VI. Νοµιµοποίηση εσόδων από εγκληµατικές δραστηριότητες (ξέπλυµα χρήµατος)

Transcript

1 ΤΟ ΑΔΙΚΗΜΑ ΤΗΣ ΝΟΜΙΜΟΠΟΙΗΣΗΣ ΕΣΟΔΩΝ 47 VI. Νοµιµοποίηση εσόδων από εγκληµατικές δραστηριότητες (ξέπλυµα χρήµατος) Α. Το προστατευόµενο έννοµο αγαθό Η ιδιαίτερα επαχθής αντιµετώπιση της νοµιµοποίησης παράνοµων εσόδων σε σχέση µε το βασικό έγκληµα, από το οποίο πηγάζει η νοµιµοποιούµενη περιουσία, έγινε προσπάθεια να δικαιολογηθεί µε αναφορά στο προσβαλλό- µενο από την πράξη της νοµιµοποίησης εσόδων έννοµο αγαθό. Κρίνεται σκόπιµο, λοιπόν, να εκτεθούν επιγραµµατικά οι απόψεις που έχουν υποστηριχθεί σχετικά µε το έννοµο αγαθό του εγκλήµατος της νοµιµοποίησης εσόδων από εγκληµατικές δραστηριότητες. Αρχικά θα πρέπει να σηµειωθεί ότι το ξέπλυµα βρώµικου χρήµατος, ως έγκληµα εξαρτηµένο (Αnschlußdelikt) από την προηγούµενη εγκληµατική δραστηριότητα, υποδεικνύει στον ερµηνευτή να µην αγνοεί κατά την αναζήτηση του προστατευτικού σκοπού του νόµου και το έννοµο αγαθό του εγκλήµατος, του οποίου το προϊόν νοµιµοποιείται. Διότι ακριβώς αυτή η αγνόηση του υπάρχοντος συνδέσµου µεταξύ ξεπλύµατος και εγκληµατικής δραστηριότητας, είναι αυτή που ευθύνεται για τις αφηρηµένες συλλήψεις του εννόµου αγαθού της νοµιµοποίησης εσόδων που κατά καιρούς έχουν προταθεί και οι οποίες ελέγχονται ως ασαφείς και αόριστες 51. Οι κυριότερες απόψεις που έχουν υποστηριχθεί στο χώρο της Θεωρίας σχετικά µε το προστατευόµενο έννοµο αγαθό της πράξης νοµιµοποίησης εσόδων από εγκληµατικές δραστηριότητες αξιολογούν τις βασικές έννοιες ι) του υλικού αντικειµένου (νοµιµοποιούµενης περιουσίας) του ξεπλύµατος, ιι) του «οργανωµένου εγκλήµατος», ιιι) της προστασίας της νόµιµης οικονοµίας, ιv) της διαφύλαξη της δηµόσιας τάξης και v) της διασφάλισης της απονοµής της ποινικής δικαιοσύνης. Μια πρώτη άποψη δέχεται ότι το προστατευόµενο έννοµο αγαθό συνίσταται στην απονοµή της δικαιοσύνης 52, είτε ως ειδικότερη έκφραση της εφαρ- 51 Βλ. Α.Τζαννετή, «Η δήµευση των νοµιµοποιούµενων προϊόντων της εγκληµατικής δραστηριότητας», στον τόµο «Ξέπλυµα βρώµικου χρήµατος, καθαρή ή ελεύθερη κοινωνία;», ΕΕΠ 2007,249 (251), ο οποίος υποστηρίζει τη θέση του λέγοντας ότι, «ανεξαρτήτως του αν µε το έγκληµα του Ν 2331/1995 προστατεύεται αυτοτελώς ένα (ή ίσως και περισσότερα) από τα ανωτέρω έννοµα αγαθά, δεν είναι δυνατόν να παραµένει αµέτοχο στη σχετική συζήτηση το έννοµο αγαθό, που προσβάλλει το βασικό έγκληµα, και αυτό ακριβώς λόγω του εξαρτηµένου χαρακτήρα του ξεπλύµατος». 52 Βλ. Α. Διονυσοπούλου, «Νοµιµοποίηση εσόδων από παράνοµες δραστηριότητες και αποδοχή προϊόντων εγκλήµατος - Μια συµβολή στο ζήτηµα του προστατευ-

2 48 ΞΕΠΛΥΜΑ ΧΡΗΜΑΤΟΣ µογής πολιτειακής εξουσίας, είτε µε την έννοια της προστασίας του δηµοσίου συµφέροντος, υπό την έννοια ότι η νοµιµοποίηση παράνοµων εσόδων αποτελεί µια µορφή υπόθαλψης. Η αντίστοιχη άποψη υποστηρίχθηκε και στη Γερ- µανία, στο πλαίσιο της 261 StGB 53. Όσοι υιοθετούν την άποψη αυτή, υποστηρίζουν ότι το βρώµικο χρήµα αποτελεί ένα είδος ίχνους, που επιτρέπει να διαπιστώνεται η εγκληµατική πράξη και να εντοπίζεται ο δράστης. Όταν, λοιπόν, κάποιος το νοµιµοποιεί, δυσχεραίνει την απονοµή της δικαιοσύνης. Ωστόσο, η άποψη αυτή επικρίθηκε στην ελληνική θεωρία µε την εξής επιχειρηµατολογία: Όλα τα εγκλήµατα που αφορούν στην απονοµή της δικαιοσύνης και τυποποιούνται στα άρθρα 224 επ. ΠΚ αντιµετωπίζονται µε ποινές φυλάκισης και όχι µε καθείρξεις, ενώ η υπόθαλψη, ειδικότερα, ακόµη και όταν αφορά το δράστη του βαρύτερου κακουργήµατος, αντιµετωπίζεται, σύµφωνα µε το άρθρο 231 ΠΚ, µε ποινή φυλάκισης έως τριών ετών. Δε θα µπορούσε λοιπόν µια πράξη υπόθαλψης για ένα πληµµέληµα, όπως αυτό της κλοπής, της απάτης ή της υπεξαίρεσης, να αντιµετωπίζεται µε ποινή κάθειρξης, πολύ περισσότερο µάλιστα όταν υποστηρίζεται ότι στη συγκεκριµένη περίπτωση υπάρχει ένα έγκληµα αφηρηµένης διακινδύνευσης της δικαιοσύνης, ενώ η υπόθαλψη θεωρείται έγκληµα βλάβης 54. Επίσης, υποστηρίχθηκε 55 ότι η άποψη αυτή παραγνωρίζει πως η απονο- µή της δικαιοσύνης, ως ειδικότερη όψη της πολιτειακής εξουσίας -τελικά της ικανότητας επιβολής της κρατικής βούλησης- προσβάλλεται µόνο στο «πεδίο επιβολής της», όταν δηλαδή η κρατική βούληση είναι ήδη διαµορφωµένη και εµποδίζεται απλώς η πραγµάτωσή της, και όχι όταν ο κρατικός µηχανισµός, στο σύνολό του, αγνοεί την τέλεση µιας πράξης. Εξίσου σηµαντικό φαίνεται το γεγονός ότι αν το έννοµο αγαθό ήταν πράγµατι η δικαιοσύνη, τότε δε θα µπορούσε να τιµωρείται για τη νοµιµοποίηση εσόδων ο δράστης της προηγούµεόµενου εννόµου αγαθού του αρ. 2 παρ. 1 του Ν 2331/1995», ΠοινΧρ ΜΘ/1999, 988 (991), της ιδίας, «Νοµιµοποίηση εσόδων από εγκληµατική δραστηριότητα», «Τα Οικονοµικά Εγκλήµατα», τοµ. ΙΙ, εκδ. Αντ. Σάκκουλα, 2007, σελ. 274 (280), ΒουλΣυµβΠληµΑλεξ 16/1999, µε παρατηρήσεις Γ. Δηµήτραινα, ΠοινΔικ 2000,380 επ. 53 Βλ. Sch/Sch/Stree, StGB, 27. Aufl., Rn. 1., A. Dionyssopoulou, «Der Tatbestand der Geldwäsche», Frankfurter Kriminalwissenschaftliche Studien (66), Peter Lang 2000, σελ. 49 επ. 54 Βλ. Ε. Συµεωνίδου Καστανίδου, «Το έγκληµα της νοµιµοποίησης εσόδων από παράνοµες πράξεις - Προβλήµατα από τη µέχρι σήµερα εφαρµογή του Ν 2331/ 1995», ΠοινΔικ 2002, σελ. 288 (290), της ιδίας, «Το έγκληµα της νοµιµοποίησης παράνοµων εσόδων µετά το Ν 3424/2005: Ερµηνευτικές προτάσεις», στον τόµο «Ξέπλυµα βρώµικου χρήµατος, καθαρή ή ελεύθερη κοινωνία;», ΕΕΠ 2007, Βλ. Ε. Συµεωνίδου - Καστανίδου, ό.π., σελ. 184 επ. και περαιτέρω παραποµπές, της ιδίας, «Οργανωµένο έγκληµα και τροµοκρατία», 2005, σελ. 176.

