Διατμηματικό Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών σπουδών στη Διοίκηση Επιχειρήσεων. Διπλωματική εργασία

Transcript

1 Διατμηματικό Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών σπουδών στη Διοίκηση Επιχειρήσεων Διπλωματική εργασία Θέμα : Εμπειρική διερεύνηση των εξαγωγών βασικών αγροτικών προϊόντων Ν. Πέλλας ( μελέτη περίπτωσης Ν. Πέλλας ) Της ΙΩΑΝΝΑΣ ΚΑΔΡΕΦΗ Υποβλήθηκε ως προαπαιτούμενο για την απόκτηση του μεταπτυχιακού διπλώματος ειδίκευσης στη διοίκηση επιχειρήσεων Επιβλέπων Θεσσαλονίκη 2016 : κ. Ιωάννης Παπαναστασίου Καθηγητής, Τμήματος Λογιστικής και Χρηματοοικονομικής Μέλη Εξεταστικής Επιτροπής : κ. Αθανάσιος Νούλας Καθηγητής, Τμήμα Λογιστικής και Χρηματοοικονομικής κ. Ανδρέας Ανδρονικίδης Αναπληρωτής Καθηγητής Τμήμα Οργάνωσης και Διοίκησης Επιχειρήσεων

2 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Οι εξαγωγές αποτελούν κύριο συστατικό ανάπτυξης μιας χώρας. Η χώρα μας κατέχει κυρίαρχη θέση στις εξαγωγές νωπών και μεταποιημένων φρούτων. Στην παρούσα μελέτη θα αναλυθούν όλοι οι παράγοντες που επηρεάζουν θετικά και αρνητικά τις επιχειρήσεις εξαγωγών νωπών και μεταποιημένων φρούτων καθώς και την εξαγωγική δραστηριότητα τους στην Ευρωπαϊκή Ένωση και σε όλο τον κόσμο. Θα παρουσιάσουμε την εξαγωγική δραστηριότητα του Νομού Πέλλας, ο οποίος είναι γνωστός για τα ποιοτικά φρούτα και λαχανικά που εξάγει νωπά ή μεταποιημένα. Θα πραγματοποιηθεί εμπειρική έρευνα των εξαγωγών του Νομού Πέλλας και πιο συγκεκριμένα με στοιχεία εξαγωγών ροδάκινων (νωπών και μεταποιημένων) και βερίκοκων (νωπών κα μεταποιημένων ) της τελευταίας δεκαετίας ΣΚΟΠΟΣ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗΣ Ο σκοπός της συγκεκριμένης διπλωματικής εργασίας είναι να παρουσιάσει το περιβάλλον των εξαγωγικών επιχειρήσεων του Νομού Πέλλας. Αυτό θα πραγματοποιηθεί με βάση τα στοιχεία του συλλέχθηκαν από το αρμόδιο τμήμα της Διεύθυνσης Αγροτικής Οικονομίας και Κτηνιατρικής Π.Ε. Πέλλας για την τελευταία δεκαετία ( ) και συγκεκριμένα από τα γραφεία Ποιοτικού και Φυτουγειονομικού Ελέγχου Σκύδρας και Γιαννιτσών. Θα επιχειρηθεί να αναλυθεί ο όγκος των εξαγωγών σε περισσότερες από 64 χώρες τα τελευταία χρόνια. Ελέγχοντας τα δεδομένα από τις εξαγωγές θα μπορέσουμε να μελετήσουμε εμπειρικά την σχέση των εξαγωγών του Ν. Πέλλας. Αυτό θα βοηθήσει στην εξαγωγή συμπερασμάτων που δύνανται να βοηθήσουν στην οργάνωση, βελτίωση και εξέλιξη του κλάδου εμπορίας και μεταποίησης. ii

3 ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ Για την εκπόνηση της διπλωματικής αυτής εργασίας, θα ήθελα να ευχαριστήσω την οικογένεια μου, που μου συμπαραστάθηκε, τον καθηγητή μου κ. Ιωάννη Παπαναστασίου, που με καθοδήγησε και με βοήθησε με υπομονή ακούραστα, καθώς και τον υποψήφιο διδάκτορα κ. Ιωάννη Καρακώστα. Επίσης θα ήθελα να ευχαριστήσω τον συνάδελφο μου κ. Δημήτριο Τσελεμπή (Ph.D.) Γεωπόνο της Δ/νσης Αγροτικής Οικονομίας και Κτηνιατρικής Ν. Πέλλας, που μου συμπαραστάθηκε, λύνοντας μου απορίες πάντα με όρεξη και υπομονή. Τέλος, θα ήθελα να ευχαριστήσω τους συναδέλφους από τα τμήματα Ποιοτικού και Φυτουγειονομικού ελέγχου Σκύδρας και Γιαννιτσών, που με προθυμία με βοήθησαν στην συλλογή του υλικού των εξαγωγών. iii

4 ΠΕΡΙΛΗΨΗ Η παρούσα εργασία επιχειρεί να παρουσιάσει και να αναλύσει εμπειρικά την διαχρονική πορεία των εξαγωγών του Νομού Πέλλας. Το θέμα είναι σημαντικό για τον Νομού Πέλλας αφού κυριαρχεί η παραγωγή και εξαγωγή ροδάκινων και ο κλάδος της μεταποίησης φρούτων συμβάλλει στην οικονομική άνοδο και ανάπτυξη. Θα μελετηθούν οι εξαγωγές μεταποιημένων και νωπών φρούτων και πιο συγκεκριμένα των ροδάκινων και βερίκοκων, οι οποίες έχουν καταγραφεί στα γραφεία Ποιοτικού και Φυτοϋγειονομικού Έλεγχου στην Σκύδρα και στα Γιαννιτσά τα τελευταία χρόνια. Επίσης θα παρουσιάσουμε μια γενική εικόνα των εξαγωγών του Νομού Πέλλας και την πορεία τους. Συγκεκριμένα η εμπειρική μελέτη εστιάζεται στις εξαγωγές μεταποιημένων ροδάκινων και βερίκοκων των πόλεων Έδεσσας και Γιαννιτσών του Νομού Πέλλας. Χρησιμοποιώντας μηνιαίες παρατηρήσεις για το χρονικό διάστημα η παρούσα έρευνα στοχεύει στην ανακάλυψη συγκεκριμένων χαρακτηριστικών αναφορικά με την διαχρονική πορεία των εξαγωγών των ροδάκινων και βερίκοκων. Αυτά τα χαρακτηριστικά θα βοηθήσουν στην εξαγωγή συμπερασμάτων για την μέχρι τώρα πορεία των εξαγωγών των προϊόντων αυτών και πιθανόν να οδηγήσουν σε προτάσεις για την περαιτέρω ανάπτυξη των εξαγωγών του Νομού Πέλλας. Τα εμπειρικά αποτελέσματα της έρευνας έδειξαν ότι: (α) Υπάρχει μακροχρόνια σχέση των εξαγωγών ροδάκινων (και βερίκοκων) στις δύο πόλεις του νομού Πέλλας δηλαδή την Έδεσσα και τα Γιαννιτσά. Επίσης υπάρχει μακροχρόνια σχέση μεταξύ των δύο αγροτικών προϊόντων σε κάθε πόλη. (β) Η πρόβλεψη των εξαγωγών των δύο αγροτικών προϊόντων μπορεί να γίνει με την χρήση ενός στατικού γραμμικού υποδείγματος. (γ) Η απόδοση των εξαγωγών βερίκοκων είναι υψηλότερη κατά μέσο όρο της απόδοσης των εξαγωγών ροδάκινων. Επίσης ο κίνδυνος των αποδόσεων των εξαγωγών βερίκοκων είναι υψηλότερος του κινδύνου των εξαγωγών ροδάκινων. (δ) Η προσφορά ροδάκινων είναι ανελαστική τόσο βραχυχρόνια όσο και μακροχρόνια. Αντίθετα η παραγωγή βερίκοκων δεν φαίνεται να επηρεάζεται από τις διακυμάνσεις της τιμής του προϊόντος. iv

5 ABSTRACT The prefecture of Pella produces a variety of agricultural products. Basically these agricultural products are exported to many countries all over the world. Among these products peaches and to less extend apricots have dominant position for the region contributing to its economic growth and development. The present paper aims to study empirically the exporting behavior of Pella county regarding two main products, namely peaches and apricots. The sample includes monthly observations of peaches and apricots exports, from 2006 to 2015, for the cities Edessa and Giannitsa. The empirical findings could be summarized to the followings: (a) There seems to exist a long-run relationship between Edessa s and Giannitsa s exports concerning peaches and apricots. Furthermore there is a long-run relationship between peaches and apricots exports in each city. (b) A static linear regression model seems to have an adequate forecasting ability concerning the exports of peaches and apricots. (c) The export returns of apricots are higher on average than the export returns of peaches. Additionally, the risk of export returns od apricot is higher than the risk of the export returns of peaches. (d) Production of Peaches is found to be price inelastic in the short and long-run. The supply of apricots found not to be affected by the changes in the price of the product. v

