ΥΓΙΕΙΝΗ ΚΑΙ ΑΣΦΑΛΕΙΑ ΤΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

Transcript

1 ΥΓΙΕΙΝΗ ΚΑΙ ΑΣΦΑΛΕΙΑ ΤΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΤΕΥΧΟΣ 42 ΑΠΡΙΛΙΟΣ-ΜΑΪΟΣ-ΙΟΥΝΙΟΣ 2010 ΤΡΙΜΗΝΙΑΙΑ ΕΚΔΟΣΗ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟΥ ΥΓΙΕΙΝΗΣ ΚΑΙ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ ΤΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ REACH και CLP: δύο κανονισμοί για τα χημικά που βελτιώνουν τις συνθήκες Υγείας και Ασφάλειας στην Εργασία Καρκινογόνοι χημικοί παράγοντες στην εργασία και μέτρα πρόληψης Η διαχείριση του αμιάντου στην Ελλάδα Πυξίδα: Λίστα ελέγχου για πτώσεις Η ΑΙΜΟΔΟΣΙΑ ΕΙΝΑΙ ΔΩΡΟ ΖΩΗΣ - ΓΙΝΕ ΕΘΕΛΟΝΤΗΣ ΑΙΜΟΔΟΤΗΣ

2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Τα νέα του ΕΛ.ΙΝ.Υ.Α.Ε. 1ο Πανελλήνιο Συνέδριο για την Υγεία και την Ασφάλεια της Εργασίας με τίτλο «Η πρόληψη συμφέρει όλους»...1 Συμμετοχή του ΕΛ.ΙΝ.Υ.Α.Ε. στην Έκθεση PROLIFE...2 Νέοι συνάδελφοι Νέο παράρτημα ΕΛ.ΙΝ.Υ.Α.Ε. στο Ηράκλειο...3 Κοπή πρωτοχρονιάτικης πίτας...3 Το ΚΕΚ του ΕΛ.ΙΝ.Υ.Α.Ε. στην Αθήνα...3 Δραστηριότητες παραρτήματος Θεσσαλονίκης...4 Δραστηριότητες παραρτήματος Ιωαννίνων...5 Δραστηριότητες παραρτήματος Τρίπολης...7 Δραστηριότητες παραρτήματος Βόλου...7 Δραστηριότητες παραρτήματος Κομοτηνής...7 Δραστηριότητες παραρτήματος Ηρακλείου...7 Άρθρα REACH και CLP: δύο κανονισμοί για τα χημικά που βελτιώνουν τις συνθήκες Υγείας και Ασφάλειας στην Εργασία. Των Π. Μαραμπούτη και Β. Γεωργαλά...8 Καρκινογόνοι χημικοί παράγοντες στην εργασία και μέτρα πρόληψης. Του Μ. Σουβλή...13 Η διαχείριση του αμιάντου στην Ελλάδα. Των X. Γανδά και Θ.Κ. Κωνσταντινίδη...22 Πυξίδα για την υγεία και την ασφάλεια ΛΙΣΤΑ ΕΛΕΓΧΟΥ: ΠΤΩΣΕΙΣ...17 Διεθνές Περισκόπιο 28η Απριλίου: Παγκόσμια Ημέρα για την Υγεία και την Ασφάλεια στην Εργασία...26 Η στατιστική λέει Εργατικά ατυχήματα, απόκλιση, επαφή τρόπος τραυματισμού. Επιμέλεια: Δ. Πινότση...26 Ξέρετε ότι Επιμέλεια: Ε. Καταγή Λόγος και Εικόνα Οικονομία και εργατικά ατυχήματα. Επιμέλεια: Σ. Δοντάς...29 Επικαιρότητα Εναρκτήρια εκδήλωση συνέντευξη τύπου για την Ευρωπαϊκή Εκστρατεία «Ασφαλείς Εργασίες Συντήρησης» Ευρωπαϊκά βραβεία καλής πρακτικής...32 Βραβείο αριστείας...33 Κωδικοποίηση της νομοθεσίας για την υγεία και την ασφάλεια...33 Νομοθετικές εξελίξεις. Επιμέλεια: Α. Δαΐκου...33 Συνέδρια-Ημερίδες-Εκθέσεις Επιμέλεια: Κ. Καψάλη...34 Βιβλιογραφία Κοινωνικός αποκλεισμός Επιμέλεια: Φ. Θωμαδάκη...36 Βιβλιοπαρουσίαση Τοξικά από το Α ως το Ω Οδηγός για τα συνηθέστερα συναντούμενα τοξικά.. Επιμέλεια: Σ. Δοντάς...37 Σημείωμα της Σύνταξης Η οξύτατη οικονομική και κοινωνική κρίση την οποία διέρχεται ο τόπος θέτει σοβαρές προκλήσεις στην πολιτεία και την κοινωνία στα θέματα υγείας και ασφάλειας στους χώρους εργασίας. Είναι γνωστό ότι εδώ και δεκαετίες οι σχετικοί θεσμοί εφαρμόζονται στην Ελλάδα πλημμελώς. Η απόσταση μεταξύ νομοθετικής ρύθμισης και πρακτικής εφαρμογής παραμένει ιδιαίτερα μεγάλη, εάν δεν διευρύνεται. Μέσα σ αυτήν την εξαιρετικά δύσκολη συγκυρία, το ΕΛ.ΙΝ.Υ.Α.Ε. διοργανώνει το 1ο Πανελλήνιο Συνέδριο για την Υγεία και την Ασφάλεια της Εργασίας με θέμα «Η πρόληψη συμφέρει όλους» (Αθήνα, Νοεμβρίου 2010). Στόχος του Ινστιτούτου δεν είναι να διοργανώσει ένα ακόμα συνέδριο στο οποίο θα συναντηθούν επιστήμονες, επαγγελματίες και φορείς που γνωρίζουν εδώ και καιρό οι μεν τις θέσεις των δε. Φιλοδοξία είναι να αποτελέσει βήμα διαλόγου και προβολής της απλής αλήθειας ότι, με δεδομένους τους ελεγκτικούς μηχανισμούς, η πρόληψη πράγματι συμφέρει, όχι μόνο στο ανθρώπινο επίπεδο (αυτονόητο), αλλά και στο οικονομικό επίπεδο (ζητούμενο). Είστε όλοι καλεσμένοι. ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΥΓΙΕΙΝΗΣ ΚΑΙ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ ΤΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Ιδιοκτήτης Ελληνικό Ινστιτούτο Υγιεινής και Ασφάλειας της Εργασίας Εκδότης Ιωάννης Δραπανιώτης Συντακτική Επιτροπή Εύη Γεωργιάδου, Σπύρος Δοντάς, Εβίτα Καταγή, Κων/ντίνα Καψάλη, Δήμητρα Πινότση Το Δ.Σ. του ΕΛ.ΙΝ.Υ.Α.Ε. Ιωάννης Δραπανιώτης (Πρόεδρος) Ευστάθιος Πολίτης και Ανδρέας Κολλάς (Αντιπρόεδροι) Ιωάννης Αδαμάκης, Θεόδωρος Δέδες, Ιωάννης Bασιλόπουλος, Πέτρος Μαραμπούτης, Αναστάσιος Παντελάκης και Κυριάκος Σιούλας (Μέλη) Τηλ.: , Φαξ: Διεύθυνση στο ίντερνετ: Ταχ. διεύθυνση: Λιοσίων 143 και Θειρσίου 6, Αθήνα ISSN: Τα κείμενα και την έκδοση επιμελείται η Εβίτα Καταγή από το Τμήμα Εκδόσεων του Κέντρου Τεκμηρίωσης και Πληροφόρησης του ΕΛΙΝΥΑΕ. Οι απόψεις και οι αναλύσεις των άρθρων και των επιστολών δεν εκφράζουν απαραίτητα τις θέσεις του περιοδικού. Δεν επιτρέπεται η αναπαραγωγή μέρους ή όλου του εντύπου, με οποιονδήποτε τρόπο, χωρίς αναφορά της πηγής. Καλλιτεχνική Επιμέλεια - Εκτύπωση - Bιβλιοδεσία: ΑΡΤΙΟΝ ΓΡΑΦΙΚΕΣ ΤΕΧΝΕΣ ΑΒΕ.Ε.Ε Θέμιδος 25 Ρέντης, Τηλ: , Φαξ: Η φωτογραφία του εξωφύλλου είναι η αφίσα που εξέδωσε το Διεθνές Γραφείο Εργασίας για την Παγκόσμια Ημέρα για την Υγεία και την Ασφάλεια στην Εργασία Υγιεινή και Ασφάλεια της Εργασίας - Τεύχος 42

3 ΤΑ ΝΕΑ ΤΟΥ ΕΛ.ΙΝ.Υ.Α.Ε. ΤΕΥΧΟΣ 42, AΠΡΙΛΙΟΣ - ΜΑΪΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ ο Πανελλήνιο Συνέδριο για την Υγεία και την Ασφάλεια της Εργασίας με τίτλο «Η πρόληψη συμφέρει όλους» Το ΕΛ.ΙΝ.Υ.Α.Ε. διοργανώνει το «1 ο Πανελλήνιο Συνέδριο για την Υγεία και την Ασφάλεια της Εργασίας». Το συνέδριο τελεί υπό την Αιγίδα της Α.Ε. του Προέδρου της Δημοκρατίας, Κυρίου Κάρολου Παπούλια, και θα πραγματοποιηθεί στην Αθήνα, στο ξενοδοχείο Athens Hilton, στις 29 και 30 Νοεμβρίου Ως κύριο θέμα έχει την πρόληψη και τίτλο «η πρόληψη συμφέρει όλους». Με το συνέδριο αυτό, το ΕΛ.ΙΝ.Υ.Α.Ε., φιλοδοξεί να δημιουργήσει και να καθιερώσει ένα θεσμό, ένα μόνιμο βήμα διαλόγου για την ανταλλαγή επιστημονικών γνώσεων και εμπειριών σε θέματα ΥΑΕ. Σκοπός του συνεδρίου είναι αφενός να καταδειχθεί η σημασία της πρόληψης στην αποτελεσματική αποτροπή τόσο των ατυχημάτων, όσο και των επαγγελματικών ασθενειών και αφετέρου να αναδειχθεί το γεγονός ότι η πρόληψη -εκτός από την εφαρμογή κανόνων, οδηγιών και τεχνικών μέτρων- είναι και θέμα νοοτροπίας. Μιας νοοτροπίας, η οποία θα πρέπει να καλλιεργείται από πολύ μικρή ηλικία. Επίσης, στο συνέδριο θα τονιστεί ότι η πρόληψη είναι υπόθεση όλων: των επιχειρήσεων, των εργαζομένων, των ασφαλιστικών φορέων, του κράτους και της κοινωνίας γενικότερα. Δεδομένου ότι το θέμα του αφορά όλους, το συνέδριο, απευθύνεται σε κάθε συνειδητοποιημένο ενεργό πολίτη. Κυρίως, όμως, απευθύνεται στους εργοδότες, τους εργαζομένους, τους συνδικαλιστές, στα μέλη των επιτροπών υγιεινής και ασφάλειας της εργασίας, στους ασφαλιστικούς φορείς, τους τεχνικούς ασφάλειας και τους γιατρούς εργασίας, στην ερευνητική κοινότητα, στους φοιτητές, καθώς και σε κάθε επαγγελματία του χώρου. Όλοι θα αντλήσουν χρήσιμες πληροφορίες από μία τόσο σημαντική εκδήλωση για την ΥΑΕ. Θεματικές ενότητες Το συνέδριο θα φιλοξενήσει προσκεκλημένους ομιλητές από την Ελλάδα και το εξωτερικό, θα δώσει τη δυνατότητα για παρουσίαση εισηγήσεων και αναρτημένων παρουσιάσεων (posters) και θα διαθέσει εκθεσιακό χώρο. Οι θεματικές ενότητες, είναι οι ακόλουθες: η σημασία της πρόληψης, (το κοινωνικοοικονομικό κόστος για όλες τις εμπλεκόμενες πλευρές από την απουσία μέτρων και πολιτικών πρόληψης σε επίπεδο επιχείρησης, κλάδων, περιοχών και συγκεκριμένων κινδύνων και τα οφέλη από την εφαρμογή τέτοιου είδους μέτρων και πολιτικών) η πρόοδος της έρευνας και της τεχνολογίας στον τομέα της πρόληψης των κινδύνων για την ΥΑΕ (μεθοδολογίες παρακολούθησης των θεμάτων ΥΑΕ, καταγραφή εργατικών ατυχημάτων και επαγγελματικών ασθενειών, μέτρα πρόληψης, καινοτομίες, εγγενής ασφάλεια) η συμβολή του νομοθετικού και θεσμικού πλαισίου της ΥΑΕ, καθώς και τα προβλήματα που σχετίζονται με την εφαρμογή του η ένταξη των θεμάτων ΥΑΕ σε όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης και η αναβάθμιση των θεμάτων που αφορούν στην εκπαίδευση των εργαζομένων για θέματα ΥΑΕ, με στόχο τη δημιουργία μίας νοοτροπίας πρόληψης ο ρόλος του κράτους, των κοινωνικών εταίρων, των ασφαλιστικών φορέων και της ερευνητικής κοινότητας η ασφαλιστική κάλυψη του επαγγελματικού κινδύνου τα ιδιαίτερα θέματα που σχετίζονται με την εφαρμογή μέτρων πρόληψης στις μικρομεσαίες επιχειρήσεις η διασύνδεση εργασιακού και ευρύτερου περιβάλλοντος οι επιπτώσεις που δημιουργεί η σημερινή οικονομική κρίση στις συνθήκες εργασίας αναγκαία μέτρα για την αντιμετώπιση των προβλημάτων, των δυσκολιών και των αδυναμιών της σημερινής κατάστασης. Χρόνος και τόπος διεξαγωγής Το συνέδριο θα ξεκινήσει τη Δευτέρα, 29 Νοεμβρίου, και θα ολοκληρωθεί την Τρίτη, 30 Νοεμβρίου Θα πραγματοποιηθεί στην Αθήνα, στο ξενοδοχείο Athens Hilton. Εγγραφή _ Έως 30/9/2010 Μετά την 1/10/2010 Συμμετέχοντες Φοιτητές

