ΜΟΝΤΕΛΑ ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΗΣ ΓΝΩΣΗΣ ΤΑ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΚΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΑΝΘΡΩΠΙΝΟΥ ΔΥΝΑΜΙΚΟΥ

Transcript

1 ΤΕΙ ΣΕΡΡΩΝ ΣΧΟΛΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΛΟΓΙΣΤΙΚΗΣ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΜΟΝΤΕΛΑ ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΗΣ ΓΝΩΣΗΣ ΤΑ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΚΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΑΝΘΡΩΠΙΝΟΥ ΔΥΝΑΜΙΚΟΥ Επιβλέπων καθηγητής : Δρ. Παναγιώτης Νοτόπουλος Αναπληρωτής Καθηγητής ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ

2 ΑΦΙΕΡΩΣΗ Στους γονείς μου Στον άντρα μου Στα παιδιά μου Λευτέρη, Αλέξανδρο, Βασίλη 2

3 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ 2. ΔΟΜΗ ΤΗΣ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗΣ 3. ΤΟΠΟΘΕΤΗΣΗ ΤΟΥ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΟΣ 4. ΣΚΟΠΟΣ-ΣΤΟΧΟΙ ΤΗΣ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗΣ 5. ΘΕΩΡΗΤΙΚΗ ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ ΤΗΣ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑΣ 6. ΤΟ ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ ΜΑΣ ΜΟΝΤΕΛΟ 7. ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΜΙΑΣ ΕΡΕΥΝΑΣ 8. ΤΡΟΠΟΙ ΚΑΤΑΓΡΑΦΗΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ ΣΤΟ ΤΜΗΜΑ ΑΝΘΡΩΠΙΝΩΝ ΠΟΡΩΝ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Α) ΒΙΒΛΙΑ o Διεθνής o Ελληνική Β) ΑΡΘΡΑ Γ) ΔΙΚΤΥΑΚΟΙ ΤΟΠΟΙ 3

4 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Από τα μέσα του αιώνα μας, οι γνωσιακές πτυχές και το ηγετικό στυλ (Leadership style) των Managers ερευνούνται, με στόχο να καθοριστούν, τα μυστικά της επιτυχημένης ηγεσίας (Mintzberg, 1976; Peters & Waterman, 1982; Wonder & Donovan, 1984; Agor, 1984; Spinola, 1988). Τα γνωσιακά χαρακτηριστικά ως αντικείμενο εξετάζονται από τον κλάδο της Γνωσιακής Επιστήμης. Είναι η επιστήμη που εξετάζει τον ανθρώπινο νου και την γνώση του, μέσα από τα ευρήματα άλλων επιστημών όπως είναι η Φιλοσοφία, η Ψυχολογία, η Γλωσσολογία, η Ανθρωπολογία, η Νευρολογία και η Τεχνητή Ευφυΐα. Οι νοητικές ικανότητες ενός ανθρώπου αναλύονται από όλους αυτούς τους κλάδους και η Γνωσιακή Επιστήμη ολοκληρώνει συνοπτικά τα ευρήματα και τα προσφέρει στο κοινωνικό πλαίσιο των ανθρώπων ως έννοιες, όπως η Γνώση, η Συμπεριφορά και η Επικοινωνία. Ειδικότερα το ζήτημα της απόκτησης δεξιοτήτων (Skills Acquisition) έχει προσλάβει, στις ημέρες μας ένα επιτακτικό ενδιαφέρον, εξ αιτίας των μεγάλων και δυναμικών μεταβολών, οι οποίες συντελούνται στον επιχειρησιακό χώρο, τόσο στο εσωτερικό όσο και κυρίως στο εξωτερικό περιβάλλον των Επιχειρήσεων. Τα προγράμματα Ανάπτυξης των Ανθρωπίνων Πόρων έχουν προσλάβει έναν στρατηγικό χαρακτήρα και διέπονται από την εφαρμογή επιστημονικά τεκμηριωμένων μεθοδολογιών σχεδιασμού, διαμόρφωσης και υλοποίησης τους. Στα προγράμματα αυτά, χρησιμοποιούνται, σε μεγάλο βαθμό, εκπαιδευτικά σεμινάρια και διάφορα προγράμματα κατάρτισης (Training seminars) και μάλιστα, αρκετές φορές πραγματοποιούνται με την βοήθεια των υπολογιστών (computer based training). Η ραγδαία εξάπλωση των Ιντερνετικών τεχνολογιών, έχει επιφέρει πραγματική επανάσταση στον χώρο της μάθησης και κατά συνέπεια, στην αποτελεσματικότητα των εκπαιδευτικών προγραμμάτων. 4

5 Είναι απόλυτα σαφές, το γεγονός ότι, κεντρικό ρόλο στην επιτυχία των προγραμμάτων αυτών διαδραματίζουν τα διάφορα μαθησιακά μοντέλα, που διέπουν τη συνολική φιλοσοφία σχεδιασμού και υλοποίησής τους, μαζί με τις αντίστοιχες παραδοχές και συμβάσεις τους. Κατά συνέπεια, συγκεντρώνει ιδιαίτερο θεωρητικό και πρακτικό ενδιαφέρον, η μελέτη του φαινομένου της μάθησης (learning) και των μεθόδων που αυτή πραγματοποιείται και ακριβώς σε αυτήν την κατεύθυνση επικεντρώνεται ο προσανατολισμός της Διπλωματικής μας εργασίας. Το ενδιαφέρον αυτό, εκτός από την προφανή επιστημονική και θεωρητική σημασία, έχει και σοβαρότατο αντίκτυπο, στην εφαρμοσμένη πλευρά του ζητήματος: σ αυτήν της σχεδίασης και υλοποίησης έγκυρων και αποτελεσματικών Προγραμμάτων Ανάπτυξης Ανθρώπινου Δυναμικού, μέσω της πραγματοποίησης εκπαίδευσης και κατάρτισης στα στελέχη επιχειρήσεων για την απόκτηση συγκεκριμένων δεξιοτήτων (Skills Αcquisition), 1 ενταγμένων σε ένα συνεπές και ολοκληρωμένο Στρατηγικό Πρόγραμμα Ανάπτυξης των Ανθρώπινων Πόρων, προσανατολισμένου στην επίτευξη των στρατηγικών στόχων της επιχείρησης. 2 1 Μπούκης, Σ., (1999), Εκπαίδευση και Ανάπτυξη Μάνατζερς: τρόποι μάθησης και μέθοδοι εκπαίδευσης, στο Αξιοποίησης Προσωπικού με ανάπτυξη στελεχών και βελτίωση οργάνωσης, Εκδόσεις Κανελλόπουλος Χ.,Παπαλεξανδρή Ν., Αθήνα. 2 Tyson, S., (1997), The Practice of Human Resources Strategy,Pitman Publishing, London. 5

