ΣΥΝΙΣΤΩΣΕΣ ΤΗΣ ΤΟΠΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΙΚΡΑΤΕΙΑ: ΣΤΑΣΕΙΣ, ΑΝΤΙΛΗΨΕΙΣ ΚΑΙ ΠΡΟΣΔΟΚΙΕΣ ΤΗΣ ΝΕΟΛΑΙΑΣ. Ιωάννης Βέργος

Transcript

1 ΣΥΝΙΣΤΩΣΕΣ ΤΗΣ ΤΟΠΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΙΚΡΑΤΕΙΑ: ΣΤΑΣΕΙΣ, ΑΝΤΙΛΗΨΕΙΣ ΚΑΙ ΠΡΟΣΔΟΚΙΕΣ ΤΗΣ ΝΕΟΛΑΙΑΣ Ιωάννης Βέργος Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας Πολεοδομίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης, Πολυτεχνική Σχολή, Πεδίον Άρεως, Βόλος Αναστασία Σιώτα Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας Πολεοδομίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης, Πολυτεχνική Σχολή, Πεδίον Άρεως, Βόλος Ιωάννα Ζιάκανου Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας Πολεοδομίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης, Πολυτεχνική Σχολή, Πεδίον Άρεως, Βόλος Σουλτάνα Βεζυργιαννίδου Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας Πολεοδομίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης, Πολυτεχνική Σχολή, Πεδίον Άρεως, Βόλος Βασίλειος Μπαλαμίτσας Περίληψη Η Τοπική Ανάπτυξη αποτελεί συλλογική διαδικασία που περιλαμβάνει τοπικούς και ενδογενείς παράγοντες οικονομικής δραστηριότητας με σκοπό τη βελτίωση της ποιότητας ζωής των κατοίκων μιας περιοχής. Με χρήση δομημένου ερωτηματολογίου κλειστών ερωτήσεων, πραγματοποιήθηκε έρευνα από 25 Νοεμβρίου έως 10 Δεκεμβρίου 2013 στην πόλη των Τρικάλων, σε δείγμα 150 ατόμων ηλικίας 18 30, με στόχο την ανάδειξη των στάσεων, των αντιλήψεων και προσδοκιών της νεολαίας της πόλης των Τρικάλων, οι οποίες καθορίζονται σημαντικά από το φύλο, το εισόδημα, την ηλικία και το μορφωτικό επίπεδο των ερωτώμενων. Παρά τη θετική εικόνα σε θέματα συνθηκών διαβίωσης, αισθητικής εικόνας, ασφάλειας και δημιουργίας οικογένειας, η πόλη των Τρικάλων υστερεί σημαντικά σε ευκαιρίες απασχόλησης, εκπαίδευσης και υποδομών υγείας. Ωστόσο η Τοπική Ανάπτυξη της πόλης των Τρικάλων μπορεί να ενισχυθεί σημαντικά μέσω της αξιοποίησης των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών της περιοχής, την ενίσχυση των μικρομεσαίων επιχειρήσεων αλλά κυρίως με την ενεργότερη και ουσιαστική συμμετοχή των νέων στο στρατηγικό αναπτυξιακό σχεδιασμό. Λέξεις κλειδιά: Τοπική ανάπτυξη, αντιλήψεις και προσδοκίες της νεολαίας, Τρίκαλα. 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Τα αστικά κέντρα διαδραματίζουν καίριο ρόλο στη νέα οικονομική και κοινωνική πραγματικότητα. Είναι, σημαντικό να βασιστούν και να αξιοποιήσουν το μοναδικό σύνολο των τοπικών χαρακτηριστικών τους, προκειμένου να καταστούν σε σημαντικό βαθμό ανταγωνιστικές

2 2 και ελκυστικές, σε σχέση με άλλες ομοειδής πόλεις, και να επιτύχουν οικονομική και κοινωνική ευημερία. Οι οικονομικές, οι κοινωνικές και οι φυσικές ιδιότητες μίας πόλης είναι αυτές που καθοδηγούν το σχεδιασμό και την προσέγγιση για την υλοποίηση μιας στρατηγικής τοπικής οικονομικής ανάπτυξης. Καθώς σε εθνικό επίπεδο δεν υπάρχει σημαντικός αριθμός εμπειρικών ερευνών, που να σχετίζονται με την Τοπική Ανάπτυξη, κρίθηκε σκόπιμο και χρήσιμο να πραγματοποιηθεί μία εμπειρική έρευνα, με τη μέθοδο των ερωτηματολογίων, για την πόλη των Τρικάλων. Η έρευνα έχει σαν σκοπό να σκιαγραφήσει τον τρόπο με τον οποίο οι νέοι των Τρικάλων αντιλαμβάνονται την Τοπική Ανάπτυξη, τον βαθμό που πιστεύουν ότι οι διάφορες συνιστώσες έχουν συμβάλλει μέχρι τώρα στην ανάπτυξη της περιοχής τους και τον βαθμό που μπορούν να συμβάλλουν στο μέλλον, όπως και τον τρόπο με τον οποίο αξιολογούν την πόλη τους. Ο κύριος στόχος, λοιπόν, της έρευνας είναι να παρουσιάσει τις αντιλήψεις, τις προσδοκίες και τις τάσεις των νέων σχετικά με την Τοπική Ανάπτυξη στην πόλη των Τρικάλων. 2. Η ΤΟΠΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΚΑΙ ΣΥΝΙΣΤΩΣΕΣ ΤΗΣ 2.1 Η έννοια της Τοπικής Ανάπτυξης Ο όρος τοπικός αναφέρεται σε ένα γεγονός ή μια δράση, που αρχίζει ή στηρίζεται από τον πληθυσμό μιας περιφερειακής ή υποπεριφερειακής μονάδας. Η ανάπτυξη ορίζεται ως μία διαδικασία οικονομικής μεγέθυνσης, η οποία συνοδεύεται από μια μεταβολή διαρθρωτικού χαρακτήρα, που είναι τόσο μακροπρόθεσμη όσο και μη αναστρέψιμη. Τα αποτελέσματα αυτής της διαδικασίας περιλαμβάνουν την αύξηση της σχετικής παραγωγικότητας της οικονομίας μιας περιοχής και ως εκ τούτου την αύξηση του κατά κεφαλήν εισοδήματος του πληθυσμού της. Η τοπική ανάπτυξη είναι, έτσι, τοπικά προκαλούμενη οικονομική ανάπτυξη, που εμφανίζεται μέσα στο πλαίσιο του υπάρχοντος συστήματος της ελεύθερης αγοράς. Στην ουσία, η τοπική ανάπτυξη αναφέρεται σε μια συγκεκριμένη μορφή περιφερειακής ανάπτυξης, στην οποία ενδογενείς ή οι τοπικοί παράγοντες διαδραματίζουν κύριο ρόλο (Coffey και Polese, 1985). Η τοπική οικονομική ανάπτυξη περιλαμβάνει όλες τις οικονομικές δραστηριότητες, που συμβαίνουν σε τοπικό ή περιφερειακό επίπεδο και επηρεάζουν περιοχές όπως γειτονιές, χωριά, κωμοπόλεις, πόλεις και περιφέρειες (Birkhölzer, 2005). Σύμφωνα με την World Bank (2011) o σκοπός της τοπικής οικονομικής ανάπτυξης είναι να ενισχύσει την οικονομική ικανότητα μιας περιοχής, ώστε να βελτιώσει το οικονομικό της μέλλον και την ποιότητα ζωής των κατοίκων της. Πρόκειται για μια διαδικασία με την οποία ο δημόσιος τομέας, οι επιχειρήσεις και οι μη κυβερνητικοί τομείς δρουν συλλογικά για να δημιουργήσουν καλύτερες συνθήκες οικονομικής ανάπτυξης και νέες θέσεις απασχόλησης. Επικεντρώνεται στην ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας και στη βιώσιμη ανάπτυξη της περιοχής. Περιλαμβάνει μια σειρά από κλάδους, συμπεριλαμβανομένου του φυσικού σχεδιασμού, της οικονομία και του μάρκετινγκ. Ενσωματώνει επίσης πολλές λειτουργίες της τοπικής αυτοδιοίκησης και του ιδιωτικού τομέα, όπως τον περιβαλλοντικό σχεδιασμό, την ανάπτυξη των επιχειρήσεων, την παροχή υποδομών, καθώς και την αξιοποίηση και χρηματοδότηση των ακινήτων. 2.2 Παράγοντες / Συνιστώσες της Τοπικής Ανάπτυξης Λαμβάνοντας υπόψη την ολιστική και πολύπλοκη φύση της διαδικασίας της τοπικής οικονομικής ανάπτυξης, είναι δύσκολο να ερμηνευτεί η σχέση μεταξύ των διάφορων κοινωνικό-οικονομικών παραγόντων στη διαδικασία της ανάπτυξης. Δεν υπάρχει, δηλαδή, σαφής καθοδήγηση για το πώς οι υλικοτεχνικές σχέσεις μεταξύ των διαφόρων κοινωνικό-οικονομικών παραγόντων και της