6 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΡΟΛΟΓΟΣ... II ΣΚΟΠΟΣ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗΣ... II ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ...III ΠΕΡΙΛΗΨΗ...IV ABSTRACT...V ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ...VI ΚΕΦΑΛΑΙΟ Εισαγωγή Ιστορική αναδρομή Ανασκόπηση της βιβλιογραφίας Διεθνοποίηση Εξωτερικό εμπόριο Μάρκετινγκ γεωργικών προϊόντων Ιδιαιτερότητες του Μάρκετινγκ αγροτικών αγαθών Μεταποίηση αγροτικών προϊόντων Προδιαγραφές εμπορίας ροδακίνων Προδιαγραφές εμπορίας βερίκοκων Μεταποίηση βερίκοκου Ζήτηση νωπών και τυποποιημένων αγροτικών προϊόντων Προσφορά νωπών και μεταποιημένων αγροτικών προϊόντων Διαλογή τυποποίηση συσκευασία Πλεονεκτήματα τυποποίησης Η πιστοποίηση των αγροτικών προϊόντων Θεσμικό πλαίσιο Δίκτυα διανομής και η διαμόρφωση των τιμών...18 vi

7 2.15 Αξιολόγηση της ρευστότητας Εξέλιξη τιμών Τάσεις εξέλιξης Κοινό καθεστώς εξαγωγών στην Ευρωπαϊκή Ένωση Κλαδική διάρθρωση οικονομίας του Νομού Πέλλας Οι εξαγωγές του Νομού Πέλλας...28 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Θρεπτική Διατροφική αξία κονσερβοποιημένων φρούτων Η ζήτηση για πιστοποιημένα οικολογικά αγροτικά προϊόντα...38 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Εξαγωγές Έδεσσας από Διαγραμματική Απεικόνιση: Εξαγωγές Ροδάκινων Έλεγχος Μοναδιαίας Ρίζας: Εξαγωγές Ροδάκινων Έλεγχος Engle Granger: Εξαγωγές Ροδάκινων Διαγραμματική Απεικόνιση: Εξαγωγές Βερίκοκων Έλεγχος Μοναδιαίας Ρίζας: Εξαγωγές Βερίκοκων Έλεγχος Engle Granger: Εξαγωγές Βερίκοκων Έλεγχος Engle Granger: Εξαγωγές Έδεσσας και Γιαννιτσών Πρόβλεψη των Εξαγωγών Ροδάκινων και Βερίκοκων για το Η Κατανομή των Ποσοστιαίων Μεταβολών Εξαγωγών: Ροδάκινα Η Κατανομή των Ποσοστιαίων Μεταβολών Εξαγωγών: Βερίκοκα Εκτίμηση του Κινδύνου των Εξαγωγών: GARCH Υπόδειγμα...59 Βιβλιογραφία...66 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Α ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Β ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Γ vii

8 vi. Πίνακας των εικονογραφήσεων Κατάλογος των διαγραμμάτων Διάγραμμα 1 Πορεία Ελληνικών εξαγωγών από α τριμ α τριμ Διάγραμμα 2 Εξαγωγές νωπών φρούτων και λαχανικών... 2 Διάγραμμα 3 Εξαγωγές μεταποιημένων ροδάκινων προς ΗΠΑ Έδεσσα Διάγραμμα 4 Εξαγωγές μεταποιημένων ροδάκινων Έδεσσας έτους 2015 ανά μήνα Διάγραμμα 5 Εξαγωγές ροδάκινων Έδεσσας και Γιαννιτσών Διάγραμμα 6 Εξαγωγές βερίκοκων Έδεσσας -Γιαννιτσών Διάγραμμα 7 Ποσοστιαία μεταβολή εξαγωγών ροδάκινων Διάγραμμα 8 Ποσοστιαία μεταβολή εξαγωγών βερίκοκων Διάγραμμα 9 Η Μεταβλητότητα (κίνδυνος ) των εξαγωγών κατάλογος πινάκων Πίνακας 1 Κυριότεροι ελληνικοί εξαγωγικοί κλάδοι... 3 Πίνακας 2 Παραγωγή βερίκοκων από Πίνακας 3 τιμές βερίκοκων από Πίνακας 4 Εξέλιξη καλλιέργειας της ροδακινιάς Πίνακας 5 Εξαγωγές νωπών οπωροκηπευτικών ανά χώρα προορισμού από το Πίνακας 6 Βιομηχανίες Ν. Πέλλας Πίνακας 7 Εξαγωγικές Επιχειρήσεις Νομού Πέλλας Πίνακας 8 Σύνολο Εξαγωγών προς τρίτες χώρες ετών Πίνακας 9 Εξαγωγές ροδάκινων- νεκταρινιών προς όλες τις τρίτες χώρες Πίνακας 10 Εξαγωγές ροδακίνων- νεκταρινιών για Ρωσία Πίνακας 11 Εξαγωγές συνολικά για Ρωσία τα έτη Πίνακας 12 Εξαγωγές για Ρωσία από Τελωνείο Σκύδρας, από 1/1 έως 24/ Πίνακας 13 Εξαγωγή νωπών και μεταποιημένων αγροτικών προϊόντων προς Ρωσία 1/1-24/5/ Πίνακας 14 Εξαγωγές νωπών και μεταποιημένων αγροτικών προϊόντων προς Ρωσία από 1/1-24/5/ Πίνακας 15 Εξαγωγές Ν. Πέλλας ανά κλάδο από Πίνακας 16 Θρεπτικά συστατικά νωπών και κονσερβοποιημένων ροδάκινων Πίνακας 17 Θρεπτικών συστατικών κομπόστας βερίκοκου (2 μισά των 80γραμ. σε ελαφρύ σιρόπι) Πίνακας 18 Εξαγωγές νωπών προϊόντων Έδεσσας Πίνακας 19 Εξαγωγές νωπών προϊόντων Γιαννιτσών Πίνακας 20 Εξαγωγές μεταποιημένων ροδάκινων έτους viii

9 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Εισαγωγή Οι εξαγωγές αποτελούν «το κλειδί» της πόρτας προς την ανάπτυξη και αναζωογόνηση της Ελληνικής οικονομίας. Αυτό σημαίνει ότι αν αυξηθούν οι εξαγωγές θα αυξηθεί και η οικονομική ανάπτυξη. Μετά από πρόσφατες μελέτες που είχαν ως αντικείμενο την σχέση ανάπτυξης και εξαγωγών τα αποτελέσματα έδειξαν ότι δεν έχει σημασία μια χώρα μόνο να εμπορεύεται αλλά και οι χρησιμοποιούμενες μέθοδοι να αυξάνουν την παραγωγή. 1.2 Ιστορική αναδρομή Ο αγροτικός τομέας είναι ανταγωνιστικός όταν με δεδομένους πόρους καλύπτει τις διατροφικές ανάγκες των κατοίκων της χώρας, με υψηλής ποιότητας προϊόντα, στηρίζει το εμπορικό ισοζύγιο, αποδίδει ικανοποιητικό εισόδημα στον παραγωγό και διασφαλίζει την ανάπτυξη του. Η αγροτική δραστηριότητα είχε οικογενειακή μορφή παλαιότερα σε μεγάλο βαθμό γεγονός που συνεχίζεται μέχρι σήμερα, επίσης είχε παρατηρηθεί ο περιορισμένο βαθμός εμπορευματοποίησης της παραγωγής. Την περίοδο προ της δεκαετίας του 1950 επικρατούσε η πολυκαλλιέργεια, δηλαδή οι αγρότες καλλιεργούσαν πολλά διαφορετικά είδη για να καλύπτουν τις ανάγκες τους. Αργότερα πραγματοποιήθηκαν θεμελιώδη έργα στην χώρα μας όπως για παράδειγμα η οδοποιία, η είσοδος των μηχανών στην παραγωγική διαδικασία και η τεχνολογική πρόοδος, τα οποία προήγαγαν την παραδοσιακή γεωργία σε μια πιο ανταγωνιστική γεωργία, η οποία μπορούσε να καλύπτει τις ανάγκες της χώρας μας. Το 1981, έτος στο οποίο η χώρα μας έγινε μέλος της ΕΟΚ, χρονιά σταθμός για την εξέλιξη του αγροτικού τομέα. Η εφαρμογή της Κοινής Αγροτικής Πολιτικής (ΚΑΠ ) και η όχι τόσο ορθή αξιοποίηση των επιδοτήσεων επιβράδυναν τις προοπτικές εξέλιξης. Το 2011 με την ένταξη της χώρας μας στην ΟΝΕ μειώθηκε η ανταγωνιστικότητα των προϊόντων μας, όμως αυξήθηκαν οι εξαγωγές σε γειτονικές χώρες και σε χώρες της Ανατολικής Ευρώπης. 1 Το χρονικό διάστημα μεταξύ 2009 έως 2013 οι εξαγωγές μας αυξήθηκαν σε ποσοστό 56,3% ( με πετρελαιοειδή ) και 18% ( χωρίς πετρελαιοειδή ) λόγω της διαφοροποίησης των 1 Κλαδική μελέτη 22 Εξειδίκευση και ανταγωνιστικότητα της Ελληνικής Γεωργία ( ) Τράπεζα Πειραιώς ΔΡ. Δαγκαλίδης Αθανάσιος. 1

10 αγορών- στόχων που είχε η χώρα μας. Στο παρακάτω διάγραμμα αριθ. 1 φαίνεται η πορεία των ελληνικών εξαγωγών από χωρίς πετρελαιοειδή. Ενισχύθηκαν σημαντικά οι εξαγωγές σε μηχανολογικό εξοπλισμό, σε χημικά και πλαστικά, μέταλλα και τα μη μεταλλικά υλικά, παρασκευασμένα λαχανικά και φρούτα. Κινήθηκαν δυναμικά οι παραδοσιακοί εξαγωγικοί κλάδοι με παγκόσμια εξαγωγική πρωτιά της κονσέρβας ροδάκινου, τα νωπά φρούτα και το ελαιόλαδο. 2 Διάγραμμα 1 Πορεία Ελληνικών εξαγωγών από α τριμ α τριμ πηγή :Eurostat/MET: Μέση Ετήσια Τάση/ΕΤ : Ετήσια τάση.σεβε πηγή :Eurostat/MET: Mέση Ετήσια Τάση/ΕΤ : Ετήσια τάση.σεβε 3 Διάγραμμα 2 Εξαγωγές νωπών φρούτων και λαχανικών 2 ΣΕΒΕ, σελ σελ. 9 2

