ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΥΓΕΙΑΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΑΛΛΗΛΕΓΓΥΗΣ

Transcript

1 ΒΙΒΛΙΑΡΙΟ ΥΓΕΙΑΣ ΤΟΥ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΥΓΕΙΑΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΑΛΛΗΛΕΓΓΥΗΣ

2 Στόχος του βιβλιαρίου υγείας που κρατάτε στα χέρια σας είναι η προαγωγή της υγείας και της ανάπτυξης των παιδιών και η πρόληψη των νοσηµάτων. Σε συνεργασία πάντα µε τον παιδίατρό σας, θα σας βοηθήσει µε απλό και κατανοητό τρόπο να παρακολουθήσετε την πορεία της ανάπτυξης των παιδιών σας και να αντιληφθείτε έγκαιρα τις παρεκκλίσεις από το φυσιολογικό. Θα σας βοηθήσει επίσης να γνωρίσετε τους παράγοντες εκείνους που βοηθούν στη σωστή σωµατική και συναισθηµατική ανάπτυξη του παιδιού ώστε να προληφθούν πολλά από τα προβλήµατα κατά την ενηλικίωση του. Ιδιαίτερη έµφαση δίνεται στην πρόληψη και αντιµετώπιση της παχυσαρκίας µέσω της σωµατικής άσκησης και ορισµένων εκ των προτύπων της παραδοσιακής ελληνικής διατροφής. Φυλάξτε το βιβλιάριο αυτό µε προσοχή. Συνιστάται ο κάτοχος του βιβλιαρίου αυτού να το διατηρεί εφόρου ζωής προκειµένου να γνωρίζει ποιες ασθένειες πέρασε, τι εµβόλια έκανε και όλες εκείνες τις πληροφορίες που θα βοηθήσουν να φροντίσει την υγεία του. Το βιβλιάριο αυτό είναι απόρρητο και µπορούν να το δουν εκτός από τους άµεσα ενδιαφερόµενους, µόνο όσοι εντάσσονται στο ιατρικό απόρρητο. Να το έχετε πάντα µαζί σας όταν πηγαίνετε στο γιατρό και όταν ταξιδεύετε. Αν κάποιος βρει αυτό το βιβλιάριο παρακαλείται να το παραδώσει στη διεύθυνση που σηµειώνεται στη σελίδα 2. Χωρίς το βιβλιάριο δεν µπορεί να γίνει η εγγραφή στο Ληξιαρχείο και το Σχολείο και θα υπάρξουν δυσκολίες για τις διάφορες ασφαλιστικές παροχές. Οι γονείς πρέπει να συµβουλεύονται περιοδικά το βιβλιάριο ώστε να διαπιστώσουν ότι δεν υπάρχουν παραλείψεις, ότι οι αναµνηστικές δόσεις των εµβολίων έχουν πραγµατοποιηθεί και ότι η ανάπτυξη του παιδιού τους είναι µέσα στα φυσιολογικά όρια.

3 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΑΤΟΜΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ... 2 ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ... 3 Η ΕΓΚΥΜΟΣΥΝΗ... 4 Ο ΤΟΚΕΤΟΣ... 5 ΠΡΟΠΛΗΠΤΙΚΟΣ ΕΛΕΓΧΟΣ ΝΕΟΓΝΩΝ... 6 ΤΟ ΝΕΟΓΕΝΝΗΤΟ (ΠΡΩΤΗ ΕΞΕΤΑΣΗ ΜΕΤΑ ΤΗ ΓΕΝΝΗΣΗ)... 7 ΠΑΙ ΙΑΤΡΙΚΗ ΕΞΕΤΑΣΗ (1 η ΕΒ ΟΜΑ Α ΣΤΟ ΜΑΙΕΥΤΗΡΙΟ)... 8 ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΟ ΠΑΙ Ι... 9 ΟΙ ΠΡΩΤΕΣ ΗΜΕΡΕΣ ΤΗΣ ΖΩΗΣ ΨΥΧΟΣΩΜΑΤΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΜΗΤΡΙΚΟΣ ΘΗΛΑΣΜΟΣ & ΙΑΤΡΟΦΗ ΒΡΕΦΟΥΣ 0-6 ΜΗΝΩΝ ΤΕΧΝΗΤΗ ΓΑΛΟΥΧΙΑ & ΙΑΤΡΟΦΗ Η ΙΑΤΡΟΦΗ ΤΟΥ ΒΡΕΦΟΥΣ ΑΠΟ ΤΟΥΣ 6 ΕΩΣ ΤΟΥΣ 12 ΜΗΝΕΣ 23 Η ΙΑΤΡΟΦΗ ΤΟΥ ΠΑΙ ΙΟΥ ΑΠΟ ΤΟ 1 ο ΕΩΣ ΤΟ 3 ο ΕΤΟΣ Η ΙΑΤΡΟΦΗ ΤΟΥ ΠΑΙ ΙΟΥ ΑΠΟ ΤΟ 3 ο ΕΩΣ ΤΟ 5 ο ΕΤΟΣ ΠΑΙ ΙΚΗ ΚΑΙ ΕΦΗΒΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ ΠΑΧΥΣΑΡΚΙΑ ΓΛΥΚΑΙΜΙΚΟΣ ΕΙΚΤΗΣ ΤΡΟΦΙΜΩΝ ΣΩΜΑΤΙΚΗ ΑΣΚΗΣΗ ΠΡΟΛΗΨΗ ΤΗΣ ΑΡΤΗΡΙΑΚΗΣ ΥΠΕΡΤΑΣΗΣ ΠΡΟΛΗΨΗ ΤΩΝ ΑΤΥΧΗΜΑΤΩΝ ΤΑ ΤΟΥ ΠΑΙ ΙΟΥ ΕΜΒΟΛΙΑΣΜΟΙ ΠΙΝΑΚΑΣ ΕΜΒΟΛΙΑΣΜΩΝ ΙΑΤΡΙΚΕΣ ΕΠΙΣΚΕΨΕΙΣ 0-24 ΜΗΝΕΣ ΠΕΡΙΟ ΙΚΟΣ ΕΛΕΓΧΟΣ 2 ΕΤΗ ΙΑΤΡΙΚΕΣ ΕΠΙΣΚΕΨΕΙΣ 2-6 ΕΤΗ ΠΕΡΙΟ ΙΚΟΣ ΕΛΕΓΧΟΣ 4 ΕΤΗ ΠΕΡΙΟ ΙΚΟΣ ΕΛΕΓΧΟΣ 6 ΕΤΗ ΙΑΤΡΙΚΕΣ ΕΠΙΣΚΕΨΕΙΣ 6-14 ΕΤΗ ΠΕΡΙΟ ΙΚΟΣ ΕΛΕΓΧΟΣ 8 ΕΤΗ ΠΕΡΙΟ ΙΚΟΣ ΕΛΕΓΧΟΣ 10 ΕΤΗ ΠΕΡΙΟ ΙΚΟΣ ΕΛΕΓΧΟΣ 12 ΕΤΗ ΠΕΡΙΟ ΙΚΟΣ ΕΛΕΓΧΟΣ 14 ΕΤΗ ΟΤΡΙΚΕΣ ΚΑΙ ΟΦΘΑΛΜΟΛΟΓΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΒΑΡΟΣ ΑΓΟΡΙΩΝ (0-6,5 ΕΤΗ) ΜΗΚΟΣ ΑΓΟΡΙΩΝ (0-6,5 ΕΤΗ) ΕΙΚΤΗΣ ΜΑΖΑΣ ΣΩΜΑΤΟΣ ΑΓΟΡΙΩΝ (0-6,5 ΕΤΗ) ΠΕΡΙΜΕΤΡΟΣ ΚΕΦΑΛΗΣ ΑΓΟΡΙΩΝ (0-6 ΕΤΗ) ΠΕΡΙΜΕΤΡΟΣ ΜΕΣΗΣ ΑΓΟΡΙΩΝ (4,5-17,5 ΕΤΗ) ΑΡΤΗΡΙΑΚΗ ΠΙΕΣΗ ΑΓΟΡΙΩΝ (4,5-17,5 ΕΤΗ) ΒΑΡΟΣ ΚΑΙ ΥΨΟΣ ΑΓΟΡΙΩΝ (6-18 ΕΤΗ) ΕΙΚΤΗΣ ΜΑΖΑΣ ΣΩΜΑΤΟΣ ΑΓΟΡΙΩΝ (6-18 ΕΤΗ) ΠΙΣΤΟΠΟΙΗΤΙΚΟ Ο ΟΝΤΟΛΟΓΙΚΗΣ ΒΕΒΑΙΩΣΗ (ΓΙΑ ΤΗ ΗΛΩΣΗ ΤΗΣ ΓΕΝΝΗΣΗΣ) ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ ΠΙΝΑΚΩΝ Η κινητική εξέλιξη του παιδιού µέχρι τα 5 χρόνια Βασικές αρχές διαιτολογίου κατά τον θηλασµό Υπόδειγµα δίαιτας στην περίοδο της εγκυµοσύνης Υπόδειγµα δίαιτας στην περίοδο του θηλασµού Η συνιστώµενη σειρά για την εισαγωγή στερεών τροφίµων από τον 7 ο µήνα Ηµερήσιες ανάγκες των παιδιών σε ενέργεια Καθηµερινές ανάγκες σε µερίδες ανάλογα µε την ηλικία Οµάδες τροφίµων & µέγεθος µερίδας 29 Πίνακας τροφίµων µε πληροφορίες για την ενέργεια Πίνακας µε πληροφορίες για τον γλυκαιµικό δείκτη τροφίµων Υπολογισµός των θερµίδων του βασικού µεταβολισµού ηµερήσιως Συντελεστές έντασης δραστηριότητας ανά κατηγορία δραστηριότητας Χρονοδιάγραµµα εµφάνισης και αντικατάστασης των πρώτων δοντιών Εθνικό Πρόγραµµα Εµβολιασµών (2003) Χρονοδιαγράµµατα εµβολιασµών 40

