ΝΤΑΝΚΑΝ ΧΑΛΑΣ Κ Ο Μ ΙΝ Τ Ε Ρ Ν Η Τ Ρ ΙΤ Η Α ΙΕ Ο Ν Η Ζ

Transcript

1

2 ΝΤΑΝΚΑΝ ΧΑΛΑΣ Κ Ο Μ ΙΝ Τ Ε Ρ Ν Η Τ Ρ ΙΤ Η Α ΙΕ Ο Ν Η Ζ

3 Τίτλος Πρωτότυπου: Duncan Hallas THE COMINTERN BOOKMARKS, London July 1985 ISBN ΝτάνκανΧάλας Κομιντέρν - Η Τρίτη Διεθνής Τυπώθηκε τον Μάη του 1999 σε αντίτυπα Η μετάφραση από τα αγγλικά έγινε από τον Χρήσιο Πειράκο Καλλιτεχνική επιμέλεια: Κατερίνα Αγγελή ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΕΡΓΑΤΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ - ΜΑΡΞΙΣΤΙΚΟ ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟ ΑΘΗΝΑ: Τ.Θ. 8161,10010 Αθήνα ΛΕΥΚΩΣΙΑ: Τ.Κ Λευκωσία Εκτύπωση: Γ καντήραγας Δημήτρης, Γερανιού 7, τηλ ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΔΙΑΘΕΣΗ ΑΘΗΝΑ: "ΜΑΡΞΙΣΤΙΚΟ ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟ" Αναξαγόρα 14Α, Ομόνοια, ΑΘΗΝΑ τηλ

4 ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΕΡΓΑΤΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΜΑΗΣ 1999

5 Ο Ντάνκαν Χάλας είναι στέλεχος του Socialist Workers Party στη Βρετανία. Η θητεία του στο επαναστατικό κίνημα και την πάλη για τον σοσιαλισμό ξεκινά από τις αρχές της δεκαετίας του '40. Είναι συγγραφέας πολλών βιβλίων, ανάμεσα στα οποία είναι Trotsky's Marxism (1979), The Labour Party: Myth and Reality (1981) και μαζί με τον Κρις Χάρμαν Days of Hope: The General Strike of 7926(1981). Από τις εκδόσεις Εργατική Δημοκρατία κυκλοφορεί Ο Μαρξισμός του Τρότσκι (1η έκδοση 1990,2η έκδοση 1997) Φωιονραφία εξώφυλλου Ο πύργος που σχεδιάστηκε από τον Βλαντιμίρ Τατλίν, το 1920, για να γίνει μνημείο της Τρίτης Διεθνούς. Δεν κτίστηκε ποτέ.

6 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΡΟΛΟΓΟΣ 7 ΕΙΣΑΓΩΓΗ 9 ΟΙ ΑΠΑΡΧΕΣ 11 Η Σοσιαλδημοκρατία το Το επαναστατικό κύμα - Δημοκρατία και Δικτατορία ΤΑ ΜΑΖΙΚΑ ΚΟΜΜΑΤΑ 28 Οι 21 Οροι - Ο ρόλος του κόμματος - "Ούτε συμβιβασμοί, ούτε ελιγμοί" - Το Κομμουνιστικό και το Εργατικό Κόμμα Βρετανίας - Αγρότες και Αποικίες - Γυναίκες και Επανάσταση ΥΠΟΧΩΡΗΣΗ 58 Η ιταλική πανωλεθρία - Γερμανία: η Δράση του Μάρτη - Προς το Ενιαίο Μέτωπο - Το Τέταρτο Παγκόσμιο Συνέδριο - Διεθνείς ελιγμοί 1923: Η ΚΡΙΣΙΜΗ ΧΡΟΝΙΑ 90 Ηττα στη Βουλγαρία - Ο Γερμανικός Οκτώβρης - Η Αντίδραση μέσα στη Ρωσία

7 ΑΡΙΣΤΕΡΗ ΤΑΛΑΝΤΕΥΣΗ - ΔΕΞΙΑ ΣΤΡΟΦΗ 112 Μικροαστοί "σύμμαχοι" - Η Γενική Απεργία στη Βρετανία - Η Κινέζικη Επανάσταση Η "ΤΡΙΤΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ" 134 Η Νέα Γραμμή - "Μετά τον Χίτλερ, η σειρά μας" Η ΤΡΟΜΟΚΡΑΤΙΑ ΚΑΙ ΤΑ ΛΑΪΚΑ ΜΕΤΩΠΑ 150 Το Λαϊκό Μέτωπο στη Γαλλία - Η Ισπανική Επανάσταση - Ο τελευταίος σπασμός Η ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑ ΤΗΣ ΚΟΜΙΝΤΕΡΝ 171 ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ 179

8 Κομινιέρν - Η Τρίτη Διεθνής ΠΡΟΛΟΓΟΣ Το τέλος τοο 20ου αιώνα βρίσκει την ανθρωπότητα βυθισμένη στη φρίκη ενός βρόμικου πολέμου. Την ώρα που ο Κλίντον και οι (Σοσιαλδημοκρατικές) κυβερνήσεις της Ευρωπαϊκής Ενωσης βομβαρδίζουν αμάχους, χιλιάδες εργαζόμενοι και νεολαίοι κατεβαίνουν στις αντιπολεμικές διαδηλώσεις. Το ερώτημα αν μπορούν οι εργάτες να ενωθούν πέρα από σύνορα και να βάλουν τέρμα σ' αυτή τη βαρβαρότητα είναι στην ημερήσια διάταξη. Δεν είναι η πρώτη φορά που η κοινωνία βρίσκεται αντιμέτωπη με μια τέτοια κατάσταση. Οταν ξέσπασε ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος το 1914, οι πρόγονοι του Μπλερ, του Σρέντερ, του Σημίτη που βρίσκονταν τότε στην ηγεσία των Σοσιαλδημοκρατικών Κομμάτων - των κομμάτων της Δεύτερης Διεθνούς - εγκατέλειψαν τις διακηρύξεις τους για διεθνιστική ενότητα των εργατών σε όλο τον κόσμο και έτρεξαν να υπερασπίσουν ο καθένας τη δική του άρχουσα τάξη. Εστειλαν του εργάτες στο σφαγείο στο όνομα της "εθνικής ε νότητας" με τους καπιταλιστές. Η Δεύτερη Διεθνής κατέρρευσε μέσα σε μια νύχτα. "Η Δεύτερη Διεθνής πέθανε, καταλύθηκε από τους οπορτουνιστές, έγραψε τότε ο Λένιν. "Ζήτω η Τρίτη Διεθνής"! Ο πόλεμος σταμάτησε μόνο όταν οι εργάτες και οι στρατιώτες στις βασικές εμπλεκόμενες χώρες - στη Ρωσία, στην Γερμανία, στην Αυστροουγγαρία - επαναστάτησαν και α- νέτρεψαν τις κυρίαρχες τάξεις. Μέσα από αυτές τις εργατικές επαναστάσεις - κύρια τον Ρώσικο Οκτώβρη του και από την ανάγκη να δοθεί μια διεθνιστική στρατηγική στο παγκόσμιο εργατικό κίνημα, ξεπήδησε η Κομινιέρν, η Τρίτή Διεθνής του Λένιν και του Τρότσκι. Ακριβώς 80 χρόνια πριν, στις 4 Μάρτη 1919, το ιδρυτικό συνέδριο της Κομιντέρν, διακίρυξε στους εργάτες όλου του κόσμου: "Εμείς οι κομμουνιστές, ενωμένοι στην Τρίτη Διεθνή, θεωρούμε ότι είμαστε η συνέχεια των ηρωικών προσπαθειών μιας μεγάλης σειράς επαναστατών από τον Μπαμπέφ μέχρι την Ρόζα Λούξεμπουργκ και τον Καρλ Λήμπκνεχτ... Καθήκον μας είναι να γενικεύσουμε τις εμπειρίες της εργατικής τάξης, να ξεκαθαρίσουμε το κίνημα από το διαλυτικό μείγμα ρεφορμισμού και σοσιαλ-πατριωτισμού, να κινητοποιήσουμε τις δυνάμεις όλων των γνήσιων επαναστατικών κομμάτων της παγκόσμιας εργατικής τάξης και με αυτό τον τρόπο να διευκολύνουμε και να επιταχύνουμε τη νίκη της επανάστασης σε όλο τον κόσμο". Για τον Λένιν, τον Τρότσκι και τους Μπολσεβίκους, η επιβίωση της ίδιας της εργατικής εξουσίας στη Ρωσία ήταν άρρηκτα δεμένη με τη εξάπλωση της επανάστασης. "Χωρίς την επανάσταση στη Γερμανία, είμαστε καταδικασμένοι", έλεγε ο Λένιν. Η Τρίτη Διεθνής έβαλε αμέσως σαν στόχο να αηοκαιασιήσει τη διεθνιστική ενότητα 7