3 ΤΟ ΑΔΙΚΗΜΑ ΤΗΣ ΝΟΜΙΜΟΠΟΙΗΣΗΣ ΕΣΟΔΩΝ 49 νης πράξης, από την οποία προέρχονται τα παράνοµα έσοδα, αφού η πράξη του αυτή θα συνιστούσε µορφή αυτοϋπόθαλψης, που δεν µπορεί ασφαλώς να συγκεντρώνει αυτοτελές ποινικό ενδιαφέρον. Ήδη, όµως, στο νόµο ρητά προβλέπεται ότι ο δράστης της νοµιµοποίησης των παράνοµων εσόδων µπορεί να είναι και ο φυσικός αυτουργός του προηγούµενου εγκλήµατος. Περαιτέρω, αν η «εξαφάνιση των ιχνών του προηγουµένου εγκλήµατος», που επιτυγχάνεται µε τη νοµιµοποίηση των παράνοµων εσόδων, µπορούσε να θεωρηθεί ως προσβολή της δικαιοσύνης, τότε πολύ περισσότερο θα έπρεπε να τιµωρείται εκείνος που καταστρέφει τα κτηθέντα περιουσιακά στοιχεία, κάτι το οποίο όµως δεν συµβαίνει. Τέλος, αν πράγµατι η νοµιµοποίηση παράνοµων εσόδων θεωρηθεί µια µορφή υπόθαλψης, δεν µπορεί να δικαιολογηθεί γιατί θα πρέπει γι αυτήν ειδικά να ισχύουν διαφορετικοί κανόνες δικαιοδοσίας από εκείνους που ισχύουν για την υπόθαλψη δραστών πολύ σοβαρότερων εγκληµάτων, γιατί καταργείται µόνον ως προς αυτήν το διπλό αξιόποινο, στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού εντάλµατος σύλληψης, ή για ποιο λόγο, ειδικά ως προς αυτήν, υπάρχει υποχρέωση καταγγελίας για τους δικηγόρους ή άλλους επαγγελµατίες, η οποία δεν υπάρχει αντίστοιχα για πράξεις υπόθαλψης πολύ πιο σοβαρών εγκληµάτων. Υποστηρίχθηκε, επίσης, η άποψη ότι προσβάλλεται το ίδιο έννοµο αγαθό που θίγεται µε την προηγούµενη πράξη 56 και µάλιστα µε δύο τρόπους: Αφενός µε την εµβάθυνση της προσβολής, που έχει ήδη επέλθει µε το βασικό έγκληµα, εφόσον το τελευταίο πλήττει ατοµικά έννοµα αγαθά, και αφετέρου µε τη δηµιουργία του (αφηρηµένου) κινδύνου να επαναληφθεί η εγκληµατική δραστηριότητα µε τη χρησιµοποίηση των ήδη νοµιµοποιηµένων προσόδων της. Η θέση αυτή, δηλαδή ότι προσβάλλεται το έννοµο αγαθό που προσβάλλεται µε την προηγούµενη εγκληµατική δραστηριότητα, µπορεί να ενισχυθεί περισσότερο και µε επιχειρήµατα που αφορούσαν κυρίως στα προϊόντα εγκλήµατος που προέρχονταν από κάποια συγκεκριµένα εγκλήµατα του άρθρου 1 του Ν 2331/1995, όπως στα έσοδα από τα εγκλήµατα κατά της ιδιοκτησίας και περιουσίας, οπότε είναι νοητή η ύπαρξη µεταγενέστερης πράξης που συντελεί στη διατήρηση της προσβολής που προηγήθηκε. Έτσι ανακύπτει η ανάγκη να αποξενωθεί η παράνοµη περιουσία από το πεδίο των συναλλαγών, ώστε, αφενός να µην µπορεί να µετατραπεί ή να µεταβι- 56 Βλ. Π. Βασιλακόπουλο, Ξέπλυµα βρώµικου χρήµατος (κριτικές παρατηρήσεις στις διατάξεις του Ν 2331/95), ΠοινΧρ ΜΣΤ/1996,1361 (1365), Γ. Δηµήτραινα, «Ο δράστης του εγκλήµατος της νοµιµοποίησης εσόδων από εγκληµατικές δραστηριότητες», στον τόµο «Ξέπλυµα βρώµικου χρήµατος, καθαρή ή ελεύθερη κοινωνία;», ΕΕΠ 2007,139 (161), Σ. Παύλου, «Η νοµιµοποίηση εσόδων από εγκληµατικές ενέργειες (άρθρο 2 Ν 2331/1995) και ιδίως η οριοθέτησή τους από την «αποδοχή και διάθεση προϊόντων εγκλήµατος», Υπερ 2000,633 (642).

4 50 ΞΕΠΛΥΜΑ ΧΡΗΜΑΤΟΣ βασθεί και αφετέρου να καταστεί δυνατή η κατάσχεσή της, αν εντοπισθεί. Υπό αυτά τα δεδοµένα, το έγκληµα του άρθρου 2 του Ν 2331/95 αποκτά εµφανή σηµεία επαφής µε τα εγκλήµατα περί την απονοµή της δικαιοσύνης, εµπεριέχει όµως, κατ ανάγκην, και όψεις του εννόµου αγαθού, κατά του οποίου στρέφεται η προηγούµενη εγκληµατική δραστηριότητα 57. Ο αντίλογος που αναπτύχθηκε για την ανωτέρω άποψη, στηριζόταν στο επιχείρηµα ότι, από τα εγκλήµατα που τυποποιούνται στο νόµο για τη νοµιµοποίηση εσόδων, η προσβολή κάθε φορά του αντίστοιχου έννοµου αγαθού ολοκληρώνεται, ήδη, µε την ολοκλήρωση του οικείου εγκλήµατος και οι πράξεις που προβλέπονται στο νόµο για το ξέπλυµα δεν συµβάλλουν πλέον στην προσβολή που έχει ήδη ολοκληρωθεί 58. Παραλλαγή της ανωτέρω άποψης αξιολογεί το υλικό αντικείµενο του ξεπλύµατος, δηλ. τη νοµιµοποιούµενη περιουσία και θεωρεί ως σκοπό του Ν 2331/1995 την καταπολέµηση του οργανωµένου εγκλήµατος, υπό την έννοια ότι οι νοµοτυπικές µορφές νοµιµοποίησης εσόδων λειτουργούν ως µηχανισµοί διευκόλυνσης, διείσδυσης και εν τέλει ενσωµάτωσης του οργανωµένου εγκλήµατος στην οικονοµία 59. Βάσει της άποψης αυτής, αντικείµενο της νοµι- µοποίησης αποτελεί µόνον η περιουσία που προέρχεται από εγκληµατική οργάνωση, εποµένως ο δράστης της πρότερης πράξης πρέπει να είναι µέλος της εγκληµατικής οργάνωσης που έχει ως σκοπό τη διάπραξη προτέρων πράξεων και το προϊόν της προηγούµενης πράξης αρκεί να βρίσκεται στην κατοχή του δράστη, εφόσον η εγκληµατική οργάνωση δεν µπορεί να κατέχει περιουσία. Περιουσία και οργανωµένη εγκληµατική οµάδα είναι στοιχεία αλληλένδετα που συµπροσδιορίζονται και κυρίως νοηµατοδοτούν την πράξη της νοµιµοποίησης, προσδίδοντάς της και την αυξηµένη απαξία σε σχέση µε την προηγηθείσα εγκληµατική δράση, από την οποία προέκυψε το υπό νοµιµοποίηση προϊόν. 57 Βλ. Α. Τζαννετή, ό.π., σελ Βλ. Ε. Συµεωνίδου-Καστανίδου, «Το έγκληµα της νοµιµοποίησης εσόδων από παράνοµες πράξεις - Προβλήµατα από τη µέχρι σήµερα εφαρµογή του Ν 2331/1995», ΠοινΔικ 2002, σελ , της ιδίας, «Νοµιµοποίηση εσόδων από εγκληµατικές πράξεις», Πρακτικά Ζ Πανελλήνιου Συνεδρίου, ΕΕΠΔ 2000,117 (126). 59 Βλ. Σ. Παύλου, «Διωκτικές εκτροπές στην εφαρµογή του Ν 2331/1995, για το ξέπλυ- µα βρώµικου χρήµατος και ο απαιτούµενος εξορθολογισµός της εφαρµογής του», τιµ. τόµος Ν. Ανδρουλάκη, 2003, σελ. 528 = ΠοινΧρ ΝΓ/2003,193 (194), του ιδίου, «Η νοµιµοποίηση εσόδων από εγκληµατικές ενέργειες (άρθρο 2 Ν 2331/1995) και ιδίως η οριοθέτησή τους από την αποδοχή και διάθεση προϊόντων εγκλήµατος, Υπερ 2000,635 (643), Ε. Συµεωνίδου-Καστανίδου, «Το έγκληµα της νοµιµοποίησης εσόδων από παράνοµες πράξεις - Προβλήµατα από τη µέχρι σήµερα εφαρµογή του Ν 2331/1995», ΠοινΔικ 2002,288 επ.

5 ΤΟ ΑΔΙΚΗΜΑ ΤΗΣ ΝΟΜΙΜΟΠΟΙΗΣΗΣ ΕΣΟΔΩΝ 51 Η ως άνω άποψη 60, όµως, που απαιτεί η περιουσία να προέρχεται από τη δράση εγκληµατικής οργάνωσης µε σκοπό το κέρδος, συναντά ισχυρό αντίλογο στον χώρο της θεωρίας µε την επιχειρηµατολογία, ότι περιορίζει ερ- µηνευτικά το πεδίο εφαρµογής της διάταξης µόνο σε πράξεις συνδροµής σε εγκληµατικές οργανώσεις, παραβλέποντας ότι και στις τρεις υποστάσεις της νοµιµοποίησης εσόδων από εγκληµατικές δραστηριότητες, υλικό αντικεί- µενο νοµιµοποίησης είναι η περιουσία που προέρχεται από την προηγηθείσα εγκληµατική δραστηριότητα, δηλαδή από συγκεκριµένα εγκλήµατα που καλούνται βασικά εγκλήµατα και από κάθε αξιόποινη πράξη που τιµωρείται µε ποινή της οποίας το ελάχιστο όριο είναι άνω των έξι µηνών. Η προέλευση της περιουσίας από διάφορες αξιόποινες πράξεις, που καλούνται και πρότερες πράξεις, οι οποίες δεν απαιτείται να τελούνται µόνο από µέλη εγκληµατικών οργανώσεων, ως προϋπόθεση για να αποτελεί αυτή υλικό αντικείµενο νοµι- µοποίησης καταδεικνύει την υιοθέτηση της «αρχής της προέλευσης» σε αντίθεση µε την «αρχή της οργάνωσης», σύµφωνα µε την οποία, όπως αναφέρθηκε ανωτέρω, η περιουσία θα πρέπει να «ανήκει» σε εγκληµατική οργάνωση για να αποτελεί υλικό αντικείµενο νοµιµοποίησης. Άλλωστε, η ένταξη, µε το Ν 3424/2005, στις πρότερες πράξεις κάθε πληµµελήµατος για το οποίο απειλείται ελάχιστη ποινή άνω των έξι µηνών, (εφόσον παρήγαγε περιουσία τουλάχιστον Ευρώ), διεύρυνε τον κύκλο των υλικών αντικειµένων της νοµιµοποίησης και άρα το πεδίο εφαρµογής της διάταξης και βεβαίωσε την καταρχήν αποσύνδεση της νοµιµοποίησης από τις εγκληµατικές οργανώσεις 61. Αντιθέτως, γίνεται αντιληπτό ότι η συγκεκριµένη άποψη ερµηνεύει συσταλτικά τις πράξεις της νοµιµοποίησης εσόδων από εγκληµατικές δραστηριότητες, µε αποτέλεσµα το πεδίο εφαρµογής των διατάξεων του άρθρου αυτού να συρρικνώνεται δραστικά, αφού σε περίπτωση που ο δράστης της προηγούµενης πράξης δρα µόνος του, χωρίς να ανήκει σε κάποια εγκληµατική οργάνωση, δεν υπάρχει πρόσφορο αντικείµενο νοµιµοποίησης Βλ. Σ. Παύλου, «Διωκτικές εκτροπές στην εφαρµογή του Ν 2331/1995, για το ξέπλυµα του βρώµικου χρήµατος, και ο απαιτούµενος εξορθολογισµός της εφαρµογής του», Τιµητικός Τόµος Ν. Ανδρουλάκη, 2003, σελ. 534 = ΠοινΧρ ΝΓ/2003,193 (196), E. Συµεωνίδου-Καστανίδου, «Το έγκληµα της νοµιµοποίησης εσόδων από παράνοµες πράξεις», ΠοινΔικ 2002, Βλ. αναλυτικά Α. Διονυσοπούλου, «Κακουργήµατα στο Ν 2331/1995: Μοναδική επιλογή για τον νοµοθέτη;», στον τόµο «Ξέπλυµα βρώµικου χρήµατος, καθαρή ή ελεύθερη κοινωνία;», ΕΕΠ 2007, Ίδετε κριτική σε Α. Διονυσοπούλου, «Πότε ένα περιουσιακό στοιχείο προέρχεται από εγκληµατική δραστηριότητα; Συµβολή στον καθορισµό του κύκλου των πρόσφορων αντικειµένων της νοµιµοποίησης εσόδων από εγκληµατική δραστηριότητα», ΠοινΧρ ΝΣΤ/2006,361 (362), Γ. Τριανταφύλλου, «Νοµιµοποίηση εσόδων από εγκληµατικές δραστηριότητες: τα προσβαλλόµενα έννοµα αγαθά και η συµβολή της στην ερµηνεία του άρθρου 2 παρ. 1 του Ν 2331/1995», σε τιµ.τόµ.