4 ΑΤΟΜΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ (συµπληρώνεται µετά τη γέννηση του παιδιού) ΕΠΩΝΥΜΟ / SURNAME ΟΝΟΜΑ / NAME ΦΥΛΟ / SEX ΗΝΙΑ ΓΕΝΝΗΣΗΣ / DATE OF BIRTH ΤΟΠΟΣ ΓΕΝΝΗΣΗΣ / PLACE OF BIRTH ΑΡΙΘΜΟΣ ΛΗΞΙΑΡΧΙΚΗΣ ΠΡΑΞΗΣ / ΙΕΥΘΥΝΣΗ ΚΑΤΟΙΚΙΑΣ / HOME ADDRESS ΤΗΛΕΦΩΝΟ / TELEPHONE NUMBER (Αλλαγή διεύθυνσης κατοικίας, τηλεφώνου κ.α.) 2

5 ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ Η ΜΗΤΕΡΑ ΟΝΟΜΑ ΕΠΩΝΥΜΟ ΗΝΙΑ ΓΕΝΝΗΣΗΣ ΤΟΠΟΣ ΓΕΝΝΗΣΗΣ ΤΟΠΟΣ ΚΑΤΑΓΩΓΗΣ ΕΘΝΙΚΟΤΗΤΑ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΥΓΕΙΑΣ ΠΡΟΗΓΟΥΜΕΝΕΣ ΠΑΘΗΣΕΙΣ / ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΚΑ ΝΟΣΗΜΑΤΑ ΑΣΦΑΛΙΣΗ Ο ΠΑΤΕΡΑΣ ΟΝΟΜΑ ΕΠΩΝΥΜΟ ΗΝΙΑ ΓΕΝΝΗΣΗΣ ΤΟΠΟΣ ΓΕΝΝΗΣΗΣ ΤΟΠΟΣ ΚΑΤΑΓΩΓΗΣ ΕΘΝΙΚΟΤΗΤΑ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΥΓΕΙΑΣ ΠΡΟΗΓΟΥΜΕΝΕΣ ΠΑΘΗΣΕΙΣ / ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΚΑ ΝΟΣΗΜΑΤΑ ΑΣΦΑΛΙΣΗ Α ΕΡΦΙΑ (Ονοµατεπώνυµο, φύλο, ηµεροµηνία γέννησης) 3

6 Η ΕΓΚΥΜΟΣΥΝΗ Η εγκυµοσύνη είναι φυσιολογική κατάσταση. Για να πάνε όµως όλα καλά, χρειάζονται µερικές προφυλάξεις. Πρώτα απ' όλα είναι απαραίτητη η ιατρική παρακολούθηση της εγκυµοσύνης, όσο οµαλή κι αν είναι αυτή. Η παρακολούθηση της εγκυµοσύνης πρέπει να γίνεται από γιατρό και η έγκυος πρέπει να λέει σε αυτόν όλη την αλήθεια και να κάνει όλες τις εξετάσεις που της συστήνει. Η διατροφή της εγκύου πρέπει να περιλαµβάνει γάλα (χαµηλό σε λιπαρά), φρούτα, λαχανικά, άπαχο κρέας, πουλερικά, όσπρια, δηµητριακά, ψάρια και αυγά. Αυτά θα δώσουν στον οργανισµό της τα συστατικά που χρειάζεται (λεύκωµα, βιταµίνες, ασβέστιο και σίδηρο) και δεν θα την αφήσουν να πάρει βάρος περισσότερο από το κανονικό, το οποίο είναι κιλά σε όλη τη διάρκεια της εγκυµοσύνης. (υπόδειγµα δίαιτας για την έγκυο θα βρείτε στη σελίδα 20). Είναι επίσης καλό να πίνει τέσσερα µε πέντε ποτήρια νερό την ηµέρα. Μπορεί ακόµη να πίνει και λίγο τσάι ή καφέ αν το εγκρίνει ο γιατρός της, αλλά καλό είναι να αποφεύγει κάθε ποτό που περιέχει οινόπνευµα. Αν καπνίζει, πρέπει να κόψει το τσιγάρο και να αποφεύγει χώρους όπου καπνίζουν τρίτοι, γιατί υπάρχει φόβος να γεννήσει πρόωρα ή να επηρεαστεί αρνητικά η ανάπτυξη του παιδιού της. Ακτινογραφία µπορεί να κάνει µόνο αν το συστήσει ο γιατρός της. εν πρέπει ποτέ να µπαίνει στον θάλαµο της ακτινογράφησης όταν συνοδεύει άλλο παιδί της ή συγγενικό πρόσωπο σε ακτινολογική εξέταση. εν πρέπει επίσης να παίρνει φάρµακα, ούτε και αυτά που θεωρούνται αθώα, ή να κάνει εµβόλια χωρίς τη συµβουλή του γιατρού της. Πρέπει επίσης να περιποιείται τα δόντια της και αν παρατηρήσει κάτι ασυνήθιστο να πάει αµέσως στον οδοντίατρο. Η έγκυος πρέπει να φοράει άνετα ρούχα, να κοιµάται τουλάχιστον 8 ώρες το 24ωρο και να αναπαύεται µία ώρα κατά τη διάρκεια της ηµέρας. Επίσης η φυσική άσκηση είναι απαραίτητη για την έγκυο και το έµβρυο, διότι δυναµώνει τους µύες και διευκολύνει τον τοκετό. Εποµένως αν δεν υπάρχουν προβλήµατα στην εγκυµοσύνη η έγκυος µπορεί να έχει συστηµατική φυσική άσκηση καθηµερινά (π.χ. πεζοπορία) και µάλιστα κατά το τελευταίο τρίµηνο µόνο πεζοπορία. Το τελευταίο τρίµηνο της εγκυµοσύνης, η έγκυος θα πρέπει επίσης να προετοιµαστεί για τον θηλασµό. Μετά τον τοκετό, ο θηλασµός πρέπει να ξεκινήσει το συντοµότερο δυνατό και δεν πρέπει να επιτραπεί να δοθεί στο βρέφος γάλα αγελάδας µε µπιµπερόν. Αν η έγκυος είναι υπέρβαρη δεν πρέπει να κάνει προσπάθεια να χάσει βάρος µε υποθερµιδικές δίαιτες παρά µόνο µετά το πέρας της εγκυµοσύνης και του θηλασµού, γιατί οι υποθερµιδικές δίαιτες θα αναστείλλουν την ανάπτυξη του εµβρύου. 4

