αστικές ανισότητες, περιφερειακή σύγκλιση, φτώχεια και κοινωνικός αποκλεισμός. Ελληνικά Νότια Ευρώπη Οικονομική Κρίση: Αγροτικές/αστικές ανισότητες, περιφερειακή σύγκλιση, φτώχεια και κοινωνικός αποκλεισμός Η πρόσφατη οικονομική κρίση επηρέασε εκατομμύρια Ευρωπαίων πολιτών με πολλούς να χάνουν

Διαβάστε περισσότερα

ΑΝΕΡΓΙΑ ΟΡΙΣΜΟΣ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ ΜΟΡΦΕΣ ΑΝΕΡΓΙΑΣ

ΑΝΕΡΓΙΑ ΟΡΙΣΜΟΣ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ ΜΟΡΦΕΣ ΑΝΕΡΓΙΑΣ ΑΝΕΡΓΙΑ ΟΡΙΣΜΟΣ Η κατάσταση έλλειψης εργασίας, κατά την οποία υπάρχει δυσαρμονία μεταξύ προσφοράς και ζήτησης, προσφέρονται λίγες θέσεις εργασίας, ενώ υπάρχουν πάρα πολλοί ενδ9ιαφερόμενοι. Είναι έννοια

Διαβάστε περισσότερα

ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΣΥΝΟΧΗ: Προκλήσεις για την απασχόληση και την αγορά εργασίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση.

ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΣΥΝΟΧΗ: Προκλήσεις για την απασχόληση και την αγορά εργασίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση. DOC00220307 ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΣΥΝΟΧΗ: Προκλήσεις για την απασχόληση και την αγορά εργασίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Συµβολή στη συζήτηση της επιτροπής ΕΚΤ για τη 2η έκθεση συνοχής. 1. Οικονοµική και

Διαβάστε περισσότερα

Ο ΤΟΠΟΣ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΤΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ

Ο ΤΟΠΟΣ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΤΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ Ο ΤΟΠΟΣ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΤΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ Οι κλασικές προσεγγίσεις αντιμετωπίζουν τη διαδικασία της επιλογής του τόπου εγκατάστασης των επιχειρήσεων ως αποτέλεσμα επίδρασης ορισμένων μεμονωμένων παραγόντων,

Διαβάστε περισσότερα

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗ... 17

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗ... 17 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗ............................................... 17 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Θεωρίες περιφερειακών ανισοτήτων Μια σύντομη παρουσίαση...................... 21 1.1 Εισαγωγή...........................................

Διαβάστε περισσότερα

Ένας «γυάλινος τοίχος» για τις Ευρωπαίες

Ένας «γυάλινος τοίχος» για τις Ευρωπαίες Το Βήµα 12/10/1997 Ένας «γυάλινος τοίχος» για τις Ευρωπαίες ΑΚΟΜΗ ΚΑΙ ΣΗΜΕΡΑ Η ΙΣΗ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΤΩΝ ΓΥΝΑΙΚΩΝ ΣΤΗΝ ΕΡΓΑΣΙΑ, ΣΤΗΝ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΖΩΗ ΣΥΝΑΝΤΑ ΥΣΚΟΛΙΕΣ Η δεκαετία του 1990 έχει ελάχιστες

Διαβάστε περισσότερα

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ ERSA

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ ERSA ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ ERSA ΜΕΛΟΣ ΤΗΣ ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΚΑΙ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΕΤΑΙΡΕΙΑΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ (RSAI, ERSA) Οικονομική Κρίση και Πολιτικές Ανάπτυξης και Συνοχής 10ο Τακτικό Επιστημονικό

Διαβάστε περισσότερα

Θεσμοί και Οικονομική Αλλαγή

Θεσμοί και Οικονομική Αλλαγή Θεσμοί και Οικονομική Αλλαγή Καθηγητής Σπύρος Βλιάμος Εθνικό & Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών Πανεπιστήμιο Νεάπολις Πάφου Université de Paris Dauphine Ινστιτούτο Διπλωματίας Αμερικανικό Κολλέγιο Ελλάδος

Διαβάστε περισσότερα

ΤΟΠΙΚΗΕΥΗΜΕΡΙΑΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣΥΠΗΡΕΣΙΕΣ ΣΕΤΟΠΙΚΟΕΠΙΠΕ Ο ΔΕΣΠΟΙΝΑ ΚΟΜΠΟΤΗ ΛΕΚΤΟΡΑΣ ΕΦΑΡΜΟΓΩΝ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΔΥΤΙΚΗΣ ΑΤΤΙΚΗΣ

ΤΟΠΙΚΗΕΥΗΜΕΡΙΑΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣΥΠΗΡΕΣΙΕΣ ΣΕΤΟΠΙΚΟΕΠΙΠΕ Ο ΔΕΣΠΟΙΝΑ ΚΟΜΠΟΤΗ ΛΕΚΤΟΡΑΣ ΕΦΑΡΜΟΓΩΝ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΔΥΤΙΚΗΣ ΑΤΤΙΚΗΣ ΤΟΠΙΚΗΕΥΗΜΕΡΙΑΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣΥΠΗΡΕΣΙΕΣ ΣΕΤΟΠΙΚΟΕΠΙΠΕ Ο ΔΕΣΠΟΙΝΑ ΚΟΜΠΟΤΗ ΛΕΚΤΟΡΑΣ ΕΦΑΡΜΟΓΩΝ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΔΥΤΙΚΗΣ ΑΤΤΙΚΗΣ ΤΟΠΙΚΗΕΥΗΜΕΡΙΑ Ηαυξημένησημασίατηςτοπικήςευημερίαςσυμπίπτει με την πιο ετερογενή,

Διαβάστε περισσότερα

Οι αρχειακές συλλογές του Ευρωπαϊκού Ινστιτούτου της Φλωρεντίας

Οι αρχειακές συλλογές του Ευρωπαϊκού Ινστιτούτου της Φλωρεντίας Οι αρχειακές συλλογές του Ευρωπαϊκού Ινστιτούτου της Φλωρεντίας B. Αρχειακές συλλογές που προέρχονται από ιδιωτικά αρχεία (DEP) και πολιτικές ομάδες του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου Χρηματοδότηση Το παρόν εκπαιδευτικό

Διαβάστε περισσότερα

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ. development law 1262/82 in the recent stagnation of investment in Greece

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ. development law 1262/82 in the recent stagnation of investment in Greece ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ Προσωπικά στοιχεία Ονοματεπώνυμο: Αρτέμης Κουρτέσης Όνομα Πατρός: Βασίλειος Οικογενειακή κατάσταση: Έγγαμος με δύο παιδιά Ημ/νία γέννησης: 28 Ιουνίου 1963 E-mail: akourtesis@aktis-sa.gr,

Διαβάστε περισσότερα

ΑΓΡΟΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΓΕΩΠΟΝΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ. Αγροτική Πολιτική 8 ου Εξαμήνου ΤΜΗΜΑ ΑΓΡΟΤΙΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ & ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ

ΑΓΡΟΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΓΕΩΠΟΝΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ. Αγροτική Πολιτική 8 ου Εξαμήνου ΤΜΗΜΑ ΑΓΡΟΤΙΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ & ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΑΓΡΟΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΓΕΩΠΟΝΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΤΜΗΜΑ ΑΓΡΟΤΙΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ & ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ Αγροτική Πολιτική 8 ου Εξαμήνου Η χρησιμότητα του μαθήματος Η κατανόηση του «σκηνικού» πίσω από τη διαμόρφωση της

