Η ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΓΑΛΑΚΤΟΣ ΟΝΟΥ ΩΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΗ ΙΔΕΑ

Transcript

1 ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ ΚΑΙ ΘΡΑΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΛΟΓΙΣΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΧΡΗΜΑΤΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Η ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΓΑΛΑΚΤΟΣ ΟΝΟΥ ΩΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΗ ΙΔΕΑ ΥΠΟΒΛΗΘΕΙΣΑ ΣΤΟΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗ ΖΟΥΜΠΟΥΛΙΔΗ ΒΑΣΙΛΕΙΟ ΑΠΟ ΤΙΣ ΦΟΙΤΗΤΡΙΕΣ ΙΩΣΗΦΙΔΟΥ ΚΑΛΛΙΟΠΗ ΚΑΙ ΤΣΙΜΠΛΗ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ ΕΝΑΡΞΗ: 06/08/2014 ΠΑΡΑΔΩΣΗ: 12/11/2014 ΚΑΒΑΛΑ 2014 i

2 ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ Ε Ι Σ Α Γ Ω Γ Η... 1 Κ Ε Φ Α Λ Α Ι Ο 1 Ο Φυλές όνων Ιστορική αναδρομή Πληθυσμός όνων στην Ελλάδα Κ Ε Φ Α Λ Α Ι Ο 2 Ο Διατροφή όνου Κυοφορία Γαλακτοπαραγωγή Ασθένειες όνου Κ Ε Φ Α Λ Α Ι Ο 3 Ο Θεραπευτικές ιδιότητες Χρήση σε άτομα με αλλεργίες Προϊόντα παραγωγής από γάλα όνου Κ Ε Φ Α Λ Α Ι Ο 4 Ο Φυσικοχημικά χαρακτηριστικά Η παρουσία της λυσοζύμης στο γαϊδουρινό γάλα Κ Ε Φ Α Λ Α Ι Ο 5 Ο Η παραγωγή γάλακτος όνου ως επιχειρηματική ιδέα Σαν Επιχειρηματική Ιδέα Ίδρυση κτηνοτροφικής μονάδας όνων Κτηνοτροφική Εγκατάσταση Κατηγορίες κτηνοτροφικών εγκαταστάσεων Λειτουργικός χώρος της κτηνοτροφικής εγκατάστασης Αρμόδια Αδειοδοτούσα Αρχή Επιτροπή Σταβλισμού Διοικητικοί, Υγειονομικοί και Επιτόπιοι Έλεγχοι Παράδειγμα ίδρυσης κτηνοτροφικής μονάδας όνων Γαλακτοπαραγωγικές μονάδες όνων στην Ελλάδα Γαλακτοπαραγωγικές μονάδες στο εξωτερικό Εξαγωγές Κ Ε Φ Α Λ Α Ι Ο 6 Ο Προβλήματα Τρόποι αντιμετώπισης των προβλημάτων Σ Υ Μ Π Ε Ρ Α Σ Μ Α Τ Α Π Α Ρ Α Ρ Τ Η Μ Α ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ii

3 Π Ρ Ο Λ Ο Γ Ο Σ Σκοπός της πτυχιακής αυτής είναι η ανάδειξη μιας καινοτόμου επιχείρησης στην περιφέρεια. Στο παρακάτω κείμενο προβάλουμε τα στοιχεία που χρειάζονται οι μελλοντικοί κτηνοτρόφοι ώστε να δημιουργήσουν μία γαλακτοπαραγωγική μονάδα από γάλα γαϊδούρας. Αναφορές γίνονται στα ιστορικά στοιχεία του ζώου αυτού ώστε να δείξουμε την σπουδαιότητά του ανά τα χρόνια, τις διάφορες χρήσεις του, το αναπαραγωγικό του σύστημα, καθώς και τα προβλήματα υγείας του. Έμφαση δίνεται στα προϊόντα που μπορούν να παραχθούν από το γάλα του καθώς και οι ιδιότητές τους. Επιπλέον, παρουσιάζουμε τις ήδη λιγοστές μονάδες που υπάρχουν στην Ελλάδα, όπως και κάποιες του εξωτερικού, ενώ αναφερόμαστε και στον τρόπο ίδρυσης της κτηνοτροφικής αυτής μονάδας αλλά και στην διάθεση των παραγόμενων προϊόντων. Τέλος έχουμε δημιουργήσει ένα παράδειγμα ίδρυσης κτηνοτροφικής μονάδας όνων, υπολογίζοντας τα κύρια αρχικά κόστη ίδρυσης καθώς και τα μεικτά διετή έσοδα. iii

4 Ε Ι Σ Α Γ Ω Γ Η Τι είναι ο όνος; Ο γάιδαρος ονομάζεται διαφορετικά και γαϊδούρι ή όνος (στα αρχαία ελληνικά). Η διασταύρωση αρσενικού όνου με φοράδα δίνει τον ημίονο, ή αλλιώς μουλάρι, το οποίο είναι στείρο ζώο, ενώ η διασταύρωση επιβήτορα με γαϊδούρα έχει ως αποτέλεσμα την δημιουργία του γίνου (ή γαϊδουρομούλαρο). Ο γάιδαρος είναι θηλαστικό ζώο, μεγαλόσωμο, φυτοφάγο, με περιττό αριθμό δακτύλων στις οπλές. Ανήκει στην οικογένεια των ιπποειδών και στο ίδιο γένος με το άλογο, τον ημίονο και τη ζέβρα. Η μορφολογία του ποικίλει από φυλή σε φυλή. Το ύψος του ακρωμίου των οικόσιτων όνων κυμαίνεται από 90 εκατοστά έως 150 εκατοστά, ενώ οι χρωματισμοί του τριχώματός του είναι μαύρο, σκούρο ή ανοιχτό καφέ, γκρι με κάποια λευκά σημεία. Τέλος η διάρκεια ζωής των όνων κυμαίνεται από 30 έτη έως και 50 έτη. Πλεονεκτήματα στην επιλογή του έναντι του ίππου Ο όνος συγκριτικά με το άλογο έχει πολύ μεγάλη αντοχή φορτίου και έλξης στην κοπιώδη εργασία, στον καύσωνα, στις ασθένειες (ειδικά σε παθήσεις των κάτω άκρων), στην πείνα και την δίψα. Επιπλέον, είναι ένα ιδιαίτερα λιτοδίαιτο ζώο, πολύ υπομονετικό και μακροβιότερο του αλόγου. Χρησιμότητα Οι όνοι χρησιμοποιούνται ανά τον κόσμο είτε σαν ζώα φύλακες σε εκτροφές μικρών μηρυκαστικών (πρόβατα, αίγες, λάμα) είτε ως ζώα συντροφιάς ανθρώπων, είτε ως ζώα εκπαίδευσης μοσχαριών και πουλαριών, είτε ως ζώα εργασίας στη μεταφορά φορτίο, άμαξας, είτε και για ιππασία (Pugh D.G. 202). Στις αναπτυγμένες χώρες έχουν χάσει τη χρησιμότητά τους ως ζώα γενικών καθηκόντων και εργασιών έχοντας ως αποτέλεσμα την απειλή της ύπαρξής τους (Ivancovicetal, 2009). Ο όνος χρησιμοποιήθηκε ανέκαθεν σαν μεταφορικό μέσο (πιο ανθεκτικό σε 1

