Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΓΝΩΣΗΣ ΣΤΗ ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑ

Transcript

1 ΑΤΕΙ ΚΑΒΑΛΑΣ ΣΧΟΛΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΓΝΩΣΗΣ ΣΤΗ ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑ Γάκης Ανδρέας ΕΠΟΠΤΗΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2013 Δρ Γεώργιος Θερίου Εκπονηθείσα πτυχιακή εργασία απαραίτητη για την κτήση του βασικού πτυχίου

2 ΠΕΡΙΛΗΨΗ Η παρούσα εργασία έχει στόχο να διερευνήσει τη σχέση που αναπτύσσεται μεταξύ της διαχείρισης της γνώσης με την καινοτομία και πιο ειδικά το ρόλο της διάχυσης της γνώσης στην καινοτομία των επιχειρήσεων. Η μεθοδολογία της εργασίας στηρίζεται στη συλλογή δευτερογενών δεδομένων, τα οποία συλλέχθηκαν μέσα από βιβλία, άρθρα σε περιοδικά, αλλά και μέσα από επίσημους διαδικτυακούς τόπους. Πρόκειται για μια θεωρητική ανασκόπηση της διερεύνησης της σχέσης ανάμεσα στη διαχείριση γνώσης και στην καινοτομία. Στα πλαίσια αυτά, αναπτύσσεται τόσο η υπάρχουσα βιβλιογραφία (σύγχρονες θεωρίες), όσο και ένα σύνολο από σύγχρονες εμπειρικές έρευνες. Η εργασία ολοκληρώνεται μέσα από τέσσερα κεφάλαια. Το πρώτο κεφάλαιο αφορά στη διαχείριση της γνώσης και στα εργαλεία της. Το δεύτερο κεφάλαιο εστιάζει στην καινοτομία, παρουσιάζοντας τα εμπόδια και τα οφέλη της, αλλά και την καινοτομία σε σχέση με την επιχειρηματικότητα. Το τρίτο κεφάλαιο συνδέει τη διαχείριση της γνώσης με την καινοτομία, εστιάζοντας στις διαδικασίες και τις πρακτικές της γνώσης για την καινοτομία, αλλά και τους διάφορους τύπους γνώσης συναρτήσει της καινοτομίας. Στο τέταρτο κεφάλαιο παρουσιάζονται ποικίλες εμπειρικές έρευνες, που έχουν διεξαχθεί μελετώντας τη διαχείριση της γνώσης σε συνδυασμό με την καινοτομία και στο τέλος της εργασίας παρατίθενται τα βασικά μας συμπεράσματα, βάσει των οποίων η καινοτομία εξαρτάται σημαντικά από τη διαθεσιμότητα της γνώσης και κατά συνέπεια η πολυπλοκότητα που δημιουργήθηκε από την έκρηξη του πλούτου και της εμβέλειας της γνώσης πρέπει να αναγνωρίζεται και να διαχειρίζεται προκειμένου να εξασφαλιστεί η επιτυχής καινοτομία. 1

3 ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ ΠΕΡΙΛΗΨΗ... 1 ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ... 4 ΕΙΣΑΓΩΓΗ... 5 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Ο ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΗΣ ΓΝΩΣΗΣ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗ ΓΝΩΣΗ Η ΓΝΩΣΗ ΣΤΟΥΣ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΥΣ ΟΙ ΤΥΠΟΙ ΤΗΣ ΓΝΩΣΗΣ Η ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΤΗΣ ΓΝΩΣΗΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΓΝΩΣΗΣ ΤΟ ΜΟΝΤΈΛΟ ΤΟΥ HAHN KAI SUBRAMANI ΕΡΓΑΛΕΙΑ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΤΗΣ ΓΝΩΣΗΣ ΣΤΗΝ ΠΡΑΞΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟΥ ΤΑΞΟΝΟΜΙΕΣ ΓΝΩΣΗΣ (TAXONOMIES) ΛΟΓΙΣΜΙΚΑ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑΣ ΟΜΑΔΩΝ (GROUPWARE) ΔΙΑΔΙΚΤΥΑΚΕΣ ΚΟΙΝΟΤΗΤΕΣ ΠΡΑΚΤΙΚΗΣ ΕΤΑΙΡΙΚΕΣ ΠΥΛΕΣ (ENTERPRISE PORTALS) ΑΝΑΛΥΣΗ ΚΑΙ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΔΙΚΤΥΩΝ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗ ΜΑΘΗΣΗ (E-LEARNING) ΑΣΥΡΜΑΤΑ ΕΡΓΑΛΕΙΑ ΓΙΑ ΤΗ ΔΙΑΚΙΝΗΣΗ ΤΗΣ ΓΝΩΣΗΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 Ο ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑ ΟΡΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑΣ ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΕΜΠΟΔΙΑ ΣΤΗΝ ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑ ΤΑ ΟΦΕΛΗ ΤΗΣ ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑΣ ΚΑΙ ΓΝΩΣΗ ΟΙ ΝΕΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ ΤΗΣ ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑΣ ΑΠΟ ΤΟ ΓΡΑΜΜΙΚΟ ΚΑΙ ΔΡΑΣΤΙΚΟ ΜΟΝΤΕΛΟ ΤΥΠΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΕΠΙΔΟΣΕΙΣ ΤΩΝ ΚΑΙΝΟΤΟΜΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑ ΚΑΙ ΝΕΕΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΕΣ ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑ ΚΑΙ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ - ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΓΙΑ ΕΛΛΑΔΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 Ο Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΓΝΩΣΗΣ ΣΤΗ ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑ ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑ ΚΑΙ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΓΝΩΣΗΣ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΕΣ ΚΑΙ ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ ΤΗΣ ΓΝΩΣΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑ Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΤΗΣ ΓΝΩΣΗΣ ΚΑΙ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΥ ΓΙΑ ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑ ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΥΠΩΝ ΓΝΩΣΗΣ ΣΤΗΝ ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 Ο ΕΜΠΕΙΡΙΚΕΣ ΕΡΕΥΝΕΣ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

4 ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ ΠΙΝΑΚΩΝ Πίνακας Πίνακας Πίνακας ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ ΣΧΗΜΑΤΩΝ Σχήμα Σχήμα Error! Bookmark not defined. Σχήμα Σχήμα Σχήμα Σχήμα Σχήμα Σχήμα

5 ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ Με την ολοκλήρωση της πτυχιακής μου εργασίας θα ήθελα να απευθύνω τις ευχαριστίες μου στους ανθρώπους που συνέβαλαν στην ολοκλήρωσή της. Αρχικά θα ήθελα να ευχαριστήσω και να εκφράσω την ευγνωμοσύνη μου στο καθηγητή μου κ. Θερίου, γιατί χωρίς την πολύτιμη βοήθειά του δεν θα είχα καταφέρει να ολοκληρώσω την πτυχιακή αυτή εργασία. Μεγάλη μου παράλειψη όμως, θα ήταν να μην αναφερθώ σ αυτούς που τόσα χρόνια συμβάλουν ηθικά αλλά και οικονομικά στην προσπάθειά μου αυτή. Η ευγνωμοσύνη μου και η αγάπη μου θα είναι αιώνια για τους γονείς μου. 4

6 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η γνώση ως στοιχείο των επιχειρήσεων έχει δοθεί μετά το Ο πρώτος που επιδίωξε να ορίσει την οργανωσιακή γνώση (organizational knowledge) ήταν ο Ιάπωνας καθηγητής και συγγραφέας Nonaka. Ο Nonaka (1991) επισήμανε ότι τίποτα δεν είναι σίγουρο στις σημερινές οικονομίες με τις αγορές να αλλάζουν γρήγορα, τις τεχνολογίες να αναπτύσσονται και τα προϊόντα να θεωρούνται ξεπερασμένα σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα. Τα παραπάνω, πάντα σύμφωνα με τον Nonaka, θέτουν τη γνώση ως τη μόνη σταθερή αξία που μπορεί να φέρει ανταγωνιστικό πλεονέκτημα σε μία επιχείρηση. Ο ίδιος συνεχίζει, λέγοντας ότι η επιτυχία μετριέται με την ικανότητα να δημιουργήσει η επιχείρηση τις προϋποθέσεις για τη δημιουργία γνώσης που θα πρέπει να μοιραστεί (shared) μέσα στον οργανισμό και να φτάσει ως τα νέα προϊόντα και τις τεχνολογίες του οργανισμού αυτού. Έτσι, καταλήγει ότι οι οργανισμοί που βασίζονται στη δημιουργία γνώσης (knowledge creating companies), δημιουργούν συγχρόνως μία συνεχόμενη καινοτομία (innovation). Τη σημερινή εποχή, οι μάνατζερ βομβαρδίζονται καθημερινά από μια πληθώρα πληροφοριών. Αυτή η υπερφόρτωση των δεδομένων καθιστά τη διαχείριση της γνώσης όλο και πιο σημαντική. Τρεις βασικοί λόγοι για τους οποίους η διαχείριση της γνώσης είναι σημαντική για την επιτυχία μιας επιχείρησης είναι οι εξής: 1) Διευκολύνει την ικανότητα της λήψης αποφάσεων, 2) χτίζει οργανισμούς μάθησης κάνοντας τη μάθηση ρουτίνα, και 3) διεγείρει την πολιτιστική αλλαγή και την καινοτομία. Η διαχείριση της γνώσης (knowledge management) περιλαμβάνει μια σειρά από στρατηγικές και πρακτικές που χρησιμοποιούνται σε έναν οργανισμό προκειμένου να εντοπίσει, να δημιουργήσει, να αντιπροσωπεύσει, να διανείμει και να επιτρέψει την υιοθέτηση των ιδεών και των εμπειριών. Οι προσπάθειες της διαχείρισης της γνώσης συνήθως επικεντρώνονται σε οργανωτικούς στόχους, όπως η βελτιωμένη απόδοση, το ανταγωνιστικό πλεονέκτημα, η καινοτομία, η ανταλλαγή διδαγμάτων και η συνεχής βελτίωση της οργάνωσης. Οι προσπάθειες της διαχείρισης της γνώσης συμπίπτουν με την οργανωτική μάθηση και μπορεί να διακριθούν από αυτήν, από μια μεγαλύτερη έμφαση στη 5

7 διαχείριση της γνώσης ως στρατηγικό προσόν και έμφαση στην ενθάρρυνση της ανταλλαγής γνώσεων. Η παρούσα εργασία αποτελεί μια θεωρητική ανασκόπηση της διερεύνησης της σχέσης ανάμεσα στη διαχείριση γνώσης και στην καινοτομία. Στα πλαίσια αυτά αναπτύσσεται τόσο η υπάρχουσα βιβλιογραφία (σύγχρονες θεωρίες) όσο και ένα σύνολο από σύγχρονες εμπειρικές έρευνες. Συγκεκριμένα ερευνά τη σχέση που αναπτύσσεται μεταξύ της διαχείρισης της γνώσης με την καινοτομία και πιο ειδικά το ρόλο της διάχυσης της γνώσης στην καινοτομία των επιχειρήσεων. Η διαδικασία της διαχείρισης της γνώσης αποτελείται από διάφορες επιπρόσθετες διαδικασίες, οι οποίες βοηθούν στην καλύτερη απόκτηση και μετάδοση της γνώσης. Ένας από τους βασικούς στόχους της διαχείρισης της γνώσης είναι να διευκολύνει και να διοχετεύσει τη γνώση ανάμεσα στο προσωπικό και τις ομάδες των οργανώσεων. Βάσει της θεωρίας, έχει αποδειχτεί η σημασία της διάχυσης της γνώσης και συγχρόνως η σπουδαιότητά της στην καινοτομία των επιχειρήσεων, ειδικά στην απόκτηση ανταγωνιστικού πλεονεκτήματος. Η δομή ανάπτυξης του θέματος θα εστιάσει αρχικά στον ορισμό της διαχείρισης της γνώσης, έπειτα στον ορισμό της καινοτομίας και στη συνέχεια θα πραγματοποιηθεί η συσχέτιση των δυο αυτών εννοιών. Στο τελευταίο κεφάλαιο θα παρατεθούν εμπειρικές έρευνες, που έχουν διεξαχθεί μελετώντας τη διαχείριση της γνώσης σε συνδυασμό με την καινοτομία. Στο τέλος της εργασίας παρατίθενται τα βασικά μας συμπεράσματα. 6

8 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Ο ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΗΣ ΓΝΩΣΗΣ 1.1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗ ΓΝΩΣΗ Οι λειτουργίες μιας επιχείρησης βασίζονται σε μία ποικιλία από πάγια γνωρίσματα. Μέχρι πριν λίγα χρόνια τα κυριότερα πάγια χαρακτηριστικά των επιχειρήσεων ήταν ο εξοπλισμός και άλλα απτά κεφάλαια της επιχείρησης. Παρόλα αυτά, τα τελευταία χρόνια η γνώση έχει αναδυθεί ως το πιο σημαντικό «απόκτημα» των επιχειρήσεων. Ο Blackler το 1993 αναφέρει ότι η εσωτερική γνώση είναι πολύ σημαντική για την επιτυχία μιας επιχείρησης. Πολλές φορές η γνώση συνδέεται με την πληροφορία (information) ή τα δεδομένα (data). Επίσης, πολλές φορές οι επιχειρήσεις δεν κάνουν διάκριση ανάμεσα σε αυτά τα δύο στοιχεία. Παρόλα αυτά, σε θεωρητικό επίπεδο, υπάρχει κάποια διαφορά. Ο Bell (1999) είχε καταλήξει ότι τα δεδομένα αποτελούν ταξινομημένη αλληλουχία δεδομένων, στοιχείων ή γεγονότων. Η πληροφορία είναι μία διάταξη στοιχείων που βασίζεται στο πλαίσιο αναφοράς αυτών και μέσω της οποίας δείχνονται οι σχέσεις μεταξύ των στοιχείων. Η γνώση αποτελεί την κρίση για τη σημασία γεγονότων και στοιχείων, η οποία προέρχεται από ένα δεδομένο πλαίσιο ή θεωρία. Έτσι ο Bell διατυπώνει την άποψη ότι η γνώση είναι μία άσκηση κρίσης. Αυτό το θεώρημα είναι πολύ σημαντικό γιατί οι επιχειρήσεις θα πρέπει να διαχωρίσουν το τι είναι γνώση και τι είναι απλώς πληροφορία. Οι Davenport και Prusak (1998) διατυπώνουν τις διαφορές λέγοντας ότι τα δεδομένα είναι η αντικειμενική πραγματικότητα σε σχέση με κάποια γεγονότα. Η σύνθεση (synthesis) των στοιχείων που πηγάζουν από τα δεδομένα δημιουργούν μία πληροφορία. Τα δεδομένα και οι πληροφορίες μπορεί εύκολα να αποθηκευτούν και να κωδικοποιηθούν, αλλά δύσκολα πραγματοποιείται αυτό με τη γνώση. Η γνώση είναι μάλλον αυτό που πιστεύουμε, παρά αυτό που έχουμε στο μυαλό μας. Η παγκόσμια τράπεζα το 1998 σε μία έρευνά της για τη διαχείριση της γνώσης αναφέρει ότι υπάρχει κάποια διαφορά μεταξύ της γνώσης και αυτού που λαμβάνεται ως πληροφορία. Η γνώση είναι αυτό που είναι πιστευτό, αληθινό και υπαρκτό. Η ίδια έρευνα επισημαίνει ότι οι θεωρήσεις αυτές, 7

9 δηλαδή η γνώση και η πληροφορία, είναι έννοιες που δεν έχουν αποσαφηνιστεί στη σχετική βιβλιογραφία. Σε μία άλλη έρευνα οι Davenport et al. (1998) επισημαίνουν ότι η γνώση είναι η πληροφορία που έχει εμπλουτιστεί με άλλα τέσσερα στοιχεία, τα οποία είναι η εμπειρία, το περιεχόμενο, η μετάφραση και ο συλλογισμός. Στο ίδιο άρθρο επισημαίνεται ότι και οι δύο αυτές αξίες εμπεριέχουν περισσότερη συμμετοχή του ανθρώπινου παράγοντα από ότι τα δεδομένα. Τέλος, οι Davenport et al. (2001) επισημαίνουν ότι σε μία επιχείρηση θα πρέπει να υπάρχει άπλετη πρόσβαση στα δεδομένα, αλλά θα πρέπει επίσης και να γνωρίζει ότι σπάνια αυτά τα δεδομένα θα μεταμορφωθούν στη γνώση που χρειάζεται η διαδικασία λήψης αποφάσεων. 1.2 Η ΓΝΩΣΗ ΣΤΟΥΣ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΥΣ Στο σημείο αυτό θα δώσουμε κάποιους ορισμούς για το τι είναι οργανωσιακή γνώση. Ο Nonaka δίνει έμφαση στο γεγονός ότι υπάρχει μικρή κατανόηση του τι είναι ο οργανισμός που βασίζεται στη δημιουργία της γνώσης και μπορεί να δημιουργηθεί λάθος εντύπωση από τη στιγμή που λανθασμένα πολλοί πιστεύουν ότι η μόνη γνώση που είναι χρήσιμη είναι αυτή που μετριέται και κωδικοποιείται. Αντιθέτως η γνώση έχει έναν πολύ πιο χρήσιμο ρόλο από ότι νομίζουν και εφαρμόζουν στην πρακτική οι περισσότερες εταιρίες και συστήνει το παράδειγμα της Honda, της Canon και της Sharp για την εύρεση της αληθινής οργανωσιακής γνώσης που βγαίνει από το σπιράλ της γνώσης, το οποίο θα εξεταστεί αργότερα. Οι Davenport και Prusak (1998) ορίζουν τη γνώση ως ένα μίγμα εμπειριών, αξιών και πληροφοριών το οποίο παρέχει ένα πλαίσιο για την αξιολόγηση και αφομοίωση νέων εμπειριών. Αυτό το μίγμα ενσωματώνεται όχι μόνο σε έγγραφα αλλά και στις πρακτικές του οργανισμού. Ο Kay (1993) δηλώνει ότι η οργανωσιακή γνώση δεν υπάρχει σε όλες τις επιχειρήσεις αλλά επίσης ότι σε όποιες υπάρχει, τελικά τις χαρακτηρίζει. Η γνώση δεν βρίσκεται μέσα στο άτομο αλλά εκεί που αποθέτουν όλοι οι εργαζόμενοι τις εμπειρίες τους. 8

