ΙΩΑΝΝΙΝΑ : Η ΠΟΛΗ ΑΛΛΑΖΕΙ (Οµιλία στα λαίσια των εορταστικών εκδηλώσεων για την α ελευθέρωση των Ιωαννίνων της 20ής Φεβρουαρίου 2012)

Transcript

1 ΙΩΑΝΝΙΝΑ : Η ΠΟΛΗ ΑΛΛΑΖΕΙ (Οµιλία στα λαίσια των εορταστικών εκδηλώσεων για την α ελευθέρωση των Ιωαννίνων της 20ής Φεβρουαρίου 2012) Μαρία Πα ά Ιστορικό Αρχείο ήµου Ιωαννιτών Αρχειονόµος / Ιστορικός Η έκθεση ου αρουσιάζεται σήµερα, α ό τον ήµο Ιωαννιτών, αναφέρεται σε αρχειακό υλικό των ετών , το ο οίο διαφυλάσσεται στο Ιστορικό Αρχείο του ήµου Ιωανιτών. Το Ιστορικό Αρχείο ιδρύθηκε το 2001, µε σκο ό τη συγκέντρωση, διατήρηση, τεκµηρίωση και ψηφιο οίηση του συνόλου των τεκµηρίων ου α όκεινται σε αυτό. Συγκεντρώνει και διαφυλάσσει, δηλαδή, τις µαρτυρίες και έγγραφες ράξεις, δια των ο οίων α οτυ ώθηκε, α ό το έτος α ελευθέρωσης των Ιωαννίνων και σύστασης του ήµου- και α οτυ ώνεται έως σήµερα η δραστηριότητά του. Ο ρόλος του Αρχείου, κατά συνέ εια, είναι διττός. Προσανατολίζεται στην ε εξεργασία της ληροφορίας ου είναι άµεσα συνυφασµένη µε τη σύγχρονη δραστηριότητα, οργανώνοντας τα ενεργά αρχεία 1 και εξίσου στην τεκµηρίωση των ανενεργών-ιστορικών αρχείων 2. Με τον τρό ο αυτό ε ετεύχθη και ε ιτυγχάνεται, αφενός, η καταγραφή της ορείας του εν λόγω οργανισµού µέσα στον χρόνο και, αφετέρου, η διάθεση του ιστορικού υλικού του στην έρευνα. Το αρχειακό υλικό, το ο οίο αφορά στον ήµο Ιωαννιτών είναι τα ρωτότυ α ή οµοιότυ α έγγραφα, ο τικοακουστικό υλικό και κάθε είδους ηλεκτρονικές α οτυ ώσεις ου έχουν διοικητική, ιστορική ή ολιτιστική αξία και το ο οίο ροέρχεται α ό την ίδια την οργάνωση των δοµών του. Ως εκ τούτου, η διαχείριση του συγκεκριµένου υλικού α οτυ ώνει τις διοικητικές, οικονοµικές, διαχειριστικές, κοινωνικές κλ αρµοδιότητες του ήµου Ιωαννιτών. Ο ερευνητής έχει τη δυνατότητα να αντλήσει υλικό α ό µία σειρά µαρτυριών, ό ως αλληλογραφία οικίλου εριεχοµένου, α οφάσεις ηµοτικού Συµβουλίου και ηµαρχιακής Ε ιτρο ής, νόµοι, διατάγµατα, εγκύκλιοι, οργανισµοί εσωτερικής υ ηρεσίας, ληξιαρχικά µητρώα, αιτήσεις, ιστο οιητικά, εκλογικοί κατάλογοι δηµοσιεύσεις, διακηρύξεις, εκθέσεις, τεχνικές εριγραφές, µελέτες, καθολικά, φορολογικοί κατάλογοι, α οτυ ώσεις, ρυµοτοµικά σχέδια, τρο ο οιήσεις σχεδίων όλης κλ. Ε ι ροσθέτως, η