Oικονοµική. Κρίση και Υγεία

Transcript

1 Oικονοµική Κρίση και Υγεία ΠEPIEXOMENA 4 ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΥΓΕΙΑ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ Η. ΣΧΟΡΕΤΣΑΝΙΤΗ 5 ΤΟ ΑΝΤΙΚΤΥΠΟ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΚΡΙΣΗΣ ΣΤΗΝ ΥΓΕΙΑ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ Ι. ΝΙΚΟΛΟΥΤΣΟΥ 6 ΟΙ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΚΡΙΣΗΣ ΣΤΑ ΠΑΙ ΙΑ ΚΑΙ ΣΤΟΥΣ ΝΕΟΥΣ Χ. ΗΜΗΤΡΑΚΑΚΗ 7 ΟΙ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΥΓΕΙΑΣ ΠΟΥ ΑΝΑΠΤΥΧΘΗΚΑΝ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ ΣΤΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΚΡΙΣΗΣ Ε. ΑΓΑΠΗ ΑΚΗ 8 ΤΟΜΕΙΣ ΡΑΣΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΩΝ ΕΠΙΠΤΩΣΕΩΝ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΚΡΙΣΗΣ ΣΤΗΝ ΨΥΧΙΚΗ ΥΓΕΙΑ Ε. ΠΑΠΑΧΡΗΣΤΟΥ 9 Η ΧΡΗΜΑΤΟ ΟΤΗΣΗ ΤΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΣΕ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΕΠΙΠΕ Ο. ΤΟ ΣΧΕ ΙΟ ΡΑΣΗΣ ΤΟΥ ΠΟΥ Ι. Θ. ΠΕΤΡΟΥΛΙΑ 10 ΕΡΓΑΣΙΑ ΚΑΙ ΑΤΟΜΑ ΜΕ ΑΝΑΠΗΡΙΑ Η ΧΡΟΝΙΕΣ ΑΣΘΕΝΕΙΕΣ Κ. ΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΥ 11 Η ΩΡΕΑ ΑΝΘΡΩΠΙΝΩΝ ΙΣΤΩΝ ΚΑΙ ΟΡΓΑΝΩΝ. Η ΣΗΜΕΡΙΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ Ν. ΘΑΝΟΥ 12 Ο ΟΝΤΙΑΤΡΙΚΟ ΑΜΑΛΓΑΜΑ ΩΣ ΕΜΦΡΑΚΤΙΚΟ ΥΛΙΚΟ ΚΑΙ ΕΠΙΠΛΟΚΕΣ ΤΟΞΙΚΟΤΗΤΑΣ ΚΑΙ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΤΟΥ Θ. ΣΚΟΥΡΑ 13 ΠΟΙΟΤΗΤΑ ΣΗΜΑΙΝΕΙ ΑΠΑΙΤΗΣΗ ΓΙΑ ΙΑΧΡΟΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ Χ. ΨΑΡΟΠΟΥΛΟΣ 14 ΠΑΙ ΙΚΗ ΚΑΚΟΠΟΙΗΣΗ: ΤΙ ΕΙΝΑΙ, ΠΩΣ ΤΗΝ ΑΝΑΓΝΩΡΙΖΟΥΜΕ ΚΑΙ ΠΩΣ ΜΠΟΡΟΥΜΕ ΝΑ ΒΟΗΘΗΣΟΥΜΕ Φ. ΦΙΛΙΠΠΙ ΗΣ & Ε. ΠΑΠΑΧΡΗΣΤΟΥ 15 Η ΑΝΑΓΚΑΙΟΤΗΤΑ ΥΛΟΠΟΙΗΣΗΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ΑΓΩΓΗΣ ΥΓΕΙΑΣ ΣΤΑ ΟΛΙΓΟΘΕΣΙΑ ΣΧΟΛΕΙΑ Θ. ΚΑΚΛΑΜΑΝΗΣ ΝΕΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ 18 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 19 ΝΕΕΣ ΕΚ ΟΣΕΙΣ 20 ΠΡΟΣΕΧΗ ΣΥΝΕ ΡΙΑ Η οικονοµική κρίση που ξεκίνησε το 2007 επηρέασε την Ελλάδα περισσότερο από οποιαδήποτε άλλη ευρωπαϊκή χώρα. Η συνεχής οικονοµική ανάπτυξη που σηµειώθηκε τα προηγούµενα 15 χρόνια ανακόπηκε, επηρεάζοντας αρνητικά κάθε πτυχή της ιδιωτικής και δηµόσιας ζωής. Οι δυσµενείς επιπτώσεις στην οικονοµία, επιδρούν αρνητικά στην υγεία, την εργασία, την κοινωνική προστασία, µε αποτέλεσµα να είναι επιτακτική περισσότερο από ποτέ- η ανάγκη ανάδειξης των προβληµάτων και η άµεση εφαρµογή παρεµβάσεων για την αναχαίτιση αυτών των αντιξοοτήτων. Η υγεία αποτελεί ένα αντικείµενο παγκόσµιου προβληµατισµού. Αποτελεί επίσης, την πιο ζωτική επένδυση για την οικονοµική ανάπτυξη και τη µείωση της φτώχιας. Η πρόσβαση στην υγειονοµική περίθαλψη αποτελεί θεµελιώδες δικαίωµα κάθε ανθρώπου και καθολική ευθύνη των κυβερνήσεων ανά τον κόσµο. Η καταπολέµηση του αποκλεισµού και η επέκταση των καθολικών κοινωνικών πολιτικών, για την προστασία των ατόµων από την κοινωνική υποβάθµιση και την οικονοµική εξαθλίωση, αποτελούν ορισµένα από τα κοινά σηµεία των πολιτικών που εφαρµόζονται στις περισσότερες χώρες, στην προσπάθεια αντι- µετώπισης των συνεπειών της ύφεσης. Στον άξονα αυτό, το παρόν τεύχος είναι αφιερωµένο στην οικονοµική κρίση και στις επιπτώσεις που έχει στην υγεία, φιλοδοξώντας να συµβάλλει σηµαντικά στην ευαισθητοποίηση όλων των εµπλεκοµένων µερών, ώστε να ανταποκριθούν έγκαιρα, κατάλληλα και αποτελεσµατικά στις αυξηµένες ανάγκες υγείας, αλλά και τις κοινωνικές ανάγκες που έχει σήµερα ο ελληνικός πληθυσµός, προκειµένου, όχι µόνο να αντέξει την τωρινή συγκυρία αλλά και να κατορθώσει να διατηρήσει ένα επίπεδο υγείας και ψυχοκοινωνικής ευεξίας τέτοιο, που θα επιτρέψει την έξοδο από την κρίση. Ειρήνη Αγαπηδάκη Ψυχολόγος Κέντρο Μελετών Υπηρεσιών Υγείας NEA YΓEIA Τριµηνιαίο Ενηµερωτικό Περιοδικό Αλεξανδρουπόλεως 25, Αθήνα τηλ.: , fax: , chsr@med.uoa.gr, website: Γραµµατεία Σύνταξης: Χ. ηµητρακάκη, Η. Σχορετσανίτη, Χ. Βλαχοπούλου, Φ. Φιλιππίδης, Κ. Γιαννοπούλου Εκδότης: Χριστίνα ηµητρακάκη Ιδιοκτήτης: Χριστίνα ηµητρακάκη Παραγωγή - Εκτύπωση: Άρτιον Γραφικές Τέχνες ΑΒΕΕΕ Eξώφυλλο: Paul Klee, The tighrope walker

2 4 Παγκόσµια Υγεία και Οικονοµική Κρίση Ηρώ Σχορετσανίτη M.Sc. Προαγωγής και Αγωγής Υγείας, Υπ. ιδάκτωρ Ιατρικής Σχολής ΕΚΠΑ Η κακή οικονοµική συγκυρία ποτέ δεν ευνόησε την καλή υγεία. Η οικονοµική ύφεση της δεκαετίας του 1930 και της δεκαετίας του 1980 και πιο πρόσφατα η παγκόσµια επισιτιστική κρίση έδειξαν πόσο ευάλωτη είναι στην πραγµατικότητα η υγεία του πληθυσµού στις οικονοµικές διακυµάνσεις. Καθώς ο οικονοµικός κόσµος αναπροσαρµόζεται µετά την πρόσφατη κατάρρευση, οι κυβερνήσεις, οι οργανισµοί και η βιοµηχανία αναδιαρθρώνουν τα προγράµµατα τους, περικόπτουν προϋπολογισµούς και µεταβάλλουν τη ροή των χρηµατοδοτήσεων σε όλο τον κόσµο. Οι διάφορες επιπτώσεις της κατάρρευσης γίνονται ολοένα και περισσότερο εµφανείς. Συγκεκριµένα, αναµένεται ότι η οικονοµική κρίση θα έχει µια βαθιά αρνητική επίδραση σε θέµατα που σχετίζονται µε την υγεία του παγκόσµιου πληθυσµού. Περισσότερο α- ναµένεται να πληγεί η υγεία του πιο φτωχού και ευάλωτου πληθυσµού. Καθώς οι χώρες µε το υψηλότερο εισόδηµα διαµορφώνουν πακέτα στήριξης για τις οικονοµίες τους, οι χώρες µε το χαµηλότερο εισόδηµα βρίσκονται αντι- µέτωπες µε την αύξηση του προϋπολογισµού για τα συστήµατα υγείας τους, µε δραστικές περικοπές στα διεθνή βοηθήµατα και µε µια µειωµένη ικανότητα για την αντιµετώπιση επειγουσών αναγκών υγείας. Η µείωση του διαθέσιµου εθνικού εισοδήµατος συχνά έχει ως συνέπεια τη µείωση της διεθνούς βοήθειας. Πρόσφατα, κάποιες κυβερνήσεις έχουν ξεκινήσει να αποσύρουν κεφάλαια και πολλές µη κυβερνητικές οργανώσεις έχουν σταµατήσει τις δραστηριότητές τους, θέτοντας υπό αµφισβήτηση πως οι παγκόσµιες προσπάθειες για την υγεία θα διατηρήσουν τη χρη- µατοδότησή τους κάτω από τη σκληρή οικονοµική κρίση. Σύµφωνα µε τον Παγκόσµιο Οργανισµό Υγείας, οι χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης και του Οργανισµού για την Οικονοµική Συνεργασία και την Ανάπτυξη έχουν δηλώσει ότι θα παρέχουν ήδη δεσµευµένη χρη- µατοδότηση για διεθνή βοήθεια, όµως οι Ηνωµένες Πολιτείες και οι χώρες του G8 υστερούν ως προς τα κονδύλια για τα οποία έχουν δεσµευτεί να διαθέσουν. Μετά την τελευταία δεκαετία αυξηµένης προσοχής και χρηµατοδότησης αφιερωµένης στην παγκόσµια υγεία, η οικονοµική κρίση υπενθυµίζει πως η παγκόσµια υγεία δεν αποτελεί λαϊκίστικη αιτία. Οι προσπάθειες για την παγκόσµιαυγεία απαιτούνσταθερή προσήλωση, ξεκάθαρες προτεραιότητες και σωστά κατευθυνόµενους πόρους για την σταθεροποίηση και την αντιµετώπιση των ποικίλων αναγκών υγειονοµικής περίθαλψης. Πολλές χώρες χαµηλού εισοδήµατος βασίζονται στη διεθνή χρηµατοδότηση για την παροχή των υπηρεσιών βασικής υγειονοµικής περίθαλψης. Για τα έθνη αυτά, η περικοπή της διεθνούς βοήθειας µπορεί να έχει άµεση επίδραση στην παροχή της φροντίδας υγείας στην πλειοψηφία του πληθυσµού. Επιπλέον οι ειδικοί, προβλέπουν ότι η επιβάρυνση στα συστήµατα παροχής φροντίδας υγείας που είναι ολοένα και πιο φτωχά σε πόρους, θα αυξηθεί τα επόµενα χρόνια. Στις χώρες χαµηλού εισοδήµατος ένα µεγάλο µέρος των δαπανών υγειονοµικής περίθαλψης προέρχονται από ιδιωτικές πληρωµές. Το αυξανόµενο κόστος για φαγητό και ιατρικές προ- µήθειες θα καταστήσει ανέφικτη για πολλούς ιδιώτες τη δυνατότητα να επωµιστούν το κόστος από τις ιατρικές υπηρεσίες. Κάτι τέτοιο έχει ως αποτέλεσµα την αυξηµένη εξάρτηση στα ήδη αδύναµα και υπερφορτωµένα δηµόσια συστήµατα υγείας. Έτσι, επιπλέον της αυξηµένης ζήτησης από τα επίσηµα συστήµατα υγειονοµικής περίθαλψης, οι χώρες χαµηλού εισοδήµατος αντιµετωπίζουν επίσης µειω- µένη ικανότητα για την αντιµετώπιση των αναγκών υγείας. Μακροπρόθεσµα, η έλλειψη των επενδύσεων θα αποδυναµώσει περαιτέρω τα συστήµατα υγείας και τη µελλοντική δυνατότητα ανάληψης κλιµακού- µενων προκλήσεων για την υγεία. Σε έκθεση που δηµοσιεύτηκε το 2009, ο Παγκόσµιος Οργανισµός Υγείας αναγνωρίζει την ανάγκη για αύξηση των προσπαθειών παρακολούθησης της εµφάνισης και των δεικτών της νόσου, της σταθεροποίησης και την προστασίας του τοµέα της υγείας και της αύξησης της δηµόσιας και πολιτικής υποστήριξης για την παγκόσµια υγεία. Επιπλέον, η παγκόσµια υγεία πρέπει να αποτελεί προτεραιότητα για τη χάραξη πολιτικής, για την έρευνα και για τη δηµόσια υπεράσπιση. Η πλαισίωση της οικονοµικής κατάρρευσης, µε τον όρο «οικονοµική κρίση», αποµονώνει το πρόβληµα ως αυστηρά οικονοµικό, όµως το αντίκτυπο στην υγεία µας υπενθυµίζει την εγγενώς ανθρώπινη φύση της κρίσης καθώς και την έντονη και επείγουσα ανάγκη για την αντιµετώπιση των ζητηµάτων της παγκόσµιας υγείας. Η ανάληψη µέτρων και δράσης είναι απαραίτητη και υπάρχει αισιοδοξία στη δυναµική της παγκόσµιας κοινότητας για την υγεία. Υπάρχουν περισσότεροι διαθέσιµοι µηχανισµοί χρηµατοδότησης, ενώ στη στην παγκόσµια υγεία δίνεται περισσότερη προσοχή τώρα από ποτέ. Οι προτεραιότητες για την υγεία και οι στόχοι έχουν συσταθεί µε τη µορφή αναπτυξιακών στόχων της χιλιετίας και η παγκόσµια κοινότητα για την υγεία συνεχίζει να εξελίσσεται. Η οικονοµική κρίση σίγουρα θα αναβάλλει τους αναπτυξιακούς στόχους της χιλιετίας και την υπόλοιπη διάταξη της παγκόσµιας υγείας, όµως αυτό θα καταδείξει µόνο ότι η ανάπτυξη και οι στόχοι της παγκόσµιας υγείας εξελίσσονται και αποτελούν στόχους που απαιτούν αξιολόγηση και προσαρµογή. Υπάρχει αισιοδοξία πως η οικονοµική κρίση θα µας αναγκάσει να αξιολογήσουµε τις υπάρχουσες προσπάθειες και θα εξυπηρετήσει στην κινητοποίηση και στον επαναπροσδιορισµό των προσπαθειών για την παγκόσµια υγεία, ως απάντηση στην οικονοµική κρίση. Για περισσότερες πληροφορίες: ctivist.com/business/world-health-the-economiccrisis