7 Ο ΤΟΚΕΤΟΣ ΗΝΙΑ ΩΡΑ ΚΛΙΝΙΚΗ / ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ ΤΟΠΟΣ ΙΑΡΚΕΙΑ ΚΥΗΣΗΣ (ΕΒ ΟΜΑ ΕΣ) ΤΟΚΟΣ ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΚΟΣ ΚΕΦΑΛΙΚΗ ΠΡΟΒΟΛΗ ΙΣΧΙΑΚΗ ΠΡΟΒΟΛΗ ΕΠΙΠΛΟΚΕΣ ΜΕ ΕΠΕΜΒΑΣΗ ΜΕΤΑΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙΣΑΡΙΚΗ ΤΟΜΗ ΜΕ ΑΝΑΡΡΟΦΗΤΗΡΑ ΕΜΒΡΥΟΥΛΚΙΑ ΑΛΛΕΣ ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΚΑΙ ΑΙΤΙΑ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΕΓΚΥΜΟΣΥΝΗΣ ΧΩΡΙΣ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΠΕΡΙ ΕΣΗ ΑΙΜΟΡΡΑΓΙΑ ΛΟΙΜΩΞΗ ΑΚΙΝΗΣΙΑ ΑΛΛΑ ΑΡΤΗΡΙΑΚΗ ΠΙΕΣΗ ΜΗΤΕΡΑΣ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑΚΑ ΕΥΡΗΜΑΤΑ ΦΑΡΜΑΚΑ ΣΦΡΑΓΙ Α ΚΑΙ 5

8 ΠΡΟΠΛΗΠΤΙΚΟΣ ΕΛΕΓΧΟΣ ΝΕΟΓΝΩΝ Ο προληπτικός έλεγχος νεογνών είναι ένα από τα απαραίτητα µέτρα υγείας που προσφέρει δωρεάν η Πολιτεία στο σύνολο των νεογέννητων της χώρας. Στόχος του προληπτικού αυτού µέτρου είναι ο εντοπισµός των νεογέννητων που πάσχουν έτσι ώστε η έγκαιρη παρέµβαση να τα προφυλάξει από τις δυσάρεστες συνέπειες της αρρώστιας τους. Τρία είναι τα νοσήµατα που αναζητούνται στην Ελλάδα: 1) η νόσος φαινυλκετονουρία (ΡΚU) 2) ο συγγενής υποθυρεοειδισµός (ΤSΗ) και 3) η ανεπάρκεια της αφυδρογονάσης 6 - φωσφορικής γλυκόζης (G6ΡD). Η φαινυλκετονουρία Είναι µία κληρονοµική αρρώστια που αν δεν διαγνωστεί έγκαιρα προκαλεί βαριά νοητική καθυστέρηση. Τίποτα στο µωρό δεν δείχνει την ύπαρξη της τόσο σοβαρής αυτής αρρώστιας. Μία εξέταση όµως του αίµατος θα δείξει την αρρώστια και θα εξασφαλίσει την έγκαιρη θεραπεία της. Τα παιδιά που αρχίζουν έγκαιρα θεραπεία γίνονται τελείως φυσιολογικά. Ο συγγενής υποθυρεοειδισµός Είναι µια παθολογική κατάσταση όπου ένας ενδοκρινής αδένας, ο θυρεοειδής, δεν λειτουργεί σωστά ή δεν λειτουργεί καθόλου, µε αποτέλεσµα µια σηµαντική ορµόνη που εκκρίνει, η θυροξίνη, να λείπει από τον οργανισµό ή να βρίσκεται σε χαµηλά επίπεδα. Όταν ο υποθυρεοειδισµός µείνει αδιάγνωστος, προκαλεί νωθρότητα, χαµηλό ύψος και κυρίως χαµηλή νοηµοσύνη. Όλα αυτά προλαµβάνονται αν η διάγνωση γίνει στη νεογνική ηλικία και το υποθυρεοειδικό παιδί αρχίσει αµέσως θεραπεία. Η ανεπάρκεια του ενζύµου αφυδρογονάση της 6 - φωσφορικής γλυκόζης (G6ΡD) εν είναι αρρώστια. Τα άτοµα (µωρά και ενήλικες) που έχουν αυτή την ανεπάρκεια δεν ανέχονται πάντα ορισµένες ουσίες (ναφθαλίνη, φρέσκα κουκιά και πολύ σπάνια ορισµένα φάρµακα) και υπάρχει κίνδυνος να κάνουν οξεία αιµόλυση αν έρθουν σε επαφή µαζί τους (φάνε κουκιά ή µυρίσουν ναφθαλίνη). Ο εντοπισµός των ατόµων που έχουν αυτή την ευαισθησία και η ενηµέρωσή τους για το ποιες ουσίες πρέπει να αποφεύγουν, έχει ως αποτέλεσµα την προστασία τους από κρίση αιµόλυσης. Ο εντοπισµός και των τριών αυτών καταστάσεων επιτυγχάνεται µε την εξέταση σταγόνων αίµατος που παίρνονται από όλα τα νεογνά, την τελευταία ηµέρα της παραµονής τους στο µαιευτήριο. ΦΡΟΝΤΙΣΤΕ να γίνει η προληπτική αυτή αιµοληψία και να γραφεί στη σελίδα 7. 6

9 ΤΟ ΝΕΟΓΕΝΝΗΤΟ ΠΡΩΤΗ ΕΞΕΤΑΣΗ ΜΕΤΑ ΤΗ ΓΕΝΝΗΣΗ ΒΑΡΟΣ (gr) ΜΗΚΟΣ (cm) ΠΕΡΙΜΕΤΡΟΣ ΚΕΦΑΛΙΟΥ (cm) ΒΑΘΜΟΛΟΓΗΣΗ APGAR 1min: 5min: 10min: ΚΥΑΝΩΣΗ ΝΑΙ ΟΧΙ ΑΝΤΙ ΡΑΣΗ ΣΤΟΝ ΗΧΟ ΝΑΙ ΟΧΙ ΕΚΛΑΨΕ ΑΜΕΣΩΣ ΝΑΙ ΟΧΙ ΟΡΑΣΗ (ΦΩΤΟΚΙΝΗΤΙΚΗ ΑΝΤΙ ΡΑΣΗ) ΝΑΙ ΟΧΙ ΚΡΙΣΗ ΑΠΝΟΙΑΣ ΝΑΙ ΟΧΙ ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΚΟΣ ΜΥΪΚΟΣ ΤΟΝΟΣ ΝΑΙ ΟΧΙ ΚΑΡ ΙΑΚΟ ΦΥΣΗΜΑ ΝΑΙ ΟΧΙ ΚΙΝΗΤΙΚΟΤΗΤΑ ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΚΗ ΝΑΙ ΟΧΙ ΗΠΑΤΟΜΕΓΑΛΙΑ ΝΑΙ ΟΧΙ ΠΡΟΣΟΧΗ ΕΓΡΗΓΟΡΣΗ ΝΑΙ ΟΧΙ ΣΠΛΗΝΟΜΕΓΑΛΙΑ ΝΑΙ ΟΧΙ ΙΣΧΙΑ ΓΕΝΝΗΤΙΚΑ ΟΡΓΑΝΑ ΠΗΡΕ ΟΞΥΓΟΝΟ; ΝΑΙ ΟΧΙ ΓΙΑ ΠΟΣΟ ΧΡΟΝΙΚΟ ΙΑΣΤΗΜΑ ΜΠΗΚΕ ΣΕ ΘΕΡΜΟΚΟΙΤΙ Α; ΝΑΙ ΟΧΙ ΠΟΣΕΣ ΗΜΕΡΕΣ ΑΙΤΙΑ ΛΟΙΜΩΞΗ; ΣΠΑΣΜΟΙ; ΝΑΙ ΟΧΙ ΝΑΙ ΟΧΙ ΙΚΤΕΡΟΣ; ΝΑΙ ΟΧΙ ΧΟΛΕΡΥΘΡΙΝΗ; ΣΥΓΓΕΝΕΙΣ ΑΝΩΜΑΛΙΕΣ ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΗ / ΦΑΡΜΑΚΕΥΤΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΑΙΜΟΛΗΨΙΑ ΓΙΑ G6PD PKU TSH ΗΝΙΑ ΣΦΡΑΓΙ Α ΚΑΙ 7