5 δύσβατες περιοχές από το άλογο) λόγω ανθεκτικότερων ποδιών και οπλών σταθερότερο βάδισμα. - Σαν μέσω έλξεις όταν απουσίαζε το άλογο. - Σαν πηγή κρέατος σε ορισμένες γεωγραφικές περιοχές (Αφρική). - Σε αγροτουριστικές επιχειρήσεις, σαν μεταφορικό μέσο (ορισμένα ελληνικά νησιά), ή στην εκμάθηση ιππασίας σε μικρά παιδιά και άτομα με κινητικά προβλήματα. 2

6 Κ Ε Φ Α Λ Α Ι Ο 1 Ο 1.1 Φυλές όνων Οι τύποι των όνων κατατάσσονται σε τέσσερις κατηγορίες ανάλογα με το ύψος ακρωμίου. Αναλυτικότερα, υπάρχουν: Ο τύπος της Μεσογειακής, μικρόσωμης φυλής με το ύψος του ακρωμίου του να ανέρχεται στα 90 εκατοστά, είναι γνωστή και ως Miniature Mediteranean φυλή. Ο τύπος Standard, που κυμαίνεται από εκατοστά. Ο τύπος Large Standard, που είναι περίπου εκατοστά. Ο τύπος Mammoth Stock, με ύψος από 140 εκατοστά και πάνω. Οι πιο γνωστές φυλές όνων παγκοσμίως που εντοπίζονται κυρίως στην Ευρώπη, είναι οι παρακάτω: Mammoth donkey: είναι η πιο μεγαλόσωμη φυλή όνων παγκοσμίως, 70 ύψος του ακρωμίου τους φτάνει τα 150 εκατοστά για το θηλυκό γαϊδούρι και 160 εκατοστά για το αρσενικό. Υπάρχει μεγάλη ποικιλία στον χρωματισμό του τριχώματός τους. Συνήθως ο χρωματισμός τους είναι σκούρο ή ανοιχτό καφέ με σχεδόν λευκό κεφάλι και άκρα. Η φυλή προέκυψε από τη διασταύρωση των Ευρωπαϊκών φυλών (Moltese, Poitou, Andalusian και Catalonian) με την αμερικάνικη και μεξικάνικη φυλή, Buros (Ισπανικές φυλές που μεταφέρθηκαν στη Ν.Αμερική). Τέλος τα συγκεκριμένα ζώα εξαιτίας του μεγάλου ύψους τους αλλά και της ηρεμίας τους, μπορούν με αρκετή ευκολία να ιππευτούν καθώς αρκετές φορές έχουν αντικαταστήσει το άλογο, αφού δεν είναι τόσο νευρικά, και είναι ιδανικά για αρχάρια άτομα όπως και για άτομα με κινητικές δυσκολίες που ιππεύουν και για λόγους ιπποθεραπείας. Η φυλή αυτή σήμερα εντοπίζεται κυρίως στην Αμερική και στην Νέα Ζηλανδία, ενώ θεωρείται ως μία σχεδόν υπό εξαφάνιση φυλή όνων. 3

7 Poitou donkey: Η φυλή αυτή κατάγεται από την περιοχή Poitou της Γαλλίας. Κύριο χαρακτηριστικό της είναι το πυκνό και μακρύ τρίχωμά της, το οποίο μήκος δεν το βρίσκουμε σε καμία άλλη φυλή. Το χρώμα των όνων είναι σκούρο καφέ ή μαύρο, με λευκούς κύκλους στα μάτια και λευκό ρύγχος. Το ύψος του ακρωμίου τους κυμαίνεται από 135 έως 150 εκατοστά, ενώ συγκαταλέγεται στις μεγαλόσωμες ευρωπαϊκές φυλές. Επιπλέον, η φυλή Poitou είναι αναγνωρισμένα πλέον ως η παλαιότερη ευρωπαϊκή φυλή, ενώ πρόκειται για την πιο σπάνια και λιγότερο γνωστή φυλή η οποία απειλείται να εξαφανιστεί. 4

8 Andalusion donkey: Η φυλή αυτή προέρχεται από την Κόρντομπα στην Ανδαλουσία της Ισπανίας. Το ύψος των αρσενικών μπορεί να φτάσει ως και 160 εκατοστά. Έχει μικρού μήκους τρίχωμα και ο χρωματισμός του είναι μαύρος με γκρι και λευκά σημεία. Θεωρείται ως μία εξοικειωμένη φυλή στην έλλειψη νερού και υψηλής θερμοκρασίας. Επιπλέον, πρόκειται για δυνατά, ανθεκτικά, υπάκουα και ήρεμα ζώα. Σαν φυλή, εμφανίστηκε πριν από 300 περίπου χρόνια, ενώ σήμερα απειλείται να εξαφανιστεί. 5

