Ελληνική Οικονομία: Δομή-Διάρθρωση, Δημόσιο Χρέος και Προοπτικές Ανάπτυξης

Transcript

1 Ελληνική Οικονομία: Δομή-Διάρθρωση, Δημόσιο Χρέος και Προοπτικές Ανάπτυξης ΓΕΩΡΓΙΟ ΚΟΡΡΕ Αναπληρωτής Καθηγητής, Τμήμα Γεωγραφίας, Πανεπιστήμιο Αιγαίου & University of Newcastle Centre of Urban Regional & Development Studies ΑΙΚΑΣΕΡΙΝΗ ΚΟΚΚΙΝΟΤ Ερευνήτρια, University of Glasgow, Department of Economics ΓΕΩΡΓΙΟ ΣΟΜΠΑΝΟΓΛΟΤ Αναπληρωτής Καθηγητής, Τμήμα Κοινωνιολογίας, Πανεπιστήμιο Αιγαίου & University of Newcastle Centre of Urban Regional & Development Studies Περίληψη Η Ελληνική οικονομία μετά από μια μετά-πολεμική περίοδο εντυπωσιακής ανάπτυξης τις τελευταίες τρεις δεκαετίες βρίσκεται σε μια στασιμότητα. Η είσοδος της Ελλάδας στην Ευρωπαϊκή Ένωση, αρχές της δεκαετίας του 1980, θεωρήθηκε ως μια καλή ευκαιρία για να μπορέσει η ελληνική οικονομία να ξεπεράσει τα διαρθρωτικά της προβλήματα και να προσαρμοσθεί στις σύγχρονες απαιτήσεις του ανταγωνισμού και της παγκοσμιοποίησης. Η διάρθρωση και η δραστηριότητα του δημόσιου τομέα στην Ελλάδα επηρεάζει σημαντικά τα οικονομικά μεγέθη της χώρας. Υπολογίζεται ότι ένα μεγάλο ποσοστό (περίπου άνω του 60%) του Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος οφείλεται στην δραστηριότητα του δημόσιου τομέα. Το δημόσιο έλλειμμα και το χρέος του ευρύτερου δημόσιου τομέα αυξήθηκε από 11,8% το 1960 σε 28,9% το 1980 και εκτινάχθηκε κατά τη διάρκεια της τελευταίας δεκαπενταετίας, φθάνοντας σε ποσοστό άνω του 150 %. Ο υψηλός δανεισμός του δημόσιου ωθεί τα επιτόκια προς τα άνω εκτοπίζοντας τις ιδιωτικές επενδύσεις, αφού αυξάνει το κόστος του χρήματος. Το συγκεκριμένο άρθρο στοχεύει να αναλύσει τα βασικά μεγέθη, τη δομή, τη διάρθρωση της Ελληνικής οικονομίας και να διερευνήσει την πορεία εξέλιξης του δημοσίου και του εξωτερικού χρέους και να καταγράψει τις δυνατότητες και τις προοπτικές ανάπτυξης της Ελληνικής οικονομίας. Λέξεις-Κλειδιά: Ελληνική οικονομία, δημόσιο έλλειμμα, χρέος, οικονομική πολιτική, οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη. 1

2 1. Ιστορική Αναδρομή και Ανασκόπηση της Ελληνικής Οικονομίας Η Διεθνής οικονομία έχει αλλάξει ριζικά μορφή και η επέκταση των ορίων ζωής και η αύξηση του ρυθμού των γεννήσεων είχε ως άμεσο αποτέλεσμα την αύξηση των πληθυσμιακών μεγεθών. Για παράδειγμα, ο συνολικά παγκόσμιος πληθυσμός το 2009 υπολογιζόταν σε 6,7 δισ., ενώ οι ετήσιοι ρυθμοί αύξησης υπολογίζονται σε περίπου 100 εκ. ενώ το 2011 ο συνολικός πληθυσμός θα απαριθμεί 7 δις. Η Ελληνική οικονομία κατά τις δεκαετίες 1950, 1960 και 1970 χαρακτηρίζεται από υψηλούς ρυθμούς μεταβολές του Α.Ε.Π. Οι ρυθμοί όμως αυτοί δεν ίσχυαν και για τις επιμέρους περιφέρειες της οι οποίες δεν μπόρεσαν να μετάσχουν ισότιμα στην ανερχόμενη οικονομική ανάπτυξη. σον αφορά την εξέλιξη της σημασίας των ελληνικών περιφερειών στη παραγωγή του ΑΕΠ της χώρας στη περίοδο η Αττική, η Κεντρική Μακεδονία, η Δυτική Ελλάδα και οι νησιωτικές περιφέρειες αύξησαν τη συμμετοχή τους στο συνολικό ΑΕΠ της χώρας ενώ υπόλοιπες υποχώρησαν. Παρατηρούμε ότι τα δύο οικονομικά κέντρα της Αθήνας και Θεσσαλονίκης εδραιώνουν την ήδη κυρίαρχη θέση τους ενώ, θετική είναι η σχετική βελτίωση αδύναμων περιφερειών όπως η Δυτική Ελλάδα και το Βόρειο Αιγαίο. Ως προβληματικές εμφανίζονται οι περιφέρειες της Ηπείρου και του Β. Αιγαίου όπου οι τιμές είναι κάτω του 85% του εθνικού μέσου όρου. Επίσης ιδιαίτερα προβληματικές εμφανίζονται και οι περιφέρειες της Πελοποννήσου και Ανατολικής Μακεδονίας Θράκης οι οποίες κυμαίνονται στο 86% του εθνικού μέσου όρου. Ιδιαίτερα προβληματικές εμφανίζονται και οι περιφέρειες της Πελοποννήσου και Ανατολικής Μακεδονίας Θράκης οι οποίες κυμαίνονται στο 86% - 90% του εθνικού μέσου όρου. Μία αναλυτικότερη εικόνα των ενδοπεριφερειακών ανισοτήτων αποδίδεται με το κατά κεφαλή ΑΕΠ σε επίπεδο Νομού όπου πολύ σοβαρή υστέρηση εμφανίζουν οι Νομοί Φίου, Ροδόπης, Καστοριάς, Γρεβενών, Θεσπρωτίας, Άρτας και Ευρυτανίας. ε όλες αυτές τις περιπτώσεις το κατά κεφαλή ΑΕΠ είναι μικρότερο του 65% του μέσου όρου χώρας. οβαρά προβλήματα παρουσιάζονται επίσης στη Δυτική και Νότια Πελοπόννησο, στους Νομούς Ξάνθης, Υλώρινας, Σρικάλων, Ιωαννίνων, Πρέβεζας, Λευκάδας, Κεφαλληνίας, Υωκίδας, Λέσβου και άμου. Παρατηρούμε επίσης τις οξύτερες ενδοπεριφερειακές ανισότητες στην Ανατολική Μακεδονία Θράκη, στην Δυτική Μακεδονία και στη τερεά Ελλάδα σε κάθε μία από τις οποίες περιλαμβάνονται Νομοί στα δύο άκρα του φάσματος. Αντίθετα η Κρήτη είναι η πιο ομοιογενής ως προς το κριτήριο του κατά κεφαλή ΑΕΠ περιφέρεια. Η διάρθρωση των βασικών τομέων της Ελληνικής οικονομίας έχουν ως ακολούθως (Κορρές & Φιόνης, 2003): Ο πρωτογενής τομέας σημείωσε μια χρονική βαθμιαία μείωση στην συνεισφορά του Ακαθάριστου Εθνικού Προϊόντος και επίσης στην απασχόληση του εργατικού δυναμικού (λόγω της εγκατάλειψης της γης και του φαινόμενου της μετανάστευσης). Ιδιαίτερα προβλήματα που αντιμετώπισε η Ελληνική γεωργία ήσαν η μικρή ιδιοκτησία και ο τεμαχισμός της ιδιοκτησίας των αγροτικών εκτάσεων σε μικρά κτήματα που δεν ευνοούσε την εντατική εκμετάλλευση (περίπου το 50% των αγροτικών εκμεταλλεύσεων έχουν έκταση μικρότερη των 20 στρεμμάτων). Για την αντιμετώπιση αυτών των εμποδίων αυτών εφαρμόσθηκε από την δεκαετία του 1950 το σύστημα του αναδασμού με το οποίο επιχειρήθηκε η αντικατάσταση της πολύ-τεμαχισμένης γης με ενιαία και συνεχή αγροτικά τεμάχια, και επίσης στα πλαίσια του αναδασμού έγινε προσπάθεια για την ανάπτυξη των εγγειοβελτικών έργων, την εφαρμογή νέων τεχνολογικών μεθόδων και την εντατική και πιο αποδοτική καλλιέργεια του εδάφους. Η γεωργική παραγωγή και οι συνθήκες διαβίωσης του γεωργικού τομέα αυξήθηκαν σημαντικά από το 1950 μέχρι σήμερα. Παρ όλα ταύτα, ο γεωργικός τομέας χαρακτηρίζεται από σοβαρές διαρθρωτικές αδυναμίες, όπως για παράδειγμα, το μικρό μέγεθος των εκμεταλλεύσεων, τα φτωχά και υποβαθμισμένα εδάφη, την χαμηλή οργάνωση παραγωγής, την έλλειψη εξειδικευμένου προσωπικού, και την μικρή αποδοτικότητα. τον δευτερογενή τομέα, η δημιουργία των διαφόρων έργων υποδομής συνετέλεσε διαχρονικά στην αύξηση της βιομηχανικής παραγωγής στο Ακαθάριστο Εθνικό Προϊόν, καθώς επίσης και στην απασχόληση στον συγκεκριμένο τομέα. Σις δεκαετίες του 1950 και 1960 εκτός από την πραγματοποίηση των μεγάλων δημοσίων επενδύσεων σε βασικά έργα υποδομής που βοήθησαν την ανάπτυξη της Ελληνικής βιομηχανίας, έλαβαν μέρος και μεγάλα επενδυτικά προγράμματα σε βιομηχανικούς τομείς και μάλιστα σε τομείς βαριάς βιομηχανίας, όπως για παράδειγμα στις βιομηχανίες χάλυβος, μεταλλευμάτων και ναυπηγείων. Σα βασικότερα προβλήματα που αντιμετώπισε η Ελληνική βιομηχανία σχετίζονται με τον μεγάλο αριθμό των μικρών επιχειρήσεων, την αλλαγή του καθεστώτος του προστατευτισμού (μετά την τελωνειακή ένωση με την Ευρώπη) και με την επέκταση του φιλελευθερισμού του εμπορίου και την φανερή αδυναμία των Ελληνικών μικρών επιχειρήσεων να ανταγωνισθούν συστηματικά τις μεγάλες ξένες επιχειρήσεις και να καλύψουν μέρος της διεθνής ζήτησης, στην έλλειψη τεχνολογικής υποδομής επίσης στην έλλειψη της βασικής και εφαρμοσμένης έρευνας και στην μη-σύνδεση της πανεπιστημιακής έρευνας με την Ελληνική βιομηχανία. Για την επίλυση των προβλημάτων αυτών οι διάφορες κυβερνήσεις εφάρμοσαν είτε εφαρμόζουν την εξυγίανση και την ιδιωτικοποίηση των προβληματικών επιχειρήσεων, την παροχή κινήτρων για την ανανέωση του τεχνολογικού εξοπλισμού και την δημιουργία έρευνας, την επιμόρφωση των εργαζομένων και των ανώτατων στελεχών των επιχειρήσεων, την σύνδεση της έρευνας στην βιομηχανία με τα πανεπιστήμια και τα ερευνητικά ινστιτούτα. Οι μεγαλύτερες βιομηχανικές επιχειρήσεις (στην βαριά βιομηχανία) 2