δηµιουργία ηλεκτρονικού αρχείου (ARXEION-WEB), µε τη σύσταση ειδικού λογισµικού για την ευρετηρίαση των α οφάσεων του ηµοτικού Συµβουλίου ε ιτρέ ει την ανάκτηση ληροφοριών, οι ο οίες αφορούν στις συνεδριάσεις των ηµοτικών Συµβουλίων και στις σχετικές α οφάσεις, στις 1 Τα ενεργά αρχεία είναι εκείνα που έχουν υπηρεσιακή χρησιµότητα, τουλάχιστον έως τη στιγµή της αρχειακής τους επεξεργασίας. 2 Τα ανενεργά ιστορικά αρχεία είναι εκείνα, τα οποία δεν έχουν πλέον υπηρεσιακή χρησιµότητα. 1

2 δηµαρχιακές εριόδους, στους ηµάρχους καθώς και στα µέλη του ηµοτικού Συµβουλίου. Α ό την άλλη λευρά, η ηλεκτρονική βάση δεδοµένων, µέρος της ο οίας αρουσιάζεται στην ιστοσελίδα του ήµου ( και η ως εκ τούτου οργάνωση, ε εξεργασία και καταχώρηση της ληροφορίας ου φέρει η κάθε αρχειακή µονάδα α οσκο εί στην οικειο οίηση του ευρύτερου κοινού µε τα τεκµήρια της ολιτικής και οικονοµικής δραστηριότητας, των δηµογραφικών και ιστορικών διαδροµών καθώς και των κοινωνικών ραγµατικοτήτων της όλης των Ιωαννίνων Ό ως ροαναφέραµε, οι έγγραφες µαρτυρίες, οι ο οίες διασώζονται στο Ιστορικό Αρχείο του ήµου Ιωαννιτών, χρονολογούνται α ό το 1913 κ.ε., µε αλαιότερο τεκµήριο την ρώτη α όφαση του ηµοτικού Συµβουλίου, η ο οία λήφθηκε δύο ηµέρες µετά την α ελευθέρωση της όλης και συγκεκριµένα στις 23 Φεβρουαρίου Όσον αφορά στο µέγεθος της όλης την ε οχή της ροσάρτησής της στο ελληνικό κράτος, θα ρέ ει να ε ισηµάνουµε την α ουσία ε ίσηµων α ογραφών του ληθυσµού. Για το λόγο αυτό καταφύγαµε στις εκτιµήσεις της Α αρίθµησης των κατοίκων των νέων ε αρχιών της Ελλάδος του , η ο οία διενεργήθηκε κυρίως α ό τον ελληνικό στρατό, ελλείψει οργανωµένης Το ικής Αυτοδιοίκησης, ενώ τηρούσε µόνο τη βασική διάκριση, κατά φύλο. Σύµφωνα µε τη συγκεκριµένη ηγή, ο ληθυσµός των Ιωαννίνων το 1913 ανερχόταν σε ψυχές. 4 Ε ίσης, θα ρέ ει να ε ισηµάνουµε ότι στην όλη συνυ ήρχαν, ό ως και στο ροηγούµενο καθεστώς εξάλλου, τρεις κοινότητες, έχοντας ως βασική διάκρισή τους το θρήσκευµα: η χριστιανική, η µουσουλµανική και η εβραϊκή. Το ζητούµενο για το ελληνικό κράτος, την ε οχή στην ο οία αναφερόµαστε, ήταν η εθνική ενσωµάτωση των Νέων Χωρών. 