9 Abysinion donkey: Για τη συγκεκριμένη φυλή υπάρχουν ελάχιστες αντίστοιχες πληροφορίες. Η φυλή αυτή έχει ως προέλευση την Αιθιοπία. Ο χρωματισμός τους είναι γκρι με μαύρο σταυρό στη ράχη. Το χαρακτηριστικό αυτό εκδηλώνει και τη συγγένεια της φυλής αυτής με τη ζέβρα. Catalan donkey: Η φυλή αυτή κατάγεται από την Καταλονία που βρίσκεται στα βορειοανατολικά της Ισπανίας. Το ύψος των ζώων της φυλής είναι περίπου 150 εκατοστά και ζυγίζουν πάνω από 50 κιλά. Έχουν μαύρο ή σκούρο καφέ τρίχωμα με λευκά σημεία στο ρύγχος, τα μάτια και την κοιλιά τους. Θεωρείται ως η καλύτερη φυλή όνων παγκοσμίως, για τη μεταφορά αμαξών και φορτίων. Ο πληθυσμός τους σήμερα φτάνει τα 50 ζώα και καθίσταται ως φυλή που τείνει προς εξαφάνιση. 6

10 Αρκαδικός Όνος: Πρόκειται για ελληνικής καταγωγής φυλή που σύμφωνα και με το όνομά της προέρχεται από την Αρκαδία. Είναι μια μικρόσωμη φυλή με ύψος περίπου στα 90 εκατοστά. Ο χρωματισμός της είναι γκρι με χαρακτηριστικό μαύρο σταυρό στη ράχη. Δυστυχώς, για τη φυλή αυτή, στην Ελλάδα δεν υπάρχει μέριμνα για τη διατήρηση της καθαρότητας της φυλής, έχοντας σαν αποτέλεσμα να γίνονται αλόγιστες διασταυρώσεις που οδηγούν στην πλήρη αλλοίωση των χαρακτηριστικών του αρκαδικού όνου. 7

11 Κυπραίικος όνος: Από το όνομά του κιόλας, καταλαβαίνουμε ότι η φυλή αυτή προέρχεται από την Κύπρο. Ανήκει στον τύπο των μεγαλόσωμων ζώων (Mammoth Stoan) με ύψος 150 εκατοστά. Ο χρωματισμός τους είναι όμοιος με την καταλονική φυλή. 1.2 Ιστορική αναδρομή Στην προελληνική εποχή της Αρκαδίας ο γάιδαρος εμφανίζεται κυρίαρχος. Κεφαλή γαϊδάρου είχε ο τυφώνας, τρομερό τέρας της μυθολογίας, ενώ ο Βάκχος και ο Ήφαιστος απεικονίζονται συχνά να ιππεύουν γαϊδούρια. Εκτός από τον Ήφαιστο και το Βάκχο, ο γάιδαρος θεωρούνταν επίσης ιερό ζώο της Εστίας και του Πριάμου και βρέθηκε σε αρκετές αγγειογραφίες και νομίσματα από ανασκαφές σε διάφορες περιοχές της χώρας. Η παρακμή του γαϊδάρου αρχίζει στην κλασική Αθήνα, ενώ στο Βυζάντιο και στο μεσαίωνα χρησιμοποιείται για τη διαπόμπευση παρανομούντων οι οποίοι υποχρεώνονται να ιππεύουν ανάποδα κρατώντας την ουρά του. Γάιδαροι είναι οι 8

12 ήρωες πολλών μύθων και παροιμιών και κόντρα σε όλα όσα τους έχουν φορτώσει στη ράχη τους, συνεχίζουν τη μακρά ιστορία τους με τη μνημειώδη υπομονή τους. Οι Αιγύπτιοι φαίνεται ότι το χρησιμοποιούσαν ως κατοικίδιο ζώο τουλάχιστον χρόνια π.χ. Από εκεί μεταδόθηκε η χρήση του στους κατοίκους της Μεσοποταμίας, στους Σουμέριους, στη συνέχεια στην Ιωνία της Μικράς Ασίας και στη Μινωική Κρήτη και από αυτήν στην Ελλάδα. Από τους Έλληνες αργότερα τον παρέλαβαν οι Ρωμαίοι. Ο όνος ανήκει στο υποείδος Equus africanusasinus και προέρχεται από τον άγριο αφρικανικό όνο, ο οποίος εμφανίστηκε γεωγραφικά για πρώτη φορά στην Αιθιοπία και την Σομαλία όπου και κατοικιδιοποιήθηκε περίπου στο 4.000π.Χ. Στις χώρες αυτές, όπως και στην Αίγυπτο, ο όνος χρησιμοποιούνταν ως ζώο που μετέφερε τα φορτία, καθώς έχει την ικανότητα να μεταφέρει το 20%-30% του σωματικού του βάρους. Αργότερα ο όνος εξαπλώθηκε και προς τις χώρες της Μέσης Ανατολής, όπως την Συρία και το Ισραήλ, ενώ αργότερα έφτασε στη Ρώμη και στην αρχαία Ελλάδα. Τέλος, ο όνος μεταφέρθηκε και στην Αμερική, όπου στη νότια Αμερική όπως και σε άλλες αναπτυσσόμενες περιοχές του κόσμου, χρησιμοποιείται ως ζώο εργασίας, είτε στις αγροτικές δουλειές, είτε στην μεταφορά ανθρώπων με άμαξες, ακόμα και ως σήμερα. Στην Ελλάδα, οι όνοι έπαιξαν ουσιαστικό ρόλο στην πολιτιστική και οικονομική ανάπτυξη των διαφόρων περιοχών της χώρας (ηπειρωτική και νησιώτικη Ελλάδα). Η συμβολή τους στην εξέλιξη της ελληνικής γεωργίας ήταν καθοριστική μέχρι την εισαγωγή των αγροτικών μηχανημάτων, οπότε τα γαϊδούρια απαξιώθηκαν. Παρ' όλα αυτά, περίοπτη ήταν ανέκαθεν η θέση του γαϊδάρου στην ελληνική παράδοση και τη λαογραφία. Από την αρχαιότητα ακόμα η βασίλισσα Κλεοπάτρα, η σύζυγος του Ρωμαίου αυτοκράτορα Νέρωνα όπως και η αδελφή του Ναπολέοντα, χρησιμοποιούσαν το γάλα γαϊδάρου για τα καλλυντικά τους λόγω της εξαιρετικής του αντιρυτιδικής, αντιγηραντικής του ιδιότητας. Άλλωστε, ήταν διάσημα τα λουτρά της βασίλισσας Κλεοπάτρας, η οποία συνήθιζε να ταξιδεύει με τα εκατοντάδες γαϊδούρια της με 9