3 συμπεριλαμβάνουν τους ακόλουθους κλάδους: αλουμινίου, τσιμέντα, χάλυβα, νικέλιο, λιπάσματα, χημικά, πετρέλαιο, χαρτικά, και κατασκευές-ναυπηγεία. Η συνεισφορά του τριτογενή τομέα στο Ακαθάριστο Εθνικό Προϊόν καθώς επίσης και στην απασχόληση αποδεικνύει την αύξηση του ρόλου του τριτογενή τομέα και την στροφή της Ελληνικής οικονομίας αρχικά από τον πρωτογενή τομέα, αργότερα στον δευτερογενή τομέα και τελικά στον τριτογενή τομέα. Οι μεταφορές και οι επικοινωνίες αυξήθηκαν το 1990 κατά 4% και το 1991 κατά ένα ποσοστό 3% περίπου. Μεγάλη αύξηση σημείωσε και ο τομέας των τραπεζών και των ασφαλειών (εξ αιτίας κυρίως των μεγάλων περιθωρίων κέρδους που παρουσίασαν). Εν τούτοις το μεγαλύτερο μερίδιο αύξησης του τριτογενούς τομέα οφείλεται στην ραγδαία αύξηση του δημοσίου τομέα καθώς επίσης και στην σημαντική ανάπτυξη του τουριστικού τομέα. 2. Διάρθρωση των Βασικών Μεγεθών & η Εξέλιξη του Δημόσιου Χρέους της Ελληνικής Οικονομίας Οι οικονομικές συναλλαγές μιας χώρας με άλλες χώρες συνεπάγονται πληρωμές της χώρας προς αυτές και εισπράξεις της χώρας από αυτές. Οι οικονομικές συναλλαγές των επιχειρήσεων, των ατόμων, των τραπεζών και των οικονομικών αρχών της χώρας με τον υπόλοιπο κόσμο παρακολουθούνται από την κεντρική τράπεζα. Σο σύνολο των οικονομικών αυτών συναλλαγών πού έχουν γίνει σε δεδομένη χρονική περίοδο παρουσιάζονται και καταγράφονται στο ισοζύγιο των εξωτερικών πληρωμών. Σο ισοζύγιο των εξωτερικών πληρωμών, δηλαδή παρέχει μια εικόνα των υποχρεώσεων και των απαιτήσεων της χώρας από τις συναλλαγές της με το εξωτερικό σε κάποια δεδομένη χρονική στιγμή. Οι συναλλαγές καταχωρούνται στο ισοζύγιο με την διπλογραφική είτε την λογιστική μέθοδο. το ισοζύγιο εξωτερικών πληρωμών συμπεριλαμβάνονται διάφορα επιμέρους ισοζύγια. Για παράδειγμα, οι εισαγωγές και οι εξαγωγές αποτελούν το εμπορικό ισοζύγιο. Σα εμβάσματα (τουριστικά, μεταναστευτικά) καθώς επίσης οι μεταβιβάσεις αλλά και οι πληρωμές (όπως για παράδειγμα για Σουρισμό, μεταφορές, συνεισφορές, τόκους κλπ) αποτελούν το ισοζύγιο των άδηλων συναλλαγών (Κορρές & Φιόνης, 2003). Οι εισπράξεις (Άδηλοι πόροι) προέρχονται κυρίως από το τουριστικό συνάλλαγμα που εισρέει από τις άλλες χώρες στην Ελλάδα, την εμπορική ναυτιλία, τα μεταναστευτικά εμβάσματα, τις λοιπές υπηρεσίες, και τις μεταβιβάσεις από την Ε.Ε., ενώ οι Άδηλες πληρωμές προέρχονται κυρίως από το τουριστικό συνάλλαγμα που φεύγει από την Ελλάδα προς τις άλλες χώρες, τις μεταφορές, τις υπηρεσίες του δημοσίου και τις λοιπές υπηρεσίες. Πολλές από τις προηγούμενες αδυναμίες της Ελληνικής οικονομίας είχαν αρνητικές επιπτώσεις στο ισοζύγιο πληρωμών και ιδιαίτερα στο εμπορικό ισοζύγιο, όπου η δυνατότητα αύξησης των εξαγωγών ήταν περιορισμένη. Η ελλειμματικότητα του εμπορικού ισοζυγίου οφείλεται κατά κύριο λόγο στην αδυναμία αύξησης των εξαγωγών και υποκατάστασης των εισαγωγών με εγχώρια προϊόντα. Σο Ισοζύγιο των άδηλων συναλλαγών (δηλαδή η διαφορά μεταξύ των αδήλων πόρων μείον τις άδηλες πληρωμές) δείχνει μια μειωτική τάση. Σέλος το Ισοζύγιο των τρεχουσών συναλλαγών (δηλαδή η διαφορά μεταξύ του Εμπορικού Ισοζυγίου και του Ισοζυγίου των άδηλων συναλλαγών) είναι ελλειμματικό για όλη την χρονική περίοδο από το 1982 μέχρι το Μια αύξηση των καθαρών εξαγωγών θα αυξήσει την συνολική ζήτηση στην οικονομία και θα τονώσει το εθνικό προϊόν, το εισόδημα και την απασχόληση. Εάν όμως η οικονομία ήταν ήδη σε κατάσταση πλήρους απασχόλησης, τότε η αύξησης των καθαρών εξαγωγών θα δημιουργήσει πληθωριστικές τάσεις. Από την άλλη πλευρά μια μείωση των καθαρών εξαγωγών θα έχει τα αντίθετα αποτελέσματα, όπως για παράδειγμα θα μειωθεί η συνολική ζήτησης των αγαθών και των υπηρεσιών καθώς επίσης θα μειωθεί το εθνικό προϊόν, το εισόδημα και η απασχόλησης. Οι σημαντικότερες φάσεις και τα στάδια της Ελληνικής οικονομίας αναφορικά με τον δανεισμό και το χρέος μπορούν να συνοψισθούν ως ακολούθως (Κορρές & Φιόνης 2003, Νεγρεπόντη- Δελιβάνη 1979, Αγαπητός 1995): Κατά την χρονική περίοδο χαρακτηρίζεται σαν οικιακή, όπου η οικονομία βασίζεται στην ίδιο-κατανάλωση με οικοτεχνικό χαρακτήρα και στην βιοτεχνία με χαμηλό εισόδημα. Η Ελληνική οικονομία υπέστη πολλές περιπέτειες από τις ξένες εισβολές και κατακτήσεις. Η οικονομία την χρονική περίοδο χαρακτηρίζεται σαν οικονομία της πόλης και της αστικής τάξης. Η χρονική περίοδος μπορεί να θεωρηθεί σαν εποχή οικονομικής στασιμότητας. Σο 1832 ο θωνας έφερε σε ισχύ το νομισματικό σύστημα που καθιέρωνε την δραχμή σαν το επίσημο Ελληνικό νόμισμα. Επίσης το 1832 η Ελλάδα λαμβάνει δάνειο 60 εκατ. χρυσών φράγκων (το γνωστό και ως Διακυβερνητικό Δάνειο των Σριών Δυνάμεων ). Σο 1841 ιδρύεται η Εθνική Σράπεζα της Ελλάδος (ΕΣΕ) και το 1842 κυκλοφόρησαν από την ΕΣΕ τα πρώτα τραπεζογραμμάτια (χαρτονομίσματα). Οι τόκοι που έπρεπε να καταβάλλονται κάθε χρόνο ήταν 7 εκατομμύρια δραχμές και ισοδυναμούσαν με το μισό των συνολικών εσόδων του ελληνικού κράτους που έφταναν μετά βίας τα 14 εκατομμύρια ετησίως. την πραγματικότητα, με την καταβολή των τόκων δεν περίσσευε τίποτα να επενδυθεί προς όφελος του ελληνικού λαού Κατά την χρονική περίοδο άρχισε να σημειώνεται μια οικονομική δραστηριότητα με μια ταυτόχρονη υποχώρηση των φεουδαρχικών σχέσεων. Οι παλιννοστούντες Έλληνες βοήθησαν στην δημιουργία και στην ανάπτυξη της Ελληνικής βιοτεχνίας καθώς επίσης και στην εισαγωγή των νέων 3