3 3 διαδικασίας της τοπικής οικονομικής ανάπτυξης αλλάζουν, κάτω από διαφορετικές χωρικές συνθήκες και μεταξύ των διαφόρων τοπικών οργανισμών. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα, να μην έχει διατυπωθεί μία καθοριστική λίστα παραγόντων, καθώς υπάρχουν πολλές διαφορετικές πιθανές προσεγγίσεις, όσον αφορά την τοπική οικονομική ανάπτυξη. Η αντίληψη της σημασίας των διάφορων παραγόντων στη διαδικασία της τοπικής ανάπτυξης ενδέχεται να ποικίλλει ανάλογα με τις διαφορετικές τοπικές συνθήκες (Wong, 1998). Μερικοί συγγραφείς και οργανισμοί, ωστόσο, έχουν διατυπώσει κάποιους παράγοντες και δράσεις για την τοπική οικονομική ανάπτυξη. Σύμφωνα με την World Bank (2011) οι τοπικές κυβερνήσεις, ανά τον κόσμο, επιδιώκουν στρατηγικές για την οικονομική ανάπτυξη, που εστιάζουν στις παρακάτω δράσεις: Διασφάλιση ότι το τοπικό επενδυτικό κλίμα είναι λειτουργικό για τις τοπικές επιχειρήσεις Στήριξη των μικρών και μεσαίων επιχειρήσεων Ενθάρρυνση της δημιουργίας νέων επιχειρήσεων Προσέλκυση εξωτερικών επενδύσεων (σε εθνικό και διεθνές επίπεδο) Επένδυση στην ανάπτυξη υποδομών Επένδυση στις ποιοτικά τοπικά χαρακτηριστικά (ανθρώπινο κεφάλαιο, θεσμοί και κανόνες) Στήριξη της ανάπτυξης συγκεκριμένων επιχειρήσεων Στόχευση σε συγκεκριμένα μέρη της πόλης για την αναγέννηση ή την ανάπτυξή τους (κίνητρα ανάπτυξης βασισμένα σε περιοχές) Στήριξη των νέων αναπτυσσόμενων επιχειρήσεων Στόχευση σε ορισμένες μειονεκτούσες ομάδες Ο Birkholzer (2001) διατυπώνει 9 βήματα-δράσεις για τη διαδικασία της τοπικής οικονομικής ανάπτυξης: 1. Ανάλυση των τοπικών οικονομικών και κοινωνικών δομών (συγκέντρωση απαραίτητων πληροφοριών σχετικά με την κατάσταση σε τοπικό επίπεδο). 2. Ενθάρρυνση της συμμετοχής τον κατοίκων της περιοχής. 3. Οικοδόμηση αποκεντρωμένων προωθητικών εγκαταστάσεων και εγκαταστάσεων υποστήριξης. 4. Δημιουργία νέων και ενίσχυση των τοπικών υφιστάμενων κοινωνικών δικτύων (εταιρικές σχέσεις, διασυνοριακές συνεργασίες). 5. Συμβουλευτική, εκπαίδευση και κατάρτιση για προσωπική οικονομική ανάπτυξη. 6. Δημόσια κέντρα ανάπτυξης για την ανάπτυξη καινοτόμων προγραμμάτων. 7. Κοινωνικό μάρκετινγκ - νέες σχέσεις μεταξύ παραγωγών και καταναλωτών. 8. Η προώθηση νέων μορφών κοινωνικών ή / και κοινοτικών επιχειρήσεων. 9. Κοινωνική χρηματοδότηση και εναλλακτικά χρηματοδοτικά μέσα. Η Wong (1998) ερευνώντας τις κυριότερες μελέτες γύρω από την τοπική οικονομική ανάπτυξη, που έχουν γίνει σε Αμερική και Ευρώπη, προσπάθησε να κατηγοριοποιήσει τις κοινές συνιστώσες, που αναπτύσσονται σε αυτές και φαίνεται ότι επηρεάζουν την οικονομική ανάπτυξη σε τοπικό επίπεδο. Κατέληξε στη γενίκευση αυτών των συνιστωσών σε 11, που μπορούν να διαιρεθούν σε δύο μεγάλες ομάδες: Παραδοσιακοί παράγοντες (τοποθεσία, φυσικοί παράγοντες, υποδομές, ανθρώπινο κεφάλαιο, κεφάλαια και χρηματοδότηση, γνώση και τεχνολογία, βιομηχανική διάρθρωση) Άυλοι παράγοντες (ποιότητα ζωής, θεσμοί και νομικά ζητήματα, επιχειρηματική κουλτούρα, εικόνα και ταυτότητα των κοινοτήτων)

4 4 Οι πρώτοι παράγοντες ουσιαστικά είναι εκείνοι με τους οποίους έχει ασχοληθεί η ακαδημαϊκή κοινότητα και κυρίως οι κλασικοί οικονομολόγοι. Η προσέγγιση αυτή, όμως, δε συνάδει με την περίπλοκη μορφή των σύγχρονων οικονομιών, που εκτός από τους καθαρά οικονομικούς παράγοντες επηρεάζονται και από μια σειρά από λιγότερο ορατούς κοινωνικό-πολιτιστικούς παράγοντες, δηλαδή των άυλων συνιστωσών. Εξαιτίας της τεχνολογικής αλλαγής, της μείωσης του κόστους επικοινωνίας και της διευκόλυνσης των διακρατικών ροών δίνεται όλο και λιγότερο έμφαση στην ποσότητα και την αφθονία των παραδοσιακών οικονομικών παραγόντων και περισσότερο στις ιδιότητές τους και στα διακριτικά τους γνωρίσματα (Wong, 1998). Πιο αναλυτικά, παρέχονται ορισμοί για τους παραπάνω παράγοντες της τοπικής οικονομικής ανάπτυξης (Wong, 2002): 1. Τοποθεσία: Αναφέρονται στα εξωτερικά χαρακτηριστικά μιας περιοχής. Το πλεονέκτημα της προσβασιμότητας που έχει αποκτηθεί από τη χωρική αλληλεπίδραση μεταξύ μιας περιοχής και των εταίρων της στον τομέα της παραγωγικής και της καταναλωτικής διαδικασίας. Για παράδειγμα, οι αγορές, οι προμηθευτές, τα μεγάλα επιχειρηματικά κέντρα. 2. Φυσικοί παράγοντες: Αναφέρονται στη διαθεσιμότητα και το κόστος των κατάλληλων χώρων, εγκαταστάσεων και δομημένο περιβάλλον πόρους για ανάπτυξη. 3. Παράγοντες υποδομών: Περιλαμβάνουν τους πιο μακροπρόθεσμα σταθερούς συντελεστές παραγωγής μιας περιοχής. Είναι δημόσια αγαθά, καθώς και κεφαλαιουχικά αγαθά, που διευκολύνουν την ανάπτυξη άλλων οικονομικών δραστηριοτήτων. 4. Ανθρώπινοι πόροι: Περιλαμβάνουν τη διαθεσιμότητα, το επίπεδο συμμετοχής, την ποιότητα, τη στάση, το κόστος και άλλα χαρακτηριστικά του εργατικού δυναμικού. 5. Κεφάλαια και χρηματοδότηση: Είναι οι χρηματοδοτικοί πόροι (όπως τα χρήματα και οι πιστωτικές), που διατίθενται για επενδύσεις σε τοπικές επιχειρήσεις και για τους σκοπούς της οικονομικής ανάπτυξης. 6. Γνώση και η τεχνολογία: Περιλαμβάνει δραστηριότητες αιχμής στον τομέα της έρευνας, της ανάπτυξης της γνώσης και της τεχνολογικής καινοτομίας. 7. Βιομηχανική διάρθρωση: Είναι ο συνδυασμός των βιομηχανικών τομέων σε μια οικονομία. Ο βαθμός συγκέντρωσης μερικών βιομηχανικών τομέων μπορούν να επηρεάσουν το αναπτυξιακό δυναμικό ή ευπάθεια στις οικονομικές αλλαγές. 8. Ποιότητα ζωής: Αναφέρεται στην σκοπιμότητα ενός μέρος για να ζει από την άποψη των μη εμπορεύσιμων δημόσιων αγαθών της που περιλαμβάνουν την ποιότητα του φυσικού και δομημένου περιβάλλοντος, της δημόσιας παροχές και το κόστος ζωής 9. Επιχειρηματική κουλτούρα: Αναφέρεται στην επιχειρηματικότητα και τη δυναμική των εγχώριων επιχειρηματικών δραστηριοτήτων, όπως η ικανότητα των νεοσύστατων επιχειρήσεων να καινοτομούν και να προσαρμόζονται. 10. Κοινοτική ταυτότητα και εικόνα: Περιλαμβάνουν το βαθμό της αμοιβαίας συνεργασίας και της κοινωνικής ευαισθησίας των κατοίκων στην καθημερινή ζωή τους σε μια κοινότητα, τη στάση τους στην ανάπτυξη των επιχειρήσεων και πώς αυτός ο «χαρακτήρας» γίνεται αντιληπτός από τον έξω κόσμο. 11. Θεσμική ικανότητα: Αναφέρεται στη συνοχή των τοπικών πολιτικών και τη συνεργασία μεταξύ των τοπικών φορέων να παρέχουν υποστήριξη και βοήθεια για την τοπική οικονομική ανάπτυξη.