6 52 ΞΕΠΛΥΜΑ ΧΡΗΜΑΤΟΣ Σύµφωνα µε µια τρίτη άποψη, σκοπός της διάταξης για το ξέπλυµα αποτελεί η προστασία της νόµιµης οικονοµίας, η οµαλή λειτουργία της και ο υγιής ανταγωνισµός, που διαταράσσονται από τη νοµιµοποίηση αυτή καθ αυτή, αδιάφορο αν γίνεται µε οργανωµένο ή µη τρόπο 63, εφόσον εντάσσονται στην εθνική οικονοµία παράνοµα περιουσιακά στοιχεία, εµφανιζόµενα σαν να ήταν νόµιµα, µε αποτέλεσµα η απαξία της συγκεκριµένης πράξης να µην συγκρίνεται καν µε εκείνη της προηγούµενης εγκληµατικής δράσης. Η Οδηγία που εκδόθηκε στις 10 Ιουνίου 1991 αφορά την προστασία του οικονοµικού συστήµατος από το λεγόµενο «ξέπλυµα χρήµατος». Ως δικαιολογητικό λόγο για τη θέσπισή της επικαλούνται οι συντάκτες (της) τη διασφάλιση της εξυγίανσης και της σταθερότητας των θεσµών καθώς και της εµπιστοσύνης προς το οικονοµικό σύστηµα. Οι στόχοι αυτοί απειλούνται από το ξέπλυµα χρήµατος (money laundering), δηλαδή τη διοχέτευση χρήµατος που προέρχεται από ναρκωτικά ή άλλες εγκληµατικές δραστηριότητες σε οικονο- µικές επενδύσεις, ώστε πλέον να µην καθίσταται δυνατή η διαπίστωση της πηγής προέλευσής του 64. Η νοµιµοποίηση εσόδων από εγκληµατικές δραστηριότητες πλήττει και ένα ξεχωριστό έννοµο αγαθό, που δεν είναι άλλο από την ίδια την κοινωνία, την ίδια την οικονοµία και την οµαλή λειτουργία της και ακόµα τον υγιή ανταγωνισµό 65. Ο αντίλογος συνίσταται στο ότι το άδικο κρίνεται κάθε φορά όχι από το σύνολο των πιθανολογούµενων νοµιµοποιήσεων, αλλά από τη συγκεκριµένη πράξη που έχει τελεστεί και δεν µπορεί ασφαλώς να υποστηρίξει κανείς σοβαρά, ότι η νοµιµοποίηση ενός ποσού 3 ή και 10 χιλιάδων ευρώ είναι δυνατόν να κλονίσει την οικονοµία µιας χώρας. Η λειτουργία άλλωστε της σύγχρονης οικονοµίας καθόλου δεν προϋποθέτει τη νόµιµη προέλευση των περιουσιακών στοιχείων. ούτε επηρεάζεται αρνητικά από την ανάµιξη νόµιµων και παράνοµων εσόδων. Πολλές φορές µάλιστα µπορεί να επηρεάζεται και απολύτως θετικά. Αλλά και στην περίπτωση που οι εποπτικοί µηχανισµοί στο χρηµατοπιστωτικό σύστηµα κρίνονται ανεπαρκείς, µε συνέπεια να κλονίζεται η εµπιστοσύνη του πολίτη απέναντι στο σύστηµα και να ελλοχεύει ο κίνδυνος οικονοµικών Ν. Ανδρουλάκη, σελ. 755 επ. Προς αυτή την κατεύθυνση και ο Ν. Ανδρουλάκης, «Η ποινική δογµατική και η απήχησή της στην πράξη 50 χρόνια µετά (ένα παράδειγµα)», ΠοινΧρ ΝΒ/2002,289 (294). 63 Βλ. Π. Νικολούδη, Η «Νοµιµοποίηση εσόδων από εγκληµατικές δραστηριότητες (Άρθρο 2 Ν 2331/ Με αφορµή την πρόσφατη νοµολογία)», ΠοινΧρ Ν/2000, 769 (771). 64 Βλ. Χ. Χρυσανθάκη, «Το δικηγορικό απόρρητο», ΕΔΔΔΔ 2001,625 (630). 65 Βλ. Ν. Ανδρουλάκη, «Η ποινική δογµατική και η απήχησή της στην πράξη 50 χρόνια µετά (ένα παράδειγµα)», ΠοινΧρ ΝΒ/2002,289 (292).

7 ΤΟ ΑΔΙΚΗΜΑ ΤΗΣ ΝΟΜΙΜΟΠΟΙΗΣΗΣ ΕΣΟΔΩΝ 53 σκανδάλων, το γεγονός αυτό δεν είναι συνέπεια της νοµιµοποίησης των παράνοµων εσόδων, αλλά της ανικανότητας ή της απροθυµίας των διωκτικών αρχών να αντιµετωπίσουν µε επάρκεια το έγκληµα. Δεν µπορεί λοιπόν να υποθέσει κανείς ότι η νοµιµοποίηση των παράνοµων εσόδων καθαυτή θίγει την οικονοµία ή συµβάλλει έστω στην προσβολή της 66. Σύµφωνα µε µια άλλη άποψη, το προστατευόµενο έννοµο αγαθό εντοπίζεται στην πρακτική δυνατότητα επιβολής δήµευσης ή παρεµφερών µέτρων που αποσκοπούν στην αφαίρεση των εγκληµατικών προσόδων 67. Η δήµευση είναι αναµφίβολα βασικός µοχλός για την υλοποίηση των προγραµµατικών στόχων της ποινικής υπόστασης της νοµιµοποίησης. Η αφαίρεση των εγκληµατικών εσόδων µαταιώνει την περαιτέρω εµβάθυνση της προσβολής του εννόµου αγαθού της εγκληµατικής δραστηριότητας, ενίοτε µάλιστα οδηγεί σε αποκατάσταση της ζηµίας 68. Περαιτέρω, µε τη δήµευση αχρηστεύεται οικονοµικό υπόβαθρο, στο οποίο θα µπορούσε να στηριχθεί τυχόν νέα εγκληµατική δραστηριότητα. Πέραν των ανωτέρω, η δήµευση επιδιώκει και αυτοτελείς σκοπούς, οι οποίοι δεν εξυπηρετούνται µε µόνη την απειλή στερητικής της ελευθερίας ποινής για τις πράξεις της νοµιµοποίησης. Συγκεκριµένα, η απειλούµενη αφαίρεση του εγκληµατικού οφέλους ενδυναµώνει την (αρνητική) γενική πρόληψη των πράξεων που συνιστούν εγκληµατική δραστηριότητα. Πράγµατι οι επίδοξοι δράστες αποθαρρύνονται, αν έχουν επίγνωση ότι το έγκληµα, που προτίθενται να διαπράξουν, δεν θα είναι προσοδοφόρο (crime doesn t pay). Ο εντοπισµός µιας παράνοµης περιουσίας λειτουργεί ως αφετηρία για την αναπαράσταση µε φορά προς τα πίσω της αλυσίδας των επιλήψιµων συναλλαγών, στην άκρη της οποίας ευρίσκεται ο δράστης της προηγούµενης εγκληµατικής δραστηριότητας. Από τα παραπάνω προκύπτει ότι η δήµευση δεν συγκαθορίζει, αλλά απλώς εξυπηρετεί τους σκοπούς, που επιδιώκει ο Ν 2331/1995 και γι αυτό 66 Ίδετε αναλυτικά Ε. Συµεωνίδου-Καστανίδου, ό.π., σελ , η οποία υποστηρίζει ότι για τους ίδιους λόγους δεν µπορεί να γίνει δεκτή η άποψη, που διατυπώνεται στην Εισηγητική Έκθεση του Ν 2331/1995, σύµφωνα µε την οποία η πρακτική του ξεπλύµατος κλονίζει την φερεγγυότητα και την αξιοπιστία των τραπεζικών ιδρυµάτων, διότι αν τα τραπεζικά ιδρύµατα δεν ακολουθούν µια φερέγγυα και αξιόπιστη πολιτική προκειµένου να παρεµποδίσουν το ξέπλυµα χρήµατος, δεν είναι ασφαλώς το ξέπλυµα που προσβάλλει την αξιοπιστία τους, πόσο µάλλον αν λάβει κανείς υπόψη του ότι το ξέπλυµα του βρώµικου χρήµατος δεν πραγµατοποιείται πάντα µέσω των τραπεζικών ιδρυµάτων. βλ. Γ. Δηµήτραινα, «Ξέπλυµα βρώµικου χρήµατος», Νοµική Βιβλιοθήκη, 2002, σελ. 94 επ. 67 Ίδετε σχετικά σε Γ. Τριανταφύλλου, ό.π., σελ. 782 επ. 68 Βλ. άρθρο 2 παρ. 6 του Ν 2331/1995, που προβλέπει την απόδοση του κατασχεθέντος παρανόµου οφέλους στον ιδιοκτήτη.