10 Σε ένα άλλο άρθρο του ο Nonaka (1995), δηλώνει ότι η νέα γνώση ξεκινάει πάντα από το άτομο, καθώς η γνώση που έχει το άτομο, μεταμορφώνεται σε οργανωσιακή γνώση που έχει αξία για όλη την επιχείρηση. Είναι κατανοητό ότι η γνώση βασίζεται πάνω στις αντιλήψεις που έχει το άτομο. Αυτό βέβαια κάνει την οργανωσιακή γνώση πολύπλοκη και δύσκολη στο να κατανοηθεί και να πραγματοποιηθεί η κατοχή της. Επίσης, η γνώση είναι δύσκολο να αποθηκευτεί και να μεταδοθεί στους άλλους. Ο τελευταίος ορισμός, που προέρχεται από έναν συγγραφέα που θεωρείται πρωτοπόρος στον τομέα αυτόν, φαίνεται να είναι και ο πιο ακριβής δίχως όμως να είναι λάθος οι υπόλοιποι ορισμοί. Ο κάθε άνθρωπος έχει την προσωπική γνώση και ο στόχος της διοίκησης του κάθε οργανισμού είναι να μεταλλάξει την άδηλη (tacit) και εις βάθος (explicit) γνώση σε ένα χρήσιμο απόκτημα πάγιο γνώρισμα (asset) της επιχείρησης. Πάνω σε αυτή τη θεώρηση έχουν δημιουργηθεί και οι σχετικές σχολές σκέψης, κάτι που είναι φυσικό αφού η διαχείριση της γνώσης είναι μία σχετικά νέα επιστήμη. Η πρώτη σχολή βασίζεται στη θεώρηση του Grant (1996) ότι η γνώση που έχει ένας οργανισμός δημιουργείται από το ίδιο το άτομο και βρίσκεται στο μυαλό των ανθρώπων. Ο ρόλος της επιχείρησης είναι η σύνθεση των ειδικών γνώσεων που έχει το προσωπικό της. Η διαδικασία της μάθησης γίνεται μέσα στον εγκέφαλο των ατόμων τα οποία είναι και η μοναδική πηγή γνώσης για την επιχείρηση (Simon, 1991). Σε αυτή την περίπτωση, η διοίκηση θα πρέπει να ασχολείται με τη μεταφορά και την αποθήκευση της γνώσης για να πραγματοποιηθεί η καλύτερη δυνατή εκμετάλλευσή της. Αυτή η σχολή λέγεται "individualist" αφού έχει ως κέντρο το άτομο. Η δεύτερη σχολή, επισημαίνει ότι η γνώση βρίσκεται στους θεσμούς και τις διαδικασίες του οργανισμού. Οι οργανισμοί μαθαίνουν από το προσωπικό τους αλλά αποθηκεύουν τη γνώση στις διαδικασίες και στους κανονισμούς τους (Hansen et al., 1999). Αυτή η σχολή είναι γνωστή και ως "procedurals" αφού αναφέρεται στο ότι η γνώση αποθηκεύεται στις διαδικασίες της επιχείρησης (March, 1991). Τέλος, υπάρχει η σχολή που υποστηρίζει ότι η οργανωσιακή γνώση 9

11 βρίσκεται στις ομάδες ή στα στρατηγικά τμήματα της επιχείρησης (strategic business units). Αυτή η σχολή συμφωνεί ότι η γνώση και η μάθηση αποκτιούνται σε ατομικό επίπεδο (Brown και Gray, 1995), αλλά μιλάνε για κοινότητες που εξασκούν τις πρακτικές (community of practice) (Brown και Duguid, 1991) και για κοινότητες των "εραστών" της γνώσης (community of knowledge workers) (Wegner, 1991). 1.3 ΟΙ ΤΥΠΟΙ ΤΗΣ ΓΝΩΣΗΣ Η γνώση μπορεί να εμπεριέχει όλα τα στοιχεία της σοφίας, της γνώσης, της δημιουργίας και άλλα που τη χαρακτηρίζουν. Η γνώση μπορεί να θεωρηθεί ότι είναι οι πληροφορίες που μπορούν να έχουν πρακτική εφαρμογή για ένα ορισμένο σκοπό (Nonaka και Takeuchi, 1995). Τα στοιχεία που αναφέρθηκαν στην αρχή της παραγράφου δίνουν μορφή και νόημα στη γνώση. Παρόλα αυτά, δεν έχουν όλα τα στοιχεία της γνώσης το ίδιο νόημα, αφού υπάρχουν διαφορές μεταξύ της άδηλης (tacit) και της εις βάθος (explicit) γνώσης με την πρώτη να εμπεριέχει πληροφορίες που υπάρχουν στο μυαλό του ανθρώπου και που είναι δύσκολο να εξωτερικευτούν. Ο Nonaka χρησιμοποιεί τη θεώρηση του Polanyi (1966), που διαχωρίζει τη γνώση σε άδηλη και εις βάθος. Η άδηλη γνώση υπονοείται, είναι συμφραζόμενη και προσωπική και εμπεριέχει άυλους παράγοντες όπως η προσωπική άποψη και οι αξίες. Η άδηλη γνώση είναι ριζωμένη στην προσωπική εμπειρία, δεν είναι πουθενά γραμμένη και δεν μπορεί να κωδικοποιηθεί σε ειδικούς κανόνες και στοιχεία. Είναι δύσκολο να ειπωθεί λεκτικά, να μεταφερθεί ή να κωδικοποιηθεί επειδή εκφράζεται κυρίως από κινητικές ικανότητες και δεν μπορεί να εκφρασθεί με σύμβολα, όπως είναι οι μαθηματικές σχέσεις ή οι καταγεγραμμένοι κανόνες (Choo, 1998). Έτσι καταλήγουμε ότι η άδηλη γνώση είναι μοναδική για κάθε άτομο ή οργανισμό και άρα είναι δύσκολο να παρουσιαστεί. Μεταδίδεται μέσα από τα παραδείγματα και την πρακτική εξάσκηση. Από την άλλη μεριά, η εις βάθος γνώση μπορεί να κωδικοποιηθεί (για παράδειγμα η γνώση που έχει αποθηκευτεί σε έγγραφα) και να περιέχει σε 10

12 κάποια μέρη της και άδηλη γνώση. Η εις βάθος γνώση είναι επίσημη και αντικειμενική, πιστοποιημένη από τη διοίκηση της εταιρίας και είναι καταγεγραμμένη και αποθηκευμένη. Μπορεί να μεταφερθεί με την προσωπική επαφή ή με το μοίρασμά της μέσα από τα κανάλια επικοινωνίας. Με αυτόν το τρόπο μπορεί να μεταμορφωθεί σε άδηλη μέσα από την κατανόηση και να εντυπωθεί στους εργαζόμενους του οργανισμού. Ο Rosen λέει ότι το κύριο πρόβλημα που έχουν και οι δύο τύποι γνώσης είναι η έλλειψη δικαιωμάτων ιδιοκτησίας, δηλαδή δεν μπορούμε να γνωρίζουμε σε ποιον ανήκει η γνώση. Σε μία άλλη έρευνα παρουσιάζονται οι επιπτώσεις που μπορεί να έχει η μη σωστή μεταμόρφωση της άδηλης γνώσης σε εις βάθος γνώση, δίνοντας ως αίτια την έλλειψη γνώσεων και ικανοτήτων και τη διαφορετική μέθοδο που ακολουθεί το κάθε τμήμα (Rosen, 1991). Η παραπάνω θεώρηση είναι η κύρια που χρησιμοποιείται. Βέβαια υπάρχουν και άλλες διακρίσεις ως προς τον τύπο της γνώσης. Κάποιες από αυτές είναι οι παρακάτω. Ο Franck Blackler (1995) βρήκε τέσσερις τύπους οργανισμών. Τους χώρισε σε οργανισμούς που έχουν τη γνώση μέσα στο μυαλό του προσωπικού, στους οργανισμούς που έχουν τη γνώση γύρω τους, που έχουν τη γνώση μέσα στην κουλτούρα (encultured), και σε αυτούς που έχουν τη γνώση μέσα στο κυρίως σώμα της επιχείρησης (embodied knowledge). Ο Smid το 2001 σχολιάζει το μοντέλο του Blackler για τη γνώση, λέγοντας ότι οι οργανισμοί περιέχουν έναν από τους τέσσερις τύπους με το να επικεντρώνονται στα χαρακτηριστικά του προβλήματος (γνωστά προβλήματα έναντι πρωτότυπων προβλημάτων- familiar problems vs. novel problems) και μέσα από τον τρόπο που αντιμετωπίζονται (συλλογική προσπάθεια ή ατομική προσφορά - collective endeavour or individual contributions). Ο παρακάτω πίνακας δίνει και μία εικόνα των τύπων της οργανωσιακής γνώσης. 11

13 Πίνακας 1-1: Ανάλυση της θεώρησης του Blackler Γνωστά προβλήματα (Familiar problems) Καινούργια προβλήματα (Novel problems) Ατομική Συμβολή Εξαρτάται από την εξειδίκευση (embodied) Συμβολική Εξαρτάται από την ατομική ανάλυση των διαδικασιών (embrained) Ομαδική ενασχόληση Εξαρτάται από τις γνωστικές καθημερινές ρουτίνες (embedded) Επικοινωνία εξαρτάται από το κλίμα της οργάνωσης (encultured) Ο Spender (1996) αναλύει τη γνώση από μία πιο φιλοσοφημένη άποψη σε σύγκριση πάντα με τους άλλους θεωρητικούς. Δηλώνει ότι η πλουραλιστική επιστημολογία εμπεριέχει τις διαλεκτικές σχέσεις μεταξύ των άδηλων και των ειδικών γνώσεων, μεταξύ των ατομικών και οργανωτικών κατηγοριών και αντανακλά το δυναμισμό του οργανισμού μεταξύ των δύο αυτών διαλεκτικών. Ο παρακάτω πίνακας δείχνει τη θεώρηση σε μία πιο κατανοητή μορφή Πίνακας 1-2: Οι διαφορετικοί τύποι διαχείρισης οργανωσιακής γνώσης Ατομικό Κοινωνικό Αναμφίβολη γνώση Συναισθανόμενο Αντικειμενικοποιημένο Συνεπαγόμενη γνώση Αυτόματο Συλλογικό Κάθε ένα από τα τεταρτημόρια έχει και ένα μοντέλο για το πώς η γνώση μαθαίνεται και συγχρόνως για το πώς επιδρά και η μνήμη. Οι διαφορές βρίσκονται στη μνήμη. Για παράδειγμα, αν ένας οργανισμός ακολουθεί το μοντέλο της αντικειμενικότητας (objectified) τότε βασίζεται σε δυνατή μνήμη, 12

14 ενώ η μάθηση δεν είναι τόσο δυνατή όπως στα άλλα τεταρτημόρια. Η γνώση έρχεται μέσα από τις βάσεις δεδομένων, τις βιβλιοθήκες και τις τυποποιημένες εργασίες του οργανισμού. Στον συνειδητό τύπο (conscious) τα δεδομένα κωδικοποιούνται ως μία ομάδα σημειώσεων ή τετραδίου και είναι διαθέσιμα σε όλους. Σε περίπτωση που δεν είναι κωδικοποιημένα υπάρχει πιθανότητα να χαθούν από την επεξεργασία τους όταν αυτή θα κριθεί αναγκαία. (Spender, 1996). Επίσης, τονίζει για τα χαρακτηριστικά του ομαδικού τύπου οργανισμού (collective type) ότι η μάθηση είναι το αποτέλεσμα της σχέσης μεταξύ της αυτόματης και της συνειδητής γνώσης και μεταξύ των ατομικού και ομαδικού τύπου όταν εφαρμόζονται μέσα από κοινωνικές διαδικασίες όπως για παράδειγμα η ομαδική εργασία (team working). Τέλος στον αυτόματο τύπο οργανισμού, η γνώση είναι κρυμμένη μέσα στη μνήμη των ατόμων που απαρτίζουν τον οργανισμό. Ο Boisot (1995) κατηγοριοποιεί τους οργανισμούς βασιζόμενος στο αν η γνώση είναι κωδικοποιημένη (codified) ή όχι και στο αν μπορεί να διαδοθεί μέσα στον οργανισμό. Τη γνώση την κατηγοριοποιεί σε τέσσερις τύπους. Ο πρώτος τύπος είναι η ιδιωτική γνώση (proprietary) που κωδικοποιείται μέσα στο άτομο ή από τις συναλλαγές του μέσα στην ομάδα, με στόχο να ανταποκριθούν σε κάποιες ειδικές καταστάσεις, όπως για παράδειγμα κάποια κριτική σε ένα θέμα. Το μειονέκτημα σε αυτή τη γνώση είναι η δυσκολία της να διαδοθεί, αφού όπως λέει ο συγγραφέας είναι μοναδική (unique), άρα είναι δύσκολη η διάδοσή της. Η επόμενη κατηγορία γνώσης είναι η δημόσια γνώση (public knowledge) που είναι και η πιο εύκολη στο να διαδοθεί. Όπως το λέει και το όνομά της βρίσκεται σε χώρους που μπορεί ο καθένας μας να τη βρει. Έτσι είναι η γνώση που βρίσκεται στις βιβλιοθήκες, στο Internet και σε άλλους παρεμφερείς χώρους. Είναι πιο εύκολη και η κωδικοποίησή της επηρεάζεται εύκολα από συμβάντα και τρέχοντα γεγονότα. Θα μπορούσαμε εδώ να σημειώσουμε ότι η δημόσια γνώση είναι παρόμοια με την εις βάθος γνώση. Η τρίτη κατηγορία είναι η προσωπική γνώση (personal knowledge). Σε αντίθεση με την προηγουμένη δεν κωδικοποιείται αλλά ούτε και διαδίδεται 13

15 μέσα στον οργανισμό. Είναι μία μορφή άδηλης γνώσης που αναπτύσσεται στον καθένα και επηρεάζεται από τις προσωπικές εμπειρίες και αντιλήψεις που μεταφέρει μέσα στον εγκέφαλό του ο καθένας. Έχει παρόμοια χαρακτηριστικά με την άδηλη γνώση του Nonaka (1991), αλλά ο Boisot υπονοεί ότι η προσωπική γνώση δεν κωδικοποιείται, αντίληψη που έρχεται σε αντίθεση με την άποψη του ιδίου, που έλεγε ότι η άδηλη γνώση που έχει το κάθε άτομο μέσα του μπορεί να μεταμορφωθεί σε εις βάθος γνώση και άρα να μεταφερθεί μέσα στον οργανισμό κωδικοποιημένη με κάποιο τρόπο. Τέλος, η γνώση που είναι κοινή σε όλους (common sense) είναι εύκολη στο να διαδοθεί αφού είναι κοινή στα μέλη του οργανισμού αλλά είναι δύσκολη η κωδικοποίησή της. Αφού εξετάσαμε το πώς κατηγοριοποιούμε τη γνώση, βάσει της σχετικής βιβλιογραφίας και αρθογραφίας, θα κάνουμε μία κριτική λέγοντας ότι η θεώρηση του Nonaka είναι η πιο αποδεκτή στο χώρο της διαχείριση της γνώσης. Οι Davenport και Grover (2001) δηλώνουν ότι αυτή η ιδέα (άδηλη έναντι της εις βάθος γνώσης) έχει εμπειρικά στοιχεία (empirical evidence) αφού βασίζεται σε έρευνες που έγιναν κατά κύριο λόγο στις επιχειρήσεις της Ιαπωνίας και οι οποίες έγιναν κυρίως από τον Nonaka. Το κύριο πλεονέκτημα για τη θεώρηση του Nonaka είναι ότι βασίζεται σε αληθινές υποθέσεις και περιπτώσεις, και ειδικά σε μεγάλες επιχειρήσεις όπως η Honda και η Canon. Η Ιαπωνική φιλοσοφία της διοίκησης και οργάνωσης επιχειρήσεων φαίνεται να επιβάλλεται στο σημερινό κόσμο του μάνατζμεντ, ειδικά σε πολυεθνικές επιχειρήσεις. Ο Blackler (1995) και πιο πολύ ο Spender (1996) αναλύουν τη γνώση από τη φιλοσοφική της πλευρά αλλά δεν παρουσιάζουν στα άρθρα τους παραδείγματα για το πως μπορεί να γίνει εφαρμογή τους σε πραγματικές συνθήκες. Ο Nonaka δίνει έμφαση και στην πρακτική εφαρμογή της θεώρησής της, ενώ πολλοί θεωρητικοί έχοντας ως δεδομένη τη θεώρηση του Nonaka κατηγοριοποιούν τη γνώση. 14

16 1.4 Η ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΤΗΣ ΓΝΩΣΗΣ Είναι πολύ σημαντικό σε έναν οργανισμό να δημιουργήσει την κατάλληλη γνώση για αυτόν. Όπως σε πολλές άλλες θεωρήσεις για τη γνώση και τη διαχείρισή της, έτσι και εδώ μεγάλο ρόλο παίζει η θεώρηση του Nonaka (1994), που διατύπωσε το 1994 το πώς γεννιέται η γνώση μέσα στον οργανισμό. Η σκέψη του Nonaka είναι ότι δεν χρειάζεται μόνο να υπάρχει το σύστημα και η κουλτούρα που θα βοηθά τη διάδοση της γνώσης αλλά να υποκινείται και η δημιουργία της. Ο Nonaka έκανε την αρχή το 1991 χωρίζοντας τη γνώση σε άδηλη και σε εις βάθος γνώση. Η άδηλη γνώση περιέχει εμπειρίες, δεξιότητες και άλλα χαρακτηριστικά που στους περισσότερους ανθρώπους είναι μοναδικά και δύσκολο να γίνουν εις βάθος γνώση. Από τη μεριά της η εις βάθος γνώση μπορεί να κωδικοποιηθεί και είναι πιο εύκολη στη διάδοσή της. Στο σημείο αυτό ο Nonaka το 1994 προσθέτει ότι η γνώση είναι το αποτέλεσμα της μετατροπής της άδηλης γνώσης σε εις βάθος γνώση αλλά μπορεί να συμβεί και το αντίθετο. Το αποτέλεσμα είναι κάποιοι συνδυασμοί γνώσης που έχουν σχέση με το πως μετασχηματίζεται η γνώση. Το παρακάτω σχήμα δείχνει τι εννοεί ο Nonaka: Άδηλη Γνώση ΣΕ Εις βάθος Γνώση Υπονοούμενη γνώση ΑΠΟ Κοινωνικοποίηση Εξωτερίκευση Εκφραζόμενη γνώση Εσωτερικοποίηση Συνδυασμός Σχήμα 1-1: Η δημιουργία της γνώσης 15

17 Οι μορφές μετατροπής της γνώσης έχουν ως εξής: Κοινωνικοποίηση: Στην περίπτωση αυτή η άδηλη γνώση παραμένει σε άδηλη μορφή. Μέσα από τη συμμετοχή του ανθρώπου σε κοινωνικές δραστηριότητες μεταφέρει την άδηλή του γνώση σε κάποιους δέκτες που τη λαμβάνουν επίσης σε άδηλη μορφή. Επίσης μπορεί να γίνει και με την επίδραση που έχει το άτομο σε κάποια άλλα άτομα. Δεν χρειάζεται να γίνει προφορικά αυτή η μεταφορά. Μπορεί να γίνει και με τη σημειολογία, την παρατήρηση και άλλες μεθόδους. Μεγάλο ρόλο παίζει η εμπειρία και η ικανότητα του ατόμου να μεταφέρει τη γνώση του στους άλλους. Εσωτερίκευση: Σε αυτή την περίπτωση έχουμε την μετατροπή της εις βάθος γνώσης σε άδηλη. Η συστηματική γνώση που βρίσκεται εύκολα, καταναλώνεται από το άτομο που τη μετατρέπει σε εμπειρική γνώση. Αυτή την εμπειρική γνώση την αποκτά μέσα από καταστάσεις που βιώνει στην καθημερινή του πραγματικότητα. Εξωτερίκευση: Εδώ η άδηλη γνώση μεταμορφώνεται σε εις βάθος γνώση. Το άτομο εξωτερικεύει τις άδηλες γνώσεις του και τις μετατρέπει σε εις βάθος γνώση. Για παράδειγμα μία επιχείρηση μπορεί με μία έρευνα να καταγράψει την εμπειρική γνώση των πελατών της και να τη μετατρέψει σε εις βάθος γνώση που μπορεί να είναι με τη μορφή στατιστικών δεδομένων. Αυτό επιτυγχάνεται πολύ συχνά με το διάλογο, που έχει ως αποτέλεσμα το να μοιραστούν τα εμπλεκόμενα μέρη κάποια στοιχεία γνώσης. Σε μία έρευνα αγοράς, ο διάλογος του αγοραστή με τον ερευνητή στο πλαίσιο μίας εις βάθος συνέντευξης θα μπορούσε να εξωτερικεύσει τις άδηλες γνώσεις του. Συνδυασμός. Σε αυτή την τελευταία κατηγορία γίνεται η μεταφορά της εις βάθος γνώσης σε εις βάθος γνώση. Μέσα από την κοινωνικοποίηση στα πλαίσια της επιχείρησης γίνεται συνδυασμός των γνώσεων που αφορούν ένα πρόβλημα και γίνεται η ανάλυσή τους, έτσι ώστε να πάρουν μία νέα μορφή που θα είναι η καινούρια γνώση, που θα έχει δημιουργηθεί από τη συνένωση δύο ή περισσότερων γνώσεων. Αυτή η 16