11 Πίνακας 1 Κυριότεροι ελληνικοί εξαγωγικοί κλάδοι 4 α/α Είδη Μερίδιο 2013 Συν.Μεταβολή ΜΕΤ ΕΤ / /13 1 Πετρελαιοειδή 40% 208% 32% -2% Αλουμίνια και 2 Τεχν/τα 4% 58% 12% -1% Φαρμακευτικά 3 προϊόντα 4% 9% 2% 10% Μηχανές - 4 συσκευές 4% 31% 7% -2% 5 Πλαστικές ύλες 3% 25% %6 16% Παρ/τα λαχανικών - 6 φρούτων 3% 28% 6% 0% Καρποί - φρούτα 7 νωπά 3% 33% 7% -13% Λέβητες-μηχανές - 8 συσκευές 3% -1% 0% 13% Χυτοσίδηρος, 9 σίδηρος, χάλυβας. 2% 50% 11% -1% 10 Λίπη και έλαια 2% 77% 15% -72% 11 Ιχθυηρά 2% 13% 3% 4% 12 Χαλκός & τεχν/τα 2% 89% 17% -23% Γύψος, ασβέστης, 13 τσιμέντο 2% 44% 10% 8% 14 Καπνά &υποκ/τα 2% -19% -5% -8% 15 Βαµβάκι 2% 4% 1% 30% 16 Γαλακτοκομικά 2% 45% 10% 11% Τεχν/τα από 17 χυτοσίδηρο, σίδηρο, 1% -17% -5% -10% χάλυβα 18 Πλεκτά ενδύµατα 1% -25% -7% 0% Γουνοδέρµαταγουναρικά 19 1% 76% 15% -26% 20 Ποτά 1% 14% 3% 18% Πηγή : Eurostat/ΜΕΤ: μέση ετήσια τάση / ΕΤ: ετήσια τάση Βασικές αγορές Τουρκία,Γιβραλτάρ, Ιταλία, Λιβύη Ιταλία, Γερµανία, Γαλλία, Τουρκία Γερµανία, Ην.Βασίλειο, Γαλλία Κύπρος,Βουλγαρία, Τουρκία, Γερµανία Τουρκία, Ρουµανία, Βουλγαρία Γερµανία,ΗΠΑ, Ην.Βασίλειο, Γαλλία Γερµανία, Ρωσία, Βουλγαρία, Ρουμανία Γερµανία, Κύπρος, Ην.Βασίλειο, ΗΠΑ Αλγερία, Ρουμανία, ΠΓ Μ, Βουλγαρία Ιταλία, Ισπανία, Γερµανία, Βουλγαρία Ιταλία, Ισπανία, Γαλλία, Ολλανδία Βουλγαρία, Ιταλία, Ην.Βασίλειο, Ρουμανία Κίνα, Λιβύη, Αλγερία, ΗΠΑ, Αίγυπτος Λιβύη, Βουλγαρία, Βέλγιο, Αλβανία Ιταλία, Ρουμανία, Γερµανία, Βουλγαρία Γερµανία, Ην. Βασίλειο, Ιταλία, Σουηδία ΗΑΕ, ΗΠΑ, Γερµανία, Βουλγαρία, Γαλλία Βουλγαρία, ΠΓ Μ, Αλβανία, Γερµανία ΗΑΕ, Ρωσία, Ιταλία, Γερµανία, ανία, Κίνα Γερµανία, Κύπρος, Ιταλία, Βουλγαρία,ΗΠΑ 4 ιστοσελίδα: Συνδέσμου Εξαγωγέων Βορείου Ελλάδος, Ανάλυση Ελληνικού Εξωτερικού Εμπορίου, διάστημα : Α τρίμ.2009 έως Α τρίμ

12 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Ανασκόπηση της βιβλιογραφίας Τα τελευταία χρόνια η αύξηση της έντασης του ανταγωνισμού σε παγκόσμιο επίπεδο οδήγησε πολλές επιχειρήσεις στην αναζήτηση ευκαιριών προκειμένου να μπορέσουν να πετύχουν τους στόχους τους και να παραμείνουν στις αγορές. Μέσω της βελτίωσης της διεθνούς ανταγωνιστικότητας οι επιχειρήσεις καταφέρνουν να πετύχουν ανάπτυξη. Για να πετύχουν οι επιχειρήσεις την βελτίωση της ανταγωνιστικότητα τους πρέπει να γίνουν κάποια ουσιώδη βήματα, πρέπει δηλαδή να αναπτύξουν τόσο τον τεχνολογικό τομέα των μονάδων παραγωγής όσο και τον διοικητικό τομέα ( μέσω συνεργασιών ). Η Ελλάδα εξάγει αρκετά νωπά και μεταποιημένα φρούτα και λαχανικά ανάμεσα στα οποία εντάσσονται και τα ροδάκινα- νεκταρίνια και τα βερίκοκα. Εξάγουμε ήδη σε παραπάνω από 100 χώρες, ενώ οι επιχειρήσεις που εδρεύουν στην χώρα μέσα από πολλά εμπόδια και κινδύνους συνεχίζουν να εξάγουν και να αναζητούν νέες αγορές. Μορφές επιχειρήσεων που εξάγουν 5 είναι : 5 Στρατηγική των επιχειρήσεων, Ελληνική και Διεθνής Εμπειρία, Κεφάλαιο 9 -Στρατηγική Διεθνοποίησης (9.6.1 αρχικές εξαγωγικού τύπου μορφές διεθνοποίησης σελ. 467 ) 4

13 Μερικά από τα εμπόδια που αντιμετωπίζουν οι εξαγωγικές επιχειρήσεις είναι: Η έλλειψη χρηματοδοτήσεων. Τα μειωμένα έσοδα. Η μη ορθή και έγκαιρη πληροφόρηση ( για επίπεδο αγοράς, επίπεδο τιμών ), η οποία οδηγεί σε αδυναμία εφαρμογής στρατηγικής. Με τον όρο στρατηγική εννοούμε την διαμόρφωση μιας αποστολής, στόχου ή σκοπού και των πολιτικών και σχεδίων για την επίτευξη τους, που διατυπώνονται έτσι ώστε να καθορίζουν την έκταση της επιχειρηματικής δραστηριότητας και την ταυτότητα της επιχείρησης. ( Andrews ) Οι επιχειρήσεις μεταποίησης και εμπορίας νωπών προϊόντων αποτελούν κρίκο μιας αλυσίδας, εφοδιαστικής αλυσίδας και για τον λόγο αυτό θα πρέπει να υπάρχει στενή συνεργασία με όλα τα μέλη ασχέτως με το γεγονός ότι τα οφέλη δεν κατανέμονται εξίσου μεταξύ των μελών της αλυσίδας. Στην εφοδιαστική αλυσίδα όλα τα μέλη είναι σημαντικά ( αγρότες, συνεταιρισμοί, χονδρέμποροι, λιανέμποροι ), δεδομένου ότι η παγκόσμια ζήτηση -προσφορά και εμπορία νωπών προϊόντων αυξάνεται (Cook 1999).Από την μία μεριά η ύπαρξη πολλών παραγόντων (συχνά οδηγεί σε πολλές συναλλαγές) και από την άλλη η έλλειψη ανταλλαγής πληροφοριών οδηγούν στην λανθασμένη εκτίμηση - πρόβλεψη της ζήτησης, όπως το φαινόμενο Bullwhip, και ικανοποίησης των καταναλωτών. 2.2 Διεθνοποίηση Στα πλαίσια της στρατηγικής που προαναφέρθηκε, η διεθνοποίηση αποτελεί μια από τις επτά εναλλακτικές επιχειρηματικές στρατηγικές ανάπτυξης. Τα τελευταία χρόνια, αυτό που φαινόταν αδύνατο τώρα είναι πλέον γεγονός. Η διεθνοποίηση βρίσκεται στις πρώτες θέσεις των στόχων των μάνατζερς. Το όφελος είναι βασικά η αύξηση της κερδοφορίας με τρόπους ανέφικτους στην εγχώρια αγορά. Δεν πρέπει να ξεχνάμε όμως ότι οι μεγάλες αγορές είναι ιδιαίτερα απαιτητικές γιατί εξίσου υψηλές είναι οι απαιτήσεις των ξένων καταναλωτών. 5