5 5 3. ΥΠΑΡΧΟΥΣΕΣ ΜΕΛΕΤΕΣ Δεν υπάρχουν κοινώς αποδεκτοί παράγοντες, που επηρεάζουν την ανάπτυξη μιας περιοχής. Σε αυτό το κεφάλαιο γίνεται μια προσπάθεια αναφοράς κάποιων από των μελετών για τον συσχετισμό της τοπικής ανάπτυξης με κάποια από τις προαναφερθείσες συνιστώσες, τόσο σε ευρωπαϊκό όσο και σε παγκόσμιο επίπεδο. Κάποιες αποδεικνύουν θετική συσχέτιση με την οικονομική ανάπτυξη μιας περιοχής, κάποιες αρνητική. Ωστόσο, δεν υπάρχει αμφισβήτηση για την επιρροή καθενός από αυτούς τους παράγοντες στην ανάπτυξη των οικονομιών σε τοπικό επίπεδο. Σημαντικό είναι να αναφέρουμε, ότι η έννοια της τοπικής ανάπτυξης είναι πολυδιάστατη και σαφώς η ανάπτυξη μιας περιοχής δε στηρίζεται στην επίδραση ενός και μόνο παράγοντα, αλλά στο συνδυασμό και την αλληλεπίδραση περισσότερων. Για αυτό, αξίζει να σημειωθεί, ότι αυτή είναι μια απλή ανασκόπηση στις ήδη υπάρχουσες μελέτες, σε καμία περίπτωση δεν είναι μια προσπάθεια ανάλυσης και απόδειξης της σημαντικότητας και της επιρροής κάθε ενός από τους παράγοντες. Ο Brata (2009) σε μια προσπάθεια να μελετήσει την επίδραση των γεωγραφικών χαρακτηριστικών μιας περιοχής (απόσταση από τα οικονομικά κέντρα, αρχική γεωγραφική θέση των περιοχών) στην οικονομική της ανάπτυξη, ξεκίνησε μια έρευνα στις επαρχιακές περιοχές της Κεντρικής Ιάβας της Ινδονησίας. Αυτή η μελέτη διαπίστωσε ότι σε γενικές γραμμές η γεωγραφία επηρεάζει την τοπική οικονομική ανάπτυξη, χωρίς να είναι όμως ο μόνος καθοριστικός παράγοντας των οικονομικών επιδόσεων, καθώς παράμετροι όπως η πρόσβαση σε χρηματοπιστωτικά ιδρύματα, το ανθρώπινο κεφάλαιο και η τοπική κυβερνητική πολιτική παίζουν σημαντικό ρόλο. Η επένδυση στην εκπαίδευση καθιερώνει το ανθρώπινο κεφάλαιο, που συμβάλλει στην οικονομική ανάπτυξη των περιοχών. Μια απόπειρα συσχέτισης των τελευταίων γίνεται σε μια εμπειρική έρευνα στη Δυτική Βιρτζίνια της Αμερικής. Ο κύριος στόχος της μελέτης είναι να αναλύσει τη σχέση μεταξύ της επένδυσης στην τριτοβάθμια εκπαίδευση και της οικονομικής ανάπτυξης. Εμπειρικά αποτελέσματα δείχνουν ότι το καλύτερο μορφωτικό επίπεδο αυξάνει την παραγωγικότητα και τις εισοδηματικές αποδοχές των κατοίκων, μειώνει τον κίνδυνο της φτώχειας και βελτιώνει το βιοτικό επίπεδο. Φυσικά, πάλι δε θα πρέπει να παραλείπεται η ανάγκη για ταυτόχρονες πολιτικές, όπως η ανάπτυξη βασικών υποδομών (Bashir et al., 2012). Με την εκρηκτική ανάπτυξη της γνώσης και την περαιτέρω βελτίωση της οικονομικής παγκοσμιοποίησης, η τεχνολογία αποκτά σταδιακά μεγαλύτερη σημασία ως παράγοντας για την εθνική και τοπική ανάπτυξη. Οι Weng et al. (2012) σε μια έρευνα συσχέτισης της συμβολής της τεχνολογικής ανάπτυξης στην οικονομία της Σαγκάης, κατέληξαν στην ύπαρξη θετικής συσχέτισης ανάμεσα στη οικονομική ανάπτυξη και την πρόοδο της επιστήμης και της τεχνολογίας, όπως αυτή αντιπροσωπεύεται από την ποσότητα των διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας, το ύψος των συναλλαγών των επιχειρήσεων στην αγορά νέων τεχνολογιών καθώς και από τις άμεσες ξένες επενδύσεις. Σχετικά με τη συσχέτιση της ανάπτυξης υποδομών με την οικονομική ανάπτυξη, σε έρευνα, που έγινε από τους Rives και Heaney (1995) σε 178 κοινότητες της Αϊόβα της Αμερικής, αποδεικνύεται ότι η ανάπτυξή τους επηρεάζεται θετικά από τις φυσικές υποδομές και τα γεωγραφικά πλεονεκτήματα. Για μια ολιστική και ολοκληρωμένη όμως προσέγγιση, υποστηρίζουν ότι θα

6 6 πρέπει να ληφθούν υπόψη και άλλοι παράμετροι, όπως είναι η διανομή του εισοδήματος, η φορολογία, το επίπεδο της εκπαίδευσης ακόμα και το επίπεδο της μετανάστευσης. Οι πανεπιστημιακές έρευνες προωθούν την τοπική οικονομική ανάπτυξη με την προσέλκυση βιομηχανικών εργαστηρίων στην περιοχή, την έναρξη λειτουργίας νέων επιχειρήσεων υψηλής τεχνολογίας και τα ανταγωνιστικά πλεονεκτήματα, που απολαμβάνουν οι τοπικές επιχειρήσεις. Ωστόσο, η υψηλή ερευνητική δραστηριότητα δεν αποτελεί επαρκή προϋπόθεση ώστε ένα πανεπιστήμιο να έχει μεγάλες επιπτώσεις στην ανάπτυξη της τοπικής οικονομίας και μια σειρά από συμπληρωματικά μέτρα μπορεί να είναι απαραίτητα (Hill, 2006). Δύο πανεπιστήμια με παρόμοια ερευνητικά προγράμματα, τόσο σε μέγεθος όσο και σε ποιότητα, μπορεί να έχουν πολύ διαφορετικές τοπικές οικονομικές επιπτώσεις. Το MIT και το πανεπιστήμιο του Harvard είχαν τεράστιες επιδράσεις στην οικονομία της Βοστόνης. Ωστόσο, το Johns Hopkins University, το οποίος συνήθως είναι μεταξύ των μεγαλύτερων αποδεκτών των κονδυλίων για έρευνα από την ομοσπονδιακή κυβέρνηση, έχει αποτύχει σημαντικά να τονώσει την παραγωγή υψηλής τεχνολογίας στη Βαλτιμόρη (Feldman και Desrochers, 2003). Παρόμοια αποτελέσματα αναφέρουν και οι Di Gregorio και Shane (2003) για το πανεπιστήμιο του Stanford και το πανεπιστήμιο του Duke, το Το καθένα από αυτά δέχτηκε κονδύλια για έρευνα πάνω από 350 εκατομμύρια δολάρια. Το αποτέλεσμα ήταν, ότι στο Stanford δημιουργήθηκαν 25 νέες επιχειρήσεις από την τεχνολογία, που προωθήθηκε από την πανεπιστημιακή έρευνα, ενώ η ερευνητική δραστηριότητα του Dukes δεν δημιούργησε καμία νεοσύστατη επιχείρηση. Η ανάπτυξη του ανθρώπινου κεφαλαίου θεωρείται, όπως αναφέραμε στο προηγούμενο κεφάλαιο, κλειδί για την ενίσχυση των τοπικών οικονομιών. Η εμπειρική ανάλυσή ευρωπαϊκών περιφερειών με στόχο να δοθεί απάντηση στο ερώτημα αν, και πώς, οι επενδύσεις στον τομέα της εκπαίδευσης και της επαγγελματικής κατάρτισης σε περιφερειακό επίπεδο δημιουργούν προϋποθέσεις οικονομικής ανάπτυξης, έδειξε ότι υψηλό επίπεδο επενδύσεων από ιδιώτες στην τριτοβάθμια εκπαίδευση βρίσκεται σε εκείνες τις περιοχές, που μπορούν να φιλοξενήσουν βιομηχανίες υψηλής τεχνολογίας και εταιρικές λειτουργίες υψηλού βαθμού, όπως η έρευνα και ανάπτυξη (R & D). Παρ όλα αυτά, το υφιστάμενο απόθεμα φυσικού και ανθρώπινου κεφαλαίου σε αυτές τις περιοχές δεν οδηγεί σε υψηλό ρυθμό οικονομικής ανάπτυξης. Προκειμένου να διευκολυνθεί η ανάγκη οικονομικής ανάπτυξης, η επένδυση στην εκπαίδευση και η κατάρτιση για αύξηση του ανθρώπινου κεφαλαίου θα πρέπει να γίνεται με τέτοιο ρυθμό ώστε να προλαμβάνεται η εξαφάνισή του από την αγορά εργασίας (Izushi και Huggins, 2004). Ένα από τα βασικά χαρακτηριστικά της οργάνωσης της βιομηχανίας σε όλο τον κόσμο, είναι ότι οι επιχειρήσεις, που είναι άρρηκτα συνδεδεμένες με κοινές ή συμπληρωματικές εισροές, καινοτομίες, διαδικασίες, προϊόντα ή αγορές, συσπειρώνονται γεωγραφικά και γίνονται αυξανόμενα αλληλεξαρτώμενες (clusters). Ο Rosefeld (1997) κάνει μια σύγκριση των περιπτώσεων στο Tupelo, του Μισισιπή και στο Castel Goffredo, στη Λομβαρδία, για να αναδείξει τη σημασία των clusters στην τοπική οικονομική ανάπτυξη, υποστηρίζοντας ότι θα πρέπει να καταβληθούν ιδιαίτερες προσπάθειες για να αντιμετωπιστούν οι οικονομίες ως συστήματα και να διερευνηθούν οι τρόποι για να δημιουργηθούν ή να ενισχυθούν οι δεσμοί που επιτρέπουν στα «clusters» να λειτουργούν αποτελεσματικά.