4 ΤΑ ΝΕΑ ΤΟΥ ΕΛ.ΙΝ.Υ.Α.Ε. ΤΕΥΧΟΣ 42, AΠΡΙΛΙΟΣ - ΜΑΪΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2010 Επίσημη γλώσσα Η επίσημη γλώσσα του συνεδρίου είναι η Ελληνική. Στις παρουσιάσεις των ξένων ομιλητών που θα γίνουν στην κεντρική αίθουσα θα υπάρχει ταυτόχρονη μετάφραση Αγγλικά - Ελληνικά - Αγγλικά. Γραμματεία συνεδρίου ERA Ε.Π.Ε., Ασκληπιού 17, , Αθήνα Τηλ , , Φαξ Ε-mail: info@era.gr, Web Site: Έκθεση Παράλληλα με το συνέδριο θα λειτουργήσει εκθεσιακός χώρος. Οι ενδιαφερόμενοι που επιθυμούν να λάβουν μέρος στην έκθεση με περίπτερο (stand) ή άλλο τρόπο, παρακαλούνται να επικοινωνήσουν με τη γραμματεία του συνεδρίου. Σημαντικές ημερομηνίες Τελική ημερομηνία υποβολής περίληψης εργασίας: 28 Μαΐου 2010 Ενημέρωση αποδοχής εργασίας: 26 Ιουλίου 2010 Τελική ημερομηνία υποβολής πλήρους κειμένου εργασίας: 18 Οκτωβρίου 2010 Προθεσμία προ εγγραφής: 30 Σεπτεμβρίου 2010 Παράταση ημερομηνίας υποβολής περιλήψεων: 17 Ιουνίου 2010 Υποβολή περιλήψεων εργασιών Οι περιλήψεις των εργασιών πρέπει να υποβληθούν στα Ελληνικά, να μην υπερβαίνουν τις 300 λέξεις και να περιέχουν, υποχρεωτικά, τα παρακάτω πεδία: Τίτλο Συγγραφείς και φορείς Περίληψη (μέχρι 300 λέξεις). Οι περιλήψεις πρέπει να υποβληθούν ηλεκτρονικά μέσω της ιστοσελίδας του συνεδρίου elinyaecongress2010.gr. Περιλήψεις που δεν θα υποβληθούν σε ηλεκτρονική μορφή δεν θα γίνουν αποδεκτές. Η προθεσμία υποβολής των περιλήψεων λήγει την 28 η Μαΐου Βεβαίωση παραλαβής των περιλήψεων θα αποσταλεί σε όλους τους συγγραφείς, οι οποίοι θα ενημερωθούν για την αποδοχή της εργασίας τους μέχρι την 26 η Ιουλίου Οι συγγραφείς των οποίων η περίληψη της εργασίας θα γίνει αποδεκτή από την Επιστημονική Επιτροπή, θα πρέπει να καταθέσουν το πλήρες κείμενο (full paper) μέχρι τη 18 η Οκτωβρίου 2010, καθώς και μία σύντομη περίληψη στα Αγγλικά προκειμένου να φιλοξενηθεί στην ιστοσελίδα του Ινστιτούτου. Επισημαίνεται ότι η αποδοχή μιας εργασίας και η παρουσίασή της στο συνέδριο συνεπάγεται, υποχρεωτικά, την εγγραφή και την παρακολούθησή του, τουλάχιστον ενός από τους συγγραφείς της. Εάν κάποιος συγγραφέας δεν μπορεί να παραστεί στο συνέδριο, έχει την υποχρέωση να ορίσει αντικαταστάτη για την παρουσίαση και να ενημερώσει τους διοργανωτές. Συμμετοχή του ΕΛ.ΙΝ.Υ.Α.Ε. στην Έκθεση PROLIFE Από τις 25 έως τις 28 Φεβρουαρίου πραγματοποιήθηκε στο Ζάππειο Μέγαρο η 2η Έκθεση Ειδών Προστασίας - Ασφάλειας - Υγιεινής & Ένδυσης Εργαζομένων, PROLIFE. Η φετινή έκθεση εκτός από το χώρο της ασφάλειας και της προστασίας των εργαζομένων συμπεριέλαβε και τον τομέα της πυροπροστασίας ενώ προσέφερε στους επισκέπτες της την ευκαιρία ενημέρωσης για τη θέση του τεχνικού ασφαλείας. Η έκθεση απευθυνόταν σε τεχνικούς ασφαλείας, διευθυντές προμηθειών, διευθυντές διαχείρισης ανθρώπινων πόρων, επιχειρηματίες, υπεύθυνους βιομηχανιών, βιοτεχνιών, εμπορικών επιχειρήσεων και εταιρειών παροχής υπηρεσιών. Σ αυτήν παρουσιάστηκαν συστήματα και μέσα ασφαλείας, προστασίας, υγιεινής και αυτοματισμού, υψηλού τεχνολογικού επιπέδου και προδιαγραφών που είναι απαραίτητα και επιβεβλημένα από την εργατική νομοθεσία αλλά και εναρμονισμένα με τις κοινοτικές οδηγίες. Το ΕΛ.ΙΝ.Υ.Α.Ε. συμμετείχε -για δεύτερη χρονιά- στην έκθεση με περίπτερο από το οποίο διανεμήθηκε έντυπο υλικό ενώ δόθηκαν πληροφορίες σε όλους τους ενδιαφερόμενους επισκέπτες τόσο για τις δραστηριότητές του όσο και για θέματα υγείας και ασφάλειας της εργασίας, γενικότερα. 2

5 ΤΑ ΝΕΑ ΤΟΥ ΕΛ.ΙΝ.Υ.Α.Ε. ΤΕΥΧΟΣ 42, AΠΡΙΛΙΟΣ - ΜΑΪΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2010 Νέοι συνάδελφοι Νέο παράρτημα ΕΛ.ΙΝ.Υ.Α.Ε στο Ηράκλειο Δύο νέοι συνάδελφοι προστέθηκαν στο δυναμικό του ΕΛ.ΙΝ.Υ.Α.Ε. στελεχώνοντας τα δύο πιο απομακρυσμένα παραρτήματά του. Ο κος Ελευθέριος Αδαμάκης, Ναυπηγός Μηχανολόγος Μηχανικός ΕΜΠ, ανήκει στο δυναμικό του παραρτήματος του Ινστιτούτου στην Κομοτηνή και ο κος Ιωάννης Σκουλατάκης, Μηχανολόγος Μηχανικός ΤΕΙ στελεχώνει το παράρτημα στο Ηράκλειο της Κρήτης. Η δημιουργία του παραρτήματος στο Ηράκλειο αποτελεί σημαντικό βήμα για την προαγωγή της επαγγελματικής υγείας και ασφάλειας. Με το παράρτημά του αυτό, το ΕΛ.ΙΝ.Υ.Α.Ε. επιτυγχάνει την κάλυψη όλης της επικράτειας με πληροφόρηση, κατάρτιση και έρευνα. Υποστηρίζει τους εργαζόμενους και τους εργοδότες σε θέματα επαγγελματικής υγείας και ασφάλειας, προάγει τις αρχές της πρόληψης αλλά και τον κοινωνικό διάλογο μεταξύ των τοπικών εταίρων. Η ίδρυση του παραρτήματος στο Ηράκλειο συγχρηματοδοτήθηκε από πόρους του Γ' ΚΠΣ (επιχειρησιακό πρόγραμμα «ανταγωνιστικότητας») και από ιδίους πόρους (ΛΑΕΚ). Η διεύθυνση του παραρτήματος είναι: Λεωφ. Ανδρέα Παπανδρέου Ηράκλειο Τηλ.: , Φαξ: info.ira@elinyae.gr Κοπή πρωτοχρονιάτικης πίτας Στις 22 Ιανουαρίου στο κέντρο «Στοά των Αθανάτων» το Διοικητικό Συμβούλιο και το προσωπικό του ΕΛ.ΙΝ.Υ.Α.Ε. της Αθήνας έκοψε την πρωτοχρονιάτικη πίτα (εικ. 1). Στο παράρτημα της Θεσσαλονίκης η κοπή της βασιλόπιτας έγινε στις 9 Φεβρουαρίου. Την εκδήλωση τίμησαν με την παρουσία τους, πέρα από το προσωπικό, τα μέλη της Διοικούσας Επιτροπής, καθώς και οι εξωτερικοί συνεργάτες εισηγητές (εικ. 2). Εικ. 1 Εικ. 2 Το KΕΚ του ΕΛ.ΙΝ.Υ.Α.Ε. στην Αθήνα Το Κέντρο Επαγγελματικής Κατάρτισης του ΕΛ.ΙΝ.Υ.Α.Ε. στην Αθήνα, υλοποίησε τα εξής σεμινάρια: από τις 12/4 έως τις 7/5, ένα σεμινάριο για Τεχνικούς Ασφαλείας επιχειρήσεων Α κατηγορίας επικινδυνότητας, με θέμα: «Υγεία & Ασφάλεια Πρόληψη Ατυχημάτων», διάρκειας 100 ωρών, το οποίο παρακολούθησαν 26 άτομα, επιπέδου Α.Ε.Ι. σε συνεργασία με το Π. Ναυτικό, ενδοεπιχειρησιακό πρόγραμμα, στις εγκαταστάσεις του Πολεμικού Ναυτικού, με τίτλο: «Χειριστές ανυψωτικών μέσων», κατά τις παρακάτω ημερομηνίες: a στις 12 και 13/4, 2 προγράμματα 8ωρης διάρκειας για 15μελή τμήματα στο Ναύσταθμο Σαλαμίνας a στις 15 και 16/4, 2 προγράμματα 8ωρης διάρκειας για 15μελή τμήματα στο Ναύσταθμο Σούδας. Επίσης, υλοποιήθηκε ενδοεπιχειρησιακό σεμινάριο, σε συνεργασία, με το Δήμο Ελευσίνας, από 19 έως 22/4, με τίτλο: «Υγεία και Ασφάλεια στους χώρους εργασίας». Το σεμινάριο απευθυνόταν σε εργαζόμενους, στην Υπηρεσία Καθαριότητας, είχε διάρκεια 10 ώρες και το παρακολούθησαν 25 άτομα. 3