6 2. ΔΟΜΗ ΤΗΣ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΕΙΣΑΓΩΓΗ : στο κεφάλαιο αυτό πραγματοποιείται μια γενική εισαγωγή, η οποία επιτρέπει στον αναγνώστη να αποκτήσει μια γενική και σε αδρές γραμμές κατανόηση του θέματος μαζί με την παρουσίαση της διάρθρωσης της ύλης σε επιμέρους κεφάλαια. Η εισαγωγική αυτή ματιά, επιτρέπει,στον αναγνώστη, την παραπέρα εξοικείωση με το αντικείμενο, πράγμα που καθίσταται εφικτό με το επόμενο κεφάλαιο, με τίτλο, ΤΟΠΟΘΕΤΗΣΗ ΤΟΥ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΟΣ : στο κεφάλαιο αυτό προτάσσεται ο κεντρικός σκοπός της Διπλωματικής μας εργασίας, τόσο σε ακαδημαϊκό όσο και σε εφαρμοσμένο επίπεδο έρευνας. Επίσης, παρουσιάζονται οι επιμέρους στόχοι οι οποίοι συναρτώνται άμεσα με τον διττό σκοπό της Διπλωματικής μας. Το κεφάλαιο αυτό, εφοδιάζει τον αναγνώστη με ένα ευρύτερο θεωρητικό και γνωσιολογικό πλαίσιο, το οποίο θα του επιτρέψει να παρακολουθήσει απρόσκοπτα την διερεύνηση των διαφόρων θεωρητικών ρευμάτων, στο κεφάλαιο της βιβλιογραφικής ανασκόπησης και της επιλογής του κατάλληλου θεωρητικού μοντέλου. ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ ΤΗΣ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑΣ: το κεφάλαιο αυτό διαπραγματεύεται με συστηματικό και κριτικό τρόπο, την μελέτη των διαφόρων θεωρητικών ρευμάτων και τάσεων στο χώρο της μάθησης (learning) και της ανάπτυξης του Ανθρώπινου Δυναμικού μέσω της δημιουργίας των κατάλληλων δεξιοτήτων. Παρουσιάζονται και αναλύονται τα διάφορα μοντέλα μάθησης, όπως αυτά έχουν διαμορφωθεί στον εικοστό αιώνα και δημιουργούνται οι προϋποθέσεις επιλογής του κατάλληλου θεωρητικού μοντέλου, το οποίο θα διαπραγματευτούμε στο επόμενο κεφάλαιο, 6

7 ΤΟ ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ ΜΑΣ ΜΟΝΤΕΛΟ: στο κεφάλαιο αυτό επιλέγεται το θεωρητικό μοντέλο της μάθησης, ο οποίο βασίζεται στο γενικότερο μοντέλο της επεξεργασίας των πληροφοριών (Information Processing) και αναλύεται σε βάθος, επισημαίνοντας τα σημεία εκείνα, τα οποία, σύμφωνα με την γνώμη μας, το καθιστούν κατάλληλο για υιοθέτηση ως καθοδηγητικό μοντέλο στην έρευνά μας, Η ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ : στο κεφάλαιο αυτό παρουσιάζεται το γενικό μοντέλο της μεθοδολογίας της έρευνας μας και αναλύονται τα επιμέρους στάδιά της. Διευκρινίζεται η χρήση ορισμένων όρων και επιχειρηματολογείται η επιλογή των συγκεκριμένων μεθόδων και τεχνικών διεξαγωγής της πρωτογενούς καθώς και μεθόδων ποιοτικής και ποσοτικής ανάλυσης που πρόκειται να χρησιμοποιηθούν για την ανάλυση και επεξεργασία των στοιχείων που έχουν συλλεχτεί ΑΝΑΛΥΣΗ ΚΑΙ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ ΤΩΝ ΣΤΟΙΧΕΙΩΝ : στο κεφάλαιο αυτό θα αναλυθούν με λεπτομέρεια και κριτικό σχολιασμό τα διάφορα αποτελέσματα των ποιοτικών και ποσοτικών επεξεργασιών που έχουν πραγματοποιηθεί και θα επιχειρηθεί η σύνδεσή τους με το θεωρητικό μας μοντέλο, αυτό της επεξεργασίας των πληροφοριών. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΜΕΛΛΟΝΤΙΚΕΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΕΙΣ : στο κεφάλαιο αυτό διατυπώνουμε τα τελικά μας συμπεράσματα, με συνθετικό και κριτικό τρόπο, αντιπαραβάλλοντας αυτά σε σχέση με τους τεθέντες στόχους της Διπλωματικής εργασίας μας. 7