Διαβάστε περισσότερα

B Η ΧΩΡΟΤΑΞΙΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΓΕΝΙΚΗ ΘΕΩΡΗΣΗ

B Η ΧΩΡΟΤΑΞΙΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΓΕΝΙΚΗ ΘΕΩΡΗΣΗ B Η ΧΩΡΟΤΑΞΙΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΓΕΝΙΚΗ ΘΕΩΡΗΣΗ 1. Ιστορική εξέλιξη της Χωροταξίας Η Χωροταξία στην Ελλάδα αρχίζει να εμφανίζεται ως ιδιαίτερος κλάδος (discipline) μεταπολεμικά, στις αρχές του δεύτερου μισού

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΧΩΡΟΤΑΞΙΑΣ ΚΑΙ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ Σημειώσεις Μαθήματος Ανθρωπογεωγραφίας-Ανάλυση Περιφερειακού Χώρου Ηλίας Μπεριάτος ΒΟΛΟΣ 2000 «Ανάλυση του Περιφερειακού Χώρου»

Διαβάστε περισσότερα

ΦΟΡΟΥΜ III: ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΙΚΑΙΟΣΥΝΗ ΚΑΙ ΣΥΝΟΧΗ (Οµάδα Εργασίας: Π. Ζέϊκου, Κ. Νάνου, Ν. Παπαµίχος, Χ. Χριστοδούλου)

ΦΟΡΟΥΜ III: ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΙΚΑΙΟΣΥΝΗ ΚΑΙ ΣΥΝΟΧΗ (Οµάδα Εργασίας: Π. Ζέϊκου, Κ. Νάνου, Ν. Παπαµίχος, Χ. Χριστοδούλου) ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΜΑΚΕ ΟΝΙΑΣ Στρατηγικό Σχέδιο για τη Βιώσιµη Ανάπτυξη της Θεσσαλονίκης Υλοποίηση Σχεδίου ράσης Φόρουµ Κοινωνικού ιαλόγου ΦΟΡΟΥΜ III: ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΙΚΑΙΟΣΥΝΗ

Διαβάστε περισσότερα

B8-0434/2017 } B8-0435/2017 } B8-0450/2017 } RC1/Τροπ. 50

B8-0434/2017 } B8-0435/2017 } B8-0450/2017 } RC1/Τροπ. 50 B8-0450/2017 } RC1/Τροπ. 50 50 Παράγραφος 3 α (νέα) 3α. υπογραμμίζει ότι η Ευρώπη πρέπει να κάνει μαζί πολύ περισσότερα για να θέσει τα θεμέλια για μελλοντική γενικευμένη ευημερία θεωρεί ότι η ΕΕ πρέπει

Διαβάστε περισσότερα

Η ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΚΑΙ ΤΑ ΜΕΣΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ

Η ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΚΑΙ ΤΑ ΜΕΣΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ Η ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΚΑΙ ΤΑ ΜΕΣΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ Ι. ΤΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ ΤΙ ΕΙΝΑΙ Η ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΤΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ; Η πορεία που πρέπει να ακολουθηθεί για την πραγματοποίηση των αντικειμενικών

Διαβάστε περισσότερα

Θέματα Συνάντησης. Υποστηρικτικό Υλικό Συνάντησης 1

Θέματα Συνάντησης. Υποστηρικτικό Υλικό Συνάντησης 1 ΤΡΙΤΗ ΣΥΝΑΝΤΗΣΗ ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΟΜΑΔΑΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΔΙΚΤΥΟΥ «ΕΛΕΝΗ ΣΚΟΥΡΑ» για την «Ενίσχυση της Συμμετοχής των Γυναικών που ανήκουν σε ευπαθείς κοινωνικά ομάδες» στις Θέματα Συνάντησης Ολοκλήρωση προτάσεων για την

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΧΩΡΟΤΑΞΙΑΣ, ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΑΣ ΚΑΙ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΧΩΡΟΤΑΞΙΑΣ, ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΑΣ ΚΑΙ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΧΩΡΟΤΑΞΙΑΣ, ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΑΣ ΚΑΙ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ «ΕΠΕΝΔΥΣΕΙΣ ΚΑΙ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ» ΠΕΡΙΓΡΑΦΕΣ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ ΧΕΙΜΕΡΙΝΟ ΕΞΑΜΗΝΟ

Διαβάστε περισσότερα

Η Περιφερειακή Πολιτική της Ε.Ε ( )

Η Περιφερειακή Πολιτική της Ε.Ε ( ) Η Περιφερειακή Πολιτική της Ε.Ε (1957-2013) Παύλος Καρανικόλας Επίκουρος Καθηγητής ΓΠΑ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ: ΟΙ ΒΑΣΙΚΟΙ ΣΚΟΠΟΙ 1. Μείωση της ανεργίας 2. Μείωση των περιφερειακών ανισοτήτων στην κατανομή

Διαβάστε περισσότερα

ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΣΥΝΟΧΗΣ 2014-2020

ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΣΥΝΟΧΗΣ 2014-2020 ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΗ ΒΙΩΣΙΜΗ ΑΣΤΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΣΥΝΟΧΗΣ 2014-2020 Οι νέοι κανόνες και η νομοθεσία που διέπουν τον επόμενο γύρο επένδυσης από την πολιτική συνοχής της ΕΕ για την περίοδο 2014-2020 υιοθετήθηκαν

Διαβάστε περισσότερα

η ενημέρωση για τις δράσεις που τυχόν υιοθετήθηκαν μέχρι σήμερα και τα αποτελέσματα που προέκυψαν από αυτές.

η ενημέρωση για τις δράσεις που τυχόν υιοθετήθηκαν μέχρι σήμερα και τα αποτελέσματα που προέκυψαν από αυτές. Με ιδιαίτερη χαρά σας καλωσορίζω στην έδρα της Περιφέρειας Πελοποννήσου. Σας ευχαριστώ θερμά για τη συμμετοχή σας, η οποία πιστεύω ότι είναι ένα ακόμη βήμα στην προσπάθεια που κάνουμε όλοι, για την ανάδειξη

Διαβάστε περισσότερα

ΣΤΟΧΟΣ ΚΑΙ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΕΣΠΑ 2014-2020

ΣΤΟΧΟΣ ΚΑΙ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΕΣΠΑ 2014-2020 ΣΤΟΧΟΣ ΚΑΙ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΕΣΠΑ 2014-2020 - Με την παρούσα εγκύκλιο γίνεται αποτύπωση της προόδου των διαπραγµατεύσεων για τη διαµόρφωση του Κανονιστικού πλαισίου της νέας περιόδου, καθώς και των σηµαντικών

Διαβάστε περισσότερα

Αγροτική Κοινωνιολογία

Αγροτική Κοινωνιολογία Αγροτική Κοινωνιολογία Θεματική ενότητα 6: Η αστικο-αντιστροφή & οι μετανάστες στη Νότια Ευρώπη και την Ελλάδα 3/3 Όνομα καθηγητή: Χαράλαμπος Κασίμης Τμήμα: Αγροτικής Οικονομίας και Ανάπτυξης Εκπαιδευτικοί

Διαβάστε περισσότερα

Ο στόχος αυτός είναι σε άμεση συνάρτηση με τη στρατηγική της Λισαβόνας, και συγκεκριμένα την ενίσχυση της οικονομικής και κοινωνικής συνοχής μέσω:

Ο στόχος αυτός είναι σε άμεση συνάρτηση με τη στρατηγική της Λισαβόνας, και συγκεκριμένα την ενίσχυση της οικονομικής και κοινωνικής συνοχής μέσω: ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΓΡΑΦΕΙΟ ΤΥΠΟΥ Δελτίο Τύπου Ομιλία Γενικού Γραμματέα Διαχείρισης Κοινοτικών & Άλλων Πόρων Του Υπουργείου Απασχόλησης και Κοινωνικής Προστασίας Κυρίου Κωνσταντίνου