9 Ντάνκαν Χάλας ιης εργατικής τάξης σε παγκόσμιο επίπεδο (που είχε σπάσει η σοσιαλδημοκρατία) και να βοηθήσει να κτιστούν μαζικά επαναστατικά κόμματα που θα μπορούσαν να οδηγήσουν τους εργάτες σε μια νικηφόρα σοσιαλιστική επανάσταση. Η Κομιντέρν έγινε ένα "σχολείο" επαναστατικής στρατηγικής και τακτικής. Οπως έγραφε πολλά χρόνια αργότερα ο Τρότσκί: "Ολες οι βασικές αρχές που μπήκαν στα τέσσερα πρώτα συνέδρια της Διεθνούς (σε σχέση με τον ιμπεριαλισμό και το αστικό κράτος, τη δημοκρατία και τον ρεφορμισμό, τα ζητήματα της εξέγερσης, τη δικτατορία του προλεταριάτου, τις σχέσεις με την αγροτιά κβι τις καταπιεσμένες εθνότητες, τα εργατικά συμβούλια, τη δουλειά στα συνδικάτα, τον κοινοβουλευτισμό, την πολιτική του ενιαίου μετώπου) παραμένουν ακόμα και σήμερα η ύψιστη έκφραση τής προλεταριακής στρατηγικής στην εποχή της γενικής κρίσης του καπιταλισμού". Η επαναστατική περίοδος της Κομιντέρν έκλεισε με την επικράτηση της σταλινικής α ντεπανάστασης στη Ρωσία. Στα τέλη της δεκαετίας του '20 η γραφειοκρατία με επικεφαλής τον Στάλιν, αποκήρυξε τη στρατηγική της παγκόσμιας επανάστασης για χάρη της οικοδόμησης μέσα στη Ρωσία ενός καθεστώτος κρατικού καπιταλισμού που θα μπορούσε να ανταγωνίζεται με τα άλλα καπιταλιστικά κράτη χρησιμοποιώντας τα ίδια ακριβώς μέσα που χρησιμοποιούν και αυτά. Από οργάνωση για την υπεράσπιση της επαναστατικής προοπτικής της εργατικής τάξης παγκόσμια, η Κομιντέρν μετατράπηκε σε απλό όργανο για την διευκόλυνση της εξωτερικής πολιτικής της Ρωσίας. Μέχρι που ο ίδιος ο Στάλιν τη διέλυσε επίσημα το αφού πρώτα την είχε χρησιμοποιήσει σαν εργαλείο για να μετατρέψει όλα τα Κομμουνιστικά Κόμματα σε ρεφορμιστικούς δορυφόρους του και είχε προδόσει μια σειρά από επαναστάσεις από την Κίνα το μέχρι την Ισπανία και τη Γαλλία το Το βιβλίο του Ντάνκαν Χάλας γράφτηκε το Εκείνη την εποχή, οι καπιταλιστές ήταν γεμάτοι αισιοδοξία για την "ανάκαμψη" της Θάτσερ και του Ρήγκαν, οι σοσιαλδημοκρατικές κυβερνήσεις του Μιτεράν. του Γκονζάλες, του Παπανδρέου περνούσαν ακόμα την πρώτη - γεμάτη υποσχέσεις - περίοδό τους, και τα σταλινικά καθεστώτα μόλις άρχιζαν να κατηφορίζουν το δρόμο που οδήγησε στις εξεγέρσεις του 1989 και την πτώση τους. Σήμερα, που ο καπιταλισμός περνά μια κρίση που ξερνάει ανεργία και πολέμους, που ο σταλινισμός έχει καταρρεύσει, που εκατομμύρια εργάτες και νεολαίοι ριζοσπαστικοποιούνται οργισμένοι από τις προδοσίες της σοσιαλδημοκρατίας, δημιουργείται ξανά η δυναμική για ένα κύμα επαναστάσεων σαν κι αυτό που σάρωσε τον κόσμο την εποχή που ιδρύθηκε η Τρίτη Διεθνής. Είναι η καλύτερη εποχή για να αξιοποιήσουμε την τεράστια εμπειρία της επαναστατικής Κομιντέρν για να κτίσουμε ξανά μαζικά εργατικά κόμματα, βασισμένα στις αρχές της σοσιαλιστικής επανάστασης, της εργατικής εξουσίας, του διεθνισμού. Στόχος αυτού του βιβλίου είναι να βοηθήσει σε αυτή την προσπάθεκι. Κώστας Πίπας, Μάης

10 Κομιντέρν - Η Τρίτη Διεθνής ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΤΟΝ ΓΕΝΑΡΗ του 1918 ο Λένιν έγραφε: "Απέχουμε πολύ από το να έ χουμε ολοκληρώσει έστω και την μεταβατική περίοδο από τον καπιταλισμό στον σοσιαλισμό. Ποτέ δεν βαυκαλιζόμασταν με ελπίδες ότι θα μπορούσαμε να αποτελειώσουμε αυτό το έργο χωρίς τη βοήθεια του διεθνούς προλεταριάτου. Ποτέ δεν τρέφαμε αυταπάτες γι' αυτό το ζήτημα... Η τελική νίκη του σοσιαλισμού σε μια μόνο χώρα είναι, φυσικά, αδύνατη".1 Τον Ιούλη της ίδιας χρονιάς επανέλαβε: "Ποτέ δεν διατηρούσαμε ψευδαισθήσεις ότι οι δυνάμεις του προλεταριάτου και του επαναστατημένου λαού σε μια χώρα, όσο ηρωικές και όσο πειθαρχημένες κι αν είναι, θα μπορούσαν να ανατρέψουν τον διεθνή ιμπεριαλισμό. Αυτό μπορεί γίνει μόνο με τη συνδυασμένη προσπάθεια των εργατών όλου του κόσμου".2 Και ξανά, τον Μάρτη του 1919: "Ολοκληρωτική και τελική νίκη... δεν είναι δυνατόν να επιτευχθεί μόνο στη Ρωσία. Μπορεί να επιτευχθεί μόνο όταν το προλεταριάτο νικήσει τουλάχιστον σε όλες τις αναπτυγμένες χώρες -ή έστω σε μερικές από τις μεγαλύτερες. Μόνο τότε θα είμαστε σε θέση να πούμε με απόλυτη σιγουριά ότι η υπόθεση του προλεταριάτου έχει θριαμβεύσει, ότι ο πρώτος στόχος μας -η ανατροπή του καπιταλισμού- έχει επιτευχθεί".3 Ο διεθνισμός είναι το θεμέλιο του σοσιαλισμού, όχι απλά και μόνο για συναισθηματικούς λόγους, αλλά επειδή ο καπιταλισμός έχει δημιουργήσει μια παγκόσμια οικονομία που μπορεί να μετασχηματιστεί μόνο σε παγκόσμια κλίμακα. Οτιδήποτε άλλο, αποτελεί ουτοπία. Η Κομμουνιστική Διεθνής, είχε σαν εφαλτήριο την Ρώσικη Επανάσταση τον Οκτώβρη του 1917 και αποτελούσε ένα ουσιαστικό και αναπόσπαστο τμήμα της ίδιας της επανάστασης, που με τη σειρά της ήταν μέρος μιας παγκόσμιας επαναστατικής έξαρσης. Και αντίστροφα. Τα γεγονότα που ακολούθησαν δέκα χρόνια αργότερα, τα γεγονότα δηλαδή που μετέτρεψαν την Κομμουνιστική Διεθνή σε εργαλείο της ρώσικης εξωτερικής πολιτικής, ήταν αποτέλεσμα του στραγγαλισμού της εργατικής εξουσίας μέσα στην ΕΣΣΔ από την ανερχόμενη γραφειοκρατία του Στάλιν. 9

11 Ντάνκαν Χάλας Υπάρχει μια τεράστια βιβλιογραφία γύρω από την Κομιντέρν -την Τρίτη ή Κομμουνιστική Διεθνή. Κάποια βιβλία είναι γραμμένα από Σταλινική σκοπιά, αλλά τα περισσότερα είναι Σοσιαλδημοκρατικά. Τόμοι ολόκληροι έχουν γραφτεί στα πανεπιστήμια των ΗΠΑ με εντολή της CIA για τις ανάγκες της αμερικάνικης εξωτερικής πολιτικής -και χωρίς αμφιβολία πολλοί από αυτούς έ χουν χρηματοδοτηθεί από την ίδια τη CIA. Υπάρχουν αρκετά σοβαρά ακαδημαϊκά συγγράμματα για το θέμα, αλλά ελάχιστα είναι γραμμένα από μια επα- ναστατική σοσιαλιστική οπτική γωνία. Δυο βιβλία επιχειρούν να δουν το θέμα από μια τέτοια σκοπιά, αλλά και τα δυο είναι ανεπαρκή και εξα ντλημένα από πολλά χρόνια: το "World Revolution" του CLR James (1936) και το "Rise and fall of the Comintern" του K. Tilak (1947). To βιβλίο του Κλαουντίν, "Ιστορία του Κομμουνιστικού Κινήματος" (1975) είναι πολύ ενημερωτικό αλλά αδύνατο πολιτικά. Ο στόχος αυτού του μικρού βιβλίου είναι να προσφέρει από επαναστατική σοσιαλιστική σκοπιά μια εισαγωγή στην ιστορία της Κομιντέρν - από το ιδρυτικό της συνέδριο το 1919 μέχρι την διάλυσή της από τον Στάλιν το Το 1932 ο Τρότσκι, όντας εξόριστος από την ΕΣΣΔ και κυνηγημένος από την γραφειοκρατία, έγραψε ένα κείμενο που είχε στόχο να αποτελέσει πολιτική πλατφόρμα για τη Διεθνή Αριστερή Αντιπολίτευση απέναντι στα Σταλινικό Κομμουνιστικά Κόμματα. Σε αυτό το κείμενο έγραφε: "Η Διεθνής Αριστερή Αντιπολίτευση πατάει στο έδαφος των πρώτων τεσσάρων συνεδρίων της Κομιντέρν. Αυτό δεν σημαίνει ότι ακολουθεί κατά γράμμα τις αποφάσεις της, πολλές από τις οποίες είχαν καθαρά συγκυριακό χαρακτήρα και βρέθηκαν να αντιφάσκουν με τα γεγονότα που ακολούθησαν. Ομως όλες οι βασικές αρχές (σε σχέση με τον ιμπεριαλισμό και το αστικό κράτος, τη δημοκρατία και τον ρεφορμισμό, τα προβλήματα της εξέγερσης, τη δικτατορία του προλεταριάτου, τις σχέσεις με την αγροτιά και τις καταπιεσμένες εθνότητες, τα σοβιέτ, τη δουλειά στα συνδικάτα, τον κοινοβουλευτισμό, την πολιτική του ενιαίου μετώπου) παραμένουν ακόμα και σήμερα η ύψιστη έκφραση της προλεταριακής στρατηγικής στην εποχή της γενικής κρίσης του καπιταλισμού'.4 Το Σοσιαλιστικό Εργατικό Κόμμα πατάει επίσης στο ίδιο έδαφος -και γι' αυτό η έμφαση του βιβλίου πέφτει στην επαναστατική περίοδο της Κομιντέρν, την περίοδο των πρώτων τεσσάρων συνεδρίων της και το αμέσως ε πόμενο χρονικό διάστημα. Ντάνκαν Χάλας, Απρίλης