8 3. ΤΟΠΟΘΕΤΗΣΗ ΤΟΥ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΟΣ Η διαρκής αλλαγή των εξωτερικών συνθηκών του χώρου δράσης των επιχειρήσεων και μάλιστα με τρόπο δυναμικό και βίαιο έχει επιφέρει σημαντικές αλλαγές τόσο στον ίδιο τρόπο δράσης των επιχειρήσεων όσο και στη γενικότερη φιλοσοφία αντίληψης και στρατηγικής διεύθυνσης τους. Η ουσιαστική αυτή παράμετρος έχει επιβάλλει την αναθεώρηση καθιερωμένων και παγιοποιημένων αντιλήψεων για τη σημασία των διαφόρων λειτουργιών ( functions) μιας επιχείρησης και την προοδευτική ανάδυση και τονισμό της σημασίας των Ανθρωπίνων Πόρων, 3 τόσο σε επίπεδο των ίδιων των στελεχών όσο και των διαδικασιών και μεθόδων/τεχνικών διοίκησης τους. Οι Ανθρώπινοι Πόροι (Human Resources) αποτελούσαν ανέκαθεν ένα ιδιαίτερα δύσκολο και ακανθώδες ζήτημα για τη Διοίκηση των επιχειρήσεων 4. Η δυσκολία αυτή πηγάζει από την ιδιαιτερότητα του θέματος αυτού εμπλέκονται άνθρωποι και όχι μηχανές αλλά κυρίως από την αδυναμία συγκρότησης μια επιστημονικής θεωρίας για τους Ανθρώπινους Πόρους, έγκυρης και με δυνατότητα πρακτικής εφαρμογής στον απαιτητικό κόσμο των σύγχρονων επιχειρήσεων. Η προσφυγή στη βοήθεια άλλων επιστημών (π.χ. Ψυχολογία, Κοινωνιολογία, Παιδαγωγική κ.λ.π.) συχνά αντιφατικών και αντιτιθέμενων θεωριών για τη Διοίκηση Ανθρωπίνων Πόρων, με απογοητευτικά, αρκετές φορές, αποτελέσματα, στη διαμόρφωση και υλοποίηση προγραμμάτων Ανάπτυξης του Ανθρώπινου Δυναμικού καθώς και προγραμμάτων Προσωπικής Βελτίωσης και Απόκτησης Δεξιοτήτων 5. 3 Tyson, S., (1997),The Practice of Human Resources Strategy,Pitman Publishing, London. 4 Μπουραντάς Δ.,Παπαλεξανδρή, Ν., (2002), Διοίκηση Ανθρωπίνων Πόρων,Εκδόσεις Γ.Μπένου, Αθήνα. 5 Μπούκης, Σ., (1999), Εκπαίδευση και Ανάπτυξη Μάνατζερς: τρόποι μάθησης και μέθοδοι εκπαίδευσης, στο Αξιοποίησης Προσωπικού με ανάπτυξη στελεχών και βελτίωση οργάνωσης, Εκδόσεις Κανελλόπουλος Χ.,Παπαλεξανδρή Ν., Αθήνα. 8

9 Κομβικό ρόλο στην αδυναμία συγκρότησης επιστημονικά συνεπών και πρακτικά εφαρμόσιμων θεωριών Ανάπτυξης του Ανθρώπινου Δυναμικού είναι το θέμα των δεξιοτήτων (Skills) των Ανθρωπίνων Πόρων και των δυνατοτήτων ανάπτυξης τους στα στελέχη των επιχειρήσεων. Ο σχεδιασμός, σύλληψη και υλοποίηση συνεπών, έγκυρων και αποτελεσματικών προγραμμάτων Ανάπτυξης Δεξιοτήτων στο Ανθρώπινο Δυναμικό, αποτέλεσε ανέκαθεν έναν από τους πλέον δύσκολους στόχους της Στρατηγικής Διοίκησης των Ανθρωπίνων Πόρων, και η επίτευξη του έχει αμφισβητηθεί έντονα, ιδιαίτερα τις τελευταίες δεκαετίες. 6 Η Ανάπτυξη του Ανθρώπινου Δυναμικού και ειδικότερα η ανάπτυξη των δεξιοτήτων (skills) του, συνδέεται στενά με το ζήτημα της μάθησης (learning) και ειδικότερα με την μάθηση των ενηλίκων (Adult Learning). 7 Το θέμα της μάθησης μελετήθηκε ιδιαίτερα από την επιστήμη της Ψυχολογίας, όπου και ανεπτύχθησαν διάφορες θεωρίες και μοντέλα, για την καλύτερη κατανόηση του φαινομένου αυτού. 8 Τα πορίσματα, από τις μελέτες αυτές, επέδρασαν στα Προγράμματα Ανάπτυξης Ανθρώπινου Δυναμικού, πυροδοτώντας ένα αυξανόμενο ενδιαφέρον στην προβληματική αυτή. Ειδικότερα, το ακανθώδες ζήτημα του πως η μάθηση και οι διάφορες μορφές της συμβάλλουν αποφασιστικά και διαμορφώνουν την αποτελεσματική εγκαθίδρυση των διάφορων δεξιοτήτων στους εργαζόμενους, έχει απασχολήσει ιδιαίτερα και με μεγάλη ένταση, τόσο τους θεωρητικούς των Ανθρωπίνων Πόρων όσο και τους managers και τα στελέχη των επιχειρήσεων 9. Το ενδιαφέρον αυτό, εκτός από την προφανή επιστημονική και θεωρητική σημασία, έχει και σοβαρότατο αντίκτυπο, στην εφαρμοσμένη πλευρά του ζητήματος: 6 Μπουραντάς Δ. (1992), Μάνατζμεντ,Οργανωτική Οεωρία και Συμπεριφορά, Εκδόσεις Team, Αθήνα. 7 Kolb, D.A., (1976), Management and Learning Process, California Management Review, Spring. 8 Cecco J.P, (1968) The Psychology of Learning and Instructions : Educational Psychology, Prentice- Hall, New Jersey, Μπουραντάς Δ.,Παπαλεξανδρή, Ν., (2002), Διοίκηση Ανθρωπίνων Πόρων,Εκδόσεις Γ.Μπένου, Αθήνα. 9

10 σ αυτήν της σχεδίασης και υλοποίησης έγκυρων και αποτελεσματικών Προγραμμάτων Ανάπτυξης Ανθρώπινου Δυναμικού, μέσω της πραγματοποίησης εκπαίδευσης και κατάρτισης στα στελέχη επιχειρήσεων για την απόκτηση συγκεκριμένων δεξιοτήτων (Skills Αcquisition), 10 ενταγμένων σε ένα συνεπές και ολοκληρωμένο Στρατηγικό Πρόγραμμα Ανάπτυξης των Ανθρώπινων Πόρων, προσανατολισμένου στην επίτευξη των στρατηγικών στόχων της επιχείρησης Μπούκης, Σ., (1999), Εκπαίδευση και Ανάπτυξη Μάνατζερς: τρόποι μάθησης και μέθοδοι εκπαίδευσης, στο Αξιοποίησης Προσωπικού με ανάπτυξη στελεχών και βελτίωση οργάνωσης, Εκδόσεις Κανελλόπουλος Χ.,Παπαλεξανδρή Ν., Αθήνα. 11 Tyson, S., (1997), The Practice of Human Resources Strategy,Pitman Publishing, London. 10