3 Η Ελλάδα έχει επηρεαστεί από την οικονοµική κρίση περισσότερο από οποιαδήποτε άλλη χώρα της Ευρώπης. Οι επιπτώσεις στην υγεία κατά τη διάρκεια της οικονοµικής κρίσης είναι ιδιαίτερα ανησυχητικές, κυρίως στις ευπαθείς οµάδες του πληθυσµού. Οι ανησυχίες αυτές αναφέρονται εκτενώς σε ένα άρθρο που δηµοσιεύτηκε στο περιοδικό The Lancet, που γράφτηκε από τον Αλέξανδρο Κεντικελένη και τον Dr. David Stuckler από το Πανεπιστήµιο του Cambridge και τον καθηγητή Martin McKee από τη Σχολή Υγιεινής και Τροπικής Ιατρικής του Λονδίνου. Οι Έλληνες πολίτες είχαν 15% περισσότερες πιθανότητες να µην επισκεφτούν γιατρό το 2009 σε σύγκριση µε την περίοδο πριν την οικονοµική κρίση, παρά την αίσθηση ότι τους ήταν απαραίτητο να συµβουλευτούν γιατρό. Οι κύριοι λόγοι για του οποίους δεν επισκέφτηκαν γιατρό, δεν ήταν οικονοµικοί, αλλά ο µεγάλος χρόνος αναµονής, η µεγάλη απόσταση για την υπηρεσία υγείας και η αναβολή µήπως και αισθανθούν καλύτερα. Αφού το Εθνικό Σύστηµα Υγείας δίνει τη δυνατότητα στους ασφαλισµένους να συµβουλευτούν γιατρό χωρίς χρέωση ή να επισκεφτούν γιατρό στα ε- ξωτερικά ιατρεία µε µικρό χρηµατικό αντίτιµο (0-5 ευρώ ανά επίσκεψη), πιθανά η µείωση στην πρόσβαση αντανακλά προβλήµατα στην προσφορά. Σε αυτά περιλαµβάνονται οι περικοπές της τάξης του 40% στους προϋπολογισµούς των νοσοκοµείων, η έλλειψη προσωπικού και η περιστασιακή έλλειψη ιατρικών προµηθειών. Οι εισαγωγές στα δηµόσια νοσοκοµεία αυξήθηκαν κατά 24% το 2010 σε σύγκριση µε το 2009 και κατά 8% το πρώτο εξάµηνο του 2011 σε σύγκριση µε την ίδια περίοδο του Αντίθετα, οι εισαγωγές σε ιδιωτικά νοσοκοµεία µειώθηκαν κατά 25-30%. Ένας άλλος δείκτης των επιπτώσεων της οικονοµικής κρίσης είναι η χρήση των κοινωνικών ιατρείων. Μέχρι πρόσφατα, αυτά τα ιατρεία εξυπηρετούσαν κυρίως, τις ανάγκες των µεταναστών. Υπολογίζεται όµως, σύµφωνα µε στοιχεία από το Ελληνικό παράρτηµα των Ιατρών του Κόσµου, ότι το ποσοστό των ελλήνων που απευθύνονται σε αυτά τα ιατρεία αυξήθηκε από 3-4% πριν την οικονοµική κρίση, σε περίπου 30%. Είναι αξιοσηµείωτο το γεγονός ότι αυξήθηκε κατά 14% το ποσοστό των Ελλήνων που αναφέρουν ότι η υγεία τους ήταν «κακή» ή «πολύ κακή» το 2009 σε σύγκριση µε το Ένα θέµα που έχει απασχολήσει ιδιαίτερα είναι οι αυτοκτονίες και η πιθανή τους συσχέτιση µε την οικονοµική κρίση. Οι αυτοκτονίες αυξήθηκαν κατά 17% το 2009 σε σύγκριση µε το 2007 και σύµφωνα µε ανεπίσηµα στοιχεία το 2010 αυξήθηκαν κατά 25% σε σύγκριση µε το Ο Υπουργός Υγείας ανέφερε αύξηση κατά 40% το πρώτο εξάµηνο του 2011 σε σύγκριση µε την ίδια περίοδο του Σύµφωνα µε µία τηλεφωνική έρευνα που διενεργήθηκε από το Ερευνητικό Πανεπιστηµιακό Ινστιτούτο Ψυχικής Υγιεινής διαπιστώθηκε αύξηση κατά 36% στον αριθµό των ατόµων που ανέφεραν απόπειρα αυτοκτονίας κατά το χρονικό διάστηµα ενός µήνα πριν από την έρευνα µεταξύ 2009 και 2011 (Μαρίνα Οικονόµου και συν.). Επίσης, παρατηρήθηκε ότι το υψηλότερο ποσοστό των συµµετεχόντων που αποπειράθηκαν να αυτοκτονήσουν είχαν σηµαντικά οικονοµικά προβλήµατα. Από την άλλη πλευρά, υψηλό ποσοστό των ατό- µων µε οικονοµικά προβλήµατα είχαν αυτοκτονικό ιδεασµό. Επίσης, σύµφωνα µε µία παρόµοια έρευνα από την ίδια συγγραφέα, ο µηνιαίος επιπολασµός της µείζονος κατάθλιψης το 2011 ήταν 8,2%, ενώ το 2008 ή- ταν 3,3%. Mε βάση τα αποτελέσµατα από αυτή τη µελέτη, παρατηρήθηκε συσχέτιση µεταξύ της εµφάνισης µείζονος κατάθλιψης και της ύπαρξης οικονοµικής δυσκολίας. Παρατηρήθηκε επίσης, µία σηµαντική αύξηση των µολύνσεων από HIV. Στην Ελλάδα, µε βάση την καταγραφή του 2011 του Κέντρου Ελέγχου και Πρόληψης Νοσηµάτων (ΚΕΕΛΠΝΟ), παρατηρείται µία εξαιρετικά σηµαντική µεταβολή, καθώς ο αριθµός των HIV περιστατικών που δηλώθηκαν έφτασε τα 954 άτοµα. Συγκριτικά µε το 2010, η αύξηση ξεπέρασε συνολικά το 57%. Οι εκατοστιαίες αναλογίες ως προς τον τρόπο µόλυνσης, δείχνουν µία δραµατική αύξηση το 2011 στους χρήστες ενδοφλεβίων ναρκωτικών (>1.000%). Σύµφωνα µε µία επίσηµη αναφορά, ενδέχεται να υπάρχουν κάποιες περιπτώσεις σκόπιµης µόλυνσης από τον ίδιο τον χρήστη προκειµένου να αποκτήσει πρόσβαση στο επίδοµα των 700 ευρώ το µήνα που δικαιούνται οι οροθετικοί και να γίνει πιο σύντοµα δεκτός σε προγράµµατα υποκατάστασης. Συµπερασµατικά, η εικόνα της υγείας στην Ελλάδα είναι ιδιαίτερα ανησυχητική. Σε µία προσπάθεια να χρηµατοδοτηθεί το χρέος, οι απλοί άνθρωποι πληρώνουν το τίµηµα, χάνοντας την πρόσβαση στις µονάδες φροντίδας υγείας και κινδυνεύοντας να υποστούν σηµαντικά πλήγµατα στην υγεία τους. Απαιτείται ιδιαίτερη προσοχή, προκειµένου να διασφαλιστεί ότι η οικονοµική κρίση δεν θα υπονοµεύσει τη βασική πηγή του πλούτου της χώρας, δηλαδή τους ανθρώπους της. Το Αντίκτυπο της Οικονοµικής Κρίσης στην Υγεία των Ελλήνων Ιωάννα Νικολούτσου Ιατρός πνευµονολόγος, ιδάκτωρ Ιατρικής Σχολής ΕΚΠΑ 5

4 6 Οι Επιπτώσεις της Οικονοµικής Κρίσης στα Παιδιά και στους Νέους Χριστίνα ηµητρακάκη Ψυχολόγος Έρευνας, ιευθύντρια ΙΚΠΙ Η εξαιρετική και πολύ πρόσφατη µελέτη που παρουσιάζεται εδώ µε τίτλο «Παιδιά και Νέοι σε Κρίση: Η προστασία και η προαγωγή της ανάπτυξης σε καιρούς οικονοµικής κρίσης» (Lundberg, Mattias, & Wuermli, 2012) εξετάζει τους µηχανισµούς µέσω των οποίων απειλείται η υγιής ανάπτυξη των παιδιών µας. εδοµένου ότι η οικογένεια είναι το κύριο περιβάλλον του παιδιού, τα αποτελέσµατα της κρίσης µπορεί να επηρεάσουν τους εξής παράγοντες: (1) τους πόρους για τη διατροφή και άλλα αγαθά και (2) τη δυναµική και τη λειτουργία της οικογένειας, συµπεριλαµβανοµένου του χρόνου που έχουν να διαθέσουν οι γονείς και της ψυχικής υγείας των γονέων, κυρίως της µητέρας. Η κακή διατροφή είναι πιθανό να έχει σοβαρές συνέπειες σε βάθος χρόνου, δεδο- µένου ότι σε αυτά τα αναπτυξιακά στάδια επηρεάζει και τη νευρολογική ανάπτυξη. Τα προβλήµατα ψυχικής υγείας τείνουν να αυξάνουν κατά τη διάρκεια µιας οικονοµικής κρίσης. Μια µητέρα µπορεί να έχει λιγότερο χρόνο για να αλληλεπιδράσει µε το παιδί της και επίσης να είναι λιγότερο υποµονετική. Επιπλέον, τα θέµατα ψυχικής υ- γείας µπορεί να την καταστήσουν συναισθηµατικά µη διαθέσιµη, εµποδίζοντας έτσι την υγιή και ασφαλή σύνδεση µε το παιδί. Ένα παιδί είναι επίσης πιθανό να επηρεαστεί εάν εκτεθεί σε υψηλά επίπεδα κορτιζόλης και άλλων ορµονών στη µήτρα, που συνδέονται µε το στρες της µητέρας. Η µέση παιδική ηλικία είναι µια κρίσιµη περίοδος για την ανάπτυξη κοινωνικών και συναισθηµατικών ικανοτήτων των παιδιών και οποιοδήποτε σοκ µπορεί να επηρεάσει την κοινωνική, συναισθηµατική και συµπεριφορική ανάπτυξή τους. Λόγω της συµµετοχής τους στη σχολική ζωή, σε αυτή την ηλικία, η ανάπτυξη του παιδιού µπορεί να επηρεαστεί από: (1) το γονικό άγχος και τη λειτουργικότητα της οικογένειας, (2) τις επενδύσεις στην εκπαίδευση και τα ερεθίσµατα για ανάπτυξη και (3) τους καθηγητές, τους συµµαθητές και το µαθησιακό περιβάλλον στα σχολεία. Η βιβλιογραφία διαπιστώνει ότι οι οικονοµικές κρίσεις είναι πιθανό να οδηγήσουν σε αύξηση του γονικού άγχους, το οποίο µπορεί να οδηγήσει και σε πιο αδύναµη εφαρµογή των κανόνων και της απαραίτητης «ρουτίνας» στην καθηµερινή ζωή των παιδιών στο σπίτι. Συνήθως, η οικονοµική κρίση οδηγεί σε µείωση της δηµοσίας δαπάνης για τα σχολεία. Η µειωµένη χρη- µατοδότηση για τα σχολεία µπορεί να επηρεάσει τα παιδιά µέσω της επίδρασής της στο περιβάλλον δι- δασκαλίας και στη σχέση δασκάλου-µαθητή. Για παράδειγµα, οι δάσκαλοι µπορεί επίσης να αντιµετωπίζουν άγχος, το οποίο µπορεί να επηρεάσει και τη διαδικασία της διδασκαλίας αλλά και τη συναισθη- µατική και κοινωνική τους σχέση µε τους µαθητές. Ωστόσο, η οικογένεια και τα σχολεία δεν είναι τα µόνα περιβάλλοντα µέσω των οποίων το σοκ της οικονοµικής κρίσης µπορεί να µεταδοθεί στα παιδιά. Κατά την διάρκεια της κρίσης, οι κοινότητες µπορεί να µην έχουν τους πόρους να διατηρήσουν τις τοπικές υποδοµές παιδικής φροντίδας ή την ποιότητα ή και τις υπηρεσίες για παιδικές δραστηριότητες, µε αποτέλεσµα να επηρεαστεί το πώς περνάνε τα παιδιά το χρόνο τους. Η κρίση µπορεί να επηρεάσει την ικανότητα του νέου ατόµου να διαπραγµατεύεται τις σχέσεις του και να επιτύχει την αυτονοµία του µέσα από τις ευθύνες που αναλαµβάνει στην εργασία καθώς και τη διαδικασία για την επίτευξη οικονοµικής ανεξαρτησίας. Η κρίση είναι επίσης πιθανό να αλλάξει το πλαίσιο των αντιλήψεων και των προσδοκιών των νέων και έτσι να διαταραχτεί η διαδικασία της ανάπτυξης της ταυτότητας του ατόµου στην κοινωνία. Η κρίση µπορεί επίσης να επηρεάσει τους στόχους των νέων, να τους καταστήσει άνευ σηµασίας ή ανέφικτους ή να αλλάξει σηµαντικά τις παραµέτρους για την επίτευξη τους. Καθώς η βιβλιογραφία υποδεικνύει ότι οι νέοι πλήττονται περισσότερο κατά τη διάρκεια της κρίσης, οι δυσκολίες σε αυτό το κρίσιµο στάδιο µετάβασης προς την αυτονοµία µπορεί να έχουν µακροπρόθεσµες επιπτώσεις (χαµηλότερο εισόδηµα, αύξηση της ανεργίας και χειρότερη σω- µατική και ψυχική υγεία). Προστατευτικοί παράγοντες της θετικής προσαρ- µογής και ανάπτυξης της ανθεκτικότητας σε περιόδους οικονοµικής κρίσης είναι το καλής ποιότητας σχολικό περιβάλλον και οι ισχυρές κοινότητες που παρέχουν υποστήριξη. Η µελέτη προτείνει και ουσιαστικά απαιτεί όλοι ε- µείς, ως επιστήµονες, επαγγελµατίες και διαµορφωτές πολιτικών, να φροντίσουµε για την άµεση ανακούφιση των ευάλωτων οµάδων, έχοντας στο µυαλό µας ότι πρέπει να κάνουµε µικρά βήµατα γιατί αν περιµένουµε να συµβεί από µόνη της κάποια µεγάλη αλλαγή άµεσα µάλλον θα απογοητευτούµε. Πολλά µικρά προγράµµατα, όπως υπηρεσίες κοινότητας που προσφέρουν, για παράδειγµα, προγράµµατα υποστήριξης σε γονείς ή προγράµµατα προγεννητικής υγείας µπορεί να αναπτυχθούν άµεσα για να καλύψουν ανάγκες των τοπικών πληθυσµών. Για περισσότερες πληροφορίες: ledge.worldbank.org/bitstream/handle/10986/9374/ PUB0EPI B pdf?sequence=1

5 Η παγκόσµια οικονοµική κρίση που ξεκίνησε το 2007 είχε σηµαντικές συνέπειες για το σύστηµα υγείας, αυξάνοντας τη ζήτηση για υπηρεσίες υγείας και µειώνοντας δραστικά τους πόρους. Το παρόν άρθρο συνοψίζει τα συµπεράσµατα της έκθεσης του Παγκόσµιου Οργανισµού Υγείας, η οποία αποτελεί την πρώτη προσπάθεια αποτύπωσης και καταγραφής των πολιτικών υγείας στην εποχή της οικονοµικής κρίσης. Τα αποτελέσµατα της έκθεσης του ΠΟΥ Τα αποτελέσµατα της έρευνας δείχνουν ότι η αντι- µετώπιση της κρίσης στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης παρουσιάζει µεγάλες διακυµάνσεις και διαφορές αναφορικά µε τα συστήµατα υγείας των χωρών και εξαρτάται από το βαθµό της οικονοµικής ύ- φεσης σε κάθε χώρα. Κάποιες ευρωπαϊκές χώρες δεν εισήγαγαν νέες πολιτικές, ενώ αντίθετα, άλλες εισήγαγαν µια πληθώρα νέων πολιτικών υγείας. Επιπλέον, τα συστήµατα υγείας κάποιων χωρών ήταν καλύτερα προετοιµασµένα από άλλα, λόγω του ότι είχαν ληφθεί ήδη δηµοσιονοµικά µέτρα πριν από την κρίση, όπως η συσσώρευση των οικονοµικών αποθεµατικών. Σε πολλές περιπτώσεις, οι πολιτικές που σχεδιάστηκαν πριν από το 2008 υλοποιήθηκαν µε µεγαλύτερη ένταση ή ταχύτητα, αφού λόγω της κρίσης οι συνθήκες ήταν περισσότερο επείγουσες ή διευκολυντικές, σε πολιτικό επίπεδο. Χαρακτηριστικό παράδειγµα αποτελεί η αναδιάρθρωση της δευτεροβάθµιας περίθαλψης. Αντίθετα, σε άλλες περιπτώσεις χωρών υπήρξε επιβράδυνση ή/και εγκατάλειψη των σχεδιαζόµενων µεταρρυθµίσεων ως απάντηση στην κρίση. Πολιτικές που στοχεύουν στην αλλαγή του επιπέδου της άµεσης κρατικής χρηµατοδότησης για τη δηµόσια υγειονοµική περίθαλψη Αρκετές ευρωπαϊκές χώρες εφάρµοσαν περικοπές στον εθνικό προϋπολογισµό για την υγεία, προκειµένου να αντιµετωπίσουν την κρίση (Βουλγαρία, Εσθονία, Ισλανδία, Ιταλία, Ιρλανδία, Ελλάδα). Σε κάποιες από αυτές, οι περικοπές προέκυψαν λόγω της αύξησης της ανεργίας, η οποία είχε ως αποτέλεσµα τη µείωση των εσόδων από τις εισφορές κοινωνικής ασφάλισης. Σε άλλες χώρες, υπήρξε αύξηση τόσο στις εισφορές κοινωνικής ασφάλισης όσο και στις δαπάνες (Αυστρία, Πολωνία), λόγω του ότι το κράτος επέλεξε να συµβάλλει µε δηµόσια χρηµατοδότηση, προκειµένου να αναπληρώσει τις οικονοµικές απώλειες από τη µη καταβολή εισφορών των οικονοµικά µη ενεργών ατόµων. Αρκετές χώρες επίσης, θέσπισαν ή αύξησαν την οικονοµική συµµετοχή των χρηστών στις υπηρεσίες υγείας, ενώ άλλες επέκτειναν τα οφέλη. Πολιτικές που στόχευσαν στον όγκο και στην ποιότητα της δηµόσιας χρηµατοδοτούµενης υγειονοµικής περίθαλψης Σε γενικές γραµµές, το θεσπισµένο πακέτο παροχών και η ευρύτητα της πληθυσµιακής κάλυψης δεν υπέστησαν ριζικές αλλαγές µετά την εµφάνιση της οικονοµικής κρίσης. Ωστόσο, εφαρµόστηκαν ορισµένες οριακές µειώσεις. Όσον αφορά στις πολιτικές για τη µείωση της ζήτησης για τις υπηρεσίες υγείας, πολλές χώρες αύξησαν τους φόρους στο αλκοόλ και στα προϊόντα καπνού (Βουλγαρία, Εσθονία, Τσεχία), αλλά ελάχιστες εφάρ- µοσαν πολιτικές προαγωγής της υγείας (Βέλγιο, Ουγγαρία, Ελλάδα), ως «απάντηση» στην κρίση, όπως η αύξηση της φυσικής δραστηριότητας, η βελτίωση των διατροφικών συνηθειών και η εφαρµογή προληπτικών εξετάσεων. Μόνο σε µια χώρα (Εσθονία) ε- φαρµόστηκε η αύξηση του χρόνου αναµονής, ως ξεκάθαρη πολιτική «απάντηση» στην κρίση, παρ όλο που στις περισσότερες χώρες η αύξηση του χρόνου αναµονής επήλθε έµµεσα, ως αποτέλεσµα άλλων πολιτικών µεταρρυθµίσεων. Πολιτικές που στόχευσαν στο κόστος της δηµόσιας χρηµατοδοτούµενης υγειονοµικής περίθαλψης Σε πολλές χώρες εισήχθησαν ή ενισχύθηκαν πολιτικές για τη µείωση των τιµών των ιατρικών προϊόντων ή/και για τη βελτίωση της ορθολογικής χρήσης φαρ- µάκων (Ελλάδα, Αυστρία, Βέλγιο, κα). Στις περισσότερες περιπτώσεις, αυτές οι πολιτικές εντάσσονταν στο πλαίσιο µιας ευρύτερης συνεχούς µεταρρυθµιστικής προσπάθειας. Σε ορισµένες εθνικές αγορές, η ύφεση αύξησε τις προσπάθειες διαπραγµάτευσης για τις τιµές των φαρ- µακευτικών προϊόντων. Σε άλλες χώρες, παρατηρήθηκε µείωση (Ιρλανδία, Γαλλία, Ελλάδα) ή /και «πάγω- µα» (Αγγλία, Πορτογαλία) ή µείωση του ρυθµού αύξησης των µισθών των επαγγελµατιών υγείας ( ανία). Αντίστοιχα, αρκετές χώρες µείωσαν τις τιµές που καταβάλλονται στους παρόχους υπηρεσιών υγείας ή συνέδεσαν τις πληρωµές µε τη βελτίωση της αποδοτικότητας, µε στόχο την αύξηση της αποτελεσµατικότητας των υπηρεσιών υγείας και τη συγκράτηση του κόστους. Επιπρόσθετα, αρκετές κυβερνήσεις αναδιάρθρωσαν τόσο το Υπουργείο Υγείας τους, όσο και τα ασφαλιστικά ταµεία και άλλους φορείς (Βουλγαρία, Κροατία, Αγγλία, Ισλανδία), σε µια προσπάθεια να αυξηθεί η αποδοτικότητα και να επιτευχθεί µείωση των γενικών εξόδων. Σε πολλές χώρες, η οικονοµική κρίση έδωσε µια ώ- θηση στην επιτάχυνση των µεταρρυθµίσεων ( ανία, Ελλάδα, Λετονία), όπως στον περιορισµό του νοσοκο- µειακού τοµέα (µε κλείσιµο και συγχωνεύσεις νοσοκοµείων) και στη στροφή προς την εξωνοσοκοµειακή περίθαλψη και στη βελτίωση του συντονισµού της παρεχόµενης φροντίδας ή/και στην επένδυση στην πρωτοβάθµια φροντίδα υγείας. Συµπεράσµατα Τα αποτελέσµατα της έρευνας δείχνουν ότι οι ευρωπαϊκές χώρες χρησιµοποιούν ένα µείγµα πολιτικών για την αντιµετώπιση της οικονοµικής κρίσης. Παρ όλο που ορισµένες χώρες φαίνεται να χρησιµοποιούν την κρίση ως ευκαιρία για να αυξήσουν την αποτελεσµατικότητα των υπηρεσιών και του συστήµατος υ- γείας, ωστόσο ελάχιστα έχουν γίνει για την ενίσχυση της αξίας βελτίωσης της δηµόσιας υγείας µέσω των πολιτικών. Έτσι, µέχρι τώρα, η κρίση αποτελεί µια χα- µένη ευκαιρία. Οι Πολιτικές Υγείας που Αναπτύχθηκαν στην Ευρώπη στο Πλαίσιο Αντιµετώπισης της Οικονοµικής Κρίσης Ειρήνη Αγαπηδάκη Ψυχολόγος, M.Sc. Προαγωγής και Αγωγής Υγείας 7