10 ΠΑΙ ΙΑΤΡΙΚΗ ΕΞΕΤΑΣΗ 1 η ΕΒ ΟΜΑ Α ΣΤΟ ΜΑΙΕΥΤΗΡΙΟ ΒΑΡΟΣ ΣΩΜΑΤΟΣ: ΝΕΟΓΝΙΚΑ ΑΝΤΑΝΑΚΛΑΣΤΙΚΑ: ΙΣΧΙΑ ΓΕΝΝΗΤΙΚΑ ΟΡΓΑΝΑ ΟΙ ΗΜΑ ΙΚΤΕΡΟΣ ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΚΟ ΚΛΑΜΑ ΥΣΠΝΟΙΑ ΚΥΑΝΩΣΗ ΚΑΡ ΙΑΚΟΙ ΤΟΝΟΙ ΗΠΑΤΟΜΕΓΑΛΙΑ ΣΠΛΗΝΟΜΕΓΑΛΙΑ ΑΝΤΙ ΡΑΣΗ ΣΤΟΝ ΗΧΟ ΑΝΤΙ ΡΑΣΗ ΣΤΟ ΦΩΣ ΣΥΓΓΕΝΕΙΣ ΑΝΩΜΑΛΙΕΣ ΙΑΤΡΟΦΗ ΜΗΤΡΙΚΟΣ ΘΗΛΑΣΜΟΣ ΓΑΛΑ ΕΜΠΟΡΙΟΥ ΜΙΚΤΗ ΙΑΤΡΟΦΗ ΑΛΛΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΚΑΙ ΗΝΙΑ ΣΦΡΑΓΙ Α ΚΑΙ 8

11 ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΟ ΠΑΙ Ι ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ & ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ - ΣΦΡΑΓΙ Α ΟΜΑ Α ΑΙΜΑΤΟΣ RHESUS ΑΛΛΕΡΓΙΑ ΦΑΡΜΑΚΑ ΑΛΛΕΣ ΟΥΣΙΕΣ ΕΛΛΕΙΨΗ G6PD ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΚΑ ΝΟΣΗΜΑΤΑ ΧΡΟΝΙΑ ΝΟΣΗΜΑΤΑ ΛΟΙΜΩ Η ΝΟΣΗΜΑΤΑ ΑΛΛΑ 9

12 ΟΙ ΠΡΩΤΕΣ ΗΜΕΡΕΣ ΤΗΣ ΖΩΗΣ Ακούστε µε προσοχή τις συµβουλές του παιδίατρου και ζητήστε να σας λύσει κάθε απορία, όσο απλή κι αν σας φαίνεται. Περιποιηθείτε τον οµφαλό του νεογνού µε καθαρό οινόπνευµα ή άλλο αντισηπτικό διάλυµα, 2-3 φορές την ηµέρα. Πριν κλείσει ο οµφαλός του βρέφους µπορείτε να κάνετε µπάνιο σε ολόκληρο το σώµα µε σφουγγάρι (σαπούνισµα και ξέπλυµα). Όταν επουλωθεί ο οµφαλός του µπορείτε να το βάζετε µέσα σε νερό κάθε µέρα. Η θερµοκρασία του δωµατίου του να είναι βαθµοί Κελσίου για το τελειόµηνο και λίγο πιο υψηλή, βαθµοί, για το πρόωρο. Αερίζετε συχνά το δωµάτιο του µωρού, το οποίο πρέπει να είναι φωτεινό και στολισµένο µε έντονα χρώµατα. Το τελειόµηνο βρέφος αισθάνεται όπως κι εσείς, γι' αυτό πρέπει να το ντύνετε ανάλογα µε το δικό σας ντύσιµο. Όσο λιγότερα ρούχα φοράει, τόσο πιο άνετα νιώθει και τόσο πιο εύκολα µπορείτε να το κρατάτε καθαρό. Μην του φοράτε πολλά ρούχα. Ιδρώνει και νιώθει πολύ άσχηµα. Το παιδί δεν αρρωσταίνει γιατί κρύωσε, αλλά γιατί «κόλλησε» κάποιο µικρόβιο ή ιό. Και τα «καλά» ντυµένα παιδιά αρρωσταίνουν! Όταν το βρέφος σας πνίγεται στο τάισµα, µην το σηκώνετε όρθιο, αλλά κρατώντας το στο πλάι µε το κεφάλι προς τα κάτω, χτυπήστε ελαφρά την πλάτη του και σκουπίστε τη µύτη του από το γάλα ή άλλη τροφή. Το βρέφος από πάρα πολύ µικρό καταλαβαίνει, ακούει και βλέπει. Έχει ανάγκη από το χαµόγελο σας, τον ήρεµο τρόπο σας, όταν το ταΐζετε, το αλλάζετε ή το ντύνετε. Έχει ανάγκη την αγκαλιά, και την τρυφερότητά σας. Να το κρατάτε και να του µιλάτε αρκετή ώρα µετά από το φαγητό του. Μην το αφήνετε πολλές ώρες µόνο του. Βαριέται! Βεβαιωθείτε ότι ο χρόνιος βήχας που έχει η γιαγιά ή ο παππούς ή κάποιος άλλος στο σπίτι, δεν είναι φυµατίωση. Μην καπνίζετε µέσα στο δωµάτιό του, γιατί το παιδί σας καπνίζει ταυτόχρονα παθητικά. Μην πηγαίνετε το βρέφος σε κλειστούς χώρους µε πολλά άτοµα. Μην το φιλάτε στο πρόσωπο και µην το πλησιάζετε, όταν είσαστε άρρωστοι ή δεν είστε καθαροί. 10 ΨΥΧΟΣΩΜΑΤΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ Μετά τη γέννηση Λίγες ώρες µετά τη γέννηση, το νεογνό µπορεί να διακρίνει διαφορετικούς ήχους και δείχνει προτίµηση στις ανθρώπινες φωνές. Αντιδρά στις έντονες οσµές, όπως η αµµωνία, προτιµά τις γλυκές γεύσεις και µπορεί να ξεχωρίσει τις πικρές από τις ξινές. Επίσης αντιδρά στην αφή, κυρίως στα χέρια και το στόµα. Το οπτικό σύστηµα του βρέφους τίθεται σε λειτουργία αµέσως µετά τη γέννηση. Βλέπει καθαρά σε απόσταση 20 εκατοστών, συνήθως µπορεί να παρακολουθήσει ένα κινούµενο αντικείµενο µε τα µάτια του και προσπαθεί να αποφύγει ένα αντικείµενο που φαίνεται να έρχεται καταπάνω του. είχνει προτίµηση σε στρογγυλά σχήµατα, όπως τα ανθρώπινα πρόσωπα, και µπορεί να ξεχωρίσει κάποια χρώµατα. Τις δύο πρώτες εβδοµάδες της ζωής του το βρέφος φαίνεται να χαµογελά. Όµως αυτά τα χαµόγελα δεν έχουν σχέση µε ό,τι συµβαίνει στον εξωτερικό κόσµο, γι' αυτό ονοµάζονται ενδογενή ή αντανακλαστικά. Ανάµεσα στις 6 εβδοµάδες και τους 3 µήνες το βρέφος χαµογελά σε ό,τι διαφορετικό βλέπει ή ακούει. Στον τρίτο µήνα χαµογελά για να πάρει µιαν απάντηση από κάποιον. Το χαµόγελο λοιπόν έχει γίνει µέσο επικοινωνίας.