13 σκοπό να γεμίζει τις βασιλικές σκάφες λουτρών με γάλα όνου. 1.3 Πληθυσμός όνων στην Ελλάδα Την δεκαετία του '50, στην Ελλάδα υπήρχαν περίπου γαϊδούρια, σήμερα έχουν μείνει περί τα τετράποδα. Κάποτε ήταν αναπόσπαστο κομμάτι της επαρχιακής γοητείας αλλά και της λαϊκής παράδοσης. Σήμερα πια έχουν απομείνει ελάχιστα, μιας και τα αντικατέστησαν τα τρακτέρ και τα αγροτικά αυτοκίνητα. Ο όνος, εξαφανίζεται σιγά σιγά από τη χώρα μας. Χαρακτηριστικό είναι πως από τα γαϊδούρια που υπήρχαν στην Ελλάδα το 1950, το 1995 μειώθηκαν σε , ενώ σήμερα (στοιχεία για το έτος 2008) υπάρχουν λιγότερα από Η μοναδική αναγνωρίσιμη ελληνική φυλή όνων, 10

14 ο αρκαδικός όνος, ουδέποτε έχει μελετηθεί και είναι άγνωστο αν υπάρχει ακόμα κάποιος πληθυσμός καθαρόαιμων ζώων. Στις μέρες μας η διάσωση και διατήρηση των εγχώριων όνων, καθώς και η αναγνώριση και καταγραφή των καθαρόαιμων φυλών αποτελούν στοίχημα για τους ερευνητές-μέλη ΔΕΠ του Εργαστηρίου Ζωοτεχνίας της Κτηνιατρικής Σχολής του ΑΠΘ. 11

15 Κ Ε Φ Α Λ Α Ι Ο 2 Ο 2.1 Διατροφή όνου Ο όνος είναι ένα ολιγαρκές ζώο, καλά προσαρμοσμένο σε κλίμα όπως το μεσογειακό (ξηρό και θερμό). Η διατροφή του περιλαμβάνει κάθε είδους φυτά. Στην περίπτωση που του χορηγηθεί τεχνητό σιτηρέσιο, θα πρέπει να τηρούνται οι ίδιοι κανόνες με εκείνους της διατροφής των ίππων, δηλαδή, η σωστή αναλογία φυτικών ινών προς την συνολική ποσότητα σιτηρεσίου. Αυτό είναι αναγκαίο να γίνεται ώστε να αποφευχθούν μεταβολικές ασθένειες π.χ. κολικός. Επιπλέον πρέπει να αποφεύγεται η βόσκηση ορισμένων δηλητηριωδών φυτών όπως: - Η αλογοουρά - Η φτέρη - Το ροδόδεντρο - Κώνειο - Taxus baccata (δέντρο) Παρά την ολιγαρκή διατροφή του, ο όνος είναι ιδιαίτερα απαιτητικός στο νερό του αφού για να πιει θα πρέπει να είναι οπωσδήποτε πάντα καθαρό. Ο όνος είναι ένα τόσο ιδιότροπο ζώο με το νερό που μπορεί να αρνηθεί να πιει νερό επειδή έχουν πιει από το ίδιο δοχείο άλλα ζώα, ακόμη και άλλοι όνοι. 2.2 Κυοφορία Γαλακτοπαραγωγή Οίστρος Το αναπαραγωγικό σύστημα της γαϊδούρας, θυμίζει αρκετά εκείνο της φοράδας. Το ζώο ολοκληρώνει την περίοδο ανάβασης κατά το πρώτο και δεύτερο έτος της ζωής του. Έχει παρατηρηθεί ότι, οι γαϊδούρες εμφανίζουν μικρότερη εποχικότητα, σε σχέση με τις φοράδες, ενώ τα ιπποειδή χαρακτηρίζονται ως εποχικά πολυοιστρικά ζώα. Επίσης, έχουν καταγραφεί σε εκτροφές όνων, μακράς διάρκειας οίστροι, κατά τη διάρκεια του μήνα Δεκεμβρίου, βραχείας διάρκειας οιστρικοί κύκλοι από το Μάιο μέχρι το Σεπτέμβριο και βραχείς οίστροι από το 12

16 Μάϊο μέχρι και τον Οκτώβριο. Ο οιστρικός κύκλος της γαϊδούρας έχει παρατηρηθεί ότι κυμαίνεται από ημέρες. Συνήθως διαρκεί ημέρες. Ο οίστρος διαρκεί 6-9 ημέρες και η ωοθυλακιορρηξία 5-6 ημέρες, μετά την έναρξη του οίστρου. Κατά τη φάση του οίστρου, η συμπεριφορά της γαϊδούρας χαρακτηρίζεται από: άνοιγμα και κλείσιμο του στόματος με εκτεταμένο το λαιμό μάσηση με έντονη σιαλόρροια κλείσιμο ματιών ούρηση και σήκωμα της ουράς Στη φυλή Mammoth, είναι πιθανό να παρατηρηθούν περισσότερες ωοθυλακιορρηξίες από τις γαϊδούρες τύπου Standard και οι ομοιότητες αυτές μπορεί να παρατηρηθούν και στις φοράδες. Κυοφορία Η περίοδος κυοφορίας διαρκεί ημέρες (Pugh D.G., 2002). Η γαϊδούρα γεννά συνήθως ένα πουλάρι, καθώς σπάνιες είναι οι πολύδυμες κυήσεις. Μετά τον τοκετό, σε 9-10 ημέρες παρουσιάζει νέα φάση οίστρου, αλλά λόγω της φροντίδας του πουλαριού, απωθεί το αρσενικό. Μετά από 2-3 οιστρικούς κύκλους δέχεται ξανά επιβίβαση. 13

17 Γαλακτοπαραγωγή Η γαλακτική περίοδος της γαϊδούρας, διαρκεί συνολικά, περίπου μήνες. Το πουλάρι, μετά τους 4-6 μήνες από τη γέννησή του, αρχίζει να λαμβάνει κανονική τροφή, αλλά συνεχίζει να θηλάζει, από τη μητέρα. Οι πρωινές αρμέξεις σύμφωνα με τη Salimei (2004), δίνουν μικρότερα ποσοστά γάλακτος από τις απογευματινές και επίσης ο ιδανικός αριθμός αρμέξεων, στη γαϊδούρα είναι τρεις αρμέξεις ανά ημέρα, ανά τρεις ώρες. Η ημερήσια παραγωγή γάλακτος πιθανόν να φτάσει το 1.5 λίτρο ενώ τα πουλάρια αποχωρίζονται από τη γαϊδούρα, τρεις ώρες πριν την πρώτη άρμεξη (Doreau et al., 1991). Στην πράξη, έχει εφαρμοστεί και άλλη μέθοδος άρμεξης, από τον Έλληνα παραγωγό Οικονόμου Σπύρο, με τις γαϊδούρες να αποχωρίζονται από τα πουλάρια κατά τη διάρκεια της νύκτας, την ακολουθούμενη ημέρα αμέλγονται και επιστρέφουν στα πουλάρια για να θηλάσουν, μέχρι την επόμενη νύκτα. Η μέση ετήσια ποσότητα είναι 482± 36 λίτρα. Η μέση διάρκεια αρμέγματος 295± 12 μέρες. 14