6 Τοµείς ράσης για την Αντιµετώπιση των Επιπτώσεων της Οικονοµικής Κρίσης στην Ψυχική Υγεία Ευστάθιος Παπαχρήστου Ψυχολόγος, M.Sc. Προαγωγής Ψυχικής Υγείας Πρόληψης Ψυχιατρικών ιαταραχών Η οικονοµική κρίση που ξεκίνησε το 2007, συνεχίζει µέχρι σήµερα να θέτει µεγάλες προκλήσεις όχι µόνο για την Ελλάδα, αλλά για ολόκληρη την Ευρώπη. Oι σηµαντικότερες εξ αυτών συνίστανται στην µεγάλη µείωση της οικονοµικής δραστηριότητας, στην αύξηση της ανεργίας, στην µείωση των οικογενειακών εισοδηµάτων και στον ολοένα συνεχώς αυξανόµενο αριθµό ανθρώπων που ζουν στα ή και κάτω- από τα όρια της φτώχειας. H αύξηση του εθνικού χρέους των διαφόρων χωρών της Ευρώπης αναγκάζει τις κυβερνήσεις τους στην εφαρµογή µεγάλων περικοπών στις δηµόσιες δαπάνες, µε τον τοµέα της υγείας και ειδικότερα της ψυχικής υγείας, να αποτελεί συχνά τον εύκολο στόχο λόγω έλλειψης ισχυρής συνηγορίας, σε αντίθεση µε τις σωµατικές ασθένειες. Το περιφερειακό γραφείο του ΠΟΥ στην Ευρώπη (WHO Regional Office for Europe, 2011) εξέδωσε πρόσφατα ένα εγχειρίδιο µε τους 5 τοµείς δράσης που θα µπορούσαν να εφαρµοστούν για την αντιµετώπιση των αρνητικών επιπτώσεων της οικονοµικής κρίσης στην ψυχική υγεία. Αυτοί είναι οι εξής: 1) Προγράµµατα ενίσχυσης της αγοράς εργασίας Τα προγράµµατα αυτά σκοπεύουν στη βελτίωση των προοπτικών για την εξεύρεση επαγγελµατικής απασχόλησης και περιλαµβάνουν τις δηµόσιες υπηρεσίες επαγγελµατικής αποκατάστασης, τα προγράµµατα επαγγελµατικής κατάρτισης, τα ειδικά προγράµµατα για τους νέους κατά την µετάβαση τους από το σχολείο στην αγορά εργασίας καθώς και τα προγράµµατα ένταξης ανέργων και ατόµων µε ειδικές ανάγκες στην αγορά εργασίας. Σύµφωνα µε ευρωπαϊκές µελέτες (Vuori&Silvonen, 2005; Vuori et al. 2002; Proudfoot, 1997) τα προγράµµατα ενίσχυσης της αγοράς εργασίας, που παρέχουν µεταξύ άλλων και οµαδική ψυχολογική υποστήριξη σε ανέργους, προάγουν τη ψυχική υγεία και αυξάνουν τα ποσοστά επαγγελµατικής απασχόλησης, µειώνοντας έτσι την πιθανότητα εµφάνισης ψυχοπαθολογίας εξαιτίας της οικονοµικής ύφεσης. 2) Προγράµµατα οικογενειακής υποστήριξης Τα συγκεκριµένα προγράµµατα έχουν φανεί ότι συµβάλλουν στην αντιµετώπιση των επιπτώσεων της κρίσης στη ψυχική υγεία. Ενδεικτικά, στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, για κάθε 100$ που δαπανώνται ανά άτοµο για προγράµµατα οικογενειακής υποστήριξης, µειώνεται η επίδραση της ανεργίας στο ποσοστό αυτοκτονιών κατά 0,2 µονάδες (Stuckler, 2009). Οι γυναίκες και τα παιδιά βιώνουν σε µεγάλο βαθµό τις συνέπειες της οικονοµικής κρίσης. Οι οικογένειες µε χαµηλό εισόδηµα πλήττονται ιδιαίτερα από τις περικοπές των προϋπολογισµών στον τοµέα της υγείας και της εκπαίδευσης. Η οικονοµική δυσχέρεια της οικογένειας, µπορεί να οδηγήσει σε αύξηση της ενδοοικογενειακής βίας και παραµέλησης των παιδιών. Τα προγράµµατα οικογενειακής υποστήριξης περιλαµβάνουν την οικονοµική ενίσχυση των παιδιών και των άλλων εξαρτωµένων µελών της οικογένειας καθώς και την στήριξη σε θέµατα γονικής άδειας και άδειας µητρότητας. 3) Έλεγχος της τιµής και διαθεσιµότητας του αλκοόλ Oι πιο αποτελεσµατικές και ταυτόχρονα οικονοµικά αποδοτικές πολιτικές, περιλαµβάνουν ελέγχους στη τιµή και στη διάθεση του αλκοόλ (WHO, 2005). Οι πολιτικές που εφάρµοσαν αύξηση της τιµής του αλκοόλ, πέτυχαν την µείωση της κατανάλωσης και των σχετικών µε το αλκοόλ αρνητικών συνεπειών σε ολόκληρους πληθυσµούς. Οι πολιτικές για το αλκοόλ και ιδιαίτερα οι πολιτικές που αυξάνουν την τιµή του, µειώνουν τους θανάτους από διαταραχές που σχετίζονται µε τη χρήση υπερβολικής κατανάλωσης αλκοόλ. 4) Πρωτοβάθµια περίθαλψη για τα άτοµα υψηλού κινδύνου εµφάνισης ψυχικών διαταραχών H βελτίωση της ανταπόκρισης των υπηρεσιών υ- γείας ανάλογα µε τις αλλαγές των ατόµων σε κοινωνικό, επαγγελµατικό και οικονοµικό επίπεδο καθώς και η έγκαιρη διάγνωση των ψυχικών διαταραχών, του αυτοκτονικού ιδεασµού και της εξάρτησης από το αλκοόλ, θα µειώσουν το κόστος σε ανθρώπινες ζωές λόγω της οικονοµική κρίσης. Η κατανόηση των προκλήσεων που δηµιουργεί η κρίση στην ψυχική υγεία δεν απαιτεί µόνο τη σωστή διαχείριση των δαπανών για τις υπηρεσίες ψυχικής υγείας αλλά και την αναδιάρθρωση των υπηρεσιών σύµφωνα µε τις ανάγκες του εκάστοτε πληθυσµού. Η πρωτοβάθµια περίθαλψη αυξάνει τη δυνατότητα πρόσβασης σε υπηρεσίες ψυχικής υγείας και µετατοπίζει το κέντρο της προσοχής στην πρόληψη και στον έγκαιρο εντοπισµό των προβληµάτων ψυχικής υγείας. Με αυτόν τον τρόπο θα µειωθούν οι δαπάνες που υφίστανται στη νοσοκοµειακή περίθαλψη, περιορίζοντας ταυτόχρονα και τις ανισότητες στον τοµέα της υ- γείας, καθώς οι οικονοµικά ασθενέστεροι αδυνατούν λόγω κόστους να λάβουν την απαραίτητη ιατροφαρµακευτική περίθαλψη. 5) Προγράµµατα ελάφρυνσης των χρεών Oι εθνικές πολιτικές και τα προγράµµατα ελάφρυνσης των χρεών, µπορούν να συµβάλλουν στην άµβλυνση του αρνητικού αντίκτυπου της οικονοµικής κρίσης στη ψυχική υγεία. Τα προγράµµατα αυτά θα βοηθήσουν σηµαντικά τα άτοµα που υποφέρουν από έντονο άγχος εξαιτίας των υπερβολικών χρεών, βελτιώνοντας την οικονοµική τους κατάσταση και τη ψυχική τους υγεία. Συµπερασµατικά λοιπόν, η παρούσα οικονοµική κρίση προσφέρει την ευκαιρία να ενισχυθούν οι πολιτικές εκείνες, που όχι µόνο θα µετριάσουν τις επιπτώσεις της ύφεσης, οι οποίες αποτυπώνονται στους συνεχώς αυξανόµενους θανάτους και τραυµατισµούς από αυτοκτονίες και διαταραχές από χρήση ουσιών, αλλά επίσης θα µειώσουν τόσο τη σωµατική όσο και την οικονοµική επιβάρυνση που προκαλείται από τη διαταραγµένη ψυχική υγεία στα άτοµα οποιασδήποτε κοινωνικοοικονοµικής οµάδας. 8

7 Κατά την τελευταία πενταετία, έχει καταστεί σαφές ότι για την επίτευξη του στόχου µιας καθολικής πρόσβασης στις αναγκαίες και καλής ποιότητας υπηρεσίες υγείας (πρόληψη, προαγωγή, θεραπεία και αποκατάσταση) είναι προαπαιτούµενη η εύρυθµη λειτουργία των εγχώριων συστηµάτων υγείας, συµπεριλαµβανοµένων των συστηµάτων χρηµατοδότησης της υγείας. Τα συστήµατα χρηµατοδότησης της υγείας δεν είναι ζωτικής σηµασίας µόνο για τη διασφάλιση της χρήσης των υπηρεσιών υγείας από όλους τους ανθρώπους ανεξαρτήτως οικονοµικού επιπέδου, αλλά αποτελούν επίσης τρόπο εξασφάλισης στη χρήση των υπηρεσιών υγείας, χωρίς έντονη οικονοµική επιβάρυνση στους αποδέκτες της. Η πρόσβαση όλων των ανθρώπων στις υπηρεσίες υγείας που χρειάζονται, χωρίς ταυτόχρονα να διατρέχουν κίνδυνο οικονοµικής ζηµίας, έχει ονοµαστεί καθολική κάλυψη (UC) και µερικές φορές αναφέρεται και ως καθολική κάλυψη υγείας (UHC) ή προστασία της κοινωνικής υγείας. Ο Παγκόσµιος Οργανισµός Υγείας στην Έκθεση Υγείας του 2010 (WHR 2010) περιέγραψε τη σταδιακή τροποποίηση των συστηµάτων χρηµατοδότησης της υγείας που χρήζει να πραγµατοποιήσουν οι χώρες, προκειµένου να προσεγγίσουν τον κοινό στόχο, την καθολική κάλυψη. Επεσήµανε µάλιστα, ότι η χρηµατοδότηση της υγείας δεν αποτελεί απλώς τη συγκέντρωση οικονοµικών πόρων, παρότι αυτό είναι ένα ιδιαιτέρως µείζων ζήτηµα. Εντούτοις υπάρχουν δύο επιπλέον αλληλένδετοι στόχοι: 1. Η µείωση των οικονοµικών εµποδίων στην πρόσβαση των απαιτούµενων και καλής ποιότητας υπηρεσιών υγείας (πρόληψη, προαγωγή, θεραπεία, αποκατάσταση), κυρίως για τους οικονοµικά ασθενείς και ευάλωτους πληθυσµούς. 2. Η µείωση του αριθµού των ατόµων που αντιµετωπίζουν οικονοµικές δυσκολίες ή βρίσκονται στα όρια οικονοµικής εξαθλίωσης, λόγω της άµεσης αποπληρωµής των υπηρεσιών υγείας που λαµβάνουν. Κάθε χώρα βρίσκεται σε διαφορετικό στάδιο όσον αφορά στην ανάπτυξη της χρηµατοδότησης των συστηµάτων υγείας της και την πρόοδό της ως προς την καθολική κάλυψη, καθότι τόσο το εύρος και η κατανοµή των υπηρεσιών υγείας όσο και η διαθεσιµότητα των επαγγελµατιών υγείας διαφέρουν από χώρα σε χώρα, καθιστώντας εξατοµικευµένες τις ανάγκες για µεταρρύθµιση. Ακόµη, η διαφορετικότητα στο κοινωνικοοικονοµικό επίπεδο κάθε χώρας διαφοροποιεί και την αναγκαιότητα παροχής εξωτερικής αρωγής/ υποστήριξης. Παρά όµως τις εξατοµικευµένες προσπάθειες που χρήζει να πραγµατοποιήσει κάθε χώρα, οφείλει ταυτόχρονα να ακολουθεί, σύµφωνα µε τον Παγκόσµιο Οργανισµό Υγείας, την παρακάτω διαδικασία, προκειµένου να τροποποιήσει τα συστήµατα χρηµατοδότησής της µε απώτερο σκοπό τη γρηγορότερη επίτευξη της καθολικής κάλυψης: 1. Αξιολόγηση του τρόπου λειτουργίας των συστη- µάτων χρηµατοδότησης της υγείας, καθώς και του ε- πιπέδου που βρίσκεται αναφορικά µε την επίτευξη της καθολικής κάλυψης. 2. Ανάπτυξη ή αναθεώρηση των πολιτικών και των στρατηγικών χρηµατοδότησης του συστήµατος υγείας, όπως αρµόζει. Ιδεατά, συνιστάται η συµµετοχή όλων των εµπλεκόµενων φορέων, δηλαδή προτείνεται όλα τα υπουργεία να εµπλέκονται στην παροχή ή στη χρηµατοδότηση των υπηρεσιών υγείας (συµπεριλαµβανοµένου του Υπουργείου Οικονοµικών) καθώς και η κοινωνική πρόνοια, ο ιδιωτικός τοµέας κ.λ.π. 3. Εφαρµογή των πολιτικών και στρατηγικών. 4. Παρακολούθηση και αξιολόγηση της προόδου, καθώς και εκ νέου αναθεώρηση των πολιτικών και στρατηγικών, όπου κρίνεται αναγκαίο. Οι παραπάνω ενέργειες µπορούν να ενισχυθούν και από εξωτερική υποστήριξη στην ανάπτυξη στρατηγικών χρηµατοδότησης για την υγεία, αλλά και ακολούθως στην καθοδήγηση, στην εφαρµογή, στην παρακολούθηση, στην αξιολόγηση και στην αναθεώρηση. Σε εθνικό επίπεδο, η εκάστοτε χώρα µπορεί να δεχθεί υποστήριξη και από εξωτερικούς εταίρους. Παρακάτω, παρουσιάζεται µια σειρά από σηµαντικές δράσεις που χρήζει να πραγµατοποιηθούν από τη διεθνή κοινότητα για την υποστήριξη των χωρών µεσαίουκαιχαµηλούοικονοµικούεισοδήµατος, αναγνωρίζοντας ότι οι συγκεκριµένες χώρες µπορεί να χρειάζονται υποστήριξη µόνο σε ορισµένους από αυτούς τους τοµείς. 1. Υποστήριξη για την αξιολόγηση της υφιστάµενης κατάστασης όσον αφορά στη χρηµατοδότηση της για την υγεία και την καθολική κάλυψη. 2. ιευκόλυνση των εσωτερικών πολιτικών διαλόγων για την ανάπτυξη στρατηγικών χρηµατοδότησης (ποιες είναι οι επιθυµητές αλλαγές και ποιες εξ αυτών είναι πολιτικά και τεχνικά εφικτές). 3. ιευκόλυνση στο διάλογο και στην αλληλεπίδραση µε τον προγραµµατισµό του εθνικού σχεδιασµού υγείας, όπου αυτό συµβαίνει. 4. Παροχή συµβουλών βήµα-βήµα για την χάραξη των πολιτικών στις χώρες κατά τη διάρκεια της αξιολόγησης των επιλογών τους και στη συνέχεια, τεχνική υποστήριξη, καθώς και βοήθεια για την κινητοποίηση εξωτερικών πόρων, όπου είναι απαραίτητο. 5. ιευκόλυνση της καινοτοµίας και της εκµάθησης µέσα από την πράξη, σε επίπεδο χώρας. Είναι σηµαντικό οι χώρες να είναι ικανές να καινοτοµούν, να παρακολουθούν και να αξιολογούν κάθε στάδιο τους καθώς προβαίνουν σε αλλαγές των στρατηγικών τους, ώστε να µπορούν να τις τροποποιήσουν όταν αυτό κριθεί αναγκαίο. 6. Παροχή υποστήριξης στις χώρες που επιθυµούν να βελτιώσουν τη διαφάνεια και τη λογοδοσία αναφορικά µε την χρήση των ταµείων υγείας. Για περισσότερες πληροφορίες: health_financing/health_systems_financing_plan_ Action.pdf Η Χρηµατοδότηση των Συστηµάτων Υγείας σε Παγκόσµιο Επίπεδο. Το Σχέδιο ράσης του ΠΟΥ Ιωάννα Θεοδώρα Πετρούλια Ψυχολόγος, Συντονίστρια Ε..Ν.Υ.Π.Υ. 9