13 Τα νεογνά λίγων ηµερών µπορούν να µιµηθούν µορφασµούς, αν ανταµειφθούν (µε ένα χάδι, αγκαλιά, τροφή). Επίσης µιµούνται µορφασµούς ενηλίκων χωρίς καµιά άλλη ανταµοιβή εκτός από την επικοινωνία και κάνουν κινήσεις που συντονίζονται µε την οµιλία των ενηλίκων όταν απευθύνονται σ' αυτά. Εποµένως, από τη στιγµή που τα παιδιά έρχονται στον κόσµο είναι ιδιαίτερα ευαίσθητα σε ερεθίσµατα που προέρχονται από ανθρώπους. Παρατηρούν το περιβάλλον τους και προσπαθούν να προσελκύουν την προσοχή των ανθρώπων που είναι κοντά τους. Οι συµπεριφορές τους έχουν ισχυρή έµφυτη προδιάθεση αλλά υπόκεινται από νωρίς στις διαδικασίες µάθησης. Νεογνικά αντανακλαστικά Τα νεογνά γεννιούνται εφοδιασµένα µε µια σειρά αντανακλαστικών, ή αλλιώς αυτόµατων σωµατικών αντιδράσεων σε συγκεκριµένα ερεθίσµατα, το καθένα από τα οποία διαρκεί µια ορισµένη περίοδο της ζωής τους: Αντανακλαστικό δραγµού ή σύλληψης Το βρέφος τυλίγει σφιχτά τα δάχτυλά του γύρω από αντικείµενο που ακουµπά στην παλάµη του (το αντανακλαστικό αυτά υπάρχει και στα πέλµατα). Υπάρχει φυσιολογικά µέχρι τον 3 ο -4 ο µήνα. Αντανακλαστικό βάδισης Αν κρατήσουµε ένα νεογνό σε όρθια θέση και φέρουµε τα πέλµατά του σε επαφή µε σκληρή επιφάνεια, αρχίζει να κάνει βαδιστικές κινήσεις. ιατηρείται µέχρι την 6 η εβδοµάδα. Αντανακλαστικό θηλασµού Όταν πλησιάσουµε κάποιο αντικείµενο στο στόµα του, τυλίγει τα χείλη του γύρω απ' αυτό και αρχίζει να θηλάζει. Μπορεί να διατηρηθεί µέχρι τον 1 ο χρόνο. Αντανακλαστικό Moro ή εναγκαλισµού Είναι αντανακλαστικό φόβου. Οι βραχίονες εκτείνονται στα πλάγια και τα αντιβράχια κάµπτονται µπροστά (θέση εναγκαλισµού), ενώ τα δάχτυλα είναι ανοιχτά και η πλάτη σχηµατίζει τόξο. Το βλέπουµε ως αντίδραση του βρέφους σε δυνατό ηχητικό ερέθισµα ή απότοµη µεταβολή της κινητικής του κατάστασης. ιατηρείται µέχρι τον 3 ο µήνα. Αντανακλαστικό αναζήτησης Όταν αγγίζουµε το βρέφος στο µάγουλο, στρέφει το κεφάλι του στην κατεύθυνση του αγγίγµατος και προσπαθεί να θηλάσει. Υπάρχει µέχρι τον 4 ο µήνα (όταν κοιµάται το βρέφος, παρατηρείται µέχρι τον 7 ο ). Σωµατική ανάπτυξη Οι αλλαγές στο βάρος και το µήκος συντελούνται µε γοργό ρυθµό τα δύο πρώτα χρόνια της ζωής του παιδιού. Μετά ακολουθούν µια πιο αργή πορεία µέχρι την εφηβεία, η οποία οριοθετεί ένα νέο εξελικτικό άλµα. Οι σηµαντικότεροι και πιο εύκολα µετρήσιµοι δείκτες ανάπτυξης του παιδιού, είναι το βάρος, το µήκος και η περίµετρος κεφαλής, που βοηθά να εκτιµηθεί η ανάπτυξη του εγκεφάλου. Υπάρχουν βέβαια µεγάλες αποκλίσεις στη φυσική ανάπτυξη κάθε παιδιού. Ο ρυθµός ανάπτυξης κάθε παιδιού συγκρίνεται µε ειδικές καµπύλες που δείχνουν τον φυσιολογικό ρυθµό ανάπτυξης των παιδιών της ηλικίας του. Στις σελίδες 55, 56 και 58 παρουσιάζονται οι καµπύλες αύξησης του βάρους, του µήκους και της περιµέτρου κεφαλής στα πρώτα χρόνια της ζωής του παιδιού. Οι δείκτες ανάπτυξης έχουν συνοπτικά την ακόλουθη πορεία: Το βάρος Το µήκος µετριέται σε ύπτια θέση ενώ το ύψος σε όρθια θέση 11

14 Το µέσο βάρος του νεογέννητου είναι περίπου 3,5 kg. Υπάρχει µικρή απώλεια βάρους τις πρώτες ηµέρες µετά τον τοκετό, κυρίως λόγω της ανεπαρκούς διατροφής του βρέφους και της καθυστέρησης στην έναρξη της σίτισής του. Το βρέφος επανακτά συνήθως το βάρος της γέννησής του µέχρι τη 10 η ηµέρα. Το µήκος Το µέσο µήκος του τελειόµηνου νεογέννητου είναι περίπου 50 cm. Το µήκος σε ύπτια θέση µπορεί να µετρηθεί µε περισσότερη ακρίβεια απ' ότι το ύψος σε όρθια θέση στα παιδιά που είναι µικρότερα των 5 χρόνων. Το µήκος αυξάνει κατά cm µέχρι τη συµπλήρωση του 1 ου χρόνου και φθάνει τα cm. Στο τέλος του 2 ου χρόνου το µήκος του παιδιού φθάνει τα 85 cm περίπου, ενώ τα επόµενα 3 χρόνια το παιδί κερδίζει σταθερά 6-8 cm τον χρόνο. Περίµετρος κεφαλής Η περίµετρος κεφαλής είναι ο καλύτερος και απλούστερος δείκτης για να εκτιµηθεί η ανάπτυξη του εγκεφάλου. Ο εγκέφαλος συµπληρώνει συνήθως την ανάπτυξη του τον δεύτερο χρόνο. Γι' αυτό η περίµετρος κεφαλής αυξάνει πολύ γρήγορα τα δύο πρώτα χρόνια, ενώ στα µετέπειτα χρόνια έχουµε µικρή αύξηση του βάρους, κυρίως του εγκεφάλου. Η µέτρηση της περιµέτρου της κεφαλής έχει ιδιαίτερη σηµασία στη βρεφική και προσχολική ηλικία. Στο σχήµα της σελίδας 58 παρουσιάζεται η καµπύλη της περιµέτρου του κεφαλιού στα παιδιά. Φυσιολογικά, όλοι οι δείκτες των µετρήσεων του παιδιού πρέπει να βρίσκονται ανάµεσα στις δύο ακραίες γραµµές και να ακολουθούν µια προοδευτική αύξηση. Σοβαρό πρόβληµα µπορεί να υπάρχει όταν, από επαναλαµβανόµενες µετρήσεις διαπιστώνεται ότι δεν αυξάνεται η περίµετρος κεφαλής, ή ότι αυξάνεται πολύ γρήγορα, ή είναι έξω από τα φυσιολογικά όρια. Σ' αυτές τις περιπτώσεις να συµβουλευτείτε τον παιδίατρο. Κινητική εξέλιξη Στον εγκέφαλο οι περιοχές που ελέγχουν την κίνηση των χεριών, της κεφαλής και του σώµατος αναπτύσσονται νωρίς. Οι βάσεις των κινητικών ικανοτήτων του παιδιού µπαίνουν στα δύο πρώτα χρόνια. Στον παρακάτω πίνακα παρουσιάζεται η κινητική εξέλιξη του παιδιού µέχρι τα 5 χρόνια. Ο όρος «αδρή κινητικότητα» περιλαµβάνει τις κινήσεις του κορµού και των ποδιών, ενώ ο όρος «χειρισµός» αναφέρεται στις λεπτές κινήσεις των χεριών. ΗΛΙΚΙΑ Α ΡΗ ΚΙΝΗΤΙΚΟΤΗΤΑ ΧΕΙΡΙΣΜΟΣ 4 ΕΒ ΟΜΑ ΕΣ Σηκώνει λίγο το κεφάλι, το γυρίζει από την µία πλευρά στην άλλη. Τα δάχτυλα του είναι κλειστά. 3 ΜΗΝΕΣ Σηκώνει το κεφάλι του σε γωνία 90. Στηρίζει το βάρος του στα αντιβράχια. Χέρια χαλαρά, τραβάει τα σκεπάσµατά του. 12