6 ΤΑ ΝΕΑ ΤΟΥ ΕΛ.ΙΝ.Υ.Α.Ε. ΤΕΥΧΟΣ 42, AΠΡΙΛΙΟΣ - ΜΑΪΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2010 Προγραμματίζονται: σεμινάρια για Τεχνικούς Ασφαλείας επιχειρήσεων Α κατηγορίας επικινδυνότητας, με θέμα «Υγιεινή & Ασφάλεια Πρόληψη Ατυχημάτων», διάρκειας 100 ωρών, τα οποία απευθύνονται σε απόφοιτους ΑΕΙ* σεμινάρια για εργοδότες επιχειρήσεων Β και Γ κατηγορίας επικινδυνότητας, διάρκειας 35 και 10 ωρών, αντίστοιχα «επιμορφωτικά σεμινάρια σε θέματα επαγγελματικής υγείας», διάρκειας 20 ή 30 ωρών, τα οποία απευθύνονται σε ιατρούς όλων των ειδικοτήτων σεμινάρια με θέμα «Υγιεινή και Ασφάλεια της Εργασίας», διάρκειας 20 ωρών, τα οποία απευθύνονται σε μέλη Επιτροπών Υγιεινής και Ασφάλειας της Εργασίας Κατόπιν εκδήλωσης ενδιαφέροντος, υλοποιούνται ενδοεπιχειρησιακά σεμινάρια (απευθύνονται σε επιχειρήσεις). Αιτήσεις συμμετοχής γίνονται δεκτές καθημερινά είτε στα γραφεία του Κ.Ε.Κ. (Λιοσίων 143 και Θειρσίου 6, Πλατεία Αττικής), είτε ηλεκτρονικά μέσω της ιστοσελίδας Πληροφορίες: τηλ.: , , , φαξ: Επίσης, το Κ.Ε.Κ. του ΕΛ.ΙΝ.Υ.Α.Ε. στην Αθήνα, υλοποιεί, κατόπιν αιτήσεως, εξειδικευμένα σεμινάρια μικρής διάρκειας, με θέματα: «Χρήση Ανυψωτικών Μηχανημάτων-Περονοφόρα» (ενδεικτικά θέματα εισηγήσεων: νομοθεσία, έλεγχοι ανυψωτικών μηχανημάτων, περονοφόρα, χειρισμός και ασφάλεια περονοφόρων κ.λπ.) «Πρώτες Βοήθειες» (ενδεικτικά θέματα εισηγήσεων: βασική υποστήριξη ζωής, αυτόματη εξωτερική απινίδωση, κατάγματα, τραυματισμοί κεφαλής κ.λπ.) «Εργονομία» (ενδεικτικά θέματα εισηγήσεων: χειρωνακτική διακίνηση φορτίων, μέθοδοι εκτίμησης κινδύνων, εργονομικοί παράγοντες κ.λπ.) «Γραπτή Εκτίμηση Επαγγελματικού Κινδύνου», «Πυροπροστασία-Πυρασφάλεια», «ΣΑΥ - ΦΑΥ». Περισσότερες πληροφορίες μέσω της ιστοσελίδας ή τηλεφωνικά: κα Αντώνου Μαριάννα, τηλ Δραστηριότητες παραρτήματος Θεσσαλονίκης Το π α ρ ά ρ τ η μ α σ υ μ μ ε τ ε ί χ ε, μ ε ο μ ι λ ή τ ρ ι α τ η ν κ. Σοφία Σιδηροπούλου, σε ημερίδα που διοργάνωσε το Ι.Ε.Κ. Λαγκαδά για ενημέρωση των καταρτιζόμενων με θέμα: Ασφάλεια και Υγεία στην εργασία και συγκεκριμένα: Εργονομία Μυοσκελετικές παθήσεις που σχετίζονται με την εργασία. Η εκδήλωση πραγματοποιήθηκε στις 21/4 σε αίθουσα του Ι.Ε.Κ. στη Θεσσαλονίκη και απευθυνόταν σε εκπαιδευόμενους όλων των ειδικοτήτων. Στο Κ.Ε.Κ. του παραρτήματος υλοποιήθηκε σεμινάριο για Τεχνικούς Ασφαλείας επιχειρήσεων Α κατηγορίας επικινδυνότητας από την 1η Μαρτίου έως τις 23 Απριλίου. Επίσης, προγραμματίζονται τα παρακάτω σεμινάρια για: Τεχνικούς Ασφαλείας επιχειρήσεων Α κατηγορίας επικινδυνότητας, με θέμα «Υγιεινή και Ασφάλεια στα Τεχνικά Έργα - Κατασκευές» για απόφοιτους Α.Ε.Ι.* Τεχνικούς Ασφαλείας επιχειρήσεων Α κατηγορίας επικινδυνότητας, με θέμα «Υγιεινή και Ασφάλεια- Πρόληψη Ατυχημάτων» για απόφοιτους Α.Ε.Ι., στις 25/5 2/7. Eργοδότες επιχειρήσεων Γ κατηγορίας επικινδυνότητας για ανάληψη καθηκόντων Τεχνικού Ασφαλείας Βραχυχρόνια εξειδικευμένα σεμινάρια διάρκειας 10 ωρών με επιλεγμένα θέματα. Ανακοινώσεις αναρτώνται στην ιστοσελίδα του Ινστιτούτου. 4 *Σύμφωνα με το ν.2916/2001 τα ελληνικά Πανεπιστήμια, τα Πολυτεχνεία και τα Τεχνολογικά Εκπαιδευτικά Ιδρύματα (Τ.Ε.Ι.) χαρακτηρίζονται ως Ανώτατα Εκπαιδευτικά Ιδρύματα (Α.Ε.Ι.)

7 ΤΑ ΝΕΑ ΤΟΥ ΕΛ.ΙΝ.Υ.Α.Ε. ΤΕΥΧΟΣ 42, AΠΡΙΛΙΟΣ - ΜΑΪΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2010 Αιτήσεις συμμετοχής γίνονται καθημερινά δεκτές από τις στα γραφεία του Κ.Ε.Κ. ΕΛ.ΙΝ.Υ.Α.Ε. Θεσσαλονίκης (26 ης Οκτωβρίου 90, Περιοχή Σφαγεία, Porto Center, Γ1 κτήριο, 1 ος όροφος) ή μέσω της ιστοσελίδας του ΕΛ.ΙΝ.Υ.Α.Ε. Πληροφορίες: κα Τσαμπάζη Σοφία, τηλ.: , , φαξ: Δραστηριότητες του παραρτήματος Ιωαννίνων Το παράρτημα Ιωαννίνων, στο πλαίσιο του εορτασμού της Παγκόσμιας Ημέρας για την Ασφάλεια και την Υγεία στην Εργασία, σε συνεργασία με το 10ο Δημοτικό Σχολείο Ιωαννίνων, διοργάνωσε διαγωνισμό ζωγραφικής με θέμα «Ασφάλεια και Υγεία στο Σπίτι και στο Σχολείο». Στο διαγωνισμό συμμετείχαν μαθητές της Ε' και ΣΤ' τάξης. Είχε προηγηθεί ενημέρωση σε όλους τους μαθητές του σχολείου από στελέχη του παραρτήματος για τα σχετικά θέματα, μετά από πρωτοβουλία του Συλλόγου Διδασκόντων και του Συλλόγου Γονέων και Κηδεμόνων. Η ενημέρωση έγινε σε ώρες λειτουργίας του σχολείου, στην αίθουσα εκδηλώσεων του σχολείου. Τα παιδιά συμμετείχαν στο διαγωνισμό με ενθουσιασμό και από τα μηνύματα που έδωσαν μέσα από τις ζωγραφιές τους, έγινε αντιληπτό ότι έχουν κατανοήσει την έννοια του κινδύνου στο σπίτι και το σχολείο, καθώς και την ανάγκη λήψης μέτρων πρόληψης. Οι ζωγραφιές αξιολογήθηκαν από τριμελή επιτροπή αποτελούμενη από την κα Κ. Ζορμπά, υπεύθυνη του παραρτήματος, τον κ. Σ. Κρομύδα, στέλεχος του παραρτήματος και τον κ. Ζ. Φασούλα, δάσκαλο των Τεχνικών του σχολείου. Οι τρεις καλύτερες ζωγραφιές βραβεύτηκαν με δωροεπιταγές από βιβλιοπωλείο της πόλης ενώ σε όλα τα παιδιά που συμμετείχαν στο διαγωνισμό δόθηκαν διπλώματα για τη συμμετοχή τους. Το πρώτο βραβείο απονεμήθηκε στον Ιωάννη Σιώλο, μαθητή της ΣΤ', το δεύτερο βραβείο στο Γιώργο Μπομπάϊ, μαθητή της Ε' και το τρίτο βραβείο στην Άννα-Μαρία Τζιάλλα, μαθήτρια της ΣΤ' τάξης. Το ΕΛ.ΙΝ.Υ.Α.Ε. θεωρεί ότι η ανάπτυξη κουλτούρας πρόληψης είναι σημαντική στην αντιμετώπιση του κινδύνου και πρέπει να ξεκινάει από το σπίτι, να συνεχίζεται στο σχολείο και στη μετέπειτα επαγ- 5

8 ΤΑ ΝΕΑ ΤΟΥ ΕΛ.ΙΝ.Υ.Α.Ε. ΤΕΥΧΟΣ 42, AΠΡΙΛΙΟΣ - ΜΑΪΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2010 γελματική ζωή. Οικοδομώντας μια κουλτούρα πρόληψης κινδύνου οικοδομούμε ένα υγιές και ασφαλές μέλλον για τα παιδιά μας. Άλλες δραστηριότητες του παραρτήματος Στο παράρτημα υλοποιήθηκαν τα παρακάτω σεμινάρια για διάφορες ειδικότητες του ΕΠΑΣ ΟΑΕΔ Ιωαννίνων: στις 27/1, θέμα «Υγεία και Ασφάλεια σε χώρους γραφείων», 40 άτομα, Υπάλληλοι Διοικητικών Καθηκόντων στις 28/1, θέμα «Υγεία και Ασφάλεια στις ηλεκτρολογικές εγκαταστάσεις», 41 άτομα, Ηλεκτρολόγοι Εγκαταστάτες στις 8/2, θέμα «Υγεία και ασφάλεια στα Αρτοποιεία - Ζαχαροπλαστεία», 49 άτομα, Αρτοποιία Ζαχαροπλαστική στις 16/2, θέμα «Υγεία και ασφάλεια σε υδραυλικές εργασίες», 31 άτομα, Υδραυλικές Εγκαταστάσεις στις 17/2, θέμα «Υγεία και Ασφάλεια σε εργασίες αισθητικής», 62 άτομα, Αισθητικοί. Στις 3/3 έγινε επίσκεψη σε Εργοστάσιο Διαλογής Ανακύκλωσης Απορριμμάτων και ενημερώθηκαν οι εργαζόμενοι για τους κινδύνους στις σχετικές εργασίας και τα μέτρα πρόληψης και προστασίας. Στις 8/3 πραγματοποιήθηκαν ενημερώσεις, ανά τάξεις, των μαθητών στο 10ο Δημοτικό Σχολείο Ιωαννίνων και ενημερώθηκαν οι μαθητές για θέματα υγιεινής και ασφάλειας στο σχολείο. Επίσης πραγματοποιήθηκαν 5 σεμινάρια για μαθητές του ΚΕΤΕΚ ΕΠΑΣ ΟΑΕΔ Κέρκυρας: στις 17/3, θέμα «Υγεία και Ασφάλεια στα κομμωτήρια», 45 άτομα, Κομμωτική στις 17/3, θέμα «Υγεία και Ασφάλεια στις θερμοϋδραυλικές εγκαταστάσεις», 24 άτομα, Υδραυλικοί εγκαταστάσεων στις 18/3, θέμα «Υγεία και Ασφάλεια στα Αρτοποιεία - Ζαχαροπλαστεία», 34 άτομα, Αρτοποιία Ζαχαροπλαστική. στις 18/3, θέμα «Υγεία και Ασφάλεια στα συνεργεία αυτοκινήτων», 20 άτομα, Τεχνίτες Μηχανημάτων & Συστημάτων Αυτοκινήτου. Στο πλαίσιο της ενημερωτικής δράσης για τους επαγγελματικούς κινδύνους και τα μέτρα πρόληψης και προστασίας στα λατομεία, έγινε στις 5/2 επίσκεψη σε λατομείο αδρανών υλικών της περιοχής. Κατά τη διάρκεια της επίσκεψης ενημερώθηκαν οι εργαζόμενοι, πραγματοποιήθηκε συζήτηση και μοιράστηκαν σχετικά φυλλάδια. Συνεχίζεται η συνεργασία με τον Εμπορικό Σύλλογο Ιωαννίνων για την υλοποίηση σεμιναρίων εργοδοτών επιχειρήσεων Γ' κατηγορίας επικινδυνότητας για τα μέλη του συλλόγου. Επίσης, το παράρτημα προγραμματίζει την υλοποίηση σεμιναρίου επιμόρφωσης Τεχνικών Ασφαλείας διάρκειας 100 ωρών. Το σεμινάριο θα υλοποιείται απογευματινές ώρες ( ) καθημερινά εκτός Σαββάτου και Κυριακής στις εγκαταστάσεις, του πιστοποιημένου από το Ε.ΚΕ.ΠΙ.Σ., Κ.Ε.Κ. Το παράρτημα συνεχίζει να δέχεται αιτήσεις για την υλοποίηση σεμιναρίων εργοδοτών επιχειρήσεων Β' και Γ' κατηγορίας επικινδυνότητας (35 και 10 ωρών, αντίστοιχα) και αιτήματα για ενδοεπιχειρησιακά σεμινάρια στις εγκαταστάσεις των επιχειρήσεων καθώς και μετρήσεις βλαπτικών παραγόντων. Αιτήσεις συμμετοχής γίνονται δεκτές καθημερινά, στα γραφεία του Κ.Ε.Κ. (Καπλάνη 7) ή ηλεκτρονικά, μέσω της ιστοσελίδας Πληροφορίες: τηλ.: , φαξ:

9 ΤΑ ΝΕΑ ΤΟΥ ΕΛ.ΙΝ.Υ.Α.Ε. ΤΕΥΧΟΣ 42, AΠΡΙΛΙΟΣ - ΜΑΪΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2010 Δραστηριότητες του παραρτήματος Τρίπολης Το παράρτημα Τρίπολης, σε συνεργασία με την κεντρική δομή, υλοποίησε μετρήσεις βλαπτικών παραγόντων σε επιχειρήσεις στους νομούς Αχαΐας, Αρκαδίας και Αργολίδας. Προγραμματίζεται ενδοεπιχειρησιακό σεμινάριο με θέμα «Πρώτες Βοήθειες» σε επιχείρηση της περιοχής. Προγραμματίζεται η υλοποίηση σεμιναρίου επιμόρφωσης Τεχνικών Ασφάλειας επιπέδου Α.Ε.Ι.*, διάρκειας 100 ωρών. Επίσης, το παράρτημα συνεχίζει να δέχεται αιτήσεις για υλοποίηση σεμιναρίων εργοδοτών επιχειρήσεων Β' και Γ' κατηγορίας επικινδυνότητας και μετρήσεις βλαπτικών παραγόντων σε εγκαταστάσεις επιχειρήσεων καθώς για την υλοποίηση ενδοεπιχειρησιακών σεμιναρίων. Αιτήσεις γίνονται δεκτές καθημερινά στα γραφεία του ΚΕΚ ΕΛ.ΙΝ.Υ.Α.Ε. Τρίπολης (Γρ. Λαμπράκη και Σπηλιωτοπούλου 1, Πλ. Κολοκοτρώνη) ή ηλεκτρονικά μέσω της ιστοσελίδας Πληροφορίες: κα Πανούση Παναγιώτα, τηλ.: , φαξ: Δραστηριότητες του παραρτήματος Βόλου Το παράρτημα Βόλου προτίθεται να υλοποιήσει σεμινάριο επιμόρφωσης Τεχνικών Ασφαλείας επιπέδου Α.Ε.Ι.*, διάρκειας 100 ωρών. Αιτήσεις συμμετοχής γίνονται δεκτές καθημερινά στα γραφεία του παραρτήματος στο Βόλο (Αλαμάνας 33 και Κωλέττη) ή ηλεκτρονικά, μέσω της ιστοσελίδας Πληροφορίες: τηλ.: , φαξ: Δραστηριότητες του παραρτήματος Κομοτηνής Το παράρτημα Κομοτηνής, είτε αυτόνομα είτε σε συνεργασία με το παράρτημα Θεσσαλονίκης, υλοποίησε μετρήσεις βλαπτικών παραγόντων, σε 5 επιχειρήσεις της Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης. Το παράρτημα προτίθεται να υλοποιήσει σεμινάριο επιμόρφωσης Τεχνικών Ασφαλείας επιπέδου Α.Ε.Ι.*, διάρκειας 100 ωρών. Αιτήσεις συμμετοχής γίνονται δεκτές, καθημερινά, στα γραφεία του παραρτήματος στην Κομοτηνή (Αλβίνης Ιωαννίδου 9 & Γ. Μανούδη) ή ηλεκτρονικά, μέσω της ιστοσελίδας του ΕΛ.ΙΝ.Υ.Α.Ε.: Πληροφορίες: κος Ελευθέριος Αδαμάκης, τηλ./φαξ: Δραστηριότητες του παραρτήματος Ηρακλείου Το παράρτημα προτίθεται να υλοποιήσει σεμινάριο επιμόρφωσης Τεχνικών Ασφαλείας επιπέδου Α.Ε.Ι.*, διάρκειας 100 ωρών. Αιτήσεις συμμετοχής γίνονται δεκτές, καθημερινά, στα γραφεία του παραρτήματος στο Ηράκλειο (Λεωφ. Ανδρ. Παπανδρέου 61) ή ηλεκτρονικά, μέσω της ιστοσελίδας του ΕΛ.ΙΝ.Υ.Α.Ε.: Πληροφορίες: κος Ιωάννης Σκουλατάκης, τηλ.: , φαξ: *Σύμφωνα με το ν.2916/2001 τα ελληνικά Πανεπιστήμια, τα Πολυτεχνεία και τα Τεχνολογικά Εκπαιδευτικά Ιδρύματα (Τ.Ε.Ι.) χαρακτηρίζονται ως Ανώτατα Εκπαιδευτικά Ιδρύματα (Α.Ε.Ι.) 7

10 REACH και CLP: δύο κανονισμοί για τα χημικά που βελτιώνουν τις συνθήκες Υγείας και Ασφάλειας στην Εργασία των Πέτρου Μαραμπούτη* και Βύρωνα Γεωργαλά** Δύο Νέοι Κανονισμοί του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου Από το 2007 έχουν ξεκινήσει σημαντικές αλλαγές στην Ευρωπαϊκή Ένωση (Ε.Ε.) στον τομέα της χημικής βιομηχανίας λόγω της εισαγωγής δύο νέων κανονισμών του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου που σχετίζονται με τις χημικές ουσίες, τα μείγματα αυτών αλλά και τα προϊόντα που τις περιέχουν. Πρόκειται για τον Κανονισμό 1907/2006 «για την καταχώριση, την αξιολόγηση, την αδειοδότηση και τους περιορισμούς των χημικών προϊόντων», γνωστότερο και ως κανονισμό REACH (Registration, Evaluation and Authorisation of Chemicals) και τον Κανονισμό 1272/2008 «για την ταξινόμηση, την επισήμανση και τη συσκευασία των ουσιών και των μειγμάτων» γνωστό ως κανονισμό CLP (Classification, Labelling and Packaging). Οι δύο αυτοί κανονισμοί επιφέρουν σημαντικές αλλαγές στον τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίζεται το αντικείμενο της εργασιακής υγείας και ασφάλειας και τα αποτελέσματά τους θα αρχίσουν να φαίνονται από το Δεκέμβριο του Ο Κανονισμός REACH τέθηκε σε ισχύ την 1η Ιουνίου Στόχος του είναι ο περιορισμός, όσο περισσότερο γίνεται, των επιπτώσεων των χημικών παραγόντων στην ανθρώπινη υγεία και στο περιβάλλον και η δημιουργία ευνοϊκών συνθηκών για την ανάπτυξη καινοτομιών, χωρίς να υπονομεύεται η λειτουργία της ευρωπαϊκής αγοράς. Σύμφωνα με αυτόν, οι ευρωπαίοι παραγωγοί ή εισαγωγείς χημικών ουσιών ή μειγμάτων πρέπει με δική τους ευθύνη και κόστος, να καταχωρίσουν στον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Χημικών Προϊόντων (ECHA), που εδρεύει στο Ελσίνκι της Φιλανδίας, τις ουσίες που παράγουν ή εισάγουν, σε ποσότητες μεγαλύτερες του 1 τόνου (tn) το χρόνο, τις φυσικοχημικές και τοξικολογικές ιδιότητες αυτών, καθώς και πιθανούς τρόπους έκθεσης των εργαζομένων αλλά και του περιβάλλοντος σε αυτές. Αυτός ο Κανονισμός αφορά σε έναν πολύ μεγάλο αριθμό χημικών ουσιών που παράγονται ή εισάγονται στην Ε.Ε., ενώ από τις διατάξεις του εξαιρούνται ενώσεις που καλύπτονται από άλλες οδηγίες και κανονισμούς, όπως αυτές για τα φάρμακα και τα καλλυντικά, τις ραδιενεργές ενώσεις και τα τρόφιμα. Ουσία που δεν έχει καταχωρηθεί από τον παραγωγό ή τον εισαγωγέα της κατά REACH, θα απαγορεύεται να κυκλοφορήσει στην αγορά. Ειδικότερα, για ετήσια παραγωγή ή εισαγωγή εντός Ε.Ε. μεγαλύτερη των τόνων, η ημερομηνία καταχώρησης είναι η 1 η Δεκεμβρίου 2010, για ποσότητες από 100 μέχρι τόνους είναι η 1 η Δεκεμβρίου 2013 και από 1 μέχρι 100 τόνους, η 1 η Δεκεμβρίου Ο Κανονισμός CLP δρα συμπληρωματικά ως προς τον Κανονισμό REACH. Εναρμονίζει το σύστημα ταξινόμησης, επισήμανσης και συσκευασίας των ουσιών που ίσχυε μέχρι σήμερα στην Ε.Ε. με το πρότυπο GHS (Global Harmonized System) που έχει θεσπίσει ο ΟΗΕ, με στόχο η κάθε ουσία να έχει τον ίδιο, σχεδόν, χαρακτηρισμό επικινδυνότητας σε όλο τον κόσμο. Το πεδίο εφαρμογής του CLP είναι ευρύτερο από αυτό του REACH. Δεν περιορίζεται από την ποσότητα όπως στον REACH, αλλά αντίθετα απαιτεί τη σήμανση μιας επικίνδυνης ουσίας ανεξάρτητα από την ποσότητα. Επίσης, απαιτείται κανονικά η ταξινόμηση και η επισήμανση βάσει του CLP κάποιων ουσιών, οι οποίες εξαιρούνται από την καταχώρηση REACH (π.χ. Εικόνα 1: Ο REACH επιβάλλει μια σειρά από αναλύσεις που γίνονται με την ευθύνη των παραγωγών - εισαγωγέων. από τα παραρτήματα IV και V του Κανονισμού). Η εφαρμογή του κανονισμού CLP ξεκινά τον Ιανουάριο του 2011 για τις καθαρές ουσίες και το 2015 για τα μείγματα. 8 *Ο κος Π. Μαραμπούτης είναι Μηχανικός Μεταλλείων Μεταλλουργός ΕΜΠ, Δρ Τεχνολογίας Υλικών & Περιβάλλοντος, διευθυντής στην εταιρεία Eco-Efficiency Συμβουλευτική και Τεχνική ΕΠΕ και μέλος του ΔΣ του ΕΛΙΝΥΑΕ. **Ο κος Β. Γεωργαλάς είναι Χημικός Μηχανικός ΕΜΠ MSc Περιβαλλοντολόγος και εργάζεται στην εταιρεία Eco-Efficiency Συμβουλευτική και Τεχνική ΕΠΕ. Υγιεινή και Ασφάλεια της Εργασίας - Τεύχος 42

11 Συνεργιακά, ο REACH και ο CLP, είναι δύο κανονισμοί που μπορούν να οδηγήσουν σε καλύτερες συνθήκες υγείας κι ασφάλειας στους εργασιακούς χώρους. Άλλωστε, η προστασία της ανθρώπινης υγείας και του περιβάλλοντος είναι κοινός στόχος τους. Υποστήριξη της νομοθεσίας για την ΥΑΕ Οι δύο αυτοί κανονισμοί βοηθούν και στην καλύτερη εφαρμογή των Ευρωπαϊκών Οδηγιών 98/24/EC και 2004/37/EC και της αντίστοιχης ελληνικής νομοθεσίας, η οποία τις έχει ενσωματώσει. Στοχεύουν στην προστασία των εργαζομένων από κινδύνους στην εργασία που οφείλονται σε χημικούς και καρκινογόνους ή μεταλλαξιγόνους παράγοντες, αντίστοιχα. Όπως είναι γνωστό, οι οδηγίες αυτές αναθέτουν στους εργοδότες την ευθύνη της προστασίας των εργαζομένων τους και της δημιουργίας ασφαλών και υγιεινών συνθηκών εργασίας στις εγκαταστάσεις τους. Δηλαδή, οι εργοδότες πρέπει να αναγνωρίσουν και αξιολογήσουν τους κινδύνους που υπάρχουν και στη συνέχεια να λάβουν όλα τα απαραίτητα μέτρα για να τους ελέγξουν. Σύμφωνα με τον REACH απαιτείται κατά τη διαδικασία της καταχώρισης η διερεύνηση και η αποτύπωση των φυσικοχημικών και (οικο)τοξικολογικών ιδιοτήτων της κάθε ουσίας που καταχωρείται, σύμφωνα με τις προδιαγραφές που υπαγορεύονται από τον κανονισμό. Το ίδιο ισχύει και για τον CLP, στον οποίο, προκειμένου να γίνει σωστά η αξιολόγηση της επικινδυνότητας και η ταξινόμηση της ουσίας, πρέπει να υπάρχουν σχετικές πληροφορίες για όλες τις δυνατές κατηγορίες επικινδυνότητας. Δεδομένου ότι πριν την εφαρμογή των κανονισμών υπήρχαν πλήρη στοιχεία για έναν πολύ μικρό αριθμό ουσιών που κυκλοφορούσαν στην αγορά, η εφαρμογή τους συμπληρώνει ένα τεράστιο κενό, το οποίο πολλές φορές δυσκόλευε τη σωστή εκτίμηση του κινδύνου και γενικότερα την εφαρμογή των διατάξεων των οδηγιών για την προστασία των εργαζομένων και τη διασφάλιση της εργασιακής υγείας. ασφάλειας στην εργασία των εργαζομένων από κινδύνους που οφείλονται σε χημικούς παράγοντες 2004/37/EC για την προστασία των εργαζομένων από κινδύνους στην εργασία που οφείλονται σε καρκινογόνους ή μεταλλαξιγόνους παράγοντες 92/58/EEC σχετικά με τις ελάχιστες προδιαγραφές για τη σήμανση ασφάλειας ή/και υγείας στην εργασία. 92/85/EEC σχετικά με την εφαρμογή μέτρων που αποβλέπουν στη βελτίωση της υγείας και της ασφάλειας κατά την εργασία των εγκύων, λεχώνων και γαλουχουσών εργαζομένων. 94/33/EEC για την προστασία των νέων στον εργασιακό χώρο. Αναγνώριση κινδύνων κι επικινδυνότητας στον εργασιακό χώρο Σε επίπεδο επιχείρησης, ο REACH απαιτεί εκτίμηση της επικινδυνότητας όλων των ουσιών μέσω μιας Εκτίμησης Χημικής Ασφάλειας (Chemical Safety Assessment: CSA) και την εκπόνηση Σεναρίων Έκθεσης (Exposure Scenarios: ES) για τις ουσίες που προηγουμένως έχουν εκτιμηθεί ως επικίνδυνες. Στα Σενάρια Έκθεσης πρέπει να αναλύονται όλες οι δυνατές περιπτώσεις κατά τις οποίες ένας εργαζόμενος μπορεί να εκτεθεί στη συγκεκριμένη ουσία, λαμβάνοντας υπόψη όλες τις πιθανές Τροποποιήσεις οδηγιών λόγω CLP Επιπλέον συνέπειες από την εισαγωγή των δύο Κανονισμών στην πραγματικότητα της Ε.Ε. υπάρχουν και σε θεσμικό επίπεδο. Όσον αφορά στον CLP, μάλιστα, υπάρχει μια μεταβατική περίοδος κατά την οποία ο Κανονισμός θα ισχύει παράλληλα με τις δύο παλαιότερες οδηγίες ταξινόμησης 67/548/EEC (για τις ουσίες) και 1999/45/EC (για τα μείγματα). Μέχρι την 1η Ιουνίου 2015, οι χημικές ουσίες θα πρέπει να ταξινομούνται βάσει και των δύο οδηγιών, αλλά θα επισημαίνονται και θα συσκευάζονται βάσει του CLP. Αντίστοιχα, τα μείγματα που ταξινομούνται ως επικίνδυνα μπορούν μέχρι τη λήξη αυτής της προθεσμίας να ταξινομούνται, επισημαίνονται και συσκευάζονται, είτε με την παλιά οδηγία είτε με τον CLP. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θεωρεί ότι είναι απαραίτητη η τροποποίηση των πέντε οδηγιών που περιέχουν αναφορές στην παλιά νομοθεσία για την ταξινόμηση των χημικών ουσιών και των μειγμάτων τους. Οι αλλαγές προτείνεται να είναι τεχνικής φύσης σε διατάξεις, οι οποίες σχετίζονται με την ταξινόμηση, χωρίς φυσικά να επηρεάζονται οι στόχοι των οδηγιών. Οι πέντε οδηγίες των οποίων εξετάζεται η τροποποίηση είναι οι παρακάτω: 98/24/EC για την προστασία της υγείας και της Εικόνα 2: Οι παραγωγοί - εισαγωγείς θα πρέπει να αποδείξουν ότι η έκθεση των εργαζομένων σε χημικούς παράγοντες είναι απόλυτα ελεγχόμενη. οδούς εισόδου της ουσίας (κατάποση, αναπνοή, δέρμα), σε κάθε δυνατή φάση της (σκόνη, ατμοί κ.λπ.), στο σύνολο των διεργασιών που αυτή συμμετέχει (π.χ. φόρτωση, εκφόρτωση, ανάδευση σε ανοιχτό αντιδραστήρα κ.λπ.) και σε όλο τον κύκλο ζωής της ουσίας. Τα παραπάνω ES μπορούν, συνεπώς, να αποτελέσουν ένα χρήσιμο και κατατοπιστικό εργαλείο για όσους αναλύουν τους κινδύνους σε έναν εργασιακό χώρο. Παράλληλα, ο CLP ζητάει από τις εταιρείες να γνωστοποιούν στην Ε.Ε. τις ουσίες που διαχειρίζονται, είτε είναι ταξινομημένες ως επικίνδυνες είτε υπόκεινται στον REACH. Αυτό θα έχει ως αποτέλεσμα τη δημιουργία ενός περιεκτικού καταλόγου από χημικές ουσίες, οι οποίες μπορεί να προκαλέσουν κινδύνους για την υγεία ή να βλάψουν το περιβάλλον και στον οποίο θα μπορεί να ανατρέχει ο κάθε ενδιαφερόμενος. Υγιεινή και Ασφάλεια της Εργασίας - Τεύχος 42 9