8 Ε ργασία και Άτοµα µε Αναπηρία ή Χρόνιες Ασθένειες Κατερίνα Γιαννοπούλου Ψυχολόγος, M.sc. Προαγωγής & Αγωγής Υγείας Η αύξηση του προσδόκιµου ζωής του πληθυσµού, η παράλληλη µείωση των γεννήσεων και η συνεπαγό- µενη επιβάρυνση στα συστήµατα υγείας και κοινωνικής προστασίας αποτελούν σηµαντικές προκλήσεις για τα κράτη της Ευρώπης. Τα ποσοστά των ατόµων που εργάζονται µειώνονται σηµαντικά σε σχέση µε αυτούς που συνταξιοδοτούνται, κάτι που καταδεικνύει την αναγκαιότητα για µεγιστοποίηση της συµ- µετοχής στην εργασία. Το κακό επίπεδο υγείας επιδρά σηµαντικά στην απο- µάκρυνση από την εργασία λόγω αναπηρίας, πρόωρης συνταξιοδότησης και ανεργίας, κυρίως στους εργαζοµένους άνω των 50 ετών, ενώ είναι και σηµαντικό εµπόδιο για να ανακτήσουν τα άτοµα ξανά πρόσβαση στην αγορά εργασίας. Είναι χαρακτηριστικό πως 5% του εργαζόµενου πληθυσµού της Ευρώπης δηλώνει πως έχει κακή υγεία και 1% πολύ κακή υγεία, ενώ σχεδόν 1 στους 4 αναφέρουν πως αντιµετωπίζουν κάποιο µακροχρόνιο πρόβληµα υγείας, το οποίο περιορίζει τις καθηµερινές τους δραστηριότητες. Οι µεγαλύτεροι σε ηλικία εργαζόµενοι δηλώνουν τα παραπάνω προβλήµατα σε µεγαλύτερη συχνότητα από τους νεότερους και, καθώς η ηλικία του πληθυσµού της Ευρώπης αυξάνεται, ένα εργατικό δυναµικό που γερνάει πιθανότατα συνεπάγεται την παρουσία περισσότερων προβληµάτων υγείας στο µέλλον. Η κυριότερη αιτία αυτών των µακροχρόνιων προβληµάτων υγείας στο εργατικό δυναµικό είναι οι χρόνιες ασθένειες, όπως οι µυοσκελετικές παθήσεις, τα καρδιαγγειακά νοσήµατα, οι παθήσεις του αναπνευστικού συστήµατος και τα προβλήµατα ψυχικής υγείας. Τα στατιστικά δεδοµένα από την Ευρώπη για την παροχή επιδοµάτων αναπηρίας δείχνουν πως οι µυοσκελετικές παθήσεις και τα προβλήµατα ψυχικής υ- γείας αποτελούν τις κυριότερες αιτίες αναπηρίας, κυρίως µάλιστα µεταξύ των νεότερων σε ηλικία εργαζοµένων. Οι άνθρωποι µε χρόνιες ασθένειες που διατηρούν την ικανότητα για εργασία, που βρίσκονται σε µακροχρόνια άδεια ασθενείας και αυτοί που βίωσαν ένα σοβαρό περιστατικό υγείας, δεν περιλαµβάνονται, ω- στόσο, στις παρούσες νοµοθετικές ρυθµίσεις και πολιτικές. Συχνά, εντάσσονται σε πρωτοβουλίες που στοχεύουν σε ανθρώπους µε αναπηρία, κάτι που συνεπάγεται ότι πρώτα θα αποκτήσουν κάποια αναπηρία ή/και θα βγουν εκτός της αγοράς εργασίας πριν καταφέρουν να λάβουν κάποιου είδους βοήθεια. Ακόµη και εάν απασχολούνται όµως, είναι µικρός ο αριθµός των εργαζόµενων µε µειωµένη εργασιακή λειτουργικότητα που καταφέρνουν να συνεχίσουν να εργάζονται, ενώ µετά τη λήψη κάποιου επιδόµατος α- ναπηρίας δύσκολα έχουν τη δυνατότητα να επιστρέψουν στην αγορά εργασίας. Τα ποσοστά απασχόλησης στις χώρες του ΟΟΣΑ για τους ανθρώπους µε αναπηρίες είναι περίπου 40% µικρότερα από το συνολικό επίπεδο, ενώ τα ποσοστά ανεργίας είναι συνήθως διπλάσια σε σύγκριση µε τα συνολικά ποσοστά. Η µειωµένη απασχόληση των ατόµων µε αναπηρία ακολουθείται από υψηλό κοινωνικό κόστος. Αν και οι περισσότεροι από αυτούς λαµβάνουν κάποιο κρατικό επίδοµα, έχουν κατά µέσο όρο σηµαντικά χαµηλότερο εισόδηµα και διατρέχουν υψηλότερο κίνδυνο φτώχειας. Υπάρχει παράλληλα οικονοµική επιβάρυνση και για τα κράτη, καθώς υπολογίζεται πως οι χώρες του ΟΟΣΑ ξοδεύουν κατά µέσο όρο το 1,2% του ΑΕΠ σε επιδόµατα αναπηρίας και αυτό το ποσοστό αγγίζει το 2% όταν περιλαµβάνονται και τα επιδόµατα ασθενείας. Η παρούσα οικονοµική συγκυρία επιβαρύνει την κατάσταση και, εφόσον η εξοικονόµηση πόρων είναι µείζον ζήτηµα, είναι σηµαντικό για τις ευρωπαϊκές κυβερνήσεις να θίξουν τα παραπάνω ζητήµατα. Ο καλύτερος τρόπος για την αντιµετώπιση της εξάρτησης από τα επιδόµατα αναπηρίας και τον αποκλεισµό των ατό- µων µε αναπηρίες είναι µέσω της υλοποίησης προγραµµάτων για την υποστήριξη της διατήρησής τους στην εργασία ή της επιστροφής/επανένταξής τους σε αυτήν, στις περιπτώσεις που µπορούν και επιθυµούν να εργαστούν. Η απασχόληση προάγει την κοινωνική ένταξη, µειώνει τον κίνδυνο της φτώχειας, συµβάλλει θετικά στην ψυχική ευεξία και στην ταχύτερη ανάρρωση του ατόµου, καθώς και στην αύξηση της παραγωγικότητας των επιχειρήσεων. Παράλληλα, µε αυτό τον τρόπο µειώνονται οι κρατικές δαπάνες σε επιδόµατα αναπηρίας, εξασφαλίζεται η αριθµητική επάρκεια του εργατικού δυναµικού και βελτιώνεται η προοπτική για µακροπρόθεσµη οικονοµική ανάπτυξη. Για αυτό το λόγο σε πολλές χώρες το ζητούµενο πλέον είναι να βρεθεί ισορροπία µεταξύ των δύο κυρίαρχων στόχων της πολιτικής για την αναπηρία, δηλαδή της παροχής ικανοποιητικού και σταθερού εισοδήµατος σε όσους δεν µπορούν να εργαστούν και στις οικογένειές τους, καθώς και της παροχής κινήτρων και επαρκούς στήριξης για να εργάζονται αυτοί που µπορούν. Είναι σαφές πως, υπό τις παρούσες συνθήκες, µία πιθανή έλλειψη σε εργασιακά ενεργούς πολίτες µπορεί να αποτελέσει σηµαντικό ζήτηµα κατά τις επόµενες δεκαετίες. Στην Ευρώπη, ήδη κάθε χρόνο 10% περίπου των ατόµων που απασχολούνται αφήνουν την εργασία τους, κυρίως λόγω θεµάτων υγείας. Παράλληλα, οι άνθρωποι µε αναπηρίες έχουν διπλάσιες πιθανότητες να είναι άνεργοι, ακόµη και σε περιόδους οικονοµικής ανάπτυξης, συνεπώς είναι σαφείς οι δυσκολίες που προκύπτουν κατά τη διάρκεια µίας οικονοµικής ύφεσης. Το European Network for Workplace Health Promotion υλοποιεί, µε τη συγχρηµατοδότηση της Ε.Ε., την ευρωπαϊκή εκστρατεία Εργασία Κατάλληλη για Όλους για την προαγωγή της υγιούς εργασίας για τους ανθρώπους µε χρόνιες ασθένειες. Περισσότερες πληροφορίες: 10