15 ΗΛΙΚΙΑ Α ΡΗ ΚΙΝΗΤΙΚΟΤΗΤΑ ΧΕΙΡΙΣΜΟΣ 4 ΜΗΝΕΣ Στηρίζει το κεφάλι του. Πιάνει εκούσια (όχι αντανακλαστικά) αντικείµενο που τοποθετείται στην παλάµη του. 5 ΜΗΝΕΣ Το κεφάλι παραµένει σταθερό, όταν στην καθιστή θέση προκαλέσουµε ελαφρά κίνηση του κορµιού του στο πλάι. Συλλαµβάνει µε ολόκληρη την παλάµη αντικείµενο που βρίσκεται σε απόσταση, το βάζει στο στόµα. 6 ΜΗΝΕΣ Γυρίζει από την πρηνή θέση στην ύπτια. Κάθεται υποστηριζόµενο. Στηρίζει µεγάλο µέρος του βάρους του στην όρθια θέση. Μεταφέρει αντικείµενο από το ένα χέρι στο άλλο. 8 ΜΗΝΕΣ Γυρίζει από την ύπτια στην πρηνή θέση. Κάθεται µόνο του. Στηρίζει όλο το βάρος του. Μπορεί να κρατήσει δύο αντικείµενα (ένα σε κάθε χέρι). Τα χτυπάει µεταξύ τους, όταν του δείξουν. 13

16 ΗΛΙΚΙΑ Α ΡΗ ΚΙΝΗΤΙΚΟΤΗΤΑ ΧΕΙΡΙΣΜΟΣ 10 ΜΗΝΕΣ «Μπουσουλάει». Στηρίζεται κρατώντας έπιπλο. Περπατάει όταν του κρατάµε και τα δύο χέρια. Πιάνει αντικείµενο µε τον αντίχειρα και το δείκτη. Ρίχνει αντικείµενο µε πρόθεση. 12 ΜΗΝΕΣ Περπατάει όταν του κρατάµε το χέρι, σηκώνεται όρθιο κρατώντας έπιπλο. Μπορεί να κάνει βήµατα µόνο του Βάζει και βγάζει µικρά αντικείµενα σε κουτί. 15 ΜΗΝΕΣ Βαδίζει µόνο του καλά. Τοποθετεί ένα κύβο πάνω στον άλλο. 18 ΜΗΝΕΣ Ανεβαίνει σκάλα κρατώντας τα κάγκελα. Τρέχει. Τρώει µε κουτάλι. Χτίζει πύργο µε τρεις κύβους. Μουτζουρώνει χαρτί. 14

17 ΗΛΙΚΙΑ Α ΡΗ ΚΙΝΗΤΙΚΟΤΗΤΑ ΧΕΙΡΙΣΜΟΣ 2-2,5 ΕΤΗ Στέκεται στα δάκτυλα. Ανεβαίνει και κατεβαίνει σκάλα. ( ύο πόδια σε κάθε σκαλί). Αντιγράφει γραµµή. Χτίζει πύργο µε έξι κύβους. Βγάζει κάλτσες, παπούτσια, παντελόνι. 3 ΕΤΗ Στέκεται στο ένα πόδι για ένα δευτερόλεπτο. Κάνει ποδήλατο µε τρεις ρόδες. Ανεβαίνει σκάλα, (ένα πόδι σε κάθε σκαλί). Αντιγράφει κύκλο. 4 ΕΤΗ Κάνει κουτσό, δύο µέτρα εµπρός. Κάνει γέφυρα µε τρεις κύβους. Ζωγραφίζει άνθρωπο µε τρία µέρη του σώµατος. Αντιγράφει σταυρό και τετράγωνο. 5 ΕΤΗ Κατεβαίνει σκάλα (ένα πόδι σε κάθε σκαλί). Ζωγραφίζει άνθρωπο µε πολλά µέρη του σώµατος. Κάνει σκάλα µε έξι κύβους. Αντιγράφει τρίγωνο. 15

18 Η ποιότητα του περιβάλλοντος φαίνεται ότι δεν επηρεάζει σηµαντικά τη διαδικασία ανάπτυξης του παιδιού. Όµως η εξάσκηση, η καλή διατροφή και η υγεία είναι απαραίτητες προϋποθέσεις για την καλή σωµατική-κινητική ανάπτυξή του. Νοητική ανάπτυξη Η ταχύτητα µε την οποία κάθε παιδί περνά από το ένα στάδιο νοητικής ανάπτυξης στο επόµενο διαφέρει, αλλά η σειρά είναι καθορισµένη. Για να περάσει στο επόµενο στάδιο κάθε παιδί πρέπει να κατακτήσει πλήρως τη λογική δοµή του προηγούµενου. Τα στάδια ανάπτυξης της νόησης είναι: α. Από τη γέννηση έως και τον 2 ο χρόνο. (Περίοδος αισθητηριοκινητικής νοηµοσύνης). Στην περίοδο αυτή η νόηση στηρίζεται σε απλές αισθητηριακές και κινητικές δραστηριότητες, δηλαδή στην άµεση επαφή του βρέφους µε πρόσωπα και αντικείµενα, και στις ενέργειες του που σχετίζονται µ' αυτά. Το βασικό επίτευγµα σ' αυτό το στάδιο είναι η κατανόηση ότι ένα αντικείµενο εξακολουθεί να υπάρχει ακόµα κι όταν δεν είναι πια ορατό. β. Από τον 2ο έως και τον 7 ο χρόνο. (Περίοδος προενεργητικής νοηµοσύνης). Η νόηση στηρίζεται σε αναπαραστατικούς συµβολισµούς. Το παιδί µπορεί πια να κάνει προβλέψεις για την έκβαση κάποιων συµπεριφορών ή γεγονότων. Η ταχύρυθµη ανάπτυξη της γλώσσας σ' αυτή την περίοδο, διευκολύνει τις αλλαγές που συντελούνται. Η σκέψη του παιδιού είναι «εγωκεντρική». Ο όρος «εγωκεντρικός» χρησιµοποιείται για να δηλώσει ότι το παιδί αδυνατεί να κατανοήσει ότι υπάρχουν και άλλες απόψεις εκτός από τη δική του. γ. Από τον 7ο έως και τον 12 ο χρόνο. (Περίοδος συγκεκριµένων λογικών πράξεων). Η νόηση στηρίζεται σε νοητικές πράξεις και συλλογισµούς που ανταποκρίνονται στους κανόνες της καθαρής λογικής. Το παιδί αντιλαµβάνεται ότι υπάρχουν και άλλες απόψεις εκτός από τη δική του, ότι ένα γεγονός µπορεί να έχει περισσότερα από ένα χαρακτηριστικά και µπορεί να επιλύσει λογικά, συγκεκριµένα προβλήµατα. δ. Από το 12 ο χρόνο έως και την ενηλικίωση. (Περίοδος τυπικών λογικών πράξεων). Η σκέψη του εφήβου συλλαµβάνει αφηρηµένες έννοιες. Αυτές εκδηλώνονται µε την κριτική στάση του απέναντι στο περιβάλλον και το ενδιαφέρον του για τη διατύπωση θεωριών. Το γενικότερο συµπέρασµα είναι ότι δεν πρέπει να θεωρούµε τα παιδιά µη ολοκληρωµένα άτοµα που παθητικά συσσωρεύουν γνώσεις, αλλά να τα αντιµετωπίζουµε ως δραστήριους οργανισµούς, που χρησιµοποιούν χαρακτηριστικές και πολύπλοκες νοητικές διαδικασίες για να κατανοήσουν το περιβάλλον τους. Οι νοητικές αυτές διαδικασίες βέβαια αλλάζουν, καθώς αυτά µεγαλώνουν. Η ανάπτυξη της οµιλίας Από πολύ νωρίς το βρέφος διαθέτει την ικανότητα να ξεχωρίζει φωνητικούς ήχους. είχνει προτίµηση στην ανθρώπινη φωνή και αντιδρά κάνοντας κινήσεις µε το σώµα του ως απάντηση στους ήχους που ακούει. Μετά τους πρώτους µήνες αρχίζει να προφέρει τυχαίους συνδυασµούς φωνηέντων και συµφώνων, οι οποίοι σιγά σιγά συναρµόζονται και διαµορφώνονται ανάλογα µε τους ήχους του περιβάλλοντός του. Η κατανόηση του νοήµατος των λέξεων προηγείται της εκφοράς τους. Προς το τέλος του πρώτου χρόνου το παιδί αρχίζει να συνδέει νοήµατα µε συγκεκριµένες λέξεις. Μπορεί δηλαδή να ονοµάζει γνωστά του αντικείµενα και πρόσωπα. Γύρω στον 18 ο µήνα αρχίζει να σχηµατίζει µικρές προτάσεις από µία ή δύο λέξεις. Από το τέλος του δεύτερου χρόνου και µετά, το λεξιλόγιο του παιδιού αναπτύσσεται πολύ γρήγορα και οι προτάσεις που χρησιµοποιεί γίνονται µεγαλύτερες και συνθετότερες. Γύρω στα 5 χρόνια το παιδί συνήθως χρησιµοποιεί περίπου λέξεις και καταλαβαίνει πολύ περισσότερες. Η χρήση προτάσεων που χαρακτηρίζει ενηλίκους επιτυγχάνεται γύρω στα 7-8 χρόνια. Κοινωνική ανάπτυξη Η απαρχή της κοινωνικής συµπεριφοράς βρίσκεται στα πρώτα µόλις στάδια της ζωής του βρέφους. Η ευαισθησία του σε ανθρώπινα ερεθίσµατα, το βοηθά να επικοινωνεί µε τους ανθρώπους του περιβάλλοντός του. Από τις πρώτες ώρες της ζωής δηµιουργείται ένα «δέσιµο» ανάµεσα στους γονείς και το νεογνό. Όµως γενικά, οι πρώτες κοινωνικές συµπεριφορές (χαµόγελο, κλάµα, φωνητικοί ήχοι, προσήλωση προσοχής) του βρέφους απευθύνονται σε όλους όσους έρχονται σ' επαφή µαζί του. Καθώς αυτές οι κοινωνικές εκδηλώσεις και επαφές του πληθαίνουν και ενισχύονται κυρίως από τους γονείς ή κηδεµόνες του, δηµιουργούνται «προσκολλήσεις». Ο όρος «προσκόλληση» χρησιµοποιείται για να εκφράσει το στενό δεσµό που δηµιουργείται ανάµεσα στο βρέφος και 16