12 Όλες οι επιχειρήσεις που παράγουν ή εισάγουν στην αγορά επικίνδυνη ουσία ή ουσία που υπόκειται στον REACH, ανεξαρτήτως όγκου παραγωγής, είναι υποχρεωμένες να δηλώσουν τα στοιχεία επικινδυνότητάς της στον ECHA. Η προθεσμία για την κοινοποίηση (notification) αυτών των ουσιών στην Ε.Ε. είναι η 3η Ιανουαρίου 2011 ή, μετά την ημερομηνία αυτή, ένας μήνας μετά την είσοδο της ουσίας για πρώτη φορά στην αγορά. Επίσης, ο νέος κανονισμός CLP θέτει αυστηρά κριτήρια για την ταξινόμηση των ουσιών βάσει της πιθανής τους επικινδυνότητας. Σε σύγκριση με τις ισχύουσες οδηγίες 67/548/EEC για την ταξινόμηση των επικίνδυνων ουσιών και την 1999/45/EC για την ταξινόμηση, τη συσκευασία και την επισήμανση των επικίνδυνων παρασκευασμάτων (οι οποίες έχουν ενσωματωθεί στην εγχώρια νομοθεσία με τις αποφάσεις του Ανώτατου Χημικού Συμβουλίου 378/94 και 265/2002, αντίστοιχα) ο CLP επιβάλλει περισσότερες και πιο εξειδικευμένες κατηγορίες, γεγονός που συνεπάγεται καλύτερη περιγραφή των κινδύνων και πιο εύστοχη αντιμετώπισή τους (με τη βοήθεια και των αναλυτικότερων H φράσεων για την επισήμανση των κινδύνων και Ρ φράσεων για τη διαχείριση του προϊόντος, οι οποίες έρχονται να αντικαταστήσουν τις αντίστοιχες R και S φράσεις της προηγούμενης νομοθεσίας). Ριζικές αλλαγές στην επισήμανση και τα δελτία δεδομένων ασφαλείας Ο ίδιος κανονισμός επιφέρει, επίσης, αλλαγές στην επισήμανση των επικίνδυνων προϊόντων. Τα μέχρι τώρα χρησιμοποιούμενα σύμβολα αντικαθίστανται από ρομβοειδή εικονογράμματα, σύμφωνα με τις οδηγίες του ΟΗΕ. Τα νέα σύμβολα είναι περισσότερα και σε κάποιες περιπτώσεις διαφορετικά από τα παλιά. Η νέα επισήμανση, λοιπόν, από τη μία απαιτεί περισσότερη προσοχή από όσους διαχειρίζονται επικίνδυνα υλικά, αλλά από την άλλη είναι πιο επεξηγηματική και κατατοπιστική. Τα μέτρα για την προστασία από τους πιθανούς κινδύνους μιας χημικής ουσίας πρέπει να συνοψίζονται σε ένα δελτίο δεδομένων ασφαλείας (Material Safety Data Sheet: ΜSDS), στο οποίο εμπεριέχονται και οι φυσικοχημικές και οικοτοξικολογικές ιδιότητες. Μέχρι την υιοθέτηση του REACH, τα ΜSDS περιείχαν, στις περισσότερες των περιπτώσεων, ελλιπείς πληροφορίες, βασισμένες σε ανεπαρκή στοιχεία, άλλοτε με υπερβολές και άλλοτε με μη ακριβείς πληροφορίες, καθώς στηρίζονταν σε πληροφορίες προερχόμενες από έναν πολύ μικρό αριθμό ουσιών. Ο REACH θεσπίζει αυστηρότερες προδιαγραφές σύνταξης των ΜSDS από τους παραγωγούς προϊόντων. Οι πληροφορίες που θα παρέχονται από τα νέα δελτία δεδομένων ασφαλείας με την ονομασία esds (extended Safety Data Sheets) θα συμπεριλαμβάνουν στοιχεία που περιέχονται στο φάκελο καταχώρισης του REACH. Την ευθύνη σύνταξης των esds έχουν οι παραγωγοί ή οι εισαγωγείς ουσιών εντός της Ε.Ε. και οι παρεχόμενες οδηγίες εφαρμόζονται υποχρεωτικά από τους χρήστες ή τους καταναλωτές των ουσιών. Με τα ίδια στοιχεία θα καθοριστεί και η ταξινόμηση βάσει του CLP. Το νέο esds δε θα είναι απλά συμβουλευτικό εργαλείο, αλλά θα δίνει κατευθυντήριες οδηγίες για τη σωστή και ασφαλή διαχείριση της ουσίας ή του προϊόντος, όπως αυτές θα έχουν διατυπωθεί σύμφωνα με την εκτίμηση επικινδυνότητας που απαιτείται για την καταχώριση της ουσίας. Διαφορετικά όρια έκθεσης Στις απαιτήσεις του REACH συμπεριλαμβάνεται και η απαίτηση από τους εργοδότες να αναπτύσσουν όρια έκθεσης βάσει των επιπτώσεων των ουσιών στην υγεία, τα λεγόμενα Derived No-Effect Levels (DNELs). Τα όρια αυτά διαφέρουν από τα Όρια Έκθεσης σε Εργασιακό Περιβάλλον (Occupational Exposure Limits OELs), τα οποία αφορούν στην έκθεση των εργαζομένων και καθορίζονται κεντρικά, από αναγνωρισμένους επιστημονικούς ή κρατικούς φορείς. Τα DNELs θα καθοριστούν από τον κάθε παραγωγό ή εισαγωγέα ουσιών ξεχωριστά, κατά τη σύνταξη του φακέλου καταχώρησης, και κριτήριο θα είναι η μη πρόκληση επιπτώσεων στην υγεία των εργαζομένων και των καταναλωτών. Θα πρέπει, επίσης, να αφορούν σε όλες τις πιθανές οδούς έκθεσης, τόσο του εργαζόμενου όσο και του καταναλωτή. Τα όρια αυτά θα είναι υποχρεωτικά για τους χρήστες και τους καταναλωτές των ουσιών. Γενικότερα, θα πρέπει σε κάθε περίπτωση να εφαρμόζεται όποιο από τα γνωστά TLVs / OELs ή DNELs είναι αυστηρότερο. Όλα τα προαναφερθέντα εργαλεία, εφόσον αξιοποιηθούν σωστά, συμβάλλουν στη βελτίωση της ποιότητας του εργασιακού περιβάλλοντος και την ελαχιστοποίηση των επιπτώσεων στην υγεία των εργαζομένων. Αλλαγές, όμως, θα υπάρξουν και στον τρόπο με τον οποίο γίνεται η διαχείριση των ίδιων των προϊόντων, με ό,τι συνέπειες μπορεί αυτό να έχει στο ευρύτερο περιβάλλον και τη δημόσια υγεία και ασφάλεια. Πιθανές αλλαγές στην παραγωγή Η ταξινόμηση των ουσιών κατά CLP και η συμπλήρωση του φακέλου για καταχώριση στον REACH θα απαιτήσουν, όπως προαναφέρθηκε, τη συλλογή πληροφοριών για τις διάφορες ουσίες. Επίσης, στον CLP καθορίζονται κάποια κατώτερα όρια περιεκτικότητας μιας ουσίας σ ένα μείγμα. Εφόσον υπερβαίνονται τα όρια αυτά και η ουσία έχει ήδη χαρακτηρισθεί ως επικίνδυνη, χαρακτη- 10 Υγιεινή και Ασφάλεια της Εργασίας - Τεύχος 42