18 διαδικασία γίνεται καλύτερα με τη συνεργασία της πληροφορικής. Τον επόμενο χρόνο ο Nonaka (1994) έβαλε τις παραπάνω διαδικασίες σε ένα σπιράλ που έγινε ευρύτερα γνωστό και ως "το σπιράλ της δημιουργίας γνώσης στους οργανισμούς". Αναφέρει ότι η δημιουργία της γνώσης είναι μία διαδικασία σε μορφή σπιράλ που αρχίζει από το άτομο και μεταφέρεται μέσα από μία σπειροειδή διαδρομή στην επιχείρηση όπου και εξαπλώνεται στα άλλα άτομα / ομάδες. Έτσι σε αυτή τη διαδρομή η γνώση εισχωρεί ολοένα και πιο βαθιά στην επιχείρηση και φτάνει στον κορμό της. Με την έννοια του σπιράλ ο συγγραφέας εννοεί το πόσο βαθιά μπαίνει σιγά-σιγά στον κορμό της επιχείρησης η γνώση. Αρχίζει από το εξωτερικό περιβάλλον ή από το άτομο και μετά προχωράει μέσα στην επιχείρηση. 1.5 ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΓΝΩΣΗΣ Η εμφάνιση της διαχείρισης της γνώσης συνέπεσε με την ανάπτυξη της παγκόσμιας γνώσης, που βασίζεται στην οικονομία, όπου η έμφαση έχει μετατοπιστεί από τους παραδοσιακούς παράγοντες της παραγωγής, δηλαδή το κεφάλαιο και την εργασία, στη γνώση. Διάφοροι ερευνητές (Davenport και Grover, 2001) υποστηρίζουν ότι η αποτελεσματική διαχείριση της γνώσης αποτελεί ένα κρίσιμο συστατικό για τους οργανισμούς που επιδιώκουν να εξασφαλίσουν βιώσιμα στρατηγικά ανταγωνιστικά πλεονεκτήματα. Οι Davenport και Bibby (1999), για παράδειγμα, επισημαίνουν ότι στην βασισμένη στη γνώση οικονομία, η ανταγωνιστικότητα είναι όλο και περισσότερο βασισμένη στην πρόσβαση στη γνώση υπό τη μορφή δεξιοτήτων και ικανοτήτων. Η μεταφορά γνώσης φαίνεται να είναι ένα από τα κύρια θέματα της διαχείρισης γνώσης που περιλαμβάνει τη χρήση και τη δημιουργία αξιών από την οργανωσιακή γνώση (Jasimuddin et al., 2005). Ενάντια σε αυτό το σκηνικό, η επιτυχής ολοκλήρωση της μεταφοράς γνώσης μέσα σε μια οργάνωση ή μεταξύ των οργανώσεων διαδραματίζει σημαντικό ρόλο. 17

19 Η διαχείριση της γνώσης αποτελεί έναν νέο κλάδο στην επιστήμη της διοίκησης και αφορά στη διάχυση της επιχειρηματικής γνώσης για την αποτελεσματικότητα του οργανισμού. Σκοπός της διαχείρισης της γνώσης είναι να ενσωματωθεί η εσωτερική και εξωτερική γνώση προκειμένου να αντιμετωπιστούν οι περιβαλλοντικές αλλαγές τόσο μέσα όσο και έξω από την οργάνωση, να λυθούν τα υπάρχοντα προβλήματα, καθώς επίσης και για να καινοτομήσει η επιχείρηση. Εντούτοις, για να εκπληρώσει αυτές τις λειτουργίες, η οργάνωση πρέπει να παρέχει ένα μαθησιακό περιβάλλον στο ανθρώπινο δυναμικό της (Armistead και Meakins, 2002). Οι βασικές αρχές για την εφαρμογή της διαχείρισης της γνώσης είναι οι εξής: Η διαχείριση της γνώσης δεν είναι μια νέα ιδέα. Αποτελεί βασικό στοιχείο μιας μακροπρόθεσμης στρατηγικής, δεν είναι πρόσκαιρος ενθουσιασμός ή μια γρήγορη διορθωτική ενέργεια. Το κόστος της υπερβαίνει κατά πολύ περισσότερο το κόστος της διαχείρισης σημαντικής γνώσης. Ορισμένοι οργανισμοί προσδοκούν να μετακυλήσουν, εξωτερικεύσουν το κόστος της μη διαχείρισης γνώσης στους πελάτες τους. Όμως οι πελάτες δεν πληρώνουν για ανωφελείς αδεξιότητες εφόσον κάποιος άλλος οργανισμός μπορεί να το κάνει καλύτερα. Εάν η διαχείριση της γνώσης ήταν διαισθητική, οι οργανισμοί θα είχαν τελειοποιηθεί μέχρι τώρα. Οι άνθρωποι δεν πρέπει να απασχολούνται με το δίλημμα να «γνωρίζουν λίγα για πολλά πράγματα» ή να «γνωρίζουν πολλά για λίγα πράγματα». Πρέπει να επικεντρώνονται στο τι χρειάζονται περισσότερο να γνωρίζουν και όταν απαιτείται, να εξιχνιάζουν πολλά για σχετικά θέματα. Αυτό απαιτεί ένα «γνωστικό περιβάλλον που μπορεί να ξεφυλλιστεί» (browseable knowledge environment), σχεδιασμένο με τρόπο που οι άνθρωποι σκέφτονται. Η διαμάχη στο τι είναι ή τι δεν είναι η διαχείριση γνώσης είναι άσκοπη. Οι άνθρωποι διαισθητικά γνωρίζουν κατά πόσον διαχειρίζονται καλά τη δική τους γνώση και κατά πόσον οι οργανισμοί στους οποίους ανήκουν, τους βοηθούν να εργαστούν χωρίς άγχος και αδεξιότητες ή ανικανότητες. Οι άνθρωποι θέλουν να λύσουν προβλήματα, σκέφτονται και συνεργάζονται. Δεν θέλουν να «χρησιμοποιήσουν τεχνολογία» (McAdam, 2000). Η τεχνολογία 18

20 είναι ένα μέσο και όχι ο σκοπός. Η τεχνολογία πρέπει να εξυπηρετεί τους ανθρώπους, όχι το αντίστροφο. Η τεχνολογία δημιουργεί προβλήματα διαχείρισης γνώσης γρηγορότερα από ότι βρίσκει λύσεις σε θέματα διαχείρισης γνώσης. Οι άνθρωποι που θέλουν να σκέφτονται και να ενεργούν ολοκληρωμένα, με τρόπους δημιουργικούς, και να επιλύουν πολύπλοκα προβλήματα, αυτοί οι άνθρωποι χρειάζονται πλούσια, ολοκληρωμένα και ενημερωμένα περιβάλλοντα διαχείρισης γνώσης για να τους υποστηρίξουν. Το Διαδίκτυο τέλος, επιταχύνει τους ρυθμούς της αλλαγής και παράλληλα γίνονται εκρηκτικοί οι ρυθμοί αύξησης της ποσότητας της διαθέσιμης και προσιτής γνώσης. Το χάσμα, μεταξύ παραδοσιακών οργανισμών και οργανισμών που οδηγούνται από τη γνώση, μεγαλώνει εφόσον οι οργανισμοί που οδηγούνται από τη γνώση επικεντρώνονται όχι μόνο στην τρέχουσα επιτυχία τους αλλά και στη δική τους εξέλιξη, εκμεταλλευόμενοι το νέο, εντάσεως γνώσης, περιβάλλον (Pritchard, 2000). Παρά τη γρήγορη αποδοχή της διαχείρισης της γνώσης, οι περισσότεροι παρατηρητές πιστεύουν ότι πρέπει να γίνουν πολλά πράγματα ακόμη. Σύμφωνα με τον Skyrme (2002), η διαχείριση γνώσης σε έναν οργανισμό περνάει από αρκετές φάσεις: Περιστασιακό (Ad-hoc): Η διαχείριση γνώσης εφαρμόζεται ως ένα ορισμένο επίπεδο σε κάποια μέρη του οργανισμού (αν και μπορεί να μην αναγνωρίζεται ή να ονομάζεται «Διαχείριση της Γνώσης»). Τυπικό: Η διαχείριση γνώσης αναγνωρίζεται σαν ένα τυπικό έργο ή πρόγραμμα. Επεκτατικό: Η χρήση της διαχείρισης γνώσης αποτελεί ένα σύστημα κανόνων που αναπτύσσεται στην πράξη εγκάρσια, σε διάφορα μέρη του οργανισμού. Συνεκτικό: Υπάρχει ένας βαθμός συντονισμού των δραστηριοτήτων διαχείρισης γνώσης και η γνώση μπορεί πιο εύκολα να διαμοιράζεται εγκάρσια στα όρια των διαφόρων τμημάτων. Ολοκληρωμένο: Υπάρχουν βασικά πρότυπα και προσεγγίσεις ώστε να 19

21 επιτρέπουν σε κάθε στέλεχος πρόσβαση στην περισσότερη οργανωσιακή γνώση δια μέσου κοινών διασυνδέσεων όπως πχ. μια εταιρική πύλη. Ενσωματωμένο: Η διαχείριση γνώσης αποτελεί μέρος και περίβλημα των καθημερινών ενεργειών, συνταιριάζεται αβίαστα με το περιβάλλον (Nemati et al., 2002). Σε έρευνα της εταιρείας KPMG Management Consulting σχετικά με τη διαχείριση της γνώσης, αναφέρεται ότι μόνο το 10% των εταιρειών του δείγματος βρισκόταν στα τρία υψηλότερα επίπεδα. Οι περισσότεροι επαγγελματίες που εφαρμόζουν τη Διαχείριση της Γνώσης, συνειδητοποιούν ότι απαιτούνται αρκετά χρόνια, για τις δραστηριότητες γνώσης (όπως π.χ. για τη διάχυση της), μέχρι να ενσωματωθούν στην οργανωσιακή κουλτούρα και στην καθημερινή επιχειρηματική πρακτική (Taminiau et al., 2009). Το σχεδιάγραμμα της γνώσης βοηθάει να οριοθετηθούν τα γνωστικά αντικείμενα στα οποία διαφοροποιείται μια εταιρία. Συγκεκριμένα (Μπαρμπουνάκη, 2005): Επιχειρησιακός Μετασχηματισμός Εκμάθηση Οργάνωσης Καινοτομία ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΓΝΩΣΗΣ Πνευματικό Κεφάλαιο Διαχείριση Πληροφοριών Συστήματα βασισμένα στη Γνώση Σχήμα 1-2: Διαχείριση γνώσης 20

22 Η αλλαγή στην εταιρία είναι απόρροια της γνώσης που αποκτά μέσα από τη μάθηση. Η γνώση αυτή διοχετεύεται ως εξής: Εκμάθηση οργάνωσης: Ο διευθυντής της εταιρίας μαθαίνει καλύτερα τις ανάγκες του οργανισμού του, άρα και των συνεργατών του πράγμα που τον βοηθά να τις ικανοποιήσει. Πνευματικό κεφάλαιο: Η γνώση που αποκτάται, βοηθά την εταιρία να έχει μια καλύτερη πορεία στο μέλλον. Συστήματα βασισμένα στη γνώση: Η διαδικασία της ενδυνάμωσης και της συναισθηματικής νοημοσύνης είναι δύο θεωρίες-συστήματα που εφαρμόζονται με βάση τη γνώση που αποκτά ο διευθυντής της εταιρίας, αλλά και τα διοικητικά στελέχη στο σύνολό τους. Διαχείριση πληροφοριών: Μέσα από την εφαρμογή των νέων δεδομένων, είναι ευκολότερη η διάχυση των πληροφοριών πάνω στις οποίες βασίζεται και η βελτίωση. Καινοτομία: Οι αλλαγές σε επίπεδο ενδυνάμωσης και συναισθηματικής νοημοσύνης, βοηθούν μια εταιρία σε επίπεδο καινοτομικότητας και διαφοροποίησης σε σχέση με τον ανταγωνισμό. Επιχειρησιακός σχεδιασμός: Όλα τα παραπάνω επιφέρουν τον ανασχεδιασμό της επιχείρησης ΤΟ ΜΟΝΤΈΛΟ ΤΩΝ HAHN KAI SUBRAMANI Οι Hahn και Subramani το 2000 έκαναν μια διαπίστωση ότι οι στρατηγικές διαχείρισης γνώσης κατηγοριοποιούνται σε δύο άξονες. Από τη μία διακρίνεται η στρατηγική της κωδικοποίησης και από την άλλη η στρατηγική της εξατομίκευσης. Με βάση τη στρατηγική της εξατομίκευσης, που στηρίζεται στο γεγονός ότι η γνώση είναι tacit, η γνώση διανέμεται κυρίως μέσω της διαπροσωπικής επικοινωνίας που είναι άμεση. Από την άλλη, η στρατηγική της κωδικοποίησης υποστηρίζει ότι η γνώση μπορεί να κωδικοποιηθεί, να εντοπιστεί και να ληφθεί, προτείνοντας μία προσέγγιση έγγραφο προς άτομο. Η έμμεση προέκταση αυτής της προσέγγισης είναι η αποθήκευση της γνώσης σε βάσεις δεδομένων με στόχο να 21

23 εξασφαλίζουν την εύκολη πρόσβαση. Ο Zack (1999) προτείνει ότι ο τρόπος προσδιορισμού μιας στρατηγικής γνώσης εξαρτάται και από κάποιες μεταβλητές όπως είναι η αβεβαιότητα, η αμφιβολία και η πολυπλοκότητα. Οι παραπάνω παρατηρήσεις έχουν άμεση σχέση με την επιχειρηματική ευφυΐα. Η επίδραση της συλλογιστικής, είναι ουσιαστικά η ανάγκη να τεκμηριώσουμε τον τρόπο με τον οποίο θα υλοποιείται η εξατομίκευση και η κωδικοποίηση ώστε να υπάρχει ευελιξία στους εκπαιδευόμενους. Σύμφωνα με τους Hahn και Subramani η διαχείριση γνώσης επηρεάζεται άμεσα από το βαθμό που είναι δομημένη η γνώση (level of a-priori structure) και από το σημείο που βρίσκεται και παραμένει η γνώση (locus of the knowledge). Με βάση τα παραπάνω, η θέση γνώσης προσδιορίζει αν ο εκπαιδευόμενος στο περιβάλλον διαχείρισης της γνώσης που αντιμετωπίζει ένα γνωστικό πρόβλημα και έχει μία απορία θα διασυνδεθεί με κάποιο δομημένο έγγραφο το οποίο είναι καταχωρημένο στο σύστημα ή θα προωθηθεί σε άμεση επικοινωνία με κάποιο άτομο. Οι Hahn κα Subramani πιστεύουν ότι το επίπεδο της εκ των προτέρων δόμησης (level of a-priori structure) επηρεάζει άμεσα τον τρόπο απόδοσης ή μετασχηματισμού ενός προβλήματος σε μια μορφή που το συσχετίζει άμεσα με συγκεκριμένους τύπους γνώσης. Στο μοντέλο αυτό υπάρχουν τέσσερα τεταρτημόρια που μπορεί κάποιος να διακρίνει τα τέσσερα σενάρια λειτουργίας των συστημάτων διαχείρισης της γνώσης: Το τεταρτημόριο Structured Knowledge / Artifact: σε αυτό το τεταρτημόριο υπάρχουν εφαρμογές διαχείρισης της γνώσης που αφορούν δομημένα έγγραφα τα οποία είναι μεταδιδόμενα και ευέλικτα στη χρήση τους. Στο τεταρτημόριο αυτό οι ερευνητές εντάσσουν τις αποθήκες εγγράφων (documents repositories) και τις αποθήκες δεδομένων (data warehouse). Το τεταρτημόριο Unstructured Knowledge / Artifact: η βασική παραδοχή είναι ότι για τις τεχνολογίες δεν υπάρχει μια καθορισμένη γνωστή δομή για τα έγγραφα και ότι είναι λανθασμένη η εντύπωση ότι με βάση κάποια κριτήρια μπορούν να εντοπιστούν πηγές σχετικές με το θέμα. Στο τεταρτημόριο αυτό εμφανίζονται τεχνολογίες που περιλαμβάνουν μηχανές αναζήτησης, ενδοεπιχειρηματικά δίκτυα, συνεργατική αναζήτηση (Search 22

24 Engines, Intranets, Collaborating Filtering). Το τεταρτημόριο Structured Knowledge / Individual: σε αυτήν την περίπτωση η γνώση βρίσκεται και εντοπίζεται στα άτομα και υπάρχει η αντίληψη ότι η δεικτοδότηση των πηγών της διασφαλίζει την έμμεση και άμεση αναφορά και παρέχει την απαιτούμενη πηγή διασύνδεσης. Τέτοιες εφαρμογές είναι οι Κατάλογοι Ειδικών, Προφίλ Ειδικοτήτων και βάσεις δεδομένων (Yellow pages of experts, Expertise Profiles and Databases). Το τεταρτημόριο Unstructured Knowledge / Individual: τεχνολογίες που διευκολύνουν τις συζητήσεις και τη συνεργασία. Υπάρχει η ικανότητα για αξιοποίηση της μη δομημένης γνώσης που υπάρχει μη εκφρασμένη σε άτομα. Το μοντέλο λοιπόν των Hahn και Subramani, αναγνωρίζει ότι τα σημαντικά σημεία που βρίσκεται η γνώση δεν είναι μόνο τα έγγραφα και το άτομο, αλλά επίσης η ομάδα και η επιχείρηση. Επιπλέον, φαίνεται ότι τόσο η γνώση όσο και η μάθηση είναι κρίσιμα χαρακτηριστικά και πολλές φορές το ζητούμενο δεν είναι μόνο η επισκόπηση της γνώσης αλλά και η αξιοποίησή της για εκπαιδευτικούς σκοπούς. 1.6 ΕΡΓΑΛΕΙΑ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΤΗΣ ΓΝΩΣΗΣ ΣΤΗΝ ΠΡΑΞΗ Τα εργαλεία διαχείρισης της γνώσης (KM tools) μπορούν να οριστούν ως οι συστηματικοί κανόνες και το σύνολο προσεγγίσεων για τη διευκόλυνση, ανάπτυξη και ροή της πληροφόρησης και της γνώσης, καθώς και για τη δημιουργία αξίας σε έναν οργανισμό. Συμπεριλαμβάνουν άτομα, πληροφορίες, ροές εργασίας, εργαλεία διευκόλυνσης, βέλτιστες πρακτικές, συνεργασίες και κοινότητες πρακτικής (communities of practice) (Rao, 2005). Το επιχειρηματικό περιβάλλον κατά τη διάρκεια του 21 ου αιώνα χαρακτηρίζεται από αυξανόμενες πολιτικές και οικονομικές αναταραχές, ταχύτερη πρόοδο της καινοτομίας, δημιουργία δικτύων μεταξύ των οργανισμών, μια εστίαση στο διανοητικό κεφάλαιο και ένα αυξανόμενο ποσοστό μείωσης εργαζομένων. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, τα εργαλεία διαχείρισης της γνώσης θεωρούνται ιδιαίτερα σημαντικά για τη διαχείριση του 23