18 2.3 Ασθένειες όνου Κτηνιατρικός έλεγχος θα πρέπει να γίνεται συχνά. Ειδικότερα κάθε μήνα να ελέγχεται το βάρος του ζώου και να γίνεται ακρόαση της καρδιάς και ο έλεγχος των δοντιών συνιστάται κάθε 6 μήνες, ενώ πρέπει να τηρείται το εκάστοτε εμβολιακό σχήμα ειδικά για τον τέτανο, όπως και αντιπαρασιτική θεραπεία (ειδικότερα για τα γηραιότερα γαϊδούρια). Ο όνος είναι επιρρεπής σε ασθένειες που προσβάλλουν τους ίππους και τα πόνυ, με ίδια ή παρόμοια συμπτώματα. Ειδικότερα: Ασθένειες αναπνευστικού συστήματος προέρχονται από μικροβιακά αίτια (ιούς παράσιτα, βακτήρια), αλλεργιογόνα (γύρη, σκόνη, μύκητες) και από ανατομικά προβλήματα αναπνευστικού συστήματος (κυρίως στην τραχεία) και εκδηλώνεται περισσότερα στα γέρικα γαϊδούρια. Τα συμπτώματα εκδηλώνονται με ταχύπνοια, βήχα κατά την διάρκεια και το τέλος της σωματικής άσκησης, ερεθισμένοι αδένες και ασυνήθιστοι ήχοι κατά την αναπνοή. 15

19 Όγκοι Καρκίνος του δέρματος (sarcoid) τα αίτια δεν είναι γνωστά, πιθανολογείται το γενετικό υλικό και κάποιοι ιοί. Η ασθένεια εκδηλώνεται κυρίως στο κεφάλι (51%). Η θεραπεία είναι δύσκολη και πραγματοποιείται μόνο από κτηνιάτρους, με χειρουργική μέθοδο ή άλλες (ειδικές αλοιφές, ακτινοβολία...). Ασθένειες των άκρων η μη περιποίηση των άκρων (ποδοκομία) οδηγεί σε παθολογικές καταστάσεις. Οι οπλές των ποδιών θα πρέπει να κόβονται από εκπαιδευμένους ποδοκόμους. Αυτή η διαδικασία είναι περισσότερο απαραίτητη σε ζώα που δεν κινούνται αρκετά, με αποτέλεσμα οι οπλές (συχνά με τραύματα) οδηγούν σε δευτερεύουσες επιπλοκές λόγω επιμόλυνσης από παθογόνα. Μεταβολικές ασθένειες κυρίως η απόκλιση από την ενδεικτική διατροφή για φυτοφάγα μονογαστρικά οδηγεί σε τυμπανισμούς, κετοναιμίες, κολικούς κλπ. Στην διατροφή με τεχνητό σιτηρέσιο θα πρέπει να υπολογίζεται σωστά το ποσό των φυτικών ινών (από χονδροειδείς ζωοτροφές) επί του συνολικού σιτηρεσίου. Επίσης σε περιπτώσεις ασιτίας ο οργανισμός προσπαθεί να χρησιμοποιήσει λίπος προκειμένου να παράξει ενέργεια. Αυτή η δυσλειτουργία ονομάζεται υπερλιπιδαιμία. Πολλές φορές οι μεταβολικές ασθένειες εκδηλώνονται με κολικούς. Η κλινική εικόνα του ζώου είναι: ταχύπνοια ανορεξία κύλιση στο έδαφος εφίδρωση. 16

20 Κ Ε Φ Α Λ Α Ι Ο 3 Ο 3.1 Θεραπευτικές ιδιότητες Από την αρχαιότητα οι Έλληνες το θεωρούσαν μία άριστη θεραπεία για διάφορες ασθένειες. Έχει τρομερά οφέλη στη θεραπεία για το ξηρό δέρμα, τα εκζέματα, την ακμή αλλά και την ψωρίαση. Το γάλα της όνου περιέχει μία πλούσια ποικιλία βιταμινών που το καθιστούν ελκυστικό τόσο για την κατανάλωση όσο και για την περιποίηση της επιδερμίδας. Οι πρωτεΐνες γάλακτος προσφέρουν αξιόλογες ενυδατικές ιδιότητες. Η ενυδατική τους ικανότητα είναι αποτέλεσμα της εξαιρετικής απορρόφησής του από την επιδερμίδα, καθώς και της δυνατότητάς τους να δεσμεύουν νερό. Παράλληλα αποτοξινώνει το συκώτι αποφέροντας άμεση ανανέωση των κυττάρων του δέρματος, ρυθμίζει τη μικροπανίδα του εντέρου χάρις στη δράση της λυσοζύμης και της λακτόζης και προλαμβάνει καρδιαγγειακές παθήσεις. Επιπλέον, ρυθμίζει τη φυσιολογική μεταβολική δραστηριότητα των κυττάρων, διορθώνει τη θαμπάδα και αναζωογονεί τις γραμμές έκφρασης του προσώπου. Σύμφωνα με έρευνες περιέχει απαραίτητα λιπαρά οξέα που βοηθούν στην απορρόφηση των βιταμινών, ενώ ακόμα βελτιώνει και τη διαδικασία της επούλωσης. Τα μεταλλικά άλατα του γαϊδουρινού γάλακτος επιτρέπουν στο δέρμα να καθαρίζεται, εφόσον αφαιρούνται τα νεκρά κύτταρα του δέρματος με στόχο τη δημιουργία νέων ζωντανών κυττάρων. Η περιεκτικότητα σε λιπαρά είναι πολύ χαμηλότερη σε σχέση με το αγελαδινό γάλα, ενώ η περιεκτικότητά του σε βιταμίνη C είναι 60 φορές μεγαλύτερη. Περιέχει επίσης βιταμίνες Α, Β1, Β2, Β6, D, Ε και είναι μια πλούσια πηγή ασβεστίου, φωσφόρου, νατρίου, σιδήρου, ψευδαργύρου και ανοσοσφαιρίνες γλυκερίνης που το καθιστούν εξαιρετικά επωφελές για την κατανάλωση και την φροντίδα του δέρματος. Στην κοσμετολογία, τα υψηλά επίπεδα φωσφολιπιδίων πρωτεΐνης και ceramide καθιστούν το γαϊδουρινό γάλα ένα προϊόν εξαιρετικό κατά της αντιγήρανσης, της 17