7 7 Οι Callois και Schmitt (2009) διερευνούν εμπειρικά τον οικονομικό ρόλο ορισμένων κοινωνιολογικών παραγόντων, όπως η ένταση και η φύση των τοπικών κοινωνικών σχέσεων (κοινωνικό κεφάλαιο), για την οικονομική ανάπτυξη των γαλλικών αγροτικών περιοχών. Τα αποτελέσματα δείχνουν ότι το κοινωνικό κεφάλαιο έχει ισχυρό και θετικό ρόλο στην ανάπτυξη των αγροτικών περιοχών. Όσον αφορά τον Ελλαδικό χώρο, ο Δωρής (2008) αναφέρεται στον προσδιορισμό των Λειτουργικών Αστικών Περιοχών (ΛΑΠ) στον ελλαδικό χώρο ως χωρικών ενοτήτων, που αποτελούνται από έναν «πυρήνα» αστικών συγκεντρώσεων και μια περι-αστική ζώνη (όχι απαραίτητα αστικού χαρακτήρα) μέσα στις οποίες λαμβάνουν χώρα καθημερινές μετακινήσεις, με σκοπό κυρίως την εργασία, αλλά και το εμπόριο ή την ψυχαγωγία. Η έρευνα επισημαίνει, ότι οι ΛΑΠ διευκολύνουν την αναγνώριση των ευρύτερων τάσεων ανάπτυξης των πόλεων και βοηθούν στη λήψη στρατηγικών αποφάσεων σε τοπικό, περιφερειακό και εθνικό επίπεδο και στην προσέλκυση επενδύσεων. Τα αποτελέσματα της έρευνας επιχειρούν να προσδιορίσουν τα λειτουργικά όρια των πρωτευουσών των νομών της Ελλάδας χρησιμοποιώντας δύο τεχνικές. Η πρώτη προσδιορίζει τις Λειτουργικές Αστικές Περιοχές με αναφορά σε πραγματικές μετακινήσεις εργατικού δυναμικού, που λαμβάνουν χώρα σε ημερήσια βάση, ενώ η δεύτερη δίνει έμφαση στις δυνητικές μετακινήσεις ή την απόσταση, που οι κάτοικοι μιας περιοχής μπορούν να καλύψουν σε καθημερινή βάση, για τη μετάβαση από/προς τον τόπο εργασίας τους. Ένα βασικό συμπέρασμα, που προκύπτει από τον προσδιορισμό των πραγματικών ΛΑΠ, είναι ότι η Ελλάδα επιδεικνύει ένα χαρακτήρα πολύ πιο αστικό από αυτόν που παρουσιάζουν οι επίσημες στατιστικές, οι οποίες βασίζονται στα διοικητικά όρια των αστικών κέντρων. 4. ΕΜΠΕΙΡΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ ΣΤΗΝ ΠΟΛΗ ΤΩΝ ΤΡΙΚΑΛΩΝ 4.1. Περιοχή Έρευνας Ως περιοχή έρευνας επιλέχθηκε η πόλη των Τρικάλων για το χρονικό διάστημα 21/11/2013 έως 15/12/2013. Τα Τρίκαλα είναι πόλη της Δυτικής Θεσσαλίας, πρωτεύουσα της Περιφερειακής Ενότητας Τρικάλων και του Δήμου Τρικκαίων. Το σύνολο του πληθυσμού του δημοτικού διαμερίσματος Τρικάλων είναι Οι ηλικιακές ομάδες 15-19, 20-24, και ετών, στις οποίες περιλαμβάνεται η ηλικιακή ομάδα της έρευνάς μας (18-30), είναι 4.208, 3.432, και αντίστοιχα ( στο σύνολο). Από το σύνολο του πληθυσμού οι οικονομικά ενεργοί είναι Από αυτούς οι είναι απασχολούμενοι και οι άνεργοι, με άνεργους «νέους» στις ηλικιακές ομάδες των Στους ανέρχονται οι οικονομικώς μη ενεργοί, με περισσότερους από αυτούς (7.698) να ανήκουν στις ηλικίες (ΕΣΥΕ, 2001). Μια εκτίμηση του ΑΕΠ της πόλης των Τρικάλων, βασισμένη σε στοιχεία απασχόλησης και τομεακής διάρθρωσης, δείχνει ότι ανέρχεται σε 965,390 μονάδες αγοραστικής δύναμης, ενώ η τομεακή διάρθρωση εμφανίζεται ως εξής: σε ποσοστό 32,35% συμμετέχει ο πρωτογενής τομέας, σε ποσοστό 20,31% ο δευτερογενής τομέας και ο τριτογενής τομέας φτάνει το ποσοστό 47,34% (Παυλέας κ.α., 2007). Στην πόλη, το μεγαλύτερο μέρος ασχολείται με την παροχή υπηρεσιών (εμπόριο, υπηρεσίες, μικρές και μεσαίες βιοτεχνίες, οικοδομές κλπ), και αρκετά σημαντικό ποσοστό εργαζομένων στις βιομηχανίες της περιοχής. Πρέπει να τονισθεί ο συμπληρωματικός χαρακτήρας της απασχόλησης των αγροτών των ορεινών περιοχών, των οποίων τα εισοδήματα συμπληρώνονται και από τα διάφορες εποχιακές εργασίες, όπως τρύγος, ελιές, κλπ.

8 8 Την δειγματοληπτική μονάδα της έρευνας αποτέλεσε κάθε άτομο ηλικίας 18 έως 30 ετών. Για την αντιπροσωπευτικότητα του δείγματος της έρευνας, η οποία καθιστά δυνατή τη γενίκευση των αποτελεσμάτων επιλέχθηκε η εφαρμογή της μεθόδου της τυχαίας δειγματοληψίας (stratified simple random sampling) (Μπένος, 1991). Δειγματοληψία (sampling) είναι η επιλογή ενός συγκεκριμένου πλήθους n ατόμων (ή αντικειμένων) από ένα μεγαλύτερο πλήθος n ατόμων (ή αντικειμένων). Αν το δείγμα επιλέγεται με τέτοιο τρόπο, ώστε καθένα από τα δυνατά δείγματα n να έχει την ίδια δυνατότητα να επιλεγεί, τότε λέγεται τυχαίο δείγμα τυχαίο δείγμα (random sample) μεγέθους n και ο τρόπος επιλογής λέγεται τυχαία δειγματοληψία. Το σύνολο από το οποίο λαμβάνεται το τυχαίο δείγμα λέγεται πληθυσμός (Kish, 1995). Η τυχαία δειγματοληψία είναι πολύ σημαντική στη στατιστική, διότι έτσι επιτυγχάνεται αντιπροσωπευτικότητα του τυχαίου δείγματος για όλο τον πληθυσμό. Έτσι είναι δυνατή η εκτίμηση διαφόρων χαρακτηριστικών μεγεθών του πληθυσμού από τα αντίστοιχα χαρακτηριστικά μεγέθη του δείγματος (Μπένος, 1991). 4.2 Ερωτηματολόγιο Έρευνας Η έρευνα πραγματοποιήθηκε με τη χρήση δομημένου ερωτηματολογίου. Αρχικά, το ερωτηματολόγιο περιελάμβανε ερωτήσεις, που σκοπό είχαν την καταγραφή των προσωπικών στοιχείων των ερωτηθέντων όπως η ηλικία, το επίπεδο εκπαίδευσης, η οικογενειακή τους κατάσταση, το ύψος του εισοδήματός τους, οι λόγοι διαμονής στην πόλη. Στη συνέχεια, συμπεριλήφθηκαν 9 ερωτήσεις κλειστού τύπου, οι οποίες είχαν σκοπό να καταγράψουν τις στάσεις, τις αντιλήψεις και τις προσδοκίες του πληθυσμού ετών σχετικά με τις συνιστώσες της Τοπικής Ανάπτυξης στην πόλη των Τρικάλων. Η δόμηση του ερωτηματολογίου πραγματοποιήθηκε αφενός σύμφωνα με μελέτη σχετικής βιβλιογραφίας και αφετέρου με βάση ερωτηματολόγια προηγούμενων σχετικών ερευνών. Κατά τη δόμησή του επιδιώχθηκε η αποφυγή δημιουργίας αρνητικών αντιδράσεων από τους ερωτώμενους και η πιθανότητα αδυναμίας απάντησης των ερωτώμενων σε κάποιες ερωτήσεις του, καθώς και η σωστή σειρά των ερωτήσεων. Η επιλογή ερωτήσεων κλειστού ή προκατασκευασμένου τύπου πραγματοποιήθηκε, καθώς αυτές παρουσιάζουν σημαντικά πλεονεκτήματα στην κωδικοποίηση και την ταξινόμησή τους. Έγινε η προσπάθεια να δοθούν όσο το δυνατό περισσότερες επιλογές, ώστε να καλυφθεί όλο το πιθανό φάσμα των απόψεων. Σε κάποιες ερωτήσεις ακολουθούσε και μία τελευταία επιλογή στην οποία οι ερωτώμενοι μπορούσαν να εκφράσουν την άποψή τους, είτε συμπληρωματικά στις προκαθορισμένες επιλογές, είτε αν καμιά από αυτές δεν τους ικανοποιούσε. Έτσι, αποφεύχθηκε οποιαδήποτε μορφή καθοδήγησης των ερωτώμενων, αλλά και οποιαδήποτε παρανόηση και λάθος ερμηνεία των ερωτήσεων. Ο τρόπος αυτός διατύπωσης των ερωτήσεων μείωσε σε σημαντικό βαθμό τον απαιτούμενο χρόνο για τη συμπλήρωση του ερωτηματολογίου καθιστώντας το περισσότερο φιλικό προς τους ερωτώμενους (Δαμιανός, 1999) Αποτελέσματα Από το σύνολο των 150 ερωτηματολογίων τα 84 απαντήθηκαν από γυναίκες, με μέσο όρο ηλικίας τα 21,4 χρόνια και μέσο όρο διαμονής στην πόλη 9,2 χρόνια. Ο μέσος όρος ηλικίας των 66 ανδρών, που συμμετείχαν στην έρευνα, ήταν 25,7 χρόνια, ενώ είχαν διαμείνει κατά μέσο όρο 15,1 χρόνια στα Τρίκαλα. Στον Πίνακα 3 παρουσιάζεται ένα γενικό προφίλ του ερωτώμενου ανεξαρτήτως φύλου.

9 9 Πίνακας 3. Γενικό προφίλ ερωτώμενου. Προφίλ ερωτώμενου Μέσος όρος Τυπική Απόκλιση Min Ηλικία Έτη διαμονής στην πόλη Έτη απασχόλησης Έτη ανεργίας Max Σχήμα 1: Επίπεδο εκπαίδευσης ερωτώμενων. Διάκριση των ερωτώμενων με βάση την εκπαίδευση Αριθμός ερωτώμενων Α'βάθμια Β'βάθμια Γ'βάθμια Κάτοχος Μεταπτυχιακού Κάτοχος Διδακτορικού Εκπαίδευση 0 Όσον αφορά το επίπεδο εκπαίδευσης και την επαγγελματική τους ιδιότητα ένα άτομο είχε ολοκληρώσει μόνο την πρωτοβάθμια εκπαίδευση, 12 άτομα τη δευτεροβάθμια εκπαίδευση, 126 άτομα είχαν ολοκληρώσει ή φοιτούσαν στην τριτοβάθμια εκπαίδευση και 11 ήταν κάτοχοι μεταπτυχιακού τίτλου (Σχήμα 1). Ενεργοί φοιτητές ήταν 72 συνεντευξιαζόμενοι, εκπαιδευτικοί διαφόρων βαθμίδων 19, ιδιωτικοί υπάλληλοι επίσης 19, ενώ σε άλλα επαγγέλματα απασχολούνταν 24 άτομα από τα οποία 7 ήταν μηχανικοί διαφόρων ειδικοτήτων. Τέλος, άνεργοι δήλωσαν 16 ερωτώμενοι (Σχήμα 2).