Διαβάστε περισσότερα

Αγροτική Κοινωνιολογία

Αγροτική Κοινωνιολογία Αγροτική Κοινωνιολογία Θεματική ενότητα 9: Οικογενειακή Γεωργία: η ελληνική περίπτωση 1/2 Όνομα καθηγητή: Χαράλαμπος Κασίμης Τμήμα: Αγροτικής Οικονομίας και Ανάπτυξης Εκπαιδευτικοί στόχοι Στόχος εδώ είναι

Διαβάστε περισσότερα

Εργαστήριο Χωροταξικού Σχεδιασμού. 10 η Διάλεξη Όραμα βιώσιμης χωρικής ανάπτυξης Εισήγηση: Ελένη Ανδρικοπούλου

Εργαστήριο Χωροταξικού Σχεδιασμού. 10 η Διάλεξη Όραμα βιώσιμης χωρικής ανάπτυξης Εισήγηση: Ελένη Ανδρικοπούλου ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΧΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Διδακτική ομάδα: Ελένη Ανδρικοπούλου, Γρηγόρης Καυκαλάς 10 η Διάλεξη Όραμα βιώσιμης χωρικής ανάπτυξης Εισήγηση: Ελένη Ανδρικοπούλου Άδειες

Διαβάστε περισσότερα

ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΕΡΕΥΝΑΣ 23

ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΕΡΕΥΝΑΣ 23 ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ Πρόλογος...21 ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΕΡΕΥΝΑΣ 23 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Εισαγωγικές Έννοιες... 25 1.1 Η Οικονομική Επιστήμη και οι Σχολές Οικονομικής

Διαβάστε περισσότερα

Η ΔΙΕΘΝΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΣΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΤΗΣ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗΣ ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΑΠΕΙΚΟΝΙΣΕΩΝ 14 ΕΙΣΑΓΩΓΗ 15

Η ΔΙΕΘΝΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΣΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΤΗΣ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗΣ ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΑΠΕΙΚΟΝΙΣΕΩΝ 14 ΕΙΣΑΓΩΓΗ 15 Η ΔΙΕΘΝΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΣΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΤΗΣ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗΣ Περιεχόμενα ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΑΠΕΙΚΟΝΙΣΕΩΝ 14 ΕΙΣΑΓΩΓΗ 15 ΜΕΡΟΣ Ι ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗ ΘΕΩΡΙΑ ΤΩΝ ΙΕΘΝΩΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΣΧΕΣΕΩΝ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΠΡΩΤΟΥ ΜΕΡΟΥΣ 25 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Η

Διαβάστε περισσότερα

ΔΗΜΟΣ ΧΑΛΑΣΤΡΑΣ. Ζητήματα ανάπτυξης: παραγωγικές προοπτικές και προστασία των φυσικών πόρων

ΔΗΜΟΣ ΧΑΛΑΣΤΡΑΣ. Ζητήματα ανάπτυξης: παραγωγικές προοπτικές και προστασία των φυσικών πόρων ΔΗΜΟΣ ΧΑΛΑΣΤΡΑΣ Ζητήματα ανάπτυξης: παραγωγικές προοπτικές και προστασία των φυσικών πόρων 1 Η «σύγχρονη» έννοια της ανάπτυξης Στηρίζεται στην βασική παραδοχή της αειφορίας, που επιτάσεις την στενή σχέση

Διαβάστε περισσότερα

ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΜΟΝΤΕΛΩΝ ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΜΟΥ

ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΜΟΝΤΕΛΩΝ ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΜΟΥ ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΜΟΝΤΕΛΩΝ ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΜΟΥ Κυριάκος Φιλίνης Εργασιακές Σχέσεις και Αγορά Εργασίας Τα βασικά μεγέθη της αγοράς εργασίας Απασχολούμενοι είναι τα άτομα που απασχολούνται έναντι αμοιβής. Το ποσοστό

Διαβάστε περισσότερα

ΓΙΑΤΙ Ο ΚΕΥΝΣ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ Η ΑΠΑΝΤΗΣΗ

ΓΙΑΤΙ Ο ΚΕΥΝΣ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ Η ΑΠΑΝΤΗΣΗ ΓΙΑΤΙ Ο ΚΕΥΝΣ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ Η ΑΠΑΝΤΗΣΗ Ernest Mandel Το λυκόφως του μονεταρισμού Ernest Mandel Γιατί ο Κέυνς δεν είναι η απάντηση Το Λυκόφως του Μονεταρισμού (1992) Καθώς οι καταστροφικές συνέπειες των πολιτικών

Διαβάστε περισσότερα

Οι μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις στην Ελλάδα. Συμβολή στην οικονομία, εξελίξεις και προκλήσεις

Οι μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις στην Ελλάδα. Συμβολή στην οικονομία, εξελίξεις και προκλήσεις Οι μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις στην Ελλάδα Συμβολή στην οικονομία, εξελίξεις και προκλήσεις Στόχος της έρευνας Καταγραφή της υφιστάμενης κατάστασης των μικρών και μεσαίων επιχειρήσεων στην Ελλάδα (βάσει

Διαβάστε περισσότερα

Αθήνα, 20-21 Νοεμβρίου 2014 ΔΙΑΚΗΡΥΞΗ

Αθήνα, 20-21 Νοεμβρίου 2014 ΔΙΑΚΗΡΥΞΗ Αθήνα, 20-21 Νοεμβρίου 2014 ΔΙΑΚΗΡΥΞΗ Oι πολυάριθμοι φορείς της κοινωνικής οικονομίας και επιχειρηματικότητας που συμμετείχαν και συνεργάστηκαν στο Φόρουμ Κοινωνικής Επιχειρηματικότητας, 20-21 Νοεμβρίου

Διαβάστε περισσότερα

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ - ΙΣΟΤΙΜΙΑ

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ - ΙΣΟΤΙΜΙΑ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ - ΙΣΟΤΙΜΙΑ 1. Ο στόχος για το 2003 αναφέρεται σε πληθωρισμό 3,1% και ανάπτυξη 4,15%. Είναι εφικτά τα νούμερα δεδομένου ότι πρόσφατα το ΔΝΤ αναθεώρησε προς τα κάτω τις προβλέψεις του για την

Διαβάστε περισσότερα

Περιφερειακή Ανάπτυξη

Περιφερειακή Ανάπτυξη ΑΝΟΙΧΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Περιφερειακή Ανάπτυξη Διάλεξη 3: Το Περιφερειακό Πρόβλημα (κεφάλαιο 1, Πολύζος Σεραφείμ) Δρ. Βασιλείου Έφη Τμήμα Οργάνωση και Διοίκηση Επιχειρήσεων Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό

Διαβάστε περισσότερα

Ευρώπη 2020 Αναπτυξιακός προγραμματισμός περιόδου 2014-2020 ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥΠΟΛΗ ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2012

Ευρώπη 2020 Αναπτυξιακός προγραμματισμός περιόδου 2014-2020 ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥΠΟΛΗ ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2012 ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ & ΘΡΑΚΗΣ Ενδιάμεση Διαχειριστική Αρχή Ευρώπη 2020 Αναπτυξιακός προγραμματισμός περιόδου 2014-2020 ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥΠΟΛΗ ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2012 Επιχειρησιακό Πρόγραμμα «Μακεδονία Θράκη»

Διαβάστε περισσότερα

Εισήγηση με θέμα: "Στρατηγικές ολοκληρωμένης χωρικής ανάπτυξης στην Περιφέρεια ΑΜ Θ Δυνατότητες αξιοποίησης των νέων εργαλείων του ΕΣΠΑ"