4 καινοτομιών και των νέων μεθόδων που ήδη εφαρμοζόντουσαν στις χώρες της Δυτικής Ευρώπης. Σο 1860 άρχισαν να εμφανίζονται μικρά εργοστάσια και βιοτεχνίες. Σο 1874 υπήρχαν στην Ελλάδα 200 μικρές μεταποιητικές μονάδες πού απασχολούσαν 1350 εργάτες.. Η χρονική περίοδος χαρακτηρίζεται σαν περίοδος των εξωτερικών δανείων, (όπου υπογράφτηκαν τα εξωτερικά δάνεια του 1879, 1881, 1884, 1887, 1889, 1890, 1891 και του Παράλληλα από την ίδια χρονική περίοδο συνάπτονται εξωτερικά δάνεια που οδήγησαν την χώρα σε πτώχευση και στον πόλεμο του Η πτώχευση αυτή επέφερε τον διακανονισμό (που διήρκεσε περίπου από το 1898 μέχρι τον Β παγκόσμιο πόλεμο) που υποχρεώθηκε να δεχθεί η χώρα από τον Διεθνή Οικονομικό Έλεγχο (Δ.Ο.Ε.). ύμφωνα με τον διακανονισμό παρακρατούνται ορισμένα ποσά από τα διάφορα κρατικά έσοδα (όπως π.χ. το αλάτι, πετρέλαιο, παιγνιόχαρτα και καπνός) που προοριζόντουσαν για την εξασφάλιση των τοκοχρεολυσίων. Ήδη από το 1880 αρχίζει η δημιουργία των πρώτων εργοστασίων και βιομηχανιών. Η χρονική αυτή περίοδος δυστυχώς συμπίπτει με την εφαρμογή του άκρατου φιλελευθερισμού (δηλαδή χωρίς προστατευτικούς δασμούς) και δεν βοηθείται ιδιαίτερα η ανάπτυξη της Ελληνικής βιομηχανίας. Σο 1880 αρχίζει η δημιουργία και η εκτέλεση μεγάλων δημοσίων έργων, όπως π.χ. η διάνοιξη της διώρυγας της Κορίνθου, η αποξήρανση της Κωπαίδας, η επέκταση των σιδηροδρομικών γραμμών, και η διανομή κτημάτων σε ακτήμονες. Σην εποχή δημιουργήθηκαν η Σράπεζα Ήπειρο-Θεσσαλίας (1882), η Κρητική Σράπεζα (1889), η Σράπεζα Αθηνών (1893), η Λαϊκή Σράπεζα (1905) και η Εμπορική Σράπεζα (1907). Κατά την χρονική περίοδο έλαβε χώρα η μεγάλη μετανάστευση στο εξωτερικό (ιδιαίτερα στην Αμερική) πού υπολογίζεται ότι ξεπέρασε τα άτομα. Γενικά η χρονική περίοδος χαρακτηρίζεται από τον εξωτερικό δανεισμό, (λόγω των μεγάλων στρατιωτικών δαπανών, και των ταμειακών υποχρεώσεων).σην χρονική αυτή περίοδο έχουμε την αγροτική μεταρρύθμιση (με την επανάσταση του Κιλελέρ 1910), όπου μοιράστηκαν περίπου 18 εκατομμύρια στρέμματα γης σε ακτήμονες γεωργικές οικογένειες. Αργότερα η Μικρασιατική καταστροφή επέφερε νέα πλήγματα στην οικονομική, κοινωνική ζωή της Ελλάδας καθώς επίσης και διάφορα εθνολογικά προβλήματα που φτάνουν μέχρι τις ημέρες μας. Επίσης στις αρχές του 20 ου αιώνα. Σο 1920 υπήρχαν επιχειρήσεις μεταποίησης, αλλά μονάχα 1360 χρησιμοποιούσαν μηχανήματα και μόνο 500 περίπου απασχολούσαν άνω των 25 εργαζομένων. Κατά την διάρκεια της χρονικής περιόδου , ένα γεγονός που επηρέασε δραματικά την Ελληνική οικονομία και την Ελληνική κοινωνία είναι η ανταλλαγή των πληθυσμών μεταξύ Ελλάδας, Σουρκίας και Βουλγαρίας (1923). ύμφωνα με την συνθήκη της Λοζάννης (1923) από την Ελλάδα έφυγαν Βούλγαροι και Σούρκοι και εισήλθαν Έλληνες πρόσφυγες. Για την εξυπηρέτηση των προσφύγων διατέθηκαν την εποχή εκείνη περίπου 17 εκατομμύρια στρέμματα καλλιεργούμενης γης για την ίδρυση 2000 προσφυγικών συνοικισμών σε ολόκληρη την χώρα. Για την άμεση αποκατάσταση των προσφύγων επίσης διατέθηκαν περίπου 13 εκατομμύρια χρυσές λίρες καθώς επίσης και 3,5 δισεκατομμύρια δραχμές που χορηγήθηκαν μέσω του κρατικού προϋπολογισμού. Σην ίδια χρονική περίοδο επιχειρείται η εντατικότερη και η μεθοδικότερη καλλιέργεια εδαφών με συνέπεια την αύξηση της γεωργικής παραγωγής. Κατά την χρονική αυτή περίοδο η μορφή της Ελληνικής οικονομίας είναι κατά βάση γεωργική και το εθνικό εισόδημα ανερχόντουσαν κατά μέσο όρο στα 180 δολάρια ανά κάτοικο. Επίσης η περίοδος αυτή διακρίνεται για τις επενδύσεις που γίνονται στο σιδηροδρομικό και οδικό δίκτυο της χώρας. Σο ίδιο χρονικό διαστήματα (1920 και 1922) θεσπίζονται αντίστοιχα οι Νόμοι 2112 και 2868 με τους οποίους ο εργοδότης υποχρεούται να ειδοποιεί εγγράφως τον απολυόμενο εργάτη για να φροντίσει να βρει αλλού εργασία και επίσης θεσπίζεται η υποχρεωτική ασφάλιση στον νέο-ιδρυόμενο κοινωνικό φορέα (Ι.Κ.Α., όπου είναι υποχρεωτική η τμηματική εισφορά και από τον εργοδότη και τον εργαζόμενο σε ορισμένα ποσοστά και ανάλογα με την αμοιβή των εργαζομένων). Σέλος το 1934 θεσπίζεται ο Νόμος 6059 που χορηγεί στα Ελληνικά πλοία το αποκλειστικό δικαίωμα της μεταφοράς εμπορευμάτων από ελληνικό λιμάνι σε άλλο ελληνικό λιμάνι. Σο 1928 ιδρύθηκε η Σράπεζα της Ελλάδος, όπου μεταβιβάστηκε το εκδοτικό προνόμιο των τραπεζογραμματίων που κατείχε η Εθνική Σράπεζα της Ελλάδος. Αργότερα θεσπίσθηκαν διάφορα μέτρα για την διαφυγή συναλλάγματος στο εξωτερικό και την κατοχή χρυσού. Κατά την διάρκεια της χρονικής περιόδου ιδρύθηκαν περίπου 600 νέα εργοστάσια στην Ελλάδα. Οι εξαγωγές την περίοδο αυτή αφορούν κυρίως γεωργικά προϊόντα, ενώ ο περιορισμός των εισαγωγών επιφέρει την μείωση του ελλείμματος του ισοζυγίου πληρωμών που σχεδόν ισοσκελίσθηκε την περίοδο αυτή (1934). Κατά την περίοδο του Β παγκοσμίου πολέμου και του εμφυλίου πολέμου η Ελληνική οικονομία γνώρισε μεγάλη καταστροφή τόσο σε έμψυχο όσο και σε άψυχο υλικό (υπολογίζεται ότι κατά την διάρκεια της κατοχής πέθαναν πάνω από ένα εκατομμύριο Έλληνες). Οι παραγωγικές δυνατότητες της Ελληνικής οικονομίας, η γεωργική και βιομηχανική παραγωγή καθώς και ο τριτογενής τομέας υπέστησαν ανυπολόγιστες ζημίες και η δραστηριότητα τους μειώθηκε δραματικά κατά το χρονικό αυτό διάστημα. τις 16 Μαρτίου 1941 ο χρυσός του δημοσίου που ανερχόταν σε ουγκιές (περίπου 17 τόνοι) μεταφέρθηκε με απόλυτη μυστικότητα στο Ηράκλειο της Κρήτης και διαδοχικά στην ούδα, στην 4