5 Η ροσ άθεια αυτή αντιµετώ ισε τα ροβλήµατα της ολιτικής αστάθειας, της οικονοµικής κρίσης ου ε έφερε το τέλος της µακροχρόνιας ολεµικής εριόδου, της ολυεθνικότητας του ληθυσµού και του γαιοκτητικού καθεστώτος, 6 ιδιαίτερα των νεο ροσαρτηµένων εδαφών. 7 3 Βλ. ιεύθυνσις Στατιστικής, Α αρίθµησις των κατοίκων των νέων ε αρχιών της Ελλάδος του έτους 1913, Αθήναι 1915, γενικώς. Βλ. ε ίσης, Γ. Σταυράκης, Α ογραφή του ληθυσµού, χ.τ., 1916, σ. 44 Μ. Χουλιαράκης, Ιστορική α ογραφική ά οψις της Ελλάδος , Αθήναι 1975, σ Βλ. ε ίσης, Σ. Πα άς, Σύσταση και διοικητική εξέλιξη των Κοινοτήτων, των ήµων και του Νοµού Ιωαννίνων, Ιωάννινα 2004, σ Ο εκσυγχρονισµός συνδέθηκε µε την εθνική ολοκλήρωση και τις νέες µορφές κοινωνικής οργάνωσης ου άρµοζαν στην αστική δηµοκρατία [βλ. Βίλµα Χαστάογλου, «Η ανάδυση της νεοελληνικής όλης: η σύλληψη της µοντέρνας όλης και ο εκσυγχρονισµός του αστικού χώρου» στο Γ. Μαυρογορδάτος - Χρήστος Χατζηιωσήφ (ε ιµ.), Βενιζελισµός και αστικός εκσυγχρονισµός, Ηράκλειο 1988, σ. 103]. Σε ε ίσηµα κείµενα της ε οχής η ροσ άθεια αυτή του ελληνικού κράτους χαρακτηρίζεται ως «α οτουρκισµός», «εξελληνισµός», «εκσυγχρονισµός» και «εκ ολιτισµός» των όλεων του ελληνικού χώρου [βλ. Αλέκα Καραδήµου-Γερολύµ ου Νίκος Πα αµίχος, «Ρύθµιση του χώρου: ολιτικές ρωτοβουλίες και θεσµικές ρυθµίσεις» στο Γ. Μαυρογορδάτος - Χρήστος Χατζηιωσήφ (ε ιµ.), ό.., σ. 118]. 6 Ευγενία Μ ουρνόβα Γιώργος Προγουλάκης, «Ο αγροτικός κόσµος », στο Χρ. Αγριαντώνη κ.συν., Εισαγωγή στη νεοελληνική οικονοµική ιστορία (18 ος -20 ος αι.), Αθήνα 1999, σ Κώστας Βεργό ουλος, Το αγροτικό ζήτηµα στην Ελλάδα το ρόβληµα της κοινωνικής ενσωµάτωσης της γεωργίας, Αθήνα 1975, σ Θεόδωρος Σακελλαρό ουλος, Θεσµικός µετασχηµατισµός και οικονοµική ανά τυξη: κράτος και οικονοµία στην Ελλάδα , Αθήνα 1991, σ Χρήστος Βραχνιάρης, Το ελληνικό 2

3 Α ό την άλλη λευρά, τόσο η αστική όσο και η βιοµηχανική ε ανάσταση, µε τις νέες δοµές ου εισήγαγαν σε όλες τις εκφάνσεις της ανθρώ ινης ζωής, είχαν ως α όρροια την εριθωριο οίηση αλαιοτέρων µορφών κοινωνικο οίησης και αλληλεγγύης και την ε ικράτηση νέων δεδοµένων, α ότοκων των οικονοµικών ε ιλογών. 