Εισήγηση με θέμα: Στρατηγικές ολοκληρωμένης χωρικής ανάπτυξης στην Περιφέρεια ΑΜ Θ Δυνατότητες αξιοποίησης των νέων εργαλείων του ΕΣΠΑ Εισήγηση με θέμα: "Στρατηγικές ολοκληρωμένης χωρικής ανάπτυξης στην Περιφέρεια ΑΜ Θ Δυνατότητες αξιοποίησης των νέων εργαλείων του ΕΣΠΑ" Νίκος Μίχος, Συντονιστής θεματικής ομάδας σχεδιασμού προγράμματος

Διαβάστε περισσότερα

Η ελληνική οικονομία και η απασχόληση Ετήσια Έκθεση 2019 Βασικά συμπεράσματα και εμπειρικά ευρήματα της Έκθεσης

Η ελληνική οικονομία και η απασχόληση Ετήσια Έκθεση 2019 Βασικά συμπεράσματα και εμπειρικά ευρήματα της Έκθεσης Η ελληνική οικονομία και η απασχόληση Ετήσια Έκθεση 2019 Βασικά συμπεράσματα και εμπειρικά ευρήματα της Έκθεσης Αν και το 2019 είναι έτος εκλογικό, δεν δημιουργεί αισιοδοξία το γεγονός ότι δεν γίνεται

Διαβάστε περισσότερα

ΧΑΙΡΕΤΙΣΜΟΣ ΣΤΗΝ ΕΝΑΡΞΗ ΤΗΣ ΣΥΝΑΝΤΗΣΗΣ

ΧΑΙΡΕΤΙΣΜΟΣ ΣΤΗΝ ΕΝΑΡΞΗ ΤΗΣ ΣΥΝΑΝΤΗΣΗΣ ΧΑΙΡΕΤΙΣΜΟΣ ΣΤΗΝ ΕΝΑΡΞΗ ΤΗΣ ΣΥΝΑΝΤΗΣΗΣ Καλημέρα σας. Αξιότιμοι Αγαπητοί συνάδελφοι και φίλοι Με μεγάλη χαρά το Ελληνικό Δίκτυο του Οικουμενικού Συμφώνου του ΟΗΕ υποδέχεται σήμερα, στην Πρώτη Περιφερειακή

Διαβάστε περισσότερα

Οι δηµοσιονοµικές εξελίξεις στις χώρες της Ε.Ε Γιώργος Σταθάκης Το θέµα το όποιο θα ήθελα να θίξω στην σύντοµη αυτή παρέµβαση αφορά στην εικόνα που παρουσιάζουν οι προϋπολογισµοί των άλλων χωρών της Ε.Ε.

Διαβάστε περισσότερα

Ομιλία του Κωνσταντίνου Τσουτσοπλίδη Γενικού Γραμματέα Διαχείρισης Κοινοτικών και άλλων Πόρων, στην

Ομιλία του Κωνσταντίνου Τσουτσοπλίδη Γενικού Γραμματέα Διαχείρισης Κοινοτικών και άλλων Πόρων, στην ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΓΕΝΙΚΗ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΚΟΙΝΟΤΙΚΩΝ & ΑΛΛΩΝ ΠΟΡΩΝ Ομιλία του Κωνσταντίνου Τσουτσοπλίδη Γενικού Γραμματέα Διαχείρισης Κοινοτικών

Διαβάστε περισσότερα

ECONOMIST CONFERENCES ΟΜΙΛΙΑ

ECONOMIST CONFERENCES ΟΜΙΛΙΑ ECONOMIST CONFERENCES ΟΜΙΛΙΑ HORST REICHENBACH ΕΠΙΚΕΦΑΛΗΣ ΤΗΣ ΟΜΑΔΑΣ ΔΡΑΣΗΣ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΣΤΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΑΓΡΟΤΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ «ΕΠΙΤΑΧΥΝΟΝΤΑΣ ΤΗΝ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΤΙΚΟΤΗΤΑ» ΠΕΜΠΤΗ 7 ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΥ

Διαβάστε περισσότερα

Πρόταση Περιφέρειας Ανατολικής Μακεδονίας Θράκης για τη διαμόρφωση των κατευθύνσεων Αναπτυξιακής Στρατηγικής Προγραμματικής Περιόδου 2014-2020

Πρόταση Περιφέρειας Ανατολικής Μακεδονίας Θράκης για τη διαμόρφωση των κατευθύνσεων Αναπτυξιακής Στρατηγικής Προγραμματικής Περιόδου 2014-2020 Πρόταση Περιφέρειας Ανατολικής Μακεδονίας Θράκης για τη διαμόρφωση των κατευθύνσεων Αναπτυξιακής Στρατηγικής Προγραμματικής Περιόδου 2014-2020 2020 Γεν. Διευθυντής Αναπτυξιακού Κώστας Καλούδης Αναπτυξιακού

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 1. Αξιολόγηση των µακροοικονοµικών επιπτώσεων του ΚΠΣ III

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 1. Αξιολόγηση των µακροοικονοµικών επιπτώσεων του ΚΠΣ III ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ 152 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 1 Αξιολόγηση των µακροοικονοµικών επιπτώσεων του ΚΠΣ III Η εκ των προτέρων αξιολόγηση των µακροοικονοµικών επιπτώσεων του 3 ου ΚΠΣ µπορεί να πραγµατοποιηθεί µε τρόπους οι οποίοι

Διαβάστε περισσότερα

Αγροτική Κοινωνιολογία

Αγροτική Κοινωνιολογία Αγροτική Κοινωνιολογία Θεματική ενότητα 1: Θεωρητική συγκρότηση της Αγροτικής Κοινωνιολογίας 1/3 Όνομα καθηγητή: Χαράλαμπος Κασίμης Τμήμα: Αγροτικής Οικονομίας και Ανάπτυξης Εκπαιδευτικοί στόχοι Στόχος

Διαβάστε περισσότερα

ΧΑΙΡΕΤΙΣΜΟΣ ΑΝΑΠΛΗΡΩΤΗ ΕΦΟΡΟΥ ΥΠΗΡΕΣΙΑΣ ΣΥΝΕΡΓΑΤΙΚΩΝ ΕΤΑΙΡΕΙΩΝ

ΧΑΙΡΕΤΙΣΜΟΣ ΑΝΑΠΛΗΡΩΤΗ ΕΦΟΡΟΥ ΥΠΗΡΕΣΙΑΣ ΣΥΝΕΡΓΑΤΙΚΩΝ ΕΤΑΙΡΕΙΩΝ Κυπριακή Δημοκρατία ΧΑΙΡΕΤΙΣΜΟΣ ΑΝΑΠΛΗΡΩΤΗ ΕΦΟΡΟΥ ΥΠΗΡΕΣΙΑΣ ΣΥΝΕΡΓΑΤΙΚΩΝ ΕΤΑΙΡΕΙΩΝ «Ο Ρόλος και η Σημαντικότητα του Εκπαιδευτικού Συστήματος στην Ανάπτυξη της Συνεργατικής Κουλτούρας» Εκπρόσωπε του Υπουργού

Διαβάστε περισσότερα

1. Η ΣΥΝΟΛΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΗ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΤΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΥ ΚΑΙ Η ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΗΣ

1. Η ΣΥΝΟΛΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΗ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΤΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΥ ΚΑΙ Η ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΗΣ ΕΙΣΗΓΗΣΗ ΓΕΝΙΚΟΥ ΓΡΑΜΜΑΤΕΑ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΥ κ. ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΑΓΓΕΛΟΠΟΥΛΟΥ ΣΤΗΝ 1 Η ΣΥΝΕΔΡΙΑΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΗΣΗΣ ΤΟΥ ΠΕΠ ΔΕΠΙΝ 2007-2013 ΚΕΡΚΥΡΑ 6 3-2008 1. Η ΣΥΝΟΛΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΗ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ

Διαβάστε περισσότερα

ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΕΠΙ ΤΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ ΤΟΥ ΕΡΕΥΝΗΤΗ ΣΩΤΗΡΗ ΠΑΠΑΪΩΑΝΝΟΥ ΜΕ ΤΙΤΛΟ ΔΥΝΗΤΙΚΟ ΠΡΟΪΌΝ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ (ΓΙΑ ΛΟΓΑΡΙΑΣΜΟ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ

ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΕΠΙ ΤΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ ΤΟΥ ΕΡΕΥΝΗΤΗ ΣΩΤΗΡΗ ΠΑΠΑΪΩΑΝΝΟΥ ΜΕ ΤΙΤΛΟ ΔΥΝΗΤΙΚΟ ΠΡΟΪΌΝ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ (ΓΙΑ ΛΟΓΑΡΙΑΣΜΟ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΕΠΙ ΤΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ ΤΟΥ ΕΡΕΥΝΗΤΗ ΣΩΤΗΡΗ ΠΑΠΑΪΩΑΝΝΟΥ ΜΕ ΤΙΤΛΟ ΔΥΝΗΤΙΚΟ ΠΡΟΪΌΝ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ (ΓΙΑ ΛΟΓΑΡΙΑΣΜΟ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΔΗΜΟΣΙΟΝΟΜΙΚΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ) Η μελέτη έχει ως στόχο να εκτιμήσει το

Διαβάστε περισσότερα

Η Θεωρία του Διεθνούς Εμπορίου

Η Θεωρία του Διεθνούς Εμπορίου Η Θεωρία του Διεθνούς Εμπορίου 1. Περιεχόμενα Κεφαλαίου Α. Εισαγωγικά: Οι κατευθύνσεις του Σύγχρονου Εμπορίου B. Η Παραδοσιακή Θεωρία του Διεθνούς Εμπορίου Οι Εμποροκράτες Adam Smith: Απόλυτο Πλεονέκτημα

Διαβάστε περισσότερα

Αγροτική Κοινωνιολογία

Αγροτική Κοινωνιολογία ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΧΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Αγροτική Κοινωνιολογία Ενότητα 1 η : Εισαγωγή Μαρία Παρταλίδου Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative

Διαβάστε περισσότερα

Ευρωπαϊκή Οικονομία. ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ Σχολή Οικονομικών & Πολιτικών Επιστημών Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης & Δημόσιας Διοίκησης.

Ευρωπαϊκή Οικονομία. ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ Σχολή Οικονομικών & Πολιτικών Επιστημών Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης & Δημόσιας Διοίκησης. ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ Σχολή Οικονομικών & Πολιτικών Επιστημών Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης & Δημόσιας Διοίκησης Ευρωπαϊκή Οικονομία Νίκος Κουτσιαράς σε συνεργασία με την Ειρήνη Τσακνάκη Πηγές- Βιβλιογραφία

Διαβάστε περισσότερα

Ε.Π. Κ.Π. «LEADER+» ( )

Ε.Π. Κ.Π. «LEADER+» ( ) Ε.Π. Κ.Π. «LEADER+» (2000-2006) Το τοπικό πρόγραμμα Leader+ της Αναπτυξιακής Κιλκίς δομήθηκε γύρω από την έννοια της υπεροχής συγκεράζοντας σε αυτή έννοιες όπως αυτή της ολικής ποιότητας, της αειφορείας,

Διαβάστε περισσότερα

Αγροτική Κοινωνιολογία

Αγροτική Κοινωνιολογία Αγροτική Κοινωνιολογία Θεματική ενότητα 1: Θεωρητική συγκρότηση της Αγροτικής Κοινωνιολογίας 1/3 Όνομα καθηγητή: Χαράλαμπος Κασίμης Τμήμα: Αγροτικής Οικονομίας και Ανάπτυξης Εκπαιδευτικοί στόχοι Στόχος

Διαβάστε περισσότερα

ΕΙΔΙΚΟ ΕΠΕΝΔΥΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΟΡΕΙΝΟΥΣ ΔΗΜΟΥΣ ΚΑΙ ΥΠΟΣΤΗΡΙΚΤΙΚΟΣ ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΑΒΑΘΜΙΣΗ ΤΩΝ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ

ΕΙΔΙΚΟ ΕΠΕΝΔΥΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΟΡΕΙΝΟΥΣ ΔΗΜΟΥΣ ΚΑΙ ΥΠΟΣΤΗΡΙΚΤΙΚΟΣ ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΑΒΑΘΜΙΣΗ ΤΩΝ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΕΙΔΙΚΟ ΕΠΕΝΔΥΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΟΡΕΙΝΟΥΣ ΔΗΜΟΥΣ ΚΑΙ ΥΠΟΣΤΗΡΙΚΤΙΚΟΣ ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΑΒΑΘΜΙΣΗ ΤΩΝ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ Ράλλης Γκέκας Σύμβουλος ΚΕΔΕ Κόνιτσα, Σεπτέμβριος 2017 ΒΑΣΙΚΆ ΕΡΩΤΉΜΑΤΑ Γιατί είναι αναγκαία

Διαβάστε περισσότερα

Κοινωνιολογία της Αγροτικής Ανάπτυξης

Κοινωνιολογία της Αγροτικής Ανάπτυξης Κοινωνιολογία της Αγροτικής Ανάπτυξης ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ «Ολοκληρωμένη Ανάπτυξη και Διαχείριση του Αγροτικού Χώρου» Ενότητα 4: Κοινωνικές Τάξεις & Κοινωνικές Ανισότητες στην Ύπαιθρο (1/2) 2ΔΩ

Διαβάστε περισσότερα

Αγροτική Κοινωνιολογία

Αγροτική Κοινωνιολογία Αγροτική Κοινωνιολογία Θεματική ενότητα 1: Θεωρητική συγκρότηση της Αγροτικής Κοινωνιολογίας 3/3 Όνομα καθηγητή: Χαράλαμπος Κασίμης Τμήμα: Αγροτικής Οικονομίας και Ανάπτυξης Εκπαιδευτικοί στόχοι Στόχος

Διαβάστε περισσότερα

Η Έννοια της Εταιρικής Σχέσης & τα νέα Χρηματοδοτικά Εργαλεία της Τοπικής Αυτοδιοίκησης

Η Έννοια της Εταιρικής Σχέσης & τα νέα Χρηματοδοτικά Εργαλεία της Τοπικής Αυτοδιοίκησης Η Έννοια της Εταιρικής Σχέσης & τα νέα Χρηματοδοτικά Εργαλεία της Τοπικής Αυτοδιοίκησης Δρ. Ράλλης Γκέκας Επιστημονικός Συνεργάτης ΚΕΔΕ Πρόγραμμα Επιμόρφωσης Δημάρχων & Δημοτικών Συμβούλων Πρόγραμμα Επιμόρφωσης

Διαβάστε περισσότερα

Αγροτική Κοινωνιολογία

Αγροτική Κοινωνιολογία Αγροτική Κοινωνιολογία Θεματική ενότητα 1: Θεωρητική συγκρότηση της Αγροτικής Κοινωνιολογίας 2/3 Όνομα καθηγητή: Χαράλαμπος Κασίμης Τμήμα: Αγροτικής Οικονομίας και Ανάπτυξης Εκπαιδευτικοί στόχοι Στόχος

Διαβάστε περισσότερα

ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΝΤΑΞΗ ΤΩΝ ΚΙΝΗΤΙΚΑ ΑΝΑΠΗΡΩΝ ΣΤΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΔΡΩΜΕΝΑ ΤΗΣ ΖΩΗΣ ΤΗΣ ΧΩΡΑΣ»

ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΝΤΑΞΗ ΤΩΝ ΚΙΝΗΤΙΚΑ ΑΝΑΠΗΡΩΝ ΣΤΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΔΡΩΜΕΝΑ ΤΗΣ ΖΩΗΣ ΤΗΣ ΧΩΡΑΣ» «H AΠΑΣΧΟΛΗΣΗ A ΩΣ ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΝΤΑΞΗ ΤΩΝ ΚΙΝΗΤΙΚΑ ΑΝΑΠΗΡΩΝ ΣΤΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΔΡΩΜΕΝΑ ΤΗΣ ΖΩΗΣ ΤΗΣ ΧΩΡΑΣ» Ημερίδα του ΠΑΣΥΠΚΑ «Δράσεις ένταξης των κινητικά αναπήρων στην παραγωγική διαδικασία

Διαβάστε περισσότερα

Λευκωσία, 10 Ιουλίου 2015. Frank Hoffer, Bureau for Workers Activities

Λευκωσία, 10 Ιουλίου 2015. Frank Hoffer, Bureau for Workers Activities Μηχανισμός καθορισμού των μισθών στην προσδοκόμενη επανενωμένη Κύπρο Οι οικονομικές επιπτώσεις των ελάχιστων μισθών και της συλλογικής διαπραγμάτευσης : Ένα αμφισβητούμενο πεδίο Λευκωσία, 10 Ιουλίου 2015

Διαβάστε περισσότερα

ΕΘΝΙΚΗ ΕΚΘΕΣΗ. Διαβούλευση Ελλήνων Πολιτών για το Μέλλον της Ευρώπης (Μάϊος-Νοέμβριος 2018)

ΕΘΝΙΚΗ ΕΚΘΕΣΗ. Διαβούλευση Ελλήνων Πολιτών για το Μέλλον της Ευρώπης (Μάϊος-Νοέμβριος 2018) ΕΘΝΙΚΗ ΕΚΘΕΣΗ Διαβούλευση Ελλήνων Πολιτών για το Μέλλον της Ευρώπης (Μάϊος-Νοέμβριος 2018) Executive Summary Ιστοσελίδα 30.000 επισκέψεις Την ιστοσελίδα για την εθνική διαβούλευση, www.oureurope.gov.gr,

Διαβάστε περισσότερα

3ο Ενημερωτικό Δελτίο του έργου EU-WATER Διακρατική ολοκληρωμένη διαχείριση των υδατικών πόρων στη γεωργία http://www.eu-water.eu Αειφορική Αγροτική Ανάπτυξη στην Ευρωπαϊκή Ένωση Το πρόγραμμα EU.WATER

Διαβάστε περισσότερα

Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΗΣ ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΣΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ. Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ.

Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΗΣ ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΣΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ. Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ. Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΗΣ ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΣΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ. Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ. Κυρίες και κύριοι Ένα από τα σημαντικότερα ζητήματα και προκλήσεις που έχει να αντιμετωπίσει διαχρονικά

Διαβάστε περισσότερα

ΝΕΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ 2014-2020 ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΒΟΡΕΙΟΥ ΑΙΓΑΙΟΥ

ΝΕΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ 2014-2020 ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΒΟΡΕΙΟΥ ΑΙΓΑΙΟΥ ΝΕΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ 2014-2020 ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΒΟΡΕΙΟΥ ΑΙΓΑΙΟΥ Παρουσίαση της Ενδιάμεσης Διαχειριστικής Αρχής στη Συνεδρίαση της ΠΕΔ Βορείου Αιγαίου, Μυτιλήνη, 27 Φεβρουαρίου 2014 Σκέλος Αρχιτεκτονική

Διαβάστε περισσότερα

V/ Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΗΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΣ ΣΤΗΝ ΑΣΚΗΣΗ ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ.

V/ Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΗΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΣ ΣΤΗΝ ΑΣΚΗΣΗ ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ. V/ Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΗΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΣ ΣΤΗΝ ΑΣΚΗΣΗ ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ. Η συμβολή της οικογένειας στην άσκηση κοινωνικής πολιτικής είναι μεγάλη και διαχρονική. Η μορφή και το περιεχόμενο, όμως, αυτής της συμβολής

Διαβάστε περισσότερα

ΕΓΓΡΑΦΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΤΩΝ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ. Κοινωνικός πίνακας αποτελεσμάτων. που συνοδεύει το έγγραφο

ΕΓΓΡΑΦΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΤΩΝ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ. Κοινωνικός πίνακας αποτελεσμάτων. που συνοδεύει το έγγραφο ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ Βρυξέλλες, 26.4.2017 SWD(2017) 200 final ΕΓΓΡΑΦΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΤΩΝ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ Κοινωνικός πίνακας αποτελεσμάτων που συνοδεύει το έγγραφο ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ

Διαβάστε περισσότερα

Περιεχόμενα. Αστικά και περιφερειακά οικονομικά υποδείγματα και μέθοδοι... 37

Περιεχόμενα. Αστικά και περιφερειακά οικονομικά υποδείγματα και μέθοδοι... 37 Περιεχόμενα Εισαγωγικό σημείωμα του επιμελητή, Δημήτρης Σκούρας....................... 23 Εισαγωγή................................................................................ 25 Η λογική και η οργάνωση

Διαβάστε περισσότερα

Πλαίσια Χωρικού Σχεδιασµού στον Ευρωπαϊκό και Ελληνικό χώρο : πολιτικές και θεσµοί Αθηνά Γιαννακού ρ. Χωροτάκτης-Πολεοδόµος (M.Sc.&Ph.D.

Πλαίσια Χωρικού Σχεδιασµού στον Ευρωπαϊκό και Ελληνικό χώρο : πολιτικές και θεσµοί Αθηνά Γιαννακού ρ. Χωροτάκτης-Πολεοδόµος (M.Sc.&Ph.D. Πλαίσια Χωρικού Σχεδιασµού στον Ευρωπαϊκό και Ελληνικό χώρο : πολιτικές και θεσµοί Αθηνά Γιαννακού ρ. Χωροτάκτης-Πολεοδόµος (M.Sc.&Ph.D. LSE) ΜΕΡΟΣ 1 Ο χωρικός σχεδιασµός στο πλαίσιο της αειφόρου ανάπτυξης

Διαβάστε περισσότερα

Ο ΑΝΤΙΚΤΥΠΟΣ ΤΟΥ ΔΙΑΔΙΚΤΥΑΚΟΥ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟΥ ΣΤΟΝ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΤΟΥΡΙΣΜΟ

Ο ΑΝΤΙΚΤΥΠΟΣ ΤΟΥ ΔΙΑΔΙΚΤΥΑΚΟΥ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟΥ ΣΤΟΝ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΤΟΥΡΙΣΜΟ Ο ΑΝΤΙΚΤΥΠΟΣ ΤΟΥ ΔΙΑΔΙΚΤΥΑΚΟΥ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟΥ ΣΤΟΝ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΤΟΥΡΙΣΜΟ ΣΥΝΟΠΤΙΚΟ ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΚΘΕΣΗ: «Ο ΑΝΤΙΚΤΥΠΟΣ ΤΟΥ ΔΙΑΔΙΚΤΥΑΚΟΥ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟΥ ΣΤΟΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΤΟΥΡΙΣΜΟ» 2017 ΕΠΙΤΕΛΙΚΗ ΣΥΝΟΨΗ: ΕΛΛΑΔΑ

Διαβάστε περισσότερα

Η Ευρωπαϊκή εμπειρία από θεσμούς ένταξης μεταναστών

Η Ευρωπαϊκή εμπειρία από θεσμούς ένταξης μεταναστών Η Ευρωπαϊκή εμπειρία από θεσμούς ένταξης μεταναστών Δήμητρα Κονδύλη, ερευνήτρια ΕΚΚΕ Καλαμάτα 6/6/2010 Η Ευρωπαϊκή Εμπειρία στον τομέα ένταξης μεταναστών Το ευρωπαϊκό θεσμικό πλαίσιο για τη μετανάστευση

Διαβάστε περισσότερα

ΧΩΡΟΤΑΞΙΑ: ΘΕΩΡΙΑ ΚΑΙ ΠΡΑΞΗ Λ. Κ. Βασενχόβεν, καθηγητή Ε.Μ.Π.