12 Κομινιέρν - Η Τρίτη Διεθνής 01 ΑΠΑΡΧΕΣ "Απορρίπτοντας τη δειλία, τα ψέματα και τη διαφθορά των ξεπερασμένων επίσημων Σοσιαλιστικών Κομμάτων, εμείς οι κομμουνιστές, ενωμένοι στην Τρίτη Διεθνή, θεωρούμε ότι είμαστε η συνέχεια των ηρωικών προσπαθειών και της μαρτυρικής πορείας μιας μεγάλης σειράς επαναστατών από τον Μπαμπέφ μέχρι τη Ρόζα Λούξεμπουργκ και τον Καρλ Λήμπκνεχτ... Το καθήκον μας είναι να γενικεύσουμε τις επαναστατικές εμπειρίες της εργατικής τάξης, να ξεκαθαρίσουμε το κίνημα από το διαλυτικό μείγμα του ο πορτουνισμού και του σοσιαλ-πατριωτισμού, να κινητοποιήσουμε τις δυνάμεις όλων των γνήσιων επαναστατικών κομμάτων της παγκόσμιας εργατικής τάξης και με αυτό τον τρόπο να διευκολύνουμε και να επιταχύνουμε τη νίκη της κομμουνιστικής επανάστασης σε όλο τον κόσμο". Μανιφέστο του Πρώτου Συνέδριου της Τρίτης Διεθνούς, ΜΑΡΤΗ Τριάντα πέντε εκπρόσωποι από διάφορες οργανώσεις συναντήθηκαν στο Κρεμλίνο και ψήφισαν, με μια αποχή, τη συγκρότηση της Τρίτης ή Κομμουνιστικής Διεθνούς -που σύντομα έγινε γνωστή με το όνομα Κομιντέρν. Δεν ήταν μια ιδιαίτερα αντιπροσωπευτική συγκέντρωση. Μόνο οι πέντε αντιπρόσωποι του Ρώσικου Κομμουνιστικού Κόμματος (ο Μπουχάριν, ο Τσιτσέριν, ο Λένιν, ο Τρότσκι και ο Ζηνόβιεφ) εκπροσωπούσαν ένα κόμμα που ήταν ταυτόχρονα και μαζικό και επαναστατικό. Ο Στάνγκε του Εργατικού Κόμματος Νορβηγίας (DNA) προερχόταν από ένα μαζικό κόμμα αλλά, όπως απέδειξαν τα γεγονότα, το DNA στην πράξη α πείχε πολύ από το να είναι επαναστατικό. Ο Εμπερλάιν από το νεοίδρυμένο Κομμουνιστικό Κόμμα Γερμανίας (KPD) εκπροσωπούσε μια μαζική επαναστατική οργάνωση που ακόμα όμως το μέγεθος της περιοριζόταν σε μερικές χι- 11

13 Ντάνκαν Χάλας λιάδες μέλη. Οι περισσότεροι από τους υπόλοιπους αντιπροσώπους εκπροσωπούσαν ελάχιστα πράγματα -συχνά δεν εκπροσωπούσαν απολύτως τίποτα αφού η παρουσία τους στη Μόσχα ήταν συμπτωματική. Κάτω από αυτές τις συνθήκες, ο Εμπερλάιν, ενεργώντας σύμφωνα με τις οδηγίες της Κεντρικής Επιτροπής του KPD, ζήτησε να περιοριστεί η συνάντηση σε προκαταρκτικές εργασίες, στην αποδοχή ενός προσωρινού προγράμματος κλπ. Ο ίδιος παρατήρησε ότι από τη Δυτική Ευρώπη δεν υπήρχε καμιά εκπροσώπηση. Οι αντιπρόσωποι συμφωνούσαν ότι είναι δίχως νόημα μια Διεθνής" χωρίς κάποια πραγματική μαζική υποστήριξη σε αρκετές χώρες. Από τη μεριά των Ρώσων, ο Ζηνόβιεφ υποστήριξε ότι υπήρχε πραγματικά αυτή η μαζική υ ποστήριξη. Η μειωμένη εκπροσώπηση ήταν συμπτωματική, είπε. "Εχουμε μια νικηφόρα εργατική επανάσταση σε μια μεγάλη χώρα, όπως η Ρωσία. Στην Γερμανία έχετε ένα κόμμα που βαδίζει προς την εξουσία και που σε λίγους μήνες θα εγκαθιδρύσει μια κυβέρνηση της εργατικής τάξης. Μπορούμε λοιπόν να καθυστερούμε; Κάτι τέτοιο μοιάζει ακατανόητο".1 Κανείς από τους αντιπροσώπους δεν αμφέβαλε για το ότι η σοσιαλιστική επανάσταση βρισκόταν στην ημερήσια διάταξη στην Κεντρική Ευρώπη και πάνω απ' όλα στη Γ ερμανία. Ο ίδιος ο Εμπερλάιν δήλωνε: "Εκτός κι αν όλα τα μηνύματα είναι παραπλανητικά, το γερμανικό προλεταριάτο βρίσκεται μπροστά στον τελικό αποφασιστικό αγώνα του. Οσο δύσκολο κι αν μοιάζει, οι προοπτικές για τον κομμουνισμό είναι ευνοϊκές". 2 Ο Λένιν, ο πιο προσεκτικός απ' τους επαναστάτες στις αναλύσεις του, είχε πει στην εισήγησή του ότι "όχι μόνο στη Ρωσία, αλλά στις πιο αναπτυγμένες καπιταλιστικές χώρες της Ευρώπης, στη Γ ερμανία για παράδειγμα, ο εμφύλιος πόλεμος είναι ένα γεγονός... Η παγκόσμια επανάσταση έχει ξεκινήσει και εξαπλώνεται σχεδόν παντού". 3 Αυτά δεν ήταν φαντασίες. Τον Νοέμβρη του 1918, η Γερμανική Αυτοκρατορία, που μέχρι τότε ήταν η πιο μεγάλη δύναμη στην Ευρώπη, είχε καταρρεύσει κάτω από τα χτυπήματα μιας μαζικής επανάστασης. Εξι Λαϊκοί Επίτροποι, τρεις Σοσιαλδημοκράτες και τρεις Ανεξάρτητοι Σοσιαλδημοκράτες, αντικατέστησαν την κυβέρνηση του Κάιζερ. Τα συμβούλια των εργατών και των στρατιωτών απλώνονταν σε όλη τη Γ ερμανία και ασκούσαν την πραγματική εξουσία. Είναι αλήθεια, ότι οι Σοσιαλδημοκράτες ηγέτες έβαζαν τα δυνατά τους για να αποκαταστήσουν τον παλιό καπιταλιστικό κρατικό μηχανισμό, φορώντας του ένα νέο "δημοκρατικό" μανδύα. Ομως, αυτό αποτελούσε ένα παραπάνω λόγο για την δημιουργία μιας επαναστατικής Διεθνούς σοσια 12

14 Κομινιέρν - Η Τρίτη Διεθνής λιστικών οργανώσεων με μια ισχυρή συγκεντρωτική ηγεσία, τέτοια που να μπορεί να καθοδηγήσει και να στηρίξει την πάλη για μια Σοβιετική Γερμανία - όπου η εξουσία θα βρισκόταν στα χέρια των εργατικών συμβουλίων, των "σοβιέτ" όπως ήταν το ρώσικο όνομά τους. Αυτή η πόλη συνεχιζόταν, παρά την αιματηρή καταστολή της εξέγερσης του Σπάρτακου τον Γενάρη του "Από τον Γενάρη ως τον Μάη του 1919, ακόμα και μέχρι τα μέσα του καλοκαιριού, ένας αιματηρός εμφύλιος πόλεμος σάρωνε τη Γερμανία..."4 Μια βδομάδα μετά τη συνάντηση της Μόσχας, προκηρύχθηκε η Σοβιετική Δημοκρατία της Βαυαρίας. Η άλλη μεγάλη δύναμη της Κεντρικής Ευρώπης, η Αυστροουγγρική Αυτοκρατορία, είχε πάψει να υφίσταται. Οι επαναστατικοί ξεσηκωμοί στα τέλη του 1918 την είχαν διαλύσει και στα κράτη που την είχαν διαδεχθεί επικρατούσε επαναστατικός αναβρασμός. Στη γερμανόφωνη Αυστρία η μόνη ουσιαστική ένοπλη δύναμη ήταν ο Volkswehr(o Λαϊκός Στρατός), που ελέγχοταν από τους Σοσιαλδημοκράτες. Στην Ουγγαρία εγκαθιδρύθηκε μια Σοβιετική Δημοκρατία στις 21 Μάρτη. Στα νέα ή ανασυγκροτημένα κράτη (στην Τσεχοσλοβακία, στη Γιουγκοσλαβία, α κόμα και στην Πολωνία), επικρατούσε μεγάλη αστάθεια. Ο ρόλος της ηγεσίας των σοσιαλιστικών κομμάτων σε όλες αυτές τις χώρες ήταν κρίσιμος. Αυτά τα κόμματα αυτοαποκαλούνταν Σοσιαλδημοκρατικά". Οι Ρώσοι Μπολσεβίκοι αρχικά αποτελούσαν την επαναστατική πτέρυγα του Ρωσικού Σοσιαλδημοκρατικού Κόμματος. Ομως τα άλλα Σοσιαλδημοκρατικά κόμματα στην Ευρώπη απείχαν πολύ από το να είναι επαναστατικά. Στην πραγματικότητα, η πλειοψηφία τους υποστήριξε την αντεπανάσταση στο όνομα της "δημοκρατίας". Οι περισσότεροι από τους ηγέτες τους δήλωναν -και κάποτε ήταν κιόλας- Μαρξιστές και διεθνιστές. Ομως τώρα είχαν γίνει στυλοβάτες του καπιταλισμού. Χρησιμοποιούσαν τη σοσιαλιστική φρασεολογία και το κύρος που είχαν αποκτήσει με τη δράση τους τα προηγούμενα χρόνια, για να εμποδίσουν την εγκαθίδρυση της εργατικής εξουσίας ή για να εμποδίσουν τη σταθεροποίησή της όπου αυτή εγκαθιδρύθηκε προσωρινά. Η απόπειρα που έκαναν τα Σοσιαλδημοκρατικά Κόμματα να ανασυγκροτήσουν τη Δεύτερη Διεθνή με μια συνάντηση στη Βέρνη της Ελβετίας, αποτελούσε έναν παραπάνω και επείγοντα λόγο για να ιδρυθεί η Τρίτη Διεθνής. Αρκετά νωρίς, ήδη από το 1914, ο Λένιν είχε γράψει: "Η Δεύτερη Διεθνής είναι νεκρή, ξεπερασμένη από τον οπορτουνισμό... ζήτω η Τρίτη Διεθνής". s Τώρα, 18 μήνες μετά την Οκτωβριανή Επανάσταση στη Ρωσία, το κάλεσμα για μια νέα Διεθνή μπορούσε να γίνει πραγματικότητα. Χρειάστηκαν πέντε 13