14 Εσωτερικοί παράγοντες που επηρεάζουν τις επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται στις εξαγωγές είναι 6 : Απαραίτητο κατάλληλα εκπαιδευμένο ανθρώπινο δυναμικό, με γνώσεις πάνω στις συναλλαγές και στις επιχειρήσεις του εξωτερικού, καθώς και στον σχεδιασμό των πωλήσεων. Επένδυση στην τεχνολογία πληροφοριών, για άμεση και έγκαιρη ανταπόκριση στις ανάγκες της αγοράς και στις διακυμάνσεις των τιμών. Νέες τεχνολογίες, που βοηθούν τις επιχειρήσεις να είναι αποτελεσματικότερες και να ανταποκρίνονται στις ανάγκες των ξένων αγορών, δηλαδή να βελτιωθεί η παραγωγική διαδικασία και να οδηγήσει στην τελειοποίηση του παραγόμενου προϊόντος. Έτσι θα μειωθεί και το κόστος παραγωγής του. Μάνατζερς με ικανότητες και γνώσεις σε θέματα εξαγωγών και διεθνούς μάρκετινγκ. Οι Ελληνικές μεσαίου μεγέθους επιχειρήσεις υστερούν στον τομέα των νέων τεχνολογιών, της κατάρτισης και γενικά στην στρατηγική. Η διεθνής ανταγωνιστικότητα του αγροτικού τομέα είναι δύσκολο να μετρηθεί και να ερμηνευθεί 7 λόγω παραγόντων όπως : Μορφωτικό και επαγγελματικό επίπεδο αγροτών Καινοτομίες - υποδομές Δίκτυα διανομής Προβολή και προώθηση Χρηματοοικονομικές συνθήκες Καταναλωτική συμπεριφορά Οικολογική συνείδηση καταναλωτών 6 Οι παράγοντες που επιδρούν στην εξαγωγική δραστηριότητα των ελληνικών επιχειρήσεων 1/2008, Τεχνολογικό εκπαιδευτικό ίδρυμα Πειραιά ) 7 κλαδική μελέτη 22, Εξειδίκευση και Ανταγωνιστικότητα της Ελληνικής Γεωργίας ( ), Μάρτιος 2014,Έρευνα σύνταξη Δρ.Δαγκαλίδης Αθανάσιος, σελ 3, Τράπεζα Πειραιώς 6

15 Καθοριστικός παράγοντας για την διατήρηση μιας θέσης στην διεθνή αγορά είναι η υψηλή ποιότητα και ένα πλήθος άλλων παραγόντων, όπως το μορφωτικό επίπεδο των παραγωγών, οι καινοτομίες κλπ και είναι σχεδόν βέβαιο ότι δεν έχουν γίνει ακόμα οι απαραίτητες προσαρμογές των βιομηχανικών ποικιλιών(φρούτων κατάλληλων για μεταποίηση ) όπως επίσης δεν έχουν βρεθεί λύσεις στα προβλήματα που αφορούν στην ποιότητα, την οργάνωση, την ανταγωνιστικότητα, τα δίκτυα διανομής, την διασύνδεση της έρευνας με την παραγωγή. Με άλλα λόγια δεν έχει εκσυγχρονισθεί η παραγωγή των α υλών με άριστα τεχνολογικά χαρακτηριστικά. Οι ξένες επενδύσεις επίσης αυξάνουν την παραγωγικότητα της εγχώριας οικονομίας, αυξάνουν το συγκριτικό πλεονέκτημα και τείνουν να είναι πιο παραγωγικές από τις εγχώριες - τοπικές επενδύσεις Εξωτερικό εμπόριο Η χώρα μας είναι χώρα εξαγωγική, συνεπώς εμφανίζει θετικό ισοζύγιο εξωτερικού εμπορίου. Εισάγουμε κυρίως φρούτα που δεν παράγονται εγχώρια καθώς επίσης και προϊόντα που παράγουμε αλλά η διαθεσιμότητα τους έχει διακυμάνσεις. Σημαντικό μερίδιο στις εξαγωγές κατέχουν τα ροδάκινα με μερίδιο 6,7 % σε αξία και 5,8 % σε ποσότητα επί των συνολικών εξαγωγών νωπών φρούτων το έτος Μάρκετινγκ γεωργικών προϊόντων Ως Μάρκετινγκ γεωργικών προϊόντων ορίζεται το σύνολο των επιχειρηματικών δραστηριοτήτων που γίνονται μέχρι τα αγροτικά προϊόντα να φτάσουν από τον παραγωγό στον τελικό καταναλωτή. Δηλαδή δραστηριότητες όπως η μεταφορά, η αποθήκευση, η μεταποίηση, η τυποποίηση, η συσκευασία, η προβολή προώθηση και η έρευνα αγοράς. 7

16 2.5 Ιδιαιτερότητες του Μάρκετινγκ αγροτικών αγαθών Οι ιδιαιτερότητες του μάρκετινγκ αγροτικών αγαθών είναι : 1. Τα αγροτικά αγαθά είναι ευπαθή, άλλα περισσότερο άλλα λιγότερο χρειάζονται ειδικές συνθήκες για την αποθήκευση και μεταφορά τους από τον τόπο παραγωγής ως τον τόπο κατανάλωσης. Το γεγονός ότι είναι ευπαθή τα αγροτικά προϊόντα καθώς και ότι είναι εποχικά δυσκολεύουν την διαπραγματευτική θέση των αγροτών. 2. Τα αγροτικά προϊόντα δεν διαφημίζονται από τον παραγωγό τους. Μόνο συνεταιρισμοί παραγωγών διαθέτουν κατά καιρούς κονδύλια για διαφήμιση. 3. Δεν γίνεται έρευνα της αγοράς λόγω οικονομικών αδυναμιών από την μεριά των παραγωγών. 4. Δεν μπορεί να προγραμματιστεί η παραγωγή, είτε λόγω καιρικών συνθηκών είτε λόγω διαφόρων άλλων αστάθμητων παραγόντων ( π.χ. ασθένειες), έτσι κυμαίνεται και η τιμή από χρόνο σε χρόνο. Το μάρκετινγκ μπορεί να παίξει αναμφίβολα σπουδαίο ρόλο στην προώθηση των αγροτικών αγαθών. Πετυχημένο θεωρείται όταν τα αγροτικά προϊόντα φτάνουν στους καταναλωτές με το μικρότερο δυνατό κόστος, και ικανοποιείται ο καταναλωτής. Το μάρκετινγκ αυξάνει την ζήτηση, η αύξηση της ζήτησης σημαίνει αύξηση της παραγωγής, η αύξηση της παραγωγής οδηγεί σε μαζική παραγωγή και συνεπώς βελτίωση παραγωγικότητας και μείωση μέσου κόστους παραγωγή. Αν μειωθεί το κόστος παραγωγής τότε γίνεται πιο ανταγωνιστικό το αγαθό και αυξάνονται οι πωλήσεις. Βέβαια ο ρόλος του μάρκετινγκ δεν σταματά με την αγορά του προϊόντος από τον καταναλωτή, αλλά συνεχίζεται και μετά ώστε να ενισχύσει την θέση του στην αγορά. 2.6 Μεταποίηση αγροτικών προϊόντων Πολλά αγροτικά προϊόντα πωλούνται στην πρωτογενή τους μορφή και άλλα σε επεξεργασμένη. Τα τελευταία χρόνια μάλιστα αυξάνεται ο αριθμός των αγροτικών αγαθών που υφίστανται μικρή ή μεγάλη επεξεργασία πριν καταναλωθούν. 8

17 Ο κλάδος της διαλογής - μεταποίησης - συσκευασίας νωπών αγροτικών προϊόντων ανήκει στον πρωτογενή τομέα της οικονομίας γιατί όλες αυτές οι δραστηριότητες είναι συναφείς με την γεωργία. Η ανάπτυξη του κλάδου οφείλεται στις αυξημένες ανάγκες της αγοράς για τα συγκεκριμένα προϊόντα αλλά και στις προδιαγραφές - κανονισμούς της Ε.Ε. που αφορούν την εμπορία και την διάθεση τους. Κυριότερες καλλιεργούμενες κονσερβοποιήσιμες ποικιλίες ροδακινιάς είναι 8 : 1. Andross, δημιουργήθηκε το 1964 στο πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια, είναι ποικιλία ζωηρή, κιτρινόσαρκη με τραγανή σάρκα.μεγαλόκαρπη, με μεγάλη καρποδεσία και υψηλή παραγωγή. 2. Catherina, δημιουργήθηκε το 1970 στο Νιού Τζέρσεϊ από το Agricultural experiment station, είναι ποικιλία με μέτρια ζωηρότητα, κιτρινοπορτοκαλί σάρκα και υψηλή παραγωγή. 3. Everts, δημιουργήθηκε το 1962 στο Πανεπιστήμιο της Καλιφορνία, κιτρινόσαρκος καρπός με ελκυστική εμφάνιση και υψηλή παραγωγή. 4. Fortuna, δημιουργήθηκε το 1941 στο USDA, Καλιφόρνια, είναι ποικιλία ζωηρή κιτρινόσαρκη και τραγανή μέτριας παραγωγικότητας. 5. Loadel, δημιουργήθηκε το 1950 στην Καλιφόρνια, είναι κιτρινόσαρκος καρπός και εκπύρινος. Δίνει υψηλή παραγωγή. Νέες Δένδρων 9. κονσερβοποιήσιμες ποικιλίες που δημιουργήθηκαν στο Ινστιτούτο Φυλλοβόλων 1. ΙΦΔ-Α37, ποικιλία πολύ καλή και παραγωγική, είναι αυτογόνιμη 2. ΙΦΔ-ΙΒ42, ποικιλία πολύ καλή και πολύ παραγωγική, αυτογόνιμη. 3. ΙΦΔ-Ε45, ποικιλία όψιμη, παραγωγική και αυτογόνιμη. 4. ΙΦΔ-Α39, ποικιλία αυτογόνιμη, ωρίμανση 1 ημέρα μετά την ΙΦΔ-Α37. Στην χώρα μας η καλλιέργεια ροδάκινων και νεκταρινιών καταλαμβάνει έκταση γύρω στις 475 χιλ στρέμματα (στοιχεία Euro stat έτους 2004 ), η Ελλάδα βρίσκεται στην 3 η θέση μεταξύ των κρατών της Ευρωπαϊκής Ένωσης που παράγουν επίσης ροδάκινα, με 1 η την 8 Περιοδικό Γεωργία- Κτηνοτροφία, τεύχος 6 /2007 σελ.26 9 Περιοδικό Γεωργία Κτηνοτροφία,τεύχος 6/2007 9