25 κινδύνου, την αύξηση της παραγωγικότητας, τη διατήρηση της γνώσης και την αποτελεσματικότητα της καινοτομίας. Σε αυτήν την ενότητα εξετάζονται μερικά από τα βασικά στοιχεία των εργαλείων διαχείρισης της γνώσης, όπως εφαρμόζονται στην πράξη σε διάφορους διεθνείς οργανισμούς: διαχείριση περιεχομένου, ταξονομίες, λογισμικά συνεργασίας ομάδων (groupware), διαδικτυακές κοινότητες πρακτικής, εταιρικές πύλες, ανάλυση και σχεδιασμός κοινωνικών δικτύων, ηλεκτρονική μάθηση και πλατφόρμες ανταλλαγής γνώσεως εντός των οργανισμών (Ruggles, 1996). Καθώς η δημοτικότητα και η χρήση των εργαλείων διαχείρισης της γνώσης αυξάνεται, ένα συνεχώς αυξανόμενο μέρος της επιστημονικής βιβλιογραφίας εστιάζει στην υιοθέτησή τους και τις στρατηγικές χρήσης τους. Αυτό το κομμάτι της βιβλιογραφίας εξετάζεται σε αυτή την ενότητα. Παράλληλα, παρουσιάζεται και ένα πλαίσιο ανάλυσης αυτών των εργαλείων με βάση τη συμμετοχή τους στη γνωσιακή εργασία και τις γνωσιακές διαδικασίες (Rao, 2005) ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟΥ Όλο και περισσότερες εταιρείες στις μέρες μας χρησιμοποιούν συστήματα διαχείρισης περιεχομένου για να διαχειριστούν βέλτιστες πρακτικές, τη γνώση που αποκτήθηκε, γνώση για την ανάπτυξη προϊόντων, γνώση πελατών, γνώση σχετικά με τη διαχείριση ανθρώπινου δυναμικού και γνώση μεθοδολογίας. Οι ομάδες περιεχομένου, τα μετα-δεδομένα, οι χάρτες γνώσης και η συγκειμενοποίηση της γνώσης (knowledge contextualization) μπορούν να διασφαλίσουν την αποτελεσματική επαναχρησιμοποίηση του περιεχομένου. Οι προσεγγίσεις των εργαλείων διαχείρισης της γνώσης με βάση το περιεχόμενο, όπως για παράδειγμα η κωδικοποίηση, εστιάζουν στην αποτελεσματικότητα και την αποδοτικότητα λειτουργικών αλυσίδων αξιών, ενώ οι συνεργατικές στρατηγικές εστιάζουν στον επαναπροσδιορισμό και την εξέλιξη των αλυσίδων αξιών που βασίζονται στην καινοτομία (Dixon, 2000). Τα εξελιγμένα συστήματα διαχείρισης περιεχομένου συμπεριλαμβάνουν χαρακτηριστικά που επιτρέπουν την απρόσκοπτη έρευνα στο περιεχόμενο, τη 24

26 δημιουργία πρότυπων κειμένων, τη διατήρηση της ακεραιότητας των ιστοσελίδων και των συνδέσμων, την περιοδική επανεξέταση, την αρχειοθέτηση, τα μετα-δεδομένα, τον έλεγχο έκδοσης, τη δημιουργία κανόνων, την ευρετηρίαση, τον οικονομικό έλεγχο, την εξουσιοδοτημένη πρόσβαση, τους συναγερμούς διαχείρισης, καθώς και την ευέλικτη αναδιαμόρφωση για πολλές πλατφόρμες και μορφές. Χαρακτηριστικά μετα-δεδομένων, όπως για παράδειγμα η κατηγοριοποίηση, οι ετικέτες και η επικύρωση είναι πολύ σημαντικά για τη μετατροπή των πληροφοριών σε ένα «ευφυές» περιεχόμενο. Βοηθούν στη διασφάλιση της συμμόρφωσης, της σχετικότητας, της σωστής κατηγοριοποίησης και της συνέπειας. Οι δραστηριότητες περιεχομένου που πρέπει να ληφθούν υπόψη είναι η συγγραφή, η διαχείριση και η διάδοση επιχειρηματικού περιεχομένου. Τα εργαλεία διαχείρισης περιεχομένου θα πρέπει να διασφαλίζουν ότι το επιχειρηματικό περιεχόμενο είναι συνεπές, υψηλής ποιότητας, ασφαλές, επίκαιρο και έχει νόημα (Hasanali και Leavitt, 2003). Αρχικά, ένας οργανισμός θα πρέπει να διεξάγει έναν έλεγχο γνώσεων, ώστε να εντοπίσει τα εσωτερικά και εξωτερικά σημεία μόχλευσης. Σε αυτό το σημείο έρχονται στο προσκήνιο τόσο εσωτερικές όσο και εξωτερικές δυνάμεις, οι οποίες μπορεί να ξεκινούν από τη γνώση των πελατών και να φτάνουν μέχρι την επιχειρηματική ευφυΐα και τα ΜΜΕ (Rao, 2005). H Accenture ξεκίνησε να εφαρμόζει ένα σύστημα με βάση το Lotus Notes για τη διαχείριση περιεχομένου το Στα πρώτα χρόνια της λειτουργίας του είχε προβλήματα όπως η υπερφόρτωση των πληροφοριών, οι διπλές εγγραφές και οι πλεονασμοί. Σήμερα, το σύστημα "Knowledge Xchange" έχει μια τυποποιημένη αρχιτεκτονική και σχέδιο, ενώ χρησιμοποιείται από επαγγελματίες για την ανταλλαγή πληροφοριών σχετικά με τις μεθοδολογίες ανάπτυξης project, κύκλους πωλήσεων, τρέχουσες υποχρεώσεις και άλλα ζητήματα που σχετίζονται με τους πελάτες. Υπάρχουν πάνω από βάσεις δεδομένων, ενώ 250 διαχειριστές γνώσης είναι υπεύθυνοι για τον έλεγχο του περιεχομένου και την επιλογή βέλτιστων πρακτικών. Όλα αυτά εντάσσονται σε ειδικές ενότητες του Web ενώ 25

27 παρέχονται και κατάλογοι ειδικών γνώσεων και εξωτερικές αναφορές (Dixon, 2000). Μια καλά σχεδιασμένη πλατφόρμα περιεχομένου θα πρέπει να μπορεί να διαχειρίζεται διάφορα είδη περιεχομένου, πόρων και προτύπων πρόσβασης. Αυτές οι πηγές περιεχομένου συμπεριλαμβάνουν εταιρικές βιβλιοθήκες, δραστηριότητες στα πλαίσια κάποιου project και καταλόγους προσωπικού. Το περιεχόμενο μπορεί να είναι δομημένο ή μη. Μέρος του περιεχομένου δημιουργείται και αναλύεται σε πραγματικό χρόνο κατά τη διάρκεια διαφόρων γνωσιακών δραστηριοτήτων (π.χ. διαδικτυακή ανταλλαγή απόψεων) (Tiwana, 2002). Βασικοί παράγοντες που θα πρέπει να ληφθούν υπόψη κατά την αξιολόγηση προϊόντων διαχείρισης περιεχομένου μπορεί να είναι η προσαρμογή τους στη ροή εργασίας, τα μετα-δεδομένα, η παρακολούθηση, η ενσωμάτωση, ο έλεγχος εκδόσεων, η αρχειοθέτηση, και τα πολύγλωσσα χαρακτηριστικά. Οι πύλες και τα εργαλεία περιεχομένου αποτελούν σημαντικά στοιχεία πολλών πετυχημένων πρακτικών διαχείρισης περιεχομένου (Hasanali και Leavitt, 2003) ΤΑΞΟΝΟΜΙΕΣ ΓΝΩΣΗΣ (TAXONOMIES) Τα αυτοματοποιημένα εργαλεία όπως οι ταξονομίες που δημιουργούνται μέσω υπολογιστή, μπορούν να ενισχύσουν τις πρακτικές διαχείρισης περιεχομένου, ιδίως σε συνδυασμό με προσθήκες και τελειοποιήσεις από τον άνθρωπο. Ο υπερκορεσμός των πληροφοριών στα εταιρικά εσωτερικά δίκτυα έχει ως αποτέλεσμα οι χρήστες να μην μπορούν να βρουν τις απαραίτητες πληροφορίες στην ώρα τους. Όμως, πολλά εργαλεία ανάπτυξης ταξονομιών έρχονται να τους απαλλάξουν από αυτό το πρόβλημα. Οι δραστηριότητες δημιουργίας ταξονομιών γνώσης μπορούν να χωριστούν σε τρία είδη: χρήση εργαλείων με προκατασκευασμένες ταξονομίες, χρήση εργαλείων με ταξονομίες που δημιουργούνται με αυτόματη κατηγοριοποίηση και χρήση εργαλείων σε συνδυασμό με την ανθρώπινη παρέμβαση. Οι προκατασκευασμένες ταξονομίες χρησιμοποιούνται για οικονομικές υπηρεσίες, βιομηχανίες ενέργειας και βιολογικών επιστημών, αλλά και για 26

28 οριζόντιους τομείς όπως οι πωλήσεις, το μάρκετινγκ, η εξυπηρέτηση καταναλωτών, οι ανθρώπινοι πόροι, οι τεχνολογίες πληροφόρησης και τα νομικά θέματα. Άλλες εταιρίες χρησιμοποιούν αλγορίθμους ομαδοποίησης για να δημιουργήσουν τύπους γνώσης. Τα ζητήματα που μπορεί να προκύψουν κατά τη διάρκεια αυτής της διαδικασίας περιλαμβάνουν τη διαχείριση ιεράρχησης κόμβων (node hierarchy), τη χορήγηση ιδιότητας μέλους στους κόμβους και τη δημιουργία νέων κόμβων με βάση εξωτερικές πληροφορίες από την αγορά (Allee, 2003). Τα εργαλεία για τη δημιουργία ταξονομιών σε συνδυασμό με την αυτόματη κατηγοριοποίηση (ή την αντιστοίχηση όρων με συγκεκριμένα έγγραφα), έχουν τη δυνατότητα να εντοπίζουν σημαντικές ονοματικές φράσεις, μη χρησιμοποιούμενες κατηγορίες, μη κατηγοριοποιημένα έγγραφα και στατιστικά στοιχεία για το βαθμό ισορροπίας της ταξονομίας (Allee, 2003). Τέλος, η χρήση εργαλείων σε συνδυασμό με την ανθρώπινη παρέμβαση βοηθάει στη διασφάλιση ότι οι κατάλληλοι άνθρωποι συνδέονται με τις κατάλληλες πληροφορίες. Χρειάζονται κοινοί ορισμοί ώστε να έχουμε διαλειτουργικές ομάδες που συνεργάζονται αρμονικά. Ειδάλλως, πολλοί χρήστες θα εγκαταλείπουν την έρευνα μετά από το πρώτο αποτέλεσμα. Η αυτόματη και η χειροκίνητη ταξινόμηση του περιεχομένου είναι απαραίτητη, ενώ οι απαιτήσεις σε μετα-δεδομένα θα πρέπει να είναι ξεκάθαρες και κοινώς αποδεκτές. Η διάδοση της γνώσης μπορεί να παρεμποδιστεί από την έλλειψη τυποποίησης. Η τυποποίηση είναι ιδιαίτερα σημαντική για τη διασφάλιση της προσβασιμότητας νέων υπαλλήλων στο δίκτυο γνώσης (Lengnick-Hall, 2003) ΛΟΓΙΣΜΙΚΑ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑΣ ΟΜΑΔΩΝ (GROUPWARE) Μερικά χρήσιμα χαρακτηριστικά των συνεργατικών εργαλείων στο πλαίσιο της διαχείρισης γνώσης, συμπεριλαμβάνουν τη δημιουργία συναφειών (affinity building), τους χάρτες γνώσης, τη δημιουργία νημάτων (threading), τη δειγματοληψία (polling), τη δημιουργία ομάδων κειμένων, τη βαθμολόγηση, την ανωνυμία, τις ενημερώσεις και τη διαχείριση πρόσβασης (Smith, 2000). Μια πολύ σημαντική τάση που παρατηρείται στα συνεργατικά εργαλεία μεταξύ εργαζομένων του ίδιου δικτύου είναι η σύγκλιση μεταξύ ασύγχρονων 27

29 υπηρεσιών (π.χ. συνεργατική διαχείριση αρχείων) και συγχρονικών υπηρεσιών (π.χ. ανταλλαγή άμεσων μηνυμάτων) (Smith, 2000). Η Siemens Medical Solutions έχει μια πύλη που βασίζεται στο εσωτερικό της δίκτυο (intranet) με βάση το Livelink της OpenText, η οποία υποστηρίζει τη συνεργασία, την ανταλλαγή γνώσης ( Sharenet ) και τη διαχείριση αρχείων. Αυτή η προσέγγιση με τη χρήση μόνο μιας πλατφόρμας συμβάλει στη μείωση του αριθμού αιτήσεων για παρόμοιους σκοπούς (π.χ. e- Room, Sitescape, Hyperwave, Lotus Notes) (Norris et al., 2003). Σύμφωνα με την κουλτούρα της McKinsey, οι εργαζόμενοι δεν ενδιαφέρονται τόσο για την επαναχρησιμοποίηση κωδικοποιημένων ειδικών γνώσεων που έχουν καταχωρηθεί από άλλους, αλλά προτιμούν τις πρωτότυπες λύσεις. Αντί να ψάχνουν για πληροφορίες σε βάσεις δεδομένων του εσωτερικού δικτύου της εταιρείας, προτιμούν να συναντιούνται και να σκέφτονται δημιουργικά. Έτσι, οι επαγγελματίες διαχείρισης γνώσης είναι μέρος του τμήματος ανθρωπίνου δυναμικού της εταιρείας και εξειδικεύονται στο να φέρνουν σε επαφή τους επαγγελματίες μεταξύ τους για την επίτευξη μιας σωστής συνεργασίας (Nantel, 2004). Σε κάποια ακαδημαϊκά ιδρύματα, όπως για παράδειγμα στο Πανεπιστήμιο Τζορτζ Ουάσινγκτον, χρησιμοποιούνται εργαλεία όπως το Quantum της Entopia για την δημιουργία πλατφόρμων περιεχομένου και συνεργασίας μεταξύ του τμήματος και των φοιτητών, δημιουργώντας κοινωνικούς δεσμούς με την άδηλη γνώση (tacit knowledge) και ενθαρρύνοντας την ανταλλαγή γνώσεων. Συνεπώς, αναδεικνύονται συνεχώς νέες επιτυχημένες φάσεις ενσωμάτωσης της πληροφόρησης, αλλά και εφαρμογής της διαχείρισης γνώσης και των επιχειρηματικών διαδικασιών για όλο και μεγαλύτερα δίκτυα (σε επίπεδο τμημάτων, εταιριών και κοινοτήτων που δημιουργούνται μεταξύ οργανισμών). Άλλες τάσεις, είναι η ανάπτυξη συνεργατικών εργαλείων P2P όπως το Groove (Figallo και Rhine, 2002) ΔΙΑΔΙΚΤΥΑΚΕΣ ΚΟΙΝΟΤΗΤΕΣ ΠΡΑΚΤΙΚΗΣ Οι διαδικτυακές κοινότητες εξελίσσονται σε έναν σημαντικό οργανωτικό παράγοντα για τις μεγάλες παγκόσμιες εταιρείες και οργανισμούς 28

30 του 21 ου αιώνα. Όμως, οι επιχειρήσεις βρίσκονται ακόμη σε πολύ αρχικό στάδιο όσον αφορά στην ατομική και γενική βελτίωση των διαδικτυακών κοινοτήτων (Beerli et al. 2003). Το Διαδίκτυο είναι για μας όπως ένας τοίχος σε μια προϊστορική σπηλιά. Ο οργανισμός ακόμη βρίσκεται σε φάση προσαρμογής στη νέα δυνατότητα που έχει να παρέχει ελεύθερη πρόσβαση στις πληροφορίες του δικτύου, την ψυχαγωγία, την ενημέρωση και τις ιδέες που αναπτύσσονται στο επαγγελματικό περιβάλλον, υποστηρίζουν οι Cliff Figallo και Nancy Rhine. Η πρόκληση είναι να δημιουργηθούν διαδικτυακές κοινότητες γνώσης με φυσική και αποτελεσματική διαβάθμιση (Figallo και Rhine, 2002). Τα πιο ειδικά δίκτυα που εστιάζουν στις δραστηριότητες (task-oriented), όπως για παράδειγμα οι Κοινότητες Πρακτικής (CoPs) θα πρέπει να εμπλουτίζονται και να συντηρούνται με προσοχή. Θα πρέπει να δίνεται ιδιαίτερη προσοχή (ιδίως σε δύσκολες στιγμές για την οικονομία) στα πλεονεκτήματα και την αποδοτικότητα των CoPs όσον αφορά σε παραμέτρους όπως η εξοικονόμηση χρόνου, η συλλογική επίλυση προβλημάτων και τα επίπεδα πωλήσεων (Wenger et al. 2002) ΕΤΑΙΡΙΚΕΣ ΠΥΛΕΣ (ENTERPRISE PORTALS) Η εταιρική πύλη έχει μετατραπεί σε μια πολύ δημοφιλή επιλογή Τεχνολογιών Πληροφόρησης για τη διασύνδεση στο ηλεκτρονικό περιβάλλον εργασίας. Το περιεχόμενο και η ενσωμάτωσή του θα πρέπει να διαμορφώνονται με βάση το ρόλο κάθε εργαζόμενου που παράγει νέα γνώση (Knowledge worker). Η περαιτέρω εξατομίκευση θα πρέπει να επιτυγχάνεται μέσω χαρακτηριστικών προσαρμογής (Collins, 2003). Οι πύλες είναι το «πρόσωπο» της διαχείρισης γνώσης. Mας βοηθούν να δημιουργήσουμε ένα «κατά παραγγελία» περιβάλλον εργασίας, το οποίο προσαρμόζεται στις προσωπικές ανάγκες του κάθε εργαζομένου. Μια καλά σχεδιασμένη πύλη μπορεί να προσφέρει εφαρμογές διαχείρισης γνώσης ανά πάσα στιγμή, σε οποιοδήποτε μέρος και με οποιαδήποτε συσκευή (Firestone, 2003). 29