8 54 ΞΕΠΛΥΜΑ ΧΡΗΜΑΤΟΣ αδυνατεί να εξηγήσει αυτοδύναµα το έννοµο αγαθό των εγκληµάτων, που τυποποιούνται στο νόµο αυτό 69. Η πλειοψηφία της θεωρίας, παρά τις διαφοροποιήσεις της, προκρίνει τη θέση ότι µε το αδίκηµα της νοµιµοποίησης εσόδων προστατεύονται τα έννοµα αγαθά που προσβάλλονται µε την προηγηθείσα εγκληµατική δραστηριότητα. Ιδίως, µάλιστα, όταν οι προηγούµενες εγκληµατικές δραστηριότητες ήταν εγκλήµατα που στρέφονταν κατά της ιδιοκτησίας ή της περιουσίας, οπότε είναι πραγµατικά νοητή η ύπαρξη µεταγενέστερης πράξης, της οποίας υλικό αντικείµενο είναι το προϊόν της προηγηθείσας πράξης και η οποία συντελεί στη διατήρηση της προσβολής που προηγήθηκε. Έτσι, η νοµιµοποίηση εσόδων εµφανίζεται πλέον ως πράξη µεταγενέστερη και υποστηρικτική της προηγηθείσας εγκληµατικής δραστηριότητας, η οποία διαιωνίζει την προσβολή, που εκείνη προκάλεσε, είτε συγκαλύπτοντας την αρχική δράση, είτε αλλοιώνοντας το στίγµα του εγκληµατικού της προϊόντος µε την κτήση και κατοχή του 70. Κατά την άποψή µου, η υποστήριξη της ως άνω θέσης, ιδιαιτέρως αν το βασικό αδίκηµα στρέφεται κατά της ιδιοκτησίας ή της περιουσίας, ενισχύεται σηµαντικά µε την πλήρη αποσύνδεση, πλέον, των πράξεων της νοµιµοποίησης εσόδων από τη δράση εγκληµατικής οργάνωσης. Β. Η αντικειµενική υπόσταση του αδικήµατος της νοµιµοποίησης εσόδων 1. Η τυποποίηση των πράξεων νοµιµοποίησης εσόδων υπό το καθεστώς ισχύος των Ν 2331/1995 και Ν 3424/2005 Η διαδικασία του ξεπλύµατος διεθνώς ακολουθεί τρεις βασικές φάσεις, όπως αυτές προέκυψαν από σχετική έκθεση των τελωνιακών υπηρεσιών των ΗΠΑ και υιοθετήθηκαν και από την ευρωπαϊκή θεωρία 71 : 69 Βλ. Α.Τζαννετή, ό.π., σελ Βλ. Ν. Ανδρουλάκη, ό.π., σελ. 289 (294), Γ. Δηµήτραινα, «Ξέπλυµα βρώµικου χρήµατος», Νοµική Βιβλιοθήκη, 2002, σελ. 57 επ., του ιδίου, Παρατηρήσεις στο υπ αριθ. 16/1999 βούλευµα ΣυµβΠληµΑλεξ, ΠοινΔικ 2000, σελ. 380 (383), Σ. Παύλου, «Η νοµιµοποίηση εσόδων από εγκληµατικές ενέργειες (άρθρο 2 Ν 2331/1995) και ιδίως η οριοθέτησή τους από την αποδοχή και διάθεση προϊόντων εγκλήµατος», Υπερ 2000,635 (643). 71 Βλ. αναλυτικά σε Σ. Κάτσιο, «Το ξέπλυµα βρώµικου χρήµατος», 1998, σελ. 81 επ. και περαιτέρω παραποµπές, Ο. Ναµία, «Ο ρόλος και η ευθύνη του χρηµατοπιστωτικού συστήµατος στο ξέπλυµα βρώµικου χρήµατος», στον τόµο «Ξέπλυµα βρώ- µικου χρήµατος, καθαρή ή ελεύθερη κοινωνία;», ΕΕΠ 2007,382 επ., του ιδίου, «Χρηµατοπιστωτικό σύστηµα και ξέπλυµα βρώµικου χρήµατος», «Τα Οικονοµικά Εγκλήµατα», τοµ. ΙΙ, εκδ. Αντ. Σάκκουλα, 2007, σελ. 242 επ.

9 ΤΟ ΑΔΙΚΗΜΑ ΤΗΣ ΝΟΜΙΜΟΠΟΙΗΣΗΣ ΕΣΟΔΩΝ 55 α) η φάση της λεγόµενης τοποθέτησης (placement), στην οποία ο δράστης τοποθετεί τα χρήµατα που προέρχονται από παράνοµη δραστηριότητα ως επένδυση στο γενικότερο οικονοµικό σύστηµα, ήτοι σε παραδοσιακό ή µη χρηµατοοικονοµικό οργανισµό 72. Για την τοποθέτηση υπάρχουν τρεις δυνατότητες, είτε να χρησιµοποιηθεί κατευθείαν το χρηµατοπιστωτικό σύστηµα στη χώρα προέλευσης των χρηµάτων µέσω µικρών καταθέσεων, όπως τράπεζα µε κατάθεση σε λογαριασµό, χρηµατιστήριο µε αγορά µετοχών εισηγµένων σε αυτό, είτε µε την ενίσχυση του παρατραπεζικού τοµέα όπως ανταλλακτήρια συναλλάγµατος, καζίνο και άλλες συναφείς επενδύσεις, είτε µε «φυσιολογική» µεταφορά µετρητού χρήµατος σε «φορολογικούς παραδείσους», σε υπεράκτια χρηµατοπιστωτικά κέντρα (off-shοre financial centers), µε τη χρησιµοποίηση συνήθως off-shore εταιριών 73. β) Στη δεύτερη φάση ακολουθεί η λεγόµενη «στρωµατοποίηση» (layering). Στη φάση αυτή ο δράστης επιχειρεί σειρά κινήσεων και συναλλαγών (λ.χ. σπάσιµο του αρχικού ποσού σε µικρότερα, παρεµβολή πολλών λογαριασµών, πολλών συναλλαγών και πολλών χρηµατοπιστωτικών φορέων σε διάφορες χώρες) µε αποκλειστικό σκοπό να αποµακρύνει τα ίχνη των κεφαλαίων από την αρχική τους προέλευση και, έτσι, κατ αποτέλεσµα, να µεταµφιέσει τις αληθείς πηγές των κεφαλαίων, εµποδίζοντας τον εντοπισµό τους από τα ελεγκτικά όργανα του φορέα στον οποίον και επενδύθηκαν τελικά. Συνήθης διαδικασία αποτελεί η µεταφορά χρηµάτων από τράπεζα σε τράπεζα µε εικονικές εταιρίες, που βρίσκονται σε περισσότερα των δύο κρατών, µε τη βοήθεια ηλεκτρονικών υπολογιστών. Έτσι εξυπηρετείται η προσπέλαση νοµικών περιορισµών και η διάβαση προς φορολογικούς και τραπεζικούς «παραδείσους» χωρίς να αναγνωρισθεί ο ιδιοκτήτης ή ο άµεσα εµπλεκόµενος, προκειµένου να διαπιστωθεί η γνήσια ή όχι εταιρική µορφή. 72 Για την έννοια του χρηµατοπιστωτικού οργανισµού, ίδετε ενδεικτικά Γ. Καρατζογιάννη, «Οικονοµικό Έγκληµα - «Ξέπλυµα Βρώµικου χρήµατος», Πραξ&ΛογΠΔ 2004,503 επ. 73 Οι εξωχώριες ή υπεράκτιες εταιρίες αποτελούν πολύ συχνά ένα από τα τελειότερα καταφύγια του βρώµικου χρήµατος αλλά και η άρτια κάλυψή του κατά τη διαδικασία της ανακύκλωσης και επανένταξής του στις νόµιµες διαδικασίες. Η χρησιµότητά τους αναδεικνύεται τόσο στο στάδιο της τοποθέτησης του βρώµικου χρήµατος στο λογαριασµό µιας τέτοιας εταιρίας, όσο και κατά την τελευταία φάση του ξεπλύµατος, δηλ. της ενσωµάτωσης όπου η νοµιµοποίηση των παρανόµων εσόδων επιτυγχάνεται µε την εµπορική ή οικονοµική δραστηριότητα της εταιρίας, µέσω της απόκτησης περιουσιακών στοιχείων, τα οποία στη συνέχεια µεταπωλώνται και αποδίδουν νόµιµο χρήµα. Βλ. ιδίως Χ. Ζέρβα, «Εξωχώριες εταιρίες και νοµιµοποίηση εσόδων από παράνοµες ενέγειες», ΠοινΔικ 2001, σελ (1048), της ιδίας, «Ξέπλυµα βρώµικου χρήµατος: Μύθος ή αλήθεια. Η αντιµετώπισή του στην ελληνική πραγµατικότητα», ΝοΒ 2002, σελ. 824 (826), W. Filipkowski, «Νέες τάσεις στο ξέπλυµα βρώµικου χρήµατος», ΠοινΔικ 2005,883 (889).

10 56 ΞΕΠΛΥΜΑ ΧΡΗΜΑΤΟΣ γ) Τέλος, στην τρίτη και τελική φάση της λεγόµενης ενσωµάτωσης ή ολοκλήρωσης (intergration) ο δράστης επανατοποθετεί τα κεφάλαια σε κλάδους νόµιµης οικονοµικής δραστηριότητας όπως λ.χ. σε αγορά ακινήτων, σε επιχειρηµατικές/εµπορικές δραστηριότητες, σε αγορά πολυτελών αγαθών κ.λπ. έτσι ώστε τα εν λόγω κεφάλαια να επιστρέφουν στο χρηµατοοικονοµικό σύστηµα ως καθ όλα νόµιµα κεφάλαια. Είναι προφανές, µετά ταύτα, ότι οιοσδήποτε χρηµατοπιστωτικός οργανισµός µπορεί να χρησιµοποιηθεί ως µέσο ξεπλύµατος και στις τρεις παραπάνω φάσεις 74. Κατά τη διαµόρφωση του νοµοθετικού ορισµού της νοµιµοποίησης εσόδων, ο έλληνας νοµοθέτης, δια του Ν 3424/2005, εισήγαγε τρεις διαφορετικές υποστάσεις: α) την υπόσταση της επιδίωξης, β) την υπόσταση της συγκάλυψης και γ) την υπόσταση της κατοχής/αποµόνωσης, αντιγράφοντας τον αντίστοιχο ορισµό που δόθηκε για πρώτη φορά στη Σύµβαση του ΟΗΕ κατά της παράνο- µης διακίνησης ναρκωτικών φαρµάκων και ψυχοτρόπων ουσιών (Ν 1990/91) και επαναλαµβάνεται έκτοτε αυτολεξεί σε όλα τα διεθνή κείµενα που αφορούν τη νοµιµοποίηση εσόδων. Είναι δε γενικά διατυπωµένος ώστε να περιλαµβάνει όλες τις δυνατές περιπτώσεις νοµιµοποίησης. Το αυτό ισχύει και ως προς το Ν 3691/ Κάθε υπόσταση περιλαµβάνει διαφορετικές µορφές συµπεριφοράς, όπως η µετατροπή, µεταβίβαση, απόκρυψη, αποδοχή, χρήση, κατοχή της αξιοποίνως αποκτηθείσας περιουσίας. Οι διαφορετικές µορφές συµπεριφοράς που περιλαµβάνει κάθε υπόσταση µπορούν να καταταγούν σε δυο κατηγορίες: σε αυτές που σκοπό έχουν να µαταιώσουν τη δίωξη ή την εξιχνίαση της πρότερης πράξης και σε αυτές που σκοπό έχουν να διασφαλίσουν την περαιτέρω διάθεση της περιουσίας που προήλθε από την πρότερη πράξη. Στην πρώτη κατηγορία ανήκουν η υπόσταση της συγκάλυψης και η υπόσταση της επιδίωξης και στη δεύτερη η υπόσταση της αποµόνωσης 76. Ειδικότερα, όπως και νοµολογιακά 77 γίνεται παγίως δεκτό, υπό το καθεστώς του προϊσχύσαντος Ν 2331/1995, για την αντικειµενική συγκρότηση του αδική- µατος της νοµιµοποίησης εσόδων από εγκληµατική δραστηριότητα απαιτείται 74 Ίδετε σχετικά Ν. Βούτσα, «Ξέπλυµα βρώµικου χρήµατος. Ισχύουσες ρυθµίσεις και διαγραφόµενες προοπτικές σε επίπεδο αντεγκληµατολογικής πολιτικής», ΠοινΛογ 2005,1467 (1468), Σ. Κάτσιο, «Ξέπλυµα βρώµικου χρήµατος», εκδ. Σάκκουλα Θεσ/ νικη, 1998., σελ. 75 επ., Γ. Χλούπη, «Διασυνοριακό & υπερεθνικό οργανωµένο έγκληµα», εκδ. Νοµική Βιβλιοθήκη 2005, σελ. 273 επ. 75 Βλ. Έκθεση Επιστηµονικής Επιτροπής, Βλ. Γ. Τριανταφύλλου, ό.π., σελ Ίδετε ενδεικτικά ΣυµβΠληµΑθ 2171/2005 ΠοινΔικ 2005,1146 επ., ΕφΑθ 1108/ 2004 ΠοινΧρ ΝΕ/2005,264 επ., ΣυµβΕφΛαρίσης 50/2004 ΠοινΔικ 2004,531 επ., ΣυµβΕφΘράκ 85/2002 ΠοινΧρον ΝΓ/2003,254.