9 Την Πέµπτη 1 Νοεµβρίου 2012 εορτάζεται Τα η Πανελλήνια Ηµέρα ωρεάς Οργάνων στην Ελλάδα βλεννόρροια, (www. για AIDS, τη δωρεά κ.ά.) αποτελούσαν οργάνων είναι µάστιγες, το Γερµανικό µε σεξουαλικώς ; Στη µεταδιδόµενα Γερµανία, ο νοσήµατα εθνικός συντονιστικός (σύφιλη, επίσης φορέας περίπτωση αποµάκρυνσης των ΑΜΕΑ από τους Ίδρυµα υπαλλήλους, στους οποίους καταφεύγουν για eom.gr). Η δωρεά ανθρώπινων ιστών και εκατόµβες οργάνων θυµάτων για τη Μεταµόσχευση σε όλο τον κόσµο. Οργάνων Σε πολλούς (DSO). Τονα 2010 καταγγείλουν ο α- το βιασµό τους, κυρίως λόγω της µπορεί να υλοποιηθεί είτε µετά από τη µη λαούς αναστρέψιµη παύση της κυκλοφορικής και αναπνευστικής νοσούντα λει-ανθρώπου παρ, πνεύµονας, µέσω της πάγκρεας, σεξουαλικής λεπτό επαφής έντερο) µε που αναπηρία. αφαι- Σε πολλές χώρες µάλιστα δεν τους δί- κυριάρχησε ριθµός η συγκεκριµένων αντίληψη της «κάθαρσης» οργάνων (νεφροί, του αδυναµίας καρδιά, ή-των υπαλλήλων να Η κατανοήσουν τα άτοµα τουργίας είτε µετά την παύση της εγκεφαλικής του µε δραστηριότητας. ανήρχετο στο 3.135, ενώ τα στοιχεία από τον στην Ιανουά- αστυνοµία ή να ορκισθούν ή να δώσουν κατά- το «καθαρό ρέθηκαν σώµα». για µεταµόσχευση από πτωµατικούς νεται δότες η άδεια να υποβάλουν αναφορά ή καταγγελία Προκαταλήψεις Το Πρόβληµα θεση στο δικαστήριο, λόγω αυτής ωρεά ριο έως το Σεπτέµβριο του 2012 δείχνουν δωρεές ( de). τους µειονεξίας. της σωµατικής Η κάθαρση αυτή είχε ως αποτέλεσµα το βιασµό Όµως, η προσφορά ανθρώπινων οργάνων και ιστών παρθένων κοριτσιών από τον ασθενή, µε στόχο την δεν καλύπτει, σε παγκόσµιο επίπεδο τις ανάγκες των ; Στις ΗΠΑ, Ενωµένο ίκτυο για την Ανταλλαγή και Αύξηση αποµάκρυνση του µολυσµατικού αιτίου και τη θεραπεία του αρρώστου. των Ανθρώπινων Ανισοτήτων Ιστών ασθενών, γεγονός που οφείλεται κυρίως: Οργάνων (UNOS) αποτελεί έναν Μη Κερδοσκοπικό 5. Την κατάσταση επιδεινώνει συχνά η έλλειψη ειδικευµένου µεταµό-προσωπικού (π.χ. διερµηνέων την νοηµα- Οργανισµό, που διαχειρίζεται το σύστηµα ; Στο νοµικό πλαίσιο σχετικά µε τη µεταµόσχευση σχευσης ανθρώπινων οργάνων. Επιπλέον, παρέχει τικής γλώσσας βοήθεια 16ο στους αιώνα ασθενείς, σε αρκετά στα µέλη ευρωπαϊκά της οικογένειας στην Υγεία για τα άτοµα µε προβλήµατα ακοής) ιστών και της οργάνων. Συχνότητας Ήδη από τον στα αστυνοµικά και και Οργάνων. τµήµατα ή στα δικαστήρια. Επίσης ; Στα πολιτισµικά χαρακτηριστικά και στις κράτη παραδοσιακές και θρησκευτικές αντιλήψεις των πολιτών. σύφιλη ή γονόρροια σθητοποιώντας µε παρθένες τους γυναίκες, για τον σηµαντικό µε στό- τους (π.χ. λόγω ρόλοανυπαρξίας ειδικής ράµπας για την κίνηση γινόταν στους σεξουαλική φίλους συνεύρεση τους, εκπαιδεύει ασθενών επαγγελµατίες, από η δυσκολία ευαι- πρόσβασης στους δηµόσιους χώρους ; Στη Ασθενών φιλοσοφία των ανθρώπων και στις χο πεποιθήσεις τους για την ανάγκη να παραµείνει το σώµα άθινων οργάνων και ενηµερώνει τους πολίτες σταλτικό για τη ση- παράγοντα για την υποβολή µήνυσης ή την απαλλαγή στη διαδικασία του ασθενή δωρεάς από τη και νόσο. µεταµόσχευσης ατόµων ανθρώπι- µε προβλήµατα στην κινητικότητας) Ευρώπη Η Σηµερινή αποτελεί ανακτο µετά το θάνατό του. µασία της δωρεάς οργάνων ( Οι αντιλήψεις αυτές διαπιστώθηκαν τα τελευταία αναφοράς περιστατικών βιασµού από τις παθούσες. ; Στην από έλλειψη το ενηµέρωσης AIDS του πληθυσµού, κυρίως σε δυσπρόσιτες περιοχές. χρόνια σε κατοίκους περιοχών της υποσαχάριας Κατάσταση ; Αφρικής, της ΗΑσίας, Ελλάδα της βρίσκεται Ευρώπης στις και της χαµηλότερες Αµερικής. θέσεις Συµπεράσµατα µεταξύ των ευρωπαϊκών µελετών, χωρών που στη έγιναν δωρεά σε οργάνων. Το Στην έλλειψη σχετικού κοινωνικού ιστού, που να Μάλιστα τα αποτελέσµατα χαρακτηρίζεται από αλτρουισµό, αγάπη και συµπόνια 21 χώρες, έδειξαν 1999 ότι ιδρύθηκε στις 14 ο από Ελληνικός αυτές κατεγράφησαν βιασµοί παρθένων σχεύσεων ατόµων (HTO). από Aπό φορείς τον Μάρτιο του AIDS. του 2001, ατόµων ο Ελλη- µε σωµατική αδυναµία ή στέρηση ή αναπη- Οργανισµός Το Μεταµο- πρόβληµα της σεξουαλικής κακοποίησης των για τον συνάνθρωπο. ; Στην καχυποψία της κοινωνίας για την έννοια της νικός Οργανισµός Μεταµοσχεύσεων είναι ρία, υπεύθυνος για τις διεργασίες δωρεάς οργάνων και για µεταµο- την κάθαρση από σοβαρές και µοιραίες ασθέ- καθώς και των παρθένων κοριτσιών ως µέσο δωρεάς οργάνων, αφού πολλοί πιστεύουν ότι τα όργανα των δωρητών θα χρησιµοποιηθούν κυρίως Οι πεποιθήσεις για σχεύσεων αυτές στη οδηγούν χώρα συχνά µας, καθώς στο βιασµό και για την νειες, ανταλλαγή όπως είναι το AIDS, υφίσταται και αποτελεί ιατρική έρευνα και λιγότερο για να σωθούν νηπίων ανθρώπινες ζωές. χουν µολυνθεί ή µικρών κοριτσιών οργάνων µεταξύ από ανθρώπους Ελλάδας και που άλλων έ- σύγχρονο ευρωπαϊ-πρόβληµακών κυρίως σε χώρες της υποσαχάριας Αφρικής, της νότιας και νοτιο ανατολικής από χωρών. τον ιό HIV ή νοσούν ήδη από ; Στην έλλειψη εµπιστοσύνης στο σύστηµα AIDS. υγείας Μεγαλύτερο κίνδυνο βιασµού διατρέχουν τα Ασί- ας, της βόρειας Αµερικής, ακόµα και της Ευρώπης. της χώρας. άτοµα που έχουν κάποια αναπηρία, διότι τους καθιστά αδύναµους Το για 2007, οποιαδήποτε οι µεταµοσχεύσεις σθεναρή νεφρού και επι-από πτωµατι- ; Σε φήµες ότι η προτεραιότητα για µεταµόσχευση οργάνων µπορεί να επηρεαστεί από την οικονοµική τυχή αντίσταση κούς κατά δότες τον αυξήθηκαν βιασµό τους κατά (π.χ. 126%, άτοµα ενώ οι µεταµοσχεύσεις µε νοητική ήπατος στέρηση, τριπλασιάσθηκαν κ. ά.). και έφθασαν Η νοοτροπία σε αυτή απαιτεί αφενός την εξέταση του κατάσταση των ασθενών, που περιµένουν τυφλά, στις λίστες κωφά, για λήψη µοσχεύµατος. ποσοστό 89%. Όµως οι µεταµοσχεύσεις καρδιάς µεγέθους καιτου προβλήµατος, καθώς και των νοµικών, ιατρικών και κοινωνικών παρεµβάσεων, που θα ; Στην έλλειψη ικανοποιητικού αριθµού Κέντρων Μεταµόσχευσης στις διάφορες γεωγραφικές πνευµόνων βρίσκονταν σε χαµηλά επίπεδα. Ηπεριοχές. ευκολότερη προσέγγιση και ο βιασµός των γυναικών µε ειδικές ανάγκες αποδίδεται, σύµφωνα µε την προφύλαξη της υγείας και της αξιοπρέπειας πρέπει να εφαρµοσθούν από τα κράτη, µε στόχο Το 1967 δηµιουργήθηκε, µε ενέργειες του τους Ολλανδού ερευνητές, Εκτός στα από εξής τον αίτια: Ελληνικό Οργανισµό Μεταµοσχεύσεων υπάρχουν Τοπικοί Συντονιστές Μεταµοσχεύσεων των ευπαθών αυτών πληθυσµιακών οµάδων. επιστήµονα ανοσολογίας Jon van Rood το µη κερδοσκοπικό Ίδρυµα Eurotransplant, το οποίο 1. συνεργάσθηκε µε άλλα κράτη, όπως τη Γερµανία και ανάγκες την Αυ- (TxC). Κάθε TxC περιλαµβάνει γιατρούς και νοσηλευτές, σε αναλογία 70% - 30%, που ήδη εργάζονται σε Λόγω της αναπηρίας τους τα άτοµα µε ειδικές Ιδιαίτερη ενηµέρωση και ευαισθητοποίηση θα πρέπει να υπάρχει από τους προµηθευτές υπηρεσιών είναι πιθανότερο να είναι σεξουαλικά ανενεργά εύρεση στρία. Εκτός από νεφρούς, ασχολείται µε την µονάδα εντατικής θεραπείας (ΜΕΘ). και να έχουν διατηρήσει την αγνότητά τους, υγείας (ιατρούς, νοσηλευτικό προσωπικό, κ.ά.)από και άλλων οργάνων για µεταµόσχευση, όπως αφού καρδιάς, ήπατος, παγκρέατος, πνευµόνων, λεπτού τις προσωπικές εντέ- Το τους 2005, σχέσεις το ιταλικό και γενικά Εθνικό για Κέντρο την ιδιω- Μεταµοσχεύ- της δικαιοσύνης, ηµητρακάκη, προκειµένου να επιτευχθεί η µεί- έχουν µεγαλύτερες δυσκολίες επιλογών για την αστυνοµία, Χριστίνα καθώς και από τους λειτουργούς ρου. Το 1991 έγινε µέλος του Eurotransplant τική η πρώην τους ζωή. σεων (CNT) υπέγραψε συµφωνία συνεργασίας ωση του µε προβλήµατος και η σωστή και ισότιµη αντιµετώπιση (HTO), των θυµάτων, πολλά από τα οποία είναι Ανατολική Γερµανία, το 1999 η Σλοβενία και το 2007 Ψυχολόγος Έρευνας, το Ελληνικό Οργανισµό Μεταµοσχεύσεων η Κροατία. Επιστηµονική 2. στόχο να ενθαρρύνει τη µεταφορά επειγόντων Η ύπαρξη της αναπηρίας τους τα καθιστά εύκολους ιστών στόχους και για τους επίδοξους βιαστές. Μάλιστα Συνεργάτης Νικολέττα ΚΜΥΥ Θάνου άτοµα µε πε-ειδικέριστατικών Ελλήνων ασθενών για τη µεταµόσχευση ανάγκες. Εξετάζοντας τα δεδοµένα από τις τράπεζες ήπατος σε ιταλικά κέντρα µεταµόσχευσης, έναντι οργάνων διαφόρων κρατών διαπιστώνονται επιστήµονες τα εξής: έχουν διαπιστώσει ότι τα άτοµα αυτά Επιπλέον, ενηµέρωση και ΙΚΠΙ για τις Εκπαιδευτικός εσφαλµένες προκαταλήψεις θα πρέπει να παρέχεται στα άτοµα µε ει- µίας αποζηµίωσης. διατρέχουν συχνά τριπλάσιο κίνδυνο βιασµού σε ; Η Ισπανία έχει από τις υψηλότερες προσφορές σχέση µε ανθρώπους χωρίς αναπηρία. /θµιας Εκπ/σης, δικές ανάγκες, καθώς και στις οικογένειές τους, µε οργάνων, όπως είναι οι νεφροί. Τα ποσοστά δωρεάς Για την µείωση του προβλήµατος έλλειψης στόχο δοτών την οργάνων εξαρτώνται και ιστών από θα πρέπει άλλους, η λόγω πολιτική τηςκαι βιασµό. οι παρεµ- Υγιεινολόγος, µεγαλύτερη προστασία Οδοντίατρος- τους από τυχόν φθάνουν στο 28%, ενώ το αντίστοιχο ποσοστό για τη 3. Τα άτοµα που Γαλλία αγγίζει το 13%. Νικολέττα Θάνου, ύπαρξης κάποιας βάσεις αναπηρίας, στοχεύουν είναι σε: ψυχολογικά περισσότερο τρωτά και έτσι καθίστανται εύκολος στό- ; Στο Ηνωµένο Βασίλειο το 2007, η ετήσια δωρεά Ναυτιλιακός νεφρών Οδοντίατρος από πτωµατικό δότη για µεταµόσχευση ανερχόταν στο 23,5 ενώ στην Ελλάδα ήταν µόλις 9,2 ανά Πρωτοβάθµιας Φροντίδας Υγείας (γιατρούς, νοσηλευ- ; Προγράµµατα ενηµέρωσης από προµηθευτές χος για πιθανή σεξουαλική τους κακοποίηση. Οικονοµολόγος, -Υγιεινολόγος, Ειδίκευση εκατοµµύριο πληθυσµού. τές, κοινωνικούς λειτουργούς, ψυχολόγους) σε µονάδες περιπτώσεις Εντατικής διαπιστώνεται Θεραπείας, άγνοια Κέντρα χει- Υγείας, Νοσο- στην Κοινωνική - ; Τα Ειδ. ποσοστά στην δωρεάς Κοινωνική οργάνων µεταξύ των 4. Σε εθνικών πολλές µειονοτήτων -Προληπτική είναι ακόµα χαµηλότερα. Στοιχεία ρισµού από των ατόµων κοµεία µε και ειδικές στην κοινότητα. ανάγκες από τους δικηγόρους, δεί- την ; αστυνοµία, Ευαισθητοποίηση τους δικαστικούς των οικογενειών λειτουρ- από τους οι- Προληπτική το Ηνωµένο Βασίλειο, για το διάστηµα , Οδοντιατρική γούς, τους συµβούλους ψυχολόγους, κ.ά. Το γεγονός αυτό 2,1% καθιστά ; Προσέγγιση τους λειτουργούς µελών της αδύναµους οικογένειας, στηνώστε να δρά- Οδοντιατρική χνουν ότι ποσοστό 94,9% (554/584) από πτωµατικούς κογενειακούς γιατρούς. δότες νεφρού ήταν λευκοί, ενώ µόνο ποσοστό (12/584) και 1,2% (7/584) ήταν αντίστοιχα υπεράσπιση ασιάτες ή και σουν στην πολλαπλασιαστικά προστασία των ατόµων για τα υπόλοιπα µε ειδικές ανάγκες, µατα ύστερα δωρεάς από το οργάνων. βιασµό τους. µέλη σε θέάτοµα της µαύρης φυλής. Υπάρχει

10 12 Oδοντιατρικό Αµάλγαµα ως Εµφρακτικό Υλικό και Επιπλοκές Τοξικότητας και ιαχείρισής του ρ. Θεοδώρα Σκούρα BchD Eng. FRCD London, Χειρουργός Οδοντίατρος Το αµάλγαµα είναι ένα από τα πιο διαδεδοµένα υ- λικά στην οδοντιατρική εδώ και πολλές δεκαετίες. Πρόκειται για το κλασσικό µαύρο «σφράγισµα» που οι ασθενείς µιας ολόκληρης γενιάς έχουν στα στό- µατά τους. Οι πρώτες χρήσεις του τοποθετούνται ιστορικά στα 1528 από τον Γερµανό Dr. Strockerus, ενώ η ευρεία χρήση του, στο δυτικό κόσµο, αρχίζει από το 1830 και συνεχίζεται µέχρι σήµερα. Τα τελευταία χρόνια όλο και περισσότερες επιστη- µονικές µελέτες έρχονται να θέσουν υπό ισχυρή αµφισβήτηση την ασφάλεια του υλικού για τον ασθενή, προβάλλοντας µια σειρά από τοξικές δράσεις του. Σε χώρες όπως η Νορβηγία και η ανία η χρήση του έχει ήδη περιοριστεί και προτείνεται η αφαίρεση παλαιών εµφράξεων αµαλγάµατος, ενώ στη Σουηδία α- παγορεύεται εντελώς κάθε χρήση του στην οδοντιατρική. Από την άλλη, µια παγκόσµια εκστρατεία κατά του υδράργυρου (Zero Mercury Campaign), δηλαδή του βασικού συστατικού του αµαλγάµατος, έχει ξεκινήσει µε 52 µη κυβερνητικές οργανώσεις να προωθούν την πλήρη κατάργηση του υλικού σε όλες τις χώρες. Η τοξικότητα του υδράργυρου που περιέχεται σε µια συνηθισµένη έµφραξη αµαλγάµατος συσχετίζεται σή- µερα µε ασθένειες όπως το σύνδροµο alzheimer s, η νόσος του πάρκινσον και το σύνδροµο χρόνιας κόπωσης. Σύµφωνα µε τον professor Harald Walach PhD του Πανεπιστηµίου της Φρανκφούρτης, κάθε ασθενής µε εµφράξεις αµαλγάµατος εκτίθεται σε 1 έως 22 mg υδράργυρου κάθε µέρα, το µεγαλύτερο ποσοστό του οποίου συσσωρεύεται στον εγκέφαλο. Ο υδράργυρος, σε µορφή ατµού, απελευθερώνεται συνεχώς από τις εµφράξεις και αποτελεί την πιο σηµαντική πηγή µόλυνσης από υδράργυρο για τον ανθρώπινο οργανισµό. Υπάρχουν σηµαντικά πειραµατικά στοιχεία που δείχνουν πως ευθύνεται άµεσα για την πρόωρη γήρανση και τον κυτταρικό θάνατο, καθώς δεσµεύει το σελήνιο, µια ουσία απαραίτητη για την πρόληψη του ο- ξειδωτικού stress των κυττάρων. Η δράση αυτή συνεπάγεται µακροχρόνιες νευρολογικές βλάβες και συνδέεται άµεσα ή έµµεσα µε απώλεια µνήµης, πτώση των νοητικών ικανοτήτων και άλλα χαρακτηριστικά του συνδρόµου Alzheimer s. Τo σύνδροµο χρόνιας κόπωσης είναι ένα από τα πολλά προβλήµατα υγείας τα οποία χαρακτηρίζονται ως ιδιοπαθή, καθώς η ακριβής αιτιολογία τους παραµένει αδιευκρίνιστη. Γενικά, χαρακτηρίζεται α- πό επίµονο αίσθηµα κόπωσης, διάρκειας άνω των 6 µηνών, που δεν οφείλεται σε κάποιο συγκεκριµένο ερέθισµα ή ιατρικό πρόβληµα και δεν ανακουφίζεται ιδιαίτερα µε την ξεκούραση. Από την άλλη, υπάρχει µια σειρά παραγόντων κινδύνου που φαίνεται να έχουν σηµαντικό βαθµό συσχέτισης µε το πρόβληµα. Ένας από αυτούς τους παράγοντες είναι η χρόνια έκθεση του οργανισµού στον υδράργυρο. Φαίνεται πως η τοξικότητα του υδράργυρου σε αυτή την περίπτωση εκφράζεται µε ένα µηχανισµό συνεχούς κινητοποίησης του ανοσοποιητικού συστή- µατος του οργανισµού. Αυτό πρακτικά σηµαίνει µια συνεχή κινητοποίηση της άµυνας του οργανισµού απέναντι στο βλαπτικό ερέθισµα του υδράργυρου, κάτι το οποίο συνεπάγεται συνεχή καταπόνηση του οργανισµού, αίσθηµα αδυναµίας και κόπωσης. Όλα αυτά τα επιστηµονικά ευρήµατα δεν έχουν σταθεί αρκετά για την πλήρη απαγόρευση του υλικού. Η κατάσταση είναι παρόµοια µε αυτή της εκστρατείας κατά του καπνίσµατος στις αρχές του 70. Οικονοµικά συµφέροντα εµπόδιζαν την εφαρ- µογή των πειραµατικών επιστηµονικών ευρηµάτων, διότι οι µελέτες σε ανθρώπους δεν είχαν ακόµη ολοκληρωθεί. «Το να περιµένει κανείς τις αδιάσειστες αποδείξεις που θα προκύψουν από την ολοκλήρωση των ερευνών σε ανθρώπους δεν είναι η πιο σοφή επιλογή», λέει ο καθηγητής Walach, µε βάση τα όσα γνωρίζουµε για την τοξικότητα του υδράργυρου. Έπειτα από το συνέδριο των Ηνωµένων Εθνών για το περιβάλλον στη Γενεύη, αποφασίστηκε η σταδιακή µείωση της χρήσης αµαλγάµατος σύµφωνα µε τις οδηγίες του Παγκόσµιου Οργανισµού Υγείας, µιας και η οριστική κατάργηση του υλικού προσκρούει σε µια σειρά θεµάτων κυρίως οικονοµικής φύσης. Το αµάλγαµα παραµένει το πιο φτηνό υλικό και καλύπτει τις οδοντιατρικές ανάγκες µεγάλου τµήµατος των κοινωνικών οµάδων των οικονοµικά δυσχερέστερων σε χώρες όπως η Βρετανία, στην οποία µια απότοµη διακοπή της χρήσης του φαίνεται να µην είναι ρεαλιστική. Η χρήση άλλων υλικών, όπως οι σύνθετες ρητίνες, σε µεγάλες κοιλότητες όπου παραδοσιακά χρησιµοποιούταν το αµάλγαµα, έχει κάποιες προϋποθέσεις που αυξάνουν το κόστος της θεραπείας. Στο πλαίσιο της πρόληψης και προώθησης της στο- µατικής υγείας µε µέριµνα για τη γενικότερη υγεία του ασθενούς αλλά και την προστασία του περιβάλλοντος, οι προδιαγραφές που θα πρέπει να πληροί ένα σύγχρονο οδοντιατρείο συνοπτικά είναι οι εξής: Ενηµέρωση ασθενούς για την τοξικότητα του υδράργυρου. Έµφαση στην ανάγκη για πρόληψη µε εκπαίδευση στη στοµατική υγιεινή. Αφαίρεση παλαιών εµφράξεων αµαλγάµατος, πάντα µε τη χρήση ελαστικού αποµονωτήρα και µε τη βοήθεια χειρουργικής αναρρόφησης Αποφυγή της χρήσης του υλικού και αφαίρεσή του µε σωστή τεχνική, ώστε να µην δηµιουργούνται µικροθραύσµατα αµαλγάµατος. Ανακύκλωση όλων των ποσοτήτων υδράργυρου, µέσω πιστοποιηµένων φορέων. Αποφυγή εναπόθεσης κατάλοιπων αµαλγάµατος στα σκουπίδια. Επαρκής αερισµός του οδοντιατρικού χώρου και -αν είναι δυνατό- ανίχνευση ατµών υδράργυρου.