11 4. ΣΚΟΠΟΣ-ΣΤΟΧΟΙ ΤΗΣ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗΣ Η ανάπτυξη του Ανθρώπινου Δυναμικού μιας επιχείρησης αποτελεί έναν από τους πλέον στρατηγικά φιλόδοξους στόχους της, ο οποίος συνδέεται άρρηκτα με τον σχεδιασμό και την υλοποίηση προγραμμάτων απόκτησης δεξιοτήτων (Skills Acquisition), ώστε τα στελέχη της επιχείρησης να είναι σε θέση να αντιμετωπίσουν με επιτυχία τις νέες προκλήσεις και απαιτήσεις του εργασιακού τους περιβάλλοντος. Τα προγράμματα αυτά πραγματοποιούνται,συνήθως, με την βοήθεια εκπαιδευτικών σεμιναρίων και προγραμμάτων κατάρτισης και κατά συνέπεια, συνδέονται ευθέως με το αντικείμενο της μάθησης (Learning), των αρχών που την διέπουν καθώς και με τα διάφορα μοντέλα, τα οποία έχουν προταθεί κατά καιρούς, για την πληρέστερη κατανόηση και ερμηνεία του φαινομένου αυτού. Ο σκοπός της εκπόνησης της Διπλωματικής αυτής εργασίας είναι η συστηματική διερεύνηση των διάφορων μαθησιακών πρότυπων/μοντέλων και του βαθμού επίδρασης των στην απόκτηση δεξιοτήτων του Ανθρώπινου Δυναμικού. Ο διττός αυτός ακαδημαϊκός και εφαρμοσμένος σκοπός συναρτάται και σχετίζεται στενά με την επίτευξη των παρακάτω στόχων, οι οποίοι σκιαγραφούν και την δομή ανάπτυξης της Διπλωματικής μας εργασίας και κατά κάποιο τρόπο, αντανακλώνται στην διάρθρωση των κεφαλαίων της, όπως αυτά παρατίθενται στα «ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ» Οι επιμέρους στόχοι της Διπλωματικής μας εργασίας είναι: Α) η τοποθέτηση του ευρύτερου πλαισίου (context) μέσα στο οποίο πραγματοποιείται η διερεύνηση του θέματος της εργασίας μας, 11

12 Β) Μετά από μία σύντομη παρουσίαση του πεδίου των Ανθρωπίνων Πόρων σε σχέση με την ανάπτυξη και εγκαθίδρυση δεξιοτήτων (skills) στα στελέχη των επιχειρήσεων, η συστηματική βιβλιογραφική διερεύνηση και η κριτική παράθεση των διάφορων θεωριών της μάθησης με έμφαση στα μαθησιακά μοντέλα που προκύπτουν από αυτές, Γ) Κριτική αποτίμηση των διαφόρων μοντέλων και επιλογή του καταλληλότερου (suitable) σύμφωνα με κριτήρια και παραδοχές μοντέλου για την εμπειρική και ποσοτική διερεύνηση του, Δ) Ανάλυση και επεξεργασία με τη βοήθεια ποσοτικών και ποιοτικών μεθόδων των στοιχείων και συνολική παρουσίαση των ολοκληρωμένων γενικών συμπερασμάτων. 12

13 5. ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ ΤΗΣ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑΣ 5.1 Εισαγωγή 5.2 Η ανάπτυξη του Ανθρώπινου Δυναμικού Εισαγωγή στην ανάπτυξη του Ανθρώπινου Δυναμικού Βασικές έννοιες και αρχές της διαχείρισης των Ανθρωπίνων Πόρων Οι δεξιότητες (skills) και η σχέση τους με την μάθηση 5.3 Τα θεωρητικά μοντέλα της μάθησης Εισαγωγή στα μοντέλα μάθησης Ψυχοδυναμικά μοντέλα μάθησης Συμπεριφορικά μοντέλα μάθησης Γνωστικά (cognitive) μοντέλα μάθησης Εποικοδομητιστικά μοντέλα 5.4 Κριτική επισκόπηση των διαφόρων μοντέλων 13

14 5. ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ ΤΗΣ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑΣ 5.1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Αντικείμενο του κεφαλαίου αυτού είναι η θεωρητική διερεύνηση γύρω από την ανάπτυξη του Ανθρώπινου Δυναμικού και ειδικότερα η ανάπτυξη του Ανθρώπινου Δυναμικού με τη βοήθεια της εκπαίδευσης και της μάθησης. Αρχικά θα παρουσιαστούν βασικές έννοιες και αρχές της θεωρίας ανάπτυξης του Ανθρώπινου Δυναμικού. Στη συνέχεια θα επικεντρώσουμε το ενδιαφέρον μας στη δημιουργία και την ανάπτυξη δεξιοτήτων στο Ανθρώπινο Δυναμικό και στη συσχέτισή τους με το ζήτημα της μάθησης και της απόκτησης της γνώσης. Θεμελιώδη ρόλο στην προσέγγιση αυτή διαδραματίζει η μάθηση και οι διάφορες θεωρίες οι οποίες εξηγούν τον τρόπο πραγματοποίησης της σ αυτήν ακριβώς την κατεύθυνση θα στρέψουμε στη συνέχει την προσοχή μας παρουσιάζοντας τις διάφορες θεωρίες μάθησης όπως αυτές διαμορφώθηκαν τον τελευταίο αιώνα. Συγκεκριμένα θα παρουσιάσουμε τις πρώτες θεωρίες της μάθησης, τις συμπεριφοριστικές θεωρίες καθώς και τις γνωστικές θεωρίες της μάθησης. Τέλος θα κλείσουμε το κεφάλαιο αυτό με μια σύντομη κριτική επισκόπηση των διαφορών θεωριών, ανοίγοντας το δρόμο για το επόμενο κεφάλαιο, όπου θα παρουσιάσουμε με μεγαλύτερη έκταση τη γνωστική προσέγγιση στο αντικείμενο της μάθησης, καθώς και το μοντέλο επεξεργασίας των πληροφοριών, το οποίο και θα είναι το θεωρητικό μας μοντέλο που θα καθοδηγήσει τη μετέπειτα έρευνά μας. 14