15 Ντάνκαν Χάλας χρόνια -χρόνια πολέμου, βαθιάς κοινωνικής κρίσης, μαζικών εργατικών αγώνων και επαναστάσεων- για να δημιουργήσουν τις απαραίτητες συνθήκες για τη γέννηση μιας πραγματικά επαναστατικής Διεθνούς. Η Σοσιαλδημοκρατία το 1914 "Αν βρεθούμε μπροστά στην απειλή του πολέμου, είναι καθήκον των εργατών και των κοινοβουλευτικών εκπροσώπων τους στις χώρες που εμπλέκονται, με τη βοήθεια του Διεθνούς Σοσιαλιστικού Γραφείου, να ασκήσουν όλες τους τις προσπάθειες για να εμποδίσουν τον πόλεμο μέσα από τη συντονισμένη δράση. Αν παρόλα αυτά ο πόλεμος ξεσπάσει, είναι καθήκον τους να δουλέψουν για να φέρουν ταχύτερα το τέλος του και να εκμεταλλευτούν με όλες τους τις δυνάμεις την οικονομική και πολιτική κρίση που θα δημιουργήσει ο πόλεμος για να ξεσηκώσουν τον πληθυσμό και να επιταχύνουν την ανατροπή της καπιταλιστικής ταξικής κυριαρχίας". Απόφαση τον Σννεδρίον της Στοντγχάρδης της Δεύτερης Διεθνούς, 1907 Η ΔΕΥΤΕΡΗ ΔΙΕΘΝΗΣ ιδρύθηκε στο Συνέδριο του Παρισιού στις 14 Ιούλη εκατό χρόνια από την πτώση της Βαστίλλης που σημάδεψε το ξέ σπασμα της Γαλλικής Επανάστασης το Αυτοανακηρύχθηκε διάδοχος της Διεθνούς Ενωσης των Εργαζόμενων ( ) στην οποία είχε παίξει ηγετικό ρόλο ο Καρλ Μαρξ. "Η αίθουσα Πετρέλ όπου πραγματοποιήθηκε το Συνέδριο, ήταν καλυμένη με κόκκινο ύφασμα και παντού υπήρχαν κόκκινες σημαίες. Πάνω από το βήμα, με χρυσά γράμματα, έλαμπε η καταληκτική φράση του Κομμουνιστικού Μανιφέστου: Προλετάριοι όλων των χωρών ενωθείτε". Μια επιγραφή στην μπροστινή μεριά της αίθουσας δήλωνε τον κεντρικό στόχο της πάλης για την απελευθέρωση της εργατικής τάξης: Πολιτική και οικονομική απαλλοτρίωση της καπιταλιστικής τάξης..." Το αγωνιστικό πνεύμα των Γάλλων που ήταν οι οικοδεσπότες εκφραζόταν σε μια αφίσα που υπήρχε στο βήμα: Στο όνομα του Παρισιού του Ιούνη 1848 και του Μάρτη, Απρίλη και Μάη 1871, της Γαλλίας του Μπαμπέφ, του Μπλανκί και του Βαρλέν, στέλνουμε αγωνιστικούς χαιρετισμούς στους σοσιαλιστές εργάτες και των δυο κόσμων". Μετά το τέλος του συνεδρίου οι αντιπρόσωποι οργάνωσαν μια πορεία για να τιμήσουν τους πρωτοπόρους επαναστάτες".6 Στηριγμένη σε τέτοιους φαινομενικά επαναστατικούς οιωνούς, η Δεύτε - 14

16 Κομιντέρν - Η Τρίτη Διεθνής ρη Διεθνής έπαιξε τον ρόλο ενός πόλου γύρω από τον οποίο αναπτύχθηκαν μεγάλα εργατικά κόμματα που κατά κανόνα ονομάστηκαν "Σοσιαλδημοκρατικά" -έναν όρο που ο ίδιος ο Μαρξ απεχθανόταν και προτιμούσε τον τίτλο "Κομμουνιστικά". Δεν ήταν τα μοναδικά εργατικά κόμματα, όμως ήταν αυτά που κυριάρχησαν στο εργατικό κίνημα στα χρόνια μέχρι τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο. Η Σοσιαλδημοκρατία, με την κλασσική έννοια, είχε πολύ μικρό χρόνο ζωής. Το Γερμανικό Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα (SPD), το πρότυπο όλων των άλλων, είχε ιδρυθεί το Υιοθέτησε ένα θεωρητικά Μαρξιστικό Πρόγραμμα (το πρόγραμμα της Ερφούρτης) το Ανάμεσα στο 1878 και το 1890, το SPD ήταν μια παράνομη οργάνωση. "Στο πρώτο του συνέδριο στο Βάιντεκ της Ελβετίας το 1880, ψήφισε ομόφωνα να διαγράψει από το πρόγραμμά του το άρθρο που δήλωνε ότι θα διεκδικήσει τους στόχους του με κάθε νόμιμο μέσο". Στη διάρκεια αυτής της δύσκολης εποχής η εργατική τάξη στρεφόταν όλο και περισσότερο ενάντια στο κράτος".7 Τα εκλογικά ποσοστά της Σοσιαλδημοκρατίας αντανακλούσαν αυτή την κατάσταση. To SPD ήταν εκτός νόμου, αλλά οι σοσιαλιστές υποψήφιοι (που τις περισσότερες φορές ήταν μέλη του SPD) μπορούσαν να συμμετέχουν στις εκλογές. Το 1881, παρά τους αποκλεισμούς που επέβαλε ο εκλογικός νόμος, οι σοσιαλιστές πήραν ψήφους και το 1890 μισό εκατομμύριο. Το 1912 το κόμμα, που τώρα πια ήταν νόμιμο, πήρε ψήφους (το 34%) και έκλεξε 110 βουλευτές στο Ράιχσταγκ (την ομοσπονδιακή βουλή της Γερμανίας). Το 1914, το SPD είχε μέλη. Στη Γαλλία το ενοποιημένο σοσιαλιστικό κόμμα, το SRO (Γαλλικό Τμήμα της Εργατικής Διεθνούς), που είχε ιδρυθεί το 1905, κέρδισε 102 έδρες στις εκλογές που έγιναν στις αρχές του Ενα χρόνο αργότερα, το Ιταλικό Σοσιαλιστικό Κόμμα (PSI), πήρε το 25% και έβγαλε 78 βουλευτές. Το Αυστροουγγρικό κόμμα, πήρε πάνω από ένα εκατομμύριο ψήφους και 82 βουλευτές. Από τη Σκανδιναβία μέχρι τα Βαλκάνια, τα Μαρξιστικά σοσιαλδημοκρατικά κόμματα κέρδιζαν μέλη, ψήφους και βουλευτές. Ακόμα και στις ΗΠΑ, το Σοσιαλιστικό Κόμμα (που ιδρύθηκε το 1901), είχε μέλη το 1912 και πήρε ψήφους, ενώ έλεγχε "56 δήμους... οκτώ καθημερινές ξενόγλωσσες εφημερίδες και πέντε αγγλόφωνες... συν 262 αγγλόφωνα και 36 ξενόγλωσσα εβδομαδιαία έντυπα".8 Λιγότερο ισχυρά, αλλά σημαντικά σοσιαλδημοκρατικά κόμματα αναπτύσσονταν και σε άλλες χώρες, από τη Βρετανία, τη Χιλή, την Ισπανία μέχρι την Ελβετία και την Ουρουγουάη, όλα τους προσκείμενα στη Δεύτερη Διεθνή και με προγράμματα που αποσκοπού 15

17 Ντάνκαν Χάλας σαν στη σοσιαλιστική ανοικοδόμηση της κοινωνίας και δήλωναν την ασυμβίβαστη αντίθεσή τους με την "εθνική ενότητα" και τον πόλεμο. Υπήρχαν σημαντικές διαφορές ανάμεσα στα διάφορα σοσιαλδημοκρατικά κόμματα, αλλά όλα τους ήταν στην ουσία ψευτο-επαναστατικά. Τα κόμματα της Σοσιαλδημοκρατίας συνδύαζαν μια φρασεολογία ασυμβίβαστης ε χθρότητας ενάντια στον καπιταλισμό με μια πρακτική δράση που περιοριζόταν ουσιαστικά μόνο στη συλλογή ψήφων και μελών. Επειδή ήταν αποκλεΐ: σμένα από κάθε μερίδιο στην κρατική εξουσία, ενώ ταυτόχρονα είχαν μια ι δεολογία που αμφισβητούσε τις αξίες της επίσημης κοινωνίας, οι σοσιαλδημοκράτες δημιούργησαν, ως ένα βαθμό, ένα διαφορετικό δικό τους κόσμο μέσα στα πλαίσια του καπιταλισμού. "Δεν υπήρχε καμιά γερμανική πόλη χωρίς τη δική της σοσιαλδημοκρατική καθημερινή εφημερίδα, το δικό της σοσιαλδημοκρατικό συνεταιρισμό καταναλωτών, αθλητικό και πολιτιστικό όμιλο εργατών".9 Αυτός ο εντυπωσιακός μηχανισμός έγινε αυτοσκοπός. Επαψε να υπάρχει σαν προοπτική ο αγώνας για την κατάκτηση της εξουσίας ως προϋπόθεση για την επίτευξη του σοσιαλισμού. Ο σοσιαλισμός θα ερχόταν αναπόφευκτα σαν αποτέλεσμα των αντιφάσεων του καπιταλισμού, υποστήριζαν καθαρά οι ηγέτες της Σοσιαλδημοκρατίας. Απέφευγαν τις συγκρούσεις με τις δυνάμεις του κράτους ή ακόμα και των εργοδοτών, όπου ήταν δυνατόν. Σαν πολιτική δύναμη, η Σοσιαλδημοκρατία ήταν ουσιαστικά παθητική. Μολονότι κάποια α πό τα κόμματα -κύρια οι Βέλγοι και οι Αυστριακοί- είχαν χρησιμοποιήσει το όπλο των μαζικών πολιτικών απεργιών, αυτό το είχαν κάνει μόνο και μόνο για να κερδίσουν ή να επεκτείνουν το δικαίωμα της ψήφου. Τα περισσότερα κόμματα, όμως, δεν τολμούσαν ούτε καν να χρησιμοποιήσουν τέτοιες μορφές πάλης. Αυτή η ψευδαίσθηση διαλύθηκε τον Αύγουστο του Η Σοσιαλδημοκρατία κατέρρευσε. Ο συνδυασμός της ριζοσπαστικής φρασεολογίας με την πολιτική παθητικότητα δεν ήταν πλέον δυνατόν να υπάρξει στα μαζικά κόμματα των εμπόλεμων χωρών. Οι κομματικοί ηγέτες βρέθηκαν αντιμέτωποι με ένα απλό δίλημμα. Να διατηρήσουν τις πολιτικές θέσεις τους, τον διεθνισμό τους, κάτι που σήμαινε την έμπρακτη αντίθεσή τους στον πόλεμο και την ε πιστροφή τους στην παρανομία, τις φυλακίσεις και την κατάσχεση της περιουσίας των κομμάτων; Ή να εγκαταλείψουν όλες τις αρχές τους, να υποστηρίζουν το "δικό τους" ιμπεριαλιστικό κράτος και να κερδίσουν έτσι μια τιμημένη και όλο και περισσότερο σημαντική θέση μέσα στην καπιταλιστική κοινωνία; Συνθηκολόγησαν και μετατράπηκαν σε στρατολογικά γραφεία για τον 16