11 Σύµφωνα µε έρευνα που διεξήγαγε το Ινστιτούτο Ιατρικής στην Ουάσιγκτον το έτος 1999, υπολογίστηκε ότι περίπου µε ασθενείs πεθαίνουν από ιατρικά σφάλµατα κάθε χρόνο στις ΗΠΑ. Η αξιολόγηση του αποτελέσµατος της έρευνας αυτής (Kohn, Corrigan & DonaIdson 1999), οδηγεί στο ερώτηµα για την ύπαρξη συστήµατος αξιολόγησης της επιστηµονικής κατάρτισης των ιατρών στις ΗΠΑ. Η αξιολόγηση της επαγγελµατικής επάρκειας του ειδικευµένου ιατρού γίνεται µόνο µια φορά, στατικά, µε τις εξετάσεις ειδικότητας. Τη στιγµή που η ιατρική επιστήµη συνεχώς εξελίσσεται και ανανεώνεται, µε νέες γνώσεις και µέσα από την εφαρµογή νέων τεχνολογιών, πώς κατοχυρώνεται πως αυτή η νέα γνώση αποκτάται, εάν αποκτάται; Πώς αξιολογείται η επαγγελµατική επάρκεια των ιατρών καθ όλη τη διάρκεια του επαγγελµατικού τους βίου; Χωρίς τεκµηρίωση, φαίνεται να ισχύει η παραδοχή πως οι ιατροί που εξασκούν το ιατρικό επάγγελµα για πολλά χρόνια έχουν συσσωρεύσει γνώσεις και εµπειρία από τους ασθενείς τους, που τους επιτρέπει να παρέχουν µια ποιότητα υπηρεσιών. Είναι όµως έτσι τα πράγµατα; Ή απλώς φαίνεται να ισχύει ως πραγ- µατικότητα; Είναι γεγονός και ταυτόχρονα ανθρώπινο ότι, µε τον πάροδο των ετών και όσο η επαγγελµατική δηµιουργικότητα του ιατρού βαίνει προς την λήξη της λόγω πολυετίας στην υπηρεσία και ταυτόχρονα λόγω αυξανόµενης ηλικιακής αλαζονείας περί του αυταποδείκτου, µειώνεται το ενδιαφέρον του ιατρού να υιοθετήσει νέες τεχνικές και νέες θεραπείες. Έτσι, δυστυχώς, µένουµε στο αυταπόδεικτο του γνωσιακού και εµπειρικού επιπέδου του εργασιακού παρελθόντος του ιατρού. Η επαναξιολόγηση λοιπόν της επαγγελµατικής επάρκειας των ιατρών θεωρείται επιβεβληµένη και στοχεύει στην πιστοποίηση πως η επιδεξιότητα, η τεχνική και οι γνώσεις του εκάστοτε ιατρού βρίσκονται σε ένα αποδεκτό επίπεδο, µε βάση της σηµερινή πρόοδο της ιατρικής επιστήµης. Αυτή λοιπόν η άποψη προσελκύει αυξανόµενο ενδιαφέρον στην Ευρώπη και αποτελεί θεµέλιο λίθο της ιατρικής επιστήµης και της ιατρικής τεχνολογίας γενικότερα. εν είναι καθόλου τυχαίο ότι στις Ηνωµένες Πολιτείες της Αµερικής έχει θεσµοθετηθεί ήδη από το 1990 ότι το δίπλωµα της ιατρικής ειδικότητας πρέπει να ανανεώνεται ανά δεκαετία έπειτα από την απόκτησή του, ώστε να παραµένει σε ισχύ επιπέδου ειδικότητας. Μια µορφή επαναξιολόγησης θα µπορούσε να λαµβάνει χώρα µέσω υποχρεωτικής µοριοδοτουµένης συνεχιζόµενης Ιατρικής εκπαίδευσης από τους ανάλογους φορείς. Για παράδειγµα, στην Αυστρία οι ιατροί όλων των ειδικοτήτων υποχρεούνται να συλλέξουν 150 µόρια ανά τριετία µέσα από την παρακολούθηση ενός σηµαντικού αριθµού εθνικών και διεθνών συνεδρίων. Η επαναξιολόγηση του γνωστικού και εµπειρικού επιπέδου του ιατρού µπορεί να λαµβάνει την µορφή του παραδείγµατος της Ολλανδίας, όπου πέρα από τη συνεχιζόµενη ιατρική εκπαίδευση, κάθε ιατρός υποχρεωτικά ανά πενταετία δέχεται επίσκεψη τριµελούς Ιατρικής Επιτροπής από τον ιατρικό σύλλογο της περιοχής. Η επιτροπή διερευνά σε βάθος το σύνολο του κλινικού έργου, την εφαρµογή τεκµηριωµένης ιατρικής και τις τυχόν υπάρχουσες αναφορές άλλων συναδέλφων και ασθενών για την αποτελεσµατικότητα του ιατρού σε επίπεδο συµπεριφοράς και σε επίπεδο αποτελεσµατικότητας της θεραπείας που παρέχει. υστυχώς, στην χώρα µας επειδή δεν υπάρχει σύστηµα επαναξιολόγησης των ιατρών, η πολιτεία έχει υποχρέωση να διασφαλίσει στους πολίτες της ότι οι ειδικευµένοι ιατροί που ενδεχοµένως επισκέπτονται είναι ενηµερωµένοι για τις τελευταίες εξελίξεις στην ειδικότητά τους, έχουν καλά αποτελέσµατα στις θεραπείες που εφαρµόζουν και αποδίδουν γενικά ένα υψηλό επίπεδο ποιοτικών υπηρεσιών. Ως προς τους νοσοκοµειακούς ιατρούς, θα µπορούσε κάποιος να δώσει κάποια ελαφρυντικά στην έννοια της τεκµηριωµένης και εφαρµοζόµενης ιατρικής γνώσης και πρακτικής. Το µέγιστο ερώτηµα τίθεται για τους λοιπούς ιατρούς που ιδιωτεύουν επαγγελ- µατικά µέσα στον πληθυσµό και ασκούν την ιατρική τους επιστήµη. Η ενηµέρωση λοιπόν των ιατρών για τα επιτεύγµατα της ραγδαίας εξελισσόµενης ιατρικής επιστήµης και τεχνολογίας είναι επιβεβληµένη, όπως και η επαναξιολόγηση των ικανοτήτων τους και δεν µπορεί να ε- παφίεται η απόκτηση γνώσεων και ικανοτήτων τους, µέσω της συµµετοχής τους σε πληρωµένα από φαρ- µακευτικές εταιρείες συνεδρία προς τους ιατρούς πελάτες τους. Γιατί αν ο ιατρός για κάποιο λόγο δεν είναι πελάτης τους; Η ιδέα λοιπόν της επαναξιολόγησης της επαγγελ- µατικής επάρκειας των ιατρών περνά µέσα από τις ιατρικές σχολές, µέσα από τους ιατρικούς συλλόγους, από τους κορυφαίους επαγγελµατίες της ιατρικής επιστήµης και από την κοινωνική συνείδηση των πολιτών της χώρας αυτής. Ευτυχώς, για την πλειοψηφία το αυταπόδεικτο έχει οριστικά καταργηθεί. Ποιότητα Σηµαίνει Απαίτηση για ιαχρονική Επαναξιολόγηση ρ. Χρήστος Ψαρόπουλος Οικονοµολόγος, Καθ. Μάνατζµεντ Υπηρεσιών Υγείας ΕΚ 13

12 Παιδική Κακοποίηση: τι Είναι, πως την Αναγνωρίζουµε και πως Μπορούµε να Βοηθήσουµε Φίλιππος Φιλιππίδης Ιατρός, M.Sc. Προαγωγής και Αγωγής Υγείας, Υπ. ιδάκτωρ Ιατρικής Σχολής ΕΚΠΑ Ευστάθιος Παπαχρήστου Ψυχολόγος, M.Sc. Προαγωγής Ψυχικής Υγείας Πρόληψης Ψυχιατρικών ιαταραχών Με τον όρο παιδική κακοποίηση αναφέρεται οποιαδήποτε βλάβη εκ προθέσεως ή κακοµεταχείριση σε ένα παιδί <18 ετών. Η κακοποίηση των παιδιών µπορεί να εκδηλώνεται µε πολλές µορφές, οι οποίες συχνά εµφανίζονται ταυτόχρονα. Μορφές Παιδικής Κακοποίησης: Σωµατική κακοποίηση. Η σωµατική κακοποίηση συµβαίνει όταν ένα παιδί τραυµατίζεται σωµατικά ή απειλείται η σωµατική του ακεραιότητα µετά από εσκεµµένη ενέργεια ενός ή περισσοτέρων ενήλικων ατόµων. Σεξουαλική κακοποίηση. Οποιαδήποτε σεξουαλική δραστηριότητα µε ένα παιδί, όπως χάδια, ερωτικές επαφές ή έκθεση σε παιδική πορνογραφία. Συναισθηµατική κακοποίηση. Η συναισθηµατική κακοποίηση αφορά «τον τραυµατισµό» της αυτοεκτί- µησης ή της συναισθηµατικής ευεξίας ενός παιδιού. Περιλαµβάνει τόσο τη σωµατική και λεκτική επίθεση, όπως συνεχής υποβάθµιση ή επίπληξη ενός παιδιού, όσο και την αποµόνωση ή απόρριψη ενός παιδιού. Παραµέληση. Η παραµέληση ενός παιδιού είναι η αποτυχία παροχής επαρκούς τροφής, στέγης, στοργής, ελέγχου, εκπαίδευσης ή ιατρικής περίθαλψης. Συµπτώµατα: Απόσυρση του παιδιού από τους φίλους του και τις συνήθεις δραστηριότητες του. Αλλαγές στη συµπεριφορά π.χ. επιθετικότητα, θυµός, υπερκινητικότητα ή αλλαγές στη σχολική επίδοση. Κατάθλιψη, άγχος ή ξαφνική απώλεια της αυτοπεποίθησης του. Εµφανής έλλειψη εποπτείας από την οικογένεια ή τους κηδεµόνες του. Συχνές απουσίες από το σχολείο. Απροθυµία να εγκαταλείψει τις σχολικές δραστηριότητες, σαν να µην θέλει να επιστρέψει στο σπίτι. Αίσθηµα διαφυγής Επαναστατική ή προκλητική συµπεριφορά. Απόπειρες αυτοκτονίας. Τα συµπτώµατα ποικίλουν ανάλογα µε το τύπο της κακοποίησης. Ωστόσο, θα πρέπει να σηµειωθεί ότι η ύπαρξη προειδοποιητικών ενδείξεων δεν συνεπάγεται απαραίτητα και την κακοποίηση ενός παιδιού. Συγκεκριµένα: Συµπτώµατα σωµατικής κακοποίησης: Ανεξήγητοι τραυµατισµοί (µελανιές, κατάγµατα, µώλωπες), τραυ- µατισµοί που δεν συνάδουν µε τις δικαιολογίες του παιδιού, ιατρικά ή οδοντιατρικά προβλήµατα που παραµένουν χωρίς θεραπεία για πολύ καιρό. Συµπτώµατα σεξουαλικής κακοποίησης: Εκδήλωση σεξουαλικής συµπεριφοράς και γνώσεις γύρω από το σεξ που δεν συνηθίζονται στη συγκεκριµένη ηλικία, εγκυµοσύνη ή ύπαρξη σεξουαλικώς µεταδιδό- µενου νοσήµατος, αίµα στα εσώρουχα του παιδιού, δηλώσεις του ίδιου του παιδιού ότι έχει κακοποιηθεί σεξουαλικά, δυσκολία να καθίσει ή να περπατήσει, προσπάθεια να κακοποιήσει σεξουαλικά άλλα παιδιά της ηλικίας του. Συµπτώµατα συναισθηµατικής κακοποίησης: Καθυστερηµένη ή ακατάλληλη συναισθηµατική ανάπτυξη, απώλεια της αυτοπεποίθησης ή αυτοεκτίµησης, κοινωνική απόσυρση, κατάθλιψη, πονοκέφαλοι ή στοµαχόπονοι χωρίς ιατρική αιτιολογία, αποφυγή συγκεκρι- µένων κοινωνικών συνθηκών (όπως άρνηση να πάει στο σχολείο ή να ανέβει στο σχολικό), διαρκής αναζήτηση αποδοχής και αγάπης από άλλα άτοµα. Συµπτώµατα παραµέλησης: Ελλιπής σωµατική ανάπτυξη και αδυναµία αύξησης βάρους, κακή υγιεινή, έλλειψη των απαραίτητων ειδών ένδυσης και τροφών για την κάλυψη των σωµατικών του αναγκών, η απόκτηση τροφίµων ή χρηµάτων χωρίς άδεια, η κατανάλωση µεγάλης ποσότητας φαγητού σε ένα γεύµα ή απόκρυψη τροφίµων για αργότερα, κακές σχολικές επιδόσεις, η απουσία της κατάλληλης φροντίδας για την αντιµετώπιση ιατρικών, οδοντιατρικών ή ψυχολογικών προβληµάτων, ακόµη και αν οι γονείς έχουν ενηµερωθεί, αδικαιολόγητες συναισθηµατικές µεταπτώσεις, γενικότερη αδιαφορία. Υπάρχουν µερικές φορές και συµπεριφορές των γονέων που πιθανόν να οδηγούν σε υποψίες, όπως: α) η έλλειψη ενδιαφέροντος για το παιδί, β) η αδυναµία να αναγνωρίσει τη σωµατική και συναισθηµατική δυσφορία του παιδιού, γ) η άρνηση παραδοχής προβληµάτων στο σπίτι ή στο σχολείο καθώς και η απόδοση ευθυνών στο παιδί, δ) η απόδοση αρνητικών χαρακτηρισµών στο παιδί, ε) η χρήση σκληρής σωµατικής πειθαρχίας ή η απαίτηση προς τους καθηγητές να κάνουν το ίδιο, στ) η απαίτηση ανέφικτων για το παιδί αθλητικών και ακαδηµαϊκών επιδόσεων, ζ) ο περιορισµός των κοινωνικών επαφών του παιδιού, η) οι αντικρουόµενες εξηγήσεις για τον τραυµατισµό του παιδιού ή πλήρης απουσία εξηγήσεων. Συνέπειες της κακοποίησης στο παιδί Μερικά παιδιά καταφέρνουν να ξεπεράσουν τις επιπτώσεις της κακοποίησης, και ειδικότερα εκείνα µε ισχυρή κοινωνική υποστήριξη, τα οποία µπορούν να προσαρµοστούν και να διαχειριστούν επαρκώς τέτοιες οδυνηρές εµπειρίες. Για πολλά όµως παιδιά, η κακοποίηση προκαλεί µακροχρόνιες σωµατικές, συµπεριφορικές, συναισθηµατικές και ψυχικές συνέπειες. Συγκεκριµένα: Σωµατικές συνέπειες: θάνατος, σωµατικές αναπηρίες και προβλήµατα υγείας, µαθησιακές δυσκολίες, διαταραχή ελλειµµατικής προσοχής και υπερκινητικότητας, κατάχρηση ουσιών. Συµπεριφορικές συνέπειες: παραβατική ή βίαιη συµπεριφορά, απόσυρση, απόπειρες αυτοκτονίας. Συναισθηµατικές συνέπειες: χαµηλή αυτοεκτίµηση, δυσκολία στη δηµιουργία και διατήρηση κοινωνικών σχέσεων, αδυναµία αντιµετώπισης του άγχους και των αποτυχιών. Ψυχικές συνέπειες: διαταραχές της πρόσληψης τροφής, διαταραχές της προσωπικότητας, κατάθλιψη, άγχος, διαταραχή µετατραυµατικού στρες. Υποστήριξη των παιδιών που έχουν υποστεί κακοποίηση Ενθάρρυνση του παιδιού να µιλήσει για ότι του συµβαίνει. Υπενθύµιση στο παιδί ότι δεν είναι υπεύθυνο για την κακοποίηση που υπέστη. Προσφορά ενός ασφαλούς και υποστηρικτικού περιβάλλοντος. Αναζήτηση επιπλέον υποστήριξης. Αναφορά του περιστατικού κακοποίησης στις αρµόδιες αρχές. Πηγή: 14