5 Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου και τελικά στην Πραιτόρια. Ο χρυσός αυτός (περίπου 43 εκατ. λίρες) επεστράφη στην Ελλάδα μετά από την απελευθέρωση. Κατά την διάρκεια της Γερμανικής Κατοχής στην Ελλάδα, η Γερμανία επέβαλε αναγκαστικό δάνειο ύψους 3,5 δισ. δολαρίων (σε τιμές 1944). Σο δάνειο αυτό μαζί με τις πολεμικές αποζημιώσεις, η Ελλάδα δικαιούται να ζητήσει από την Γερμανία μετά την ενοποίηση των δύο Γερμανιών το Ο πληθωρισμός κατά την περίοδο του Β παγκοσμίου πολέμου αυξήθηκε κατά πέντε εκατομμύρια φορές σχετικά με αυτόν του 1941, γεγονός που έπληξε την Ελληνική οικονομία ακόμη περισσότερο. Σην ίδια χρονική περίοδο η αύξηση του πληθωρισμού για τις άλλες χώρες ήταν τριπλάσια για την Γαλλία και το Βέλγιο. Για να αντιμετωπισθούν τα προβλήματα που προκάλεσε η μεγάλη αύξηση του πληθωρισμού καθορίσθηκε το 1941 με την απελευθέρωση η ισοτιμία μιας νέας δραχμής προς 50 δισεκατομμύρια παλαιές δραχμές, καθώς επίσης και η ισοτιμία της χάρτινης λίρας προς 600 νέες δραχμές και του δολαρίου προς 150 δραχμές. Από το 1948 γίνονται ορατά τα σημάδια ανάκαμψης και ανάπτυξης της Ελληνικής οικονομίας. Σην περίοδο αυτή δίνεται έμφαση στα βασικά έργα υποδομής τόσο στον γεωργικό (εγγειοβελτικά έργα), όσο και στον βιομηχανικό και τριτογενή τομέα. τον βιομηχανικό τομέα οι κλωστο-υφαντουργικές επιχειρήσεις, οι βιομηχανίες ειδών διατροφής, οι βιομηχανίες ξύλου, δέρματος, χάρτου, ιματισμού, και οι χημικές και οικοδομικές βιομηχανίες κατέχουν την πρώτη θέση. Μέχρι το 1970, ο πρωτογενής τομέας (γεωργία, κτηνοτροφία, αλιεία). παίζει πρωτεύοντα ρόλο στην Ελληνική οικονομία. Από το 1974 όμως ο γεωργικός πληθυσμός μειώθηκε σημαντικά (κατά ένα ποσοστό 5% περίπου), αλλά η γεωργική παραγωγή συνέχισε την ανοδική πορεία της λόγω της αύξησης των αρδευόμενων εκτάσεων και της αύξησης των γεωργικών μηχανημάτων. Κατά τις δεκαετίες 1960 και 1970 τα διάφορα οικονομικά μεγέθη δείχνουν μια σημαντική αύξηση και ανάκαμψη της Ελληνικής οικονομίας. Παρατηρούμε μια σημαντική αύξηση κατά πέντε περίπου φορές του Ακαθάριστου Εθνικού Προϊόντος. ημαντικό ρόλο έπαιξε ο Ελληνικός εμπορικός στόλος πού από 1043 πλοία που απαριθμούσε το 1960 χωρητικότητας χιλ. κόρων, αυξήθηκε σε 3145 πλοία συνολικής χωρητικότητας χιλ. κόρων, ενώ το 1990 σημειώθηκε μια μείωση σε 2031 πλοία συνολικής χωρητικότητας χιλ. κόρων. Επίσης, οι εξαγωγές από εκατ. δραχμές το 1974 αυξήθηκαν σε εκατ. δρχ. το 1992 και οι εισαγωγές αντίστοιχα από εκατ. δραχμές το 1974 αυξήθηκαν σε δραχμές το Δηλαδή το έλλειμμα του εμπορικού ισοζυγίου (εξαγωγές μείον εισαγωγές) αυξήθηκε από εκατ. δραχμές το 1974 αυξήθηκε σε εκατ. δραχμές το Η διάρθρωση και η δραστηριότητα του δημόσιου τομέα επηρεάζει σημαντικά τα οικονομικά μεγέθη της χώρας. ήμερα περίπου το 60% του Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος οφείλεται στην δραστηριότητα του δημόσιου τομέα. Η διάρθρωση του δημόσιου τομέα αποτελείται από την Κεντρική Διοίκηση, τους Δημόσιους Οργανισμούς και τις Δημόσιες Επιχειρήσεις. Πρέπει να γίνει διάκριση μεταξύ των δημοσίων επιχειρήσεων και των δημοσίων οργανισμών κοινωνικής ασφάλισης. Οι δημόσιες επιχειρήσεις πρωτοεμφανίσθηκαν το 1950 σε τομείς κοινής ωφέλειας, ενώ μετά την πρώτη ενεργειακή κρίση του 1973 παρουσιάσθηκαν νέες μορφές δημοσίων επιχειρήσεων. Από το 1976 και έπειτα το κράτος επεκτείνει τον έλεγχο του στο τραπεζικό σύστημα, και σε σημαντικούς άλλους τομείς και βιομηχανίες (όπως π.χ. τα ναυπηγεία, και τα λιπάσματα). Σο μεγαλύτερο ενδιαφέρον στρέφεται στην ετήσια κατάρτιση του κρατικού προϋπολογισμού και στον προϋπολογισμό των δημοσίων επενδύσεων (μέσω των οποίων εκφράζεται και η εκάστοτε κυβερνητική πολιτική). Ο κρατικός προϋπολογισμός περιέχει έσοδα που προβλέπεται να εισπράξει το κράτος μέσα σε ένα χρόνο (που βασίζονται κατά κανόνα στην φορολογία με άμεσους είτε έμμεσους φόρους), καθώς επίσης και στις δαπάνες που πρόκειται να πραγματοποιήσει. Άμεση φορολογία καλείται η φορολογία των φυσικών είτε νομικών προσώπων (π.χ. φορολογία εισοδήματος, φορολογία περιουσίας, κ.λ.π) και μπορεί να είναι προοδευτική είτε αναλογική στο εισόδημα (δηλαδή όσο αυξάνει το εισόδημα να αυξάνει περισσότερο και η φορολογία και άρα να είναι δικαιότερη). Έμμεση φορολογία είναι η φορολογία που τίθεται επάνω στα καταναλωτικά αγαθά και στις υπηρεσίες και είναι προοδευτική φορολογία (μια και οι καταναλωτές των προϊόντων πληρώνουν τον ίδιο φόρο ανεξαρτήτως του εισοδήματος των).από το 1979 εφαρμόζονται οι μέθοδοι του Προϋπολογισμού Μηδενικής Βάσης (Π.Μ.Β.) όπου καμία απολύτως δαπάνη δεν θεωρείται σαν δεδομένη αλλά όλες τίθενται υπό έλεγχο από απόψεως αναγκαιότητας και σκοπιμότητας και των Προγραμμάτων Αυξήσεως Παραγωγικότητας (Π.Α.Π.) για τον καλύτερο έλεγχο των δαπανών την αύξηση της παραγωγικότητας. Σο σύνολο των δαπανών είναι μεγαλύτερο του συνόλου των εσόδων, με συνέπεια την ελλειμματικότητα του προϋπολογισμού και την αύξηση του πληθωρισμού. Η πλευρά των εξόδων του κρατικού προϋπολογισμού παρουσιάζει δυσανάλογες δαπάνες, οι οποίες κατά βάση προορίζονται σε ποσοστό περίπου 60% για την εξυπηρέτηση του δημόσιου χρέους (τόκοι και χρεολύσια), ενώ αντίθετα για τις επενδυτικές δαπάνες αντιστοιχούν μονάχα το 9,3%. Σο δημόσιο χρέος του ευρύτερου δημόσιου τομέα αυξήθηκε από 11,8% το 1960 σε 28,9% το 1980 και εκτινάχθηκε κατά τη διάρκεια της τελευταίας δεκαπενταετίας, φθάνοντας το 1994 σε 114,0%. Ο υψηλός δανεισμός του δημόσιου ωθεί τα επιτόκια προς τα άνω εκτοπίζοντας τις ιδιωτικές επενδύσεις, αφού 5

6 αυξάνει το κόστος του χρήματος. Η διόγκωση των πληθωριστικών προσδοκιών εν συνεχεία ενισχύει την αβεβαιότητα για την πραγματική αξία των μελλοντικών αποδόσεων και αποθαρρύνει την ανάληψη επενδυτικών σχεδίων. Επιπλέον, το μεγαλύτερο τμήμα των ελλειμμάτων είναι καταναλωτικής φύσεως και αφορά κυρίως μισθούς, συντάξεις και επιχορηγήσεις. Σο Δημόσιο χρέος διακρίνεται σε εξωτερικό δημόσιο χρέος και σε εσωτερικό δημόσιο χρέος. Σο Δημόσιο χρέος της Ελλάδας παρουσιάζει μια συνεχή αύξηση τα τελευταία 16 χρόνια (με εξαίρεση την περίοδο του σταθεροποιητικού προγράμματος το 1988). Η χρονική περίοδος διακρίνεται ιδιαίτερα για τον υπέρογκο εσωτερικό δανεισμό, ο οποίος και τετραπλασιάσθηκε, ενώ αντίθετα ο εξωτερικός δανεισμός σημειώνει σχετικά μικρή αύξηση. Δηλαδή, συνολικά απαριθμούνται δεκαεννέα εξωτερικά δάνεια που αντιστοιχούν μόλις στο 6,4 % του νέου δημόσιου χρέους εξ αυτών το 92,2% ήταν σε δολάρια.. Ο εξωτερικός δανεισμός γινόταν κυρίως μέσα από τα δάνεια των εργοληπτικών εταιρειών, τα οποία έπαιρναν από το εξωτερικό, υπό την εγγύηση του Ελληνικού Δημοσίου και στη συνέχεια τα παραχωρούσαν στο Ελληνικό Δημόσιο προς εκτέλεση δημοσίων έργων (όπου τυπικά το Ελληνικό Δημόσιο δεν είναι ο δανειολήπτης και έτσι δεν θεωρούταν ως εξωτερικός δανεισμός). Σο προπολεμικό εξωτερικό δημόσιο χρέος, λόγω του διακανονισμού βαίνει συνεχώς μειούμενο και από το 4% του συνολικού δημοσίου χρέους το 1974 θα μειωθεί το 1981 στο 0,6%. Μετά το 1974 ο δημόσιος τομέας διευρύνεται εντυπωσιακά. Σην πρώτη μεταπολιτευτική χρονική περίοδο αυτή συνολικά έχουμε εικοσιτέσσερα εξωτερικά δάνεια (εκ των οποίων τα τρία προέρχονται από την γαλλική κυβέρνηση και τα υπόλοιπα από διεθνείς τράπεζες και οργανισμούς) την χρονική περίοδο οι απασχολούμενοι στην κεντρική διοίκηση και ΔΕΚΟ από θα αυξηθούν σε Μαζί δε με τις δημόσιες τράπεζες, προβληματικές και τις ελεγχόμενες από το Δημόσιο επιχειρήσεις θα φθάσουν τις Σα ελλείμματα του ευρύτερα δημόσιου τομέα, από το 13,4% επί του ΑΕΠ το 1981 θα φθάσουν το 1989 στο 26,1%. Σα ελλείμματα θα καλυφθούν κατά 106% από τον δανεισμό. Σο 1985 η Ελλάδα ήταν παγκόσμια πρώτη στο κατά κεφαλήν δημόσιο χρέος. Σο χρονικό διάστημα , κατά μέσο όρο, η συνολική εξυπηρέτηση του δημοσίου χρέους ανήλθε στο 33,61% των τακτικών εσόδων. την χρονική περίοδο ο εξωτερικός δανεισμός ανήλθε σε 18,4 δις. Δολάρια (από τα οποία το 81% αντιστοιχούσε στην εξυπηρέτηση των παλαιότερων δανείων). Σο εσωτερικό δημόσιο χρέος καλύπτεται από την Σράπεζα της Ελλάδας, από τα έντοκα γραμμάτια και από τα ομόλογα του Δημοσίου. Σο εξωτερικό δημόσιο χρέος της Ελλάδας ενώ το 1974 ήταν εκ. δολάρια, το 1992 έφθασε τα 22 δισ. δολάρια (δηλαδή δωδεκαπλασιάσθηκε). Σα ομολογιακά δάνεια το 1992 υπερέβησαν τα έντοκα γραμμάτια γιατί προσέφεραν καλύτερους όρους. Επίσης το κράτος προτιμά να δανείζεται από Ελληνικές πηγές παρά από το εξωτερικό. μως ο δανεισμός που έγινε την τελευταία δεκαετία χρησιμοποιήθηκε περισσότερο για καταναλωτικούς σκοπούς και την άνοδο του βιοτικού επιπέδου, παρά για επενδυτικούς σκοπούς. Για τον λόγο αυτό η Ελλάδα αντιμετώπισε προβλήματα στην συνέχιση του εξωτερικού δανεισμού και αναγκάσθηκε να καταφύγει στον δανεισμό από την Ε.Ε.. τους ακόλουθους Πίνακες 1-4 παρουσιάζονται η ανεργία, το δημοσιονομικό έλλειμμα, τα χαρακτηριστικά του ελληνικού δημόσιου χρέους, τις αναθεωρήσεις του Ελληνικού χρέους και ελλείμματος, καθώς επίσης η βοήθεια από ΔΝΣ για πληρωμές, τόκους και χρεολύσια, αντίστοιχα. Επίσης στο διάγραμμα 1 παρουσιάζεται το δημόσιο χρέος ως ποσοστό του συνολικού χρέους της Ευρωζώνης για επιλεγμένες χώρες. Πίνακας 1: Ανεργία και Δημοσιονομικό Έλλειμμα Κράτη-Μέλη Δημοσιονομικό Έλλειμμα (% του ΑΕΠ, εκτιμήσεις 2010) Ανεργία (%) Ευρωζώνη 4,4 9,6 Γερμανία 3,3 6,6 Βέλγιο 4,6 8,1 Ισπανία 9,2 20,2 Κύπρος 6 7,3 Πορτογαλία 7 10,9 Γαλλία 7,7 9,7 Βρετανία 11 7,8 Ιρλανδία 12 13,8 Ιταλία 4,6 8,6 Ελλάδα 10,5 15 Πηγή: Eurostat 6