8 Η κρατική αρέµβαση ροσανατολίστηκε στον ε ανασχεδιασµό των όλεων, εριλαµβανοµένων και ζητηµάτων υγιεινής και ασφάλειας. Α ό την άλλη λευρά, ε ανακαθορίστηκε ε ίσης η κοινωνική ολιτική σύµφωνα µε τις φιλοδοξίες των νέων αστικών δοµών. Το ζητούµενο ήταν η αναδιαµόρφωση των ροβιοµηχανικών οικισµών σε σύγχρονους αστικούς χώρους, οι ο οίοι θα µεριµνούσαν για την ασφαλή και υγιεινή διαβίωση του ληθυσµού, µε µακρο ρόθεσµο αλλά και αράλληλο στόχο τον οικονοµικό και τεχνολογικό νεωτερισµό. Οι ολιτικές αυτές συντεταγµένες στηρίχθηκαν α ό το αντίστοιχο θεσµικό λαίσιο σε κεντρικό, αλλά και σε εριφερειακό ε ί εδο. 9 Η διοικητική µηχανή ήταν ευαισθητο οιηµένη σε ζητήµατα αναδιοργάνωσης και εξωραϊσµού της όλης. Παράλληλα, ροσ άθησε να αντιµετω ίσει µε τα µέσα ου διέθετε τις ε ιδηµικές νόσους, κάθε φορά ου εµφανίζονταν και έ λητταν τον ληθυσµό, ενώ σχεδίαζε σε ολιτικό ε ί εδο την άγια βελτίωση της υγιεινής κατάστασης της όλης. Η τήρηση της καθαριότητας α οκτούσε ρωταρχική θέση στη συνείδηση της το ικής εξουσίας, ενώ οι ιστώσεις για τα δηµοτικά έργα κατείχαν σηµαντική µερίδα στον ροϋ ολογισµό, αρά την οικονοµική στενότητα του ήµου και τις αντίξοες συνθήκες ου ε έφεραν ο όλεµος για την Α ελευθέρωση και ο Α` Παγκόσµιος όλεµος, µε τις υ ερτιµήσεις των αγαθών, τη γενική οικονοµική κατάρρευση και την οικονοµική εξαθλίωση ενός σηµαντικού τµήµατος του ληθυσµού. Θα λέγαµε ότι ρωταρχικό µέληµα για την το ική διοίκηση, τα ρώτα έτη µετά την α ελευθέρωση α οτελούσε ο εκσυγχρονισµός, η ρόοδος και ο εξευρω αϊσµός, γεγονός το ο οίο υ ήρξε, εξάλλου, και βασικό ζητούµενο για το σύγχρονο ελληνικό κράτος στο σύνολό του. Πιο συγκεκριµένα, η µέριµνα για τους α όρους α οτελούσε µια συνηθισµένη τακτική για τη ηµοτική Αρχή. Α ό τα ρακτικά του ηµοτικού Συµβουλίου ληροφορούµαστε ότι υ ήρχαν δύο φαρµακεία, τα ο οία αρείχαν δωρεάν φάρµακα εργατικό κίνηµα και το αγροτικό ζήτηµα ( ερίοδος ), Αθήνα 1988, σ Γιώργος ερτιλής, Κοινωνικός µετασχηµατισµός και στρατιωτική ε έµβαση, , Αθήνα 1985, σ Κώστας Κωστής, Αγροτική Οικονοµία και Γεωργική Τρά εζα: όψεις της ελληνικής οικονοµίας στο Μεσο όλεµο ( ), Αθήνα 1987, σ Κωνσταντίνος Τσουκαλάς, Εξάρτηση και ανα αραγωγή: ο κοινωνικός ρόλος των εκ αιδευτικών µηχανισµών στην Ελλάδα ( ), Αθήνα 1987, σ ο ίδιος, Κοινωνική Ανά τυξη και κράτος: η συγκρότηση του δηµόσιου χώρου στην Ελλάδα, Αθήνα 1989, σ Νίκος Καλογήρου, «Η