18 Κομινχέρν - Η Τρίτη Διεθνής Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο. Από τις 4 Αυγούστου 1914 και μετά, τα σοσιαλδημοκρατικά κόμματα ενεργούσαν σαν πράκτορες της άρχουσας τάξης μέσα στο εργατικό κίνημα. Υπήρξαν εξαιρέσεις. Οι Ιταλοί και οι Αμερικάνοι σοσιαλδημοκράτες δεν υποχρεώθηκαν να πάρουν άμεσα θέση απέναντι στον πόλεμο, αφού οι άρχουσες τάξεις τους παρέμειναν για ένα διάστημα ουδέτερες. Το ίδιο ίσχυσε για τους Σκανδιναβούς και τους Ολλανδούς μέχρι το Στην αντίπερα ό χθη, οι Σέρβοι σοσιαλιστές, παρέμειναν ηρωικά πιστοί στις αρχές τους και υ πέστησαν δολοφονικές διώξεις. Η πλειοψηφία του Βουλγάρικου κόμματος, αντιτέθηκε στον πόλεμο. Στη Ρωσία, οι Μπολσεβίκοι, ακόμα και μερικοί Μενσεβίκοι, αρνήθηκαν να στηρίξουν την τσαρική πολεμική μηχανή. Σε όλες τις άλλες χώρες, εκείνοι που έκφρασαν την αντίθεσή τους στον πόλεμο, αποτελούσαν μειοψηφία. Ο Καρλ Λήμπκνεχτ, ο βουλευτής του SPD που στην αρχή σήκωσε μόνος το ανάστημά του ενάντια στον πόλεμο μέσα στο Ράιχσταγκ, έγραψε: "Ο κύριος εχθρός κάθε λαού βρίσκεται μέσα στην ίδια του τη χώρα! Ο κύριος ε χθρός του γερμανικού λαού είναι μέσα στη Γερμανία. Είναι ο γερμανικός ι μπεριαλισμός, η γερμανική πολεμική συμμαχία και η γερμανική μυστική διπλωματία- εδώ, στη δική μας τη γη βρίσκεται ο εχθρός με τον οποίο ο γερμανικός λαός πρέπει να δώσει τη μάχη. Πρέπει να κηρύξουμε αυτό τον πολιτικό αγώνα μαζί με τους προλετάριους των άλλων χωρών, πόυ κι αυτοί παλεύουν ενάντια στους δικούς τους ιμπεριαλιστές... Κάτω οι πολεμοκάπηλοι και στις δυο πλευρές των συνόρων... Στην ίδια μας τη χώρα είναι ο εχθρός".' Ομως, οι "σοσιαλπατριώτες" - όπως αποκαλούσαν τους σοσιαλδημοκράτες οπαδούς του πολέμου οι αντίπαλοί τους - υποστήριζαν ότι το 1914 είχαν την υποστήριξη της πλειοψηφίας των πολιτικά συνειδητών εργατών. Αυτό ή ταν αλήθεια. Ο Τρότσκι σημείωνε ότι στη Βιέννη "ο πατριωτικός ενθουσιασμός των μαζών της Αυστροουγγαρίας ήταν εκπληκτικός". "Τι ήταν αυτό που παρακινούσε τον κόσμο;", ρωτούσε ο Τρότσκι. "Ποια ι δέα; Μήπως η ιδέα του έθνους; Αλλά η Αυστροουγγαρία αποτελούσε την α κραία άρνηση αυτής της ιδέας. Οχι, η κινητήρια δύναμη ήταν κάτι διαφορετικό. Οι άνθρωποι που η ζωή τους, μέρα μπαίνει - μέρα βγαίνει, περνάει μέσα στη μονοτονία της απελπισίας, είναι πολλοί... Ο συναγερμός της πολεμικής κινητοποίησης εισχωρεί στις ζωές τους σαν μια υπόσχεση... Προς το καλύτερο ή προς το χειρότερο; Φυσικά προς το καλύτερο - τι θα μπορούσε να είναι χειρότερο από τις κανονικές" συνθήκες;...ο πόλεμος εισβάλλει στη ζωή του καθένα και εκείνοι που βλέπουν τη ζωή τους να συνθλίβεται από την κατα 17

19 Νιάνκαν Χάλας πίεση νιώθουν ξαφνικά ότι βρίσκονται σε ίση μοίρα με τους πλούσιους και τους ισχυρούς".11 Ο ίδιος μαζικός ενθουσιασμός για τον πόλεμο υπήρχε στο Λονδίνο, το Παρίσι, το Βερολίνο. Ομως, οι επαναστάτες που δεν έχουν την αντοχή να βρεθούν έστω και προσωρινά κόντρα στο ρεύμα της διάθεσης του κόσμου και να υποστούν τις διώξεις του κράτους, είναι ανάξιοι. Οι πρωτοπόροι της Σοσιαλδημοκρατίας είχαν αντέξει και τις δυο αυτές δοκιμασίες. Γιατί λοιπόν τώρα πρόδιδαν το ί διο τους το παρελθόν; Μια ερμηνεία είναι ότι δεν υπήρξε καμιά προδοσία. Οτι, δηλαδή, τα Σοσιαλδημοκρατικά Κόμματα μετακινήθηκαν γρήγορα προς τα δεξιά μετά το Συνέδριο της Στουτγκάρδης το 1907 και άρχισαν να υποστηρίζουν τις "δικές τους" ιμπεριαλιστικές άρχουσες τάξεις. Είναι αλήθεια ότι μέσα σε αυτά τα κόμματα αναπτύσσονταν οπορτουνιστικές τάσεις. Στις αρχές του αιώνα οι α πόψεις περί "προοδευτικών" αστικών κομμάτων και περί συμμετοχής σε "προοδευτικές" αστικές κυβερνήσεις είχαν ηττηθεί. Τώρα, οι ίδιες απόψεις σήκωναν ξανά κεφάλι. Ομως, τίποτα απ' όλα αυτά δεν μειώνει τη σημασία της κατηγορίας για προδοσία, δεν μπορεί να αλλά ξει το ίδιο το γεγονός της προδοσίας. Το Εκτακτο Συνέδριο της Βασιλείας, που έγινε το 1912 και ασχολήθηκε ειδικά με τον αυξανόμενο κίνδυνο του ιμπεριαλιστικού πολέμου, ομόφωνα επιβεβαίωσε και ενίσχυσε τις αποφάσεις της Στουτγκάρδης ενάντια στον πόλεμο. Οπως έγραφε στα 1916 ο Ζηνόβιεφ, που τότε ήταν ο πιο στενός συνεργάτης του Λένιν: Ή διακήρυξη της Βασιλείας πρόβλεψε ακριβώς αυτόν τον πανευρωπαϊκό πόλεμο που έχει ήδη ξεσπάσει... Επεξεργάστηκε ένα πρόγραμμα δράσης για τους σοσιαλιστές κάθε έθνους. Τι είδους πρόγραμμα; Μήπως περιείχε και την παραμικρή υπόνοια ότι οι Σοσιαλιστές έστω και μιας από τις χώρες που εμπλέκονται στον πόλεμο θα πρέπει να υπερασπίσουν την πατρίδα" και να έχουν σαν κριτήριο της δράσης τους τον αμυντικό πόλεμο ; Οχι. Δεν υπήρχε ούτε μια λέξη, ούτε ένας ψίθυρος για κάτι τέτοιο. Αντίθετα, αυτό που βρίσκουμε είναι καλέσματα στα κόμματα να οργανώσουν τον εμφύλιο πόλεμο και αναφορές στην Παρισινή Κομμούνα του 1871, στην Επανάσταση του 1905 κλπ. Αλλά δεν θα βρει κανείς ούτε μια υποσημείωση για "αμυντικό" πόλεμο. Η απόφαση της Βασιλείας, δεν ήταν χειρότερη, αλλά καλύτερη από αυτή της Στουτγκάρδης. Κάθε λέξη της είναι ένα χαστούκι στο πρόσωπο των σημερινών κομμάτων της Δεύτερης Διεθνούς".12 Αυτό είναι σωστό. Στην πραγματικότητα, αν υπήρχε κάποια αντιπολίτευση πάνω σ' αυτό το ζήτημα στα Συνέδρια, αυτή ερχόταν από τον Τζέιμς Κιρ 18