18 Ιταλία (976 χιλ. στρ.) 2 η Ισπανία (810 χιλ. στρ.).άλλες χώρες με μεγάλη παραγωγή είναι η Κίνα, Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής, Τουρκία, Ιράν ( στοιχεία 2005 FAQstat ). Καλλιεργούνται στις περιοχές μας πολλές ποικιλίες ροδακινιάς και νεκταρινιών με διαδοχικούς χρόνους ωρίμανσης ώστε για μεγάλο χρονικό διάστημα να υπάρχει προσφορά νωπών φρούτων, από τα τέλη Μαΐου έως τα τέλη Σεπτεμβρίου. Ο συνδυασμός της μεγάλης περιόδου προσφοράς μαζί με την καλή ποιότητα και την υπάρχουσα υποδομή για εξαγωγές έχουν καταφέρει το Ελληνικό ροδάκινο να είναι ένα από τα αγροτικά προϊόντα με την καλύτερη εξαγωγική επίδοση. Τα συμπύρηνα ροδάκινα είναι αυτά που χρησιμοποιούνται κυρίως στην μεταποίηση. Με αυτά δηλαδή παράγονται κομπόστες, φρουτοσαλάτες, ζελέ, κατεψυγμένοι κύβοι και χυμός ροδάκινου. Η περιοχή μας έχει παράδοση στην παραγωγή κομπόστας και το μεγαλύτερο μέρος της εξάγεται. 2.7 Προδιαγραφές εμπορίας ροδακίνων Για να μπορούν τα ροδάκινα και τα νεκταρίνια που προορίζονται να διατεθούν νωπά στον καταναλωτή, να διατεθούν στο εμπόριο, πρέπει να πληρούν κάποιες προδιαγραφές οι οποίες είναι σχετικές με την ποιότητα του ροδάκινου, την κατηγορία του, τα όρια ανοχής, την σήμανση και την παρουσίαση τους. Επίσης και τα μεταποιημένα ροδάκινα πρέπει να πληρούν κάποιες προδιαγραφές (ΦΕΚ 62/12/3/1974) σχετικές με τον τύπο ποικιλία ροδάκινου, τον τύπο χρώματος της σάρκας, τον τύπο μεγέθους, κριτήρια ποιότητας (υφή, φλοιός, πυρήνας, ελαττώματα, υγρό πλήρωσης) και ανοχές 2.8 Προδιαγραφές εμπορίας βερίκοκων Εφαρμόζονται οι ίδιες προδιαγραφές όπως των ροδακίνων- νεκταρινιών που αφορούν την ποιότητα, την κατηγορία, τα όρια ανοχής, την σήμανση και την παρουσίαση τους. Επίσης για τα μεταποιημένα βερίκοκα ορίζονται προδιαγραφές (ΦΕΚ 62/ ) που αφορούν την ποικιλία, τον τύπο μεγέθους, τα κριτήρια ποιότητας (ποικιλία, ομοιομορφία χρώματος και μεγέθους, την υφή, τον φλοιό, τον πυρήνα, τα ελαττώματα από κηλίδες και τις οργανοληπτικές ιδιότητες) και τις ανοχές. 10

19 2.9 Μεταποίηση βερίκοκου Περίπου το 20% της εγχώριας παραγωγής προορίζεται για την μεταποίηση. Ενδεικτικά για τα έτη: Πίνακας 2 Παραγωγή βερίκοκων από Εμπορικό έτος Ποσότητα σε τόνους (εκτίμηση ) Η τιμή του βερίκοκου ως πρώτη ύλη για κονσέρβα : Πίνακας 3 τιμές βερίκοκων από Εμπορικό έτος Ευρώ/κιλό , ,30-0, ,38-0, ,38-0, ,2-0,22 και 0,26-0,28 Η παραγωγή το 2012 ανήλθε στα χαρτοκιβώτια και η τιμή της κονσέρβας ήταν περίπου 400ευρώ /Μ.Τ. 10 Πηγή : ιστοσελίδα Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων (ημ.εις.21/1/2016) 11

20 2.10 Ζήτηση νωπών και τυποποιημένων αγροτικών προϊόντων Η ζήτηση για τυποποιημένα νωπά προϊόντα διακρίνεται σε εγχώρια και διεθνής. Η διεθνή ζήτηση και πιο συγκεκριμένα η ζήτηση της Δυτικής Ευρώπης απαιτεί τυποποιημένα με υψηλές προδιαγραφές ποιότητας, εμφάνισης και υγιεινής. Παράγοντες που επηρεάζουν την ζήτηση 1. Η μεταβολή του Ακαθάριστου Εθνικού Εισοδήματος. Είναι λογικό η αύξηση του εισοδήματος στα νοικοκυριά δίνει την δυνατότητα να καταναλώνουν και άλλα αγαθά εκτός αυτών που ικανοποιούν τις βασικές ανάγκες επιβίωσης. Σε βραχυχρόνια βάση, η κατανάλωση είναι σχετικά σταθερή και επηρεάζεται κυρίως από την διαθεσιμότητα και την εποχικότητα. 2. Επιστημονικές έρευνες που έρχονται στο φως της δημοσιότητας από τα ΜΜΕ και παρουσιάζουν την θετική επίδραση των συστατικών που περιέχουν τα νωπά προϊόντα στην υγεία. Η υιοθέτηση υγιεινότερων τρόπων διατροφής, αλλαγή στην στάση και συμπεριφορά των καταναλωτών δηλαδή μεγαλύτερο ποσοστό φρούτων και λαχανικών στο διαιτολόγιο καθημερινά. 3. Εισάγονται φρούτα και λαχανικά που δεν παράγονται εγχώρια και διευρύνεται η επιλογή των καταναλωτών(π.χ. μπανάνες ). 4. Αλλαγή δημογραφικών χαρακτηριστικών, δηλαδή η αύξηση του αστικού πληθυσμού. Σύμφωνα με στοιχεία της τελευταίας απογραφής ο αστικός πληθυσμός αυξήθηκε κατά 8,6% ανερχόμενος σε κατοίκους το 2001 έναντι κατοίκους το 1991(ζητούν τυποποιημένα φρούτα και λαχανικά ). 5. Υπόλοιπη χώρα εκτός των αστικών κέντρων, όπου σε μεγάλο βαθμό η ζήτηση ικανοποιείται από μη τυποποιημένα φρούτα ( λαϊκές αγορές ). 6. Η νομοθεσία για ασφαλή τρόφιμα και ασφαλές περιβάλλον. 7. Η παγκοσμιοποίηση της βιομηχανίας τροφίμων. 8. Οι τεχνολογικές εξελίξεις. 12

21 2.11 Προσφορά νωπών και μεταποιημένων αγροτικών προϊόντων Οι κυριότεροι παράγοντες που επηρεάζουν την προσφορά είναι : 1. H μεγάλη διασπορά των επιχειρήσεων που δραστηριοποιούνται στην μεταποίηση των αγροτικών προϊόντων. Συναντούμε πολλές Ανώνυμες Εταιρείες, Εταιρείες Περιορισμένης Ευθύνης, Ετερόρρυθμες Εταιρείες και Ατομικές Επιχειρήσεις, Συνεταιρισμούς και Κοινοπραξίες Συνεταιρισμών. Επίσης υπάρχουν και λοιποί συνεταιριστικοί φορείς όλων των μορφών όπως ομάδες παραγωγών, συνεταιρισμοί περιορισμένης ευθύνης, ενώσεις συνεταιρισμών κ.α. Αρκετές από τις παραπάνω επιχειρήσεις διαθέτουν σύγχρονες εγκαταστάσεις με οργανωμένα και πιστοποιημένα συστήματα, σύγχρονες γραμμές διαλογής κ.α. 2. Εποχικότητα λειτουργίας των μονάδων τυποποίησης, λειτουργούν συνήθως την περίοδο συγκομιδής, οπότε απαιτείται ο μέγιστος βαθμός αξιοποίησης του εργατικού δυναμικού για μικρό χρονικό διάστημα. 3. Περιορισμένη ποικιλία στα αγροτικά προϊόντα πριν την τυποποίηση τους. Μεταξύ το η συνολική παραγωγή τυποποιημένων και συσκευασμένων νωπών οπωροκηπευτικών κυμάνθηκε από τόνους έως τόνους κατά μέσο όρο ετησίως,με τα φρούτα καλύπτουν το 61%. Οι εξαγωγές αποσπούν το 33%- 34% της συνολικής παραγωγής τυποποιημένων και συσκευασμένων με κυριότερη χώρα προορισμού την Γερμανία Διαλογή τυποποίηση -συσκευασία Σύμφωνα με εθνικά και κοινοτικά - διεθνή πρότυπα εμπορίας και ποιοτικές προδιαγραφές, προετοιμάζονται τα προϊόντα ώστε να μπορούν να τοποθετηθούν στην αγορά. Η διαδικασία περιλαμβάνει την παραλαβή των αγροτικών προϊόντων, τον καθαρισμό τους, την διαλογή τους, την ταξινόμηση τους ανάλογα το μέγεθος και την ποιότητα και τέλος ακολουθεί η συσκευασία και όπου απαιτείται η ψύξη. 13