19 συγκεκριµένα άτοµα του περιβάλλοντός του. Εκδηλώνεται µε τη δυσφορία του βρέφους, όταν τα άτοµα αυτά αποµακρύνονται, τον εφησυχασµό του µε την παρουσία τους και την κατεύθυνση της προσοχής και συµπεριφοράς του προς αυτά. Η δηµιουργία τέτοιων στενών σχέσεων είναι πολύ σηµαντική για την υγιή ανάπτυξη του παιδιού. Το παιδί χρησιµοποιεί τον γονέα ως ασφαλή βάση, από την οποία µπορεί να εξερευνήσει το περιβάλλον του και ν' αφοµοιώσει τις αρχές για τη δηµιουργία σχέσεων στοργής και εµπιστοσύνης στα µετέπειτα χρόνια. Επίσης η δηµιουργία τέτοιων δεσµών συνδέεται µε µεγαλύτερη κοινωνική προσαρµοστικότητα. Οι υγιείς «προσκολλήσεις» χρειάζονται τρυφερούς γονείς, ευαίσθητους στις ανάγκες του βρέφους. Ασφαλώς η υπερβολή µπορεί να αποτελέσει έναν άλλο πυρήνα προβληµάτων. Η υπερβολική προσκόλληση µπορεί να δηµιουργήσει σχέση εξάρτησης και άγχους και να έχει σοβαρές επιπτώσεις στην αυτοπεποίθηση και την ανεξαρτησία του παιδιού καθώς µεγαλώνει. Θετικοί παράγοντες όπως η υπευθυνότητα, η φιλικότητα, η αγάπη, η αυτονοµία και η αυτάρκεια προέρχονται από τρυφερά και σταθερά στις απόψεις και αποφάσεις περιβάλλοντα, που επιβραβεύουν και ενθαρρύνουν τις αυτόνοµες και υπεύθυνες συµπεριφορές. Εκτός από τη σχέση µε τους γονείς ή κηδεµόνες, ιδιαίτερη σηµασία έχουν οι σχέσεις µε άλλα παιδιά. Μέσα από τα παιχνίδια φαντασίας που τα παιδιά παίζουν µόνα τους ή µε άλλα παιδιά, ασκούνται, αποκτούν νέες δεξιότητες, εναλλάσσουν ρόλους, ταυτίζονται µε τους συνοµήλικους και τα µεγαλύτερα παιδιά, εξωτερικεύουν συναισθήµατα, ψάχνουν την ετεροεπιβεβαίωση, επικοινωνούν και µαθαίνουν να µοιράζονται τον πραγµατικό τους κόσµο. Μέχρι τα τρία ή τέσσερα χρόνια τα παιδιά παίζουν µαζί, αλλά όχι µεταξύ τους. Το καθένα ουσιαστικά θέτει τους δικούς του κανόνες. Αρχικά λοιπόν το παιχνίδι είναι «παράλληλο». Μετά συνήθως από αυτή την ηλικία το παιχνίδι γίνεται «συνεργατικό». Παράλληλα, γύρω στα τρία χρόνια βλέπουµε ότι τα παιδιά αρχίζουν να διαλέγουν συγκεκριµένους φίλους. Αποκτούν τους «καλύτερους» φίλους τους. Στα σχολικά χρόνια συνεχίζουν να διαµορφώνουν ιδιαίτερες φιλίες µε συγκεκριµένα άτοµα και ταυτόχρονα να µετέχουν σε µεγαλύτερες οµάδες. Στο δηµοτικό οι οµάδες αυτές είναι συνήθως του ίδιου τύπου. Στην εφηβεία διευρύνονται και είναι τις περισσότερες φορές µικτές. ΜΗΤΡΙΚΟΣ ΘΗΛΑΣΜΟΣ & ΙΑΤΡΟΦΗ ΒΡΕΦΟΥΣ 0-6 ΜΗΝΩΝ Οι ανάγκες του βρέφους Ο ρυθµός ανάπτυξης στη βρεφική ηλικία είναι πολύ γρήγορος, γι' αυτό οι ανάγκες του βρέφους σε ενέργεια και θρεπτικά συστατικά είναι αυξηµένες. Η µόνη τροφή που µπορεί να καλύψει όλες τις διαιτητικές ανάγκες του βρέφους στη διάρκεια του πρώτου εξαµήνου είναι το µητρικό γάλα. Το βρέφος που γεννιέται τελειόµηνο είναι σε θέση να χωνέψει και να απορροφήσει τις πρωτεΐνες (αυτές του µητρικού γάλακτος µε ιδιαίτερη ευκολία), ορισµένες ποσότητες λίπους και τους απλούς υδατάνθρακες. εν µπορεί όµως να χωνέψει εύκολα τους σύνθετους υδατάνθρακες, όπως το άµυλο, γιατί το ένζυµο που το διασπά βρίσκεται στον οργανισµό του σε χαµηλά επίπεδα και αυξάνεται προοδευτικά µε την ηλικία. Γι' αυτό και δε δίνουµε στο βρέφος άµυλο (π.χ. κρέµα) πριν από τον 5 ο - 6 ο µήνα. Τα βρέφη χρειάζονται περισσότερα υγρά από τους ενήλικες. Οι ανάγκες τους σε υγρά καλύπτονται µε την πρόσληψη του µητρικού γάλακτος. Αν όµως το βρέφος διατρέφεται µε αγελαδινό γάλα, χρειάζεται επιπλέον νερό, ιδιαίτερα κατά τους θερινούς µήνες. Τα δόντια βγαίνουν στα βρέφη κατά κανόνα µετά τον 5 ο µήνα και γι αυτό τους πρώτους 6 µήνες το βρέφος παίρνει την τροφή του σε υγρή µορφή. Τα βρέφη έχουν περιορισµένα αποθέµατα θρεπτικών συστατικών από την εµβρυϊκή τους ζωή και γι' αυτό είναι αναγκαίο να πάρουν όλα τα θρεπτικά συστατικά που χρειάζονται από την τροφή τους. Η µόνη τροφή που µπορεί να καλύψει όλες τις διαιτητικές ανάγκες του βρέφους κατά τη διάρκεια του πρώτου εξαµήνου είναι το µητρικό γάλα, εφόσον βέβαια η µητέρα έχει καλό και πλήρες διαιτολόγιο κατά την περίοδο της γαλουχίας. Αν η µητέρα είχε σοβαρές ανεπάρκειες βιταµινών και ιχνοστοιχείων στο τελευταίο τρίµηνο της εγκυµοσύνης και τα αποθέµατα αυτών των συστατικών έχουν εξαντληθεί, η περιεκτικότητα του µητρικού γάλακτος είναι πιθανότατα χαµηλή σ' αυτές τις θρεπτικές ουσίες. Η βιταµίνη D και ο σίδηρος είναι δύο συστατικά που το µητρικό γάλα δεν έχει σε επαρκείς ποσότητες. Γι' αυτό ίσως το παιδί χρειαστεί συµπλήρωµα των δύο αυτών ουσιών, µετά τον 2 ο - 4 ο µήνα. 17