21 θεραπείας των ρυτίδων και την αναγέννηση του δέρματος. Επίσης, έχει σημαντικά οφέλη στην αντιμετώπιση του εκζέματος, ακμής και ψωρίασης. Έτσι, πολλά καλλυντικά προϊόντα όπως σαπούνια, κρέμες προσώπου και σώματος που περιέχουν γαϊδουρινό γάλα αξιοποιούν τα ευεργετικά χαρακτηριστικά του. Τέλος, είναι πλέον αποδεδειγμένο ότι το γάλα της όνου έχει θετική επίδραση στην αντιμετώπιση της υψηλής χοληστερίνης, στην οστεογένεση, τη θεραπεία της αθηροσκλήρωσης και την ανάρρωση ασθενών με καρδιακά προβλήματα. 3.2 Χρήση σε άτομα με αλλεργίες Είναι κατάλληλο για παιδιά που πάσχουν από αλλεργίες και δυσανεξία, ακόμη και βρέφη, για τη θεραπεία του κοκίτη, ηλικιωμένους με οστεοπόρωση, πόνους των αρθρώσεων, άσθμα, έλκος στομάχου, συμπτώματα χαλάρωσης, εμμηνόρροιας, πονόλαιμος, θεραπεία της φυματίωσης και πιο γενικά βήχας κάθε είδους. Υπάρχουν επίσης αναφορές, ότι δηλητήριο από δάγκωμα φιδιού εξουδετερώθηκε με γάλα γαϊδούρας. 3.3 Προϊόντα παραγωγής από γάλα όνου Κατά καιρούς παρατηρούνται διάφορα νέα προϊόντα στην εγχώρια και ευρωπαϊκή αγορά. Κάποια από αυτά είναι τα παρακάτω: Γάλα όνου: Το γάλα όνου είναι ακριβότερο σε κάποιες περιπτώσεις ακόμα και από την γαλλική σαμπάνια. Ένα λίτρο γάλακτος όνου κοστίζει από 30 έως 100 ευρώ. Ο λόγος της τόσο υψηλής του τιμής είναι κατά κύριο λόγο εξαιτίας της ιδιαίτερης σύνθεσής του, που είναι παρόμοια με του μητρικού. Άλλωστε, οι θεραπευτικές του ιδιότητες για ορισμένες παθήσεις, είναι γνωστές από την αρχαιότητα όπως και οι καλλυντικές του ιδιότητες εξίσου το ίδιο. Το γάλα γαϊδούρας δεν παστεριώνεται και διατηρείται στη συντήρηση επί 5 ημέρες, ενώ στην κατάψυξη, σε θερμοκρασία -18 βαθμών Κελσίου, μπορεί να διατηρηθεί έως 2 χρόνια. 18

22 Τυρί: Το Pule donkey cheese είναι το πιο ακριβό τυρί παγκοσμίως. Είναι ένα ιδιαίτερο γαλακτοκομικό προϊόν που εμφανίζεται στην σέρβικη κουζίνα, το οποίο παρασκευάζεται από γάλα όνου. Εξαιτίας της σπανιότητάς του, η τιμή του ξεκινάει από και μπορεί να φτάσει μέχρι και τις Το τυρί αυτό παράγεται στην Zasavica της Σερβίας όπου εκτρέφονται 100 γαϊδούρια. Για την παρασκευή του τυριού αυτού, απαιτούνται 25 λίτρα γάλα για να φτιαχτεί 1 κιλό τυρί. Η γεύση του είναι έντονα ξινή και έχει πολύ δυνατή μυρωδιά ενώ είναι πλούσιο σε λιπαρά και η εμφάνισή του θυμίζει ανθότυρο. Το συγκεκριμένο προϊόν διατίθεται κυρίως σε γκουρμέ κουζίνες του εξωτερικού και πολυτελή εστιατόρια. Χρησιμοποιείται σε σαλάτες με γλυκίζουσες σος και σαν συνοδευτικό διαφόρων κρεατικών, αφού πρώτα ψηθεί στη σχάρα. 19

23 Καλλυντικά: Στο εξωτερικό εξάγουν - κατεψυγμένο το γάλα γαϊδούρας οι Έλληνες εκτροφείς όνων, ώστε να χρησιμοποιηθεί από μεγάλες εταιρείες καλλυντικών ως βάση για την δημιουργία αντιγηραντικών και αναπλαστικών κρεμών προσώπου σώματος, σαμπουάν, μάσκες, κρέμες χεριών και σαπούνια. Σε αντίθεση με τη χώρα μας ως τώρα, στο εξωτερικό η παρασκευή καλλυντικών από γαϊδουρινό γάλα έχει μεγάλη ζήτηση. Για τον λόγο αυτό παγκοσμίου φήμης 20

24 εταιρείες καλλυντικών παρασκευάζουν κρέμες προσώπου από γάλα γαϊδούρας, οι οποίες κοστίζουν μέχρι και 400 ευρώ. Για παράδειγμα, ένα σαπούνι από γάλα γαϊδούρας κοστίζει περίπου 8 ευρώ, μία κρέμα σώματος 20 ευρώ, ένα αφρόλουτρο περί τα 27 ευρώ, ενώ από 30 ευρώ κοστίζουν οι φτηνότερες κρέμες προσώπου. 21