11 ΤΟ ΑΔΙΚΗΜΑ ΤΗΣ ΝΟΜΙΜΟΠΟΙΗΣΗΣ ΕΣΟΔΩΝ 57 (εναλλακτικά) α) αγορά, β) απόκρυψη, γ) λήψη µε τη µορφή της εµπράγµατης ασφάλειας, δ) αποδοχή πράγµατος µε περιουσιακή αξία στην κατοχή του δράστη, ε) η µε οποιονδήποτε τρόπο δηµιουργία δικαιούχου, στ) η µετατροπή και ζ) η µεταβίβαση οποιασδήποτε περιουσίας που προέρχεται από εγκληµατική δραστηριότητα, εµπεριεχόµενης στο άρθρο 1 του ανωτέρω νόµου (δηλ. στον κατάλογο των αδικηµάτων). Μάλιστα γίνεται δεκτό ότι ο περιγραφόµενος όρος «εγκληµατική δραστηριότητα» στην αντικειµενική υπόσταση της νοµιµοποίησης εσόδων του άρθρου 2 του Ν 2331/1995 χρησιµοποιείται µε στενή τεχνική έννοια, δηλ. στον όρο αυτό υπάγονται µόνο οι συγκεκριµένες, αποκλειστικά και περιοριστικά αναφερόµενες στο άρθρο 1 του ίδιου νόµου, αξιόποινες πράξεις, αποκλειόµενης οιοασδήποτε άλλης εγκληµατικής δραστηριότητας 78. Επο- µένως, αν η προηγούµενη πράξη δεν εµπεριέχεται στον κατάλογο των αδικη- µάτων του ά. 1 Ν 2331/1995, κατά συνέπεια δεν µπορεί να αποτελέσει βασικό αδίκηµα, του οποίου το εγκληµατικό προϊόν θα µπορούσε να νοµιµοποιηθεί µε έναν από τους τρόπους τέλεσης του άρθρου 2 του Ν 2331/1995. Μετά την τροποποίηση του αρχικού Ν 2331/1995 από τον Ν 3424/2005, για την εξ αντικειµένου στοιχειοθέτηση της νοµιµοποίησης εσόδων πρέπει να διαπιστώνεται η πράξη της νοµιµοποίησης, η οποία µπορεί να έχει µια από τις ακόλουθες µορφές 79 : α) µετατροπή (δηλ. αλλοίωση της µορφής) της παρανό- 78 Το Συµβούλιο Πληµµελειοδικών Καστοριάς έκρινε χαρακτηριστικά σε υπόθεση νο- µιµοποίησης εσόδων εκ φοροδιαφυγής ότι ως εγκληµατική δραστηριότητα κατά την έννοια της διατάξεως του άρθρου 1 νοείται η τέλεση µιας εκ των δέκα εννέα µορφών εγκληµατικής δραστηριότητας. Η απαρίθµηση αυτή είναι περιοριστική και εποµένως η απόκτηση εισοδηµάτων µε οποιαδήποτε εγκληµατική δραστηριότητα και η εµφάνιση αυτών ως νόµιµα αποκτηθέντων εσόδων δεν µπορεί να υπαχθεί στην ανωτέρω περίπτωση, γιατί µια τέτοια επέκταση του αξιοποίνου θα ήταν επικίνδυνη και αυθαίρετη για το δικαιϊκό µας σύστηµα και θα οδηγούσε σε ανέλεγκτες καταστάσεις. Η απαρίθµηση των εγκληµατικών µορφών που αναφέρονται στην διάταξη του άρθρου 1 ως και των περιπτώσεων της παραγράφου 1 του άρθρου 2 η οποία και πάλι αναφέρεται στην εγκληµατική δραστηριότητα που µνηµονεύεται στην διάταξη του άρθρου 1 του ανωτέρω νόµου 2331/1995 είναι ρητή και περιοριστική. Στην προκειµένη περίπτωση του εγκλήµατος της νοµιµοποίησης εσόδων από εγκληµατική δραστηριότητα δεν υπάγεται η υποβολή ανακριβούς φορολογικής δήλωσης οποιοδήποτε και αν είναι το ύψος της γενόµενης φοροδιαφυγής. βλ. ΣυµβΠληµΚαστ 104/2000 Υπερ 2000,1057 επ., Γ. Δηµήτραινα, «Η διεύρυνση (;) της έννοιας της βασικής εγκληµατικής πράξης στο έγκληµα της νοµιµοποίησης εσόδων από εγκληµατικές δραστηριότητες», ΠοινΧρ ΝΣΤ/2006,351 (353). 79 Βλ. άρθρο 2 παρ. 5 του Ν 3424/2005. Οι τυποποιούµενες µορφές τέλεσης του αδικήµατος της νοµιµοποίησης εσόδων του νόµου αυτού εισάγονται µε τη δεύτερη κοινοτική Οδηγία 2001/97/ΕΚ χωρίς αποκλίσεις ή διαφοροποιήσεις, µε χαρακτηριστικό παράδειγµα την τέταρτη περίπτωση που τιµωρεί κάθε µορφή συµµετοχής ή απόπειρας στις πράξεις νοµιµοποίησης, οι οποίες, όµως είναι ούτως ή άλλως αξιόποινες κατά το ποινικό µας σύστηµα.

12 58 ΞΕΠΛΥΜΑ ΧΡΗΜΑΤΟΣ µως αποκτηθείσας περιούσιας ή µεταβίβαση αντικειµενικά πρόσφορη να κρύψει ή συγκαλύψει την παράνοµη προέλευσή της ή να προσφέρει συνδροµή σε οποιονδήποτε εµπλέκεται στο έγκληµα από το οποίο προέρχεται η παράνοµη περιουσία, προκειµένου να αποφύγει τις έννοµες συνέπειες των πράξεών του, β) κάθε πράξη µε την οποία επιτυγχάνεται η απόκρυψη ή συγκάλυψη της αλήθειας όσον αφορά τη φύση, προέλευση, διάθεση ή διακίνηση περιουσίας ή τον τόπο όπου αυτή ευρίσκεται ή αποκτήθηκε ή την κυριότητα επί περιουσίας ή σχετικών µε αυτή δικαιωµάτων, γ) κάθε πράξη απόκτησης, κατοχής ή χρήσης της περιουσίας, εφόσον είναι αντικειµενικά πρόσφορη να κρύψει ή συγκαλύψει την παράνοµη προέλευσή της ή να προσφέρει συνδροµή σε όποιον εµπλέκεται στο έγκληµα από το οποίο προέρχονται τα παράνοµα έσοδα και δ) κάθε µορφή συµµετοχής σε µία από τις παραπάνω πράξεις, η σύσταση οργάνωσης για την τέλεσή τους, καθώς και απόπειρα διάπραξης τους, η υποκίνηση, η παροχή συµβουλών σε τρίτο για τη διάπραξή τους ή η διευκόλυνση της τέλεσης τους 80. Τέλος, και µετά την ισχύ του Ν 3424/2005, οι ανωτέρω τυποποιούµενες πράξεις νοµιµοποίησης εσόδων πρέπει να αφορούν περιουσία, που έχει προέλθει άµεσα και αιτιακά από τα συγκεκριµένα εγκλήµατα που απαριθµούνται στο άρθρο 1 του ανωτέρω νόµου, στα οποία πλέον εντάσσεται και κάθε αδίκηµα που τιµωρείται µε ποινή στερητική της ελευθερίας, της οποίας το ελάχιστο όριο είναι άνω των έξι µηνών και από την τέλεση του προέκυψε περιουσία τουλάχιστον ευρώ. 2. Επελθούσες µεταβολές µε το Ν 3691/2008 Στο άρθρο 2 του νόµου 3691/2008 τυποποιούνται οι πράξεις εκείνες που συνιστούν νοµιµοποίηση εσόδων από εγκληµατικές δραστηριότητες. Οι πράξεις αυτές έχουν τυποποιηθεί από την ίδια την τρίτη κοινοτική Οδηγία (2005/ 60/ΕΚ), ώστε, µεταφερόµενες στα εθνικά ποινικά συστήµατα, κατά τη διαδικασία της ενσωµάτωσης, να αντιµετωπισθούν ενιαία και οµοιόµορφα από όλα τα κράτη µέλη. Παρά το γεγονός ότι η 3η Οδηγία επανέλαβε τις αυτές ρυθµίσεις µε την 2η, ως προς την τυποποίηση των µορφών νοµιµοποίησης εσόδων, ο Ν 3691/2008 προέβη στην τυποποίηση και άλλων πράξεων νοµιµοποίησης, καθ υπέρβασιν της Οδηγίας, και επέφερε τις ακόλουθες µεταβολές, σε σχέση µε τις αντίστοιχες ρυθµίσεις του άρθρου 1 παρ. β του Ν 2331/95, όπως ίσχυε µε την τροποποίησή του από το Ν 3424/2005. Ειδικότερα, το άρθρο 2 παρ. 2 του Ν 3691/2008 καθορίζει ότι νοµιµοποίηση εσόδων από τις εγκληµατικές δραστηριότητες (ξέπλυµα χρήµατος) που προβλέπονται στο άρθρο 3 του Νόµου, αποτελούν οι ακόλουθες πράξεις: 80 Ίδετε στη νοµολογία ΣυµβΠληµΑθ 3133/2007 ΠοινΧρ ΝΗ/2008,258 επ.