31 Οι πύλες γνώσης αποτελούν ένα μοναδικό σημείο διάδρασης και συντονισμού για τη συνεργασία (συστήματα ημερολογίου-calendaring, εύρεση ατόμων), τις συναλλαγές (επιχειρηματική ευφυΐα) και τη διαχείριση των πληροφοριών (ψηφιακό υλικό, οπτικοποίηση δεδομένων) (Sullivan, 2004) ΑΝΑΛΥΣΗ ΚΑΙ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΔΙΚΤΥΩΝ Η ανάλυση κοινωνικών δικτύων (SNA) έχει αναδειχθεί σε ένα ισχυρό εργαλείο για τη χαρτογράφηση της ροής της γνώσης και τον εντοπισμό κενών, στα πλαίσια ενός οργανισμού. Η ανάλυση κοινωνικών δικτύων μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την ενίσχυση των υπαρχουσών ροών και για τη βελτίωση της ενσωμάτωσης της γνώσης μετά από δραστηριότητες όπως συγχωνεύσεις ή εξαγορές. Οι μέθοδοι που χρησιμοποιούνται μπορεί να είναι ποιοτικές (π.χ. έρευνες των εργαζομένων) ή ποσοτικές (π.χ. ανάλυση στοιχείων όπως μηνύματα ηλεκτρονικού ταχυδρομείου, τηλεφωνήματα ή άλλα ήδη πληροφόρησης όπως έγγραφα και συμβολοσειρές αναζήτησης [search strings]) (Conway και Sligar, 2002). Οι τεχνικές φυσικής γλώσσας, τα εργαλεία οπτικοποίησης και τα συστήματα συστάσεων μπορούν να αξιοποιηθούν σε αυτό το πλαίσιο, οδηγώντας σε πράξεις όπως ο εντοπισμός σημαντικών ατόμων για την ανάληψη ευρύτερων καθηκόντων ή η δημιουργία ομάδων για δια-λειτουργικά project μεταξύ οργανισμών. Οι άμεσες εφαρμογές ανάλυσης κοινωνικών δικτύων συμπεριλαμβάνουν το σχεδιασμό διαδικασιών, την ανάπτυξη ρόλων και τη βελτιωμένη συνεργασία μεταξύ εκείνων που αναζητούν γνώση κι εκείνων που την παρέχουν (Nonaka και Nishiguchi, 2001) ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗ ΜΑΘΗΣΗ (E-LEARNING) Μια πολύ ενδιαφέρουσα εξέλιξη της διαχείρισης γνώσης, είναι η συνεχής ταύτιση απόψεων μεταξύ της κοινότητας διαχείρισης γνώσης και της κοινότητας ηλεκτρονικής μάθησης. Υπήρξε ένας διαχωρισμός ανάμεσα στη διαχείριση γνώσης και την ηλεκτρονική μάθηση, λόγω διαφορετικής οργανωτικής δομής και διαφορετικών 30

32 προϊόντων. Υπάρχει επίσης η αντίληψη, ότι η εκμάθηση είναι κάτι που αφορά περισσότερο τους νέους εργαζόμενους ενώ η διαχείριση γνώσης είναι για ειδικούς. Στην ουσία, η έννοια της διαχείρισης γνώσης μπορεί να συνδυαστεί με τους στόχους της ηλεκτρονικής μάθησης ώστε να αναπτυχθεί μια ευρύτερη νοοτροπία εκμάθησης στα πλαίσια ενός οργανισμού μέσω της μεικτής μάθησης, των καταλόγων δεξιοτήτων (skills directories) σε συνδυασμό με τη διεξαγωγή μαθημάτων, και το συνδυασμό εργασίας και εκμάθησης. Η διαχείριση γνώσης και η διαχείριση της μάθησης είναι δύο συμπληρωματικά στοιχεία, τα οποία έρχονται όλο και πιο κοντά για να υποστηρίξουν τις καινοτόμες και επιτυχημένες επιχειρήσεις (Norris et al., 2003). Η ηλεκτρονική μάθηση θα πρέπει να συνδυάζεται με τις κοινότητες πρακτικής. Οι Μάνατζερ θα πρέπει να μπορούν να προβλέπουν τις ανάγκες του οργανισμού για κατάρτιση με βάση επιχειρηματικούς στόχους και θα πρέπει να παραδίδουν αυτά τα μαθήματα γρήγορα στους εργαζόμενους (Norris et al., 2003). Η Siemens συνδυάζει τη διαχείριση γνώσης και την ηλεκτρονική μάθηση μέσω της πρωτοβουλίας Siemens Learning Valley (SLV), η οποία ξεκίνησε το 2001 στο Βέλγιο και το Λουξεμβούργο (με το σύνθημα: «Όταν η Γνώση Διαμορφώνει το Μέλλον»). Στο HorizonLive παρέχονται διαδικτυακά μαθήματα, ενώ ένα ενημερωτικό δελτίο (newsletter) με το όνομα SLV Gazette, αυξάνει την ευαισθητοποίηση σχετικά με το συγκεκριμένο πρόγραμμα και το σχετικό του Knowledge και Learning Index (KLIX) (Davenport και Prost, 2002). Το εταιρικό πανεπιστήμιο και το τμήμα διαχείρισης γνώσης της Τράπεζας του Μόντρεαλ ίδρυσαν σε συνεργασία το «Κ-Café», το οποίο λειτουργεί ως γέφυρα ανάμεσα στην εκπαίδευση στην αίθουσα και την ανάπτυξη εξειδικευμένων εργαλείων για τον εργασιακό χώρο. Επίσης, έχουν αναπτύξει ένα επιχειρηματικό πρόγραμμα που ονομάζεται ideanet, το οποίο επιτρέπει στους εργαζόμενους να σκέφτονται και να εντοπίζουν λύσεις που αφορούν στον τραπεζικό τομέα (Dixon, 2000). 31

33 1.6.8 ΑΣΥΡΜΑΤΑ ΕΡΓΑΛΕΙΑ ΓΙΑ ΤΗ ΔΙΑΚΙΝΗΣΗ ΤΗΣ ΓΝΩΣΗΣ Μια από τις σημαντικότερες τάσεις στον τομέα της διασύνδεσης εργαζομένων είναι η αυξανόμενη χρήση κινητών τεχνολογιών, οι οποίες οδηγούν τη διαχείριση γνώσης σε μια άλλη διάσταση «την κινητικότητα της γνώσης»- φέρνοντας τις σχετικές πληροφορίες άμεσα στα χέρια των εργαζομένων που δραστηριοποιούνται εκτός των γραφείων της εταιρείας, μέσω κινητών τηλεφώνων, PDA, ειδικών κινητών συσκευών, ασύρματων συνδέσεων (WLAN) και εντοπισμού ραδιοσυχνοτήτων (RFID) (Keen και Mackintosh, 2001). Παρότι οι προσωπικοί υπολογιστές (PCs) και οι σταθμοί εργασίας έχουν δεχθεί κριτική για το γεγονός ότι «αλυσοδένουν» τους εργαζόμενους στα γραφεία τους, οι ασύρματες τεχνολογίες μπορεί να αποτελούν την καλύτερη λύση για την «κινητοποίηση» του εργατικού δυναμικού, επιτρέποντας τους να εντοπίζουν και να επεξεργάζονται βασικές πληροφορίες και γνώσεις όπου κι αν βρίσκονται, ανά πάσα στιγμή και με όποιο τρόπο επιθυμούν (Mertins et al., 2003). Οι ασύρματες λύσεις μπορούν να βοηθήσουν τους εργαζόμενους να επικοινωνήσουν εύκολα, σε πραγματικό χρόνο και να λειτουργήσουν ανεξάρτητα από χρονικά και τοπικά όρια. Πέρα όμως, από την ασύρματη συνδεσιμότητα είναι σημαντική η ύπαρξη ενός κοινού εύρους ζώνης. Ειδάλλως, οι πληροφορίες και οι εφαρμογές θα πρέπει να σχεδιαστούν για πολλές κατηγορίες εύρους ζώνης (bandwidth) και συσκευών (Schneiderman, 2003). Η ασύρματη τεχνολογία σίγουρα θα οδηγήσει σε μια σημαντική καινοτομία στα πλαίσια των οργανισμών, εφόσον λυθούν ζητήματα όπως η έλλειψη τυποποίησης. Οι μηχανικοί της Boeing χρησιμοποιούν φορητούς υπολογιστές και WLAN για να έχουν καλύτερη πρόσβαση σε σύνθετα οπτικοακουστικά αρχεία. Οι τεχνικοί της Bell Canada χρησιμοποιούν φορητούς υπολογιστές και μικρές κάμερες (Xybernaut Mobile Assistants) ώστε να έχουν άμεση πρόσβαση στην ειδική γνώση ακόμη κι όταν βρίσκονται επάνω σε ένα στύλο, σύμφωνα με τους Keen και Mackintosh (2001). 32

34 Καθώς οι εταιρίες αναπτύσσουν διαδικτυακές και φορητές τεχνολογίες, θα χρειαστεί να ωριμάσουν σταδιακά σε τρεις φάσεις: καινοτομία επιχειρηματικών διαδικασιών, καινοτομία επιχειρηματικού μοντέλου και δημιουργία επιχειρηματικού μοντέλου, σύμφωνα με τον Noel Hon, Διευθύνων Σύμβουλο της NEC Singapore (Rao, 2005). Ένα ευρύ φάσμα φορητών ασύρματων συσκευών αναπτύσσεται στον τομέα των συνδέσεων, LAN, WLAN και PAN. Αυτές οι συσκευές μπορούν να συμβάλουν στην παραγωγικότητα και να ενισχύσουν τη διακίνηση της γνώσης σε πραγματικό χρόνο. Το πώς θα προσαρμοστούν οι διάφορες εφαρμογές στις διαφορετικές πλατφόρμες των πελατών θα είναι μια σημαντική στρατηγική επιλογή και τομέας εστίασης για τα Ανώτατα Στελέχη Γνώσης (CKO) και τα Ανώτατα Στελέχη Πληροφοριών (CIO) μέσα στα επόμενα χρόνια (Mertins et al., 2003). 33

35 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 Ο ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗ ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑ 2.1 ΟΡΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑΣ Στα αρχαία ελληνικά το ρήμα «καινοτομώ» έχει την έννοια του «διανοίγω νέους δρόμους». Ο αγγλικός όρος innovation έχει προέλευση από το λατινικό ρήμα innovo που σημαίνει «κάνω κάτι νέο». Στην οικονομική ορολογία εισήχθη από το Schumpeter στα τέλη της δεκαετίας του Σήμερα στο πεδίο της έρευνας της οργανωσιακής καινοτομίας υπάρχει ποικιλία προσεγγίσεων. Η έννοια της καινοτομίας αποδίδεται με διαφορετικούς ορισμούς, με έμφαση σε στοιχεία που θεωρούνται κατά περίπτωση σχετικά (Taminiau et al. 2009). Σήμερα στο πεδίο της έρευνας της οργανωσιακής καινοτομίας υπάρχει ποικιλία προσεγγίσεων. Η έννοια της καινοτομίας αποδίδεται με διαφορετικούς ορισμούς, με έμφαση σε στοιχεία που θεωρούνται κατά περίπτωση σχετικά (Taminiau et al. 2009). Η ορολογία καινοτομία μπορεί και να θεωρηθεί σε μερικές περιπτώσεις ασαφής, στη τρέχουσα γλώσσα σημαίνει τόσο μια διαδικασία όσο και το αποτέλεσμά της. Το αποτέλεσμα της διαδικασίας μπορεί να είναι είτε νέα προϊόντα είτε νέες υπηρεσίες. Η διαδικασία που οριοθετεί τον όρο καινοτομώ σημαίνει την ανάπτυξη νέων προϊόντων, με στόχο τη διατήρηση της ανταγωνιστικότητας και την επιβίωση μιας επιχείρησης ή ενός ολόκληρου κλάδου. Στη σύγχρονη εποχή αυτό που μετράει προκειμένου μια επιχείρηση να μπορέσει να ξεχωρίσει προσφέροντας στην αγορά είτε διαφορετικά αγαθά, είτε διαφορετικές υπηρεσίες, είναι η δυναμική που αναπτύσσει στην αναγνώριση της δομικής εξέλιξης του βιομηχανικού κλάδου, καθώς και τη θέση που έχει αλλά και που θα μπορούσε να αποκτήσει στο μέλλον (Ojasalo, 2008). Ο Ojasalo το 2008 ο οποίος είναι υπεύθυνος για την προηγούμενη θεωρητική προσέγγιση προσπαθεί μέσα από αυτή του τη θέση, να δείξει το συνδυασμό κλάδου και στρατηγικής της επιχείρησης στην προσπάθεια της τελευταίας να διαφοροποιηθεί έτσι ώστε να καταστεί καινοτόμος. Για το συγγραφέα πέρα από την προσπάθεια μιας επιχείρησης να επιτύχει να 34

36 διαχωρίσει τη θέση της από τον ανταγωνισμό, μετράει το επόμενο βήμα, το βήμα του σήμερα και του μέλλοντος, το οποίο αναφέρεται στη δυναμική της όχι μόνο να βελτιστοποιήσει τη θέση τους μέσα στο κλάδο στον οποίο ανήκει, αλλά να έχει και τη δυνατότητα και την ικανότητα να διαμορφώνει και να καθορίζει ενεργά την πορεία του κλάδου αυτού. Η θέση του συγγραφέα μπορεί να έχει αποτέλεσμα μόνο μέσα από την εφαρμογή και την ανάπτυξη καινοτόμων δράσεων, κινήσεων δηλαδή που αναμορφώνουν το σήμερα και το τοποθετούν σε μια νέα βάση. Οι δράσεις αυτές δεν έχουν σημασία μόνο για την κερδοφορία αλλά και την ανάπτυξη μιας επιχείρησης, ουσιαστικά συντελούν στην ευδοκίμηση και την εύρυθμη πορεία ενός ολόκληρου κλάδου (Carneiro, 2000). Για το συγγραφέα πέρα από την προσπάθεια μιας επιχείρησης να επιτύχει να διαχωρίσει τη θέση της από τον ανταγωνισμό, μετράει το επόμενο βήμα, το βήμα του σήμερα και του μέλλοντος, το οποίο αναφέρεται στη δυναμική της όχι μόνο να βελτιστοποιήσει τη θέση της μέσα στο κλάδο στον οποίο ανήκει, αλλά να έχει και τη δυνατότητα και την ικανότητα να διαμορφώνει και να καθορίζει ενεργά τη πορεία του κλάδου αυτού. Η θέση του συγγραφέα μπορεί να έχει αποτέλεσμα μόνο μέσα από την εφαρμογή και την ανάπτυξη καινοτόμων δράσεων, κινήσεων δηλαδή που αναμορφώνουν το σήμερα και το τοποθετούν σε μια νέα βάση. Οι δράσεις αυτές δεν έχουν σημασία μόνο για την κερδοφορία και την ανάπτυξη μιας επιχείρησης, ουσιαστικά συντελούν στην ευδοκίμηση και την εύρυθμη πορεία ενός ολόκληρου κλάδου, (Carneiro, 2000). Ο όρος καινοτομία υφίσταται διαφορετικές οριοθετήσεις. Καινοτομία προϊόντος, καινοτομία παραγωγής, οργανωσιακή καινοτομία. Η πρώτη κατηγορία η καινοτομία προϊόντος, χωρίζεται σε δυο υποκατηγορίες: 1. Η ανάπτυξη προϊόντος που παρουσιάζει υψηλό βαθμό νέων δεδομένων και νεωτερισμού αναφέρεται στις «ριζικές καινοτομίες». Ριζικές καινοτομίες είναι οι ηλεκτρονικοί υπολογιστές. Τα προϊόντα που αναφέρονται στην προαναφερόμενη κατηγοριοποίηση διαφοροποιούνται από τα υπαρκτά προϊόντα, σε σχέση με τη χρήση τους, τις επιδόσεις τους, τη σύλληψή τους ακόμα και σε σχέση με τα υλικά κατασκευής τους. 35

37 2. Οι σταδιακές ή οι αυξητικές καινοτομίες, αναφέρονται σε δράσεις που έχουν ως βάση τη βελτίωση του υπάρχοντος προϊόντος. Σύμφωνα με τον ΟΟΣΑ το 1997, η καινοτομία παραγωγής αναφέρεται σε ενέργειες που εστιάζουν στη διαμόρφωση και υιοθέτηση νέων ή βελτιωμένων παραγωγικών μεθόδων ή προτύπων διανομής (Tidd et al., 2001). Τέλος η οργανωσιακή καινοτομία αναφέρεται από τη πλευρά της στις νέες μορφές εργασίας, σε πεδία όπως η διαχείριση του ανθρώπινου δυναμικού, στη διανομή στα κατασκευαστικά στάδια της παραγωγής, στη χρηματοοικονομική διαχείριση μιας επιχείρησης (Bratianu και Vasilache, 2009). Ο όρος καινοτομία μέσα από τις παραπάνω οριοθετήσεις αναφέρεται και στην ολοένα μεγαλύτερη σημασία δραστηριοτήτων όπως τη σύλληψη, το σχεδιασμό και την εμπορευματοποίηση ενός προϊόντος. Ο Gary Hamel σε άρθρο του στο Harvard Business Review το Νοέμβριο του 2008 αναφέρεται σε μια άλλη διάσταση της καινοτομίας που αφορά τη διοίκηση μίας επιχείρησης. Η καινοτομία στις διοικητικές αρχές και διαδικασίες τονίζει ότι μπορεί να δημιουργήσει ένα μακροπρόθεσμο πλεονέκτημα και να επιφέρει εντυπωσιακές αλλαγές στη θέση της επιχείρησης έναντι στον ανταγωνισμό. Τα τελευταία εκατό χρόνια αναφέρει, η καινοτομία στη διοίκηση, περισσότερο από κάθε άλλο είδος καινοτομίας, οδήγησε τις εταιρείες σε νέα επίπεδα απόδοσης. Καινοτομίες όπως το brand management και η διοικητική κατάτμηση των οργανισμών δημιούργησαν πιο σταθερό ανταγωνιστικό πλεονέκτημα από κάθε προσπάθεια που προήλθε από εργαστήρια ή κεντρικές ομάδες (Cooper, 2006). Τέλος μπορούμε να αναφερθούμε σε δυο ακόμα κατηγορίες καινοτομίας: συγκεκριμένα στην ανεύρεση νέων αγορών και στην ανεύρεση νέων πηγών πρώτης ύλης. Οι δυο αυτές κατηγορίες αναφέρονται κυρίως στην ανάπτυξη του ανταγωνιστικού περιβάλλοντος και στη παραγωγικότητα των επιχειρήσεων δίνοντας πολυδιάστατο χαρακτήρα στη σύγχρονη αγορά. Τα είδη της καινοτομίας, τα οποία και χαρακτηρίζουν την ουσία και το περιεχόμενό της, αναπτύσσονται μέσα από τα παρακάτω (Haner, 2002): 1. Καινοτομία προϊόντος: Εδώ η εταιρία προσφέρει μέσα από συγκεκριμένες καινοτόμες δράσεις στη παραγωγική της διαδικασία ένα νέο ή ένα 36