20 Κομιντέρν - Η Τρίτη Διεθνής Χάρντι, του Βρετανικού Εργατικού Κόμματος, ο οποίος επέμενε ότι τα κόμματα θα έπρεπε να δεσμευθούν να καλέσουν άμεση γενική απεργία με το ξέσπασμα του πολέμου! Μια άλλη ερμηνεία στηρίζεται στον μοιρολατρικό χαρακτήρα της θεωρίας των σοσιαλδημοκρατικών κομμάτων. Ο Καρλ Κάουτσκι, ο "πάπας του Μαρξισμού" και βασικός θεωρητικός του SPD, έκφραζε αυτή τη θεωρία με τις εξής φράσεις: "Το Σοσιαλιστικό Κόμμα είναι ένα επαναστατικό κόμμα, αλλά όχι ένα κόμμα που κάνει επαναστάσεις. Γνωρίζουμε ότι ο σκοπός μας μπορεί να επιτευχθεί μόνο μέσα από την επανάσταση. Γνωρίζουμε επίσης ό τι αν οι αντίπαλοί μας δεν έχουν τη δύναμη για να εμποδίσουν την επανάσταση, άλλο τόσο εμείς δεν έχουμε παρά ελάχιστη δύναμη για να τη δημιουργήσουμε". 13 Να μια επεξεργασμένη θεωρητική δικαιολόγηση της παθητικότητας! Απουσιάζει παντελώς η αντίληψη ότι οι σοσιαλιστές πρέπει να κερδίσουν με το μέρος τους τους εργάτες μέσα στους αγώνες. Και όχι τυχαία. Σύμφωνα με τον Μαρξ η πράξη προηγείται της θεωρίας. "Στην αρχή ήταν η πράξη". Η θεωρία ενός μαζικού κινήματος έχει υλικές ρίζες. Προς το τέλος της ζωής του, ο Τζον Γουέσλεϊ, ένας απ τους ιδρυτές του Μεθοδισμού, έ γραψε την παρακάτω αξιοσημείωτη πρόβλεψη σε σχέση με την υλιστική θεώρηση της ιστορίας: "Οι Μεθοδιστές όπου κι αν βρίσκονται είναι φιλότιμοι και ολιγαρκείς. Αυτό έχει σαν συνέπεια να αυξάνονται τα αγαθά τους. Κατ αναλογία, αυξάνονται όμως και οι σαρκικές επιθυμίες τους και η τάση τους για επίγειες απολαύσεις. Ετσι, αν και η μορφή της θρησκείας διατηρείται, το πνεύμα της βαθμιαία εγκαταλείπεται".14 Το ίδιο συνέβαινε και με τη Σοσιαλδημοκρατία. Ενα ολόκληρο στρώμα σοσιαλδημοκρατών στελεχών ευημερούσε. Ηδη το 1913 το SPD και οι προσκείμενες σ' αυτό συνδικαλιστικές οργανώσεις είχαν στην κατοχή τους μια περιουσία 90 εκατομμυρίων μάρκων. Για να διαχειριστεί και να ελέγξει αυτή τη δύναμη "το κόμμα δημιούργησε ένα ολόκληρο στρώμα κοινοβουλευτικών εκπροσώπων, γραφειοκρατών της εργατικής τάξης και επαγγελματικών στελεχών στα συνδικάτα, τους συνεταιρισμούς, τα γραφεία του κομματικού τύπου και των εκδόσεων..."15 Αυτά τα στελέχη είχαν να χάσουν πολύ περισσότερα από τις αλυσίδες τους. Ο Λένιν έδωσε μεγάλη έμφαση και σε έναν άλλο καθοριστικό υλικό παράγοντα: "Ο οπορτουνισμός γεννήθηκε τις προηγούμενες δεκαετίες μέσα από τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά αυτής της περιόδου ανάπτυξης του καπιταλισμού, όπου η συγκριτικά ήρεμη ζωή ενός στρώματος προνομιούχων εργα 19

21 Ντάνκαν Χάλας ζόμενων, τους αστικοποίησε", τους έδωσε μερικά ψίχουλα από το τραπέζι των εθνικών καπιταλιστών τους". 16 Αυτή η θεωρία της "εργατικής αριστοκρατίας", που είχε εκφραστεί προηγούμενα και από τον ίδιο τον Μαρξ αναφορικά με τη συγκεκριμένη περίπτωση της Βρετανίας, περιείχε ένα σημαντικό στοιχείο αλήθειας. Ομως, όπως αποδείχτηκε, ήταν μια υπεραπλοποίηση. Οι ειδικευμένοι (και "προνομιούχοι") εργάτες έπαιξαν τον πιο σημαντικό ρόλο στο αντιπολεμικό κίνημα. Αυτό το κίνημα άρχισε να δυναμώνει καθώς οι "πολεμικές απώλειες" στα μέτωπα και η φτώχεια στα μετόπισθεν αυξήθηκαν δραματικά μετά το 1915 σε όλα τα εμπλεκόμενα στον πόλεμο κράτη. Το επαναστατικό κύμα "Ο ιμπεριαλιστικός πόλεμος είναι το πρελούδιο μιας εποχής κοινωνικών επαναστάσεων. Οι αντικειμενικές συνθήκες της πρόσφατης περιόδου έ- χουν βάλει στην ημερήσια διάταξη τους μαζικούς επαναστατικούς αγώνες των εργατών. Είναι καθήκον των σοσιαλιστών, ταυτόχρονα με τη χρησιμοποίηση όλων των νόμιμων μέσων της ταξικής πάλης, να... αναπτύξουν την επαναστατική συνείδηση των εργατών... να προωθήσουν και να κάνουν ότι είναι δυνατό για να μετατρέψουν τον ιμπεριαλιστικό πόλεμο μεταξύ των λαών σε εμφύλιο πόλεμο... για την κατάχτηση της πολιτικής εξουσίας από την εργατική τάξη και την πραγματοποίηση του σοσιαλισμού". Απόβαση της Αριστερός τον Τσίμερβαλντ, 1915 ΤΟ ΞΕΣΠΑΣΜΑ του παγκόσμιου πολέμου, αρχικά φάνηκε ότι είχε διασπάσει το σοσιαλιστικό κίνημα σε δυο μερίδες: στους "σοσιαλπατριώτες" που αποτελούσαν τη μεγάλη πλειοψηφία και τους διεθνιστές". Ομως σύντομα έγινε φανερό ότι το κίνημα είχε υποστεί μια τριπλή διάσπαση. Οι ίδιοι οι διεθνιστές ήταν μοιρασμένοι ανάμεσα στους αποφασισμένους επαναστάτες και σε αυτούς που ανήκαν στο αποκαλούμενο "κέντρο". Οι κεντριστές ακολουθούσαν μια ειρηνιστική ("πασιφιστική") ή μισο-ειρηνιστική θέση. Αρνιόντουσαν να υποστηρίξουν τις "δικές τους" κυβερνήσεις και ζητούσαν ειρήνη μέσα από διαπραγματεύσεις. Ηθελαν να αποκαταστήσουν ξανά τους διεθνείς δεσμούς ανάμεσα στα σοσιαλιστικά κόμματα, χρησιμοποιώντας ακόμα και παράνομα μέσα αν χρειαζόταν. Ομως ο στόχος τους ήταν η αναγέννηση της παλιάς Διεθνούς και όχι το χτίσιμο μιας νέας ε παναστατικής Διεθνούς. Εβλεπαν τον πόλεμο σαν μια καταστροφική διακοπή 20

22 Κομιντέρν - Η Τρίτη Διεθνής της "κανονικής" πολιτικής ζωής και όχι σαν μια ευκαιρία για κοινωνική επανάσταση. ΓΓ αυτούς, η Διεθνής ήταν μόνο για τον "καιρό της ειρήνης", για τις ομιλίες της Πρωτομαγιάς, όχι για επαναστατική πάλη για ν' αλλάξει ο κόσμος. Τον Σεπτέμβρη του 1915, το ιταλικό και το ελβετικό κόμμα πέτυχαν να συγκληθεί μια συνδιάσκεψη εκείνων των σοσιαλιστών που ήταν αντίθετοι στον πόλεμο, στο Τσίμερβαλντ, μια πόλη κοντά στη Βέρνη της Ελβετίας. Και στα δυο αυτά κόμματα κυριαρχούσε το "κέντρο". Οι ελβετοί σοσιαλιστές ή ταν ουδέτεροι (αν και μέσα στο κόμμα υπήρχαν φιλογαλλικές και φιλογερμανικές τάσεις), ενώ η πλειοψηφία των ιταλών σοσιαλιστών, στο PSI, είχαν μια κεντριστική αντιπολεμική θέση από την στιγμή που η Ιταλία μπήκε στον πόλεμο των Μάη του Στη συνδιάσκεψη δεν ήλθαν πολλοί. "Οι ίδιοι οι αντιπρόσωποι έκαναν αστεία με το γεγονός ότι μισό αιώνα μετά την ίδρυση της Πρώτης Διεθνούς, ήταν δυνατό όλοι οι διεθνιστές του κόσμου να χωρέσουν σε τέσσερις άμαξες".17 Στο Τσίμερβαλντ βγήκαν στην επιφάνεια οι διαφωνίες ανάμεσα στους κεντριστές και την αριστερά. Συμμετείχαν, εκτός από τα δυο κόμματα που α ναφέραμε, αντιπρόσωποι από την Γερμανία, τη Γαλλία, τη Σουηδία, τη Νορβηγία, την Ολλανδία, την Πολωνία, τη Ρωσία και μερικές άλλες χώρες. Με 19 ψήφους έναντι 12, η συνδιάσκεψη καταψήφισε την πρόταση του Λένιν που ζητούσε τη "μετατροπή του ιμπεριαλιστικού πολέμου σε εμφύλιο". Παρόλα αυτά, ο Λένιν αποκάλεσε τη συνδιάσκεψη "ένα πρώτο βήμα". Οι αριστεροί, συμπεριλαμβανομένων των Μπολσεβίκων, ψήφισαν την διακήρυξη της πλειοψηφίας με την προϋπόθεση ότι θα γινόταν γνωστή και η δική τους πρόταση που καταψηφίστηκε. Το μανιφέστο του Τσίμερβαλντ διακήρυσσε: "Οι καπιταλιστές όλων των χωρών υποστηρίζουν ότι ο πόλεμος εξυπηρετεί τα συμφέροντα της πατρίδας... Λένε ψέματα". "Είναι γεγονός ότι αυτή η διακήρυξη είναι ένα βήμα μπροστά στην πάλη ενάντια στον οπορτουνισμό, στη σύγκρουση μαζί του", έγραψε ο Λένιν. Παρά την "ασάφεια και την μετροπάθεια που το διακρίνει", έλεγε, "θα ήταν σεχταρισμός ν' αρνηθούμε να κάνουμε αυτό το βήμα". 18 Στην ατμόσφαιρα υ στερικού πατριωτισμού που επικρατούσε ακόμα το 1915, όταν κάθε επαφή με τον "εχθρό" αντιμετωπιζόταν σαν προδοσία, το Τσίμερβαλντ ήταν πραγματικά ένα βήμα μπρος για τον διεθνή σοσιαλισμό. Στην επόμενη συνδιάσκεψη στο Κίενταλ (επίσης στην Ελβετία) το 1916, η αριστερά κράτησε μια πιο σκληρή γραμμή. "Κάθε βήμα που έκανε το διεθνές εργατικό κίνημα στο δρόμο που χαράχτηκε στο Τσίμερβαλντ, δείχνει ό 21