22 Τα πρότυπα εμπορίας αφορούν κανόνες ποιότητας και περιλαμβάνουν εμπορικές προδιαγραφές και κριτήρια όπως : Ο βαθμός τυποποίησης σχετίζεται με το επίπεδο ανάπτυξης της συγκεκριμένης αγοράς (33% - 95% της πρωτογενούς παραγωγής ). Τα πυρηνόκαρπα λόγω της ευπάθειας τους διακινούνται και μεταφέρονται συσκευασμένα σε ποσοστό 90-95% και προορίζονται για νωπή κατανάλωση. Η συσκευασία τις περισσότερες φορές πραγματοποιείται στο κτήμα όπου γίνεται η συγκομιδή. Στα πρότυπα εμπορίας περιλαμβάνονται : 14

23 Επίσης οι ποιοτικές κατηγορίες είναι οι εξής με ανώτερη προς κατώτερη : Πλεονεκτήματα τυποποίησης Μερικά πλεονεκτήματα της τυποποίησης είναι τα παρακάτω όπως : 1. Θετική επίδραση στην οργάνωση της παραγωγής και εμπορίας. 2. Διασφάλιση νομιμότητας στις συναλλαγές και διαφάνεια, καθώς απομακρύνονται τα προϊόντα μη ικανοποιητικής ποιότητας 3. Προστασία της υγείας των καταναλωτών. Η τυποποίηση και συσκευασία πραγματοποιούνται στα συσκευαστήρια και γίνονται με υλικά συσκευασίας καθαρά, απαλλαγμένα από οσμές και υγρασία και ξένα σώματα, ώστε να είναι σε άριστη κατάσταση όταν φτάσουν στον τελικό καταναλωτή. Τα προϊόντα μπορούν να πωλούνται χωρίς να έχουν συσκευαστεί (αποσυσκευασμένα) με την προϋπόθεση ο λιανοπωλητής να τοποθετεί μια πινακίδα η οποία να αναγράφει καθαρά και με ευανάγνωστους χαρακτήρες βασικά στοιχεία όπως τα εξής : ποικιλία φρούτου, καταγωγή φρούτου -προϊόντος και ποιοτική κατηγορία. Με τον τρόπο αυτό οι καταναλωτές έχουν τις απαραίτητες πληροφορίες για την φύση του προϊόντος και τα 15

24 εμπορικά χαρακτηριστικά του. Στα συσκευασμένα εκτός από τα παραπάνω αναγράφεται και το καθαρό βάρος. Ένα εργαλείο ελέγχου της τυποποίησης είναι η βάση δεδομένων εμπόρων (προβλέπεται από τον καν. 1221/2008) και έχει σκοπό : 1. Την καταγραφή των εμπόρων οπωροκηπευτικών με όλα τα στοιχεία τους, καθώς και των προϊόντων που διακινούν, τον εισαγωγέα και τον εξαγωγέα. 2. την οργάνωση ελέγχων χρησιμοποιώντας σύγχρονη μηχανογραφική βάση, 3. την έκδοση μοναδικού αριθμού μητρώου σε κάθε έμπορο, τον οποίο και αναγράφουν στην ετικέτα της συσκευασίας. Από 1/1/2006 δεν επιτρέπεται η διακίνηση προϊόντων που δεν έχουν τυποποιηθεί και δεν αναγράφουν τον κωδικό αριθμό μητρώου του εμπόρου. Ο έλεγχος διενεργείται από τα γραφεία Μεταποίησης- Τυποποίησης και Ποιοτικού ελέγχου του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων (σε εφαρμογή των κανονισμών Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων (Ε.Κ) 1221/2008, καν.1234/2007 και άλλων σχετικών εγκυκλίων). Επίσης τον τελευταίο καιρό στην χώρα μας εφαρμόζεται η διαδικασία ιχνηλασιμότητας, δηλαδή η καταγραφή της πορείας από τον προμηθευτή (προηγούμενο ) στον επόμενο αγοραστή. Η διαδικασία αυτή γίνεται για να προστατευθεί ο καταναλωτής, διότι αν σε κάποιο στάδιο της αλυσίδας αυτής από τον παραγωγό ως τον πωλητή βρεθεί κάποιο προϊόν ακατάλληλο τότε υπάρχει η δυνατότητα να εντοπιστεί και να βρεθεί ο υπεύθυνος Η πιστοποίηση των αγροτικών προϊόντων Με τον όρο πιστοποίηση συνήθως εννοούμε την διαβεβαίωση, η διαβεβαίωση η οποία δίνεται συνήθως από ανεξάρτητο φορέα προς τον αγοραστή και σημαίνει ότι το προϊόν το οποίο προτίθεται να αγοράσει τηρεί τις συμφωνημένες προδιαγραφές, όπως του προτύπου. Οι προδιαγραφές παραγωγής GLOBAL GAP είναι έτσι φτιαγμένες ώστε να διασφαλίζουν ότι τηρήθηκαν από τον παραγωγό η νομοθεσία. Τα συστήματα πιστοποιημένης ποιότητας που εφαρμόζουν οι αγρότες βασίζονται σε πρότυπα είτε ιδιωτικά είτε κρατικά. Στα κρατικά έχουμε το AGRO 2 και βιολογικών προϊόντων ενώ στα ιδιωτικά ανήκουν τα Eurepgap/Globalgap, Quality and Safety, Tescue Nature Choise. 11 Εμπορία marketing Γεωργικών προϊόντων / τομέας Γεωπονίας Τροφίμων και Περιβάλλοντος Υπουργείο Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων Παιδαγωγικό Ινστιτούτο. 16

25 Η πιστοποίηση είναι έμμεσα μια επένδυση σε στρατηγική διαφοροποίησης Θεσμικό πλαίσιο Οι γενικές προδιαγραφές οργάνωσης αγορών έχουν θεσπιστεί από : κανονισμό 1234/07 (22/10/2007 ) κανονισμό 1182/07 (26/09/2007 ) Η νέα ΚΑΠ ( κοινή αγροτική πολιτική ) οδηγεί σε ριζικές αλλαγές : του κανονισμού 1182/07 για θέσπιση ειδικών κανόνων στον τομέα των οπωροκηπευτικών, του κανονισμού 1580/2007 για θέσπιση κανόνων εφαρμογής κανονισμών Ε.Ε. αρ 2200/1996, αρ.2201/96 και αρ. 1182/07 που συμβάλουν στον ίδιο τομέα. του κανονισμού 1234/2008 για θέσπιση κοινής οργάνωσης των γεωργικών αγορών και ειδικών διατάξεων για ορισμένα αγροτικά προϊόντα. του κανονισμού 1221/2008 για τροποποίηση του αριθ. 1580/07 κανονισμού θέσπισης κοινών κανόνων εφαρμογής των κανονισμών 2200/96, 2201/96 και 1182/07 συμβουλίου και αφορά προδιαγραφές για εμπορία. του κανονισμού 771/09 για τροποποίηση κανονισμού 1580/07 ( ορισμένων προδιαγραφών εμπορίας στον ίδιο τομέα οπωροκηπευτικών ). 17

26 2.14 Δίκτυα διανομής και η διαμόρφωση των τιμών Τα κανάλια διακίνησης είναι : Οι τιμές πώλησης ακολουθούν τον εξής τύπο : Τιμές λιανικής πώλησης = ( τιμές ex factor + μεταφορικά + προμήθειες ) Χ συντελεστή π. Ο συντελεστής π παίρνει τιμές μεταξύ 1,20-1,50. 18

27 Εκτός από την τιμή του παραγωγού, όλα τα υπόλοιπα κόστη ( διαλογής, τυποποίησης, μεταφοράς) είναι σχεδόν ανελαστικά και για τον λόγο αυτό η τιμή τους διαμορφώνεται από 2,2 έως 3,5 φορές ως προς την τιμή λιανικής. Το ποσοστό του κέρδους των χονδρεμπόρων ( εγχώρια αγορά ) ορίζεται από αγορανομικές διατάξεις επί ονομαστικής τιμής ανά προϊόν, ενώ στην διεθνή αγορά η τιμή διαμορφώνεται με βάση τον κανόνα προσφοράς ζήτησης Αξιολόγηση της ρευστότητας Για να αξιολογηθεί η ρευστότητα των επιχειρήσεων χρησιμοποιούνται οι δείκτες γενικής και ταμειακής ρευστότητας. Γενική ρευστότητα Ο δείκτης αυτός δεν μπορεί να υπολογιστεί αν οι βραχυπρόθεσμες υποχρεώσεις ισούνται ( =) με το 0, όρια τιμών κυμαίνονται ως 0 και 50 19

28 Ειδική ρευστότητα = Ο δείκτης δεν μπορεί να υπολογιστεί αν οι βραχυπρόθεσμες υποχρεώσεις = 0, με όρια τιμών 0, 30. Ταμειακή Ρευστότητα Ο δείκτης δεν μπορεί να υπολογιστεί αν βραχυπρόθεσμων υποχρεώσεων = 0, με όρια τιμών 0, Εξέλιξη τιμών Όπως προαναφερθήκαμε η τιμή των νωπών οπωροκηπευτικών παρουσιάζει διακυμάνσεις λόγω της ίδιας της φύσης του προϊόντος, εποχικότητα, καιρικές συνθήκες κ.α. Παρακάτω παραθέτεται πίνακας εξέλιξης της καλλιέργειας της ροδακινιάς καθώς παρουσιάζεται και η εξέλιξη των τιμών από το έτος Πίνακας 4 Εξέλιξη καλλιέργειας της ροδακινιάς ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑΣ ΤΗΣ ΡΟΔΑΚΙΝΙΑΣ ΕΤΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ ΔΕΝΔΡΩΝ ΠΑΡΑΓΩΓΗ (τόνοι) ΤΙΜΗ (δρχ/κιλό) ΑΚΑΘ. ΑΞΙΑ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ (σε χιλ. δρχ.) , , , , , , , , , , , , , , ,