10 10 Σχήμα 2. Επαγγέλματα ερωτώμενων. Διάκριση των ερωτώμενων με βάση το επάγγελμα Ελέυθεροι επαγγελματίες Νοσηλεύτριες/ές Μηχανικοί Εκπαιδευτικοί Άνεργοι Ιατροί Ιδιωτικοί Υπάλληλοι Φοιτητές Η καταγωγή αποτέλεσε το λόγο διαμονής στην πόλη των Τρικάλων για 88 άτομα, 51 ερωτώμενοι διέμεναν λόγω σπουδών, ενώ η εύρεση εργασίας ήταν για 11 άτομα η αιτία για την οποία διέμεναν στα Τρίκαλα. Η πλειοψηφία των ερωτώμενων (101) δήλωσαν εισόδημα από 0 έως 500 ευρώ γεγονός που εξηγείται από το μεγάλο αριθμό φοιτητών που συμμετείχαν στην έρευνα. Εισόδημα 501 έως ευρώ δήλωσαν 37 άτομα, από έως ευρώ 8 άτομα ενώ τις δύο μεγαλύτερες εισοδηματικές κλάσεις και πάνω από ευρώ δήλωσαν από 2 άτομα (Σχήμα 3). Όσον αφορά την οικογενειακή κατάστασή τους, οι ερωτώμενοι στη συντριπτική τους πλειοψηφία (145 άτομα) ήταν ανύπαντροι. Παρατηρήθηκαν μόνο 5 έγγαμοι από τους οποίους μόνο 2 είχαν παιδιά. Αυτό εξηγεί πιθανά ο χαμηλός μέσος όρος ηλικίας (23,5 χρόνια) των ερωτώμενων. Τέλος, η απασχόληση στους άντρες άγγιζε τα 2,4 χρόνια και η ανεργία το 0,5 έτος ενώ στις γυναίκες 1 και 0,4 του έτους αντίστοιχα. Η διαφορά αυτή πιθανώς οφείλεται στη διαφορά του μέσου όρου ηλικίας μεταξύ ερωτώμενων ανδρών και γυναικών, η οποία όπως αναφέρθηκε παραπάνω άγγιξε τα 4,3 έτη υπέρ των ανδρών.

11 11 Σχήμα 3. Εισοδηματικά κριτήρια ερωτώμενων. Διάκριση των ερωτώμενων με βάση το εισόδημα <500 Αριθμός ερωτώμενων > Εισόδημα Αξιολογώντας την έννοια της έννοια της Τοπικής Ανάπτυξης (Πίνακας 4), οι ερωτώμενοι αντιλαμβάνονται ότι πρέπει να συνοδεύεται από ύπαρξη/βελτίωση των κοινωνικών υποδομών, αύξηση των θέσεων εργασίας, βελτίωση της ποιότητας ζωής και προστασία του περιβάλλοντος. Αντίθετα η μείωση των εισοδηματικών ανισοτήτων και η προσέλκυση ξένων επενδύσεων εκτιμώνται ως μικρότερης σημασίας δείκτες τοπικής ανάπτυξης. Η παραπάνω αξιολόγηση δεικτών ήταν ίδια σε άνδρες και γυναίκες αν και οι πρώτοι εμφάνισαν την τάση να δίνουν μεγαλύτερους βαθμούς σε κάθε ερώτημα του Πίνακα 4. Αξίζει να σημειωθεί, πώς οι ερωτώμενοι πιστεύουν ότι οι παράγοντες, που συμβάλλουν στην τοπική ανάπτυξη, είναι τόσο οικονομικής φύσεως, αλλά εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό και από τα ποιοτικά χαρακτηριστικά των περιοχών (ποιότητα ζωής, πολιτισμός, ποιότητα περιβάλλοντος). Πίνακας 4. Αντιλήψεις έννοιας Τοπικής Ανάπτυξης στην πόλη των Τρικάλων. Αντιλαμβάνομαι την Τοπική Ανάπτυξη ως Μέσος όρος Τυπική Απόκλιση αύξηση του μέσου εισοδήματος των κατοίκων μείωση των εισοδηματικών ανισοτήτων αύξηση των θέσεων εργασίας ύπαρξη / βελτίωση των παραγωγικών υποδομών ύπαρξη / βελτίωση των κοινωνικών υποδομών ύπαρξη / βελτίωση των αστικών υποδομών βελτίωση των δεξιοτήτων του ανθρώπινου δυναμικού προσέλκυση (ξένων) επενδύσεων διοργάνωση μεγάλων γεγονότων προστασία του φυσικού περιβάλλοντος βελτίωση της ποιότητας ζωής λειτουργία της τοπικής αυτοδιοίκησης με επιχειρησιακό προσανατολισμό αύξηση τουρισμού Min Max

12 12 Οι ερωτώμενοι απάντησαν με συντηρητικότερο μέσο όρο βαθμολογιών στην ερώτηση, ποιοι παράγοντες έχουν συμβάλλει στην ανάπτυξη της περιοχής τους (Πίνακας 5). Εκτιμούν ότι οι κυριότεροι παράγοντες, που έχουν συμβάλλει μέχρι σήμερα στην ενδυνάμωση της Τοπικής Ανάπτυξης της περιοχής τους, είναι η επένδυση στον αγροτικό τομέα παραγωγής, η αξιοποίηση των ιδιαίτερων τοπικών χαρακτηριστικών και οι αρχικές συνθήκες της περιοχής (γεωγραφία, μέγεθος πληθυσμού), όπως και η επένδυση στον τουριστικό τομέα. Οι παράγοντες, οι οποίοι εκτιμήθηκαν ότι έχουν συμβάλλει σε μικρότερο βαθμό, είναι η προσέλκυση μη τοπικών επενδύσεων, η συνεργασία μεταξύ των επιχειρήσεων και μεταξύ του πανεπιστημίου και των επιχειρήσεων. Η συντηρητικότητα των βαθμών φανερώνει μία μικρή απογοήτευση των ερωτώμενων, σχετικά με το πόσο αποτελεσματικά έχουν συμβάλλει μέχρι σήμερα οι παράγοντες αυτοί στην ενδυνάμωση της Τοπικής Ανάπτυξης της περιοχής τους. Πίνακας 5. Παράγοντες που έχουν συμβάλλει στην Τοπική Ανάπτυξη της πόλης των Τρικάλων. Στην ανάπτυξη της περιοχής μου έχουν συμβάλλει οι ακόλουθοι παράγοντες Μέσος όρος Τυπική Απόκλιση αξιοποίηση των ιδιαίτερων τοπικών χαρακτηριστικών αξιοποίηση της υφιστάμενης παραγωγικής διάρθρωσης μεταβολή της υφιστάμενης παραγωγικής διάρθρωσης επένδυση στον αγροτικό τομέα επένδυση στον μεταποιητικό τομέα επένδυση στον τουριστικό τομέα επένδυση στον ενεργειακό τομέα κατάρτιση και δια βίου μάθηση του ανθρώπινου δυναμικού προσέλκυση (μη τοπικών) επενδύσεων ενίσχυση των μικρομεσαίων επιχειρήσεων σχεδιασμός μεγάλων αναπτυξιακών έργων (π.χ. υποδομές) συνεργασία μεταξύ των επιχειρήσεων συνεργασία μεταξύ της τοπικής αυτοδιοίκησης και των επιχειρήσεων συνεργασία μεταξύ του πανεπιστημίου και των επιχειρήσεων συνεργασία μεταξύ του πανεπιστημίου και της τοπικής αυτοδιοίκησης εξωστρέφεια συμμετοχή σε δίκτυα συνεργασίας πόλεων χαμηλό κόστος γης έλεγχος και σχεδιασμός χρήσεων γης αναπτυξιακός και επενδυτικός νόμος παροχή κινήτρων συμμετοχή των πολιτικών σε αναπτυξιακές πρωτοβουλίες και δράσεις αρχικές συνθήκες (γεωγραφία, μέγεθος πληθυσμού) Στην αξιολόγηση των παραγόντων, που μπορούν να συμβάλλουν στην Τοπική Ανάπτυξη της πόλης τους στο εγγύς μέλλον, παρατηρείται ότι ο μέσος όρος των βαθμολογιών έχει ανέβει σημαντικά από αυτόν στην προηγούμενη ερώτηση. Αυτό, φανερώνει ότι οι ερωτώμενοι επιθυμούν μία συνολική βελτίωση της αποτελεσματικότητας των παραπάνω παραγόντων, στο μέλλον (Πίνακας 6). Πιο συγκεκριμένα, καλύτερη αξιοποίηση των ιδιαίτερων τοπικών χαρακτηριστικών της περιοχής, μεγαλύτερη επένδυση στον αγροτικό τομέα παραγωγής, εντονότερη παροχή κινήτρων μέσω αναπτυξιακών και επενδυτικών νόμων, περισσότερος έλεγχος και σχεδιασμός των χρήσεων γης και μεγαλύτερη ενίσχυση των μικρομεσαίων επιχειρήσεων. Αξίζει να σημειωθεί, ότι ένας παράγοντας, που εκτιμήθηκε ότι θα συμβάλλει σε μικρότερο βαθμό στην ανάπτυξη της περιοχής, είναι η συμμετοχή των πολιτικών σε αναπτυξιακές πρωτοβουλίες Min Max