13 Εικόνα 3: Ο CLP θα οδηγήσει σε νέα ταξινόμηση με κύρια επίπτωση την αλλαγή του τρόπου μεταφοράς των υλικών. ρίζεται ως επικίνδυνο και το μείγμα που την εμπεριέχει. Τα όρια αυτά είναι αυστηρότερα από αυτά που ισχύουν σύμφωνα με την οδηγία 1999/45/EC. Για παράδειγμα, με την παλιά νομοθεσία, για να χαρακτηριστεί «πολύ ερεθιστικό για τα μάτια» (Xi, R41) ένα μείγμα, έπρεπε να περιέχει τοξικά συστατικά σε συγκεντρώσεις άνω του 10%, εκτός εάν υπήρχαν δηλωμένα χαμηλότερα όρια για συγκεκριμένες ουσίες. Με τον κανονισμό CLP αρκεί η τοξική ουσία να περιέχεται σ ένα μείγμα σε συγκέντρωση πάνω από 3% κ.β για να χαρακτηριστεί ότι είναι δυνατό να προκαλέσει σοβαρή ζημιά στα μάτια (Serious eye damage, cat.1). Αυτή η αλλαγή αναμένεται να οδηγήσει στο χαρακτηρισμό πολλών μειγμάτων ως επικίνδυνων από το 2015 και μετά, οπότε και λήγει η προθεσμία που έχει θέσει ο CLP για την ταξινόμηση των μειγμάτων. Εκτός από τη νέα υποχρεωτική σήμανση, οι εξελίξεις αυτές συνεπάγονται και πιο αυστηρές προδιαγραφές κατά τη συσκευασία, την αποθήκευση και τη μεταφορά των ουσιών και των μειγμάτων τους (βάσει των συμφωνιών ADR για τις οδικές μεταφορές, RID για τις σιδηροδρομικές κ.λπ.), με πιθανό αποτέλεσμα το υψηλότερο κόστος διαχείρισης. Προκειμένου να αποφευχθεί αυτό το κόστος, οι παραγωγοί, οι εισαγωγείς ή και οι χρήστες των ουσιών είναι πιθανό να αναζητήσουν εναλλακτικές μη επικίνδυνες ουσίες ή μεθόδους παραγωγής που να ελαχιστοποιούν την έκθεση στη συγκεκριμένη ουσία. Παράλληλα, σύμφωνα με τον REACH, μια σειρά ουσιών με ιδιότητες που προκαλούν πολύ μεγάλη ανησυχία (Substances of Very High Concern SVHC) υπόκεινται σε αδειοδότηση (authorisation), με στόχο να απομακρυνθούν όσο γρηγορότερα γίνεται από την αγορά. Τα χαρακτηριστικά των ουσιών αυτών καθορίζονται στο κείμενο του Κανονισμού. Έχει συνταχθεί ένας προκαταρκτικός κατάλογος από την Ε.Ε. που περιλαμβάνει ουσίες οι οποίες έχουν ταξινομηθεί ως καρκινογόνες, μεταλλαξιγόνες, τοξικές για την αναπαραγωγή, άκρως ανθεκτικές και άκρως βιοσυσσωρεύσιμες (vpvb), ανθεκτικές, βιοσυσσωρεύσιμες και τοξικές (ΡΒΤ) κ.ά. Ο κατάλογος αυτός ανανεώνεται τακτικά. Όποιος παράγει ή χρησιμοποιεί σχετικές ουσίες ή προϊόντα που τις εμπεριέχουν, θα πρέπει να τις υποκαταστήσει από άλλες, ασφαλέστερες, ή να καταθέτει τακτικά Έκθεση που να αποδεικνύει ότι δεν είναι δυνατή ή ασφαλέστερη η υποκατάσταση, λαμβάνοντας παράλληλα μέτρα για τη μείωση των κινδύνων από την έκθεση. Θα πρέπει να γίνεται εκτίμηση της επικινδυνότητας σε ολόκληρο τον κύκλο ζωής των προϊόντων που περιέχουν αυτές τις ουσίες και να λαμβάνονται μέτρα που αφορούν όχι μόνο στη χρήση αλλά και την παραγωγή, την αποθήκευση, τη συσκευασία, τη μεταφορά και τη διάθεση των αποβλήτων τους. Σε γενικές γραμμές μπορούμε να πούμε ότι ο REACH και ο CLP είναι δύο χρήσιμα εργαλεία για την υγεία και την ασφάλεια των εργαζομένων και των καταναλωτών. Απαιτούν να υπάρχουν διαθέσιμες συγκεκριμένες πληροφορίες που αφορούν στην επικινδυνότητα των περισσοτέρων ουσιών που κυκλοφορούν στην αγορά (και δεν καλύπτονται από άλλους κανονισμούς, όπως π.χ. τα φάρμακα, τα τρόφιμα, τα ραδιενεργά κ.λπ.) σε συνδυασμό με τους δυνατούς τρόπους έκθεσης σε αυτές και τρόπους ελαχιστοποίησης των κινδύνων που απορρέουν. Ταυτόχρονα, όμως, θέτουν τις επιχειρήσεις προ των ευθυνών τους για τα υλικά που παράγουν, εισάγουν ή χρησιμοποιούν και τους δημιουργούν επιπρόσθετες υποχρεώσεις, τις οποίες πρέπει να εκπληρώσουν για να είναι σύμφωνες με την ευρωπαϊκή νομοθεσία. ΣΥΓΚΡΙΣΗ ΜΕΤΑΞΥ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΚΑΙ ΝΕΑΣ ΜΕ ΤΗΝ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΩΝ ΚΑΝΟΝΙΣΜΩΝ REACH KΑΙ CLP Παρούσα Κατάσταση Αλλαγές μέσω REACH Αλλαγές μέσω CLP Περιορισμένη γνώση της επικινδυνότητας για την πλειονότητα των ουσιών. Κατάθεση φακέλου καταχώρισης: συλλογή στοιχείων για όλες τις ουσίες που διακινούνται στην Ε.Ε. Σενάρια Έκθεσης και εκτίμηση των κινδύνων που απορρέουν από την κάθε επικίνδυνη ουσία. Οι εταιρείες αναλαμβάνουν τη διαπίστωση επικινδυνότητας ουσιών που διακινούν. Κοινοποίηση (notification) των επικίνδυνων ουσιών στον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Χημικών Προϊόντων (ECHA). Αλλαγές στα κριτήρια ταξινόμησης: περισσότερες κατηγορίες, καλύτερη αναγνώριση των κινδύνων. Υγιεινή και Ασφάλεια της Εργασίας - Τεύχος 42 11

14 MSDS: μη ακριβείς κι όχι τεκμηριωμένες πληροφορίες επικινδυνότητας των ουσιών. Σήμανση προϊόντων: χρήση μικρού αριθμού τετράγωνων και τριγωνικών συμβόλων. Όρια Έκθεσης: κεντρικά καθοριζόμενα όρια έκθεσης στο εργασιακό περιβάλλον (OELs). Παραγωγική Διαδικασία. Νομοθεσία Υ&ΑΕ. esds: αυστηρότερες προδιαγραφές σύνταξης, ακριβείς και επιστημονικά τεκμηριωμένες πληροφορίες, βασισμένες στο φάκελο καταχώρισης κατά REACH. DNEL / PNEC: όρια καθοριζόμενα από τις εταιρείες, ώστε να μην υπάρχουν επιπτώσεις στην υγεία των εργαζομένων. Επιλογή του αυστηρότερου μεταξύ αυτών και των OELs. Αυστηρότερες προδιαγραφές στην έκθεση εργαζομένων και περιβάλλοντος με αποτέλεσμα επεμβάσεις για βελτίωση διαχείρισης των χημικών. Αδειοδότηση: απομάκρυνση από την αγορά ουσιών με πολύ επικίνδυνα χαρακτηριστικά. esds: νέα και αναλυτικότερη ταξινόμηση και κωδικοποίηση σύμφωνα με CLP. Εικονογράμματα: ρομβοειδή σχήματα με περισσότερες κατηγορίες. Νέα ταξινόμηση για ουσίες και μείγματα, θα οδηγήσει σε βελτίωση διαχείρισης ή και αντικατάσταση ουσιών από λιγότερο επικίνδυνες. Εξετάζεται η τροποποίηση πέντε ευρωπαϊκών οδηγιών που αφορούν στην υγεία και την ασφάλεια κατά την εργασία. Χρήσιμοι Σύνδεσμοι chemicals/reach/reach_intro.htm Η επίσημη σελίδα της Ε.Ε. για τον Κανονισμό REACH, με πληροφορίες και το πλήρες κείμενο. Η επίσημη ιστοσελίδα του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Χημικών Προϊόντων (ECHA) με οδηγίες για τη σωστή εφαρμογή των κανονισμών REACH και CLP. sectors/chemicals/classification/ index_en.htm Η επίσημη σελίδα της Ε.Ε. για τον Κανονισμό CLP. id=12 Η σελίδα της Διεύθυνσης Περιβάλλοντος του Γενικού Χημείου του Κράτους, αρμόδιου φορέα για την εφαρμογή των Κανονισμών REACH και CLP στη χώρα μας. 12 Υγιεινή και Ασφάλεια της Εργασίας - Τεύχος 42

15 Καρκινογόνοι χημικοί παράγοντες στην εργασία και μέτρα πρόληψης του Μανώλη Σουβλή* Ι. ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΟΣ ΚΑΡΚΙΝΟΣ Τα κακοήθη νεοπλάσματα που σχετίζονται με έκθεση σε καρκινογόνες χημικές ουσίες και φυσικούς παράγοντες (ακτινοβολία και ραδιενεργές ουσίες) στο εργασιακό περιβάλλον δε διαφέρουν σε παθολογικά χαρακτηριστικά από τα κακοήθη νεοπλάσματα που εμφανίζονται ξαφνικά και είναι αποτέλεσμα άλλων εξωγενών ή ενδογενών παραγόντων. Βασικές διαφορές στα χαρακτηριστικά των επαγγελματικών καρκίνων σε σχέση με τους καρκίνους που οφείλονται σε άλλες αιτίες είναι [1] : 1. εμφανίζονται σε μικρότερες ηλικίες και προκαλούν σημαντικό αριθμό πρόωρων θανάτων 2. είναι αποτέλεσμα μακροχρόνιας και επαναλαμβανόμενης έκθεσης σε συγκεκριμένους φυσικούς ή χημικούς παράγοντες του εργασιακού περιβάλλοντος 3. υπάρχει συνήθως μακρά λανθάνουσα περίοδος μεταξύ της πρώτης έκθεσης στους καρκινογόνους παράγοντες και της εμφάνισης κλινικών συμπτωμάτων, που στις περισσότερες περιπτώσεις ξεπερνούν τα 20 χρόνια και 4. οι επαγγελματικοί καρκίνοι μπορούν να προληφθούν με την κατάργηση ή τον αυστηρό περιορισμό των παραγόντων που τους προκαλούν από το εργασιακό περιβάλλον. Ένας μεγάλος αριθμός σχετικών μελετών εκτιμά ότι, σε παγκόσμιο επίπεδο, οι συνθήκες εργασίας είναι υπεύθυνες για το 4-8% του συνόλου των καρκίνων στον άνθρωπο [1],[2],[3]. Αν και το ποσοστό αυτό παραμένει σημαντικά χαμηλότερο από το αντίστοιχο ποσοστό των καρκίνων που οφείλονται στο κάπνισμα (30%), δικαιολογείται η αναγκαιότητα λήψης σημαντικών προληπτικών μέτρων. Στον πίνακα 1 αναφέρονται οι κύριοι εξωγενείς παράγοντες πρόκλησης καρκίνου στον άνθρωπο, στη Γαλλία, και τα αντίστοιχα ποσοστά θανάτων κατά μέσο όρο [4]. Τα ποσοστά αυτά μπορεί να έχουν σημαντικές διαφοροποιήσεις σε άλλες χώρες. Οι θάνατοι που οφείλονται σε επαγγελματικούς καρκίνους περιλαμβάνουν κυρίως τον καρκίνο του πνεύμονα και των ενδοθωρακικών αναπνευστικών οργάνων, του ήπατος (αγειοσάρκωμα), το μεσοθηλίωμα, του λάρυγγα και των ρινικών κοιλοτήτων, του υπεζωκότα, της ουροδόχου κύστης, του δέρματος (εκτός του μελανώματος) καθώς και τη λευχαιμία. Το μεγαλύτερο ποσοστό επαγγελματικών καρκίνων (κατά μέσο όρο 70% [3] ) αφορά στον καρκίνο του πνεύμονα. Ειδικά στην Ελλάδα υπολογίζεται ότι το 10-17% των καρκίνων του πνεύμονα οφείλονται σε εργασιακή έκθεση [5]. Πολλές επιδημιολογικές και βιολογικές μελέτες έχουν αποδείξει ότι η συνεργική ή/και προσθετική δράση του καπνίσματος και ορισμένων χημικών και φυσικών καρκινογόνων παραγόντων του εργασιακού περιβάλλοντος επιταχύνει και επαυξάνει την εμφάνιση ορισμένων επαγγελματικών καρκίνων [1],[5]. Πίνακας 1 Παράγοντας πρόκλησης καρκίνου Θνησιμότητα (%) Διατροφή 35 Κάπνισμα 30 Αλκοόλ 10 Μολύνσεις 10 Σεξουαλικές πρακτικές 5 Εργασιακή έκθεση 4 Περιβαλλοντική μόλυνση 2 Ιατρικές επεμβάσεις 1 Βιομηχανικά προϊόντα (εκτός εργασίας) < 1 II. ΚΑΡΚΙΝΟΓΟΝΟΙ ΧΗΜΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΙΙ.1. Γενικά Είναι γνωστό, από σχετικές μελέτες, ότι ένας μεγάλος αριθμός χημικών παραγόντων είναι καρκινογόνοι. Κάποιοι από τους παράγοντες αυτούς συναντώνται γενικά στο περιβάλλον, άλλοι αποκλειστικά στο εργασιακό περιβάλλον ενώ άλλοι συναντώνται και στα δύο. Κάποιοι γνωστοί καρκινογόνοι παράγοντες φαίνονται στον πίνακα 2 [4]. Πίνακας 2 Καρκινογόνοι χημικοί παράγοντες Περιβάλλον Κάπνισμα(και παθητικό) - μείγμα καρκινογόνων ενώσεων, όπως πολυκυκλικοί αρωματικοί υδρογονάνθρακες, βενζόλιο, αρσενικό Καυσαέρια, ειδικά από μηχανές diesel (βενζόλιο, βαρέα μέταλλα) Αμίαντος Διοξίνες (πολυχλωροδιβενζοδιοξίνες και πολυχλωροδιβενζοφουράνες) *Ο κος Μ. Σουβλής είναι Χημικός Μηχανικός και εργάζεται στη Διεύθυνση Συνθηκών στο Υπουργείο Εργασίας και Κοινωνικής Ασφάλισης. Υγιεινή και Ασφάλεια της Εργασίας - Τεύχος 42 13