7 Διάγραμμα 1: Δημόσιο χρέος ως ποσοστό του συνολικού χρέους της Ευρωζώνης Ομόλογα Κυμαινόμενου Επιτοκίου: 176,9 δις. Ευρώ Ομόλογα: 76,6 % Πηγή: Eurostat Πίνακας 2: Φαρακτηριστικά του Ελληνικού Φρέους Ποιοι Κατέχουν Ελληνικά Ομόλογα Έλληνες: 49 % Ξένοι: 51 % Κατανομή του Φρέους Έντοκα Γραμμάτια: 140,4 δις. Ευρώ Ομόλογα ταθερού Επιτοκίου: 19,5 δις. Ευρώ ύνθεση του Χρέους Μηχανισμός τήριξης: Έντοκα: 3,2 % 7,7 % ύνολο: 336,8 δις. Ευρώ Σράπεζα της Ελλάδας: 1,8 % Πίνακας 3: Αναθεωρήσεις Ελληνικού Ελλείμματος & Φρέους για το 2010 Έλλειμμα ως % του ΑΕΠ Δημόσιο Φρέος ως % του ΑΕΠ Απρίλιος 2008: 0,8 Οκτώβριος 2008: 91,4 επτέμβριος 2008: 1,8 Οκτώβριος 2009: 113,4 Οκτώβριος 2008: 2,0 Ιανουάριος 2010: 113,2 Ιανουάριος 2009: 3,7 Οκτώβριος 2010: 115,4 Μάρτιος 2009: 3,7 Δεκέμβριος 2010: 127 % επτέμβριος 2009: 6,0 Οκτώβριος 2009: 12,5 Απρίλιος 2010: 13,6 Οκτώβριος 2010: 13,8 Δεκέμβριος 2010: 15,1 Πηγή: Eurostat Πίνακας 4: Ελλάδα: Βοήθεια από ΔΝΣ και Πληρωμές για Σόκους και Φρεολύσια Βοήθεια από ΔΝΣ Σόκοι Φρεολύσια ,3 12,5 34, ,8 11,1 31, ,2 9,6 26, ,2 8,6 31, ,3 7,1 51,3 Πηγή: Eurostat 7

8 3. Προβλήματα και Προοπτικές της Ελληνικής Οικονομίας Μεταξύ των πιο σημαντικών διαρθρωτικών χαρακτηριστικών της Ελληνικής οικονομίας είναι (Κορρές & Φιόνης 2003 & Αγαπητός 1995): Η υπερβολική συγκέντρωση του πληθυσμού της χώρας (το ένα τρίτο περίπου) και των οικονομικών, κοινωνικών και πολιτιστικών δραστηριοτήτων (το μεγαλύτερο τμήμα τους) στην περιφέρεια της Αττικής. την Αττική και σε μικρότερη έκταση στη Θεσσαλονίκη και σε ορισμένα άλλα αστικά κέντρα οι συνθήκες αναψυχής και εργασίας χειροτερεύουν, η μετακίνηση και οι μεταφορές γίνονται προβληματικές, η φύση, το ιστορικό και πολιτιστικό περιβάλλον καταστρέφονται ή υποβαθμίζονται σημαντικά και γενικότερα η αποτελεσματικότητα της οικονομικής δραστηριότητας επηρεάζεται δυσμενώς. Οι διαφορές στην ποιότητα ζωής ανάμεσα στις περιφέρειες και η αποδιοργάνωση που παρατηρείται στην οικονομική, πολιτιστική και κοινωνική δομή ορισμένων αγροτικών περιφερειών απλώνουν τις δυσμενείς επιδράσεις τους σ ολόκληρη τη χώρα και διαβρώνουν την εθνική συνεκτικότητα. Η άνιση κατανομή στα εισοδήματα, στις ευκαιρίες επιλογής των τρόπων ζωής μειώνει την κοινωνική ευημερία που αναλογεί στους κατοίκους των περιφερειών. Η κατεύθυνση των επενδύσεων προς μη επιθυμητές κοινωνικά περιοχές, η περιορισμένη χρησιμοποίηση και αξιοποίηση των ανθρώπινων και φυσικών πόρων και της υπάρχουσας κοινωνικής υποδομής σε ορισμένες περιφέρειες, η αύξηση του κόστους παραγωγής εξαιτίας της έλλειψης εξωτερικών οικονομικών. Έτσι ξεκίνησε μια διαδικασία σωρευτικής ανισότητας που ήταν ιδιαίτερα δύσκολο να ανατραπεί. Ήδη από την δεκαετία του 1960 το πρόβλημα της άνισης περιφερειακής ανάπτυξης αποτέλεσε αντικείμενο προβληματισμού της πολιτικής ηγεσίας και άρχισαν να λαμβάνονται τα πρώτα μέτρα περιφερειακής πολιτικής. Ωστόσο η Οικονομική Πολιτική ήταν κατά τις δεκαετίες 1950 και 1960 επικεντρωμένη στην ανάπτυξη της Οικονομίας ως συνόλου ώστε να αντιμετωπισθούν οι συνέπειες των περιπετειών του πολέμου και η περιφερειακή πολιτική είχε συμπληρωματικό μόνο χαρακτήρα που σταδιακά όμως εξελίχθηκε και διαμορφώθηκε σε κυρίαρχη πολιτική του Ελληνικού Κράτους. Η διασπορά των φυσικών πόρων και η γεωγραφική θέση των διαφόρων περιοχών είναι ένα από τα βασικά αίτια του χαμηλού επιπέδου ανάπτυξης όλων των ορεινών νομών της χώρας, με ποσοστά ορεινών και ημιορεινών εδαφών μεγαλύτερα του 80%, καθώς και των μικρών και σχεδόν άνυδρων νησιών. Η κακή διαχείριση και η κακή διοίκηση που δημιούργησε τον υπέρμετρο εξωτερικό δανεισμό και τα μεγάλα ελλείμματα διαχρονικά χωρίς να γίνουν παραγωγικές και αποδοτικές επενδύσεις και εκσυγχρονισμός με συνέπεια τον φαύλο κύκλο της υπό-ανάπτυξης κει την μείωση επενδύσεων, απασχόλησης, εισοδημάτων, ζήτησης, και την συνεχή μείωση των ρυθμών ανάπτυξης, όπως παρουσιάζεται στο ακόλουθο διάγραμμα 2. Διάγραμμα 2: Κύκλος υπό-ανάπτυξης Χαμηλές Επενδύσεις (Δημόσιες & Ιδιωτικές) Χαμηλή Παραγωγή & Απασχόληση Χαμηλή Ζήτηση, Εισοδήματα & Αποταμιεύσεις Χαμηλούς Ρυθμούς Ανάπτυξης Η εξέλιξη και τα κυριότερα προβλήματα των σημαντικότερων τομέων και μεγεθών της Ελληνικής οικονομίας συνοψίζονται ως ακολούθως (Κορρές Φιόνης 2003): Παρατεταμένη συνύπαρξη υψηλού πληθωρισμού και χαμηλού ρυθμού οικονομικής ανάπτυξης. Η κακή διαχείριση και διοίκηση με τα μεγάλα δημοσιονομικά ελλείμματα. Τψηλά τρέχοντα ελλείμματα στο ισοζύγιο των διεθνών πληρωμών. τασιμότητα στην βιομηχανική παραγωγή και στις επενδύσεις γενικότερα. Η μεταφορά πόρων από τον ιδιωτικό τομέα προς τον δημόσιο, και η διάθεσή τους στη συνέχεια για καταναλωτικούς σκοπούς, είχε ως αποτέλεσμα τη μείωση της συνολική αποταμίευσης και επένδυσης. Η αδυναμία αυξήσεως των φορολογικών εσόδων σε αναλογία με τις δαπάνες, είχε ως αποτέλεσμα την δημιουργία μεγάλων ελλειμμάτων, που για να χρηματοδοτηθούν το κράτος αύξανε την προσφορά χρήματος, δημιουργώντας έτσι τεράστιες πληθωριστικές πιέσεις. Η συμπίεση των πληθωριστικών 8