13 13 και δράσεις. Αυτό μπορεί να οφείλεται στην έλλειψη εμπιστοσύνης των κατοίκων προς τις δομές και τους εκπροσώπους της τοπικής και κεντρικής εξουσίας. Πίνακας 6. Παράγοντες που μπορούν να συμβάλλουν στην Τοπική Ανάπτυξη της πόλης των Τρικάλων στο εγγύς μέλλον. Στην ανάπτυξη της περιοχής μου μπορούν να συμβάλλουν οι ακόλουθοι παράγοντες Μέσος όρος Τυπική Απόκλιση αξιοποίηση των ιδιαίτερων τοπικών χαρακτηριστικών αξιοποίηση της υφιστάμενης παραγωγικής διάρθρωσης μεταβολή της υφιστάμενης παραγωγικής διάρθρωσης επένδυση στον αγροτικό τομέα επένδυση στον μεταποιητικό τομέα επένδυση στον τουριστικό τομέα επένδυση στον ενεργειακό τομέα κατάρτιση και δια βίου μάθηση του ανθρώπινου δυναμικού προσέλκυση (μη τοπικών) επενδύσεων ενίσχυση των μικρομεσαίων επιχειρήσεων σχεδιασμός μεγάλων αναπτυξιακών έργων συνεργασία μεταξύ των επιχειρήσεων συνεργασία μεταξύ της τοπικής αυτοδιοίκησης και των επιχειρήσεων συνεργασία μεταξύ του πανεπιστημίου και των επιχειρήσεων συνεργασία μεταξύ του πανεπιστημίου και της τοπικής αυτοδιοίκησης εξωστρέφεια συμμετοχή σε δίκτυα συνεργασίας πόλεων χαμηλό κόστος γης έλεγχος και σχεδιασμός χρήσεων γης αναπτυξιακός και επενδυτικός νόμος παροχή κινήτρων συμμετοχή των πολιτικών σε αναπτυξιακές πρωτοβουλίες και δράσεις αρχικές συνθήκες (γεωγραφία, μέγεθος πληθυσμού) Στη συνέχεια οι ερωτώμενοι κλήθηκαν να βαθμολογήσουν απόψεις και προσδοκίες σχετικές με την Τοπική Ανάπτυξη στην πόλη των Τρικάλων (Πίνακας 7) εκφράζοντας ελαφρά αρνητική έως ελαφρά θετική στάση ανάλογα με το διακύβευμα της κάθε πρότασης. Συγκεκριμένα, παρουσιάζονται απαισιόδοξοι όσον αφορά το ενδιαφέρον της κεντρικής κυβέρνησης για την πόλη τους, αλλά και την ύπαρξη πιθανών ευκαιριών εξόδου από την κρίση. Με ουδετερότητα αντιμετωπίζουν την ευθύνη της τοπικής εξουσίας σε θέματα ανάπτυξης, τη σύγκριση προσφερόμενων ευκαιριών κατάρτισης σε σύγκριση με άλλες ελληνικές πόλεις και την υπάρχουσα πολιτιστική δραστηριότητα στην πόλη τους. Αισιόδοξη στάση αποτυπώνεται με την εκτίμηση της πόλης των Τρικάλων ως ιδανικό μέρος εξαιτίας των αρχικών της συνθηκών για να ζει ένας νέος άνθρωπος, ο οποίος όμως θα πρέπει να συμμετέχει σε διαδικασίες σχεδιασμού και διαβούλευσης, να επιστρέψει στην ύπαιθρο και να εκμεταλλευτεί οικονομικές και παραγωγικές δυνατότητες της πόλης, όπως την ένταξη σε συνεργατικούς χώρους για νέες επιχειρήσεις. Για να ευοδωθεί αυτή η προσπάθεια θα πρέπει, ωστόσο, να μεταφερθούν πόροι και αρμοδιότητες στην τοπική αυτοδιοίκηση. Διαφορετική άποψη φαίνεται να έχουν τα δύο φύλα σχετικά με το ενδιαφέρον τόσο της τοπικής αυτοδιοίκησης όσο και της κεντρικής εξουσίας πάνω σε θέματα Τοπικής Ανάπτυξης. Οι άνδρες παρουσιάζονται περισσότερο αρνητικοί από ότι οι γυναίκες, γεγονός το οποίο μπορεί να εξηγείται με τη μεγαλύτερη ενασχόληση και συμμετοχή τους στα κοινά. Αντίθετα οι γυναίκες εκφράζονται αρνητικότερα σχετικά με την απασχόληση και την ανάπτυξη στην πόλη των Τρικάλων, γεγονός το οποίο μπορεί να απορρέει και από την ανεργία που πλήττει περισσότερο τις γυναίκες σε σχέση με τους άνδρες. Min Max

14 14 Πίνακας 7. Αξιολόγηση προτάσεων σχετικών με την Τοπική Ανάπτυξη στην πόλη των Τρικάλων. Προτάσεις Η πόλη μου είναι το ιδανικό μέρος για να ζει ένας νέος άνθρωπος Μέσος όρος Τυπική Απόκλιση Σχετικά με την αξιολόγηση της περιοχής τους (Πίνακας 8), οι ερωτώμενοι θεωρούν ότι η πόλη των Τρικάλων έχει μία καλή αισθητική εικόνα, προσφέρει καλές συνθήκες ζωής, δηλαδή καλή ποιότητα ζωής και περιβάλλοντος, προσφέρει την αίσθηση της ασφάλειας, της χαλαρότητας και της ηρεμίας και αποτελεί έναν καλό τόπο για τη δημιουργία οικογένειας και την ανατροφή των παιδιών. Από την άλλη πλευρά, πιστεύουν ότι υστερεί σημαντικά στις ευκαιρίες απασχόλησης και τις δυνατότητες της προσωπικής ανάπτυξης (καριέρα), που παρέχει. Το αποτέλεσμα αυτό είναι αναμενόμενο, αν λάβουμε υπόψη μας ότι το 67.3% των ερωτώμενων είναι είτε χαμηλόμισθοι, είτε φοιτητές με το μηνιαίο μισθό ή εισόδημά τους να μην ξεπερνά τα 500. Επίσης, εκτιμήθηκε ότι η περιοχή υστερεί και στις υποδομές υγείας. Όπως διαφαίνεται και εδώ, ο μέσος όρος των βαθμολογιών είναι συντηρητικός, που υποδηλώνει ότι όλοι οι παράγοντες χρήζουν βελτίωσης στο μέλλον, καθώς απέχουν σημαντικά από μία πιο ιδανική κατάσταση. Συγκρίνοντας επιμέρους τις απαντήσεις των δύο φύλων, αν και συνολικά κατά μέσο όρο η αξιολόγηση των παραγόντων Min Max Η κεντρική κυβέρνηση ενδιαφέρεται για την πόλη μου Οι τοπικοί άρχοντες ενδιαφέρονται έμπρακτα για την τοπική ανάπτυξη Πρέπει να μεταφερθούν αρμοδιότητες και πόροι στην τοπική αυτοδιοίκηση Η ευθύνη της ανάπτυξης ανήκει αποκλειστικά στις τοπικές αυτοδιοικήσεις Οι διαδικασίες συμμετοχικού σχεδιασμού & διαβούλευσης είναι κρίσιμες για την πόλη μου Η ανάπτυξη στην πόλη μου πρέπει να συνδέεται με το όραμα των κατοίκων για την πόλη Η πόλη μου πλεονεκτεί εξαιτίας θετικών αρχικών συνθηκών Η πόλη μου προσφέρει περισσότερες επαγγελματικές ευκαιρίες από άλλες ελληνικές πόλεις Η πόλη μου, ανεξάρτητα από την κρίση, παρέχει ευκαιρίες για απασχόληση και ανάπτυξη Η κρίση έχει δημιουργήσει ευκαιρίες για την πόλη μου Η πόλη μου έχει ανεκμετάλλευτες οικονομικές / παραγωγικές δυνατότητες Η προσφορά ευκαιριών επαγγελματικής κατάρτισης στην πόλη μου είναι ικανοποιητικές Αν λειτουργούσε συνεργατικός χώρος για νέες επιχειρήσεις, θα με ενδιέφερε να ενταχθώ Η νέα γενιά είναι καταδικασμένη στην υπανάπτυξη Οι νέοι της πόλης μου πρέπει να μείνουν στην πόλη μου/τους Η πολιτιστική δραστηριότητα στην πόλη μου καλύπτει τα ενδιαφέροντά μου Στον τουριστικό τομέα, η πόλη μου έχει αξιοποιήσει τα συγκριτικά της πλεονεκτήματα Η πόλη μου έχει μέχρι στιγμής προβάλει σωστά την εικόνα της Ο κόσμος πρέπει να επιστρέψει στην ύπαιθρο

15 15 είναι η ίδια, ωστόσο οι γυναίκες αξιολογούν θετικότερα την ποιότητα των ανθρώπων της πόλης, ενώ οι άντρες εκτιμούν περισσότερο από τις γυναίκες το κλίμα ασφάλειας, χαλαρότητας και ηρεμίας το οποίο ευνοεί τόσο τη δημιουργία οικογένειας όσο και την ανατροφή παιδιών. Πίνακας 8. Αξιολόγηση της πόλης των Τρικάλων ως προς τους ακόλουθους παράγοντες. Παράγοντες Μέσος όρος Τυπική Απόκλιση Συνθήκες διαβίωσης (ποιότητα ζωής - περιβάλλον) Ευκαιρίες απασχόλησης και προσωπικής ανάπτυξης (καριέρα) Ψυχαγωγία διασκέδαση ελεύθερος χρόνος Καλύτερη ποιότητα ανθρώπων Αισθητική εικόνα της πόλης Ένταξη / ενσωμάτωση των μεταναστών Ασφάλεια, χαλαρότητα και ηρεμία Εκπαίδευση έρευνα κατάρτιση Υποδομές υγείας Οικογένεια και ανατροφή παιδιών Άλλο Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η σύγκριση της πόλης των Τρικάλων με την Αθήνα, με άλλες ελληνικές πόλεις μεσαίου μεγέθους και με πόλη της Βορειοδυτικής Ευρώπης ως προς τους παράγοντες που παρουσιάζονται στον Πίνακα 9. Πίνακας 9. Παράγοντες σύγκρισης της πόλης των Τρικάλων με άλλες πόλεις της Ελλάδας και του εξωτερικού. Min Max Α/Α Παράγοντες 1 Συνθήκες διαβίωσης (ποιότητα ζωής - περιβάλλον) 2 Ευκαιρίες απασχόλησης και προσωπικής ανάπτυξης (καριέρα) 3 Ψυχαγωγία διασκέδαση ελεύθερος χρόνος 4 Καλύτερη ποιότητα ανθρώπων 5 Αισθητική εικόνα της πόλης 6 Ένταξη / ενσωμάτωση των μεταναστών 7 Ασφάλεια, χαλαρότητα και ηρεμία 8 Εκπαίδευση έρευνα κατάρτιση 9 Υποδομές υγείας 10 Οικογένεια και ανατροφή παιδιών 11 Άλλο Στα παρακάτω διαγράμματα απεικονίζονται οι αξιολογήσεις των ερωτώμενων ανά περίπτωση (Σχήματα 4, 5 και 6) αλλά και μια συνολική συγκριτική απεικόνιση των απαντήσεων και στις τρεις περιπτώσεις (Σχήμα 7).