16 Εργασιακό περιβάλλον Βαρέα μέταλλα και ενώσεις τους (κάδμιο, χρώμιο, νικέλιο, αρσενικό) Βενζόλιο Αμίαντος Αρωματικές αμίνες Βινυλοχλωρίδιο Πολυκυκλικοί αρωματικοί υδρογονάνθρακες Νιτροζαμίνες από σκόνη ξύλου Ορισμένοι καρκινογόνοι χημικοί παράγοντες μεταβάλλουν απευθείας τον αριθμό και τη δομή του γενετικού υλικού (χρωμοσώματα, DNA). Αυτοί αναφέρονται ως μεταλλαξιογόνοι ή γενοτοξικοί. Για τους συγκεκριμένους παράγοντες είναι δύσκολο να καθοριστούν οριακές τιμές ασφαλούς έκθεσης. Οι καρκινογόνοι χημικοί παράγοντες δρουν με διάφορους μηχανισμούς, π.χ. αυξάνοντας ή μεταβάλλοντας τον κυτταρικό μεταβολισμό. Αυτού του τύπου οι παράγοντες μπορούν να δράσουν συνεργικά με άλλους που έχουν διαφορετικό μηχανισμό δράσης (π.χ. με γενοτοξικούς παράγοντες) [3]. Πιθανότητα έκθεσης σε καρκινογόνους χημικούς παράγοντες υπάρχει σε πολλούς τομείς δραστηριοτήτων. Συγκεκριμένα, όμως, πεδία δραστηριοτήτων όπως τα παρακάτω, παρουσιάζουν μεγαλύτερη επικινδυνότητα : κατασκευαστικός τομέας, έργα πολιτικού μηχανικού, κατασκευή σιδηροδρομικών γραμμών και ναυπηγικές εργασίες βιομηχανία χάλυβα, γυαλιού και μετάλλων χημική και φαρμακευτική βιομηχανία βιομηχανία ελαστικών και δέρματος γεωργία ερευνητικά εργαστήρια. Τις τελευταίες δεκαετίες επιστημονικές μελέτες έχουν αναδείξει σημαντικά αποτελέσματα όσον αφορά στην έκθεση εργαζομένων σε καρκινογόνους παράγοντες, όπως [2] : βενζόλιο και καρκίνος του αιμοποιητικού συστήματος-λευχαιμία καρκίνος της ρινικής κοιλότητας και του πνεύμονα σε εργαζόμενους με νικέλιο, καρβονύλιο του νικελίου και άλατα του νικελίου αμίαντος και καρκίνος του πνεύμονα αρσενικό και καρκίνος του δέρματος, του πνεύμονα και του ήπατος δις(χλωρομέθυλο) αιθέρας και καρκίνος του πνεύμονα. ΙΙ.2. Ταξινόμηση-Κατηγοριοποίηση Η ταξινόμηση των χημικών παραγόντων σχετικά με την καρκινογένεση γίνεται με βάση τα αποτελέσματα επιδημιολογικών μελετών ή/και σε συνδυασμό με πειραματικές μελέτες. Οι επιδημιολογικές μελέτες γίνονται σε συγκεκριμένα δείγματα εργασιακού πληθυσμού και έχουν ως σκοπό να προσδιορίσουν τη συσχέτιση ανάπτυξης καρκίνου με την έκθεση σε κάποιο χημικό παράγοντα. Παρουσιάζουν διάφορες αδυναμίες, όπως ο μη ικανοποιητικός αποκλεισμός άλλων παραγόντων (π.χ. κάπνισμα, διατροφή κ.λπ.) το μη ικανοποιητικό μέγεθος δείγματος πληθυσμού και ο μικρός χρόνος έκθεσης του δείγματος [6]. Οι πειραματικές μελέτες πραγματοποιούνται σε πειραματόζωα και είναι ιδιαίτερα χρήσιμες σε περιπτώσεις που δεν υπάρχουν επιδημιολογικές μελέτες για έκθεση σε συγκεκριμένους χημικούς παράγοντες. Παρουσιάζουν, και αυτές, σημαντικές αδυναμίες η σημαντικότερη από τις Πηγή: Magazine of the European Agency for Safety and Health at Work, ISSN , page4, 2003 οποίες είναι η προεκβολή των πειραματικών δεδομένων σε συνθήκες ανθρώπινης εργασιακής έκθεσης. Η κατηγοριοποίηση των καρκινογόνων χημικών παραγόντων γίνεται με βάση τις απαιτήσεις της κ.υ.α. 378/94 (Οδηγία 67/548/ΕΟΚ) για τις χημικές ουσίες και με βάση τις απαιτήσεις της κ.υ.α. 1197/89 (Οδηγία 1999/45/Ε.Ε.Κ) για τα χημικά παρασκευάσματα. Με βάση αυτή τη νομοθεσία διακρίνονται οι εξής κατηγορίες καρκινογόνων: Κατηγορία 1: Ουσίες που είναι γνωστό ότι είναι καρκινογόνες για τον άνθρωπο. Για τις ουσίες αυτές υπάρχουν ικανοποιητικά στοιχεία που εδραιώνουν τη συσχέτιση της ανθρώπινης έκθεσης με την ανάπτυξη καρκίνου. Κατηγορία 2: Ουσίες που πρέπει να θεωρούνται ως καρκινογόνες για τον άνθρωπο. Για τις ουσίες αυτές υπάρχουν ικανοποιητικά στοιχεία που υποστηρίζουν ισχυρά την υπόθεση ότι η έκθεση μπορεί να προκαλέσει καρκίνο, βάσει μακροπρόθεσμων μελετών σε πειραματόζωα και/ή άλλα σχετικά δεδομένα. Κατηγορία 3: Oυσίες που απασχολούν τον άνθρωπο εξαιτίας πιθανών καρκινογόνων επιδράσεων, αλλά για τις οποίες οι σχετικές πληροφορίες δεν είναι αρκετές για ένα ικανοποιητικό συμπέρασμα. Για τις ουσίες αυτές υπάρχουν κάποια στοιχεία από μελέτες σε πειραματόζωα, αλλά τα στοιχεία δεν είναι αρκετά για να τις εντάξουν στην κατηγορία 2. Αντίστοιχη είναι και η κατηγοριοποίηση και για τους μεταλλαξιογόνους (ή γενοτοξικούς) χημικούς παράγοντες. Υπάρχουν 956 χημικές ουσίες που κατηγοριοποιούνται ως καρκινογόνες σύμφωνα με το παράρτημα 1 της κ.υ.α. 378/94. Από αυτές, οι 826 ανήκουν στην κατηγορία 1 ή 2. Οι ουσίες αυτές επισημαίνονται με το σύμβολο τοξικό και χαρακτηρίζονται με τη φράση μπορεί να προκαλέσει καρκίνο (R45) ή με τη φράση μπορεί να προκαλέσει καρκίνο με εισπνοή (R46). Οι υπόλοιπες 130 χημικές ουσίες ανήκουν στην κατηγορία 3. Οι ουσίες αυτές επισημαίνονται με το σύμβολο επιβλαβές και χαρακτηρίζονται με τη φράση περιορισμένα στοιχεία για καρκινογόνο δράση (R40). Υγρά ή αέρια παρασκευάσματα που περιέχουν μια καρκινογόνο ουσία κατηγοριοποιούνται και επισημαίνονται και αυτά ως καρκινογόνα ή μεταλλαξιογόνα εάν η συγκέντρωση της ουσίας είναι ίση ή μεγαλύτερη από τα όρια συγκεντρώσεων που καθορίζονται από την κ.υ.α. 1197/89 (Πίνακας 3). 14 Υγιεινή και Ασφάλεια της Εργασίας - Τεύχος 42

17 Πίνακας 3 Όρια συγκεντρώσεων καρκινογόνων ή μεταλλαξιογόνων παραγόντων για την κατηγοριοποίηση παρασκευασμάτων Κατηγορία Καρκινογόνου ή μεταλλαξιογόνου παράγοντα Υγρά ή στερεά παρασκευάσματα (% κ.β. παράγοντα) Αέρια παρασκευάσματα (% κ.ο. παράγοντα) Κατηγορία 1 Συγκέντρωση 0,1% Συγκέντρωση 0,1% Κατηγορία 2 Συγκέντρωση 0,1% Συγκέντρωση 0,1% Κατηγορία 3 Συγκέντρωση 1% Συγκέντρωση 1% Πρέπει να αναφερθεί ότι η λίστα καρκινογόνων ουσιών της κ.υ.α. 378 δεν είναι εξαντλητική. Υπάρχουν πολλές χημικές ουσίες που δεν έχουν μελετηθεί ή συμπεριληφθεί (κάποιες από τις οποίες μπορεί να είναι καρκινογόνες). Για τις συγκεκριμένες ουσίες οι παραγωγοί/ προμηθευτές θα πρέπει να καθορίσουν μια προσωρινή κατηγοριοποίηση με βάση τις διαθέσιμες πληροφορίες και τα κριτήρια της Ε.Ε. και να ακολουθήσουν τους σχετικούς κανονισμούς (επισήμανση, ενημέρωση μέσω Δελτίων Δεδομένων Ασφαλείας). ΙΙ.3. Νομοθετικό πλαίσιο για προστασία εργαζομένων από καρκινογόνους παράγοντες Για την πρόληψη των κινδύνων που προέρχονται ή μπορούν να προέλθουν από την έκθεση κατά την εργασία σε καρκινογόνους χημικούς παράγοντες ισχύουν οι διατάξεις του π.δ. 399/1994, όπως αυτό συμπληρώθηκε με το π.δ. 43/2003 (συμπλήρωση για μεταλλαξιογόνους παράγοντες). Οι απαιτήσεις της συγκεκριμένης νομοθεσίας αφορούν ουσίες ή παρασκευάσματα που ανήκουν στην κατηγορία 1 ή 2. Στους συγκεκριμένους νόμους προβλέπονται, μεταξύ άλλων, διατάξεις για τον εντοπισμό και την εκτίμηση των κινδύνων, για τη μείωση ή την πρόληψη της έκθεσης σε καρκινογόνους παράγοντες, για την εκπαίδευση των εργαζομένων καθώς και για την επίβλεψη της υγείας τους. III. ΜΕΤΡΑ ΠΡΟΛΗΨΗΣ ΙΙΙ.1. Εκτίμηση κινδύνου Το σημαντικότερο μέτρο για την πρόληψη του επαγγελματικού κινδύνου από έκθεση σε καρκινογόνους χημικούς παράγοντες αποτελεί η μελέτη εκτίμησης κινδύνου. Η εκτίμηση κινδύνου περιλαμβάνει τρεις βασικές φάσεις: (α) την αναγνώριση των κινδύνων, (β) την ανάλυση των συνθηκών έκθεσης και (γ) την κατηγοριοποίηση των κινδύνων [4], [8]. Η αναγνώριση των κινδύνων αφορά στον προσδιορισμό των παραγόντων που μπορεί να προκαλέσουν καρκίνο. Μια καλή πρακτική είναι η δημιουργία μιας λίστας με όλους τους χημικούς παράγοντες που συναντώνται στους διάφορους χώρους εργασίας, καθώς και με όλες τις φυσικοχημικές διεργασίες που πραγματοποιούνται. Στη συνέχεια, με βάση τα δελτία δεδομένων ασφαλείας των χημικών παραγόντων, τα στοιχεία επισήμανσης επικινδυνότητας των προμηθευτών, καθώς και τη σχετική νομοθεσία και τους κανονισμούς (κ.υ.α. 378/94, λίστα καρκινογόνων διεργασιών του Διεθνούς Γραφείου για Έρευνα στον Καρκίνο-IARC) προσδιορίζονται οι παράγοντες/διεργασίες που μπορεί να έχουν καρκινογόνο δράση. Η ανάλυση των συνθηκών έκθεσης περιλαμβάνει την εκτίμηση της πιθανότητας έκθεσης στον επικίνδυνο παράγοντα. Πιο συγκεκριμένα πρέπει να εξεταστεί η διάρκεια και η συχνότητα έκθεσης, η διεργασία που διενεργείται, η ποσότητα της ουσίας, ο συνδυασμός περισσότερων του ενός παραγόντων, η χρήση ή όχι κλειστών συστημάτων, η χρήση ή όχι τοπικού συστήματος εξαερισμού κ.λπ. Η κατηγοριοποίηση των κινδύνων έχει ως σκοπό την εφαρμογή της κατάλληλης στρατηγικής πρόληψης. Η κατηγοριοποίηση προκύπτει από το συνδυασμό δύο παραμέτρων: την πιθανότητα έκθεσης στον επικίνδυνο παράγοντα και τη σοβαρότητα των συνεπειών έκθεσης. Η διαδικασία κατηγοριοποίησης των κινδύνων έχει τους περιορισμούς της εξαιτίας της δυσκολίας να εκτιμηθεί η σοβαρότητα των συνεπειών στην περίπτωση καρκινογόνων παραγόντων. Με βάση τα αποτελέσματα που θα προκύψουν από αυτή την κατηγοριοποίηση, θα προσδιοριστούν και τα κατάλληλα προληπτικά μέτρα που θα περιορίσουν τον κίνδυνο. Η εκτίμηση κινδύνου πρέπει να επαναλαμβάνεται τακτικά, ειδικά σε κάθε αλλαγή συνθηκών που θα μπορούσε να επηρεάσει την έκθεση των εργαζομένων στους καρκινογόνους παράγοντες. III.2.Υποκατάσταση Όταν η εκτίμηση κινδύνου υποδεικνύει έκθεση σε καρκινογόνο παράγοντα τότε η ουσία αυτή θα πρέπει, στο μέτρο που αυτό είναι τεχνικά εφικτό, να υποκατασταθεί από κάποια λιγότερο επικίνδυνη ουσία ή διεργασία. Μετά την ολοκληρωμένη ανάλυση της αρχικής κατάστασης (χαρακτηριστικά της ουσίας προς υποκατάσταση, επίδρασή της στη διεργασία, εξοπλισμός) συγκεκριμένοι παράμετροι πρέπει να εξεταστούν για τη στρατηγική υποκατάστασης [4] : επικινδυνότητα της νέας ουσίας/διεργασίας συμβατότητα των διαφόρων υλικών συμβατότητα με τον υπάρχοντα εξοπλισμό περιορισμοί σχετικά με το προσωπικό και την περιβαλλοντική προστασία κόστος υποκατάστασης. Η υποκατάσταση δεν είναι πάντα απλή διαδικασία. Απαιτεί χρόνο, μέσα και προσωπικό. Μπορεί να έχει σαν αποτέλεσμα σημαντικές αλλαγές στο εργασιακό περιβάλλον: αντικατάσταση εξοπλισμού, εισαγωγή νέων διεργασιών, επανεκτίμηση του κινδύνου και εφαρμογή νέων προληπτικών μέτρων στις νέες συνθήκες εργασίας. ΙΙΙ.3. Μέτρα μείωσης της επικινδυνότητας Εάν δεν είναι τεχνικά εφικτή η υποκατάσταση του καρκινογόνου παράγοντα τότε θα πρέπει να λαμβάνονται από τον εργοδότη άλλα μέτρα μείωσης της επικινδυνότητας [4], [8] : Χρήση κλειστού συστήματος ώστε να αποφεύγεται κάθε επαφή του καρκινογόνου παράγοντα με τους εργαζόμενους. Ένα σύστημα θεωρείται κλειστό όταν όλες οι διεργασίες (μεταφορά υλικών, παραγωγή, συντήρηση, δειγματοληψία, επεξεργασία αποβλήτων κ.λπ.) βρίσκονται σε πλήρη φυσική απομόνωση από τους εργαζόμενους. Πρακτικά αυτό είναι εφικτό με την αυτοματοποίηση Υγιεινή και Ασφάλεια της Εργασίας - Τεύχος 42 15