25 Κ Ε Φ Α Λ Α Ι Ο 4 Ο 4.1 Φυσικοχημικά χαρακτηριστικά Η περιεκτικότητα σε λιπαρά είναι πολύ χαμηλότερη σε σχέση με το αγελαδινό γάλα, ενώ η περιεκτικότητά του σε βιταμίνη C είναι 60 φορές μεγαλύτερη. Περιέχει επίσης βιταμίνες Α, Β1, Β2, Β6, D, Ε και είναι μια πλούσια πηγή ασβεστίου, φωσφόρου, νατρίου, σιδήρου, ψευδαργύρου και ανοσοσφαιρίνες γλυκερίνης που το καθιστούν εξαιρετικά επωφελές για την κατανάλωση και την φροντίδα του δέρματος. Είναι σχετικά φτωχό σε ολικά στερεά (8 έως 10%) και πρωτεΐνες (1,5 έως 1,8 %). Έχει υψηλή περιεκτικότητα σε λακτόζη (6 έως 7%). Η λιποπεριεκτικότητά του κυμαίνεται από 0,28% έως 1,82% και εξαρτάται από την εποχή του έτους. Περιέχει απαραίτητα λιπαρά οξέα, όπως Ω3 και Ω6 που βοηθούν στην απορρόφηση των βιταμινών. Πρωτεΐνες Από τις πρωτεΐνες του γάλακτος του όνου ξεχωρίζουν οι πρωτεΐνες του ορού οι οποίες παρουσιάζονται σε ποσοστό 30-50% του ολικού αζώτου, ποσοστό ιδιαίτερα υψηλό σε σύγκριση με το αντίστοιχο του αγελαδινού γάλακτος το οποίο δεν ξεπερνά το 20%. Οι ολικές πρωτεΐνες αντιστοιχούν σε περιεκτικότητα παραπλήσια του μητρικού γάλακτος (20mg/ml) (Herrouin et al., 2000). Σε έρευνα των Nazzaro et al., (2010) εντοπίζεται διπλάσια συγκέντρωση αντιμικροβιακού παράγοντα (λακτοφερρίνη) σε σύγκριση με το αγελαδινό γάλα. Επιπλέον, αναφέρεται η σημαντική παρουσία λυσοζύμης στο γάλα του όνου (4mg/l έναντι 1mg/l στο αγελαδινό), καθώς επίσης και σε απαραίτητα αμινοξέα (Taha & Kielwein, 1990). Αναφορικά με τη λυσοζύμη, σημειώνεται ότι πρόκειται για μια σφαιρική πρωτεΐνη η οποία αποτελείται από 129 αμινοξέα. Κύριο χαρακτηριστικό της είναι η αντιμικροβιακή της δράση έναντι των Gram (+) βακτηρίων αφού παρουσιάζει ικανότητα κατάλυσης των β-(1,4) γλυκοζιδικών δεσμών. Αναφέρεται ακόμα ότι η συγκεκριμένη πρωτεΐνη αξιοποιείται ευρέως σε 22

26 ιατρικές εφαρμογές (κυρίως για διαγνωστικό έλεγχο ασθενειών, αντιμετώπιση μικροβιακών λοιμώξεων) αλλά και στη βιομηχανία τροφίμων για τη μείωση της βουτυρικής ζύμωσης (Proctor, Cunnngham, 1998). Όσον αφορά στη σύσταση του γάλακτος σε αμινοξέα επισημαίνεται η παρουσία βαλίνης και λυσίνης, δύο απαραίτητων αμινοξέων, καθώς δεν μπορούν να συντεθούν από τον ανθρώπινο οργανισμό αλλά παραλαμβάνονται μόνο μέσω της τροφής. Στο γάλα του όνου μάλιστα το ποσοστό των απαραίτητων αμινοξέων προσεγγίζει το 38,2% (Guo et al., 2007). Τέλος, σημειώνεται πως οι συνθήκες εκτροφής, οι αρμέξεις και το έτος γαλακτοπαραγωγής δεν επηρεάζουν σημαντικά τη σύσταση του γάλακτος σε πρωτεΐνες (Salimei, 2004). Εντούτοις, μειώνεται από τη διάρκεια της γαλακτικής περιόδου σύμφωνα με έρευνα του Ιvankovic (2009). Λίπος Όσον αφορά στο λίπος του γάλακτος αναφέρεται η χαμηλή συγκέντρωσή του, η οποία δεν επηρεάζεται από τις αρμέξεις αλλά επίδραση ασκεί η φάση της γαλακτικής περιόδου (Guo, 2007). Επίσης, αναφέρεται ότι το ποσοστό του λίπους του γάλακτος επηρεάζεται από τη φυλή του ζώου, την ηλικία του, τις συνθήκες εκτροφής αλλά και τη διατροφή του. Σε σχέση με τη σύστασή του ξεχωρίζει η παρουσία ω-3 και ω-6 λιπαρών οξέων. Λακτόζη Παρουσιάζει υψηλή συγκέντρωση λακτόζης (6,9%) η οποία προσεγγίζει αριθμητικά το μητρικό γάλα. Φαίνεται να υπάρχει μικρή διακύμανση της συγκέντρωσης από καλοκαίρι σε χειμώνα (Ivankovic, 2009). Μέταλλα Όσον αφορά στη συγκέντρωση των μετάλλων σημειώνεται παρουσία ασβεστίου (Ca) και φωσφόρου (P) σε αναλογία η οποία κυμαίνεται από 0,93 έως 2,37 mg (Βonomi et al., 1994). Μικροβιολογία γάλακτος όνου Σε σχέση με τη μικροβιολογία του γάλακτος του όνου σημειώνεται ότι παρατηρείται υψηλή συγκέντρωση αντιμικροβιακών ουσιών, γεγονός ιδιαίτερα θεμιτό καθώς το γάλα ως τρόφιμο αποτελεί ιδανικό υπόστρωμα ανάπτυξης 23