13 Τα ολιγοθέσια σχολεία είναι ζωτικής σηµασίας, καθώς αποτελούν τις µόνες δοµές παροχής εκπαίδευσης σε πολλές αποµακρυσµένες και αποµονωµένες περιοχές της χώρας µας. Ωστόσο, εξαιτίας γεωγραφικών και άλλων κοινωνικο-οικονοµικών δυσχερειών, αποτελούν κατά κανόνα µια από τις πλέον παραµεληµένες πλευρές του εκπαιδευτικού µας συστήµατος. Η ελληνική βιβλιογραφία που αναφέρεται στην ε- φαρµογή προγραµµάτων Αγωγής Υγείας στα ολιγοθέσια σχολεία στη χώρα µας είναι ανύπαρκτη και σε διεθνές επίπεδο αρκετά περιορισµένη. Λίγα βιβλιογραφικά στοιχεία και ερευνητικά δεδο- µένα µπορέσαµε να εντοπίσουµε για το επίπεδο υ- γείας των παιδιών που διαβιούν σε περιοχές που υ- πάρχουν ολιγοθέσια σχολεία και τα οποία παραθέτουµε παρακάτω. Έρευνες που έγιναν σε παιδιά πρωτοβάθµιας και δευτεροβάθµιας εκπαίδευσης κατέδειξαν ότι στις αγροτικές περιοχές της πατρίδας µας: Οι επιλογές και οι στάσεις των παιδιών σχετίζονται άµεσα µε ανθυγιεινές συµπεριφορές και δραστηριότητες, κάτι που υποδεικνύει την ανάγκη υλοποίησης προσεκτικά σχεδιασµένων προγραµµάτων Αγωγής Υγείας στο χώρο του σχολείου και συγκεκριµένα προγραµµάτων Αγωγής Υγείας τα οποία θα σχεδιάζονται και θα υλοποιούνται στους µαθητές των πρώτων κιόλας τάξεων των σχολείων της πρωτοβάθµιας εκπαίδευσης (Muscari et al, 1997). Ο Bynum και οι συνεργάτες του προτείνουν την εφαρµογή της τηλεπληροφορικής και της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης για την εκπαίδευση των µαθητών και την υλοποίηση των προγραµµάτων αγωγής υγείας. Το πρόγραµµα τηλε-εκπαίδευσης που εφάρµοσαν σε αγροτικές περιοχές του Αρκάνσας έδειξε ότι οι Τ.Π.Ε. µπορούν να αποτελέσουν ένα σηµαντικό βοήθηµα για τον εκπαιδευτικό που υπηρετεί σε σχολεία αγροτικών περιοχών λειτουργώντας ως µια γέφυρα επικοινωνίας, γνώσης και πολιτισµού µεταξύ της κοινότητας και της ευρύτερης περιοχής (Bynum et al, 2002). H Αναγκαιότητα Υλοποίησης Προγραµµάτων Αγωγής Υγείας στα Ολιγοθέσια Σχολεία Οι µαθητές πειραµατίζονται ευκολότερα και καπνίζουν περισσότερο σε σύγκριση µε τους νέους, που ζουν σε αστικές περιοχές (Μιτσικάρη κ.α., 2002). Ο βαθµός προσβολής του παιδικού πληθυσµού από τερηδόνα ήταν αρκετά µεγάλος όπως και η γενικότερη στοµατική υγεία του δείγµατος ήταν σε άσχηµη κατάσταση (Μπογδάνος, 1989; Βέργου, 2005). Η συµµετοχή σε εθελοντική αιµοδοσία των ηµιαστικών και αγροτικών περιοχών της χώρας µας είναι µικρότερη συγκριτικά µε την αντίστοιχη συµµετοχή των κατοίκων των αστικών κέντρων (Πολίτη κ.α., 1990). Η κατανάλωση αλκοόλ είναι µεγαλύτερη σε ηµιαστικές και αγροτικές περιοχές σε σύγκριση µε τους κατοίκους των αστικών κέντρων (Κουκλάκη, 2002). Σε παρόµοια συµπεράσµατα κατέληξαν έρευνες που πραγµατοποιήθηκαν και σε άλλες χώρες µε ολιγοθέσια σχολεία αγροτικών περιοχών στις Η.Π.Α., στον Καναδά και στην Αυστραλία (Fritz & Annemaree, 1999; Plotnikoff et al., 2004; Mitura & Bollman, 2003). Οι ερευνητές τονίζουν ότι το χαµηλό οικονοµικό και µορφωτικό επίπεδο των γονέων των µαθητών των ολιγοθεσίων σχολείων και το «συντηρητικό» κλίµα που επικρατεί στις αγροτικές κοινότητες, µε την έννοια της αντίστασης σε µεταρρυθµιστικές και καινοτόµες ενέργειες και η γεωγραφική αποµόνωση µπορεί να αποτελέσουν ανασταλτικό παράγοντα στην υλοποίηση καινοτόµων προγραµµάτων όπως είναι τα πρόγραµµα Αγωγή Υγείας (Herzog & Pittman 1995; Haller & Monk, 2001). H φιλοσοφία του σχεδιασµού και της υλοποίησης των προγραµµάτων τηλεεκπαίδευσης σε θέµατα Α- γωγής Υγείας έχουν στόχο να συµβάλλουν ουσιαστικά µέσα από την ενεργητική και βιωµατική µάθηση στην αλλαγή στάσης και συµπεριφοράς των µαθητών, µε σκοπό την ενίσχυση της υπευθυνότητας, της αυτοπεποίθησης, της προσωπικότητας και της ικανότητας τους για την υιοθέτηση θετικών τρόπων και στάσεων ζωής των παιδιών που ζουν σε αγροτικές περιοχές και φοιτούν σε ολιγοθέσια σχολεία (Young & Ireson, 2003). Στο ίδιο πλαίσιο ο Whitten και οι συνεργάτες του επισηµαίνουν την αναγκαιότητα ανάπτυξης των προγραµµάτων Αγωγής Υγείας στο σχολικό περιβάλλον των αγροτικών σχολείων και προτείνουν τρόπους πρακτικών εφαρµογών στην καθηµερινή διδακτική πράξη, αξιοποιώντας τα πλεονεκτήµατα της σύγχρονης τεχνολογίας (Whitten et al, 2001). Συµπεραίνουµε ότι το ολιγοθέσιο σχολείο, µε την υ- λοποίηση προγραµµάτων Αγωγής Υγείας, καλείται να αναλάβει ένα πρωταρχικό και λειτουργικό ρόλο στην πρόληψη της σωµατικής και ψυχικής υγείας της ευρύτερης κοινότητας. Ένα πρόγραµµα Αγωγής Υγείας στο µικρό αγροτικό σχολείο θα πρέπει να είναι µια προσπάθεια ενίσχυσης του παιδαγωγικού ρόλου του σχολείου. Ακόµη, θα πρέπει να επικεντρώνεται στη βελτίωση της ικανότητας του παιδιού να «φροντίζει» συνολικά και πολύπλευρα τον εαυτό του. Κακλαµάνης Θωµάς ασκάλος 15

14 Το Πρόβληµα των Ανισοτήτων στην Υγεία στην Ευρώπη Χριστίνα ηµητρακάκη, Ψυχολόγος Έρευνας, Επιστηµονική Συνεργάτης ΚΜΥΥ και ΙΚΠΙ 16 N Ε Α Α Π Ο Τ Η Ν Ε Υ Ρ Ω Π Η ΤΟ ΝΕΟ ΣΧΕ ΙΟ ΡΑΣΗΣ ΓΙΑ ΤΗ ΗΜΟΣΙΑ ΥΓΕΙΑ ΘΕΤΕΙ ΣΤΟ ΕΠΙΚΕΝΤΡΟ ΤΗΝ ΠΡΟΛΗΨΗ ΤΩΝ ΝΟΣΩΝ ΚΑΙ ΤΗΝ ΠΡΟΑΓΩΓΗ ΤΗΣ ΥΓΕΙΑΣ Οι συµµετέχοντες του ετήσιου συνεδρίου της Ευρωπαϊκής Εταιρείας ηµόσιας Υγείας, το οποίο διεξήχθη αρχές Νοεµβρίου στη Μάλτα, είχαν την ευκαιρία να πληροφορηθούν για το νέο ευρωπαϊκό σχέδιο δράσης του Παγκόσµιου Οργανισµού Υγείας, για την ενίσχυση των Υπηρεσιών ηµόσιας Υγείας. Το σχέδιο δράσης ορίζει ένα ξεκάθαρο πλαίσιο για την ενίσχυση της δηµόσιας υγείας στις χώρες που βρίσκονται στην ευθύνη του Ευρωπαϊκού Γραφείου του Παγκόσµιου Οργανισµού Υγείας, το οποίο αποτελεί ένα βασικό πυλώνα για την υλοποίηση του νέου ευρωπαϊκού πλαισίου πολιτικής «Υγεία 2020», που εγκρίθηκε από την Περιφερειακή Επιτροπή του ΠΟΥ για την Ευρώπη το Σεπτέµβριο του Η γήρανση του πληθυσµού και η αύξηση των χρόνιων νοσηµάτων, επιβάλλει σε όλες τις χώρες την α- νάπτυξη και την ενίσχυση των υπηρεσιών προαγωγής της υγείας και πρόληψης των νόσων, καθώς και τη διασφάλιση της επάρκειας των υπηρεσιών προστασίας, ώστε να µπορούν να ανταποκριθούν έγκαιρα και κατάλληλα έναντι των απειλών για την υγεία, από την πανδηµία της γρίπης, έως την κλιµατική αλλαγή. Ο Dr. Hans Kluge, ιευθυντής του τοµέα Συστηµάτων Υγείας και ηµόσιας Υγείας του Ευρωπαϊκού Παραρτήµατος του ΠΟΥ, ανέπτυξε τα σχέδια και τις µεθόδους για τον εκσυγχρονισµό της δηµόσιας υγείας, ώστε να µπορεί να αντιµετωπίσει αποτελεσµατικότερα, τις ολοένα αυξανόµενες ανισότητες και τις προκλήσεις στην υγεία, στον 21ο αιώνα. Τόνισε επίσης ότι οι χώρες θα πρέπει να συνεργαστούν στην προσπάθεια αναβάθµισης των υπηρεσιών δηµόσιας υγείας, µείωσης των ανισοτήτων στην υγεία, καθώς και στην προαγωγή της υγείας και της ευεξίας των σύγχρονων και µελλοντικών γενεών. Το σχέδιο δράσης περιλαµβάνει δέκα βασικά σηµεία στον άξονα της δηµόσιας υγείας, τα οποία οι χώρες θα πρέπει να υιοθετήσουν και για τα οποία θα πρέπει να συνεργαστούν, µε την παράλληλη υποστήριξη της τεχνογνωσίας του ΠΟΥ, προκειµένου να επιτύχουν την ενίσχυση της αποτελεσµατικότητας των υπηρεσιών δηµόσιας υγείας. Μάλιστα, στα πλαίσια του συνεδρίου, πραγµατοποιήθηκε η πρώτη συνάντηση, µεταξύ στελεχών του ΠΟΥ και βασικών εταίρων του προγράµµατος, για την προώθηση των εργασιών στον άξονα της ανάπτυξης του ανθρώπινου δυναµικού δηµόσιας υγείας στην Ευρώπη. Για περισσότερες πληροφορίες: /news/2012/11/new-public-health-action-plan-fo cuses-on-disease-prevention-and-health-promotion ΟΙ ΧΩΡΕΣ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ ΕΝ ΕΧΟΥΝ ΑΚΟΜΗ ΕΠΙΤΥΧΕΙ ΤΟ ΣΤΟΧΟ ΓΙΑ ΤΟΝ ΑΝΤΙΓΡΙΠΙΚΟ ΕΜΒΟΛΙΑΣΜΟ Ο εποχικός εµβολιασµός για τη γρίπη σε άτοµα τρίτης ηλικίας, συστήνεται σε ποσοστό 94% των χωρών που ανήκουν στις ευθύνη του Ευρωπαϊκού Γραφείου του Παγκόσµιου Οργανισµού Υγείας (ΠΟΥ). Περισσότεροι από το 90% των θανάτων που σχετίζονται µε τη γρίπη παρατηρούνται στα άτοµα ηλικίας >65 ετών. Πέρα από το γεγονός ότι, η γρίπη που εκδηλώνεται σε αυτή την ηλικιακή οµάδα είναι σοβαρότερη, παράλληλα παρουσιάζεται αύξηση και στα ποσοστά νοσηλείας, ενώ σε πολλές περιπτώσεις επεκτείνεται κατά πολύ και η χρονική διάρκεια ανάκαµψης από τη γρίπη. Mεταξύ των χωρών που διαθέτουν επίσηµα στοιχεία για την κάλυψη του αντιγριπικού εµβολιασµού, µόνο µία κατόρθωσε να επιτύχει κάλυψη σε ποσοστό >75% σε άτοµα τρίτης ηλικίας, στόχος που έχει τεθεί από τον ΠΟΥ και την Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Οι περισσότερες χώρες απέχουν πολύ από το να ε- πιτύχουν το στόχο, ενώ σε άλλες δεν υπάρχουν καν διαθέσιµα στοιχεία για τα ποσοστά αντιγριπικού εµβολιασµού σε άτοµα τρίτης ηλικίας. Σύµφωνα µε τον ΠΟΥ, οι οµάδες υψηλού κινδύνου για τις οποίες συστήνεται ο εποχιακός αντιγριπικός εµβολιασµός εκτός από τα άτοµα τρίτης ηλικίας, είναι και οι έγκυες, τα άτοµα µε χρόνιο νόσηµα, όσοι διαµένουν σε κέντρα φροντίδας όπως π.χ. οίκοι ευγηρίας, οι επαγγελµατίες υγείας και τα µικρά παιδιά (6-59 µηνών). Επιπλέον, οι εθνικές συστάσεις για αυτές τις οµάδες πληθυσµού διαφέρουν µεταξύ των χωρών, ενώ τα διαθέσιµα στοιχεία που αφορούν στην εµβολιαστική κάλυψη είναι περιορισµένα. Mιλώντας στο Παγκόσµιο Συνέδριο Εµβολιασµού που πραγµατοποιήθηκε στα µέσα Οκτωβρίου στη Λυών, η ιευθύντρια του Προγράµµατος ενάντια στη Γρίπη που υλοποιείται από τον ΠΟΥ, Dr. Caroline Brown, υπογραµµίζει τους ακόλουθους τρόπους για την αύξηση του χαµηλού ποσοστού της εµβολιαστικής κάλυψης και της έλλειψης επίσηµων στοιχείων σε εθνικό επίπεδο. Προτείνει ότι οι εθνικές αρχές υγείας θα πρέπει: Να υπολογίσουν την επιβάρυνση που προκύπτει ως αποτέλεσµα της γρίπης καθώς και το κόστος-όφελος των προγραµµάτων αντιγριπικού εµβολιασµού. Να δίδουν προτεραιότητα στα άτοµα που ανήκουν σε οµάδα υψηλού κινδύνου, ιδιαίτερα σε πλαίσιο µε περιορισµένη πρόσβαση σε εµβόλια. Να καθιερώσουν τη συστηµατική παρακολούθηση της κάλυψης και των ανεπιθύµητων ενεργειών που προκύπτουν από τον εµβολιασµό.

15 Τέλος, τόνισε ότι ο ΠΟΥ και οι χώρες-µέλη, θα συνεχίσουν να εργάζονται µε στόχο να βελτιώσουν τις αντιλήψεις του πληθυσµού για τον αντιγριπικό εµβολιασµό. Για περισσότερες πληροφορίες: pics/communicable-diseases/influenza/news/news/ 2012/10/european-region-far-from-target-for-influen za-vaccine-uptake E-HEALTH: ΤΟ ΨΗΦΙΑΚΟ ΜΕΛΛΟΝ ΤΗΣ ΦΡΟΝΤΙ ΑΣ ΥΓΕΙΑΣ Στις 7 εκεµβρίου 2012, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δη- µοσιοποίησε το πρόγραµµα δράσης για την ενσωµάτωση των νέων τεχνολογιών στα συστήµατα υγειονο- µικής περίθαλψης στην Ευρώπη. Στόχος του προγράµµατος είναι να βελτιωθεί η υγειονοµική περίθαλψη προς όφελος των ασθενών, να αποκτήσουν οι ασθενείς µεγαλύτερο έλεγχο στην περίθαλψή τους και να ελεγχθούν οι δαπάνες για την υ- γεία. Οι σηµερινοί ασθενείς και επαγγελµατίες υγείας, έχοντας γνώση της τεχνολογίας, χρησιµοποιούν ήδη τα έξυπνα κινητά τους για να παρακολουθούν την εξέλιξη της υγείας τους και της φυσικής τους κατάστασης µέσα από διάφορες εφαρµογές. Ο τοµέας των υπηρεσιών υγείας µπορεί να αξιοποιήσει τις σηµαντικές δυνατότητες που προσφέρουν οι ψηφιακές εφαρµογές για τη βελτίωση της παρεχό- µενης υγειονοµικής περίθαλψης και την εξοικονόµηση πόρων, αυξάνοντας την αποδοτικότητά του. Παρά την οικονοµική κρίση, η συνολική αγορά τηλεϊατρικών προϊόντων αυξήθηκε από 9,8 δισεκατοµµύρια δολάρια το 2010 σε 11,6 δισεκατοµµύρια δολάρια το 2011, ενώ η συνολική αγορά mobile Health (m Heal th: κοµµάτι του ehealth που χρησιµοποιεί εφαρµογές στα κινητά τηλέφωνα, τους υπολογιστές Tablet, PDAs κ.τ.λ. για πληροφορίες και υπηρεσίες υγείας) προβλέπεται να έχει αυξηθεί το 2017 σε 17,5 δισεκατοµ- µύρια δολάρια τον χρόνο. Τι είναι όµως το ehealth; Στα ελληνικά αποδίδεται ως «ηλεκτρονικές υπηρεσίες υγείας» και αφορά στη χρήση των ψηφιακών εργαλείων και ηλεκτρονικών υπηρεσιών για την παροχή υπηρεσιών υγείας. Καλύπτει την επικοινωνία µεταξύ των ασθενών και των φορέων που παρέχουν υπηρεσίες υγείας, τη µετάδοση πληροφοριών και δεδοµένων από τη µια υπηρεσία στην άλλη και την επικοινω νία µεταξύ των ασθενών ή/και µεταξύ των επαγγελ- µατιών υγείας. Τέτοια παραδείγµατα περιλαµβάνουν δίκτυα πληροφοριών υγείας, ηλεκτρονικούς ιατρικούς φακέλους ασθενών, υπηρεσίες τηλεϊατρικής, φορητά συ- στή- µατα και πολλά άλλα εργαλεία που παρέχουν οι τεχνολογίες πληροφορικής και επικοινωνιών (ΤΠΕ) και τα οποία βοηθούν στην πρόληψη, στη διάγνωση, στη θεραπεία και στην παρακολούθηση των ασθενειών. Πόσο πολύ χρησιµοποιείται σήµερα το eheath? Νοσοκοµεία, γιατροί και ασθενείς από όλη την Ευρώπη χρησιµοποιούν τις ηλεκτρονικές υπηρεσίες υ- γείας, µε αποδεδειγµένα οφέλη. Ωστόσο, η χρήση ποικίλλει από περιοχή σε περιοχή και πολλοί άνθρωποι εξακολουθούν να στερούνται την υποδοµή, τις δεξιότητες και την αυτοπεποίθηση για να τα χρησιµοποιήσουν. Μια έρευνα του 2010 σε δηµόσια, ιδιωτικά και πανεπιστηµιακά νοσοκοµεία στην Ευρώπη, έδειξε ότι το 81% έχει ένα ή περισσότερα συστήµατα ηλεκτρονικών αρχείων ασθενών στη διάθεσή του, αλλά µόνο το 4% επιτρέπει στους ασθενείς πρόσβαση σε αυτές τις πληροφορίες που αφορούν στην υγεία τους. Το 71% χρησιµοποιούν ηλεκτρονικά συστήµατα για κλείσιµο ραντεβού (ebooking) των ασθενών µε το ιατρικό προσωπικό, αλλά µόνο το 8% προσφέρουν την ευκαιρία στους ασθενείς να κλείσουν ραντεβού στο νοσοκοµείο κατευθείαν online. Το 43% των νοσοκοµείων που πήραν µέρος στην έ- ρευνα ανταλλάσουν ακτινολογικά ευρήµατα ηλεκτρονικά. Ωστόσο, µόνο το 30% κάνει χρήση της ηλεκτρονικής συνταγογράφησης για φάρµακα (eprescription), µόνο το 8% των χρόνιων ασθενών χρησιµοποιεί την τηλεϊατρική για έλεγχο της κατάστασης τους από το σπίτι και µόνο το 5% έχει κάποια µορφή της η- λεκτρονικής ανταλλαγής πληροφοριών κλινικής φροντίδας µε τους παρόχους υγειονοµικής περίθαλψης σε άλλες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Το Πρόγραµµα ράσης που µόλις δηµοσιεύτηκε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή επιχειρεί την επιτάχυνση του ρυθµού της αλλαγής και τη βελτίωση της περίθαλψης µε τους ακόλουθους τρόπους: 1. ιασαφηνίζοντας τα πεδία όπου υπάρχει έλλειψη ασφάλειας δικαίου. 2. Βελτιώνοντας τη δια-λειτουργικότητα των συστη- µάτων. 3. Αυξάνοντας την ευαισθητοποίηση των ασθενών και των επαγγελµατιών του κλάδου υγείας, και βελτιώνοντας τις δεξιότητες. 4. Αναθέτοντας στους ασθενείς κεντρικό ρόλο, µε πρωτοβουλίες που αφορούν στην προσωπική διαχείριση της υγείας τους και υποστηρίζοντας την έρευνα στο πεδίο της εξατοµικευµένης ιατρικής. 5. Εξασφαλίζοντας τη δωρεάν παροχή νοµικών συµβουλών σε νέες επιχειρήσεις στον τοµέα της ψηφιακής παροχής υπηρεσιών υγείας (ehealth). Η Επιτροπή επίσης δεσµεύεται να εκδόσει έως το 2014, Πράσινη Βίβλο για την παροχή κινητών εφαρ- µογών υγείας (Mobile Health - mhealth), στην οποία θα εξετάζει θέµατα ποιότητας και διαφάνειας. Πηγή: _ygeionomiki_perithalpsi_el.htm ικτυακός τόπος του ehealth: Το Πρόβληµα των Ανισοτήτων στην Υγεία Ν Ε Α Α Π Ο Τ Η Ν Ε Υ Ρ Ω Π Η στην Ευρώπη Χριστίνα ηµητρακάκη, Ψυχολόγος Έρευνας, Επιστηµονική Συνεργάτης ΚΜΥΥ και ΙΚΠΙ 17 15