18 16 των διαφόρων διεργασιών (π.χ. μεταφορά προϊόντων με μηχανικό ή πνευματικό σύστημα, μηχανική δειγματοληψία, καθαρισμός δεξαμενών χωρίς να ανοίγονται). Περιορισμός των ποσοτήτων του καρκινογόνου παράγοντα στο χώρο εργασίας. Περιορισμός του αριθμού των εργαζομένων που ενδέχεται να εκτεθούν στο χαμηλότερο δυνατό επίπεδο. Δέσμευση του καρκινογόνου παράγοντα στην πηγή του με συστήματα τοπικής απορρόφησης ή εξαερισμού. Τα συστήματα αυτά πρέπει να δεσμεύουν τις ουσίες όσο το δυνατόν πιο κοντά στην πηγή έκλυσής τους με την ελάχιστη δυνατή απώλεια και με ικανοποιητική εισαγωγή φρέσκου αέρα. Εγκατάσταση φυσικών εμποδίων (π.χ. τοίχους διαχωρισμού) που να εμποδίζουν τη διάχυση των ουσιών στην ατμόσφαιρα. Μέτρα υγιεινής, ιδίως τακτικός καθαρισμός των δαπέδων, των τοίχων και των λοιπών επιφανειών. Οι εργαζόμενοι δεν θα πρέπει να τρώνε ή να πίνουν στις ζώνες εργασίας στις οποίες μπορεί να υπάρχει κίνδυνος επιβάρυνσης από καρκινογόνους παράγοντες. Στις ίδιες ζώνες δεν θα πρέπει να επιτρέπεται το κάπνισμα. Οριοθέτηση των επικίνδυνων ζωνών και χρήση κατάλληλων σημάτων προειδοποίησης και ασφάλειας σε χώρους ενδεχόμενης έκθεσης σε καρκινογόνους παράγοντες. Καθιέρωση γραπτών διαδικασιών που να περιγράφουν απλά και αναλυτικά τον τρόπο εκτέλεσης των διάφορων εργασιών υψηλής επικινδυνότητας. Εκπόνηση σχεδίων και εγκατάσταση συστημάτων για την αντιμετώπιση περιπτώσεων έκτακτης ανάγκης. Μέσα για την ασφαλή αποθήκευση, χειρισμό και μεταφορά υλικών και αποβλήτων, συμπεριλαμβανομένης της χρήσης δοχείων σφραγισμένων και επισημασμένων. Χρήση μέσων ατομικής προστασίας (ΜΑΠ), όταν η έκθεση δεν μπορεί να αποφευχθεί με άλλα μέσα. Υπάρχουν περιπτώσεις όπου η χρήση ΜΑΠ είναι αναπόφευκτη (π.χ. εργασίες καθαρισμού, συντήρησης, έκτακτη επέμβαση σε κλειστά συστήματα ή περιορισμένους χώρους). Η χρήση ΜΑΠ για μεγάλες χρονικές περιόδους αποτελεί πρόβλημα για τους εργαζόμενους: βάρος, υψηλή θερμοκρασία, υπερβολική πίεση σε συγκεκριμένα σημεία του σώματος, περιορισμός ακοής/όρασης. Προκείμενου να γίνεται περισσότερο αποδεκτή από τους εργαζόμενους η χρήση των ΜΑΠ, θα πρέπει η επιλογή τους να γίνεται με κριτήρια τη φύση του κινδύνου, τα χαρακτηριστικά του εργαζομένου και της εργασίας που εκτελείται (δυσκολία, διάρκεια κ.λπ.). Επίσης, στο σχεδιασμό του χώρου εργασίας καθώς και τον προγραμματισμό της εργασίας θα πρέπει να λαμβάνονται υπόψη ότι οι εργαζόμενοι χρησιμοποιούν ΜΑΠ. Είναι σημαντικό ο εξοπλισμός προστασίας να είναι σωστά τοποθετημένος, σε καθορισμένο χώρο, να ελέγχεται και να καθαρίζεται μετά από κάθε χρήση. Ο ελαττωματικός εξοπλισμός θα πρέπει να αντικαθίσταται ή να επισκευάζεται. III.4. Παρακολούθηση έκθεσης Σκοπός της παρακολούθησης έκθεσης σε καρκινογόνους χημικούς παράγοντες είναι η επιβεβαίωση ότι οι εργαζόμενοι δεν εκτίθενται σε συγκεντρώσεις παραγόντων που υπερβαίνουν τις οριακές τιμές, όπως αυτές καθορίζονται από τη σχετική νομοθεσία (π.δ. 90/1999, όπως αυτό τροποποιήθηκε και ισχύει). Υγιεινή και Ασφάλεια της Εργασίας - Τεύχος 42 Οι μετρήσεις έκθεσης σε χημικούς παράγοντες μπορεί να γίνουν σε διάφορα σημεία [8], [9] : μετρήσεις σε συγκεκριμένα σταθερά σημεία της εγκατάστασης, με συνεχή ή περιοδική δειγματοληψία (π.χ. μετρήσεις κοντά σε πιθανά σημεία διαρροών, όπως βάνες και φλάντζες) περιοδικές μετρήσεις σε μη σταθερά σημεία μετρήσεις προσωπικής έκθεσης εργαζομένων. Στις μετρήσεις αυτές παρακολουθείται η ατομική έκθεση με προσάρτηση ειδικής συσκευής στον εργαζόμενο. Δίνεται έτσι η δυνατότητα να μετρηθεί η μέση οχτάωρη χρονικά Πηγή: Social Europe (Magazine of European Comission, ISSN , p32, 1993) σταθμισμένη τιμή έκθεσης του εργαζομένου. Η συχνότητα δειγματοληψίας καθώς και ο αριθμός των δειγμάτων, πρέπει να είναι ικανοποιητικός ώστε να διασφαλιστεί η σωστή εκτίμηση των συνθηκών του εργασιακού περιβάλλοντος και της ατομικής έκθεσης. Η δειγματοληψία στις μετρήσεις προσωπικής έκθεσης πρέπει να γίνεται κοντά στο πιο σημαντικό σημείο εισόδου του συγκεκριμένου χημικού παράγοντα στον οργανισμό (π.χ. για τους εισπνεόμενους χημικούς παράγοντες η δειγματοληψία γίνεται στη ζώνη αναπνοής του εργαζομένου). Σε ειδικές περιπτώσεις και σε χημικούς παράγοντες υψηλής επικινδυνότητας οι μετρήσεις μπορούν να επεκταθούν σε [8] : επιφάνειες εξοπλισμού, δάπεδα κ.λπ. στις περιπτώσεις που η φύση των χημικών παραγόντων επιτρέπει τη συσσώρευσή τους σε αυτά υγρά, στερεά ή αέρια απόβλητα ενδιάμεσα ή τελικά προϊόντα ρούχα εργασίας (στις περιπτώσεις ουσιών που δεν εξατμίζονται εύκολα). Είναι σημαντικό οι μετρήσεις να γίνονται ακολουθώντας συγκεκριμένα πρότυπα και, όπου αυτό είναι απαραίτητο, από πιστοποιημένα εργαστήρια. Στις περιπτώσεις που οι μετρήσεις υπερβαίνουν τα καθορισμένα επιτρεπόμενα όρια θα πρέπει να γίνονται άμεσα οι απαραίτητες διορθωτικές ενέργειες για μείωση της έκθεσης. Οι μετρήσεις που πραγματοποιούνται πρέπει να τηρούνται σε κατάλληλα αρχεία και τα αποτελέσματα των μετρήσεων να κοινοποιούνται στους εργαζομένους. III.5. Εκπαίδευση των εργαζομένων Μια καθοριστική παράμετρος για την αποτελεσματική πρόληψη των κινδύνων από καρκινογόνους παράγοντες στο εργασιακό περιβάλλον είναι η ολοκληρωμένη εκπαίδευση των εργαζομένων, ειδικά εκείνων που λόγω της φύσης και του χώρου εργασίας τους έχουν αυξημένες πιθανότητες έκθεσης. Οι εργαζόμενοι, με ευθύνη του εργοδότη, θα πρέπει να λαμβάνουν κατάλληλη και επαρκή εκπαίδευση, συνέχεια στη σελ. 21

19 Πυξίδα για την υγεία και την ασφάλεια ΠΥΞΙΔΑ Ν Ο 41 ΛΙΣΤΑ ΕΛΕΓΧΟΥ: ΠΤΩΣΕΙΣ ΓΕΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ: Εταιρεία:... Ώρα:... Αριθμός εργαζομένων:... Ειδικότητες: Θέση εργασίας:... Α/Α ΕΡΩΤΗΣΗ ΝΑΙ ΟΧΙ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ Υπάρχουν σημεία με κίνδυνο πτώσης (σε εργασίες κανονικής λειτουργίας, καθαρισμού, συντήρησης); Προσπαθήσατε να μειώσετε σε αριθμό αυτές τις θέσεις εργασίας; Επισημαίνονται κατάλληλα τα σημεία αυτά; Υπάρχουν προστατευτικά κιγκλιδώματα ή άλλες διατάξεις ασφαλείας στα σημεία αυτά; Απαγορεύετε να διεξάγονται εργασίες σε μεγάλα ύψη υπό αντίξοες καιρικές συνθήκες έστω και με τη βοήθεια γερανού; Υπάρχουν εξωτερικές κατακόρυφες σκάλες για την επίσκεψη ψηλών κατασκευών; Οι σκάλες είναι ασφαλείς; Tα σκαλιά έχουν αρκετό πλάτος; Υπάρχουν χειρολαβές και από τις 2 μεριές; 17

20 Α/Α ΕΡΩΤΗΣΗ ΝΑΙ ΟΧΙ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ Οι χειρολαβές συνεχίζονται για 0,75 μ πάνω από τη στάθμη πρόσβασης; Υπάρχουν διατάξεις ασφαλείας που περιζώνουν τον αναβάτη; Για σκάλες >6 μ φοράει ο εργαζόμενος προστατευτικό εξοπλισμό; Η σκάλες ελέγχονται πριν τη χρήση όσον αφορά στην ολισθηρότητά τους; Οι σκάλες ελέγχονται κάθε χρόνο; 15 Γίνεται τακτική συντήρηση; 16 Υπάρχουν θυρίδες επίσκεψης ή καταπακτές σε δάπεδα; Επιβάλλεται να χρησιμοποιούνται ειδικά εργαλεία ή διατάξεις για την ανύψωση, τη στήριξη και την ασφάλιση των βαρέων καλυμμάτων θυρίδων, φρεατίων ή καταπακτών προκειμένου να προστατευτούν τα άκρα των εργαζομένων από τραυματισμούς; Όταν αφαιρούνται τα καλύμματά τους βάζετε ευκρινή σήμανση; Επανατοποθετείτε τα σκεπάσματα μόλις περατωθεί; Απαγορεύεται σε εργαζόμενους να ανεβαίνουν σε καπνοδόχο που δεν είναι εφοδιασμένη με επαρκώς αγκυλωμένες κινητές σκάλες ή σκαλοπάτια; Απαγορεύεται σε εργαζόμενους να ανεβαίνουν σε καπνοδόχο που λειτουργεί; Εξετάζετε εάν κατά την μεταφορά ελαφρών μεν, αλλά ογκωδών αντικειμένων με τα χέρια οι εργαζόμενοι έχουν καλή ορατότητα στο χώρο που κινούνται; Υπάρχει τάξη κατά τη στοίβαξη υλικών και λαμβάνεται μέριμνα ώστε να μην κυλίσουν, διαρρεύσουν ή να πέσουν; 18 18