9 πιέσεων γινόταν με αυστηρούς ελέγχους τιμών, ιδίως στα γεωργικά προϊόντα, όταν οι διεθνείς τιμές σε είδη διατροφής ανέβαιναν και ήταν περίπου διπλάσιες από τις εσωτερικές με αποτέλεσμα τη μείωση της παραγωγής καθώς και την επιπλέον ένταση των πληθωριστικών πιέσεων (Βάμβουκας, 1989). Οι βασικότεροι στόχοι αφορούσαν τη βελτίωση της ανταγωνιστικότητας της Ελληνικής Οικονομίας, ώστε να μειωθούν τα ελλείμματα του ισοζυγίου πληρωμών και παράλληλα να μειωθεί και ο πληθωρισμός καθώς και τα δημόσια ελλείμματα. Ιδιαίτερα οι στόχοι του προγράμματος είχαν ως ακολούθως: Μείωση του ελλείμματος του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών, μείωση του πληθωρισμού, μείωση των καθαρών δανειακών αναγκών του δημοσίου, (η μείωση του ελλείμματος θα οδηγούσε στη σταθεροποίηση του εξωτερικού δημοσίου χρέους), μείωση της προσφοράς χρήματος με την ευρεία έννοια και τέλος αναδιανομή των παραγωγικών πόρων από την εγχώρια κατανάλωση-ιδιωτική και εγχώρια-στις επενδύσεις και τις εξαγωγές (Κ.Ε.Π.Ε, 1985, 1990). Σα μέσα της συγκρατημένης εισοδηματικής πολιτικής κατάφεραν να επιτύχουν τους στόχους που αφορούσαν την βελτίωση της ανταγωνιστικότητας, του περιορισμού του ελλείμματος του ισοζυγίου πληρωμών και μερικά της μείωσης του πληθωρισμού. Αντίθετα οι δημοσιονομικές και πληθωριστικές πολιτικές δεν κατάφεραν να μειώσουν τα δημόσια ελλείμματα και τον ρυθμό αύξησης της προσφοράς χρήματος. Έγιναν επίσης προσπάθειες για τον περιορισμό των προσλήψεων στο ελάχιστο δυνατό και την μείωση των επιδοτήσεων των επιτοκίων των τραπεζικών καταθέσεων. Η αύξηση των εσόδων επιδιώχθηκε πρώτον, με την κατάργηση των φορολογικών απαλλαγών που είχαν δοθεί σε διάφορες κατηγορίες φορολογουμένων, όπως στους βουλευτές, τους ηθοποιούς, τους δημοσιογράφους κ.ά., καθώς επίσης με την ποινικοποίηση της φορολογικής απάτης σε συγκεκριμένες περιπτώσεις και τέλος με την ποινικοποίηση της μη απόδοσης στο Δημόσιο παρακρατουμένων φόρων και τρίτον, με την επιβολή έκτακτης εισφοράς στα κέρδη των επιχειρήσεων. τους ακόλουθους Πίνακες 5-7 παρουσιάζονται τα βασικά μεγέθη και προβλήματα του φοροελεγκτικού μηχανισμού στην Ελλάδα, οι δείκτες ύφεσης της Ελληνικής οικονομίας, και το πλαίσιο της κοινωνικής και οικονομικής πολιτικής που πρέπει να στηριχθεί η κοινωνικό-οικπονομική ανάπτυξη, αντίστοιχα. το διάγραμμα 3 παρουσιάζεται το δημόσιο χρέος ως ποσοστό του ΑΕΠ για την Ελλάδα. Πίνακας 5: Μεγέθη σχετικά με αδυναμία φοροεισπρακτικού και ελεγκτικού μηχανισμού στην Ελλάδα 250 εκατ. Ανέλεγκτες 30 δις. Ευρώ οι βεβαιωμένες 1,3 εκατ. Έλληνες έχουν φορολογικές χρήσεις ανύπαρκτες οφειλές που ληξιπρόθεσμες οφειλες εκκρεμοδικούν στα δικαστήρια 7 έως 10 χρόνια χρειάζονται για να τελεσιδικήσει απόφαση στο δικαστήριο φορολογικές δίκες εκκρεμούν Η παραοικονομία εκτιμάται σε δις. Ευρώ (25-37 % του ΑΕΠ) 3 % των φορολογικών δηλώσεων ελέγχονται κάθε χρόνο (στην καλύτερη περίπτωση) Η διαφθορά («μίζες» και «ξέπλυμα») υπολογίζεται σε 8 δις. Ευρώ και άνω (δηλαδή, άνω του 3,3 % του ΑΕΠ) Η φοροδιαφυγή εκτιμάται σε 30 δις. Ευρώ (12,5 % του ΑΕΠ) 30 δις Ευρώ υπολογίζεται η φοροδιαφυγή στην Ελλάδα κάθε χρόνο 66 δις. Ευρώ εκτιμάται η παραοικονομία στην Ελλάδα κάθε έτος από διεθνείς οργανισμούς Η εισφοροδιαφυγή εκτιμάται σε 8-12 δις. Ευρώ και άνω (δηλαδή, άνω του 4 % του ΑΕΠ) 12,9 (Ιανουάριος 2010) -16,6 β τρίμηνο ,3 (2010) -1,9 β τρίμηνο 2009 Πηγή: Eurostat Πίνακας 6: Δείκτες Όφεσης της Ελληνικής Οικονομίας Οικοδομική Ιδιωτική Δραστηριότητα (%), 2010 Άδειες γκος -22,9 3,6 18,8-42,8 (Υεβρουάριος (Μάρτιος (Ιανουάριος (Υεβρουάριος 2010) 2010) 2010) 2010) Επενδύσεις (Μέσος ρος Έτους -13,9 %) -14,8-19,0 γ τρίμηνο 2009 δ τρίμηνο 36,3 (Μάρτιος 2010) Βιομηχανική Παραγωγή -14,6 α τρίμηνο -5,1 % Βιομηχανία Φρέος (ως % του ΑΕΠ) 145,1 148,6 149,1 144,3 (2011) (2012) (2013) (2013) Ρυθμός Ανάπτυξης (Ετήσια Μεταβολή ΑΕΠ, %): Μ.Ο. Έτους: -2 % -2,5 γ τρίμηνο ,5 δ τρίμηνο ,5 α τρίμηνο ,9 % Μεταποίηση 9

10 Διάγραμμα 3: Δημόσιο Φρέος ως ποσοστό του ΑΕΠ: Ελλάδα Η οικονομική ανάπτυξη συνεπάγεται αρκετές μεταβολές στην οικονομική και κοινωνική δομή μιας χώρας (άλλες από αυτές είναι αιτία και άλλες αποτελέσματα είτε απλώς επακόλουθα της οικονομικής ανάπτυξης, όπως για παράδειγμα οι μεταβολές που επέρχονται στην διάρθρωση και την δομή της απασχόλησης και της συνεισφοράς του πρωτογενούς, δευτερογενούς και τριτογενούς τομέα). Η κοινωνικό-οικονομική ανάπτυξη πρέπει να βασίζεται σε δύο βασικούς άξονες στην καλή διοίκηση και διαχείριση και στην αξιοποίηση και ανάπτυξη του ανθρώπινου δυναμικού με στόχο την κοινωνική ευημερία και την συνολική ανάπτυξη (Παπαδάκη-Γιώτη 1989, Παπαδασκαλόπουλος 1995). Πίνακας 7: Σο πλαίσιο της κοινωνικής πολιτικής και της κοινωνικής ευημερίας ΑΓΟΡΑ ΕΡΓΑΙΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΤΗΜΕΡΙΑ Κοινωνικές Τπηρεσίες: Πρωτοβάθμια και Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση, ύστημα Δημόσιας Τγείας, Προσωπικές Κοινωνικές Τπηρεσίες, Πολιτική Νοικοκυριών. Μακροοικονομική Διοίκηση: Δημοσιονομική, Νομισματική, υναλλαγματικές Ισοτιμίες, και Εμπορική Πολιτική, Μισθοί και Πολιτική Σιμών. Ενεργή Πολιτική Αγοράς και Ανάπτυξης Ανθρώπινου Δυναμικού: Τπηρεσίες Αγοράς-Εργασίας, Περιφερειακή πολιτική, Σριτοβάθμια Εκπαίδευση, Δια-Βίου Κατάρτιση και Εργασιακή Εμπειρία. Βιομηχανικές χέσεις: υνολική Διαπραγμάτευση, Βιομηχανική Δημοκρατία, Κοινωνικός Διάλογος. Κοινωνικές Μεταβιβάσεις: Κοινωνική Ασφάλιση, Κοινωνική Βοήθεια, Διάφορες Μεταβιβάσεις, Υορολογικές Δαπάνες, Μερικές Επιδοτήσεις Παραγωγών. Οικογενειακές Πολιτικές: Προσχολική Εκπαίδευση και Τπηρεσίες για Τπόλοιπη Υροντίδα, Κοινωνικές Μεταβιβάσεις για όσους φροντίζουν, Μητρικά/ Πατρικά και Οικογενειακά Επιδόματα. υνθήκες και ροι Απασχόλησης: Τγεία και Ασφάλεια στην Εργασία, Ελάχιστος Μισθός και Εργασιακά Δικαιώματα, ρες Εργασίας. Οικονομική Διάκριση και Κοινωνικός Αποκλεισμός: Πολιτική κατά των Διακρίσεων και Πολιτική Ίσων Ευκαιριών, Συπικό Θεσμικό Πλαίσιο Ανάπτυξης της Απασχόλησης και Προγράμματα Κοινωνικής Δραστηριοποίησης. Πηγή: Κορρές Γ. και Σσομπάνογλου Γ. (2002): «Κοινωνικές, Σεχνολογικές Καινοτομίες και Εθνικό Πλαίσιο για την Κοινωνία της Εργασίας και την Κοινωνία της Πληροφορίας». Επίσης σαν απαραίτητοι συντελεστές για την ανάπτυξη μιας χώρας θεωρούνται η καλή διαχείριση και αξιοποίηση των φυσικών πόρων και των πρώτων υλών, η ανάπτυξη και αξιοποίηση του 10