16 16 Σχήμα 4. Σύγκριση της πόλης των Τρικάλων με την πόλη της Αθήνας. Βαθμός Ερώτηση 6.1: Συγκρίνεται την πόλη σας με την Αθήνα ως προς τους ακόλουθους παράγοντες Βαθμοί Μ.Ο Παράγοντες Στο Σχήμα 4 είναι εμφανής η υπεροχή της Αθήνας στους τομείς απασχόλησης, εκπαίδευσης και κατάρτισης και υποδομών υγείας ενώ η πόλη των Τρικάλων υπερέχει σε θέματα συνθηκών διαβίωσης (περιβάλλον ποιότητα ζωής), ποιότητας ανθρώπων και αισθητικής εικόνας της πόλης καθώς και ασφάλειας, ενσωμάτωσης και ένταξης των μεταναστών και ανατροφής παιδιών. Από το Σχήμα 5 προκύπτει ότι η πόλη των Τρικάλων, έστω και σε μικρότερο βαθμό, αξιολογείται θετικότερα από αντίστοιχου μεγέθους ελληνικές πόλεις στους τομείς συνθηκών διαβίωσης, αισθητικής εικόνας της πόλης, ασφάλειας και ηρεμίας και σε ζητήματα οικογένειας και ανατροφής παιδιών ενώ έστω και οριακά υπερτερεί και στους υπόλοιπους παράγοντες. Στη διαμόρφωση των τάσεων αυτών πιθανώς θα πρέπει να συνυπολογιστεί και ότι πάνω από το 58,67% των ερωτώμενων (88 σε σύνολο 150) κατάγεται από την πόλη των Τρικάλων. Σχήμα 5. Σύγκριση της πόλης των Τρικάλων με άλλες ελληνικές πόλεις μεσαίου μεγέθους Ερώτηση 6.2: Συγκρίνετε την πόλη σας με άλλες ελληνικές πόλεις μεσαίου μεγέθους ως προς τους ακόλουθους παράγοντες. Βαθμός Βαθμοί Μ.Ο Παράγοντες

17 17 Στο Σχήμα 6 απεικονίζεται η σύγκριση των Τρικάλων με μια πόλη της ΒΔ Ευρώπης με βάση τους παραπάνω παράγοντες. Είναι εμφανής η υστέρηση των Τρικάλων σε ζητήματα απασχόλησης και καριέρας, εκπαίδευσης και κατάρτισης και υποδομών υγείας, ενώ οι θετικότερες αξιολογήσεις στους υπόλοιπους τομείς στην πλειοψηφία τους μόλις που ξεπερνούν το βαθμό 5 στα 10. Τέλος, στο Σχήμα 7 απεικονίζονται συνολικά και οι τρεις περιπτώσεις σύγκρισης της πόλης των Τρικάλων με εμφανείς τις διαφορές στις αξιολογήσεις των υπό διερεύνηση παραγόντων από τους ερωτώμενους. Σχήμα 6. Σύγκριση της πόλης των Τρικάλων με πόλη της ΒΔ Ευρώπης Ερώτηση 6.3: Συγκρίνετε την πόλη σας με μία πόλη της ΒΔ Ευρώπης ως προς τους ακόλουθους παράγοντες. Βαθμός Βαθμοί Μ.Ο Παράγοντες Σχήμα 7. Συγκριτική απεικόνιση αξιολόγησης της πόλης των Τρικάλων με την Αθήνα, άλλες ελληνικές πόλεις μεσαίου μεγέθους και πόλη της ΒΔ Ευρώπης Ερώτηση 6: Συγκρίνετε την πόλη σας με με άλλες πόλεις ως προς τους ακόλουθους παράγοντες. Βαθμός Αθήνα Άλλες ελληνικές πόλεις μεσαίου μεγέθους Πόλη της ΒΔ Ευρώπης Παράγοντες Το επόμενο ερώτημα αφορά την αντίληψη, που έχουν οι ερωτώμενοι για την εικόνα των Τρικάλων στους κατοίκους άλλων ελληνικών πόλεων με βάση τους ίδιους παράγοντες αξιολόγησης με το προηγούμενο ερώτημα. Τα αποτελέσματα απεικονίζονται στον Πίνακα 10.

18 18 Πίνακας 10. Αντιλήψεις των ερωτωμένων για την αξιολόγηση της πόλης των Τρικάλων από κάτοικους άλλων ελληνικών πόλεων. Παράγοντες Οι ερωτώμενοι έχουν θετικές αντιλήψεις για την εικόνα της πόλης τους στους κατοίκους άλλων ελληνικών πόλεων, με θετικότερες γνώμες να αποσπούν οι συνθήκες διαβίωσης, η καλύτερη ποιότητα ανθρώπων και η αισθητική εικόνα της πόλης, καθώς και οι συνθήκες ασφάλειας και ηρεμίας ευνοούν τη δημιουργία οικογένειας και την ανατροφή των παιδιών. Οι απαντήσεις στο ερώτημα αν ο ερωτώμενος επιθυμεί να μετακομίσει στο εξωτερικό οι απαντήσεις είναι μοιρασμένες (75 ναι και 75 όχι) και στο σύνολό των ερωτώμενων, αλλά και μεταξύ ανδρών και γυναικών. Όσον αφορά τους παράγοντες, που καθιστούν δύσκολη τη μετακίνηση αυτή στο εξωτερικό απεικονίζονται στον Πίνακα 11. Πίνακας 11. Παράγοντες δυσκολίας μετακίνησης στο εξωτερικό. Παράγοντες Μέσος όρος Μέσος όρος Τυπική Απόκλιση Συνθήκες διαβίωσης (ποιότητα ζωής - περιβάλλον) Ευκαιρίες απασχόλησης και προσωπικής ανάπτυξης (καριέρα) Ψυχαγωγία διασκέδαση ελεύθερος χρόνος Καλύτερη ποιότητα ανθρώπων Αισθητική εικόνα της πόλης Ένταξη / ενσωμάτωση των μεταναστών Ασφάλεια, χαλαρότητα και ηρεμία Εκπαίδευση έρευνα κατάρτιση Υποδομές (υγεία, μεταφορές, κ.λπ.) Οικογένεια και ανατροφή παιδιών Άλλο Τυπική Απόκλιση Δεν θέλω να αποχωριστώ τους γονείς και τους συγγενείς μου Δεν θέλω να αποχωριστώ τους φίλους μου Έχω δική μου οικογένεια Εργάζομαι και δεν μπορώ να φύγω Δεν γνωρίζω τη γλώσσα Δεν έχω την οικονομική άνεση να μετακινηθώ Αισθάνομαι ανασφάλεια, με φοβίζει το άγνωστο Δεν θέλω να ξεκινήσω πάλι από την αρχή Τα προβλήματα που αντιμετωπίζω στην πόλη μου, θα τα αντιμετωπίσω κι αλλού Αγαπάω τον τόπο μου και δεν θέλω να τον εγκαταλείψω Άλλο Σημαντικότεροι παράγοντες δυσκολίας μετακίνησης στο εξωτερικό αποδεικνύονται η αδυναμία αποχωρισμού γονέων, συγγενών και φίλων αλλά και η αγάπη των ερωτώμενων προς τον τόπο τους ενώ η ύπαρξη οικογένειας, η εργασία και η γλωσσική ανεπάρκεια είναι οι λιγότερο σημαντικοί παράγοντες. Συγκρίνοντας τις απαντήσεις ανδρών και γυναικών στο ερώτημα αυτό ενδιαφέρον παρουσιάζει η αξιολόγηση της εργασίας ως παράγοντας δυσκολίας μετακίνησης στο εξωτερικό. Ενώ βαθμολογείται από τους άνδρες με μέσο όρο 5,5 στα δέκα από πλευράς σημαντικότητας, οι γυναίκες την αξιολογούν με το δεύτερο ελάχιστο μέσο όρο σημαντικότητας 2,9 στα δέκα. Η διαφορά αυτή στην αξιολόγηση πιθανώς βασίζεται στα μεγαλύτερα ποσοστά ανεργίας των γυναικών σε σχέση με τους άνδρες και σε αντιλήψεις, που εδραιώνονται στο γυναικείο πληθυσμό εξαιτίας της ανισότητας απέναντι στο πρόβλημα της ανεργίας. Min Min Max Max