γεωγραφία του εκσυγχρονισµού: οι µετασχηµατισµοί του βορειοελλαδικού χώρου στο µεσο όλεµο» στο Γ. Μαυρογορδάτος - Χρήστος Χατζηιωσήφ (ε ιµ.), ό., Ηράκλειο 1988, σ Θεσµοί ό ως η οικογένεια, η Εκκλησία, οι συντεχνίες και οι συνεταιρισµοί ροστάτευαν τα µέλη τους και ενίσχυαν τη συνοχή της ροκα ιταλιστικής κοινωνίας, βλ. Θανάσης Αλεξίου, Περιθωριο οίηση και ενσωµάτωση: η κοινωνική ολιτική ως µηχανισµός ελέγχου και κοινωνικής ειθάρχησης, Αθήνα 1999, σ Ν. Καλογήρου, ό.., σ

4 σε φτωχούς, 10 ενώ στις ερι τώσεις θανάτων α όρων δηµοτών οι ο οίες ό ως αναφέρεται δεν ήταν λίγες- ο ήµος αναλάµβανε τα έξοδα ταφής τους. 11 Ε ίσης, οι ελληνικές αρχές τόσο σε κεντρικό όσο και σε εριφερειακό ε ί εδο- ροσ άθησαν να αντιµετω ίσουν τις ε ιδηµίες ακολουθώντας τις διαδεδοµένες ρακτικές της ιατρικής ε ιστήµης της ε οχής. Η α οµόνωση των ροσβληθέντων ατόµων, καθώς και εκείνων ου ήρθαν σε ε αφή µαζί τους µε τη µορφή καραντίνας, η α ολύµανση, και η εξυγίανση των συστηµάτων ύδρευσης και α οχέτευσης ήταν τα κύρια µέτρα ου λήφθηκαν α ό τη ιοίκηση. 12 Τα αγαθά ου για άλλες όλεις α οτελούσαν ήδη µια κατάκτηση- ο ηλεκτροφωτισµός, η αροχή ύδατος, η α οχέτευση, η χάραξη δρόµων, η καθαριότηταγια τα Ιωάννινα της συγκεκριµένης ε οχής ήταν ακόµη ζητήµατα ενταγµένα στο µεγαλό νοο σχέδιο των δηµοτικών αρχών. Η όλη έ ρε ε σύµφωνα µε την ολιτική συνείδηση- να αλλάξει να α οσυµφορηθεί, να τακτο οιηθεί και να εριορίσει λαϊκές ρακτικές ου καθόλου δεν ευνοούσαν τη νέα αντίληψη ερί «ολιτισµού». Ήδη α ό τους ρώτους µήνες της νέας δηµοτικής αρχής, ο µηχανικός του ήµου ανέλαβε τη σύνταξη κατάστασης µε τις οδούς, τις λατείες και τους υ ονόµους της όλης ου έχρηζαν ε ισκευής, µε αντίστοιχο ροϋ ολογισµό δα ανών. 13 Οι ε εκτάσεις και κατασκευές δρόµων, η κατασκευή νεκροταφείου έξω α ό την όλη, 14 η ρυµοτόµηση ετοιµόρρο ων κτιρίων, η σύνταξη του σχεδίου όλεως, η ε ισκευή του σφαγείου, η ε ιµέλεια φωτισµού και ύδρευσης α οτελούσαν τους στόχους της το ικής αρχής, η ο οία αν και είχε ληγεί σηµαντικά α ό τα δεινά του Α` Παγκοσµίου ολέµου, δεν εγκατέλειψε αρ όλα αυτά την ροσ άθειά της για εκτέλεση έργων ου θα αναβάθµιζαν τη µορφή της όλης. 15 Ο αγώνας ρος την ανά τυξη και τον εξευρω αϊσµό ήταν δεδοµένος και