15 5.2 Η ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΙΝΟΥ ΔΥΝΑΜΙΚΟΥ Εισαγωγή Αντικείμενο του ενότητας αυτής αποτελεί η παρουσίαση και διερεύνηση των εννοιών και αρχών της επιστήμης της Διαχείρισης Ανθρωπίνων Πόρων. Ειδικότερα επικεντρώνουμε την προσοχή μας στη δυνατότητα ανάπτυξης του Ανθρώπινου Δυναμικού, ως κύριο μέλημα μιας συνεπούς πολιτικής ενός οργανισμού, σε κάποιο σοβαρό πρόγραμμα ανάπτυξης του Ανθρώπινου Δυναμικού 12. Για να καλύψουμε το αυτό το θέμα παρουσιάζουμε στη συνέχεια τις κυριότερες θεωρίες και μοντέλα που επιχειρούν να εξηγήσουν το φαινόμενο της υποκίνησης. Είναι αδιαμφισβήτητο, ότι σημαντικό ρόλο στις θεωρίες αυτές αλλά και στην ανάπτυξη του Ανθρώπινου Δυναμικού στις επιχειρήσεις, διαδραματίζει η μάθηση και ειδικότερα όπως αυτή εκφράζεται μέσω της εκπαίδευσης και της κατάρτισης 13. Ολοκληρώνοντας την παρουσίαση του κεφαλαίου αυτού παρατίθεται ένα μοντέλο υπόδειγμα για ένα ολοκληρωμένο πρόγραμμα ανάπτυξης εκπαιδευτικής πολιτικής, το οποίο θεωρούμε ότι δύναται αποτελέσει οδηγό για την ανάληψη τέτοιου είδους προσπαθειών Βασικές έννοιες και αρχές της διαχείρισης των Ανθρωπίνων Πόρων Τα τελευταία χρόνια ο ανθρώπινος παράγοντας συγκεντρώνει ιδιαίτερο ενδιαφέρον στο επιχειρησιακό περιβάλλον. Οι λόγοι φαίνεται να οφείλονται στις συνεχείς αλλαγές του επιχειρησιακού περιβάλλοντος. Στη σύγχρονη κοινωνία οι ρυθμοί ανάπτυξης της αγοράς, ο σκληρός ανταγωνισμός καθώς και η ραγδαία ανάπτυξη της τεχνολογίας αναγκάζουν τις επιχειρήσεις να υιοθετούν ευέλικτα συστήματα λειτουργίας προκειμένου να προσαρμόζονται γρήγορα στις μεταβαλλόμενες συνθήκες. Για να αντεπεξέλθουν στις σύγχρονες αυτές ανάγκες οφείλουν να 12 Κυριαζόπουλος,Π., Κιουλάφας, Σ. (1994), Management, Σύγχρονη Εκδοτική, Αθήνα. 13 Μπούκης, Σ., (1999), Εκπαίδευση και Ανάπτυξη Μάνατζερς: τρόποι μάθησης και μέθοδοι εκπαίδευσης, στο Αξιοποίησης Προσωπικού με ανάπτυξη στελεχών και βελτίωση οργάνωσης, Εκδόσεις Κανελλόπουλος Χ.,Παπαλεξανδρή Ν., Αθήνα. 15

16 αναπτύξουν τις γνώσεις, τις ικανότητες και την δημιουργική σκέψη των στελεχών τους. Η ύπαρξη υψηλού επιπέδου Ανθρώπινου Δυναμικού 14 αποτελεί ανταγωνιστικό πλεονέκτημα. Προκειμένου να επιτευχθεί αυτό το πλεονέκτημα πρέπει οι ανθρώπινοι πόροι να διοικηθούν με τρόπο που υποβοηθά την αφοσίωσή τους σε μια επιχείρηση και την παραμονή τους σε αυτή, εφόσον το αξίζουν και όχι την πρόσκαιρη απασχόλησή τους. Αυτό σημαίνει ότι: o Επιλέγονται με ιδιαίτερη προσοχή ώστε να ανταποκρίνονται από άποψη γνώσεων και δεξιοτήτων στις απαιτήσεις της επιχείρησης. o Εργάζονται μέσα σ ένα περιβάλλον στο οποίο η οργανωσιακή αλλαγή θεωρείται όχι μόνο φυσιολογική αλλά και αναμενόμενη. o Εκπαιδεύονται συνεχώς και επιμορφώνονται ώστε να υποστηρίζουν όλο και περισσότερα ανταγωνιστικά πλεονεκτήματα. o Ανταμείβονται για τους στόχους που πετυχαίνουν και τη συνεισφορά τους στην επιχείρηση. Ένας τέτοιος τρόπος διοίκησης βοηθάει τη δέσμευση της ευφυΐας, εμπειρίας και εξειδίκευσης αλλά και την αφοσίωση των εργαζομένων στην επίτευξη των σκοπών της οργάνωσης δημιουργώντας μια επιχείρηση που μαθαίνει 15, γεγονός που σημαίνει ότι συνεχώς αναμορφώνεται και προσαρμόζεται στις ανάγκες του περιβάλλοντος. Ο όρος «Διαχείριση Ανθρωπίνων Πόρων» 16 σηματοδοτεί μια προσπάθεια συστηματικής και μακροχρόνιας αντιμετώπισης του συνόλου του Ανθρώπινου Δυναμικού μιας οργάνωσης, το οποίο αντιμετωπίζεται σαν πόρος. Δίνεται έμφαση στο σχεδιασμό των δραστηριοτήτων και πολιτικών που αφορούν το σύνολο του προσωπικού (υπάλληλοι και στελέχη) σε σχέση με τις μακροχρόνιες ανάγκες της οργάνωσης. 14 Maclenman,N. (1995), Coaching and mentoring, Gower. 15 Kolb, D.A., (1976), Management and Learning Process, California Management Review, Spring. 16 Tyson, S., (1997), The Practice of Human Resources Strategy,Pitman Publishing, London. 16