13 ΤΟ ΑΔΙΚΗΜΑ ΤΗΣ ΝΟΜΙΜΟΠΟΙΗΣΗΣ ΕΣΟΔΩΝ 59 «α) Η µετατροπή ή η µεταβίβαση περιουσίας εν γνώσει του γεγονότος ότι προέρχεται από εγκληµατικές δραστηριότητες ή από πράξη συµµετοχής σε τέτοιες δραστηριότητες, µε σκοπό την απόκρυψη ή τη συγκάλυψη της παράνοµης προέλευσής της ή την παροχή συνδροµής σε οποιονδήποτε εµπλέκεται στις δραστηριότητες αυτές, προκειµένου να αποφύγει τις έννοµες συνέπειες των πράξεών του. β) Η απόκρυψη ή η συγκάλυψη της αλήθειας µε οποιοδήποτε µέσο ή τρόπο, όσον αφορά στη φύση, προέλευση, διάθεση, διακίνηση ή χρήση περιουσίας ή στον τόπο όπου αυτή αποκτήθηκε ή ευρίσκεται ή την κυριότητα επί περιουσίας ή σχετικών µε αυτή δικαιωµάτων, εν γνώσει του γεγονότος ότι η περιουσία αυτή προέρχεται από εγκληµατικές δραστηριότητες ή από πράξη συµµετοχής σε τέτοιες δραστηριότητες. γ) Η απόκτηση, κατοχή, διαχείριση ή χρήση περιουσίας, εν γνώσει κατά το χρόνο της κτήσης ή της διαχείρισης, του γεγονότος ότι η περιουσία προέρχεται από εγκληµατικές δραστηριότητες ή από πράξη συµµετοχής σε τέτοιες δραστηριότητες. δ) Η χρησιµοποίηση του χρηµατοπιστωτικού τοµέα µε την τοποθέτηση σε αυτόν ή τη διακίνηση µέσω αυτού εσόδων που προέρχονται από εγκληµατικές δραστηριότητες, µε σκοπό να προσδοθεί νοµιµοφάνεια στα εν λόγω έσοδα. ε) Η σύσταση οργάνωσης ή οµάδας δύο τουλάχιστον ατόµων για τη διάπραξη µιας ή περισσότερων από τις πράξεις που αναφέρονται στα παραπάνω στοιχεία α έως δ και η συµµετοχή σε τέτοια οργάνωση ή οµάδα». Σύµφωνα µε το άρθρο 2 του Ν 3691/2008, τυποποιούνται πέντε, πλέον, «συµπεριφορές», οι οποίες συνιστούν εναλλακτικά την απόπειρα ή την τέλεση του αδικήµατος της νοµιµοποίησης εσόδων από εγκληµατικές δραστηριότητες. Πρόκειται για µικτό υπαλλακτικό αδίκηµα, τελούµενο µε τους πέντε διαφορετικούς τρόπους τέλεσης, ως εκφάνσεις µιας και της αυτής εγκληµατικής δράσης. Υποκειµενικά απαιτείται άµεσος δόλος, ως προς την προέλευση της προς νοµιµοποίηση περιουσίας από τη διάπραξη ενός συγκεκριµένου βασικού αδικήµατος, εµπίπτοντος στην έννοια του άρθρου 3 του Ν 3691/2008. Είναι δε αδίκηµα σκοπού, ο οποίος συνίσταται στην επιδίωξη της απόκρυψης ή της συγκάλυψης της προέλευσης της περιουσίας ή της παροχής συνδροµής σε οποιονδήποτε εµπλέκεται σε εγκληµατικές δραστηριότητες, προκειµένου να αποφύγει τις έννοµες συνέπειες των πράξεών του. Δηλαδή ο δράστης της πράξης νοµιµοποίησης εσόδων απαιτείται να γνωρίζει ότι η µεταβιβαζόµενη, µετατρεπόµενη, αποκτώµενη, κατεχόµενη, χρησιµοποιούµενη περιουσία προέρχεται από την τέλεση ενός συγκεκριµένου βασικού αδικήµατος ή από πράξη συµµετοχής στο αδίκηµα, αυτό και, επιπλέον, ενεργεί µε σκοπό την απόκρυψη ή τη συγκάλυψη της παράνοµης προέλευσής της ή την

14 60 ΞΕΠΛΥΜΑ ΧΡΗΜΑΤΟΣ παροχή συνδροµής σε οποιονδήποτε εµπλέκεται στο βασικό αδίκηµα, προκει- µένου αυτός να αποφύγει τις έννοµες συνέπειες των πράξεών του 81. Είναι νοητή η απόπειρα τέλεσης µιας πράξης νοµιµοποίησης εσόδων, αν εκδηλωθεί συµπεριφορά που συνιστά αρχή εκτέλεσης της συγκεκριµένης µορφής νοµιµοποίησης εσόδων. Νοµολογιακά 82 έγινε δεκτό ότι απόπειρα νο- µιµοποίησης εσόδων από εγκληµατική δραστηριότητα (κακουργηµατική απάτη) συνιστά η εξής συµπεριφορά: Ο κατηγορούµενος, αφού επικοινώνησε µε τη διευθύντρια της Τράπεζας και έχοντας πληρεξούσιο των δικαιούχων του τραπεζικού λογαριασµού, ζήτησε τα κατατεθέντα σε λογαριασµούς χρηµατικά ποσά που προέρχονταν από κακουργηµατική απάτη, για την οποία είχε ασκηθεί ποινική δίωξη εναντίον των εντολέων του πληρεξουσίου, προκειµένου αφενός να εισπράξει τα ποσά αυτά, αφετέρου να τα αποκρύψει και να συγκαλύψει την αληθινή προέλευσή τους. Όµως, η διευθύντρια της Τράπεζας, ενηµερωµένη από την Επιτροπή του άρθρου 7 του Ν 2331/1995 για την ύποπτη προέλευση των χρηµάτων αυτών, απέφυγε να τα καταβάλει στον κατηγορούµενο την ίδια ηµέρα. Ο τελευταίος επανήλθε άλλη ηµέρα, αλλά και πάλι δεν κατάφερε να εισπράξει τα πιο πάνω ποσά, επειδή στο µεταξύ είχε εκδοθεί ανακριτική διάταξη, µε την οποία απαγορεύθηκε η κίνηση των λογαριασµών των εντολέων του και κατηγορουµένων για κακουργηµατική απάτη. Ο Άρειος Πάγος µε την υπ αρ. 1432/2008 απόφασή του (σε Συµβούλιο) έκρινε ότι συντρέχει απόπειρα νοµιµοποίησης εσόδων στην περίπτωση αυτή, διότι υπήρξε αρχή εκτέλεσης συγκάλυψης της αληθούς προέλευσης των παρανόµως κτηθέντων και κατατεθέντων σε τραπεζικό λογαριασµό χρη- µάτων, συνιστάµενη στην προσπάθεια ανάληψης των χρηµάτων, µε την εµφάνιση του πληρεξουσίου εγγράφου ενώπιον της τράπεζας για την ολοκλήρωση της ανάληψης, η οποία ανάληψη, όµως, δεν ολοκληρώθηκε, όχι από βούληση του δράστη, αλλά από εξωτερικά εµπόδια, διότι εκδόθηκε και κοινοποιήθηκε εγκαίρως στην Τράπεζα η ανακριτική διάταξη περί απαγόρευσης της κίνησης των λογαριασµών των κατηγορουµένων. Εκτός από την τυποποίηση των ως άνω συµπεριφορών, ως αξιοποίνων πράξεων νοµιµοποίησης εσόδων, ο Ν 3691/2008, παρ. 4 του άρθρου 2, καθορίζει ότι χρηµατοδότηση της τροµοκρατίας αποτελεί το αδίκηµα που προβλέπεται στην παράγραφο 6 του άρθρου 187Α ΠΚ, όπως αυτή αντικαθίσταται µε την παρ. 1 του άρθρου 53 του Ν 3691/2008. Η νέα µορφή αυτού του 81 Βλ. ΣυµβΑΠ 1611/2007, µε πρόταση Αντεισαγγελέως Φ. Μακρή (αδηµ.), ΠοινΧρ ΝΗ/2008,527 επ., ΣυµβΑΠ 1432/2008 µε πρόταση του Αντεισαγγελέως Α. Κονταξή (αδηµ.) και ΣυµβΑΠ 1646/2008, µε πρόταση Αντεισαγγελέως Γ. Βλάσση (αδηµ.). 82 Βλ. ΣυµβΑΠ 1432/2008, (αδηµ.).

15 ΤΟ ΑΔΙΚΗΜΑ ΤΗΣ ΝΟΜΙΜΟΠΟΙΗΣΗΣ ΕΣΟΔΩΝ 61 αδικήµατος της παρ. 6 του άρθρου 187Α ΠΚ, έχει ως εξής, µετά την ως άνω αντικατάστασή της: «6. Όποιος παρέχει πληροφορίες ή υλικά µέσα ή µε οποιονδήποτε τρόπο εισπράττει, συλλέγει, διαθέτει ή διαχειρίζεται κεφάλαια υπό την έννοια της παρ. 1 του άρθρου 1 του Ν 3034/2002 (ΦΕΚ Α 168) µε σκοπό να διευκολύνει ή να υποβοηθήσει την τέλεση τροµοκρατικών πράξεων, κατά τις παραγράφους 1, 3 και 4 είτε από εγκληµατική οργάνωση είτε από µεµονωµένο τροµοκράτη τιµωρείται µε κάθειρξη µέχρι δέκα ετών». Όπως γίνεται αντιληπτό από την αντιπαραβολή της ισχύουσας µε την προϊσχύσασα ρύθµιση, στον ορισµό του αδικήµατος της νοµιµοποίησης εσόδων από εγκληµατικές δραστηριότητες της παρ. 2, προστίθεται νέο στοιχείο δ, µε αναρίθµηση του νυν στοιχείου δ σε ε, ούτως ώστε να υπάρχουν, πλέον, πέντε «συµπεριφορές», οι οποίες συνιστούν εναλλακτικά την απόπειρα ή την τέλεση του αδικήµατος της νοµιµοποίησης εσόδων από εγκληµατικές δραστηριότητες. Ειδικότερα, επαναλαµβάνονται οι αυτές προηγούµενες περιπτώσεις νοµι- µοποίησης εσόδων από εγκληµατικές δραστηριότητες (µετατροπή ή µεταβίβαση περιουσίας, απόκρυψη ή συγκάλυψη της αλήθειας, απόκτηση, κατοχή ή χρήση περιουσίας), και προστίθενται οι ακόλουθες νέες µορφές νοµιµοποίησης εσόδων από εγκληµατικές δραστηριότητες: α. Στην περίπτωση γ (απόκτηση, κατοχή ή χρήση περιουσίας), προστίθεται και η περίπτωση της διαχείρισης περιουσίας. Η έννοια της διαχείρισης περιουσίας, προερχόµενης από εγκληµατικές δραστηριότητες δεν προβλεπόταν από την Οδηγία και προστέθηκε, προκειµένου να καλύψει συµπεριφορές που δεν ενέπιπταν στην έννοια της κατοχής ή χρήσης περιουσίας. Καλύπτει περιπτώσεις, κατά τις οποίες ο υπαίτιος ασκεί διαχειριστικές πράξεις επί περιουσίας, νοούµενης ως τέτοιας κάθε είδους περιουσίας, σύµφωνα µε τον ορισµό που έχει δοθεί στον όρο «περιουσία», µε το άρθρο 4 παρ. 1 του νόµου 83, τελώντας εν γνώσει του γεγονότος ότι τα περιουσιακά στοιχεία που διαχειρίζεται έχουν προέλθει από συγκεκριµένο βασικό αδίκηµα. β. Ως νέα πράξη νοµιµοποίησης εσόδων από εγκληµατικές δραστηριότητες προστέθηκε, ως στοιχείο δ της παρ. 1 του άρθρου 2 του Ν 3691/2008 «η χρησιµοποίηση του χρηµατοπιστωτικού τοµέα µε την τοποθέτηση σ 83 Ως περιουσία, κατά τον Ν 3691/2008, νοούνται «περιουσιακά στοιχεία κάθε είδους, ενσώµατα ή ασώµατα, κινητά ή ακίνητα, υλικά ή άυλα, καθώς και έγγραφα ή στοιχεία οποιασδήποτε µορφής, έντυπης, ηλεκτρονικής ή ψηφιακής, που αποδεικνύουν τίτλο ιδιοκτησίας ή δικαιώµατα προς απόκτηση τέτοιων περιουσιακών στοιχείων. Για τους σκοπούς του παρόντος νόµου τα έσοδα περιλαµβάνονται στην έννοια της περιουσίας».