ΧΩΡΟΤΑΞΙΑ: ΘΕΩΡΙΑ ΚΑΙ ΠΡΑΞΗ Λ. Κ. Βασενχόβεν, καθηγητή Ε.Μ.Π. ΧΩΡΟΤΑΞΙΑ: ΘΕΩΡΙΑ ΚΑΙ ΠΡΑΞΗ Λ. Κ. Βασενχόβεν, καθηγητή Ε.Μ.Π.. στο Βιώσιμη Ανάπτυξη με την Περιβαλλοντική Αγωγή, Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Αιτωλοακαρνανίας, Μεσολόγγι, 1997, σελ. 180-201 Ο γεωγραφικός χώρος

Διαβάστε περισσότερα

Κοινωνιολογία της Αγροτικής Ανάπτυξης

Κοινωνιολογία της Αγροτικής Ανάπτυξης Κοινωνιολογία της Αγροτικής Ανάπτυξης ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ «Ολοκληρωμένη Ανάπτυξη και Διαχείριση του Αγροτικού Χώρου» Ενότητα 2: Αγροτική Κοινότητα και Αγροτικός Μετασχηματισμός (1/2) 2ΔΩ Διδάσκων:

Διαβάστε περισσότερα

Η Πρόκληση της Ανταγωνιστικότητας Η Εκθεση για την Παγκόσµια Ανταγωνιστικότητα,

Η Πρόκληση της Ανταγωνιστικότητας Η Εκθεση για την Παγκόσµια Ανταγωνιστικότητα, Xαιρετισµός Υπουργού Εµπορίου, Βιοµηχανίας και Τουρισµού κ. Αντώνη Μιχαηλίδη στην εκδήλωση που διοργανώνεται από την Κυπριακή Τράπεζα Αναπτύξεως και το Cyprus College µε τη στήριξη των Price Waterhouse

Διαβάστε περισσότερα

ΤΡΟΠΟΛΟΓΙΕΣ EL Eνωμένη στην πολυμορφία EL 2013/2008(INI) Σχέδιο γνωμοδότησης Ádám Kósa. PE v01-00

ΤΡΟΠΟΛΟΓΙΕΣ EL Eνωμένη στην πολυμορφία EL 2013/2008(INI) Σχέδιο γνωμοδότησης Ádám Kósa. PE v01-00 ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ 2009-2014 Επιτροπή Απασχόλησης και Κοινωνικών Υποθέσεων 24.10.2013 2013/2008(INI) ΤΡΟΠΟΛΟΓΙΕΣ 1-20 Ádám Kósa (PE519.793v01-00) σχετικά με την πολιτική συνοχής της ΕΕ και τη στρατηγική

Διαβάστε περισσότερα

Η Θεωρία των Διεθνών Μετακινήσεων Εργατικού Δυναμικού

Η Θεωρία των Διεθνών Μετακινήσεων Εργατικού Δυναμικού Η Θεωρία των Διεθνών Μετακινήσεων Εργατικού Δυναμικού Περιεχόμενα Κεφαλαίου Α. Θεωρητική Προσέγγιση των Αιτίων των Μετακινήσεων Εργατικού Δυναμικού Η Κλασική Οικονομική Σκέψη και η Μετανάστευση Η Μαρξιστική

Διαβάστε περισσότερα

ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΗΣ ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑΣ ΣΤΑ ΠΡΟΪΟΝΤΑ, ΣΤΙΣ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΕΣ ΚΑΙ ΣΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ. Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ

ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΗΣ ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑΣ ΣΤΑ ΠΡΟΪΟΝΤΑ, ΣΤΙΣ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΕΣ ΚΑΙ ΣΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ. Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΗΣ ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑΣ ΣΤΑ ΠΡΟΪΟΝΤΑ, ΣΤΙΣ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΕΣ ΚΑΙ ΣΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ. Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ Δρ. Ιωάννης Χατζηκιάν, Επιστημονικός Συνεργάτης Τμήματος Διοίκησης Επιχειρήσεων, ΣΔΟ,

Διαβάστε περισσότερα

ΣΧΕΔΙΟ ΕΚΘΕΣΗΣ. EL Eνωμένη στην πολυμορφία EL. Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο 2019/0000(INI)

ΣΧΕΔΙΟ ΕΚΘΕΣΗΣ. EL Eνωμένη στην πολυμορφία EL. Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο 2019/0000(INI) Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο 2019-2024 Επιτροπή Οικονομικής και Νομισματικής Πολιτικής 2019/0000(INI) 19.8.2019 ΣΧΕΔΙΟ ΕΚΘΕΣΗΣ σχετικά με τις οικονομικές πολιτικές της ζώνης του ευρώ (2019/0000(INI)) Επιτροπή

Διαβάστε περισσότερα

«Κοινωνία σε κρίση, αυτοδιοίκηση σε δράση»

«Κοινωνία σε κρίση, αυτοδιοίκηση σε δράση» Συνέδριο «Κοινωνία σε κρίση, αυτοδιοίκηση σε δράση» Έκθεση ΠΟΛΙΣ, Θεσσαλονίκη 21-22 / 11/ 2013 «Κοινωνικές Δράσεις στη Νέα Προγραμματική Περίοδο» Αγγελική Ωραιοπούλου Προϊσταμένη ΕΔΑ Περιφέρειας Κεντρικής

Διαβάστε περισσότερα

EC - EIE Programme - SEIPLED Project. WP 2: «Μεθοδολογία & Εργαλεία» ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ:

EC - EIE Programme - SEIPLED Project. WP 2: «Μεθοδολογία & Εργαλεία» ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ: EC - EIE Programme - SEIPLED Project WP 2: «Μεθοδολογία & Εργαλεία» ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ: Προσέγγιση σε τοπικό επίπεδο Τοπικές συνθήκες Εμπόδια Συμβουλευτική Επιτροπή Στάδιο Σχεδιασμού Πρόγραμμα εργασίας 1. Προσέγγιση

Διαβάστε περισσότερα

ΔΗΜΟΣ ΧΑΛΑΝΔΡΙΟΥ ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ

ΔΗΜΟΣ ΧΑΛΑΝΔΡΙΟΥ ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΔΗΜΟΣ ΧΑΛΑΝΔΡΙΟΥ Η ΗΑΒΙΤΑΤ AGENDA ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΕΙΣΑΓΩΓΗ Τον Ιούνιο του 1996, στη Δεύτερη Παγκόσμια Συνδιάσκεψη των Ηνωμένων Εθνών για τους Ανθρώπινους Οικισμούς (HABITAT II) που πραγματοποιήθηκε στην

Διαβάστε περισσότερα

Κρίση στην Ευρωζώνη. Συνέπειες για τη στρατηγική θέση της Ευρώπης στον παγκόσμιο χάρτη.