17 Μιλώντας για τη Διαχείριση Ανθρωπίνων Πόρων 17 εννοούμε την αποτελεσματική διοίκηση των ανθρώπων μέσα σε ένα εργασιακό χώρο με τέτοιο τρόπο ώστε να ωφεληθεί το άτομο, η επιχείρηση και η κοινωνία. Ο ορισμός αυτός περιέχει τρία βασικά στοιχεία: o Ωφέλεια ατόμου, επιχείρησης, κοινωνίας. o Χρησιμοποίηση συγκεκριμένων ενεργειών για τη διοίκηση του Ανθρώπινου Δυναμικού. o Σύνδεση με τους στόχους της επιχείρησης. Συμπερασματικά η επιστήμη αυτή αναφέρεται στη φιλοσοφία και στη στρατηγική αντιμετώπιση των προβλημάτων του ανθρώπινου παράγοντα, γεγονός το οποίο σημαίνει ότι οι αποφάσεις που τον αφορούν συνδέονται με τους μακροχρόνιους στόχους της επιχείρησης Οι δεξιότητες (skills) και η σχέση τους με την μάθηση Κομβικό σημείο στην ανάπτυξη του Ανθρώπινου Δυναμικού διαδραματίζει η εγκαθίδρυση δεξιοτήτων και ικανοτήτων, κατάλληλων για το εργασιακό περιβάλλον και δομημένων, κατά τρόπο ώστε, να συνεισφέρουν στην επίτευξη των επιχειρησιακών στόχων του οργανισμού και να συμβάλλουν στην δημιουργία ανταγωνιστικού πλεονεκτήματος. Ιδιαίτερο σημείο, μεγάλου θεωρητικού αλλά και πρακτικού ενδιαφέροντος, αποτελεί η διερεύνηση του τρόπου μάθησης και ο βαθμός συμβολής του, στον επιτυχή σχεδιασμό και υλοποίηση ενός σοβαρού και έγκυρου προγράμματος ανάπτυξης του Ανθρώπινου Δυναμικού. Ο παράγοντας αυτός κρίνεται καθοριστικής σημασίας και για το λόγο αυτό έχει συγκεντρώσει την προσοχή και το ενδιαφέρον πολλών ερευνητών. Ωστόσο είναι προφανής ότι η επιτυχία αυτή συναρτάται σε μεγάλο βαθμό από την θεωρητική θεμελίωση και τα μοντέλα μάθησης τα οποία χαρακτηρίζουν την κάθε προσέγγιση. 17 Maclenman,N. (1995), Coaching and mentoring, Gower. 17

18 Ακριβώς η συνάφεια αυτή μεταξύ θεωριών της μάθησης και της αποτελεσματικότητας της εφαρμογής τους στα διάφορα προγράμματα Ανθρώπινου Δυναμικού αναδυκνύεται σε κεντρικό στοιχείο της έρευνάς μας και σ αυτήν θα επικεντρώσουμε το ενδιαφέρον μας. Στην επόμενη ενότητα θα περιγράψουμε τις κυριότερες θεωρίες που έχουν αναπτυχθεί για το φαινόμενο της μάθησης ώστε να τοποθετήσουμε το ευρύτερο θεωρητικό πλαίσιο μέσα στο οποίο αυτές αναπτύχθηκαν και κατόπιν στο επόμενο κεφάλαιο θα παρουσιάσουμε τη βασική μας προσέγγιση που είναι αυτή της Γνωστικής Ψυχολογίας και θα επιλέξουμε το θεωρητικό μας μοντέλο, αυτό της επεξεργασίας των πληροφοριών. 18

19 5.3 ΤΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΑ ΜΟΝΤΕΛΑ ΤΗΣ ΜΑΘΗΣΗΣ Εισαγωγή στα μοντέλα μάθησης Όπως τονίστηκε στην προηγούμενη ενότητα η απόκτηση των δεξιοτήτων σχετίζεται στενά με την έννοια της μάθησης (learning) και σε μεγάλο βαθμό εξαρτάται από τα διάφορα μοντέλα μάθησης, τα οποία καθοδηγούν την πολιτική και πρακτική της εκπαίδευσης και κατάρτισης των ενηλίκων εργαζομένων. Οι περισσότερες θεωρίες μάθησης στηρίζονται σε έρευνες προ-τεχνολογικής επανάστασης κατά συνέπεια έχουμε να αναμένουμε θεαματικές εξελίξεις από την σύγχρονη γνωστική έρευνα αλλά και τις θεωρίες μηχανικής μάθησης (machine learning) 18. Μετά από πολλούς αιώνες φιλοσοφικής αναζήτησης και επιστημονικού πειραματισμού, στην διεθνή βιβλιογραφία αναφέρονται σήμερα, κυρίως, τρεις μεγάλες προσεγγίσεις για το θέμα της μάθησης. 19. o Συμπεριφορισμός (Behaviorism), η οποία αφορά της μάθησης μέσω της ενίσχυσης (reinforcement) o Μάθηση μέσω κατανόησης (cognitivism) και o Εποικοδομισμός (constructivism) που ερμηνεύει την μάθηση μέσω εμπειρίας και ερμηνείας Στην ενότητα αυτή θα διερευνήσουμε και θα παρουσιάσουμε, με συστηματικό τρόπο, τις διάφορες θεωρίες και μοντέλα της μάθησης, ως αναγκαίο βήμα, πριν την επιλογή του θεωρητικού μοντέλου, το οποίο θα καθοδηγήσει την έρευνά μας και το οποίο θα αναπτυχθεί στο επόμενο κεφάλαιο. 18 Πέτρου _Μπακπίρη, Α., Φεσάκης Γ., Καλαβάσης Φλ, Δημητρακοπούλου Α., (2000), «Ταξινόμηση των εκπαιδευτικών τεχνολογιών ως σύνολα μέσων», 2 ο συνέδριο με θέμα «ΟΙ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΕΣ ΤΗΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ ΣΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ», Πάτρα. 19 Πάντανο Ροκού Φ., Διαδραστικές Εφαρμογές Πολυμέσων : Τεχνολογία, Σχεδιασμός και διαδικασίες υλοποίησης,κριτική, Αθήνα,