16 62 ΞΕΠΛΥΜΑ ΧΡΗΜΑΤΟΣ αυτόν ή τη διακίνηση εσόδων που προέρχονται από εγκληµατικές δραστηριότητες, µε σκοπό να προσδοθεί νοµιµοφάνεια στα εν λόγω έσοδα». Σύµφωνα µε την αιτιολογική έκθεση, θεωρείται ως πράξη νοµιµοποίησης εσόδων αφενός η χρησιµοποίηση του χρηµατοπιστωτικού τοµέα µε την τοποθέτηση σε αυτόν των εσόδων που προέρχονται από εγκληµατικές δραστηριότητες, µε σκοπό να προσδοθεί νοµιµοφάνεια στα εν λόγω έσοδα και αφετέρου η διακίνηση παρανόµων εσόδων µέσω ή εντός του τοµέα αυτού. Στην πρώτη περίπτωση, τα έσοδα που προήλθαν από την τέλεση ενός βασικού αδικήµατος κατατίθενται σε πιστωτικό ίδρυµα ή διατίθενται για την αγορά µετοχών κ.λπ. Κατά την αιτιολογική έκθεση, στις περιπτώσεις αυτές είναι αυτονόητη η µετατροπή των παρανόµων εσόδων, η οποία µπορεί να τελεστεί και από τον ίδιο τον υπαίτιο του βασικού εγκλήµατος, η οποία, ως αυτοτελής και διακριτή πράξη, είναι τιµωρητή ως «αυτοξέπλυµα» 84. Κατά την αιτιολογική έκθεση, επίσης, στη δεύτερη περίπτωση διακινούνται παράνοµα έσοδα από τη διάπραξη βασικού αδικήµατος εντός του χρηµατοπιστωτικού τοµέα (π.χ. κατάχρηση αγοράς, απάτες µε πλαστές κάρτες, παρεµβάσεις σε Αυτόµατα Ταµειακά Μηχανήµατα (ΑΤΜ), πλαστές επιταγές, παράνοµη χρήση λογαριασµών κ.λπ.) και τότε θεωρείται ότι έγινε και ξέπλυµα χρήµατος, δεδοµένου ότι τα προκύψαντα έσοδα, στην πλειοψηφία των περιπτώσεων, διακινούνται µε τον ένα ή τον άλλο τρόπο και συνεπώς «νοµιµοποιούνται». Τα έσοδα αυτά, είτε παραµένουν εντός του τοµέα αυτού, όπου η διακίνησή τους είναι εύκολη και έχουν τη µορφή τραπεζικού χρήµατος ή χρηµατοπιστωτικών τίτλων, είτε εξέρχονται αυτού (π.χ. για αγορά ακινήτου) µε ισχυρό τεκµήριο νοµιµοφάνειας, λόγω του ελέγχου που ασκούν οι εταιρίες του χρηµατοπιστωτικού τοµέα για εντοπισµό και αναφορά υπόπτων ή ασύνηθων συναλλαγών και δραστηριοτήτων. Υπάρχει, όµως, και άλλη µορφή διακίνησης, όταν παράνοµα έσοδα, αποκτηθέντα εκτός του χρηµατοπιστωτικού τοµέα, διακινούνται (π.χ. µε εντολές µεταφοράς κεφαλαίων σε ξένες τράπεζες). Η περίπτωση αυτή δεν συνιστά «τοποθέτηση» της πρώτης περίπτωσης που απαιτεί µία συνέχεια, σε αντίθεση µε τη στιγµιαία, πολλές φορές, διακίνηση. Στο ίδιο πλαίσιο υπάγονται και οι περιπτώσεις που τα έσοδα αποκτούν τον παράνοµο χαρακτήρα τους κατά την εισαγωγή τους (ή λίγο πριν) σε εταιρία του χρηµατοπιστωτικού τοµέα (π.χ. δωροδοκία) και αµέσως µετά εξέρχονται ή «διακινούνται» 85. γ. Τέλος, τυποποιήθηκε ως αυτοτελής πράξη νοµιµοποίησης εσόδων από εγκληµατικές δραστηριότητες ως περίπτωση ε της παρ. 2 του άρθρου 2 του Ν 84 Περί των προϋποθέσεων συρροής του βασικού αδικήµατος από τον υπαίτιο αυτό, σε σχέση µε πράξη «αυτοξεπλύµατος», γίνεται λόγος στην ανάλυση του άρθρου 45 παρ. 1 στοιχ. ε του Ν 3691/ Βλ. Αιτιολογική Έκθεση του Ν 3691/2008, υπό το άρθρο 2.

17 ΤΟ ΑΔΙΚΗΜΑ ΤΗΣ ΝΟΜΙΜΟΠΟΙΗΣΗΣ ΕΣΟΔΩΝ /2008, «η σύσταση οργάνωσης ή οµάδας δύο τουλάχιστον ατόµων για τη διάπραξη µιας ή περισσοτέρων από τις πράξεις που αναφέρονται στα παραπάνω στοιχεία α και δ και η συµµετοχή σε τέτοια οργάνωση ή οµάδα». Η περίπτωση αυτή απέµεινε, ως αυτουργική πράξη νοµιµοποίησης εσόδων από εγκληµατικές δραστηριότητες, αφού απαλείφθηκε από το αρχικό Σχέδιο Νόµου η επανάληψη ως αυτουργικών πράξεων νοµιµοποίησης εσόδων όλων εκείνων των µορφών συνέργειας, συµµετοχής, απόπειρας κ.λπ., στη διάπραξη µια πράξης νοµιµοποίησης όπως ίσχυε µε το στοιχείο β του άρθρου 2 παρ. 5 του Ν 3424/2005. Τελικά, από όλες εκείνες τις συµµετοχικές κ.λπ. µορφές (και όχι αυτουργικές) απαλείφθηκαν όλες οι υπόλοιπες, (σύµφωνα µε τη σχετική παρατήρηση που είχε υποβάλει η Ολοµέλεια των Προέδρων των ΔΣ Ελλάδος και είχε γίνει αποδεκτή, αφού επρόκειτο για µορφή συµµετοχής ή απόπειρας που ήσαν αξιόποινες, κατά το ποινικό µας σύστηµα, ως τέτοιες και όχι ως αυτουργικές δραστηριότητες), και παρέµεινε µόνον η συγκεκριµένη περίπτωση της «σύστασης οµάδας ή οργάνωσης» για την τέλεση οποιασδήποτε µορφής πράξης νοµιµοποίησης εσόδων, ως αυτουργική πράξη νοµιµοποίησης. Κατά την άποψή µου, η ένταξη αυτής της περίπτωσης της σύστασης οργάνωσης ή οµάδας για τη διάπραξη µιας ή περισσοτέρων πράξεων νοµιµοποίησης εσόδων (στοιχ. α έως δ της παρ. 2 του άρθρου 2 του Ν 3691/2008), ως αυτοτελούς αυτουργικής πράξης νοµιµοποίησης εσόδων, είναι άστοχη και αντίθετη µε τον τρόπο που αντίστοιχες πράξεις αντιµετωπίζονται από τον Π.Κ. (άρθρο 187 παρ. 1 και 3 ΠΚ). Με δεδοµένη τη νοµοθετική βούληση να αντι- µετωπισθούν οι περιπτώσεις αυτές της σύστασης και συµµετοχής σε οµάδα που αποσκοπεί στη διάπραξη αδικηµάτων νοµιµοποίησης εσόδων, µε αυστηρότερο τρόπο, έναντι της αντιµετώπισής τους υπό το προϊσχύσαν δίκαιο, η απολύτως ενδεδειγµένη νοµοθετική επιλογή και δογµατικά συνεπής µε τις λοιπές διατάξεις του ποινικού µας συστήµατος, θα επέβαλε την ένταξη αυτής της περίπτωσης στο άρθρο 187 παρ. 1 ΠΚ (εγκληµατική οργάνωση), µε την προσθήκη στα απαριθµούµενα κακουργήµατα αυτής της διάταξης και των κακουργηµάτων της νοµιµοποίησης εσόδων από εγκληµατικές δραστηριότητες. Η λύση αυτή θα ήταν απολύτως συνεπής, δογµατικά, αλλά και νοµοτεχνικά, αφού ήδη η υπάρχουσα διάταξη περί εγκληµατικής οργάνωσης καλύπτει όλο το φάσµα των σοβαρών εγκληµάτων που αποτελούν την επιδίωξη µιας οργανωµένης και δοµηµένης εγκληµατικής οµάδας. Η διάταξη αυτή του άρθρου 187 παρ. 1 ΠΚ θα εκάλυπτε πλήρως και την ποινική απαξία αυτής της συµπεριφοράς, η οποία είναι οµοειδής προς τις υπόλοιπες περιπτώσεις επιδίωξης κακουργηµατικών πράξεων από την εγκληµατική οργάνωση. Σε κάθε άλλη περίπτωση, αν δεν θα συνέτρεχαν οι προϋποθέσεις ένταξης αυτής της συµπεριφοράς στην περίπτωση της παρ. 1 του άρθρου 187 ΠΚ, όπως λ.χ. της σύστασης οµάδας από δύο άτοµα για την τέλεση αδικη-