20 Ο µητρικός θηλασµός Όλες οι µητέρες πρέπει να θηλάζουν αποκλειστικά τα παιδιά τους για 6 µήνες χωρίς την προσθήκη άλλου γάλατος ή τροφών. Μετά το πρώτο εξάµηνο πρέπει να συνεχισθεί ο θηλασµός µέχρι τον 12 ο µήνα αλλά να αρχίσει η προσθήκη άλλων τροφών. Η µητέρα πρέπει να ενηµερωθεί για τη σηµασία του θηλασµού κατά το τελευταίο τρίµηνο της εγκυµοσύνης και να της δοθούν οι απαραίτητες πρακτικές οδηγίες που θα τη βοηθήσουν να θηλάσει το βρέφος της µε επιτυχία. Κατά τη διάρκεια της εγκυµοσύνης οι µαστοί της γυναίκας προετοιµάζονται για το θηλασµό. Από το δεύτερο µήνα της εγκυµοσύνης οι µαστοί αυξάνονται σε µέγεθος. Οι θηλές, επίσης µεγεθύνονται και προς το τέλος της εγκυµοσύνης µε την πίεση βγαίνει ένα υγρό υποκίτρινο, το πύαρ. Μετά τη γέννηση το πύαρ µετατρέπεται σε γάλα, δηλαδή η υφή και σύνθεσή του αλλάζει, ώστε να αντιµετωπισθούν οι ανάγκες του βρέφους. Πλεονεκτήµατα του µητρικού θηλασµού Τα πλεονεκτήµατα του µητρικού θηλασµού είναι πολλά. Το µητρικό γάλα είναι το µόνο που µπορεί να καλύψει τις ανάγκες του βρέφους. Η σύνθεση του αγελαδινού γάλακτος απέχει πολύ από αυτή του µητρικού και δεν είναι κατάλληλη για το βρέφος. Βέβαια, τα γάλατα που κυκλοφορούν στο εµπόριο για τα βρέφη προέρχονται κυρίως από γάλα αγελάδας που έχει υποστεί ειδική επεξεργασία, ώστε η σύνθεση του να µοιάζει µε αυτή του µητρικού. Τα γάλατα αυτά ονοµάζονται εξανθρωποποιηµένα (τροποποιηµένα). Παρόλο όµως που µοιάζουν αρκετά ως προς τη σύνθεση µε το µητρικό γάλα εξακολουθούν να υπάρχουν µεγάλες διαφορές που κάνουν το µητρικό γάλα το καταλληλότερο για το βρέφος. Οι κυριότερες διαφορές είναι: Το µητρικό γάλα είναι αποστειρωµένο και έτσι δεν υπάρχει περίπτωση να µεταφερθούν µικρόβια στο βρέφος, πράγµα που µπορεί να συµβεί µε το µπιµπερόν αν αυτό δεν έχει καλά αποστειρωθεί. Το µητρικό γάλα δεν χρειάζεται προετοιµασία και έτσι δεν κουράζεται η µητέρα. Επιπλέον είναι οικονοµικό. Μεταφέρει αντισώµατα από τη µητέρα στο βρέφος και έτσι το βρέφος προφυλάσσεται από διάφορες παθήσεις, όπως λοιµώξεις του αναπνευστικού και του πεπτικού συστήµατος. Στα βρέφη που θηλάζουν παρουσιάζονται πολύ πιο σπάνια γαστρεντερικές διαταραχές. Αυτό συµβαίνει, γιατί το µητρικό γάλα είναι πιο εύπεπτο. Τα βρέφη που θηλάζουν σπάνια παρουσιάζουν αλλεργικές αντιδράσεις. Ο θηλασµός είναι µια πολύ καλή άσκηση για τη στοµατική κοιλότητα και έχει ως αποτέλεσµα ένα καλοσχηµατισµένο σαγόνι και ίσια δόντια. Ο θηλασµός είναι πολύ σηµαντικός και για την µητέρα. Τη βοηθάει να πλησιάσει το βρέφος της και να συνδεθεί συναισθηµατικά µαζί του. Είναι γνωστό ότι ο θηλασµός ελαττώνει την πιθανότητα καρκίνου του µαστού της µητέρας. Οδηγίες για τον θηλασµό στο µαιευτήριο Η µητέρα πρέπει να ζητήσει να θηλάσει το βρέφος αµέσως µετά τη γέννησή του, εφόσον αισθάνεται καλά. Όσο πιο νωρίς αρχίσει ο θηλασµός, τόσο πιο γρήγορα έρχεται το γάλα και επιτυγχάνεται η οµαλή συνέχισή του. Αν επιθυµείτε να θηλάσετε, µην αφήσετε τις αδελφές στο µαιευτήριο να δώσουν ξένο γάλα στο βρέφος σας. Στην αρχή, το βρέφος θηλάζει για 5 λεπτά από κάθε µαστό. Ο θηλασµός επαναλαµβάνεται συχνά, δηλαδή κάθε 2-3 ώρες, ανάλογα µε τις ανάγκες του βρέφους. Ο θηλασµός είναι µια διαδικασία «ζήτησης και προσφοράς». Ιδιαίτερα τις πρώτες εβδοµάδες µετά τη γέννηση, το βρέφος πρέπει να θηλάζει κάθε φορά που πεινάει. Αργότερα, γύρω στο τέλος του πρώτου µήνα, µπαίνει µόνο του σε κάποιο πρόγραµµα και µεγαλώνουν τα διαστήµατα ανάµεσα στους θηλασµούς. Τις πρώτες ηµέρες στο µαιευτήριο η µητέρα πρέπει να µάθει να θηλάζει σωστά το παιδί της. Πρώτα απ' όλα πρέπει να βρει µια αναπαυτική θέση γι αυτήν και το βρέφος. Η αδελφή συνήθως δείχνει στη µητέρα την κατάλληλη θέση για τον θηλασµό. Μπορεί να καθίσει στο κρεβάτι, να ξαπλώσει το βρέφος στο χέρι της και να το τοποθετήσει στον µαστό. Εναλλακτικά, µπορεί να ξαπλώσει στο κρεβάτι και να βάλει δίπλα της το βρέφος. Φέρνει τη θηλή κοντά στο στόµα του βρέφους και το αφήνει να πιάσει τη θηλή µόνο του. Η µητέρα πρέπει να προσέξει, ώστε το βρέφος να έχει όλη τη σκούρα περιοχή γύρω από τη θηλή (άλω) στο στόµα και όχι µόνο τη θηλή. Αν το βρέφος δεν βρίσκεται στη σωστή θέση, δεν µπορεί να πάρει την ποσότητα γάλακτος που χρειάζεται και αυτό οδηγεί σε υπερφόρτωση των µαστών της µητέρας και κούραση και εκνευρισµό του βρέφους. 18