38 βελτιωμένο υπάρχον προϊόν που ικανοποιεί κάποιες ανάγκες των καταναλωτών που μέχρι τότε δεν ικανοποιούνταν. Η ανάπτυξη νέων προϊόντων συνδέεται με την αντικατάσταση των προϊόντων, με τη βελτίωση της ποιότητας, με τη διαφοροποίηση του προϊόντος και τέλος με την ανάπτυξη νέων αγορών. 2. Καινοτομία διαδικασίας παραγωγής: Αφορά τις μεθόδους και τα μέσα που αναπτύσσονται κατά τη διαδικασία της παραγωγής. Η ανάπτυξη νέων μεθόδων παραγωγής έχει ως αποτέλεσμα τα ακόλουθα: την ευελιξία της παραγωγής, τη μείωση του κόστους, την προσαρμογή σε νέα πρότυπα και τέλος την προστασία του περιβάλλοντος. 3. Οργανωσιακή καινοτομία: Αναφέρεται στη χρησιμοποίηση μιας νέα και βελτιωμένης οργανωτικής λειτουργίας μιας επιχείρησης με χαμηλότερο κόστος. 2.2 ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ Όπως αναφέρθηκε στον ορισμό της επιχειρηματικότητας ο όρος καινοτομία αποτελεί βασικό στοιχείο της επιχειρηματικότητας. Ποια είναι η κατάσταση στη χώρα; Το Νοέμβριο του 2003 η Ευρωπαϊκή Ένωση εξέδωσε την τέταρτη έκδοση της Ευρωπαϊκής Κλίμακας Αξιολόγησης Καινοτομίας, European Innovation Scoreboard (EIS). Η έκδοση αυτή έχει ως βασικό στόχο να εκτιμήσει και να αναλύσει το χάσμα μεταξύ ΕΕ και ΗΠΑ σε θέματα καινοτομίας. Οι μετρήσεις αξιολόγησης καινοτομίας καθώς και μελλοντικές τάσεις ανάπτυξης περιέλαβαν τα 15 μέλη-κράτη της ΕΕ, τις 10 υπό ένταξη χώρες, 3 υποψήφιες προς ένταξη χώρες, 3 συνδεόμενες χώρες με την ΕΕ καθώς και τις ΗΠΑ και την Ιαπωνία. Με βάση τα στοιχεία που συγκεντρώθηκαν για τις μετρικές από κάθε χώρα υπολογίσθηκε ο δείκτης καινοτομίας, summary Innovation index, για κάθε χώρα ο οποίος και παρουσιάζεται στο ακόλουθο διάγραμμα. Η Ελλάδα στον πίνακα αυτόν κατέχει μια από τις τελευταίες θέσεις με συνολικό δείκτη καινοτομίας μόλις 0.20 (από 0.17 που ήταν το προηγούμενο 37

39 έτος) μακράν χαμηλότερος από τις υπόλοιπες χώρες μέλη της ΕΕ καθώς και από τις περισσότερες υπό ένταξη χώρες. Ένα αποτέλεσμα άκρως απογοητευτικό που αποτελεί τροχοπέδη στην ανάπτυξη της επιχειρηματικότητας και στη δημιουργία νέων θέσεων απασχόλησης. Οι χώρες που υστερούν της Ελλάδας είναι η Πολωνία, η Λετονία, η Ρουμανία, η Κύπρος και η Τουρκία οι οποίες δεν έχουν χρηματοδοτηθεί για την ανάπτυξη της επιχειρηματικότητας τους μέσω Κοινοτικών Πλαισίων Στήριξης όπως εμείς. Σε αντίθεση όμως με προηγούμενες μετρήσεις η χώρα μας βρίσκεται στη δέκατη πέμπτη θέση στο ρυθμό σύγκλισης με τις προηγμένες χώρες από την έκτη που βρισκόταν το Αυτά που δικαίως αναρωτιέται κανείς είναι: ποιο ήταν τελικά το όφελος των δράσεων του Γ ΚΠΣ και των δράσεων της Κοινωνίας της Πληροφορίας όλα αυτά τα χρόνια και τι θα συμβεί στο μέλλον όταν περικοπεί κατά πολύ η χρηματοδότηση στο Δ ΚΠΣ; με ποιο τρόπο μπορεί να συμβάλει ο αναπτυξιακός νόμος, οι δράσεις της κοινωνίας της πληροφορίας και οι υπόλοιπες δράσεις των υπουργείων ανάπτυξης και απασχόλησης στη βελτίωση του επιπέδου καινοτομίας και επιχειρηματικότητας στην Ελλάδα; 2.3 ΕΜΠΟΔΙΑ ΣΤΗΝ ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑ Τα εμπόδια στην καινοτομία αναφέρονται στα εσωτερικά και στα εξωτερικά από την επιχείρηση. Ανάμεσα στα εσωτερικά διακρίνονται οι συντηρητικές απόψεις κάποιων μελών της επιχείρησης, η έλλειψη διορατικότητας, η έλλειψη κινήτρων, η έλλειψη εσωτερικής επικοινωνίας και τέλος οι άκαμπτες εσωτερικές δομές. Από την άλλη τα εξωτερικά εμπόδια αναφέρονται στην έλλειψη υποδομών, στις περιορισμένες κρατικές επιδοτήσεις, στην έλλειψη κατάλληλης νομοθεσίας, στην ακαταλληλότητα των εκπαιδευτικών συστημάτων, στην έλλειψη προγραμμάτων κατάρτισης, στην αδιαφορία από τη κοινωνία (Neely και Hii, 1998). Ένα άλλο βασικό εμπόδιο αποτελεί ο απεγκλωβισμός από το παρελθόν. Συγκεκριμένα σε κάποια δεδομένη χρονική στιγμή μια επιχείρηση μπορεί να 38

40 ανέπτυξε μια συγκεκριμένη καινοτόμο δράση από την οποία δεν είναι δυνατόν στην πορεία να βρει τρόπο να απεγκλωβιστεί με αποτέλεσμα να μην μπορεί να προοδεύσει. Οι λόγοι είναι είτε ο φόβος της αλλαγής είτε το κόστος. Ο απεγκλωβισμός είναι από τη μια θετικός όταν η επιχείρηση έχει μια αναπτυξιακή πορεία και από την άλλη αρνητικός όταν η επιχείρηση αγνοεί άλλους δρόμους ανάπτυξης (Fagerberg, 2005). 2.4 ΤΑ ΟΦΕΛΗ ΤΗΣ ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑΣ ΚΑΙ ΓΝΩΣΗ Οι καινοτομίες από τη μια προσφέρουν πολλά πιθανά οφέλη, συγχρόνως όμως παρουσιάζουν και πραγματικό κόστος σε σχέση με τα χρήματα και το χρόνο. Οι επιχειρήσεις, οι οποίες αυτοαποκαλούνται ως Ηγέτες καινοτομίας, παρουσιάζουν μέγιστες αποδόσεις αφού επικεντρώνουν τις προσπάθειές τους σε καινοτομίες, οι οποίες σχετίζονται με τη στρατηγική τους. Οι εταιρίες αυτές έχουν ξεκάθαρο όραμα αναγνωρίζοντας τις περιοχές από όπου μπορούν να επιδιώξουν την ανάπτυξη νέων ιδεών και προσεγγίσεων. Οι ηγέτες καινοτομίας μέσω της αποτελεσματικής εφαρμογής της διαχείρισης γνώσης, αναπτύσσουν ένα κλίμα μάθησης βάσει του οποίου οι εργαζόμενοι συνηθίζουν να μαθαίνουν συνεχώς να βελτιώνονται και βάσει αυτού να βοηθούν στην ανάπτυξη της καινοτομίας μέσα στην επιχείρηση (Porter, 1990). Σύμφωνα με τον Porter, η καινοτομία αποτελεί το μέσο βάσει του οποίου μια επιχείρηση δημιουργεί αλλά και διατηρεί ένα διακριτό ανταγωνιστικό πλεονέκτημα. Μια εταιρία μπορεί να αποκτήσει ανταγωνιστικό πλεονέκτημα, δημιουργώντας νέα και πρωτοπόρα προϊόντα ή υπηρεσίες με την προϋπόθεση ότι θα καταφέρει να τα διατηρήσει βιώσιμα στην αγορά, ώστε να διατηρήσει το πλεονέκτημά της. Προκειμένου να το επιτύχει αυτό θα πρέπει να έχει ως κεντρικό στρατηγικό της στόχο την καινοτομία, ενώ θα πρέπει και ο ανταγωνισμός να βοηθά επενδύοντας και ο ίδιος σε καινοτόμες δράσεις. O Porter (1990), συνέδεσε την καινοτομία με τη γνώση προκειμένου να υποδείξει τα οφέλη που επιφέρει η καινοτομία σε μια επιχείρηση: 1. Οι νέες τεχνολογίες: Η τεχνολογική διαφοροποίηση επιφέρει ευκαιρίες για να αναπτυχθούν καλύτερα οι διάφορες καινοτόμες ιδέες, όπως τα νέα 39

41 προϊόντα, οι νέες υπηρεσίες που πλαισιώνουν ένα προϊόν, οι νέες προωθητικές κινήσεις, οι νέες μέθοδοι διανομής. Η διάχυση της γνώσης βοηθά στην αντίληψη των άνωθεν από τη πλευρά του προσωπικού, ώστε η εφαρμογή τους να είναι πιο αποτελεσματική. 2. Η ανάπτυξη και διαφοροποίηση των αναγκών των καταναλωτών οδηγεί τις επιχειρήσεις στην αναγνώριση νέων και καινοτομικών ευκαιριών. Η γνώση δίνει δύναμη στις επιχειρήσεις προκειμένου να αναγνωρίζουν τις ευκαιρίες και να τις αξιοποιούν. 3. Η εμφάνιση ενός νέου βιομηχανικού τομέα, προσδίδει ανταγωνιστικό πλεονέκτημα στις επιχειρήσεις προκειμένου να αποκτήσουν νέους πελάτες. Η διάχυση της γνώσης μέσω της μάθησης και της εκπαίδευσης, βοηθά τις επιχειρήσεις να επιτύχουν το συγκεκριμένο στόχο. 4. Η γνώση των δεδομένων που χαρακτηρίζουν το εξωτερικό περιβάλλον, μπορεί να προσδώσει τη δυνατότητα σε μια επιχείρηση να καινοτομήσει ακολουθώντας το ρεύμα της εποχής και να διαφοροποιηθεί. Σύμφωνα με τον Κετικίδη (2005), στη επιτυχία της καινοτομίας συμβάλλουν, οι παρακάτω παράγοντες (Κετικίδης, 2005): Η ύπαρξη πλεονεκτημάτων του νέου προϊόντος σε σχέση με τα προϊόντα που επιδιώκει να αντικαταστήσει η επιχείρηση. Η μη σύγκρουση της καινοτομίας με τις τρέχουσες αξίες του καταναλωτικού κοινού. Η δυνατότητα δοκιμής του προϊόντος από τον καταναλωτή και διαπίστωση σε λίγο χρόνο το κατά πόσο το νέο προϊόν αποδίδει ότι υπόσχεται. Η ευκολία χρήσης που σημαίνει ότι η εταιρία συμβιβάζεται με τις γνώσεις και τις δυνατότητες των καταναλωτών. 2.5 ΟΙ ΝΕΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ ΤΗΣ ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑΣ ΑΠΟ ΤΟ ΓΡΑΜΜΙΚΟ ΚΑΙ ΔΡΑΣΤΙΚΟ ΜΟΝΤΕΛΟ Παραδοσιακά στο πλαίσιο του γραμμικού μοντέλου, αρχικά πορευμένο από τη μελέτη του Schumpeter, η εφεύρεση προηγείται της κατασκευής του 40

42 προϊόντος και της πώλησής του στην αγορά. Η έρευνα είναι η βάση της καινοτομίας και είναι αυτή που ελέγχει τις διαδικασίες ανάπτυξής της. Η έρευνα προηγείται της εφεύρεσης και η τελευταία της καινοτομίας. Το γραμμικό μοντέλο άκμασε τη μεταπολεμική περίοδο στο πλαίσιο του φορντικού καθεστώτος ρύθμισης. Από την άλλη το διαδραστικό μοντέλο ή μοντέλο της αλυσιδωτής σύνδεσης περιγράφει μια εναλλακτική αποτύπωση των μηχανισμών ανάπτυξης της καινοτομίας. Η διάχυση της γνώσης και πληροφορίας στο εσωτερικό της επιχείρησης εκτελείται μέσω διαδραστικών κύκλων (feed-back-loops). Με βάση τα παραπάνω καταλήγουμε ότι η ανάπτυξη της καινοτομίας αναφέρεται στις ακόλουθες διαδραστικές διαδικασίες. Συγκεκριμένα: 1. Τα ερευνητικά εργαστήρια συνεχίζουν να κατέχουν τον έλεγχο των τεχνολογικών χαρακτηριστικών των παραγωγικών διαδικασιών (προϊόντα και παραγωγικές διαδικασίες). 2. Η γραμμική ροή αναφέρεται στα ακόλουθα βήματα. Έρευνα, Εφεύρεση, Ανάπτυξη, Κατασκευή, Εμπορευματοποίηση. Στα παραπάνω στάδια υπάρχει μια συνεχής διάχυση πληροφοριών σε σχέση με τα υπόλοιπα τμήματα της εταιρείας σε ότι αφορά τις προοπτικές βελτίωσης του προϊόντος, καθώς και με τις αγορές, το κόστος παραγωγής κ.λπ. 3. Το εμπορικό τμήμα της επιχείρησης με βάση την αγορά και τους πελάτες καθορίζει την ερευνητική διαδικασία ανάλογα με τις ανάγκες και τους τομείς που προβλέπονται περισσότερα κέρδη. 4. Το διαδραστικό μοντέλο διακρίνει δύο κατηγορίες αλληλεπιδράσεων (feedback loop). Οι «μικροί διαδραστικοί κύκλοι» (short-feed-back loops) που συνδέουν το κάθε τμήμα ή στάδιο παραγωγής με το προηγούμενο του, και οι «εκτενείς διαδραστικοί κύκλοι», που συνδέουν τις πληροφορίες που έχουν συλλεχθεί από τα εμπορικά τμήματα της επιχείρησης με το σύνολο των ανιόντων παραγωγικών τμημάτων. 5. Παράλληλα, άμεση προτεραιότητα αποτελεί η διαμόρφωση αποτελεσματικών καναλιών επικοινωνίας μεταξύ του τμήματος έρευνας και ανάπτυξης και των υπόλοιπων τμημάτων και λειτουργιών της επιχείρησης. Στο Σχήμα 2-1 παραθέτουμε το διαδραστικό μοντέλο. Συγκεκριμένα: 41

43 ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ ΔΥΝΗΤΙΚ Η ΑΓΟΡΑ ΕΦΕΥΡΕΣ Η ΑΝΑΠΤΥΞ Η ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΠΕΛΑΤΕΣ Σχήμα 2-1: Διαδραστικό Μοντέλο Τα παρακάτω δύο σχήματα απεικονίζουν τις λειτουργικές διαφορές μεταξύ του γραμμικού και του διαδραστικού μοντέλου καινοτομίας. Επιστημονική Πρόοδο Νέες Τεχνολογίες Οργάνωση Εργασία Νέα Προϊόντα Τυποποιημένα Προϊόντα Σταθερές η Αναπτυσσόμενες Αγορές Σχήμα 2-2: Το «γραμμικό» μοντέλο 42

44 Το «διαδραστικό» Μοντέλο ΣΧΕΣΕΙΣ ΜΕ ΕΡΕΥΝΑ ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΚΗ ΙΚΑΝΟΤΗΤΑ Ποιοτική και Πολυσθενής εργασία Ανάλυση Αγοράς Σχέσεις με το Σύστημα Εκπαίδευσης και Κατάρτισης Ποιότητα σχέσεων παραγωγών χρηστών Σχήμα 2-3: Συσχέτιση Μοντέλων Καινοτομίας 43

45 Η μετάβαση στο διαδραστικό μοντέλο προϋποθέτει την ανάπτυξη νέων σχέσεων μεταξύ της επιχείρησης και του περιβάλλοντός της είτε αυτές αφορούν στις σχέσεις με την έρευνα και το σύστημα εκπαίδευσης και κατάρτισης, είτε στις σχέσεις μεταξύ παραγωγών και πελατών, είτε ακόμα στις διεπιχειρησιακές σχέσεις ΤΥΠΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΕΠΙΔΟΣΕΙΣ ΤΩΝ ΚΑΙΝΟΤΟΜΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ Σύμφωνα με τον Aoki M. το 1988 η τυπολογία των καινοτόμων επιχειρήσεων αποτελεί μια από τις σημαντικότερες εργασίες σε σχέση με το εξεταζόμενο αντικείμενο. Η τυπολογία αυτή αναπτύχθηκε μέσα από τη σύγκριση δυο επιχειρήσεων: μιας Ιαπωνικής (J) και μιας Αμερικάνικης (A). Οι διαφορές που εντόπισε ο ερευνητής ήταν οι ακόλουθες (Cantner et al., 2011): 1. Η επιχείρηση J επικεντρώνεται στις κατωφερείς παραγωγικές δραστηριότητες. Οι προσπάθειες που καταβάλλονται, προσανατολίζονται συνεπώς στη διαφοροποίηση υπαρκτών προϊόντων. 2. Η επιχείρηση J αποδίδει περισσότερη προσοχή στις αλληλεπιδράσεις μεταξύ επιστήμης και καινοτομίας κατά τη διάρκεια των διαφόρων σταδίων ανάπτυξης/παραγωγής των προϊόντων. Στον παρακάτω πίνακα παρουσιάζονται οι σημαντικότερες διαφορές μεταξύ των δύο επιχειρήσεων. 44

46 Πίνακας 2-1: Επιχείρηση Α Επιχείρηση J Δομή και Λειτουργία Επιχείρηση Α και J Επιχείρηση Α Προχωρημένη και άκαμπτη κατάτμηση της εργασίας Ιεραρχικός συντονισμός Διαχωρισμός μεταξύ σύλληψης και παραγωγής Κάθετη και άκαμπτη ολοκλήρωση μεταξύ επιχείρησης και υπεργολάβων. Οι τελευταίοι αναλαμβάνουν το μεγαλύτερο τμήμα του ρίσκου Επιχείρηση J Ευέλικτη κατάτμηση της εργασίας Εναλλαγή καθηκόντων και οριζόντιος συντονισμός Δια-λειτουργικές διαδικασίες συντονισμού Ευελιξία σχέσεων μεταξύ επιχειρήσεων και υπεργολάβων. Από κοινού ανάληψη ρίσκου Συνοπτικά, εκτιμάται ότι το ιαπωνικό διαδραστικό μοντέλο ανάπτυξης καινοτομιών αποτελεί ένα πιο ολοκληρωμένο παραγωγικό και ανταγωνιστικό πρότυπο, που στηρίζεται στις δια-λειτουργικές επαφές μεταξύ τμημάτων της επιχείρησης και μάλιστα σε κάθε παραγωγικό στάδιο (McAdam, 2000). Κεντρικό άξονα του μοντέλου αυτού αποτελεί η πεποίθηση ότι η γνώση και η μάθηση δεν ανήκουν σε μια ομάδα εξειδικευμένων εργαζομένων του ερευνητικού ή εμπορικού τμήματος αλλά συνυπάρχουν σε όλα τα επίπεδα της επιχείρησης. Μια τέτοια εκτίμηση αναδεικνύει τη σημασία της απόκτησης άριστων γνώσεων (διαμέσου της εμπειρίας και των προσωπικών αλληλεπιδράσεων) εν αντιθέσει με το δυτικό μοντέλο, που στηρίχτηκε παραδοσιακά στην κωδικοποιημένη γνώση (Nemati, 2002). Η ανάπτυξη του συγκεκριμένου μοντέλου αναφέρεται στη προσπάθεια των εταιρειών να αποκτήσουν υψηλά επίπεδα ευελιξίας με στόχο την προσαρμογή τους στο μεταβαλλόμενο διεθνές ανταγωνιστικό περιβάλλον. Η ευελιξία διακρίνεται σε παθητικές και ενεργητικές στρατηγικές. Συγκεκριμένα 45