19 19 5. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Από τα αποτελέσματα της εμπειρικής έρευνας διακρίνονται κάποιες στάσεις και αντιλήψεις της νεολαίας σχετικά με την τοπική ανάπτυξη της πόλης τους. Οι ερωτώμενοι θεωρούν ότι η πόλη των Τρικάλων έχει μία καλή αισθητική εικόνα, προσφέρει καλές συνθήκες ζωής, δηλαδή καλή ποιότητα ζωής και περιβάλλοντος, προσφέρει την αίσθηση της ασφάλειας, της χαλαρότητας και της ηρεμίας και αποτελεί έναν καλό τόπο για τη δημιουργία οικογένειας και την ανατροφή των παιδιών. Ωστόσο, πιστεύουν ότι υστερεί σημαντικά στις ευκαιρίες απασχόλησης και τις δυνατότητες της προσωπικής ανάπτυξης (καριέρα), που παρέχει. Το αποτέλεσμα αυτό είναι αναμενόμενο, αν λάβουμε υπόψη μας ότι το 67.3% των ερωτώμενων είναι είτε χαμηλόμισθοι, είτε φοιτητές με το μηνιαίο μισθό ή εισόδημά τους να μην ξεπερνά τα 500. Επίσης, εκτιμήθηκε ότι η περιοχή υστερεί και στις υποδομές υγείας. Σε γενικές αυτό που διαφαίνεται είναι ότι όλοι οι παράγοντες χρήζουν βελτίωσης στο μέλλον, καθώς απέχουν σημαντικά από μία πιο ιδανική κατάσταση. Σχετικά με τους παράγοντες, που έχουν συμβάλλει μέχρι σήμερα στην ενδυνάμωση της Τοπικής Ανάπτυξης της περιοχής τους, οι νέοι πιστεύουν ότι είναι η επένδυση στον αγροτικό τομέα παραγωγής, η αξιοποίηση των ιδιαίτερων τοπικών χαρακτηριστικών και οι αρχικές συνθήκες της περιοχής (γεωγραφία, μέγεθος πληθυσμού), όπως και η επένδυση στον τουριστικό τομέα. Οι παράγοντες, οι οποίοι εκτιμήθηκαν ότι έχουν συμβάλλει σε μικρότερο βαθμό, είναι η προσέλκυση μη τοπικών επενδύσεων, η συνεργασία μεταξύ των επιχειρήσεων και μεταξύ του πανεπιστημίου και των επιχειρήσεων. Από τις συντηρητικές βαθμολογίες που έδωσαν οι νέοι, υποδηλώνεται μία μικρή απογοήτευση, σχετικά με το πόσο αποτελεσματικά έχουν συμβάλλει μέχρι σήμερα οι παράγοντες αυτοί στην ενδυνάμωση της Τοπικής Ανάπτυξης της περιοχής τους. Έτσι, οι ερωτώμενοι επιθυμούν μία συνολική βελτίωση της αποτελεσματικότητας των παραπάνω παραγόντων, στο μέλλον. Πιο συγκεκριμένα, καλύτερη αξιοποίηση των ιδιαίτερων τοπικών χαρακτηριστικών της περιοχής, μεγαλύτερη επένδυση στον αγροτικό τομέα παραγωγής, εντονότερη παροχή κινήτρων μέσω αναπτυξιακών και επενδυτικών νόμων, περισσότερος έλεγχος και σχεδιασμός των χρήσεων γης και μεγαλύτερη ενίσχυση των μικρομεσαίων επιχειρήσεων. Παρατηρείται επίσης, σύμφωνα με τις απαντήσεις των ερωτώμενων ότι οι παράγοντες, που συμβάλλουν στην τοπική ανάπτυξη, δεν είναι καθαρά οικονομικοί, αλλά και ποιοτικοί, όπως ποιότητα ζωής, ποιότητα περιβάλλοντος και πολιτισμός. Καθίσταται λοιπόν σαφές, πως οι ερωτώμενοι θεωρούν αναγκαία μια ολοκληρωμένη προσέγγιση όλων των κοινωνικών, πολιτιστικών, οικονομικών και πολιτικών συνιστωσών της κοινωνίας, για να επιτευχθεί μία αποτελεσματική ανάπτυξη του τόπου τους. Στη διαδικασία της τοπικής ανάπτυξης είναι απαραίτητη η συμμετοχική διαδικασία, καθώς γίνεται μία παλμογράφηση των απόψεων και των αντιλήψεων των κατοίκων της περιοχής. Πιο συγκεκριμένα όμως, στη σημερινή εποχή όπου οι νέοι είναι μία μερίδα του πληθυσμού, που μαστίζεται από την ανεργία και την έλλειψη ευκαιριών, κρίνεται επιτακτική ανάγκη να συμμετέχουν ενεργά και να λαμβάνονται υπόψη οι στάσεις τους στο σχεδιασμό των στρατηγικών για την τοπική ανάπτυξη ενός τόπου, καθώς αποτελούν το μέλλον μίας πόλης και μίας χώρας γενικότερα. Το συντριπτικό ποσοστό των νέων (91,3%) έχουν ολοκληρώσει ή θα ολοκληρώσουν την τριτοβάθμια εκπαίδευση και το 67.3% των ερωτώμενων είναι είτε χαμηλόμισθοι, είτε φοιτητές με το μηνιαίο μισθό ή εισόδημά τους να μην ξεπερνά τα 500. Πρόκειται δηλαδή για ένα ανθρώπινο κεφάλαιο με πολλές προοπτικές, που όμως το 50% από αυτό επιθυμεί να μετακομίσει στο εξωτερικό. Αν και γενικά οι νέοι εμφανίζονται σχετικά απογοητευμένοι με τις προσπάθειες που έχουν γίνει σχετικά με την ανάπτυξη της περιοχής τους, υπάρχει ένα θετικό κλίμα για το μέλλον, κάτι που έγινε αντιληπτό και κατά τη διάρκεια συλλογής των ερωτηματολογίων. Η αγάπη για τον τόπο τους και η απροθυμία τους να αποχωριστούν τα αγαπημένα τους πρόσωπα είναι σημαντικοί

20 20 παράγοντες τόσο για το ποσοστό των νέων που επιθυμεί να μετακομίσει στο εξωτερικό, όσο και για το ποσοστό αυτών που δεν επιθυμεί. Το κλίμα αυτό εξηγεί την αισιοδοξία που εμφανίζουν για το μέλλον και το γενικότερο κλίμα «τοπικότητας» που απορρέει από το σύνολο των απαντήσεων τους. Οι νέοι των Τρικάλων θεωρούν την πόλη τους ιδανικό μέρος για να ζει κανείς, τη βαθμολογούν σημαντικά υψηλότερα, τόσο σε σχέση με άλλες ελληνικές πόλεις και την Αθήνα όσο και με άλλες ευρωπαϊκές βορειοδυτικές πόλεις, στα ποιοτικά χαρακτηριστικά των συνθηκών διαβίωσης των κατοίκων, αναγνωρίζουν ότι υστερεί σε συνθήκες απασχόλησης και προσωπικής ανάπτυξης, για αυτό και θεωρούν επιτακτική την ανάγκη για ανάδειξη και περαιτέρω ανάπτυξη των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών της και πιστεύουν ότι η υστέρηση σε παραγωγικούς και οικονομικούς παράγοντες ανάπτυξης οφείλεται αποκλειστικά στη μη αποδοτική, μη επαρκή ή μη εκμετάλλευση αυτών. Βιβλιογραφία Δαμιανός Χ. (1999) Μέθοδοι Δειγματοληψίας. Τεχνικές και Εφαρμογές. Αθήνα: Αίθρα Δωρής Γ. (2008) «Προσδιορισμός Λειτουργικών Αστικών Περιοχών στον ελλαδικό χώρο» Διπλωματική Εργασία, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, Τμήμα ΜΧΠΠΑ Μπένος Β. (1991) Μέθοδοι και Τεχνικές Δειγματοληψίας, σελ , 122, Εκδόσεις Σταμούλη Αθήνα. Παυλέας Σ., Αρβανιτίδης Π. και Πετράκος Γ., (2007) Άστυ Θεσσαλών: Οικονομική και Κοινωνική Διάρθρωση των Θεσσαλικών Πόλεων, Σειρά ερευνητικών εργασιών, 13(11), pp Bashir S., Janaranjana H., Tesfa G. (2012) An Empirical Analysis of Higher Education and Economic Growth in West Virginia, paper presented at Agricultural & Applied Economics Association Annual Meeting, Seattle, WA. Brata A.G. (2009) Does Geographic Factors Determine Local Economic Development?, paper presented at the second IRSA International Institute seminar The Political Economics of Regional Development, July, 2009, Bogor. Birkhölzer K. (2005) Local Economic Development and its Potential, paper presented at the seminar of Network of Associations of Local Authorities of South-Eastern Europe Local Economic Development, Brcko, Bosnia and Herzegovina. Callois J., Aubert F. (2007) Towards Indicators of Social Capital for Regional Development Issues: The case of French Rural Areas, Regional Studies, 41(6), pp Cοffee W.J., Polese M. (1985) Local development: conceptual bases and policy implications Regional Studies, vol. 19., pp in Barkley D L, McNamara K T, 1994 Local Input Linkages: a comparison of Foreign-owned and domestic manufacturers in Georgia and South Carolina, Regional Studies, vol. 28.7, pp Di Gregorio D., Shane S., (2003) Why Do Some Universities Generate More Start-Ups than Others?, Research Policy, 32, pp Foldman M., Desrochers P. (2003) Research Universities and Local Economic Development: Lessons from the History of the Johns Hopkins University, Industry and Innovation, 10, pp Hill K. (2006) University research and local economic development, Center for Competitiveness and Prosperity Research, Arizona State University. Izushi H. και Huggins R., (2004) Empirical analysis of human capital development and economic growth in European regions. Ιn: Descy P. and Tessaring M. (eds.) Impact of education and training, Third Report on Vocational Training Research in Europe: Background Report", Office for Official Publications of the European Communities, Luxembourg, pp Kish L. (1995) Survey Sampling. New York: Johnson Wiley & Sons. Rives J., Heaney M. (1995) Infrastructure and local economic development, Regional Science Perspectives, 1(25.) Rosenfeld S. (1997) Bringing clusters into the mainstream of economic development, European Planning Studies, 5(1), pp