23 Νιάνκαν Χάλας λο και πιο καθαρά την ασάφεια της θέσης που υιοθετήθηκε από την πλειοψηφία του Τσΐμερβαλντ", έλεγε μια ακόμα πρόταση των Μπολσεβίκων που επίσης δεν πέρασε. Η πλειοψηφΐα του Τσΐμερβαλντ, έλεγε η πρόταση, φοβάται μια διάσπαση του Διεθνούς Σοσιαλιστικού Γραφείου (του κέντρου της Δεύτερης Διεθνούς που παρέμενε αδρανές)... Αυτοί που έχουν αναλάβει το καθήκον να ανασυγκροτήσουν το χρεωκοπημένο Διεθνές Σοσιαλιστικό Γ ραφείο είναι οι σοσιαλσοβινιστές και οι οπαδοί του Κάουτσκι σε κάθε χώρα. Το κ ο θήκον των σοσιαλιστών είναι να εξηγούν στις μάζες ότι είναι αναπόφευκτη η διάσπαση με εκείνους που ακολουθούν μια αστική πολιτική κάτω από τη σημαία του σοσιαλισμού".19 Αυτό ήταν κάλεσμα για πολιτική ρήξη, όχι μόνο με τη δεξιά, αλλά και με την ψεύτικη αριστερά που υποστήριζε τον πασιφισμό και έβλεπε τις διαπραγματεύσεις ανάμεσα στα εμπλεκόμενα κράτη σαν τον μόνο τρόπο να τελειώσει ο πόλεμος. Ομως, το αντιπολεμικό κίνημα είχε ήδη αρχίσει να κερδίζει υποστήριξη. Το Πάσχα του 1916, έγινε η εξέγερση στο Δουβλίνο ενάντια στον Βρετανικό ιμπεριαλισμό. Ο Καρλ Λήμπκνεχτ και ο Οττο Ρούλε, βουλευτές και οι δυο του SPD, ήλθαν σε ρήξη με το SPD και προπαγάνδιζαν στη Βουλή ενάντια στον πόλεμο. Τον Μάη του 1916 η σύλληψη του Καρλ Λήμπκνεχτ με την κατηγορία της προδοσίας, προκάλεσε μια απεργία εργατών στο Βερολίνο και ένα κύμα συγκρούσεων με την αστυνομία. Το κίνημα των μαχητικών συνδικαλιστών βάσης στη Βρετανία κέρδιζε έδαφος. Τον Φλεβάρη του 1917, η επανάσταση στη Ρωσία πυροδότησε μαζικές διαδηλώσεις υπέρ της ειρήνης στη Βρετανία, τη Γερμανία και την Αυστροουγγαρία. Εκείνη την άνοιξη το SPD διασπάστηκε και οι κεντριστές, υπό την ηγεσία του αρχηγού της κοινοβουλευτικής του ομάδας, του Χάασε καθώς και του θεωρητικού του, του Κάουτσκι, ίδρυσαν το Ανεξάρτητο Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα, το USPD, με βάση ένα αντιπολεμικό πρόγραμμα. Ομως η α ντιπολεμική του πλατφόρμα ήταν πασιφιστική και όχι επαναστατική. Το USPD ήταν ένα μίγμα από ρεφορμιστές, κεντριστές και μερικούς επαναστάτες. Αντανακλούσε την αυξανόμενη αγανάκτηση των γερμανών εργατών ε νάντια στον πόλεμο, αλλά δεν βρισκόταν στην ηγεσία αυτής της εργατικής αντιπολίτευσης. Η Οκτωβριανή Επανάσταση είχε ακόμα μεγαλύτερη επίδραση στο αντιπολεμικό κίνημα σε όλη την Ευρώπη. Τον Γενάρη του 1918 ξέσπασαν μαζικές απεργίες στην Αυστροουγγαρία και τη Γ ερμανία, απεργίες που δεν είχαν οικονομικά αιτήματα, αλλά ζητούσαν την ειρήνη. "Αρχισαν στο εργοστάσιο Μάνφρεντ Βάις, στο Γκέσπελ, κοντά στη Βουδαπέστη, που ήταν το μεγαλύ 22

24 Κομινιέρν - Η Τρίτη Διεθνής τερο εργοστάσιο πυρομαχικών στην Ουγγαρία... Η απεργία απλώθηκε σαν φωτιά... Στις 16 Γενάρη απεργούσε όλη η βιομηχανία όπλων της κάτω Αυστρίας. Στις 17 η απεργία έφτασε στη Βιέννη. Λίγες μέρες αργότερα ακολούθησαν οι εργάτες στα εργοστάσια όπλων του Βερολίνου και μετά οι μεταλλεργάτες απ' άκρη σ' άκρη του Ράιχ. Πουθενά η επίσημη συνδικαλιστική ηγεσία δεν είχε καλέσει τις απεργίες... Αυτό το κίνημα ταρακούνησε συθέμελα τις Κεντρικές Δυνάμεις". 20 Συμμετείχαν πάνω από 2 εκατομμύρια εργάτες, αλλά τελικά οι απεργίες υποχώρησαν. Οπως και στις μεγάλες ανταρσίες στον Γαλλικό στρατό το 1917, αυτό που έλειπε ήταν μια συγκροτημένη επαναστατική ηγεσία. Ομως η ανταρσία των ναυτών του γερμανικού στόλου της Βαλτικής στο Κίελο στις 4 Νοέμβρη 1918, οδήγησε στην κατάρρευση της αυτοκρατορικής Γερμανίας. "Στο Κίελο υπήρχε μόνο μια εξουσία -το Συμβούλιο εργατών, ναυτών και στρατιωτών αντιπροσώπων... Από το Κίελο η εξέγερση απλώθηκε στο Αμβούργο και τη νύχτα της 8ης Νοεμβρίου η εξέγερση θριάμβευσε χωρίς αντίσταση στο Ανόβερο, το Μαγδεμβούργο, την Κολωνία, το Μόναχο, τη Στουτγκάρδη, τη Φρανκφούρτη, το Μπράνσβικ, το Ολντενμπουργκ, το Βίτενμπεργκ και άλλες πόλεις".21 Στις 9 Νοέμβρη το "έμπιστο" 4ο Σύνταγμα Πυροβολητών ξεχύθηκε στους δρόμους του Βερολίνου. Προσχώρησε στην ανταρσία. Ο Κάιζερ το έσκασε στην Ολλανδία. Τα γερμανικά συμβούλια εργατών και στρατιωτών βρίσκονταν στην εξουσία. Χρειάζεται να δώσουμε έμφαση σ' αυτό το σημείο. Κυριολεκτικά βρισκόταν στην εξουσία κανένα άλλο όργανο στη Γερμανία δεν είχε στα χέρια του αποτελεσματική ένοπλη δύναμη. Η προδοσία αυτού του νικηφόρου κινήματος από τους ηγέτες του SPD (και του USPD) στο όνομα της "δημοκρατίας", βάθυνε τη διάσπαση που ξεκίνησε το Το ζήτημα αν η εξουσία έπρεπε να βρίσκεται στα χέρια των εργατικών συμβουλίων ή του κοινοβούλιου έγινε κεντρικό. Δημοκρατία και Δικτατορία "Η δημοκρατία παρουσιάζει διάφορες μορφές και διαφορετικούς βαθμούς εφαρμογής στις δημοκρατίες της Αρχαίας Ελλάδας, στις πόλεις του Μεσαίωνα, στις αναπτυγμένες καπιταλιστικές χώρες, θα ήταν τελείως παράλογο να πιστέψουμε άτι η πιο βαθιά επανάσταση στην ιστορία της ανθρωπότητας, το πέρασμα της εξουσίας για πρώτη φορά από τα χέρια μιας 23

25 Ντάνκαν Χάλας μειοψηφίας εκμεταλλευτών στην πλειοψηφία των εκμεταλλευόμενων, μπορεί να συντελεστεί στα παλιά πλαίσια της αστικής κοινοβουλευτικής δημοκρατίας, χωρίς ριζικές ανατροπές, χωρίς τη δημιουργία νέων μορφών δημοκρατίας, νέων θεσμών που να ενσαρκώνουν τις νέες συνθήκες εφαρμογής της δημοκρατίας". Απόφαση τον Πρώτου Συνεδρίου της Κομμουνιστικής Διεθνούς, 1919 ΣΟΒΙΕΤ ή κοινοβούλιο; Μετά την επανάσταση του Οκτώβρη οι Μπολσεβίκοι (το Ρώσικο Κομμουνιστικό Κόμμα) διέλυσαν την νεοεκλεγμένη Συντακτική Συνέλευση, στην οποία είχε την πλειοψηφία η δεξιά πτέρυγα των Σοσιαλεπαναστατών, ενός κόμματος που φαινομενικά ήταν αγροτικό. Αντί για Εθνοσυνέλευση, επέλεξαν να δώσουν την εξουσία στα Σοβιέτ των εργατών, στρατιωτών και αγροτών αντιπροσώπων. Μετά την επανάσταση του Νοέμβρη το Γερμανικό Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα (SPD) διάλυσε τα Συμβούλια εργατών και στρατιωτών, στα οποία είχε την πλειοψηφία, για χάρη της Εθνοσυνέλευσης όπου το ίδιο ήταν μειοψηφία. Είναι αλήθεια ότι οι ηγέτες του SPD αναγκάστηκαν να υποστηρίξουν μια (ομόφωνη) πρόταση που καλούσε για την κατάργηση του υπάρχοντος στρατού και για τον εξοπλισμό των εργατών -αλλά αυτό ήταν απλώς μια υπεκφυγή. Και στις δυο περιπτώσεις το ζήτημα των θεσμικών μορφών διακυβέρνησης ήταν στην πραγματικότητα ζήτημα ταξικής εξουσίας. Το αποτέλεσμα της επιλογής του Κομμουνιστικού Κόμματος Ρωσίας ήταν να δημιουργήσει ένα εργατικό κράτος. Το αποτέλεσμα της επιλογής του SPD στη Γερμανία ή ταν να δημιουργήσει ένα ανασυγκροτημένο αστικό κράτος, τη Δημοκρατία της Βαιμάρης. Ο Μαρξ είχε γράψει μετά την Παρισινή Κομμούνα, ότι η μορφή του κράτους στη μετάβαση από τον καπιταλισμό στο σοσιαλισμό "μπορούσε να είναι μόνο η επαναστατική δικτατορία του προλεταριάτου". Η ηγεσία του SPD δήλωνε στη διάρκεια της επανάστασης του Νοέμβρη: "Ολη η ε ξουσία στα Συμβούλια Αντιπροσώπων Εργατών και Στρατιωτών; Οχι. Αρνούμαστε την ιδέα της δικτατορίας μιας τάξης αν η πλειοψηφία του πληθυσμού δεν βρίσκεται πίσω από αυτή την τάξη". 22 Στην πράξη, οι Σοσιαλδημοκράτες είχαν καταλήξει να αρνούνται την ουσία της Μαρξιστικής θεωρίας για το κράτος: ότι το κράτος είναι "απλά και μόνο η οργανωμένη εξουσία μιας τάξης για να καταπιέζει μια άλλη τάξη", ότι ό λα τα κράτη είναι ταξικά κράτη, ότι δεν υπάρχει "ουδέτερο" κράτος. Εφτασαν να αρνηθούν την ίδια τη δική τους παλιότερη θέση ότι η σοσιαλιστική ε πανάσταση ήταν αναπόφευκτη και στράφηκαν προς τον "ειρηνικό" κοινοβου- 24