29 , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , * , , , , ** , ** , ** , ** , ** , ** , ** , ** , ** * ζημιές ** τιμές σε ευρώ 21

30 Τάσεις εξέλιξης Βάσει των στοιχείων του Συνδέσμου Ελληνικών Επιχειρήσεων Εξαγωγής και διακίνησης φρούτων λαχανικών χυμών ( incofruit ) και στοιχείων του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων συμπεραίνουμε τα εξής : Τα πυρηνόκαρπα καλλιεργούνται κυρίως στις περιοχές της Κεντρικής και Δυτικής Μακεδονίας και τη Θεσσαλία. Βερίκοκα επίσης παράγονται στην Κορινθία, Αργολίδα και Χαλκιδική. Οι καλλιέργειες των πυρηνόκαρπων υπέστησαν ζημίες λόγω των κακών καιρικών συνθηκών το έτος Η παραγωγή συμπύρινων ροδακίνων, που προορίζονται για μεταποίηση, καλύπτει τις ανάγκες της βιομηχανίας τόσο για την παραγωγή κομπόστας όσο και για χυμοποίηση. Τα τελευταία χρόνια αυξάνεται η ποσότητα χυμοποίησης. Η χυμοποίηση είναι εναλλακτική αξιοποίηση των συμπύρινων ροδακίνων και μάλιστα με προοπτικές για την καλλιέργεια, προϋπόθεση όμως είναι να διατηρηθεί η ζήτηση στα ίδια επίπεδα και οι τιμές να είναι ικανοποιητικές. Η διάρθρωση των εξαγωγών σχετικά με τον τρόπο προορισμού μεταβλήθηκε την περίοδο λόγω ένταξης νέων χωρών στην ΕΕ. Βέβαια κυριότερος προορισμός παραμένει η Γερμανία Κλαδική Μελέτη Μεταποιημένων ICAP

31 Πίνακας 5 Εξαγωγές νωπών οπωροκηπευτικών ανά χώρα προορισμού από το Ευρωπαϊκή Ένωση Έτος 2004 Έτος 2005 Έτος 2006 Έτος 2007 Έτος 2008 αξία ποσότητα αξία ποσότητα αξία ποσότητα αξία ποσότητα αξία ποσότητα Γερμανία Ρουμανία Βουλγαρία Πολωνία Ιταλία Τσεχία Μ.Βρετανία Ουγγαρία Ολλανδία Σλοβακία Σουηδία Αυστρία Κύπρος Σλοβενία Δανία Ισπανία Λοιπές Σύνολο Πηγή : προσωρινά στοιχεία, ΕΣΥΕ, αξία σε χιλ Κοινό καθεστώς εξαγωγών στην Ευρωπαϊκή Ένωση Η συνθήκη λειτουργίας της Ε.Ε. και πιο συγκεκριμένα η κοινή εμπορική πολιτική ορίζεται βάσει ενιαίων αρχών, μεταξύ των οποίων είναι και η πολιτική των εξαγωγών. Οι εξαγωγές της Ε.Ε. προς τρίτες χώρες είναι ελεύθερες, δεν υπάρχουν ποσοτικοί περιορισμοί ( μόνο για ορισμένα προϊόντα ορισμένων κρατών μελών και για το πετρέλαιο- φυσικό αέριο Κοιν. 2015/479 ). Σε έκτακτες περιπτώσεις, όπου υπάρχει έλλειψη κάποιου προϊόντος μπορεί να απαιτούνται μέτρα διασφάλισης και μπορεί να τεθεί η Ευρωπαϊκή διαδικασία πληροφόρησης και διαβούλευσης. Για την πρόληψη κρίσιμων καταστάσεων οφειλόμενων σε ελλείψεις σημαντικών προϊόντων ή για θεραπεία μιας τέτοιας κατάστασης, και μετά από αίτηση ενός κράτους μέλους ή απόφασης της Επιτροπής, μπορεί να διαχειριστεί η Ε.Ε. την εξαγωγή 23

32 του προϊόντος μέσω άδειας εξαγωγής ( η οποία ορίζει τα όρια εξαγωγής μέχρι νεοτέρας απόφασης της Επιτροπής ). Οι ποσοτικοί περιορισμοί των εξαγωγών μπορεί να αφορούν ορισμένους προορισμούς και από ορισμένες χώρες- μέλη. Παράλληλα λαμβάνονται υπόψη οι συνθήκες που έχουν συναφθεί. Επίσης μέσω του Προϋπολογισμού της Ε.Ε. και συμβουλευτικής επιτροπής επιτρέπεται η χρηματοοικονομική βοήθεια για την προώθηση των εξαγωγών και ειδικά σε Ευρωπαϊκό επίπεδο, η στενότερη συνεργασία και η έρευνα κοινών δράσεων όπως εκθέσεις, σεμινάρια

33 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Κλαδική διάρθρωση οικονομίας του Νομού Πέλλας Στον Νομό Πέλλας η δενδροκαλλιέργεια είναι η κύρια παραγωγική δραστηριότητα των αγροτών η οποία εμφάνισε μεγάλη αύξηση την δεκαετία του 70. Στις δενδροκαλλιέργειες κυριαρχεί η καλλιέργεια ροδακινιάς (για νωπή κατανάλωση και μεταποίηση), η καλλιέργεια κερασιών, μήλων, αχλαδιών και βερίκοκων σε μικρότερη έκταση, βιολογικά αμπέλια, ακτινίδια και ελιές τα οποία ενισχύουν την οικονομία του Νομού. Τα τελευταία χρόνια έχει ξεκινήσει και η καλλιέργεια ροδιών (700 στρ)με αυξητική τάση. Στον Νομό Πέλλας το 49% του ενεργού πληθυσμού ασχολείται με αγροτικές και κτηνοτροφικές εργασίες. Η καλλιεργούμενη γη ανέρχεται σε στρέμματα και τα προϊόντα που παράγονται είναι: το βαμβάκι, τα ροδάκινα, τα μήλα, τα σπαράγγια, τα ακτινίδια, σιτάρι- καλαμπόκι, τομάτες, αγγούρια θερμοκηπίου, φασόλια, πιπεριές, αμπέλια, ελιές και ξηροί καρποί. Στον Νομό έχουν αναπτυχθεί επιχειρήσεις ελαφριάς βιομηχανίας, οι οποίες αφορούν την παρασκευή ειδών διατροφής και κατασκευή ειδών ένδυσης. Ο Νομός Πέλλας αποτελεί το μεγαλύτερο κέντρο μεταποίησης και εξαγωγής μεταποιημένων φρούτων. Στον παρακάτω πίνακα βλέπουμε τον αριθμό των επιχειρήσεων καθώς και το ποσοστό που κατέχουν στον Νομό. Πίνακας 6 Βιομηχανίες Ν. Πέλλας Είδος βιομηχανίας Αριθμός Επιχειρήσεων Ποσοστό Υφάσματα-ρούχα-υποδήματα ,33 Τρόφιμα- ποτά ,20 Κατασκευής επίπλων 196 6,39 Ξύλινων κατασκευών και χάρτου 151 4,92 Μεταλλικών κατασκευών 112 3,65 Κατασκευής μηχανημάτων 25 0,81 Βιομηχανίες λοιπές 11 0,36 25

34 Υπάρχουν 11 μονάδες κονσερβοποίησης φρούτων και λαχανικών. Η χώρα μας είναι η πρώτη εξαγωγική δύναμη στον κόσμο στα κονσερβοποιημένα φρούτα και κατέχει την 2η θέση μετά την Καλιφόρνια με το 60% των εξαγωγών παγκοσμίως, στην παραγωγή κονσέρβας ροδακίνου - φρουτοσαλάτας- βερίκοκου.. Τα τελευταία χρόνια αναπτύσσεται δυναμικά ο κλάδος των κατεψυγμένων (BLOCK και IQF )φρούτων και λαχανικών. Ο ενεργός πληθυσμός του Ν. Πέλλας είναι περίπου το 38% του συνολικού πληθυσμού και η κατανομή είναι η εξής : Πρωτογενής τομέας 49,4% Δευτερογενής τομέας 18,5% Τριτογενής τομέας 32,10% Ο Νομός Πέλλας εξάγει σε όλες τις χώρες της Ε.Ε., των πρώην Ανατολικών χωρών, στην Ιαπωνία, Αυστραλία, Μεξικό, Σαουδική Αραβία και Βραζιλία κυρίως : 1. Νωπά γεωργικά προϊόντα (κεράσια, μήλα, ροδάκινα, νεκταρίνια, ακτινίδια, σταφύλια, σπαράγγια ). 2. Μεταποιημένα κονσερβοποιημένα ροδάκινα- βερίκοκα, αχλάδια και φρουτοσαλάτα. 3. Βαμβάκι βαμβακέλαιο 4. Μαρμελάδες τουρσιά. 5. Σαλιγκάρια 6. Έτοιμα ενδύματα. 26