11 ανθρώπινο παράγοντα, και η αξιοποίηση των κεφαλαιουχικών και τεχνολογικών αγαθών (δηλαδή κεφαλαίου και τεχνολογίας). το διάγραμμα 4 παρουσιάζεται τα απαραίτητα βήματα που θεωρούνται για την κάλυψη του χάσματος προγραμματισμού και ανάπτυξης, ενώ ο Πίνακας 8 παρουσιάζει την S.W.O.T. ανάλυση για την Ελληνική οικονομία. Η ανάλυση S.W.O.T. είναι μία τεχνική προσωρινού προγραμματισμού που αξιολογεί τις δυνατότητες, τις αδυναμίες, τις ευκαιρίες και τις απειλές μιας οικονομίας με τη βοήθεια δεδομένων που συλλέγονται και με βάση την καλή διαχείριση και διοίκηση. Σέλος στο διάγραμμα 5 παρουσιάζονται διαγραμματικά οι πέντε βασικές δυνάμεις για τη κοινωνικόοικονομική ανάπτυξη. % ρυθμός ανάπτυξης Διάγραμμα 4: Κάλυψη του Φάσματος Προγραμματισμού και Ανάπτυξης Η επιθυμητή τάση οι στόχοι Ανάπτυξη & ενίσχυση νέων συγκριτικών πλεονεκτημάτων (τουρισμού, ναυτιλίας, εμπορίου) Ανάπτυξη παραδοσιακών συγκριτικών πλεονεκτημάτων (πρωτογενή τομέα, πολιτισμού) Ανάπτυξη & αξιοποίηση φυσικού πλούτου & πρώτων υλών Ανάπτυξη & αξιοποίηση ανθρώπινου δυναμικού Αναβάθμιση τρέχουσας κατάστασης (υποδομών, διοίκησης, διαχείρισης) Σρέχουσα σημερινή κατάσταση ή η τάση που υπάρχει Έτη Πίνακας 8: S.W.O.T. (Strengths Weaknesses Opportunities Treats) Ανάλυση για την Ελληνική Οικονομία Δυνατότητες (Strength) Αδυναμίες (Weakness) Αξιοποίηση διαθέσιμων πρώτων υλών & φυσικών Έλλειψη σαφών & ξεκάθαρων στόχων πόρων Έλλειμμα διαχείρισης Αξιοποίηση εξειδικευμένου ανθρώπινου δυναμικού Έλλειμμα διοίκησης & οργάνωσης Αξιοποίηση κατάλληλου φυσικού περιβάλλοντος Κρατισμός, μεγάλος δημόσιος τομέας Αξιοποίηση πολιτιστική κληρονομιά & παράδοσης Γραφειοκρατία Εκμετάλλευση πρωτογενούς τομέα Έλλειψη συντονισμού Αξιοποίηση ναυτιλίας Έλλειψη υγιούς ανταγωνισμού Ανάπτυξη τουρισμού Έλλειψη συνεργασίας Ανάπτυξη εμπορίου Ευκαιρίες (Opportunities) Απειλές (Threats) Ανάπτυξη ανθρώπινου δυναμικού Αναβάθμιση τρεχουσών υποδομών Ανάπτυξη φυσικού πλούτου & πρώτων υλών Αξιοποίηση πρωτογενούς τομέα Αξιοποίηση πολιτιστικής παράδοσης Αξιοποίηση ναυτιλίας Ανάπτυξη τουρισμού και ναυτιλίας Αξιοποίηση των δυνατοτήτων ΕΕ και ζώνης Ευρώ Μεγάλα ελλείμματα Μεγάλο εξωτερικό δημόσιο χρέος Τψηλή Ανεργία Τψηλά επιτόκια δανεισμού Τψηλά επίπεδα πληθωρισμού Μη κινητικότητα εργασίας Μη κινητικότητα πόρων Ομάδες συμφερόντων, υψηλή φοροδιαφυγή 11

12 Δ ι ά γ ρ α μ μ α 5 : Κ ο ι ν ω ν ι κ ό - ο ι κ ο ν ο μ ι κ ή α ν ά π τ υ ξ η β α σ ι σ μ έ ν ο σ τ ι ς π έ ν τ ε δ υ ν ά μ ε ι ς ωστή Διαχείριση, Οργάνωση και Προγραμματισμός & αξιοποίηση συγκριτικών πλεονεκτημάτων (φυσικό περιβάλλον) Ανάπτυξη και Αξιοποίηση Εξειδικευμένου Ανθρώπινου Δυναμικού Οικονομική Ανάπτυξη Κοινωνική υνοχή Κράτος Πρόνοιας Ανάπτυξη & Αξιοποίηση Πλουτοπαραγωγικών Πόρων (Πρώτων Τλών) Ανάπτυξη και ωστή διαχείριση πλουτοπαραγωγικών τομέων (πρωτογενή, ναυτιλίας, τουρισμού, πολιτισμού) 4. υμπεράσματα και Προτάσεις Η Ελλάδα βρίσκεται στις υψηλότερες θέσεις μεταξύ των στατιστικών στοιχείων και των δεικτών που στο δημόσιο έλλειμμα και στο εξωτερικό δημόσιο χρέος και μετρούν την φτώχεια και ανισότητες στα Ευρωπαϊκά κράτη μέλη. Σο πρόβλημα της φτώχειας στην Ελλάδα είναι αρκετά σοβαρό και επηρεάζει περίπου το ένα τέταρτο του πληθυσμού. Ιδιαίτερα πρέπει να αντιμετωπισθούν και ορισμένες κατηγορίες ατόμων με χαμηλά εισοδήματα και οικονομικούς πόρους και οι οποίοι δεν δύναται να εργασθούν για να αυξήσουν τα εισοδήματα τους (συνταξιούχοι, κλπ). Σο πρόβλημα της φτώχειας πρέπει να αντιμετωπισθεί συνολικά τόσο από κοινωνική, όσο και από οικονομική άποψη. Δηλαδή, πρέπει να κατανοήσουμε ότι μιλώντας για οικονομική και περιφερειακή ανάπτυξη και περαιτέρω για κοινωνική ευημερία, θα πρέπει κατ αρχάς να μειωθούν οι υπάρχουσες ανισότητες μεταξύ των διαφόρων ομάδων και ιδιαίτερα μεταξύ των περιφερειών. Ιδιαίτερα, κρίνεται αναγκαίο το Κράτος να ακολουθήσει περισσότερο πρακτικές και πιο αποτελεσματικές πολιτικές για να μπορέσει να βοηθήσει και να στηρίξει τα άτομα τόσο των χαμηλών όσο και των μεσαίων εισοδημάτων που αποτελούν τον μοχλό του εργατικού δυναμικού της χώρας και περαιτέρω για να μπορέσει να προωθήσει την περιφερειακή και οικονομική ανάπτυξη του τόπου (Βαβούρας, Καραβίτης, Σσούχλου, 1990). Παράλληλα με τα φαινόμενα της διανομής του εισοδήματος, της ισοκατανομής και της φτώχειας συνδέεται και βρίσκεται το φαινόμενο της παραοικονομίας. Μία από τις βασικότερες αιτίες πίσω από τα μεγάλα ελλείμματα του κυβερνητικού προϋπολογισμού της Ελλάδας είναι το φαινόμενο της παραοικονομίας. Εάν οι κυβερνήσεις μειώσουν αρκετά το φαινόμενο της παραοικονομίας, και ιδιαίτερα το φαινόμενο της φοροδιαφυγής, θα βελτιώσουν κατά πολύ τα δημοσιονομικά προβλήματα και το δημόσιο χρέος και θα μπορούν να διαθέσουν περισσότερους πόρους σε μια διανεμητική και κοινωνική πολιτική. Σο μέγεθος της παραοικονομίας στην Ελλάδα αποτελεί ένα διαρθρωτικό φαινόμενο πού η έκταση του προσδιορίζεται από τον δημόσιο και ιδιωτικό τομέα. ημαντικοί κλάδοι, όπως για παράδειγμα το εμπόριο και οι υπηρεσίες στηρίζονταν για πολλά χρόνια στο φαινόμενο της παραοικονομίας (ιδιαίτερα της φοροδιαφυγής). Ο πιο σημαντικός παράγοντας για τον περιορισμό του μεγέθους της παραοικονομίας θεωρείται η βελτίωση του φορολογικού συστήματος, η φορολογική δικαιοσύνη και να μπορέσει το φορολογικό βάρος να ανταποκριθεί στα πραγματικά δεδομένα της οικονομίας, καθώς επίσης και η βελτίωση των στατιστικών στοιχείων και η κατάρτιση των εθνικών λογαριασμών καθώς επίσης και η εναρμόνιση τους με το Ευρωπαϊκό σύστημα ολοκληρωμένων οικονομικών λογαριασμών. Η καλή διαχείριση και ο σωστός οικονομικός και κοινωνικός προγραμματισμός στοχεύει στον καθορισμό της οικονομικής και κοινωνικής πολιτικής της χώρας. Κύριος στόχος του οικονομικού είτε κοινωνικού προγραμματισμού είναι η υποστήριξη και η προώθηση της αναπτυξιακής προσπάθειας της χώρας. Σο μέγεθος και οι σημαντικές επιδράσεις που ασκεί στα κρίσιμα μεγέθη της οικονομίας το τμήμα του Δημοσίου τομέα που αφορά τη διαχείριση των διαφόρων κρατικών δραστηριοτήτων, εξηγεί την έμφαση που δίνεται για την υιοθέτηση μέτρων που οδηγούν στη σταθεροποίηση της οικονομίας. Είναι λοιπόν κοινά αποδεκτό η κρισιμότητα της δημοσιονομικής μας καταστάσεως λόγω των ελλειμμάτων που έχουν συσσωρευτεί, όσο και η ανάγκη άμεσης και αποτελεσματικής αντιμετώπισης. Ένας βασικός λόγος που επιβάλλει αντιμετώπιση του προβλήματος τούτου είναι και οι υποχρεώσεις που έχει η χώρα μας-όπως έχουμε αναφέρει-μετά τη συμφωνία του Μάαστριχ. Η έμφαση σωστά πρέπει να δοθεί στις δημόσιες δαπάνες που δείχνουν μέχρι την τώρα πορεία τους μία αδικαιολόγητη ανελαστικότητα. Σο μέρος των Δημοσίων Δαπανών που αφορά το δημόσιο χρέος, πρέπει να υπάρξει κάποια μείωση των επιτοκίων, που συναρτάται από την αποκλιμάκωση του πληθωρισμού. Είναι επομένως σαφές ότι πρέπει να εφαρμοστεί μία πολιτική μείωσης των δαπανών και 12