20 5.3.2 Ψυχοδυναμικά μοντέλα Μολονότι τα μοντέλα αυτά δεν αποτέλεσαν μια συγκροτημένη θεωρία της μάθησης, ωστόσο αποτέλεσαν τις πρώτες απόπειρες να παρουσιαστεί με ενιαίο τρόπο μια ολοκληρωμένη θεωρία της ανθρώπινης προσωπικότητας. Οι θεωρίες αυτές αφορούν κυρίως παθολογικές συμπεριφοράς (νεύρωση) και στηρίζονται στην άποψη ότι η συμπεριφορά είναι το εμφανές αποτέλεσμα μησυνειδητών ενδοψυχικών συγκρούσεων που διακυβερνούν το ψυχικό σύστημα του ανθρώπου. 20 Κύριοι εκφραστές, με τις ανάλογες διαφοροποιήσεις, του ρεύματος αυτού είναι, 21 οι Freud, Adler, Jung, ο νεοφροϋδιστής Eric Fromm Συμπεριφορικά μοντέλα Θεωρία συμπεριφορισμού ή Μπιχεβιορισμός. 22 Σύμφωνα με την θεωρία αυτή ως μάθηση ορίζεται η αλλαγή στην εμφανή συμπεριφορά του ατόμου, εξ αιτίας ανακλαστικών λειτουργιών. Έχει εφαρμογή στην κατευθυνόμενη μάθηση, όπως αναφέρεται σε αναλυτικά προγράμματα. Κυριότεροι εκπρόσωποι αυτής της θεωρία είναι: Ο Pavlov 23, που μελέτησε το ανακλαστικό της έκκρισης σάλιου στα ζώα και τη σχέση του με τη λειτουργία της πέψης. Επίσης διερεύνησε κατά πόσο τα ανακλαστικά μπορούν να τροποποιηθούν με την μάθηση. 20 βλ. τα Άπαντα του Freud, Εκδόσεις Πανεκδοτική, Τόμοι 16 Αθήνα, Adler, A The practice and the theory of individual psychology, Harcourt-Brace World, Τα περισσότερα έργα του έχουν εκδοθεί και στα ελληνικά. Jung K., Αναλυτική Ψυχολογία, Γκοβόστης, Αθήνα. Τα περισσότερα έργα του έχουν εκδοθεί και στα Ελληνικά, όπως και του E. Fromm. 22 Πρέζας, Π., Θεωρίες μάθησης και Εκπαιδευτικό Λογισμικό, Εκδόσεις Κλειδάριθμος, 2003, Σελ Pavlov, I.P., (1927), Conditioned reflexes, Oxford University Press, London. 20

21 O John Watson 24 που χρησιμοποίησε και προώθησε τις αρχές της εξαρτημένης ανακλαστικής μάθησης του Pavlov. Προσπάθησε να συσχετίσει τις απλές μορφές μάθησης που πρόβαλε ο Pavlov και να τις εφαρμόσει σε πιο σύνθετες μορφές συμπεριφοράς των ζώων και των ανθρώπων. O Watson πρότεινε πως, αντί η Ψυχολογία να προσπαθεί να μελετήσει εσωτερικές αλλά απροσδιόριστες νοητικές λειτουργίες, έπρεπε να στραφεί στη μελέτη των εκδηλώσεων της συμπεριφοράς που μπορούσαν να παρατηρηθούν. Η «σχολή» αυτή της Ψυχολογίας που έδωσε έμφαση στη μελέτη της παρατηρήσιμης συμπεριφοράς των ατόμων (δηλ. στη μελέτη των εκδηλώσεων και όχι των εσωτερικών λειτουργιών των ατόμων, ονομάστηκε Σχολή της Συμπεριφοράς ή Συμπεριφορισμός (Behaviorism). Η βασική άποψη των συμπεριφοριστών είναι ότι: η μάθηση και η απόκτηση της γνώσης είναι αποτέλεσμα συνεξαρτήσεων ανάμεσα στα ερεθίσματα (S=stimuli) που δέχεται το άτομο από το περιβάλλον του και τις αντιδράσεις του (R = responses) στα ερεθίσματα αυτά (κλασική διασύνδεση). Οι κυριότερες μορφές ή τάσεις με τις οποίες η «ορθόδοξη» Συμπεριφοριστική Ψυχολογία έγινε ευρύτερα γνωστή και κυριάρχησε ήταν : o Η θεωρία της κλασικής υποκατάστασης διασύνδεσης (γνωστή ως S-R θεωρία) που προωθήθηκε με βάση τις μελέτες του Pavlov, και o Η θεωρία της συντελεστικής υποκατάστασης που εκπροσωπήθηκε κυρίως από τον B.F. Skinner. 24 Watson, J.B., (1913), Psychology as the behaviorist views it, Psychological Review 20, p.p

22 Ας δούμε αναλυτικά τις δύο αυτές εκδοχές : 1. Μάθηση με κλασική υποκατάσταση διασύνδεση Οι εκπρόσωποι αυτής της θεωρίας πιστεύουν ότι οι αυτόματες αντιδράσεις (reflexes) και οι συναισθηματικές καταστάσεις (emotions) του ατόμου, μπορούν να αποκτηθούν και να απομαθευτούν με την κλασική διασύνδεση. Έτσι ο ερεθισμός (πληροφορία) που επηρεάζει ή δεν επηρεάζει ένα άτομο, μπορεί να καταταχθεί σε δυο κατηγορίες : A. Ουδέτερος ερεθισμός (δεν επηρεάζει το άτομο) B. Ενεργός ερεθισμός (επηρεάζει το άτομο και μπορεί να είναι αυτοδύναμος ή διασυνδεόμενος ερεθισμός). Η συχνή και στενή (χρονική ή τοπική) λοιπόν παρουσία ενός ουδέτερου ερεθισμού (S S ) και ενός ενεργού ερεθισμού (S R ) έχει ως αποτέλεσμα να αποκτά και ο ουδέτερος ερεθισμός την ίδια ικανότητα με τον ενεργό, δηλ. να οδηγεί στην ίδια αυτόματη αντίδραση. Απόσβεση διασυνδεμένων ερεθισμών συμβαίνει όταν αποδυναμώνεται η διεγερτική ικανότητα ενός διασυνδεμένου ερεθισμού. 2. Μάθηση με συντελεστική υποκατάσταση 25 Το χαρακτηριστικό της συντελεστικής μάθησης, είναι η έμφασή της στο ρόλο της ενίσχυσης (θετικής ή αρνητικής). Σύμφωνα με αυτό η συμπεριφορά που ακολουθείται αμέσως (δηλ. συνδυάζεται) από θετική ενίσχυση (αμοιβή) επαναλαμβάνεται και μαθαίνεται, ενώ αντίθετα η συμπεριφορά που ακολουθείται από αρνητική ενίσχυση (ποινή) εξαφανίζεται Μάθηση μέσω Κατανόησης (Γνωστικισμός) Ο ορισμός της γνώσης κατά της γνωστικιστές είναι: Η γνώση δεν είναι το απόκτημα της πληροφορίας μέσω εξάσκησης, αλλά μέσω περίπλοκης διεργασίας που αφορά την κατανόηση και την επεξεργασία των πληροφοριών. 25 Skinner, B.F.,(1938), The behavior of organisms, Appleton, Century, Crofts, New York. 22