47 (Carneiro, 2000): 1. Η παθητική στρατηγική ευελιξίας αφορά στην ικανότητα της επιχείρησης να προσαρμοστεί σε εξωγενείς αλλαγές, που προκύπτουν στο ευρύτερο περιβάλλον της. Η στρατηγική αυτή παραπέμπει στην ευελιξία απάντησης. 2. Η ενεργητική στρατηγική ευελιξίας αφορά στην ικανότητα της επιχείρησης να επηρεάσει προς όφελός της το περιβάλλον. Η αντίστοιχη στρατηγική ορίζεται ως ευελιξία πρωτοβουλίας 2.6 ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑ ΚΑΙ ΝΕΕΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΕΣ Η καινοτομία εστιάζεται συνήθως στη διαφορετικότητα, αναφερόμενη στη μοναδικότητα που έχει μια επιχείρηση στο να μην αντιγράφεται. Ο στόχος της καινοτομίας αναφέρεται στο να μπορεί μια επιχείρηση να προσφέρει υπηρεσίες και προϊόντα που δε μπορεί ο ανταγωνισμός να αναπαράγει παρουσιάζοντάς τα ως δικά του (Prahalad, 2003). Ουσιαστικά εδώ ο συγγραφέας εννοεί ότι καινοτόμος επιχείρηση θεωρείται αυτή που ικανοποιεί τις ανάγκες μια συγκεκριμένης ομάδας πελατών παρέχοντας κάποιες συγκεκριμένες υπηρεσίες, οι οποίες είναι ασύμβατες με τις υπηρεσίες που παρέχει σ άλλου είδους πελάτες. Μια επιχείρηση στην εποχή μας θεωρείται καινοτόμος όταν έχει κάτι διαφορετικό να προσφέρει όταν έχει το «θάρρος» ν αλλάξει και μέσα από την αλλαγή να οδηγηθεί στην επιτυχία (Besser, 1995). Οι καινοτομίες αποτελούν ένα από τους κύριους παράγοντες που καθορίζουν τον ανταγωνισμό. Όχι μόνο προκαλούν ανακατατάξεις στη δομή των κλάδων που ήδη υπάρχουν, αλλά πολλές φορές γίνονται η αιτία εμφάνισης νέων. Ακόμη μπορούν από τη μία να εξαφανίσουν τα ανταγωνιστικά πλεονεκτήματα που διαθέτουν ισχυρές εταιρείες και από την άλλη μπορούν να εκτινάξουν μπροστά τις μέχρι τότε μικρές εταιρείες. Πολλές από τις σημερινές μεγάλες εταιρείες αναπτύχθηκαν επειδή κατάφεραν να εκμεταλλευθούν τις τεχνολογικές αλλαγές μέσω της εισαγωγής καινοτομιών. Από όλους τους παράγοντες που μπορούν να επηρεάσουν τους κανόνες 46

48 του ανταγωνισμού, οι καινοτομίες είναι ανάμεσα στους σημαντικότερους. Όμως η καινοτομία δεν είναι σημαντική από μόνη της αλλά μόνο στο βαθμό που επηρεάζει τον ανταγωνισμό και τη δομή σε ένα κλάδο. Ακόμη περισσότερο δεν είναι όλες οι αλλαγές επωφελείς σε στρατηγικό σχεδιασμό, γιατί μπορεί να αδυνατίζουν αντί να βελτιώνουν την ανταγωνιστική θέση μιας επιχείρησης. Οι τεχνολογικές αλλαγές δεν είναι σημαντικές μόνο για τους κλάδους υψηλής Τεχνολογίας. Εξάλλου πολλές σημαντικές για την ανταγωνιστικότητα καινοτομίες δεν συνδέονται με νέες ανακαλύψεις στην επιστήμη. Η καινοτομία μπορεί να είναι στρατηγικής σημασίας όχι μόνο για τις επιχειρήσεις υψηλής τεχνολογίας αλλά και για τις τεχνολογικά παραδοσιακές επιχειρήσεις. Σημασία λοιπόν δεν έχει το εάν ο κλάδος στον οποίο δραστηριοποιείται η επιχείρηση βρίσκεται στην αιχμή των τεχνολογικών εξελίξεων, αλλά το εάν οι επιχειρήσεις του κλάδου παρακολουθούν τις όποιες τεχνολογικές εξελίξεις και είναι σε θέση να εκμεταλλευθούν τις ευκαιρίες που παρουσιάζονται. 2.7 ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑ ΚΑΙ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ - ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΓΙΑ ΕΛΛΑΔΑ Η επιχειρηματικότητα αναφέρεται για όλες τις επιχειρήσεις σε όλους τους κλάδους, σχετικούς με την τεχνολογία ή πιο παραδοσιακούς. Αναφέρεται επίσης σε όλα τα μεγέθη των εταιρειών ανεξάρτητα από το ιδιοκτησιακό καθεστώς, είτε πρόκειται για οικογενειακή επιχείρηση, είτε για μη κερδοσκοπική, είτε για επιχείρηση εισηγμένη στο χρηματιστήριο. Σύμφωνα με την πιο πρόσφατη αναφορά από το Διεθνές Παρατηρητήριο Επιχειρηματικότητας (Global Entrepreneurship Monitor) (ΔΠΕ) μόνο το 7% της επιχειρηματικότητας δημιουργεί νέα τμήματα αγοράς εάν η ιδέα είναι επιτυχής, ενώ το 70% παρέχει προϊόντα ή υπηρεσίες σε υπάρχοντα τμήματα αγοράς όπου υπήρχε ανταγωνισμός και οι τεχνολογικές καινοτομίες είχαν εφαρμοσθεί τουλάχιστον ένα έτος πριν από την εισαγωγή των προϊόντων ή υπηρεσιών. Αναφορικά στην Ελλάδα πρόσφατη έρευνα του ΔΠΕ αποκάλυψε ότι το 47

49 6.8% του εργατικού δυναμικού ήταν ιδιοκτήτες ή χρηματοδότες μιας επιχείρησης που λειτουργούσε για χρονικό διάστημα μικρότερο των 42 μηνών. Σύμφωνα με το δείκτη επιχειρηματικότητας η Ελλάδα βρίσκεται στη δέκατη έκτη θέση από τις τριανταμία χώρες που αξιολογήθηκαν. Το αποτέλεσμα με μία πρώτη ανάλυση ίσως κρίνεται ικανοποιητικό αλλά οφείλεται κατά συντριπτικό ποσοστό στο μεγάλο αριθμό των ελευθέρων επαγγελματιών που είναι απόφοιτοι πανεπιστημιακών ή τεχνολογικών ιδρυμάτων. Ενδεικτικό είναι ότι σύμφωνα με την έρευνα του ΔΠΕ στην Ελλάδα το έτος 2003 επενδύθηκαν έξι εκατομμύρια Ευρώ σε νεο-ιδρυθείσες επιχειρήσεις η συντριπτική πλειοψηφία των οποίων προέρχεται από αποταμιεύσεις των επιχειρηματιών ή από συγγενικά τους πρόσωπα. Οι επιμέρους αναλύσεις απέδειξαν ότι η χώρα μας παρουσιάζει το μεγαλύτερο βαθμό αναγκαστικής επιχειρηματικότητας που σημαίνει ότι οι νεοιδρυόμενες επιχειρήσεις δεν έχουν ως στόχο την ανάπτυξη μιας επιχειρηματικής ιδέας ή ευκαιρίας, αλλά αντίθετα παρουσιάζεται ως ο μοναδικός τρόπος επιβίωσης, διαπίστωση που οδηγεί σε μαρασμό της επιχειρηματικότητας παρά στην ανάπτυξή της. Τα ποσοστά της επιχειρηματικότητας επιτυχημένων επιχειρήσεων στην Ελλάδα είναι απογοητευτικά και κατέχουμε την τριακοστή τρίτη θέση ανάμεσα στις σαράντα χώρες που αξιολογήθηκαν. 48

50 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 Ο ΓΝΩΣΗΣ ΣΤΗΝ ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑ Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ 3.1 ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑ ΚΑΙ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΓΝΩΣΗΣ Η διοίκηση της γνώσης αποτελεί σήμερα μια παράλληλη, εννοιολογικά, θεωρητικά και πρακτικά συσχετιζόμενη προσέγγιση με αυτή της Μαθησιακής οργάνωσης. Ουσιαστικά αναφέρεται στην ανάγκη των επιχειρήσεων σήμερα να συσσωρεύουν όλο και περισσότερες πληροφορίες μέσα από τις οποίες θα μπορέσουν να ενδυναμώσουν το προσωπικό τους αλλά και τον ευρύτερο κορμό τους προκειμένου να γίνουν πιο αποτελεσματικές και ανταγωνιστικές (Μπουραντάς, 2001). Η οργανωσιακή μάθηση εστιάζει περισσότερο σε πολιτισμικά στοιχεία, ενώ η διοίκηση της γνώσης εστιάζει περισσότερο σε πληροφοριακά, τεχνολογικά, οργανωτικά θεσμικά στοιχεία. Σύμφωνα με τον Robbins το 2000 στο βιβλίο του «Essentials of Organizational Behavior», «η διοίκηση της Γνώσης ορίζεται ως ένα σύστημα λειτουργιών και ενεργειών που έχουν ως αντικείμενο τη δημιουργία ή απόκτηση της γνώσης, την αναπαράστασή της, την αποθήκευσή της, τη διάδοσή της και την αξιοποίησή της». (Robbins, 2000:2). Η διοίκηση της γνώσης από μόνη της αποτελεί γνώση, η οποία αποτελείται από έννοιες, αρχές, θεωρίες, μεθόδους, εργαλεία και κουλτούρα, τα οποία επιτρέπουν την περιγραφή, την εξήγηση, την πρόβλεψη και τις υποδειγματικές πρακτικές για την απόκτηση, τη δημιουργία, τη διάδοση, την αποθήκευση, τη μέτρηση και την αξιοποίηση της γνώσης στον οργανισμό. Με τη διαχείριση της γνώσης, η καινοτομία αναπτύσσεται ως αποτέλεσμα συνδυασμένης χρήσης τεχνολογίας και τεχνογνωσίας. Κατά τη διαδικασία διαχείρισης γνώσης κάποιος αποφασίζει τον τρόπο και τις διαδικασίες βάσει των τύπων τεχνολογιών που πρόκειται να αναπτυχθούν. Με βάση τις αρχές της διαχείρισης της γνώσης η επιχείρηση αποφασίζει τον τρόπο και τις διαδικασίες βάσει των τύπων των τεχνολογιών που πρόκειται να αναπτυχθούν. 49

51 Μια επιχείρηση καθορίζει μέχρι σε ποιο βαθμό προμηθεύεται ή διαθέτει την τεχνολογία σε εξωτερικά κέντρα, πράγμα που συμβαίνει με την υπεργολαβία προγραμμάτων Έρευνας και Ανάπτυξης σε άλλες επιχειρήσεις, όπως ερευνητικά κέντρα ή ακόμα και σε πανεπιστήμια. Ο ορισμός που συνδέει τις δυο θεωρίες, είναι αυτός του Nonaka (1991), ο οποίος αναφέρει ότι: «Ως διαχείριση της γνώσης ορίζεται η συστηματική και σαφής ανάπτυξη, ανανέωση και εφαρμογή της γνώσης σε έναν οργανισμό με στόχο να ενισχύσει τις γνώσεις του και να καταφέρει να προβεί σε καινοτόμες δράσεις, οι οποίες θα τον βοηθήσουν στο μέλλον να διαφοροποιηθεί και να αποκτήσει ανταγωνιστικό πλεονέκτημα στην αγορά δράσης του». Oι Sveiby και Lloyd (1987), κατατάσσουν τις δράσεις της διαχείρισης γνώσης σε δυο σχετικές κατηγορίες οι οποίες σχετίζονται με την καινοτομία. Αυτές είναι οι ακόλουθες: 1. Διαχείριση γνώσης ως διαχείριση πληροφοριών για την επίτευξη καινοτόμων δράσεων. 2. Διαχείριση γνώσης για να βελτιωθούν οι γνώσεις του προσωπικού ώστε να μπορεί να είναι πιο αποτελεσματικό και δημιουργικό σε επίπεδο καινοτομιών. Η σχέση μεταξύ καινοτομίας και γνώσης φαίνεται στην προσέγγιση με την οποία αυξάνονται οι γνώσεις και μεταφέρονται στους οργανισμούς. Για παράδειγμα οι Davenport και Prusak προτείνουν ότι ο καλύτερος τρόπος για μια οργάνωση να μεταφέρει τη γνώση αποτελεσματικά είναι «να προσλάβει έξυπνους ανθρώπους και να τους αφήσει να μιλήσουν ο ένας στον άλλο» (Davenport και Prusak, 1998: 88). Μια παρόμοια συνταγή παρέχεται για την καινοτομία. Τα συστατικά είναι οι έξυπνοι άνθρωποι και οι διαδικασίες είναι η αλληλεπίδραση, το πλαίσιο και ο πολιτισμός της ανταλλαγής γνώσεων, ή η εύρεση αποτελεσματικών τρόπων ώστε οι άνθρωποι να μιλούν και να ακούν ο ένας τον άλλον. Μερικοί συγγραφείς περιγράφουν τη σημασία της δημιουργίας της γνώσης με περισσότερες λεπτομέρειες. Ο Skyrme (1999) περιγράφει δύο διεργασίες. Κατ' αρχάς, ένα άτομο γνωρίζοντας τις γνώσεις του, έχει καλύτερη ενημέρωση και κατ' επέκταση ανταλλάσσει και εφαρμόζει την υπάρχουσα 50

52 γνώση, συμπεριλαμβανομένου και αυτού που προέρχεται έξω από τον οργανισμό. Δεύτερον, η ταχύτερη και καλύτερη καινοτομία, προσφέρει πιο αποτελεσματική μετατροπή των ιδεών σε προϊόντα και διαδικασίες (Skyrme, 1999). Ο Skyrme (1999) περιγράφει επίσης την καινοτομία ως ένα σύνολο διαδικασιών αλληλεπίδρασης της γνώσης. Αυτές οι διαδικασίες περιλαμβάνουν την απορρόφηση της υπάρχουσας γνώσης από το εξωτερικό περιβάλλον, τη δημιουργία νέας γνώσης μέσα από τη δημιουργική σκέψη και ανταλλαγή ιδεών, την ταχεία διάδοση των ιδεών μέσω της δικτύωσης της γνώσης, την επικύρωση, τη διύλιση και τη διαχείριση της γνώσης καινοτομίας, την κάλυψη των δημιουργικών ιδεών για ανεκπλήρωτες ανάγκες των πελατών και την επίλυση προβλημάτων εγκλεισμού και κωδικοποίησης της γνώσης σε κατάλληλη μορφή, όπως ένα απτό προϊόν, μια παραγωγή μιας νέας εσωτερικής διαδικασίας, εκπαιδευτικό υλικό για μια νέα υπηρεσία, ένα εμπορεύσιμο σχέδιο, δίπλωμα ευρεσιτεχνίας κλπ (Skyrme, 1999: 51). Κάθε μια από αυτές τις πηγές γνώσης παρουσιάζει διαφορετικές ευκαιρίες και συχνά απαιτεί διαφορετική γνωστική διαδικασία (Skyrme, 1999). 51

53 Οι μορφές αυτές της γνώσης και οι διαδικασίες παρουσιάζονται στον κάτωθι πίνακα: Πίνακας 3-1: Μορφές και διαδικασίες της γνώσης Μορφές γνώσης Γνώση των πελατών Γνώσεις για τα προϊόντα και τις υπηρεσίες Γνώσεις των ανθρώπων Γνώσεις των διαδικασιών Οργανωτική μνήμη Γνώση των διαπροσωπικών σχέσεων Η γνώση ως προσόν Διαδικασίες γνώσης Ανάπτυξη βαθέων γνώσεων μέσα από σχέσεις πελατών και χρήση αυτών, προκειμένου να ενδυναμωθεί η επιτυχία των πελατών μέσα από βελτιωμένα προϊόντα και υπηρεσίες Ενσωμάτωση της γνώσης σε προϊόντα με γνωστικές εντατικές υπηρεσίες Ανάπτυξη των ανθρώπινων ικανοτήτων και καλλιέργεια μιας καινοτόμου κουλτούρας, όπου η μάθηση και η αξία της γνώσης είναι κοινές. Ενσωμάτωση της γνώσης μέσα στις διαδικασίες της επιχείρησης και πρόσβαση σε αυτή σε κρίσιμες στιγμές Καταγραφή υπάρχουσας εμπειρίας για μελλοντική χρήση, τόσο με τη μορφή της ρητής γνώσης, όσο και με την ανάπτυξη δεικτών για την εμπειρία Βελτίωση της ροής της γνώσης πέρα από τα όρια: προμηθευτές, πελάτες, εργαζόμενοι κ.α. Μέτρησης πνευματικής ικανότητας και διαχείριση της ανάπτυξης και της εκμετάλλευσης. 52

54 Η συμβολή της γνώσης στη συνεχιζόμενη επιτυχία εταιριών όπως είναι η 3M, η Hewlett Packard και η GlaxoWellcome είναι γνωστή (Skyrme, 1999). Τα οφέλη της γνώσης περιλαμβάνουν την αποφυγή δαπανηρών λαθών, όπως η ανταλλαγή των βέλτιστων πρακτικών στη Chevron και την ταχύτερη επίλυση προβλημάτων μέσω τηλεδιάσκεψης από την BPAmoco, όπου η offshore εταιρία άντλησης πετρελαίου μπορεί να αξιοποιήσει την τεχνογνωσία αλλού. Άλλα παραδείγματα περιλαμβάνουν την ταχύτερη ανάπτυξη μέσω της διαδικτυακής μάθησης, που συνδέουν τα προβλήματα των πελατών σε μια βάση δεδομένων από ιδέες, όπου προσφέρονται οι καλύτερες λύσεις για τον πελάτη. Ένα γνωστό παράδειγμα είναι οι πωλήσεις και η υποστήριξη του προσωπικού του Buckman Labs, ο οποίος χρησιμοποιεί τις γνώσεις του αποθετηρίου K'Netix, για να αποκτήσει πρόσβαση σε καλύτερη τεχνογνωσία και να αναπτύξει καινοτόμες λύσεις σε δύσκολα προβλήματα των πελατών. Άλλα οφέλη που προκύπτουν από τις πρακτικές διαχείρισης γνώσης, περιλαμβάνουν την απόκτηση νέων επιχειρήσεων, τη βελτίωση της εξυπηρέτησης των πελατών και τη μείωση του κινδύνου (Skyrme, 1999). Οι καινοτόμες επιτυχίες σε μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις καθορίζονται από την παρουσία των οργανωτικών, τεχνολογικών και εμπορικών τους ικανοτήτων και αν αυτές οι ικανότητες παρουσιάζονται από κοινού, οι επιχειρήσεις είναι πιο πιθανό να καινοτομήσουν με επιτυχία (Cobbenhagen, 2000). Το τμήμα R&D (research and development) και το τμήμα της καινοτομίας μιας επιχείρησης ακολουθούν τόσο παρόμοια, όσο και διαφορετική διαδικασία και πρακτικές, προκειμένου να δημιουργήσουν και να χρησιμοποιήσουν τη γνώση για να καινοτομήσουν. Τα παραπάνω αναλύονται στο κάτωθι σχήμα: 53