35 Στον παρακάτω πίνακα φαίνεται η κατανομή των εξαγωγικών επιχειρήσεων του Νομού Πέλλας Πίνακας 7 Εξαγωγικές Επιχειρήσεις Νομού Πέλλας α/α Είδος εξαγωγικής Επιχείρησης Αριθμός 1 Τρόφιμα ποτά Μάρμαρα 4 3 Μηχανήματα 6 4 Λοιπά 35 5 Γουναρικά δέρματα 3 6 Μεταλλικές κατασκευές 3 7 Ενδύματα 6 8 Κλωστοϋφαντουργία 3 9 Υποδήματα 1 ΣΥΝΟΛΟ 188 Τα προϊόντα που εξάγει ο Νομός (για το έτος 2014 τα κυριότερα ) 14 : Φρούτα νωπά και καρποί 2. Παρασκευάσματα φρούτων και λαχανικών 3. Παρασκευάσματα κρεάτων ψαριών 4. Λαχανικά 5. Πλαστικές ύλες 6. Ορυκτά καύσιμα,λάδια και ασφαλτώδεις ύλες 7. Σπόροι 8. Αλάτι, θείο,γύψος, ασβέστης, τσιμέντο 9. Γαλακτοκομικά 10. Λέβητες, μηχανές 11. Προϊόντα ζωικής προέλευσης Υπουργείο Εξωτερικών Γραφείο ΟΕΥ Βόρειας Ελλάδας, αριθ.πρωτ. Φ.2370/274/ ,(21/01/2016) 27

36 Κυριότερες χώρες προορισμού είναι : 1. Γερμανία 2. Ρωσία 3. Γαλλία 4. Ρουμανία 5. Πολωνία 6. Ιταλία 7. Ταϊλάνδη 8. FYROM 9. ΗΠΑ 10. Βουλγαρία 11. Κάτω Χώρες 12. Αγγλία 13. Τουρκία 14. Σερβία 15. Ουκρανία Οι εξαγωγές των νομών Μακεδονίας και Θράκης το έτος 2014 αποτέλεσαν το 20% του συνόλου των εξαγωγών της χώρας μας. Ο νομός Πέλλας σημείωσε μείωση σε σχέση με το Οι εξαγωγές του Νομού Πέλλας 15 Πίνακας 8 Σύνολο Εξαγωγών προς τρίτες χώρες ετών ΕΤΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ ΚΑΘΑΡΗ ΜΑΖΑ ΑΞΙΑ ΜΕΤΑΒΟΛΗ ΣΕ ΕΞΑΓΩΓΩΝ (KGR) ΕΞΑΓΩΓΩΝ ( ) % % ,5% %

37 Πίνακας 9 Εξαγωγές ροδάκινων- νεκταρινιών προς όλες τις τρίτες χώρες ΕΤΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ ΕΞΑΓΩΓΩΝ ΚΑΘΑΡΗ ΜΑΖΑ (KGR) ΑΞΙΑ ( ) ΜΕΤΑΒΟΛΗ ΣΕ % % % % Από τον παραπάνω πίνακα φαίνεται ότι η ποσότητα και αξία των εξαγόμενων ροδάκινων και νεκταρινιών. Πίνακας 10 Εξαγωγές ροδακίνων- νεκταρινιών για Ρωσία ΕΤΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ ΕΞΑΓΩΓΩΝ ΚΑΘΑΡΗ ΜΑΖΑ (KGR) ΑΞΙΑ ( ) ΜΕΤΑΒΟΛΗ ΣΕ % % % % Πίνακας 11 Εξαγωγές συνολικά για Ρωσία τα έτη ΕΤΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ ΕΞΑΓΩΓΩΝ ΠΟΣΟΤΗΤΑ ΣΕ ΚΙΛΑ ΑΞΙΑ ΣΕ ΜΕΤΑΒΟΛΗ ΣΕ % % % %

38 Πίνακας 12 Εξαγωγές για Ρωσία από Τελωνείο Σκύδρας, από 1/1 έως 24/5 ΑΡΙΘΜΟΣ ΠΟΣΟΤΗΤΑ ΣΕ ΠΟΣΟΣΤΟ ΧΡΟΝ. ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΕΞΑΓΩΓΩΝ ΚΙΛΑ ΑΞΙΑ ΣΕ ΜΕΤΑΒΟΛΗΣ ΣΕ 1-1/ % 1-1/ % 1-1/ ,5% 1-1/ ,7% 1-1/ ,2% 1-1/ Πίνακας 13 Εξαγωγή νωπών και μεταποιημένων αγροτικών προϊόντων προς Ρωσία 1/1-24/5/12 ΕΙΔΟΣ ΠΟΣΟΤΗΤΑ ΣΕ ΚΙΛΑ ΑΞΙΑ ΣΕ ΚΟΜΠΟΣΤΕΣ ΑΚΤΙΝΙΔΙΑ ΠΟΛΤΟΣ ΦΡΟΥΤΩΝ ΑΓΓΟΥΡΙΑ ΜΗΛΑ ΦΡΑΟΥΛΕΣ ΠΟΡΤΟΚΑΛΙΑ ΛΟΙΠΑ ΑΓΡΟΤΙΚΑ* ΣΥΝΟΛΑ *άλλα νωπά φρούτα και λαχανικά Πίνακας 14 Εξαγωγές νωπών και μεταποιημένων αγροτικών προϊόντων προς Ρωσία από 1/1-24/5/2011 ΕΙΔΟΣ ΠΟΣΟΤΗΤΑ ΣΕ ΚΙΛΑ ΑΞΙΑ ΣΕ ΚΟΜΠΟΣΤΕΣ ΑΚΤΙΝΙΔΙΑ ΠΟΛΤΟΣ ΦΡΟΥΤΩΝ ΑΓΓΟΥΡΙΑ ΜΗΛΑ ΛΟΙΠΑ ΑΓΡΟΤΙΚΑ* ΣΥΝΟΛΑ *άλλα νωπά φρούτα και λαχανικά (φράουλες, πορτοκάλια, κλπ.) 30

39 Πίνακας 15 Εξαγωγές Ν. Πέλλας ανά κλάδο από Εξαγωγές Πέλλας ανά κλάδο, σε ευρώ Μερίδιο Σύνολο 218,526, ,038, ,883, ,139, ,922, % 10.1% 9.5% Καρποί και φρούτα νωπά Παρασκευάσματα λαχανικών και φρούτων Παρασκευάσματα κρεάτων και ψαριών 78,619,056 90,721,095 81,617, ,781, ,328, % 27.9% 17.4% 83,940,254 94,579, ,119, ,150, ,280, % -5.2% 10.3% 13,093,128 12,305,170 10,870,607 8,591,596 7,993, % -7.0% -11.6% Λαχανικά 10,251,760 8,696,639 6,791,873 3,623,664 7,822, % 115.9% -6.5% Πλαστικές ύλες 8,466,437 4,801,487 3,962,329 4,080,677 3,474, % -14.9% -20.0% Ορυκτά καύσιμα, λάδια και ασφαλτώδεις ύλες Σπέρματα, σπόροι και διάφοροι καρποί 2,764,152 2,748,943 2,662,738 3,154,347 3,325, % 5.4% 4.7% 2,125,693 1,794,949 1,960,497 1,890,130 3,120, % 65.1% 10.1% Δημητριακά 3,050,611 3,149,622 2,681,263 1,658,626 2,085, % 25.7% -9.1% Γαλακτοκομικά 201, , ,591 87,478 1,357, % % 61.1% 13 ΕΤ 13/12 ΜΕΤ 09/13 Διάφορα τεχνουργήματα από κοινά μέταλλα Λέβητες, μηχανές, συσκευές και μηχανικές επινοήσεις και μέρη Ψάρια και μαλακόστρακα, μαλάκια Αλάτι. Θείο. Γύψος, ασβέστης και τσιμέντα 160,297 90, ,891 1,057,638 1,289, % 21.9% 68.4% 1,657,419 1,212,079 1,498,519 1,090,510 1,288, % 18.1% -6.1% 513, , , ,119 1,035, % 42.4% 19.2% 1,054,931 1,268,977 1,979,666 1,648, , % -45.4% -3.9% Μηχανές, συσκευές 793, ,441 1,018, , , % -21.4% -0.2% και υλικά ηλεκτρικά και τα μέρη τους Άλλα προϊόντα ζωικής 622,304 1,069, , , , % 59.8% 3.9% προέλευσης Τεχνουργήματα από 869, , , , , % 29.7% -8.5% χυτοσίδηρο, σίδηρο ή χάλυβα Βαμβάκι 3,361, ,421 3,176,050 1,908, , % -71.5% -36.6% Χυτοσίδηρος, σίδηρος 43, , , , , % 20.4% 77.0% και χάλυβας Δεψικά και βαφικά 344, , , , , % 4.0% 4.9% εκχυλίσματα. Χρώματα Ποτά, αλκοολούχα 9,614 42,407 30, , , % 141.5% 150.5% υγρά και ξύδι Τεχνουργήματα από 241,367 80,964 1,555,386 1,070, , % -66.4% 10.5% πέτρες, γύψο, τσιμέντο, αμίαντο, μάρμαρο Κρέατα 488, , , , , % -25.3% -9.0% Φυτά 198, , , , , % -30.4% 8.5% Υποδήματα, γκέτες και ανάλογα είδη 916, , , , , % -30.6% -29.5% 16 κεντρικής Μακεδονίας ανά κλάδο σε ευρώ 31