23 Ο γνωστικισμός υπαγορεύει τον σχεδιασμό γνωστικών μαθησιακών στρατηγικών, ενώ αντίθετα, δεν υπαγορεύει αυστηρά την σειρά με την οποία ο μαθητής πρέπει να μάθει τα επιμέρους στοιχεία του θέματος. Όπως είναι γνωστό, ο Piaget 26 είναι ο επιστήμονας που θεμελίωσε τη σύγχρονη παιδαγωγική με της επιστημονικές του μελέτες. Σύμφωνα με τη θεωρία του η ανάπτυξη της νοημοσύνης καθορίζεται από τις παρακάτω θεμελιώδεις παράγοντες (Piaget J., 1950): o Τη βιολογική ωρίμανση o Τη φυσική εμπειρία o Την κοινωνική μεταβίβαση o Την εξισορρόπηση ή αυτορρύθμιση (αυτοοργανώση) Ο Piaget αφού έλαβε υπόψη τα ερευνητικά δεδομένα κι άλλων συγχρόνων του μεγάλων παιδαγωγών, περιέγραψε πιο ανθρωποκεντρικά τη διδασκαλία και τη μάθηση. Τελικά δυο είναι τα πρότυπα του Piaget για τη διδασκαλία και την μάθηση. o Η μάθηση είναι μια ενεργός διαδικασία. Η εμπειρία, το να κάνεις λάθη και η προσπάθεια επίλυσης προβλήματος, είναι βασικοί παράγοντες για την αφομοίωση και την προσαρμογή της πληροφορίας που λαμβάνει ο μαθητής. Το πώς η πληροφορία παρουσιάζεται είναι της σημαντικό. o Η μάθηση πρέπει να είναι ολική, αυθεντική και πραγματική. Η γνώση κατασκευάζεται καθώς ο μαθητής αλληλεπιδρά με λογικούς τρόπους με τον κόσμο γύρω του, δηλαδή με το φυσικό περιβάλλον. o Για τον Piaget η ανάπτυξη της ανθρώπινης νόησης προχωρά μέσα από της διαδικασίες της προσαρμογής και της οργάνωσης. Καθώς ο Piaget ταυτίζει την γνώση με την δράση, θεωρεί ότι η διανοητική ανάπτυξη οργανώνει τα σχήματα σε πιο πολύπλοκους και ολοκληρωμένους τρόπους για να παραχθεί τελικά ο νους του ενήλικα. 26 Piaget, J., (1950), The psychology of intelligence, Routledge and Kegan Paul, London. Piaget, J., (1936/1953), The origin of intelligence in children, International University Press, New York. 23

24 5.3.5 Εποικοδομητιστικά μοντέλα (constructivism) Θεωρία του οικοδομητισμού ή κονστρουκτιβισμός Ο δομητισμός είναι σύνθετη θεωρία μάθησης, μιας και στηρίζεται στα πορίσματα και στις έρευνες των πρώτων θεωριών μάθησης. Ερμηνεύει σύνθετα τη νοητική διαδικασίας της μάθησης. 27 Έτσι μπορεί να ονομαστεί και μεταθεωρία μάθησης. Η άποψη αυτή μπορεί να στηριχθεί σε κριτήρια που θέσπισε ο Wersch για να διακρίνει τις ανώτερες γνωστικές λειτουργίες από τις στοιχειώδεις. Σύμφωνα με τη θεωρία των κονστρουκτιβικιστών 28 μάθηση είναι η προσωπική ανακάλυψη, που προκύπτει ως αποτέλεσμα ενδελεχούς έρευνας. Κατά συνέπεια, η μάθηση δεν είναι το αποτέλεσμα της ανάπτυξης αλλά η ίδια η μάθηση είναι ανάπτυξη. 5.4 ΚΡΙΤΙΚΗ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗ ΤΩΝ ΔΙΑΦΟΡΩΝ ΜΟΝΤΕΛΩΝ Στο κεφάλαιο αυτό παρουσιάστηκαν οι διάφορες θεωρητικές προσεγγίσεις που αναπτύχθηκαν, κυρίως στα πλαίσια της Ψυχολογίας, για το θέμα της μάθησης. Συγκεκριμένα παρουσιάστηκαν οι τρεις μεγάλες προσεγγίσεις για το θέμα της μάθησης : o Συμπεριφορισμός (Behaviorism), η οποία αφορά της μάθησης μέσω της ενίσχυσης (reinforcement) o Μάθηση μέσω κατανόησης (cognitivism) και o Εποικοδομισμός (constructivism) που ερμηνεύει την μάθηση μέσω εμπειρίας και ερμηνείας 27 Merril M.D., (1991), Constructivism and Instructional Design, Educational Technology, Vol.31, n Δήμου Γ.Η., (2000), Κοινωνικές-Γνωστικές Θεωρίες μάθησης και συμπεριφοράς, Εκδόσεις Σμυρνιωτάκης, Αθήνα. 24