55 Πίνακας 3-2: Διαδικασίες και πρακτικές των τμημάτων R&D και καινοτομίας Τμήμα R&D Τμήμα καινοτομίας Σκοπός δημιουργία νέας γνώσης δημιουργία γνώσης και επαναχρησιμοποίησή της με νέο τρόπο και νέους συνδυασμούς, ώστε να τοποθετηθούν στην αγορά νέα προϊόντα και υπηρεσίες Ποιος επιστήμονες ή μηχανικοί τμήμα R&D, τμήμα μάρκετινγκ, τμήμα παραγωγής Τι δημιουργία νέας γνώσης, επέκταση εφαρμογής της πρόσφατης γνώσης Που εσωτερικά στο τμήμα, εσωτερικά και εξωτερικά εξωτερικά με άλλους στο τμήμα, συνεργάτες ερευνητές της εφοδιαστικής Πως κοινωνική διαδικασία, εργασία σε ομάδες, συνεργασία με άλλους Δυνατότητες Κουλτούρα γνώση, εσωτερική υποδομή, τεχνολογικά εργαλεία αλυσίδας, δίκτυα αξίας προσωπικό, σύστημα, δομή, αγορά Κουλτούρα γνώση του τμήματος, ξεκάθαροι στόχοι, αναλογία νέων προϊόντων και διαδικασιών τα τελευταία 5 χρόνια Διαχείριση για καινοτομία και γνώση Και τα δύο απαιτούν την εμπλοκή - κοινωνική αλληλεπίδραση με τις διαδικασίες και τη δέσμευση. Και τα δύο απαιτούν ερευνητικές διαδικασίες. Και οι δύο πρέπει να αποδείξουν την ικανότητα απορρόφησης για το μέγιστο όφελος. Και οι δύο δημιουργούν, αποκτούν, παράγουν, χρησιμοποιούν και διαχέουν τη γνώση. 54

56 Η περιγραφή των βασικών ικανοτήτων για την καινοτομία περιλαμβάνει το όραμα και τη στρατηγική, μια βάση ικανοτήτων, δημιουργικότητας και διαχείρισης ιδέας, οργάνωσης και διαδικασίας, πολιτισμού και ευφυΐας (Skyrme, 1999). Επιπλέον, οι επιχειρήσεις καινοτομούν με διαφορετικούς ρυθμούς. Οι ρυθμοί καινοτομικότητας σε μια επιχείρηση είναι: η στατική, η καινοτομία, η μάθηση και η αυτοδημιουργία. Πιο αναλυτικά: Η στατική επιχείρηση: δεν συμμετέχει σε συστηματική καινοτομία. Έχει μια σταθερή θέση στην αγορά. Η καινοτόμα επιχείρηση: είναι ικανή να παράγει καινοτομίες που εξυπηρετούν τις αγορές αποτελεσματικά. Η επιχείρηση - μάθηση: μπορεί να προσαρμοστεί σε ένα μεταβαλλόμενο περιβάλλον. Είναι σε θέση να αμφισβητήσει τις υφιστάμενες ρουτίνες και τους κανόνες και να αναπτύξει νέους. Η επιχείρηση - αυτοδημιουργία: εμφανίζει τη στρατηγική επανατοποθέτησης. Μπορεί να υποβάλει ερωτήσεις, να αλλάξει / αναμορφώσει τη βιομηχανία. Η ηγεσία της, είναι εκείνη του οραματιστή και η μακροπρόθεσμη δέσμευση αποτελεί το κλειδί της. Η διαχείριση του προσόντος της γνώσης σε μια επιχείρηση αποτελεί μια σοβαρή καινοτομία και ο Leonard Barton (1997), εστιάζει σε τρεις τύπους ικανότητας ή γνώσης: α) δημόσια ή επιστημονική, β) βιομηχανική - ειδική, γ) επιχειρησιακή - ειδική. Άλλες μελέτες θεωρούν ότι η διαχείριση της γνώσης στην καινοτομία, περιλαμβάνει την κουλτούρα, τις δομές και τα τεχνολογικά εργαλεία. Από την άλλη πλευρά, μια άποψη για επιτυχημένη καινοτομία σε μεγαλύτερες εταιρίες είναι η δημιουργία γνώσης που εξαρτάται ολοκληρωτικά από τους ανθρώπους (Boutilier et al., 1999) ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΕΣ ΚΑΙ ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ ΤΗΣ ΓΝΩΣΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑ Λαμβάνοντας υπόψη τη φύση της γνώσης, οι Boutilier et al. (1999), πρότειναν μια σειρά από δραστηριότητες που βοηθούν στην ανταλλαγή γνώσεων σε διάφορα περιβάλλοντα, συμπεριλαμβανομένων των άτυπων 55

57 δεσμών και δικτύων, καθώς και τα έργα και τις διαδικασίες. Πίσω από αυτές τις δραστηριότητες υπάρχουν συγκεκριμένες διαδικασίες της γνώσης που μπορεί να ενθαρρυνθούν. Οι διαδικασίες της γνώσης είναι συνυφασμένες με αυτές τις δραστηριότητες και τα πλαίσια και έχουν προστεθεί για να επικεντρωθούν στις διαδικασίες δημιουργίας της γνώσης. Οι διαδικασίες αυτές περιλαμβάνουν την ανταλλαγή των σιωπηρών και ρητών γνώσεων, τις διαδραστικές διαδικασίες, τη δημιουργία δικτύων, την αυξημένη γνώση από την ποικιλία των ιδεών και εμπειριών, καθώς και τη διάδοση της γνώσης. 3.2 Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΤΗΣ ΓΝΩΣΗΣ ΚΑΙ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΥ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑ Τα προηγούμενα χρόνια, οι καινοτομίες στις επιχειρήσεις εμφανίζονται κατά ένα τρόπο τυχαίο και ανοργάνωτο. Δεν υπήρχε ουσιαστικά σχεδιασμός ούτε στρατηγική, οπότε δεν εξάγονταν προγραμματισμένες και συστηματικές καινοτόμες δράσεις. Σύμφωνα με τον Καραγιάννη (2000), «στην πραγματικότητα η διαχείριση της γνώσης έχει να κάνει περισσότερο με την τέχνη της κατανόησης των προοπτικών που έχει το εξωτερικό περιβάλλον καθώς και με την αξιολόγηση και τη δύναμη της γνώσης» (Καραγιάννης, 2000). Ένας σημαίνων όρος ο οποίος συνδέει την καινοτομία με τη γνώση, είναι η έμφυτη τεχνογνωσία. Ο όρος αυτός ορίζεται ως η γνώση, η οποία δεν μπορεί να μεταδοθεί εξ ολοκλήρου μέσω γραπτών κειμένων, συγγραμμάτων, βιβλίων κ.λπ. αλλά απαιτεί την επίδειξη, την επιμόρφωση, την on job practice, με στόχο την επιμόρφωση του ατόμου, προκειμένου να επιτευχθεί κάποιος παραγωγικός σκοπός. Υπάρχουν 4 τρόποι διάχυσης της έμφυτης τεχνογνωσίας εντός των ορίων μιας επιχείρησης και είναι οι εξής: 1. Συνεντεύξεις experts. 2. Μάθηση με προφορική καθοδήγηση. 3. Μάθηση με παρατήρηση. 56

58 4. Διαδραστική μάθηση. Η διαδραστική μάθηση συνήθως μεταδίδεται σε νέους εργαζόμενους ή σε ανθρώπους που πρόκειται να ενταχθούν σε μια επιχείρηση. Τη μετάδοση την αναλαμβάνουν παλαιότεροι και έμπειροι εργαζόμενοι. 3.3 ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΥΠΩΝ ΓΝΩΣΗΣ ΣΤΗΝ ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑ Οι καινοτομίες δεν σχετίζονται μόνο με την επιστήμη και τη μηχανική, με αποτέλεσμα οι γνώσεις που χρειάζονται για να αναπτυχθεί η καινοτομία και να εφαρμοστεί με επιτυχία προέρχονται από πολλές διαφορετικές πηγές. Σύμφωνα με τον Bohn (1994), οι καινοτομίες μπορούν να χωριστούν σε δυο κατηγορίες: 1. Στη μάθηση των μεθόδων που απαιτούνται για τη διαχείριση των νέων τεχνολογιών και καινοτομιών. 2. Στη τεχνική γνώση και επιλογή της μεθόδου μεταβίβασης της. Προκειμένου να βοηθηθεί η καινοτομία και να αναπτυχθεί η δημιουργικότητα εντός των πλαισίων μιας επιχείρησης, όλοι όσοι δρουν στην επιχείρηση αυτή, θα πρέπει να είναι τεχνικά καταρτισμένοι αλλά και να έχουν διαφορετικές γνώσεις, που όλες μαζί να βοηθούν μια επιχείρηση να επιτύχει τους στόχους της. Η ανάπτυξη των καινοτόμων δράσεων, σχετίζεται άρρηκτα με τη μετάδοση της γνώσης μέσα στον οργανισμό. Η γνώση δεν πρέπει να βάζει σε καλούπια τον εργαζόμενο, αλλά θα πρέπει να του δείχνει το δρόμο, να του καθορίζει τον τρόπο και να του δίνει το περιθώριο να πάρει τις δικές του αποφάσεις, που θα είναι σίγουρα αποτελεσματικές και για την εταιρία. Είναι δύσκολο από το σύνολο των εκπαιδευτικών προγραμμάτων, να ορίσει κάποιος ποια από αυτά σχετίζονται με τη διαχείριση της καινοτομίας. Η δυσκολία έγκειται στο ότι ανά διαφορετική περίπτωση καινοτομίας είναι άλλη η γνώση που πρέπει να υπάρχει, με αποτέλεσμα να υπάρχει ένα μόνο στυλ μάθησης. Είναι λοιπόν απαραίτητη η διαδικασία της διαχείρισης της γνώσης, 57

59 διότι μόνο με εμπειρικά δεδομένα ή μόνο με ένα συγκεκριμένο εκπαιδευτικό μοντέλο δεν μπορεί να επέλθει η αποτελεσματική ανάπτυξη καινοτόμων δράσεων. Είναι σημαίνουσας σημασίας, η διαχείριση της καινοτομίας. Για να έχει θετικά αποτελέσματα, θα πρέπει να συστηματοποιήσει τη διαχείριση της γνώσης αλλά και μια ολοκληρωμένη προσέγγιση της γνώσης αυτής με ευελιξία στην πρόσβασή της. Σύμφωνα με τον Beckman (1997), υπάρχουν τρία διαφορετικά επίπεδα στα οποία η γνώση συνδέεται με την καινοτομία. Αυτά είναι τα ακόλουθα: 1. Άρρητη γνώση: Η συγκεκριμένη σχετίζεται με τον ανθρώπινο νου και το πώς λειτουργεί εντός ενός οργανισμού, με την δυνατότητα πρόσβασης σε βασικά λειτουργικά στοιχεία και την ευκολία στην εκμαίευση γνώσεων και πληροφοριών. 2. Υπονοούμενη γνώση: Σχετίζεται με τον παράγοντα άνθρωπο. Η πρόσβαση σε τέτοιου είδους γνώση επιτυγχάνεται μέσω αναζήτησης και συζήτησης, αφού διαπιστωθεί το πεδίο καινοτομίας και στη συνέχεια επιτευχθεί. 3. Σαφής γνώση: Σχετίζεται με ηλεκτρονικό υλικό, με έγγραφα, με βάσεις δεδομένων και είναι άμεσα προσβάσιμη. Η γνώση εδώ τεκμηριώνεται και η καινοτομία επιτυγχάνεται μέσα από συγκεκριμένες πηγές. Η μελέτη των Akram και Akesson (2011), είχε στόχο να μελετήσει τη σχετική βιβλιογραφία αναφορικά με τη διαχείριση γνώσης και την καινοτομία στους οργανισμούς. Αυτή η μελέτη συμπέρανε ότι διάφορα στοιχεία της Διαχείρισης Γνώσης, όπως οι δραστηριότητες Γνώσης, οι τύποι της Γνώσης και η μετατροπή της γνώσης και της τεχνολογίας, έχει σημαντική θετική επίδραση στην καινοτομία μέσω της μετατροπής των γνώσεων σε περιουσιακά γνωστικά στοιχεία των οργανισμών. Οι Massa και Testa (2004) αναφέρουν ότι οι οργανισμοί πρέπει να αναπτύξουν τους υποδοχείς που αποκτούν ή απορροφούν την εξωτερική γνώση. Αυτή η δραστηριότητα σχετίζεται στενά με την ικανότητα της καινοτομίας. Περαιτέρω, ανέφεραν ότι μέσω της συγκριτικής αξιολόγησης, οι οργανισμοί μπορούν να αποκτήσουν ρητή και άρρητη γνώση από εξωτερικές 58

60 πηγές. Αυτές οι εξωτερικές πηγές της γνώσης μπορεί να ενσωματωθούν στην εσωτερική οργανωτική ρητή και άρρητη γνώση και αν επικρατεί κενό γνώσεων, να το αναπληρώσουν φέρνοντας την καινοτομία. Οι Ju et al. (2006) υποστήριξαν ότι, προκειμένου να κερδίσει ένας οργανισμός ανταγωνιστικό πλεονέκτημα θα πρέπει συνεχώς να μαθαίνει από εξωτερικές πηγές. Μέσα από τη σωστή διανομή και την ανταλλαγή γνώσεων, οι οργανισμοί μπορούν να φέρουν την καινοτομία. Έτσι, οι οργανισμοί πρέπει να αναπτύξουν τέτοια κανάλια εντός των οργανισμών, μέσω των οποίων οι εργαζόμενοι να μοιράζονται τις γνώσεις τους ο ένας με τον άλλον. Η Plessis (2007) αναφέρει ότι η καινοτομία εξαρτάται από τη γνώση. Έτσι, για να επιτύχουν την καινοτομία, οι οργανισμοί πρέπει να προσδιορίζουν την ικανότητα της γνώσης, και τον πλούτο της. Οι Parlby και Taylor (2000) υποστήριξαν ότι ο κυριότερος σκοπός της διαχείρισης της γνώσης είναι να φέρει την καινοτομία. Η Plessis (2007) υποστηρίζει ότι οι οργανισμοί μπορούν να αναπτύξουν συνεργασίες σε όλα τα οργανωτικά όρια για να φέρουν την καινοτομία και να αποκτήσουν βιώσιμο ανταγωνιστικό πλεονέκτημα. Η συνεργασία αυτή βοηθά τον οργανισμό να προσεγγίσει τη νέα γνώση που μπορεί να είναι χρήσιμη για να καλύψει το κενό της γνώσης μέσα στον οργανισμό. Αυτή η συνεργασία φέρνει τελικά την καινοτομία στον οργανισμό και η συνεργασία αυτή μπορεί να μειώσει τον κίνδυνο και το κόστος της καινοτομίας. Οι οργανισμοί που συλλαμβάνουν και εφαρμόζουν γρήγορα τις νέες γνώσεις σε ολόκληρο τον οργανισμό μπορεί να είναι σε θέση να προωθήσουν την καινοτομία σε σύγκριση με τους οργανισμούς που δεν εστιάζουν σε αυτή την πτυχή (Cavusgil et al., 2003). Επιπλέον, η πρώτη και πιο σημαντική πτυχή της καινοτομίας είναι, να αυξήσει την ικανότητα για τον εντοπισμό και τη σύλληψη της άρρητης γνώσης του οργανισμού. Η άρρητη γνώση μπορεί να αποκτηθεί έξω από την οργάνωση, όπως για παράδειγμα από τους πελάτες, τους προμηθευτές, τους τραπεζίτες, και από αλλού. Αυτή η εξαγορά της σιωπηρής γνώσης παίζει σημαντικό ρόλο στην προώθηση της διαδικασίας της καινοτομίας. Η σιωπηρή γνώση γίνεται όλο και πιο σημαντική στις βιομηχανίες όπου η ρητή γνώση είναι σπάνια. Μέσω της διαχείρισης της γνώσης, ο οργανισμός μπορεί να εντοπίσει τη σιωπηρή γνώση, 59

61 η οποία δεν ήταν από πριν γνωστή. Η διαχείριση της γνώσης βοηθά επίσης τον οργανισμό να αρθρώσει την άρρητη γνώση με τη μορφή της ρητής γνώσης και αυτό αποτελεί μια ισχυρή βάση για την καινοτομία (Plessis, 2007). Η διαχείριση της γνώσης επομένως, ενσωματώνει τους διαφορετικούς τύπους της σιωπηρής και ρητής γνώσης. Μέσω της ολοκλήρωσης, οι οργανισμοί μπορούν να ανακαλύψουν τι είδους σιωπηρή και ρητή γνώση εξακολουθεί να υφίσταται στον οργανισμό. Επιπλέον, οι δραστηριότητες της γνώσης, όπως η συγκέντρωση γνώσεων, η διαχείριση, η ανταλλαγή, η μάθηση, η επαναχρησιμοποίηση και η ανάκτηση, παίζουν σημαντικό ρόλο στην καινοτομία. Μέσα από τις δραστηριότητες της διαχείρισης της γνώσης, οι οργανισμοί ανακαλύπτουν την απόσταση της γνώσης από το εσωτερικό και εξωτερικό περιβάλλον του οργανισμού. Οι οργανισμοί διαχειρίζονται αυτή τη γνώση με τη μορφή μιας βάσης δεδομένων, έτσι ώστε, να μπορούν να εξασφαλίζουν τη διαθεσιμότητα του κατάλληλου τύπου της γνώσης, στο κατάλληλο πρόσωπο την κατάλληλη στιγμή. Η καινοτομία αφορά στην ανανέωση και την αλλαγή, αλλά στον σημερινό επιχειρηματικό κόσμο έχει καταλήξει να σημαίνει την ανάπτυξη νέων εταιρικών προϊόντων και υπηρεσιών, διαδικασιών και δομών. Η ανάπτυξη και η εφαρμογή της νέας γνώσης είναι η βάση για την καινοτομία, τονίζοντας τους στενούς δεσμούς μεταξύ της καινοτομίας και της γνώσης (Leber, 2003). Η βασική αρμοδιότητα μιας εταιρείας μπορεί να διαιρεθεί σε διάφορα επίπεδα (σχήμα 3.1). 60

62 Σχήμα 3-1: Η Διαχείριση της καινοτομίας μετατρέπει τη γνώση σε κέρδος Οι δραστηριότητες σε γνωστικό επίπεδο επικεντρώνονται στη συνεχή ανάπτυξη των βασικών τομέων της γνώσης. Σε γενικές γραμμές, πρόκειται για μια ποικιλία διαφορετικών κατόχων της γνώσης, που μπορεί να περιλαμβάνει εξωτερικούς τομείς της γνώσης και εμπειρογνώμονες από τους συνεταίρους μιας επιχείρησης. Με το συνδυασμό των συντελεστών παραγωγής (συμπεριλαμβανομένης της γνώσης) η ανάπτυξη του πυρήνα των ικανοτήτων, τα βασικά προϊόντα και τα τελικά προϊόντα είναι δυνατόν να επιτευχθούν (Leber, 2003). Με άλλα λόγια, οι αποδόσεις δημιουργούνται από οποιαδήποτε γνώση. Αυτό μπορεί να είναι μια μακρά διαδικασία και μπορεί κάλλιστα να διαρκέσει αρκετά χρόνια από την ανάπτυξη της γνώσης μέχρι την ανταπόκριση της αγοράς-στόχου στα προϊόντα και τις υπηρεσίες. Η οργάνωση αυτής της διαδικασίας, είναι ένα από τα καθήκοντα της επαγγελματικής διαχείρισης της καινοτομίας. Η αποτελεσματική διαχείριση της καινοτομίας διευθύνει τη διαδικασία από την ανάπτυξη της γνώσης στην εκμετάλλευση και εμπορική υλοποίηση των αποτελεσμάτων (Leber, 2003). 61