18 64 ΞΕΠΛΥΜΑ ΧΡΗΜΑΤΟΣ µάτων νοµιµοποίησης εσόδων, οι περιπτώσεις αυτές θα ενέπιπταν στην παρ. 3 του άρθρου 187 ΠΚ. Αντιθέτως, η τυποποίησή της ως αυτουργικής πράξης νοµιµοποίησης εσόδων θα δηµιουργήσει, εκτός από ζητήµατα δογµατικής ασυνέπειας, και άλλα ερµηνευτικά προβλήµατα. π.χ. Αν µπορούν να εφαρ- µοσθούν ως προς την περίπτωση αυτή της «αυτουργικής νοµιµοποίησης εσόδων», οι επιβαρυντικές περιστάσεις του στοιχ. γ της παρ. 1 του άρθρου 45 του Ν 3691/2008. Οι επιβαρυντικές αυτές περιστάσεις, ενυπάρχουν στην απαξία που περικλείει το άρθρο 187 παρ. 1 ΠΚ, αλλά και της παρ. 3 αυτού, ενώ θα θεωρούνται ότι συντρέχουν, περίπου αυτονόητα, και στην περίπτωση της «αυτουργικής πράξης» της σύστασης οµάδας προς διάπραξη πράξεων νοµι- µοποίησης, µε αποτέλεσµα να µπορεί να συνυπάρχει διπλή αξιολόγηση των αυτών στοιχείων της συγκρότησης του αδικήµατος µε αυτά που συνιστούν και την επιβαρυντικής περίσταση (π.χ. δράση εντός των πλαισίων εγκληµατικής οµάδας, κατ επάγγελµα τέλεση κ.λπ.). Αυτή είναι µια από τις δογµατικές ασυνέπειες που δηµιουργεί η τυποποίηση αυτής της µορφής, ως αυτουργικής πράξης νοµιµοποίησης εσόδων, αντί να ενταχθεί στο άρθρο 187 ΠΚ. Παράλληλα, όµως, υπάρχει δογµατική αντίφαση και αξιολογική αντινο- µία ως προς την προβλεπόµενη κακουργηµατική τιµώρηση (ως αυτουργική πράξη νοµιµοποίησης εσόδων) των πράξεων αυτών, για τη συγκρότηση των οποίων δεν απαιτείται καν η τέλεση πράξεων νοµιµοποίησης εσόδων, να τι- µωρούνται µε την ίδια ποινή µε τις τετελεσµένες πράξεις της νοµιµοποίησης εσόδων ή να τιµωρούνται οι προπαρασκευαστικές πράξεις νοµιµοποίησης εσόδων, τις οποίες σχεδιάζει η οµάδα, µε την ίδια ποινή που τιµωρούνται και οι τετελεσµένες πράξεις, αφού αµφότερες θεωρούνται και αντιµετωπίζονται από το Νόµο ως αυτουργικές δραστηριότητες νοµιµοποίησης εσόδων. Με την υπάρχουσα τυποποίηση παραβιάζεται η αρχή της αναλογικότητας. Η µόνη λύση, de lege ferenda, είναι η κατάργηση αυτής της «αυτουργικής» πράξης νοµιµοποίησης εσόδων και η προσθήκη των αδικηµάτων της κακουργηµατικής νοµιµοποίησης εσόδων στο άρθρο 187 παρ. 1 ΠΚ. 3. Η «τοποθέτηση» και «διακίνηση» εσόδων Με την παρ. 2 του άρθρου 2 του Ν 3691/2008, για τη στοιχειοθέτηση της αντικειµενικής υπόστασης του αδικήµατος της νοµιµοποίησης εσόδων από εγκληµατικές δραστηριότητες, απαιτείται εναλλακτικά η συνδροµή ορισµένης συγκεκριµένης περίπτωσης από αυτές που περιοριστικά αναφέρονται στο ανωτέρω άρθρο 2, συµπεριλαµβανοµένης και της χρησιµοποίησης του χρηµατοπιστωτικού τοµέα µε την τοποθέτηση σ αυτόν ή τη διακίνηση εσόδων. Η τοποθέτηση εσόδων από εγκληµατικές δραστηριότητες στο χρηµατοπιστωτικό σύστηµα ανήκει, µε βάση το πρότυπο των τριών φάσεων περιγρα-

19 ΤΟ ΑΔΙΚΗΜΑ ΤΗΣ ΝΟΜΙΜΟΠΟΙΗΣΗΣ ΕΣΟΔΩΝ 65 φής του φαινοµένου της νοµιµοποίησης που έχει επικρατήσει διεθνώς, στο πρώτο στάδιο της διαδικασίας της νοµιµοποίησης, που καλείται τοποθέτηση (placement), από πλευράς δε ειδικής υπόστασης του εγκλήµατος υπάγεται στην έννοια της κατοχής περιουσίας, ενώ η διακίνηση εσόδων µέσω χρηµατοπιστωτικού συστήµατος υπάγεται στην έννοια της µετατροπής ή µεταβίβασης περιουσίας. Το στοιχείο δ εισάγει έγκληµα σκοπού. Αυτό σηµαίνει ότι η αξιόποινη συµπεριφορά πρέπει να είναι και αντικειµενικά πρόσφορη να άγει σε πρόσδοση νοµιµοφάνειας στα έσοδα που προέρχονται από εγκληµατικές δραστηριότητες. Μόνη όµως η τοποθέτηση των εσόδων σε χρηµατοπιστωτικό ίδρυµα δεν είναι αντικειµενικά πρόσφορη να άγει σε νοµιµοφάνεια της προέλευσης των εσόδων, εφόσον ο σκοπός πρόσδοσης νοµιµοφάνειας στην προέλευση των εσόδων είναι ένα περαιτέρω στάδιο σε σχέση µε τον σκοπό απόκρυψης της παράνοµης προέλευσης της περιουσίας. Σύµφωνα, δε µε την Έκθεση της Επιστηµονικής Επιτροπής της Βουλής επί του νοµοσχεδίου προς ψήφιση, θα ήταν νοµοτεχνικά ορθότερο να διαγραφεί το στοιχ. δ 86. Από τα ανωτέρω λεχθέντα προκύπτει ένα πρώτο σοβαρό πρόβληµα της εθνικής νοµοθεσίας για το «ξέπλυµα βρώµικου χρήµατος», που εντοπίζεται ακριβώς στην αναντιστοιχία του σκοπού του νόµου µε τις συγκεκριµένες ρυθ- µίσεις του, αφού κίνητρο για τη θέσπιση του νόµου ήταν η ποινική κύρωση για τη χρήση µέσων και µεθόδων, µε τα οποία αποκρύπτεται η παράνοµη προέλευση εσόδων, που στη συνέχεια µεταµφιέζονται, «ξεπλένονται» µε τέτοιο τρόπο, ώστε η παράνοµη πηγή τους να εµφανίζεται σαν νόµιµη. Όµως, σύµφωνα µε τις ισχύουσες διατάξεις, ως νοµιµοποίηση νοείται µόνον η τέλεση πράξεων συγκάλυψης της παράνοµης προέλευσης των εσόδων, «προκειµένου ο δράστης να αποφύγει τις έννοµες συνέπειες των πράξεων του», καθώς και η εν γνώσει της προέλευσης των εσόδων αποδοχή τους (απόκτηση, κατοχή ή χρήση) ή η συµµετοχή σ αυτές. Πράξη θετικής µεταµφίεσης, καθαρίσµατος, «ξεπλύµατος», «νοµιµοποίησης», της εξασφάλισης, δηλαδή, κάποιου «νόµιµου τίτλου» για τα παράνοµα έσοδα που προέρχονται από εγκληµατικές δραστηριότητες, δεν περιγράφεται στο νόµο. Πρόκειται, λοιπόν, κατ αρχήν για ψευδεπίγραφο νόµο, ο οποίος δεν αντιµετωπίζει τη βασική σκοπιµότητα της θεσπίσεώς του, δηλαδή την παρεµπόδιση της χρησιµοποίησης των εσόδων από εγκληµατικές δραστηριότητες σε νόµιµες συναλλαγές, µε ό,τι τούτο συνεπάγεται Ίδετε Α. Διονυσοπούλου, «Κακουργήµατα στο Ν 2331/1995: Μοναδική επιλογή για τον νοµοθέτη;», στον τόµο «Ξέπλυµα βρώµικου χρήµατος, καθαρή ή ελεύθερη κοινωνία;», ΕΕΠ 2007, και την Έκθεση Επιστηµονικής Επιτροπής της Βουλής, , σελ Βλ. Χ. Αργυρόπουλο, «Η δίκαιη ποινή ως πολιτισµικό κεκτηµένο», στον τόµο «Ξέπλυµα βρώµικου χρήµατος, καθαρή ή ελεύθερη κοινωνία;», ΕΕΠ, 2007, σελ

20 66 ΞΕΠΛΥΜΑ ΧΡΗΜΑΤΟΣ Η τοποθέτηση εσόδων στο χρηµατοπιστωτικό τοµέα, ως πράξη συγκαλυπτική της προηγηθείσας εγκληµατικής δραστηριότητας, είχε γίνει νοµολογιακά δεκτό ότι αποτελεί πράξη νοµιµοποίησης εσόδων και υπό το καθεστώς ισχύος των Ν 2331/1995 και Ν 3424/2005. Όπως έγινε δεκτό, το πλέον ιδιαίτερα ευαίσθητο σηµείο της όλης λειτουργίας είναι το ίδιο το χρηµατοπιστωτικό σύστηµα, το οποίο, διά της λογιστικοποίησης της ροής των κεφαλαίων και της ουσιαστικής εξαφάνισης της ταυτότητας των φυσικών προσώπων, µέσω των διάφορων νοµικών τύπων εταιρικών σχηµάτων, σε συνδυασµό και µε την λειτουργία του τραπεζικού απορρήτου, µπορεί πολύ εύκολα να καλύψει τα ίχνη της προέλευσης των παράνοµων κεφαλαίων και, τελικά, να επιτρέψει την επένδυσή τους σε νόµιµες ή νοµιµοφανείς δραστηριότητες 88. Οµοίως, έγινε δεκτή η παραποµπή του κατηγορουµένου για κατ εξακολούθηση τέλεση του σχετικού αδικήµατος σε βαθµό κακουργήµατος (από κερδοσκοπία και µε σκοπό να συγκαλύψει την αληθή προέλευση των χρηµάτων), αφού προέκυψαν ενδείξεις ότι κατέθετε σε τράπεζα τα χρήµατα που προέρχονται από εγκληµατική δραστηριότητα του ιδίου και δη από κατ επάγγελµα και κατ εξακολούθηση µαστρωπεία εκ κερδοσκοπίας κατά συρροή, µε το σκεπτικό ότι «δε χωρεί καµµία αµφιβολία ότι οι καταθέσεις του πρώτου κατηγορουµένου στην Τράπεζα συνολικού ύψους δραχµών ήταν προϊόν µαστρωπείας κατ επάγγελµα και εκ κερδοσκοπίας τελεσθείσης και δη κατά συρροή και κατ εξακολούθηση και ότι αυτός προέβη σε άνοιγµα λογαριασµού στην Τράπεζα και στη διενέργεια καταθέσεων προκειµένου να συγκαλύψει την αληθή προέλευση των «αµαρτωλών» χρηµάτων και να καταστεί δικαιούχος νόµιµος αυτών» 89. Κατ άλλες νοµολογιακές απόψεις, δεν αρκεί µόνον η κατάθεση σε τραπεζικό λογαριασµό, προκειµένου να συγκροτηθεί το αδίκηµα της νοµιµοποίησης εσόδων, αν η κατάθεση αυτή δεν προσδίδει κανένα «νόµιµο τίτλο», ώστε να θεωρηθεί ως ενέργεια απόκρυψης και συγκάλυψης της αληθούς προέλευσης των εσόδων που τοποθετήθηκαν στην Τράπεζα, ως προϊόντων που προήλθαν από την τέλεση προηγηθέντος βασικού αδικήµατος. Έτσι, έγινε δεκτό 90 ότι στην περίπτωση του δράστη που, ειδικά αν πρόκειται για ένα µεµονωµένο πρόσωπο, καταθέτει τα χρήµατα που έχει αποκτήσει από την εγκληµατική του δράση σε δικό του προσωπικό λογαριασµό ή ακόµη και σε λογαριασµό που διατηρεί από κοινού µε άλλον, ναι µεν η πράξη του συνιστά µία πράξη απόκρυψης, πλην όµως µόνη αυτή δεν του προσδίδει κανένα «νόµιµο τίτλο» για τα παράνοµα έσοδα του, όπως θα συνέβαινε αν, µετά από µία σειρά τραπεζικών συναλλαγών µε την παρεµβολή και άλλων, κατάφερνε να εµφανίσει ότι 88 Βλ. ΣυµβΠληµΑθ 2912/2004 ΠοινΧρ ΝΕ/2005,167 επ. 89 Βλ. ΣυµβΠληµΘεσ 51/2000 Υπερ 2000,1037 επ. 90 Βλ. ΣυµβΠληµΑθ 2593/2006 ΝοΒ 2006, µε σχόλιο Σ. Χουρσόγλου, σελ επ. = ΠοινΧρ ΝΖ/2007,79 επ.