Κρίση στην Ευρωζώνη. Συνέπειες για τη στρατηγική θέση της Ευρώπης στον παγκόσμιο χάρτη. Κρίση στην Ευρωζώνη. Συνέπειες για τη στρατηγική θέση της Ευρώπης στον παγκόσμιο χάρτη. Ιωάννης Τσαμουργκέλης Επίκουρος Καθηγητής Πανεπιστήμιο Αιγαίου Ελληνική Ένωση Επιχειρηματιών, Οικονομική Διάσκεψη

Διαβάστε περισσότερα

ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΤΟΠΙΚΗΣ ΑΓΟΡΑΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΤΟΠΙΚΗΣ ΑΓΟΡΑΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΤΟΠΙΚΗΣ ΑΓΟΡΑΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Δ. ΠΥΛΑΙΑΣ-ΧΟΡΤΙΑΤΗ Απρίλιος 2012 Ανάλυση της Τοπικής Αγοράς Εργασίας 1. Περιγραφή των βασικών χαρακτηριστικών της περιοχής παρέμβασης στην οποία θα εφαρμοστεί το προτεινόμενο

Διαβάστε περισσότερα

Βαγγέλης Βασιλάτος και Τρύφων Κολλίντζας

Βαγγέλης Βασιλάτος και Τρύφων Κολλίντζας Η ΜΗ- ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ: ΟΛΟΙ ΜΑΖΙ ΣΤΟ ΠΑΡΤΙ ΚΑΙ Ο ΚΑΘΕΝΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΑΡΤΗ ΤΟΥ Βαγγέλης Βασιλάτος και Τρύφων Κολλίντζας 9-11-2015 Αναπ. καθηγητής και καθηγητής, αντίστοιχα, του Τμήματος Οικονομικής

Διαβάστε περισσότερα

Θεωρία Χωρικού Σχεδιασμού. 10 ο Μάθημα Η χωροταξία στην Ευρωπαϊκή Ένωση

Θεωρία Χωρικού Σχεδιασμού. 10 ο Μάθημα Η χωροταξία στην Ευρωπαϊκή Ένωση ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΧΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Διδακτική ομάδα: Ελένη Ανδρικοπούλου, Γρηγόρης Καυκαλάς 10 ο Μάθημα Η χωροταξία στην Ευρωπαϊκή Ένωση Εισήγηση: Ελένη Ανδρικοπούλου Άδειες

Διαβάστε περισσότερα

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΡΙΤΙΚΗ ΔΕΙΓΜΑ ΠΡΙΝ ΤΙΣ ΔΙΟΡΘΩΣΕΙΣ

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΡΙΤΙΚΗ ΔΕΙΓΜΑ ΠΡΙΝ ΤΙΣ ΔΙΟΡΘΩΣΕΙΣ OIKONOMIKH ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ Οι νέες συντεταγμένες του παγκόσμιου χάρτη της χωροθέτησης και χωρικής οργάνωση της οικονομικής δραστηριότητας ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΜΕΡΟΣ Α: ΒΑΣΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ ΚΑΙ Η ΘΕΩΡΗΤΙΚΗ ΔΙΑΔΡΟΜΗ

Διαβάστε περισσότερα

Ε.Ε. Αποκλειστικό Πώς, πόσο και γιατί Χαµένοι από την ΚΑΠ του 2013;

Ε.Ε. Αποκλειστικό Πώς, πόσο και γιατί Χαµένοι από την ΚΑΠ του 2013; Ε.Ε. Αποκλειστικό Πώς, πόσο και γιατί Χαµένοι από την του 2013; Πρόλογος του ΕΛΙΑ & ΕΛΑΙΟΛΑ Ο Η µεταρρύθµιση της του 2003 ανήκει στο µακρινό παρελθόν. Ο «έλεγχος υγείας» (health check) ολοκληρώθηκε. Ήδη

Διαβάστε περισσότερα

1. Γυναίκα & Απασχόληση

1. Γυναίκα & Απασχόληση 1. Γυναίκα & Απασχόληση Παρά τα βήματα προόδου τα οποία έχουν σημειωθεί τα τελευταία χρόνια, τόσο σε θεσμικό επίπεδο (νομοθετικό έργο), όσο και στην ανάπτυξη «ειδικευμένων πολιτικών και δράσεων» καταπολέμησης

Διαβάστε περισσότερα

Αξιολόγηση σεναρίου (1) Σενάριο 1: Μη παρέμβασης (do-nothing case)

Αξιολόγηση σεναρίου (1) Σενάριο 1: Μη παρέμβασης (do-nothing case) Αξιολόγηση σεναρίου (1) Σενάριο 1: Μη παρέμβασης (donothing case) Συνάφεια με τις κατευθύνσεις άλλων μορφών στρατηγικού σχεδιασμού Η υπάρχουσα κατάσταση έρχεται σε πλήρη αντίθεση με τον κεντρικό αναπτυξιακό

Διαβάστε περισσότερα

Αγροτική Κοινωνιολογία

Αγροτική Κοινωνιολογία Αγροτική Κοινωνιολογία Θεματική ενότητα 4: Ο αγροτικός μετασχηματισμός 1/2 Όνομα καθηγητή: Χαράλαμπος Κασίμης Τμήμα: Αγροτικής Οικονομίας και Ανάπτυξης Εκπαιδευτικοί στόχοι Η παρούσα ενότητα στοχεύει να

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ. Ορισμός Στρατηγικού Έργου

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ. Ορισμός Στρατηγικού Έργου ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Ορισμός Στρατηγικού Έργου Οι Κανονισμοί της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την Προγραμματική Περίοδο 2007-2013 προβλέπουν πως τα έργα θα πρέπει να ενσωματώνουν μια στρατηγική διάσταση σύμφωνη με την

Διαβάστε περισσότερα

ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΕΣ ΜΟΡΦΕΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ. «Νέες συνεργασίες μεταξύ εκπαιδευτικών ιδρυμάτων»

ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΕΣ ΜΟΡΦΕΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ. «Νέες συνεργασίες μεταξύ εκπαιδευτικών ιδρυμάτων» ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΕΣ ΜΟΡΦΕΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ «Νέες συνεργασίες μεταξύ εκπαιδευτικών ιδρυμάτων» ΘΕΜΑ: Η συμβολή της υλοποίησης Ολοκληρωμένων Προγραμμάτων Ανάπτυξης της Υπαίθρου στην ανάπτυξη εναλλακτικών μορφών

Διαβάστε περισσότερα

Α. ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΟΥ Ε.Π. ΔΕΠΙΝ

Α. ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΟΥ Ε.Π. ΔΕΠΙΝ ΟΜΙΛΙΑ ΤΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΓΡΑΜΜΑΤΕΑ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΥ κ. ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΑΓΓΕΛΟΠΟΥΛΟΥ ΣΤΗ 2 Η ΣΥΝΕΔΡΙΑΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΗΣΗΣ ΤΟΥ Ε.Π. ΔΕΠΙΝ 2007-2013. (ΛΟΥΤΡΑΚΙ 20/03/2009) Α. ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ

Διαβάστε περισσότερα

ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΚΗ ΠΑΙΔΕΙΑ: ΤΟ ΚΛΕΙΔΙ ΓΙΑ ΤΗ ΔΙΑ ΒΙΟΥ ΜΑΘΗΣΗ ΑΘΗΝΑ

ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΚΗ ΠΑΙΔΕΙΑ: ΤΟ ΚΛΕΙΔΙ ΓΙΑ ΤΗ ΔΙΑ ΒΙΟΥ ΜΑΘΗΣΗ ΑΘΗΝΑ k a k Αντιπροσωπεία στην Ελλάδα Πληροφόρηση, Τεκμηρίωση και Συντονισμός των Δικτύων Πληροφόρησης ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΚΗ ΠΑΙΔΕΙΑ: ΤΟ ΚΛΕΙΔΙ ΓΙΑ ΤΗ ΔΙΑ ΒΙΟΥ ΜΑΘΗΣΗ ΑΘΗΝΑ 14-16.06.2006 "Η Στρατηγική της Λισσαβόνας:

Διαβάστε περισσότερα