13 αύξηση των φορολογικών εσόδων μέσω της πάταξης της φοροδιαφυγής. Δηλαδή η εφαρμογή ενός πλεονασματικού προϋπολογισμού. Η πολιτική αυτή και η πάταξη της φοροδιαφυγής χρειάζονται αρκετό χρονικό διάστημα-κοινωνική αποδοχή, κατάλληλη υποδομή-πράγμα που οδηγεί στο συμπέρασμα ότι πρέπει να αναζητηθούν νέες πηγές απόδοσης οι οποίες θα έχουν άμεση αποτελεσματικότητα στην επίτευξη της σταθεροποίησης. υγχρόνως η αποκλιμάκωση του πληθωρισμού που πρόσφατα άρχισε να πραγματοποιείται βρίσκεται σε κρίσιμη φάση. Σα επιπλέον φορολογικά μέτρα θα επιβαρύνουν την οικονομία από τη μία μέσω της αύξησης του πληθωρισμού που προσπαθούμε να ελαττώσουμε και από την άλλη δημιουργώντας κοινωνικό κόστος-υπέρμετρη πίεση χαμηλότερων εισοδηματικών τάξεων-το οποίο έχει σοβαρές οικονομικές συνέπειες όπως οικονομική αβεβαιότητα που ενισχύουν τις πληθωριστικές προσδοκίες και αποθαρρύνουν την επενδυτική δραστηριότητα. υμπερασματικά κατά την διαδικασία σταθεροποίησης, τα μέτρα που θα ληφθούν κάθε φορά θα πρέπει να είναι αποτέλεσμα ρεαλισμού φαντασίας και σε μικρό χρονικό διάστημα να επιτυγχάνεται το άριστο αποτέλεσμα με τις ελάχιστες δυνατές παρενέργειες. υμπερασματικά μπορούσε να πούμε ότι η χρησιμοποίηση των «κατάλληλων» εκείνων εργαλείων της οικονομικής και της κοινωνικής πολιτικής είναι ο ενδεικνυόμενος τρόπος για τη μείωση των περιφερειακών ανισοτήτων και αύξησης της ισόμερης ανάπτυξης στον Ελληνικό χώρο. τα πλαίσια της συνολικής αναπτυξιακής προσπάθειας, έμφαση θα δοθεί στην αύξηση του αριθμού των περιοχών ή περιφερειών που επιτυγχάνουν ρυθμούς ανάπτυξης από το μέσο όρο. Ο στόχος γενικής ανάπτυξης (οικονομικής, κοινωνικής και πολιτιστικής), που αφορούσε περισσότερο τις μειονεκτικές περιφέρειες, με έμφαση στη χρηματοδότηση κάθε είδους υποδομών εφαρμόζεται σε χαμηλότερο βαθμό και στις αναπτυσσόμενες περιφέρειες. τις αναπτυσσόμενες περιφέρειες θα πρέπει ειδικότερα να δοθεί έμφαση σε υποδομές που συνδέονται με την εξυπηρέτηση της παραγωγής, καθώς και σ εκείνες που συνδέουν τις περιοχές αυτές με άλλες, όπου έχει ήδη επιτευχθεί υψηλό επίπεδο ανάπτυξης. τον παραγωγικό τομέα νέοι προσανατολισμοί αφορούν τον ελλαδικό χώρο στο σύνολό του. Για τις μείζονες αστικές περιοχές της Αθήνας και της Θεσσαλονίκης, καθώς ίσως και για άλλους αναπτυγμένους νομούς στην περιφέρεια και τον άξονα που συνδέει τις δύο μητροπόλεις, χρειάζεται πλέον μια διαφορετική προσέγγιση της ανάπτυξης. Πρέπει να δοθεί έμφαση στην αξιοποίηση συγκριτικών πλεονεκτημάτων, στη βελτίωση της οργάνωσης, στην αξιοποίηση της σύγχρονης τεχνολογίας, στην κλαδική εξειδίκευση και στην παρακολούθηση των διεθνών αγορών. Αυτά είναι στοιχεία που συνιστούν γενικότερη κατεύθυνση της αναπτυξιακής πολιτικής για την έξοδο της χώρας από την κρίση. Αναφορικά με τις δαπάνες για υπηρεσίες υγείας και εκπαίδευσης είναι αναγκαία όχι μόνο η παροχή των υπηρεσιών αυτών, αλλά βασικά η ποιοτική βελτίωση τους, πού μπορεί να πραγματοποιηθεί μέσα από ένα ενιαίο μακροπρόθεσμο σχεδιασμό και φυσικά την αύξηση των σχετικών κοινωνικών δαπανών τόσο για την υγεία όσο και για την παιδεία. την ανάγκη να ληφθούν άμεσα μέτρα αποκέντρωσης της κρατικής εξουσίας και δημιουργίας του υποβάθρου για τη διάχυση των οικονομικών δραστηριοτήτων και την ορθολογικότερη χωροταξική κατανομή των δημόσιων επενδύσεων. το να καθιερωθεί μακρόχρονη περιφερειακή πολιτική σε αντίθετη με την πολιτική των γρήγορων και λαθεμένων λύσεων ή την πολιτική της ad hoc αντιμετώπισης των προβλημάτων, που προβάλλουν ευκαιριακά την οξύτητά τους. την δυνατότητα διόρθωσης των περιφερειακών και εισοδηματικών ανισορροπιών που προκλήθηκαν από την ένταξη της χώρας στην «μνημονιακή πολιτική» με την εφαρμογή εξισορρόπησης του δημόσιου χρέους και των δημόσιων ελλειμμάτων. την συμβολή του επιστημονικού κόσμου της χώρας στα διεπιστημονικά προβλήματα περιφερειακής ανάπτυξης, όπως είναι η ταξινόμηση των περιφερειών, η στρατηγική της περιφερειακής πολιτικής, ο χωροταξικός προγραμματισμός, η υιοθέτηση νέων μεθόδων ανάλυσης και προγραμματισμού και η επιλογή των μέσων πολιτικής 5. Βιβλιογραφία Αγαπητός Γεώργιος (1989) Εξελίξεις και διαρθρωτικά προβλήματα της Ελληνικής οικονομίας , Αθήνα. Αγαπητός Ι. Γεώργιος (1995) Εξελίξεις και διαρθρωτικά προβλήματα της Ελληνικής Οικονομίας ( ), Σ.Α. Β Έκδοση. Εκδοτικές Επιχειρήσεις «Σο Οικονομικό». Αθήνα. Αγγελόπουλος, Α. (1989) Οικονομική ανάπτυξη, θεωρία και πολιτική, Αθήνα Αλογοσκούφης Γ. (1993) «Πώς θα αποφύγουμε την κρίση», Οικονομικός Σαχυδρόμος, Υεβρουάριος, σελίδες: Βαβούρας Ι.., Καραβίτης Ν. Η. και Σσούχλου Α. Κ. (1990) «Οι επιπτώσεις της οικονομικής δραστηριότητας του δημόσιου τομέα στην ανάπτυξη της παραοικονομίας: η περίπτωση της Ελλάδας», Πανεπιστήμιο Πειραιώς, Μελέτες προς τιμή του Αθ. Κανελλόπουλου, τόμος Α, Πειραιάς, σελίδες

14 Βάμβουκας Γ. (1989) Η Ελληνική Οικονομία-αναζητώντας την λύση, Αθήνα Εθνική τατιστική Τπηρεσία της Ελλάδος, (Ε..Τ.Ε.) Διάφορα τατιστικά τοιχεία. Eurostat: Διάφορα τατιστικά τοιχεία. Κ.Ε.Π.Ε. (Κέντρο Οικονομικών Ερευνών και Προγραμματισμού) (1985) Πενταετές σχέδιο αναπτύξεως , Αθήνα (1990) Η ανάπτυξη της Ελλάδας, Παρελθόν, Παρών και Προτάσεις, Αθήνα. Κορρές Γ. και Σοσμπάνογλου Γ. (2002) Κοινωνικές, Τεχνολογικές Καινοτομίες και Εθνικό Πλαίσιο για την Κοινωνία της Εργασίας και την Κοινωνία της Πληροφορίας, εκδόσεις Παπαζήσης, Αθήνα. Κορρές Γ. και Φιόνης Δ. (2003) Ελληνική Οικονομία: Οικονομική Πολιτική και Ανάλυση Βασικών Μακροοικονομικών Μεγεθών, εκδόσεις ταμούλης, Αθήνα Νεγρπόντη-Δελιβάνη Μ.(1979) Ανάλυση της Ελληνικής Οικονομίας, Εκδόσεις Παπαζήσης, Αθήνα. Παπαδάκη-Γιώτη (1989) Η επίδραση της Περιφερειακής Πολιτικής σε εθνικό και κοινοτικό επίπεδο στην διαρθρωτική μεταβολή της οικονομίας των Ελληνικών Περιφερειών, Αθήνα. Παπαδασκαλόπουλος Α., (1995) Πρότυπα και Πολιτικές Περιφερειακής Ανάπτυξης, Εκδόσεις Παπαζήση. Παπαδήμος Λουκάς (1996) Η Ελληνική Οικονομία εξελίξεις, προοπτικές και πολιτική, ΒΗΜΑ. 14