ε ιτακτικός για τη δηµοτική αρχή των ρώτων ετών ροσάρτησης των Ιωαννίνων στην Ελλάδα. Η συνειδητο οίηση, α ό την άλλη λευρά, της ο ισθοδρόµησης -σε σύγκριση άντοτε µε τα ευρω αϊκά δεδοµένα, τα ο οία α οτελούσαν µέτρο σύγκρισης για όλες τις εκφάνσεις της ολιτικής αλλά και κοινωνικής ζωής- δηµιουργούσαν µια εµµονή για αλλαγές και διευθέτηση του χώρου, για έργα «εκσυγχρονισµού» και ροόδου, αρά τη 10 Α..Ι. Χφ. 1 Αρ /11/1913 φ. 89v. 11 Α..Ι. Χφ. 1 Συνεδρίαση 90ή της 19/5/1913 φ. 161v. 12 Α..Ι. Χφ. 1 Συνεδρίαση 70ή της 24/6/1913 φ. 39 r Α..Ι. Χφ. 1 Συνεδρίαση 128ή της 30/7/1914 φ. 186r. 13 Α..Ι. Χφ. 1 Αρ. 96 5/8/1913 φ. 54r. 14 Η αποµάκρυνση του νεκροταφείου από τη χωρική επικράτεια της πόλης είναι πολύ παλιά πρακτική στο ελληνικό κράτος, βλ. Κώστας Κόµης, Χολέρα και λοιµοκαθαρτήρια (19 ος -20 ος αιώνας): το αράδειγµα της Σαµιο ούλας, Ιωάννινα 2005, σ Α..Ι. Χφ. 1 Αρ /8/1913 φ. 59r, Χφ. 1 Αρ /12/1913 φ. 96r, Χφ. 1 Αρ /12/1913 φ. 99r, Χφ. 2 Αρ /11/1914 φ. 24v, Χφ. 2 Αρ /12/1914 φ. 27r, Χφ. 2 Αρ /2/1915 φ. 58v, Χφ. 2 Αρ. 52 9/3/1915 φ. 73v, Χφ. 2 Αρ /3/1915 φ. 78v, Χφ. 2 Αρ. 69 8/4/1915 φ. 83v, Χφ. 2 Αρ /4/1915 φ. 89r, Χφ. 2 Αρ. 88 7/5/1915 φ. 98v, Χφ. 2 Αρ /12/1915 φ. 180r, Χφ. 3 Αρ. 8 28/1/1916 φ. 10r, Χφ. 5 22/12/1917 φ. 75v-76r, Χφ. 5 31/8/1918 φ. 119r, Χφ. 5 11/10/1918 φ. 123v-124r, Χφ. 5 26/2/1919 φ. 146v, Χφ. 5 21/3/1919 φ. 151r, Χφ. 5 31/5/1919 φ. 167, Χφ. 5 18/7/1919 φ. 174r, Χφ. 5 1/8/1919 φ. 179r, Χφ. 5 22/8/1919, φ. 181v, Χφ. 5 17/10/1919 φ. 184r, Χφ. 5 15/11/1919 φ , Χφ. 6 8/1/1920 φ. 6v, Χφ. 6 23/5/1920 φ. 32v 4

5 δυσχερή κατάσταση στην ο οία είχαν εριέλθει τα οικονοµικά του ήµου. Η τάση αυτή των το ικών αρχών συµ ορευόταν α όλυτα µε την τακτική του ελληνικού κράτους, το ο οίο στήριζε και θεσµικά 16 τη διαδικασία αλλαγής σε όλους τους τοµείς, ό ως και κάθε ροσ άθεια α ογαλακτισµού α ό το οθωµανικό αρελθόν. Η νέα εκσυγχρονισµένη αστική κοινωνία α οτέλεσε το όραµα της σύγχρονης ολιτικής, ενώ καθετί διαφορετικό εκλαµβανόταν ως ο ισθοδρόµηση. 16 Ν. 541/1914 «ερί συστάσεως νοµο αρασκευαστικής ε ιτρο είας ρος αναθεώρησιν της νοµοθεσίας και σύνταξιν του νόµου ερί Σχεδίων Πόλεων και α αλλοτριώσεων», βλ. Αλέκα Καραδήµου-Γερολύµ ου Νίκος Πα αµίχος, ό.., σ