26 Κομιντέρν - Η Τρίτη Διεθνής λευτικό δρόμο για το σοσιαλισμό. Ομως η Δημοκρατία της Βαίμάρης ήταν από κάθε άποψη προϊόν της βίαιης ανατροπής του υπάρχοντος κράτους, όπως ήταν και η Σοβιετική Δημοκρατία. Αυτοί που ανέτρεψαν την Γερμανική Αυτοκρατορία ήταν εξεγερμένοι στρατιώτες και οπλισμένοι εργάτες -και όχι ψηφοφόροι. Το ίδιο ίσχυε και για τα κράτη που διαδέχθηκαν την Αυστροουγγαρία. Η επανάσταση είχε έλθει παρακάμπτοντας τους Σοσιαλδημοκράτες. Τώρα, αυτοί έβαλαν τα δυνατά τους για να παλινορθώσουν το αστικό κράτος. Σύμφωνα με τη σοσιαλδημοκρατική δεξιά, ο μεγαλύτερος μετασχηματισμός, η καταστροφή του καπιταλισμού, θα μπορούσε να επιτευχθεί με τη χρήση των μηχανισμών της αστικής δημοκρατίας, από τη στιγμή που το αστικό κράτος θα είχε σταθεί ξανά στα πόδια του με το στρατό και την αστυνομία του! Στην πραγματικότητα αυτό σήμαινε την εγκατάλειψη του σοσιαλισμού. Στα 1919, ήταν αδύνατο πολιτικά και ψυχολογικά η ηγεσία του SPD να παραδεχθεί κάτι τέτοιο. Οταν το έκανε, σαράντα χρόνια αργότερα στο συνέδριο του Μπαντ Γκότεσμπεργκ το 1959, απλώς κατέληξε στα λογικά συμπεράσματα των πράξεων της το 1914 και το Η θεωρία της είχε ευθυγραμμιστεί με την πρακτική της. Στο συνέδριο του 1919, η Τρίτη Διεθνής επανέφερε τη Μαρξιστική θέση. "Η νίκη της εργατικής τάξης βρίσκεται στη διάλυση της οργανωμένης εξουσίας του εχθρού και την οργάνωση της εργατικής εξουσίας. Στηρίζεται στην καταστροφή της αστικής κρατικής μηχανής και στο χτίσιμο της εργατικής κρατικής μηχανής". 23 Δεν έμπαινε καν ζήτημα κοινοβουλευτικού δρόμου για το σοσιαλισμό. Ο Λένιν το 1917, αναφερόταν σ' αυτό που είχε πει ο Ενγκελς ότι "η ψήφος στις εκλογές είναι ένας δείκτης της ωριμότητας της εργατικής τάξης. Δεν μπορεί να είναι τίποτα περισσότερο από αυτό σ' ένα σύγχρονο κράτος".24 "Καμιά αστική δημοκρατία, όσο δημοκρατική και να είναι", έγραφε ο Λένιν λίγο μετά το Συνέδριο της Μόσχας, "ούτε είναι, ούτε θα μπορούσε ποτέ να είναι κάτι διαφορετικό από ένα μηχανισμό καταπίεσης των εργαζόμενων ανθρώπων από το κεφάλαιο, ένα εργαλείο για τη δικτατορία της αστικής τάξης, την πολιτική κυριαρχία του κεφαλαίου".25 Η εργατική δημοκρατία, βασισμένη στα εργατικά συμβούλια, ήταν πραγματικά δημοκρατική. "Η ουσία της εξουσία των σοβιέτ βρίσκεται σ' αυτό: στο ότι το μόνιμο και αποκλειστικό θεμέλιο του σύνολου της κρατικής εξουσίας, του σύνολου του κρατικού μηχανισμού, είναι η μαζική οργάνωση αυτών των ίδιων των τάξεων που καταπιέζονταν από τους καπιταλιστές, δηλαδή των εργατών και των μισο-εργατών (των αγροτών που δεν εκμεταλλεύονται την 25

27 Ντάνκαν Χόλας εργασία άλλων...)' 26 Αυτή η περιγραφή αποτελούσε εξιδανίκευση της κατάστασης που επικρατούσε στη Ρωσία, ακόμα και το 1919, αλλά οι "αποκλίσεις" αποδίδονταν στην καθυστέρηση της χώρας, στον συνεχιζόμενο εμφύλιο πόλεμο και στις ξένες επεμβάσεις. Η μεταγενέστερη επικράτηση του Σταλινισμού επέτρεψε στους Σοσιαλδημοκράτες να συγκαλύψουν την πραγματικότητα -το ότι δηλαδή η εργατική εξουσία σημαίνει την διακυβέρνηση των εργατών από τις ίδιες τους τις μαζικές οργανώσεις. Χωρίς δημοκρατία μέσα σε αυτές τις οργανώσεις οι εργάτες δεν μπορούν να κυβερνήσουν. Και επίσης χωρίς την κυριαρχία αυτών των οργανώσεων, θεσμοποιημένων μέσα από τη δομή ένος εργατικού κράτους, οι εργάτες πάλι δεν μπορούν να κυβερνήσουν. Σήμερα, δεν είναι μόνο οι Σοσιαλδημοκράτες αυτοί που ψεύδονται, έστω κι αν αυτοί πρωτοστάτησαν τη δεκαετία του '20 στην δημιουργία της αρχικής παρεξήγησης σχετικά με τη φύση της εργατικής εξουσίας. Υπάρχουν δυο άλλες άρχουσες ομάδες που έχουν ζωτικό συμφέρον στο να θάψουν την α ντίληψη πως τα εργατικά συμβούλια και η εργατική δημοκρατία σημαίνουν ό τι οι πραγματικοί παραγωγοί των αγαθών που όλοι έχουμε ανάγκη, συλλογικά και δημοκρατικά καθορίζουν τις συνθήκες της εργασίας τους και της ζωής τους και ανάλογα διαμορφώνουν την κοινωνία. Από τη μια μεριά είναι η μικρή κλίκα των κορυφαίων γραφειοκρατών που κυβερνούν την ΕΣΣΔ μαζί με τους συμμάχους τους, τους δορυφόρους και μιμητές τους. Από την άλλη μεριά, είναι η άρχουσα τάξη των ΗΠΑ, με τους συμμάχους της, τους δορυφόρους και τους ιδεολόγους της. Ομως στην πραγματικότητα σήμερα δεν υπάρχουν σοβιέτ στη Ρωσία και δεν έχουν υ πάρξει από τις αρχές της δεκαετίας του '20. Το "Ανώτατο Σοβιέτ και τα άλλα όργανα εξουσίας στην ΕΣΣΔ που αποκαλούνται σοβιέτ δεν αποτελούν με κανένα τρόπο όργανα εργατικής εξουσίας όπως αυτά που δημιούργησαν οι επαναστάτες εργάτες το Βολεύει, όμως, τα συμφέροντα της γραφειοκρατικής άρχουσας τάξης στην ΕΣΣΔ να συντηρεί ένα μύθο. Υποστηρίζοντας ότι συνεχίζει την κληρονομιά της εργατικής επανάστασης του 1917, νομιμοποιεί την κυριαρχία της πάνω στους εργάτες. Ομως, εξίσου, βολεύει και τα συμφέροντα των αρχουσών τάξεων της Δύσης να ταυτίζουν τα σοβιέτ με το αντίθετό τους -την γραφειοκρατική δικτατορία πάνω στις πλάτες των εργατών. Δυστυχώς, υπάρχουν πολλοί στην αριστερά, που με προθυμία αποδέχονται -σε διαφορετικούς βαθμούς- αυτό το ιδεολογικό πλαίσιο που προωθούν μαζί η Μόσχα και η Ουάσιγκτον. Φυσικά, τον Μάρτη του 1919, δεν υπάρχε τίποτα απ' όλα αυτά. 26

28 Κομιντέρν - Η Τρίτη Διεθνής Οι αντιπρόσωποι που μαζεύτηκαν στη Μόσχα συγκρότησαν τη νέα Διεθνή στη βάση του ασυμβίβαστου διεθνισμού, της αποφασιστικής και τελικής διάσπασης με τους προδότες του 1914, της εργατικής εξουσίας και των εργατικών συμβουλίων, της υπεράσπισης του εργατικού κράτους στη Ρωσία και της προοπτικής της επανάστασης στο κοντινό μέλλον στην κεντρική και δυτική Ευρώπη. Το ζήτημα που έμπαινε τώρα ήταν πώς να δημιουργήσουν τα μαζικά κόμματα που θα μετέτρεπαν όλα τα παραπάνω σε πραγματικότητα. Τέτοια κόμματα δεν υπήρχαν. Οι κεντριστές ηγέτες σαν κι αυτούς που είχαν καλέσει τη συνδιάσκεψη του Τσίμερβαλντ, έλεγχαν το ιταλικό κόμμα και σύντομα θα αποκτούσαν την πλειοψηφία και στο γαλλικό. Το γερμανικό USPD είχε περίπου μέλη. Παντού στην Ευρώπη αναπτύσσονταν κεντριστικά κινήματα σαν αποτέλεσμα της ριζοσπαστικοποίησης εκατομμυρίων εργατών που έβλεπαν τη φρίκη του πολέμου. Τα μέλη αυτών των κομμάτων έπρεπε να κερδηθούν με τη μεριά της επανάστασης. Αφού μπήκαν τα θεμέλια της Διεθνούς, αυτό που απόκτησε πρωταρχική σημασία ήταν το καθήκον της πάλης ενάντια στους κεντριστές ηγέτες. Ενα καθήκον εξαιρετικά επείγον, επειδή τα μαζικά "κεντριστικά" κόμματα είναι α πό τη φύση τους ασταθή. Καθώς ταλαντεύονταν συνέχεια ανάμεσα στη συγκροτημένη ρεφορμιστική πολιτική και τη συγκροτημένη επαναστατική πολιτική, αυτά τα κόμματα ήταν ένα τυπικό προϊόν της τεράστιας ριζοσπαστικοποίησης που ακολούθησε τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο. Ομως τέτοιες περίοδοι ριζοσπαστικοποίησης δεν διαρκούν αιώνια. Οπως έγραφε ο Τρότσκι: Ό ι μάζες δεν στέκουν για μεγάλα χρονικά διαστήματα σε αυτό το μεταβατικό στάδιο. Προσωρινά τρέχουν προς τους κεντριστές και μετά ή συνεχίζουν και στρέφονται προς τους κομμουνιστές ή επιστρέφουν στους ρεφορμιστές - εκτός κι αν βυθιστούν στην αδιαφορία