27 μικροοργανισμών (White, 2001). Σύμφωνα με τους Malacarne et al. (2002) τα επίπεδα λακτοφερίνης είναι σε διπλάσια συγκέντρωση σε σχέση με το αγελαδινό γάλα, ενώ όπως ήδη αναφέρθηκε σημαντικό είναι και το ποσό της λυσοζύμης (4mg/l) (Guo, 2007). Ακόμα, στο γάλα του όνου η ολική μεσόφιλη χλωρίδα είναι 10 4cfu/ml, το οποίο θεωρείται χαμηλό λόγω της παρουσίας των προαναφερόμενων αντιμικροβιακών ουσιών (Malacame et al., 2002). 4.2 Η παρουσία της λυσοζύμης στο γαϊδουρινό γάλα Η συγκέντρωση της λυσοζύμης στο γάλα του όνου, έχει αποδειχθεί ότι φτάνει τα mg/l (Guo et al., 2007) ενώ, σε άλλη έρευνα έχει αποδειχθεί ότι η τιμή της κυμαίνεται στα mg/l (Vincenzetti et al., 2007). Στο ανθρώπινο γάλα, η αντίστοιχη συγκέντρωση κυμαίνεται στα mg/l και στο αγελαδινό γάλα είναι 0,09 mg/l (Chiavari et al., 2005; Vincenzetti et al., 2008). Το υψηλό επίπεδο λυσοζύμης στο γάλα του όνου, έχει ως αποτέλεσμα, τη θετική επίδραση στη συντήρηση του νωπού γάλακτος και των γαλακτοκομικών προϊόντων (Zhang et al., 2008). Ωστόσο, έχει καταγραφεί ότι η συγκέντρωση της λυσοζύμης στο γαϊδουρινό γάλα, μειώνεται μετά τον 6ο μήνα της γαλακτικής περιόδου (Salimei et al., 2004; Vincenzetti et al., 2007). Στην έρευνα της Pilla (2010) παρατηρήθηκε επίσης ότι οι υψηλότερες συγκεντρώσεις της λυσοζύμης στο γάλα της όνου, καταγράφονται τις πρώτες 60 ημέρες από τον τοκετό και έπειτα, η συγκέντρωσή της, από τις ημέρες μένει σταθερή και από τις ημέρες μειώνεται. Το επόμενο διάστημα, από τις 180 έως τις 240 ημέρες, η συγκέντρωση της λυσοζύμης αυξάνεται φτάνοντας στα ίδια επίπεδα που καταγράφονται κατά τις ημέρες. Επίσης, η λυσοζύμη παίζει τεράστιο ρόλο και στην άμυνα του μαστικού παρεγχύματος της γαϊδούρας. Πράγματι, η μαστίτιδα στις γαϊδούρες είναι πολύ σπάνια και συνήθως ακολουθούν πληγές στις θηλές και ξήρανσή τους (Conte et al., 2006). Ενδιαφέρον παρουσιάζει το συμπέρασμα, που καταγράφηκε στη μελέτη των Pilla et al., (2010), κατά την οποία, η δράση της λυσοζύμης ήταν ανεξάρτητη από τη βακτηριακή κατάσταση του μαστού. Σε δείγματα γάλακτος 24

28 που προέρχονταν από μολυσμένους μαστούς, τα ποσοστά λυσοζύμης ήταν παρόμοια με αυτά που προέρχονταν από δείγματα γάλακτος, υγιών μαστών. Η λυσοζύμη απουσιάζει από το γάλα του όνου, μόνο μετά την θερμική επεξεργασία του στους 121o C για 10 λεπτά. Αξίζει να σημειωθεί ότι η συγκέντρωση της λυσοζύμης στον ορό του αίματος του όνου είναι περίπου ίση με 1,86±0,12 mg/l και έχει αποδειχθεί ότι η τιμή της διαφέρει, ανάμεσα στις δεκαετίες της ζωής του. Πίνακας Παρακάτω βλέπουμε την συγκέντρωση λυσοζύμης στα διάφορα είδη γάλακτος (Θεοδοσίου,2011): Είδη γάλακτος Συγκέντρωση Λυσοζύμης (mg/10ml) Ανθρώπινο Φοράδα 79 Καμήλα 0,5 Όνος

29 Κ Ε Φ Α Λ Α Ι Ο 5 Ο 5.1 Η παραγωγή γάλακτος όνου ως επιχειρηματική ιδέα Στην φάρμα του κ. Δριμιλή το κόστος κατασκευής των στάβλων και το κόστος αγοράς των 24 ζώων που εκτρέφει έχει αποτιμηθεί στις Το μεγάλο κόστος σε σχέση με την ελάχιστη παραγωγή είναι οι παράγοντες που καθορίζουν την τιμή του γαϊδουρινού γάλακτος, καθώς ένα λίτρο μπορεί να φτάσει χονδρική τιμή τα 30 ευρώ. Η φάρμα του κ. Σπύρου Οικονόμου, που ιδρύθηκε το 2009 σε μια έκταση 50 στρεμμάτων κοντά στο Αρχαίο Θέατρο της Επιδαύρου στην Αργολίδα έχει κοστολογηθεί ως επένδυση στις Το ποσό αυτό περιλαμβάνει την αγορά 25 εγκύων ζώων και τις εγκαταστάσεις σταβλισμού τους. 5.2 Σαν Επιχειρηματική Ιδέα Η επιχειρηματικότητα δεν ασκείται με έναν και μοναδικό τρόπο, αλλά αποτελεί κατά κύριο λόγο νοοτροπία. Πρόκειται για την δραστηριοποίηση και την ικανότητα που έχει ένα άτομο, μεμονωμένα ή στο πλαίσιο ενός οργανισμού, να αναγνωρίζει τις ευκαιρίες και να τις εκμεταλλεύεται προκειμένου να επιτύχει προστιθέμενη αξία ή να έχει οικονομικό όφελος. Η δημιουργικότητα ή η καινοτομία τον βοηθούν να εισέλθει σε μία υπάρχουσα αγορά ή να βελτιώσει την ανταγωνιστική θέση του σ αυτήν, να αλλάξει ή ακόμη και να δημιουργήσει μια νέα αγορά. Για να αποβεί επιτυχής μία επιχειρηματική ιδέα απαιτείται ικανότητα συνδυασμού της δημιουργικότητας ή της καινοτομίας με τη χρηστή διαχείριση και ικανότητα προσαρμογής μιας επιχείρησης προκειμένου να βελτιστοποιηθεί η ανάπτυξή της, καθ όλες της φάσεις του κύκλου ζωής της. Πρόκειται για μια διαδικασία που ξεπερνά κατά πολύ την καθημερινή διαχείριση, άπτεται των στόχων και της στρατηγικής μίας επιχείρησης ( Κώτσιος Παναγιώτης,2013). Οι ενδιαφερόμενοι κτηνοτρόφοι μπορούν να ξεκινήσουν την ενασχόλησή τους με τον κλάδο, συμμετέχοντας σε κάποιο από τα επιδοτούμενα προγράμματα, που 26