16 ACTIONS TO ALLEVIATE THE MENTAL HEALTH IMPACT OF THE ECONOMIC CRISIS determine the impact of several factors on self-rated health. Poor self-rated health was most common in older people, unemployed, pensioners, housewives and those suffering from chronic disease. Men, individuals with higher education and those with higher income have higher probability to report better self-rated health. Β Ι Β Λ Ι Ο Γ Ρ Α Φ Ι Α The current global economic crisis is expected to produce adverse mental health effects that may increase suicide and alcohol-related death rates in affected countries. Research indicates that the mental health impact of the economic crisis can be offset by various policy measures. This paper aims to outline how countries can safeguard and support mental health in times of economic downturn. The determinants of mental health often lie outside of the remits of the health system, and all sectors of society have to be involved in the promotion of mental health. Accessible and responsive primary care services support people at risk and can prevent mental health consequences. Any austerity measures imposed on mental health services need to be geared to support the modernization of mental healthcare provision. Social welfare supports and active labour market programmes aiming at helping people retain or re-gain jobs can counteract the mental health effects of the economic crisis. Family support programmes can also make a difference. Alcohol pricing and restrictions of alcohol availability reduce alcohol harms and save lives. Support to tackle unmanageable debt will also help to reduce the mental health impact of the crisis. While the current economic crisis may have a major impact on mental health, it is also a window of opportunity to reform mental health care and promote a mentally healthy lifestyle. IMPACT OF ECONOMIC CRISIS AND OTHER DEMOGRAPHIC AND SOCIO-ECONOMIC FACTORS ON SELF-RATEDHEALTH IN GREECE Financial crisis and worsened socio-economic conditions are associated with greater morbidity, less utilization of health services and deteriorated population's health status. The aim of the present study was to investigate the determinants of self-rated health in Greece. Two national cross-sectional surveys conducted in 2006 and 2011 were combined, and their data were pooled giving information for individuals. The sample in both studies was random and stratified by gender, age, degree of urbanization and geographic region. Logistic regression analysis was used to Furthermore, the probability of reporting poor selfrated health is higher at times of economic crisis. Our findings confirm the association of self-rated health with economic crisis and certain demographic and socio-economic factors. Given that the economic recession in Greece deepens, immediate and effective actions targeting health inequalities and improvements in health status are deemed necessary. PHARMACEUTICAL POLICIES IN EUROPEAN COUNTRIES IN RESPONSE TO THE GLOBAL FINANCIAL CRISIS The objective of this paper is to analyze which pharmaceutical policies European countries applied during the global financial crisis. We undertook a survey with officials from public authorities for pharmaceutical pricing and reimbursement of 33 European countries represented in the PPRI (Pharmaceutical Pricing and Reimbursement Information) network based on a questionnaire. The survey was launched in September 2010 and repeated in February 2011 to obtain updated information. During the survey period from January 2010 to February 2011, 89 measures were identified in 23 of the 33 countries surveyed which were implemented to contain public medicines expenditure. Price reductions, changes in the co-payments, in the VAT rates on medicines and in the distribution margins were among the most common measures. More than a dozen countries reported measures under discussion or planned, for the remaining year 2011 and beyond. The largest number of measures were implemented in Iceland, the Baltic states (Estonia, Latvia, Lithuania), Greece, Spain and Portugal, which were hit by the crisis at different times. In recent months, changes in pharmaceutical policies were reported from 23 European countries. Measures which can be implemented rather swiftly (e.g. price cuts, changes in co-payments and VAT rates on medicines) were among the most frequent measures. While the "crisis countries" reacted with a bundle of measures, reforms in other countries were not directly linked to the crisis, but also aimed at containing public spending. Since further reforms are under way, we recommend that the monitoring exercise is continued. 18

17 και µείωση) στις δαπάνες για την υγεία, κατά τα τελευταία χρόνια, σε πολλές χώρες, ως αναπόσπαστο µέρος ευρύτερων προσπαθειών για τη µείωση των µεγάλων ελλειµµάτων του προϋπολογισµού. Θάνος Μπενέτος Εκδόσεις Πατάκη Αθήνα, 2011 ISBN: Πώς να ζήσουµε ως τα εκατό και να είµαστε σε φόρµα; Η ιδέα είναι παλιά όσο κι ο κόσµος: ο Παράκελσος κατάπινε χρυσάφι όπως εµείς καταπίνου- µε αντιοξειδωτικά και βιταµίνες. Ο δόκτωρ Βορο νόφ µεταµόσχευε όρχεις πιθήκων σε ηλικιωµένους άνδρες Τα µυστικά της µακροζωίας τροφοδοτούν µια κερδοφόρα αγορά που ανανεώνει κάθε τόσο τα προϊόντα και τις υποσχέσεις της. Αλλά τι ξέρουµε πραγµατικά γι αυτά; Και τι µπορούµε να κάνουµε για να ζήσουµε ως τα εκατό και να είµαστε σε φόρµα; Τι είναι µύθος και τι πραγµατικότητα από όλα όσα ακούµε; Γενετικές παρεµβάσεις, αυξητική ορµόνη, Gingko, κρητική διατροφή, κόκκινο κρασί, ιχνοστοιχεία, σιέστα, ασκητισµός, περπάτηµα Ο καθηγητής γηριατρικής Θάνος Μπενέτος αναλύει και ιεραρχεί τα στοιχεία που έχουµε στη διάθεσή µας σή- µερα, καθώς και τις ελπίδες που γεννιούνται µεσοπρόθεσµα για τον καθορισµό της βιολογικής µας ηλικίας, ώστε να πάρουµε εξατοµικευµένες απαντήσεις για τη γήρανσή µας. Σε µια εποχή όπου οι πληροφορίες διαδίδονται µε ανεξέλεγκτη ταχύτητα, όπου όλα πουλιούνται και α- γοράζονται, ο συγγραφέας αυτού του βιβλίου ξεχωρίζει την επιστήµη από τον τσαρλατανισµό, την πραγ- µατικότητα από τις φαντασιώσεις. Και µας δίνει πολύτιµες συµβουλές για την υγεία και τη µακροζωία µε τρόπο απλό, ζωντανό και συχνά απολαυστικό. OECD Publishing Series: Health at a Glance: Europe ISBN: Στη δεύτερη έκδοση του Health at a Glance: Europe παρουσιάζονται οι πιο πρόσφατοι βασικοί δείκτες της υγείας και των συστηµάτων υγείας σε 35 χώρες: στα 27 κράτη-µέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, στα 5 υποψήφια κράτη και στην ένωση τριών κρατών Ελεύθερων Συναλλαγών της Ευρωπαϊκής Ζώνης. Ο απολογισµός αυτός έρχεται σε µια δύσκολη συγκυρία για τα ευρωπαϊκά συστήµατα υγείας. Η οικονοµική κρίση αυξάνει την φτώχεια, την ανεργία και το στρες, παράγοντες άρρηκτα συνδεδεµένους µε αρνητικά αποτελέσµατα για την υγεία. Πάρα ταύτα, ο δηµόσιος και ιδιωτικός προϋπολογισµός είναι αρκετά περιορισµένος. Ο απολογισµός υπογραµµίζει τη σηµαντική επιβράδυνση (µερικές φορές ακόµη Εάν ο απολογισµός δεν καταδείξει επιδείνωση των δεικτών υγείας εξαιτίας της κρίσης, δεν υπάρχει λόγος εφησυχασµού -απαιτείται χρόνος για να φανούν οι επιδράσεις στην υγεία των ανθρώπων από τις φτωχές κοινωνικές συνθήκες ή τη φτωχή ποιότητα παροχής φροντίδας για την υγεία. Οι φορείς χάραξης πολιτικής έχουν συχνά κάνει ότι είναι δυνατόν προκειµένου να διασφαλιστεί η κανονικότητα της πρόσβασης στην υψηλής ποιότητας φροντίδα. Εάν αυτό είναι αρκετό για την προστασία της υγείας του πληθυσµού, θα φανεί τα επόµενα χρόνια. Οι δείκτες που παρουσιάζονται στο απολογισµό αυτό βασίζονται ευρέως στους είκτες Υγείας της Ευρωπαϊκής Ένωσης (European Community Health Indicators), ένα σύνολο δεικτών που χρησιµοποιείται από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή για την καθοδήγηση της ανάπτυξης των πληροφοριακών συστη- µάτων υγείας και των στατιστικών για την υγεία στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Επιπρόσθετοι δείκτες εξετάζουν τις τάσεις των δαπανών υγείας καθώς και την ποιότητα της παροχής φροντίδας, µε βάση την εµπειρία του Οργανισµού για την Οικονοµική Συνεργασία και την Ανάπτυξη (OECD). Κάθε δείκτης παρουσιάζεται σε φιλική για τον αναγνώστη µορφή και αποτελείται από διαγράµµατα που απεικονίζουν παραλλαγές µεταξύ των χωρών και των ετών, µια σύντοµη περιγραφική ανάλυση των σηµαντικότερων ευρηµάτων που προκύπτει από τα δεδοµένα και ένα µεθοδολογικό πλαίσιο για τον ορισµό του δείκτη και τους οποιουσδήποτε περιορισµούς στη συγκρισιµότητα των δεδοµένων. Η έκδοση αντανακλά την µακρόχρονη και καρποφόρα συνεργασία µεταξύ του OECD και της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την ανάπτυξη και την αναφορά των στατιστικών για την υγεία. Από το 2005, η από κοινού συλλογή δεδοµένων µεταξύ του OECD, της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και του Παγκόσµιου Οργανισµού Υγείας έχει βελτιώσει τη διαθεσιµότητα συγκρίσιµων δεδοµένων για τις δαπάνες για την υ- γεία, βασισµένων σε ένα κοινό σύστηµα λογαριασµών υγείας. Επιπλέον, από το 2010, αυτοί οι τρεις οργανισµοί, έχουν συλλέξει επιπρόσθετα δεδοµένα για το υγειονοµικό δυναµικό καθώς και για τους φυσικούς και τεχνικούς πόρους που απαιτούνται για την παροχή υπηρεσιών υγείας. Ο OECD και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα συνεχίσουν να συνεργάζονται στενά προκειµένου να βελτιώσουν την ποιότητα και τη συγκρισιµότητα των δεδοµένων για την παρακολούθηση της υγείας του πληθυσµού και της απόδοσης των συστηµάτων υγείας στις ευρωπαϊκές χώρες. Στο µεταξύ, η έκδοση αυτή θα είναι χρήσιµη και θα τονώσει τη δράση για τη βελτίωση της υγείας των Ευρωπαίων πολιτών, µέσω της ανταλλαγής εµπειριών και τεχνογνωσίας. Ν Ε Ε Σ Ε Κ Ο Σ Ε Ι Σ 19

18 Π Ρ Ο Σ Ε Χ Η Σ Υ Ν Ε Ρ Ι Α P 5 TH WORLD CONGRESS ON WOMENS MENTAL HEALTH March , Lima, Peru Οργ./Πληρ.: The International Association for Women s Mental Health (IAWMH Τηλ.: , fax: iawmh2013@kenes.com Website: P 2 ND IGCS REGIONAL MEETING ON GYNECOLOGIC CANCERS April , Bali, Indonesia Οργ.: International Gynecologic Cancer Society Πληρ.: C/o Kenes International Τηλ.: , fax: igcs2013@kenes.com Website: Home.aspx P EUFEP CONGRESS 2013, OBESITY PREVENTION June , Kloster Und, krems, Lower Austria, Austria Οργ.: The European Forum for Evidence-based Health Promotion and Prevention (EUFEP) Πληρ.: That's the way - Event Management, Tom Bläumauer Τηλ.: Fax: office@thatstheway.at Website: P 6 Ο ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟ ΣΥΝΕ ΡΙΟ ΚΑΡ ΙΟΜΕΤΑΒΟΛΙΚΩΝ ΠΑΡΑΓΟΝΤΩΝ ΚΙΝ ΥΝΟΥ Ιουνίου 2013, Elite City Resort, Καλαµάτα Οργ.: Εταιρεία Μελέτης Παραγόντων Κινδύνου για Αγγειακά Νοσήµατα Πληρ.: Thema team. Congress and Exhibition Organizer ltd Τηλ.: Fax: mgogas@themateam.gr Website: P 9 TH WORLD CONGRESS ON HEALTH ECONOMICS: CELEBRATING HEALTH ECONOMICS July , Sydney, Australia Οργ./Πληρ.: International Health Economics Association. Τηλ.: +1 (902) ihea@healtheconomics.org Website: P 2 ND ANNUAL GLOBAL HEALTHCARE CONFERENCE (GHC 2013) July , Singapore Οργ./ Πληρ.: Global Science & Technology Forum (GSTF) Τηλ.: , fax: secretariat@globalhc-conf.org/info@globalhc-conf.org Website: P SOCIETY FOR NUTRITION EDUCATION AND BEHAVIOR 2013 ANNUAL CONFERENCE August , Hilton Portland and Executive Tower, Oregon, USA Οργ./Πληρ.: Society for Nutrition Education and Behavior (SNEB) Τηλ.: or Fax: , info@sneb.org Website: P 34 TH ANNUAL CONFERENCE OF THE INTERNATIONAL SOCIETY FOR CLINICAL BIOSTATISTICS August 2013, Munich, Germany Οργ./Πληρ.: International Society for Clinical Biostatistics, Τηλ.: +49 (0) Fax: +49 (0) iscb2013@interplan.de/ iscb2013@ibe.med.uni-muenchen.de Website: P 21 ST IUHPE 2013 WORLD CONFERENCE ON HEALTH PROMOTION Best Investments for Health August , Pattaya Exhibition and Convention Hall (PEACH) in Pattaya, Thailand Οργ.: International Union for Health Promotion and Education (IUHPE) and the Thai Health Promotion Foundation (ThaiHealth) Πληρ.: ProCongress (Thailand) Co., Ltd Τηλ.: , fax: info@iuhpeconference.net Website: P 2 O ΙΕΘΝΕΣ FORUM «ΒΙΟΕΠΙΣΤΗΜΕΣ & ΚΑΡΚΙΝΟΣ: ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΡΟΛΗΨΗ ΣΤΗ ΘΕΡΑΠΕΙΑ» Οκτωβρίου 2013, Ξενοδοχείο Hilton Αθήνα Οργ.: Ελληνική Συνεργαζόµενη Ογκολογική Οµάδα Πληρ.: GK Advertising Τηλ.: , , , Fax: , info@gkad.gr Website: