Η Τεχνολογική Ανάπτυξη στην Αρχαία Ελλάδα 1 Ο ΕΠΑΛ ΚΟΡΩΠΙΟΥ ΕΠΙΒΛΕΠΟΝΤΕΣ ΚΑΘΗΓΗΤΕΣ Ν. ΚΑΡΑΣΑΧΙΝΙΔΗΣ ΕΥΑΓ. ΚΟΝΤΟΥ

Transcript

1 Η Τεχνολογική Ανάπτυξη στην Αρχαία Ελλάδα 1 Ο ΕΠΑΛ ΚΟΡΩΠΙΟΥ ΕΠΙΒΛΕΠΟΝΤΕΣ ΚΑΘΗΓΗΤΕΣ Ν. ΚΑΡΑΣΑΧΙΝΙΔΗΣ ΕΥΑΓ. ΚΟΝΤΟΥ

2 Η Τεχνολογική Ανάπτυξη στην Αρχαία Ελλάδα 1 Ο ΕΠΑΛ ΚΟΡΩΠΙΟΥ Σ Υ Μ Μ Ε Τ Ε Χ Ο Ν Τ Ε Σ Μ Α Θ Η Τ Ε Σ Α Λ Λ Α Γ Ι Α Ν Ν Η Σ Τ Α Σ Ο Σ Ζ Ω Τ Ο Ν Τ Ε Σ Α Ρ Α Θ Ε Μ Ε Λ Η Σ Κ Ω Σ Τ Α Σ Κ Α Λ Ε Γ Ι Α Σ Α Ρ Γ Υ Ρ Η Σ Κ Α Ρ Α Μ Η Τ Ρ Ο Υ Δ Η Μ Η Τ Ρ Η Σ Κ Α Τ Σ Ι Μ Ι Γ Γ Ο Σ Μ Ι Χ Α Λ Η Σ Κ Α Τ Σ Ο Σ Ν Ι Κ Ο Σ Κ Ο Β Α Τ Σ Η Σ Χ Ρ Η Σ Τ Ο Σ Κ Ο Υ Σ Τ Ο Π Ο Υ Λ Ο Σ Θ Α Ν Α Σ Η Σ

3 Η Τεχνολογική Ανάπτυξη στην Αρχαία Ελλάδα 1 Ο ΕΠΑΛ ΚΟΡΩΠΙΟΥ Σ Υ Μ Μ Ε Τ Ε Χ Ο Ν Τ Ε Σ Μ Α Θ Η Τ Ε Σ Κ Ω Φ Ο Σ Ζ Α Χ Α Ρ Ι Α Σ Λ Ι Κ Α Ε Ρ Β Ι Ν Μ Α Κ Ρ Υ Δ Α Κ Η Μ Α Ρ Ι Α Ν Τ Ζ Ε Λ Α Μ Η Ν Α Μ Α Ρ Ι Ν Α Μ Π Α Μ Π Ϊ Ι Π Α Υ Λ Ο Σ Ν Α Σ Τ Ο Σ Α Ν Α Σ Τ Α Σ Η Σ Σ Α Λ Π Α Δ Η Μ Ο Σ Κ Ω Σ Τ Α Σ Χ Α Τ Ζ Η Λ Α Μ Π Ρ Ο Υ Π Α Ν Α Γ Ι Ω Τ Η Σ

4 Η Τεχνολογική Ανάπτυξη στην Αρχαία Ελλάδα μελετήθηκε στους εξής τομείς: ΑΡΧΑΙΑ ΜΝΗΜΕΙΑ ΓΛΥΠΤΙΚΗ Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ ΑΡΧΑΙΟΕΛΛΗΝΙΚΑ ΕΠΙΤΕΥΓΜΑΤΑ ΠΟΛΕΜΙΚΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΝΑΥΤΙΛΙΑ

5 ΑΡΧΑΙΑ ΜΝΗΜΕΙΑ Ο ΠΑΡΘΕΝΩΝΑΣ Ο Παρθενώνας αποτελεί το λαμπρότερο μνημείο της Αθηναϊκής πολιτείας και τον κολοφώνα του δωρικού ρυθμού. Η κατασκευή του ξεκίνησε το 448/7 π.χ. και τα εγκαίνια έγιναν το 438 π.χ. στα Μεγάλα Παναθήναια, ενώ ο γλυπτός διάκοσμος περατώθηκε το 433/2 π.χ.. Σύμφωνα με τις πηγές, οι αρχιτέκτονες που εργάστηκαν ήταν ο Ικτίνος, ο Καλλικράτης και πιθανόν ο Φειδίας, που είχε και την ευθύνη του γλυπτού διάκοσμου.

6 ΑΡΧΑΙΑ ΜΝΗΜΕΙΑ ΤΟ ΘΕΑΤΡΟ ΤΗΣ ΕΠΙΔΑΥΡΟΥ Το αρχαίο θέατρο της Επιδαύρου θεωρείται το τελειότερο αρχαίο ελληνικό θέατρο από άποψη ακουστικής και αισθητικής. Βρίσκεται στον χώρο του Ασκληπιείου Επιδαύρου πολύ κοντά στο χωριό Λυγουριό. Το αρχαίο θέατρο χτίστηκε μεταξύ του 340 π.χ. και του 330 π.χ. από τον Αργείο αρχιτέκτονα Πολύκλειτο τον Νεότερο όπως αναφέρει ο Παυσανίας. Το θέατρο χτίστηκε για διασκέδαση των ασθενών του Ασκληπιείου αλλά και ως ένα μέσο θεραπείας καθώς υπήρχε η πεποίθηση πως η παρακολούθηση θεάτρου είχε ευεργετικά αποτελέσματα για την ψυχική και σωματική υγεία των ασθενών. Το αρχαίο θέατρο είχε χωρητικότητα θεατών.

7 ΑΡΧΑΙΑ ΜΝΗΜΕΙΑ Ο ΝΑΟΣ ΤΟΥ ΑΠΟΛΛΩΝΑ Γύρω στο 1100 π.χ. οι Ίωνες της ηπειρωτικής Ελλάδας εγκαθίστανται στα νησιά του Αιγαίου και ορίζουν τη Δήλο ως το ιερό νησί της λατρείας του σπουδαιότερου θεού τους, του Απόλλωνα. Η ετήσια μεγάλη σύναξη των Ιώνων γίνεται εδώ και φέρνει προσκυνητές αλλά και εμπορεύματα. Η ανάπτυξη του νησιού θα βασιστεί στο εξής στη λατρεία του Απόλλωνα και στο εμπόριο Γύρω στο 1100 π.χ. οι Ίωνες της ηπειρωτικής Ελλάδας εγκαθίστανται στα νησιά του Αιγαίου και ορίζουν τη Δήλο ως το ιερό νησί της λατρείας του σπουδαιότερου θεού τους, του Απόλλωνα. Η ετήσια μεγάλη σύναξη των Ιώνων γίνεται εδώ και φέρνει προσκυνητές αλλά και εμπορεύματα. Η ανάπτυξη του νησιού θα βασιστεί στο εξής στη λατρεία του Απόλλωνα και στο εμπόριο

8 ΑΡΧΑΙΑ ΜΝΗΜΕΙΑ ΣΑΜΟΣ Ο ΝΑΟΣ ΤΗΣ ΗΡΑΣ Ο ναός χαρακτηρίσθηκε από τον Ηρόδοτο ως ο μεγαλύτερος της Ελλάδος. Διατηρεί σχεδόν αναλλοίωτο το περίγραμμα του σηκού και του πρόναου του αρχαιότερου (570/60 π.χ.) ναού "του Ροίκου", αλλά οι διαστάσεις του είναι μεγαλύτερες από εκείνον, δηλ. 108,63 Χ 55,16 μ. Το μεγαλύτερο μέγεθος οφείλεται στο ότι οι στοές της περίστασης ενισχύθηκαν στην πρόσθια και πίσω όψη με τρίτη κιονοστοιχία, προφανώς κατά το πρότυπο του ναού της Εφεσίας Αρτέμιδος, ο οποίος είχε κτισθεί λίγο παλαιότερα.

9 ΑΡΧΑΙΑ ΜΝΗΜΕΙΑ Ο ΚΟΛΟΣΣΟΣ ΤΗΣ ΡΟΔΟΥ Ο Κολοσσός φιλοτεχνήθηκε γύρω στα 293 π.χ. από τον Λίνδιο Χάρη, μαθητή του Λυσίππου. Ήταν ένα τεράστιο χάλκινο άγαλμα του πολιούχου θεού Ηλίου, ψηλό 70 πήχες (31μ. Περίπου). Έμεινε στη θέση του μόνο 66 χρόνια και έπεσε στο σεισμό του 227 π.χ., αλλά οι Ρόδιοι δεν το ξαναέστησαν φοβούμενοι κάποιο χρησμό. Ο Κολοσσός της Ρόδου ήταν ένας ύμνος στη Τέχνη και στην Ελευθερία.

10 Η ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΥΠΤΙΚΗ Η Ελληνική τέχνη, και ιδιαίτερα η γλυπτική, αφού η αρχαία ελληνική ζωγραφική δεν μπόρεσε να επιβιώσει στο χρόνο, επηρέασε ιδιαίτερα τη δυτική τέχνη. Οι Έλληνες γλύπτες "είχαν την επιθυμία της γνώσης", όπως το είχε θέσει ο Αριστοτέλης, και είναι βέβαιο ότι το ακολούθησαν στο σύνολο τους. Κατά την κλασική περίοδο, Έλληνες γλύπτες εστίασαν τις ενέργειές τους στην ανθρώπινη φιγούρα που προσπάθησαν να απεικονίσουν όσο πιο φυσικά ήταν δυνατόν.

11 Η ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΥΠΤΙΚΗ Ο ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΕΦΙΠΠΟΣ Αντίγραφο χάλκινου έργου του Λυσίππου. Ο Αλέξανδρος έφιππος ενώ διαπερνά με το δόρυ του τον αντίπαλο του. (Αρχαιολογικό Μουσείο Φλωρεντίας.

12 Η ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΥΠΤΙΚΗ Η ΑΡΧΑΙΑ ΣΙΚΥΩΝΑ Η αρχαία Σικυώνα, παρά τη λάμψη που εκπέμπει η τέχνη του χρυσού αιώνα των Αθηνών, διατηρεί το γόητρο φημισμένης πόλεως, όπου ακμάζουν τα γράμματα και οι τέχνες, ιδιαίτερα δε η ζωγραφική και η γλυπτική που ανθούσαν εκεί ήδη από τους αρχαϊκούς χρόνους (7ος-6ος π.χ. αιώνας). Ενδεικτικό είναι το γεγονός ότι στην περίφημη Σικυώνια σχολή συγκαταριθμούνται από τους αρχαίους Έλληνες και Λατίνους συγγραφείς περισσότεροι από πενήντα επώνυμοι Σικυώνιοι ζωγράφοι και γλύπτες, με κορυφαίους τον ζωγράφο Εύπομπο και το γλύπτη Λύσιππο ο οποίος συγκαταλέγεται μεταξύ των 5 ή 6 μεγίστων της αρχαιότητας.

13 Η ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΥΠΤΙΚΗ Ο ΕΡΩΤΑΣ Ο έρωτας με το τόξο. Μαρμάρινο αντίγραφο τον Λυσίππου με χαρακτηριστικά παιδικού σώματος. Αυτή η μορφή που έδωσε στον θεό έρωτα ο Λύσιππος.

14 Η ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΥΠΤΙΚΗ Ο ΜΕΓΑΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ Η ερμαϊκή στήλη Azara που βρέθηκε στο Τίβολι με την προτομή τον Μεγάλου Αλεξάνδρου, έργο που χρονολογείται μεταξύ π.Χ. (Μουσείο Λούβρου).

15 ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ Η ιστορία της επιστήμης στην αρχαία Ελλάδα, ξεκινάει με τους προσωκρατικούς φιλοσόφους. Την εποχή εκείνη η επιστήμη και η φιλοσοφία δεν αποτελούσαν ξεχωριστά αντικείμενα όπως σήμερα. Η δίψα για γνώση ξεκινούσε από φιλοσοφικά ερωτήματα σχετικά με τη φύση του ανθρώπου και του κόσμου. Οι απαντήσεις δίνονταν μέσα από έναν φιλοσοφικό τρόπο σκέψης και όχι με μεθόδους που θεωρούμε σήμερα επιστημονικές. Έτσι η αρχαία Ελληνική Φιλοσοφία γέννησε την Επιστήμη κι όχι αντίθετα. Η φιλοσοφία αγκάλιαζε και δικαιολογούσε την επιστημονική έρευνα, με την έννοια που εμείς δίνουμε σήμερα στην επιστήμη.

16 ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ Η Φυσική Φιλοσοφία των Προσωκρατικών αποτέλεσε τη γέφυρα που συνέδεσε τον αρχαίο μυστικισμό και τη φιλοσοφία, με την επιστήμη και τη φιλοσοφία της κλασσικής Ελλάδας η οποία αποτέλεσε το λίκνο αυτού που σήμερα ονομάζουμε Δυτικό πολιτισμό. Σ αυτήν μπορούμε να διακρίνουμε δύο τάσεις. Η μία πιο μυστικιστική που ακολουθεί την παράδοση και το θρησκευτικό μυστικισμό των Ορφικών αντιπροσωπεύεται απ τον Πυθαγόρα. Η άλλη προσπαθεί να αποσπασθεί από την παράδοση και να εκφράσει τη δομή και την οργάνωση της Φύσης με διαφορετική μέθοδο και ορολογία και αντιπροσωπεύεται από τους Ίωνες φιλοσόφους (Ηράκλειτος, Θαλής, Αναξίμανδρος, Αναξιμένης) καθώς και από τους Ελεάτες (Ζήνωνας, Παρμενίδης).

17 ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ Στην κλασσική Ελλάδα δεν παρουσιάζεται ένα εξαιρετικό ενδιαφέρον για τις επιστήμες, (τουλάχιστον όχι για ό,τι θεωρούμε σήμερα επιστημονικό). Η έρευνα στρέφεται απ το εξωτερικό περιβάλλον προς το εσωτερικό του ανθρώπου. Η Φιλοσοφία και η Ηθική κυριαρχούν. Το ενδιαφέρον για τη γνώση δεν έχει χαθεί, απλά αυτή αλλάζει αντικείμενο και στόχο. Στα έργα του Πλάτωνα στα οποία διακρίνονται έντονες πυθαγόρειες επιδράσεις η Γεωμετρία και τα Μαθηματικά έχουν μια ξεχωριστή θέση. Αποτελούν εργαλεία για να γνωρίσει ο άνθρωπος τον εαυτό του και τους κρυμμένους νόμους της φύσης, να πλησιάσει το Ον.

18 ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ Μετά τον Πλάτωνα, ο Αριστοτέλης δίνει μια νέα ώθηση στην επιστημονική μεθοδολογία. Δίχως να παραγνωρίζει τη μεταφυσική όψη της, ο Αριστοτέλης κατευθύνει την έρευνά του σε πιο πρακτικούς στόχους. Μελετά τον άνθρωπο και τη φύση συστηματοποιώντας την έρευνα σε τομείς παρόμοιους με αυτούς της σημερινής επιστήμης. Ουσιαστικά η νοοτροπία του σημερινού πολιτισμού βασίζεται στο αριστοτέλειο ορθολογιστικό μοντέλο σκέψης, το οποίο επικράτησε στα χρόνια της Αναγέννησης έναντι του πλατωνικού μεταφυσικού μοντέλου. Η ταξινόμηση, η παρατήρηση, το πείραμα, η ανάλυση, αν και δεν χρησιμοποιήθηκαν για πρώτη φορά απ τον Σταγειρίτη φιλόσοφο, αποτέλεσαν τον άξονα της θεώρησής του για τον κόσμο. Αργότερα η αριστοτέλεια μεθοδολογία θα υιοθετηθεί απ τον Ευρωπαϊκό Διαφωτισμό απ τον οποίο ξεπήδησε η επιστήμη των ημερών μας.

19 ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ Σημαντικό ρόλο στην ιστορία της σκέψης και της επιστήμης έπαιξαν επίσης οι κατακτήσεις του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Στην πολιτισμική αυτοκρατορία που δημιούργησε ο μακεδόνας Βασιλιάς, βασίστηκε η διάδοση του ελληνικού πολιτισμού στην Ανατολή. Στα ελληνιστικά χρόνια, ( π.χ.) αν και δεν έχουμε μια επιστημονική επανάσταση, αναπτύσσεται έντονη ερευνητική δραστηριότητα σε επιστήμες όπως τα Μαθηματικά, η Μηχανική και η Αστρονομία. Παρουσιάζονται σπουδαίοι μαθηματικοί (Ευκλείδης, Αρχιμήδης, Απολλώνιος) και αστρονόμοι (Ίππαρχος). Την ίδια εποχή οι Αιγύπτιοι αλχημιστές προσπαθούν να ερμηνεύσουν τις χημικές αντιδράσεις με την αριστοτέλεια λογική κάνοντας βήματα προς τη μεταγενέστερη επιστημονική χημεία.

20 ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ ΟΙ ΦΥΣΙΚΕΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ Είναι γεγονός αναμφισβήτητο ότι οι Αρχαίοι Έλληνες φυσικοί φιλόσοφοι πέτυχαν μία σύλληψη του κόσμου που διαφέρει από τις σύγχρονες μας παραστάσεις της φυσικής επιστήμης μόνο ως προς την έλλειψη της σαφούς και ακριβούς διατυπώσεως των φυσικών φαινομένων, η οποία μόνο ύστερα από τη μεγάλη ανάπτυξη των μαθηματικών επιτεύχθηκε. Είναι αποκλειστικό προνόμιο των Αρχαίων Ελλήνων σοφών η συγκρότηση των φυσικών επιστημών σε αυτόνομο κλάδο της γνώσεως. Συγκρότηση που οφείλεται αποκλειστικά και μόνο στις πνευματικές τους προσπάθειες και στην ιδιαίτερα αναπτυγμένη νοημοσύνη τους.

21 ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ ΟΙ ΦΥΣΙΚΕΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ Στη σκέψη των Ελλήνων οι φυσικές επιστήμες ελευθερώνονται από τη θρησκεία και τη μαγεία και υψώνονται πάνω από την τεχνολογία. Με την ελληνική σκέψη αρχίζει η επιστημονική αναγωγή των φυσικών φαινομένων σε φυσικά αίτια και η αντικατάσταση των υπερφυσικών δυνάμεων από τους φυσικούς νόμους. Ως θεωρητικές ερμηνευτικές και οντολογικές οι Φυσικές επιστήμες είναι γνήσια τέκνα της ελληνικής ιδιοφυΐας και γέννημα ελληνικό.

22 ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ ΦΥΣΙΚΗ Με τον όρο "φυσική" οι Αρχαίοι Έλληνες εννοούσαν το μέρος εκείνο της φιλοσοφίας που περιελάμβανε κάθε τι που δεν μπορούσε να υπαχθεί στη λογική, ή την ηθική. Παράλληλα εννοούσαν με τη λέξη αυτή όλες τις επιστήμες της φύσεως. Στα επόμενα θα γίνει μία αναφορά των φυσικών επιστημών στην Αρχαία Ελλάδα με τη σύγχρονη ερμηνεία του όρου, δηλαδή όταν θα λέμε Φυσικές επιστήμες θα εννοούμε τη Φυσική και τη Φυσιογραφία, με αντικείμενα της μεν πρώτης την ύλη, την κίνηση και την ενέργεια, της δε δεύτερης τη φυτολογία, τη ζωολογία και την ορυκτολογία.

23 ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ ΦΥΣΙΚΑ ΦΑΙΝΟΜΕΝΑ Η μελέτη των φυσικών φαινομένων ξεκινάει απ τους προσωκρατικούς φιλοσόφους. Οι θεωρίες που αναπτύσσονται για την σύσταση και την ουσία του σύμπαντος, φαίνονται ακατανόητες απ τον σημερινό πολιτισμό (τουλάχιστον αν παρθούν κατά γράμμα και δεν γίνει μια συγκριτική μελέτη πάνω σ αυτές). Υπάρχουν όμως και θεωρίες που προκαλούν τουλάχιστον θαυμασμό για την πρωτοπορία τους. Οι ατομικοί φιλόσοφοι (Λεύκιππος, Δημόκριτος, Επίκουρος) υποστηρίζουν ότι καθετί στο Σύμπαν (έμψυχο ή άψυχο) απαρτίζεται από μικροσκοπικά αδιαίρετα κομμάτια ύλης, τα άτομα. Οι διάφοροι συνδυασμοί των ατόμων (μόρια) παράγουν όλους στους σχηματισμούς της φύσης.

24 ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ ΑΣΤΡΟΝΟΜΙΑ ΠΥΘΑΓΟΡΑΣ Τις πρώτες Αστρονομικές θεωρήσεις μπορούμε να τις αποδώσουμε στους Πυθαγόρειους αστρονόμους μαθηματικούς, που προσπαθούσαν μέσα απ τα Ιερά Μαθηματικά τους να ανακαλύψουν τις αρμονίες του Σύμπαντος. Το μοντέλο του ηλιακού μας συστήματος που προτείνουν, περιλαμβάνει μια Κεντρική Εστία γύρω απ την οποία περιστρέφονται όλα τα ουράνια σώματα που βρίσκονται κοντά στη Γη. Παρουσιάζουν δηλαδή ένα ηλιοκεντρικό σύστημα χρόνια πριν απ τη διατύπωσή του απ τον Κοπέρνικο. Επίσης πρώτος ο Πυθαγόρας (585 ή ; π.χ.) αναφέρεται στη σφαιρικότητα της Γης. Αργότερα την ίδια άποψη υποστήριξαν ο Ικέτας και ο Έκφαντος οι οποίοι δίδαξαν και την περιστροφή της Γης γύρω απ τον άξονά της.

25 ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ ΙΑΤΡΙΚΗ Ιπποκράτης Ασκληπείο στην Κώ Ο Ασκληπιός ήταν ο θεός της Ιατρικής στην αρχαία Ελλάδα. Τα ιερά του, που είναι διασκορπισμένα σ όλο τον ελληνικό χώρο, ήταν παράλληλα και θεραπευτικά κέντρα. Οι ασθενείς που κατέφευγαν στα Ασκληπιεία υποβάλλονταν στη διαδικασία της εγκοίμησης (αφού προηγούνταν καθαρμοί), κατά την οποία στον κοιμισμένο ασθενή παρουσιαζόταν ο ίδιος ο Ασκληπιός είτε για να τον θεραπεύσει είτε για να του δώσει συμβουλές. Εξέχουσα μορφή στο χώρο της ιατρικής αποτελεί ο Ιπποκράτης (Κω 460 π.χ.-λάρισα 380 π.χ.). Ξεχωρίζει τη θρησκεία απ την Ιατρική και βάζει τις βάσεις για τη σημερινή επιστημονική ιατρική Το έργο του Αφορισμοί αποτελεί βασικό ιατρικό σύγγραμμα μέχρι και τον 18ο αι.

26 ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ ΒΙΟΛΟΓΙΑ Πέρα απ τις θεωρίες των προσωκρατικών Αναξίμανδρου και Αναξιμένη για την προέλευση της ζωής, ιδιαίτερη μνεία πρέπει να γίνει στο έργο του Αριστοτέλη για την συστηματική κατάταξη των ζώων τα χώρισε σε «άναιμα» (δίχως αίμα: κεφαλόποδα, ανώτερα καρκινοειδή, έντομα και οστρακόδερμα) και «έναιμα» (με αίμα: θηλαστικά εκτός απ τα κητώδη). Η έρευνά του επεκτάθηκε στην κληρονομικότητα. Παραδέχτηκε ότι τα είδη μεταβάλλονται, αρνούνταν όμως κάθε φυσική επιλογή (μοντέλο δαρβινισμού). Το έργο του συνέχισε ο μαθητής του Θεόφραστος συνενώνοντας πολλά είδη σε ένα γένος.

27 ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ ΕΜΒΡΙΟΛΟΓΙΑ Ο μαθητής του Πυθαγόρα Αλκμαίων μπορεί να θεωρηθεί ιδρυτής της Εμβρυολογίας, αφού μελέτησε την ανάπτυξη του εμβρύου, περιέγραψε τη διαφορά μεταξύ αρτηριών και φλεβών ενώ ανακάλυψε και τη σύνδεση εγκεφάλου και ματιού μέσω του οπτικού νεύρου. Ο Αριστοτέλης επίσης πρόσφερε πολλά στην Ιατρική με τις βιολογικές του έρευνες.

28 ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ ΙΑΤΡΙΚΕΣ ΣΧΟΛΕΣ Αργότερα ιδρύονται οι πρώτες ιατρικές σχολές, όπως η περίφημη σχολή της Αλεξάνδρειας που αποτέλεσε κέντρο της ιατρικής επιστήμης και κατά τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία. Εξέχουσες μορφές της θεωρούνται ο Ηρόφιλος (πατέρας της Ανατομίας) και ο Ερασίστρατος (πατέρας της Φυσιολογίας).

29 ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ ΑΝΑΤΟΜΙΑ Ο Ηρόφιλος απ την Χαλκηδόνα της Βιθυνίας άκμασε στις αρχές του 3ου αι. π.χ. Στο έργο του Ανατομία, δίνει για πρώτη φορά ανατομικές περιγραφές ανθρωπίνων οργάνων. Έτσι ο Ηρόφιλος αναγνώρισε την αληθινή φύση του νευρικού συστήματος και θεώρησε κέντρο του τον εγκέφαλο. Χώρισε τα νεύρα σε αισθητικά (σχετικά με τη λειτουργία των αισθήσεων) και προαιρετικά (αργότερα ο Ερασίστρατος τα αποκάλεσε κινητικά ). Ανέπτυξε επίσης τη θεωρία των σφυγμών και μετρούσε τους σφυγμούς των ασθενών για να κάνει διαγνώσεις. Για τη θεραπεία των ασθενειών βασίζονταν πολύ στα φάρμακα τα οποία αποκαλούσε χέρια των θεών, ενώ έδινε μεγάλη σημασία και στη δίαιτα.

30 ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑ - ΠΑΘΟΛΟΓΙΑ Ο δεύτερος μεγάλος γιατρός της αλεξανδρινής εποχής, ο Ερασίστρατος, γεννήθηκε στην Κέα. Απέρριπτε (όπως και ο Ηρόφιλος) την θεωρία των χυμών του Ιπποκράτη. Η συμβολή του εντοπίζεται στους τομείς της Φυσιολογίας και της Παθολογίας. Η μελέτη του για την κυκλοφορία του αίματος τον οδήγησε σε χρήσιμα συμπεράσματα που χρησιμοποιούσε για την θεραπεία ασθενειών. Θεωρούσε π.χ. ότι η σωστή κυκλοφορία του αίματος συντελούσε στην υγεία, ενώ η παρεμπόδιση της κυκλοφορίας του εξαιτίας της πλήρωσης των αγγείων με αίμα και του πλεονάσματος τροφής, οδηγούσε σε αρρώστιες.

31 ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ Η ΕΜΠΕΙΡΙΚΗ ΣΧΟΛΗ Συνέχεια στο έργο των δυο μεγάλων αλεξανδρινών γιατρών δίνει η Εμπειρική Σχολή που ξεκινάει από μαθητές τους. Οι εμπειρικοί γιατροί δίνουν σημασία στην καταπολέμηση των ασθενειών αδιαφορώντας για την Ανατομία και τη Φυσιολογία. Σημασία γι αυτούς έχει το αποτέλεσμα και η εμπειρία που αποκτάται απ τη θεραπευτική μέθοδο, την οποία βασίζουν σχεδόν πάντα σε φαρμακευτικές αγωγές. Αρχηγός της Εμπειρικής Σχολής θεωρείται ο Φίλινος απ την Κω (περ. 250 π.χ.) ή κατά άλλους ο Σεραπίων απ την Αλεξάνδρεια (περ. 200 π.χ.). Σημαντικοί συνεχιστές της Σχολής ήταν ο Ηρακλείδης ο Πόντιος (περ. 75 π.χ.) και ο Απολλώνιος ο Κιτιεύς (περ. 50 π.χ.).

32 ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ ΦΥΣΙΚΗ ΠΛΑΤΩΝ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ Σημαντική στην Φυσική είναι και η συνεισφορά του Αριστοτέλη. Ο μαθητής του Πλάτωνα ανάμεσα στα άλλα θέματα με τα οποία πραγματεύεται, θέτει τις βάσεις μιας Μηχανικής της κίνησης των σωμάτων παρόμοιας με αυτήν του Νεύτωνα (17ος αι. μ.χ.). Υποστηρίζει ότι η ύπαρξη συνεχούς κίνησης προϋποθέτει την ύπαρξη μιας συνεχούς αιτίας: μιας δύναμης που δρα πάνω στο κινούμενο σώμα.

33 ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ ΣΤΑΤΙΚΗ ΜΗΧΑΝΙΚΗ Ο ΗΡΩΝ ΚΑΙ Η ΑΙΟΛΟΣΦΑΙΡΑ Την ελληνιστική εποχή ήταν γνωστή η δυνατότητα αξιοποίησης του ατμού για εξάσκηση δυνάμεων. Πρωτοπόρος σ' αυτή την προσπάθεια ήταν ο αλεξανδρινός Ήρων, ο οποίος είχε κατασκευάσει ατμοκίνητους μηχανισμούς για εντυπωσιασμό, διασκέδαση και προβληματισμό. Η ανάγκη για χρήση του ατμού σε παραγωγικές διαδικασίες δεν φαίνεται όμως να απασχολούσε τους ερευνητές, αφενός γιατί η συστηματική παραγωγή αφορούσε περιορισμένο αριθμό προϊόντων, αφετέρου γιατί το σχεδόν μηδενικό κόστος της εργασίας που προσέφεραν οι δούλοι, αποτελούσε αντικίνητρο για αναζήτηση άλλων λύσεων.

34 ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ ΟΠΤΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΙΤΟΣ Έντονη δραστηριότητα σημειώνεται και στον τομέα της Οπτικής. Ο Πλάτωνας θεωρεί ότι το φως είναι πυρ ή κάτι σαν πυρ αντίθετα ο Δημόκριτος υποστηρίζει ότι είναι ακτινοβολία από μικρότατα σωματίδια. Αργότερα ο Εμπεδοκλής ( π.χ.) θεωρεί ότι το φως είναι κίνηση και έτσι θα πρέπει να διαδίδεται με κάποια συγκεκριμένη ταχύτητα (μια θεώρηση που εξετάζεται ξανά μόνο στην σύγχρονη εποχή με την μέτρηση της ταχύτητας του φωτός).

35 ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ ΚΛΕΟΒΟΥΛΟΣ Ο ΡΟΔΙΟΣ Ο Κλεόβουλος o Ρόδιος ήταν τύραννος της Λίνδου στη Ρόδο, ένας από τους «επτά σοφούς» της αρχαιότητας (6ος π.χ. αι., βρισκόταν στη ζωή τουλάχιστο ως το 560 π.χ.). Σε αυτόν αποδίδονται τα γνωμικά «μέτρον άριστον», «ηδονής κράτει», κ.ά. Ονομάζεται και Κλεόβουλος ο Λίνδιος, διότι η αρχαία Ρόδος ήταν χωρισμένη στις 4 αρχαίες πόλεις: Ρόδος, Λίνδος, Κάμειρος και Ιάλυσος, των οποίων μέρη διασώζονται μέχρι σήμερα. Ο Κλεόβουλος πέθανε στη σχετικά μεγάλη για την εποχή ηλικία των 70 ετών. Είχε μία κόρη, την Κλεοβουλίνη, που συνέθετε αινίγματα σε εξάμετρο στίχο, φημιζόμενα ως ισάξια εκείνων του πατέρα της. Ο τάφος του Κλεόβουλου υπάρχει στη Λίνδο.

36 ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ ΘΑΛΗΣ Ο ΜΙΛΗΣΙΟΣ Θαλής ο Μιλήσιος, θεμελιωτής της θεωρητικής γεωμετρίας και αστρονομίας, ως φορεύς του θεωρητικού ελληνικού πνεύματος, έδωσε πρώτος την έννοια της «αρχής», που από τότε αποτελεί βασικό όρο της παγκόσμιας επιστημονικής διανόησης. Ήταν αυτοδίδακτος, λόγω όμως της μεγάλης του παρατηρητικότητας και πολυμέρειας, έγινε μετά ένας από τους εφτά Αρχαιοέλληνες σοφούς. Ταξίδεψε στην Περσία και την Αίγυπτο, όπου, με μοναδικό μέσο το ραβδί του, κατόρθωσε να μετρήσει το ύψος των πυραμίδων, υπολογίζοντας του με βάση τη σκιά τους, και την ώρα της ημέρας, κατά την οποία έγινε η μέτρηση. Ο Θαλής ανακάλυψε το φαινόμενο της έλξεως ελαφρών σωματιδίων από το τριβόμενο ήλεκτρο, εξ ου και ηλεκτρισμός δια τριβής ονομάστηκε το όλο φαινόμενο. Απ αυτήν την ιδιότητα του ηλέκτρου ανακαλύπτεται μία νέα δύναμη, η ηλεκτρική.

37 ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ Ο Αριστοτέλης υπήρξε μεγάλος φιλόσοφος, μαθητής του Πλάτωνα για 20 έτη, μέχρι που τον κάλεσε ο Βασιλιάς Φίλιππος να εκπαιδεύσει τον 13 χρονών Αλέξανδρο. Το 335 π.χ. γύρισε στην Αθήνα και ίδρυσε την περιπατητική σχολή. Δημιούργησε τις επιστήμες, της Ψυχολογίας, της Λογικής, της Ρητορικής, της Φυσικής και της Μεταφυσικής. Στα σωζόμενα συγγράμματα του υπάρχει πλήθος γνώσεων πολύ καλά οργανωμένων. Πέθανε στο εξοχικό του στην Χαλκίδα αυτοεξόριστος, κουρασμένος απ τον φθόνο των άλλων φιλοσόφων. Κηδεύτηκε με τιμές στην πατρίδα του Στάγειρα.

38 ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ ΠΕΡΙΚΛΗΣ Ο διαπρεπέστερος πολιτικός άνδρας των αρχαίων Αθηνών. Διετέλεσε στρατηγός και υποδειγματικός κυβερνήτης και ήταν σπουδαίος ρήτορας. Ως αρχηγός της δημοκρατικής μερίδας κυβέρνησε συνεχώς από το 443 μέχρι τον θάνατο του και χάρισε στην πόλη των Αθηνών, τον «Χρυσούν αιώνα». Επί των ημερών του, τερματίσθηκαν οι πόλεμοι, ανοικοδομήθηκε η πόλη, αναδιοργανώθηκε στρατός και διοίκηση. Το εμπόριο ανέβηκε σε μέγιστη ακμή και επεκτάθηκε από την Ανατολή ως τη Δύση. Προστάτευσε τα Γράμματα και τις τέχνες. Στόλισε την Αθήνα με νέα κτίσματα, όπως τον Παρθενώνα, τα Προπύλαια τα μακρά τείχη,. κ.α

39 ΑΡΧΑΙΟΕΛΛΗΝΙΚΑ ΕΠΙΤΕΥΓΜΑΤΑ ΤΟ ΥΔΡΑΥΛΙΚΟ ΡΟΛΟΪ Το υδραυλικό ρολόι του Αρχιμήδη δεν είναι τύπος κλεψύδρας, αλλά μηχανισμός ωρολογίου, όπου αντί του σημερινού ελατηρίου χρησιμοποιείται ροή ύδατος. Δεν είναι γνωστό αν υπήρχε αρχαιότερο συναφές αυτόματο μηχάνημα και θεωρούμε πολύ πιθανόν ότι τα αυτόματα μηχανήματα του Ήρωνος (1ος μ.χ. αιώνας) και τα αυτόματα μηχανήματα των ανακτόρων του Βυζαντίου έχουν την αρχή τους στο υδραυλικό ρολόι του Αρχιμήδη.

40 ΑΡΧΑΙΟΕΛΛΗΝΙΚΑ ΕΠΙΤΕΥΓΜΑΤΑ ΤΟ ΥΔΡΑΥΛΙΚΟ ΡΟΛΟΪ Ο Αρχιμήδης έστρεψε την η εφευρετική του μεγαλοφυΐα του στο μεγάλο πρόβλημα του χρόνου. Τα ηλιακά ρολόγια δεν θα μπορούσαν να μετρήσουν το χρόνο η νύχτα ή όταν είχε συννεφιά. Το ρολόι που ο Αρχιμήδης επινόησε χρησιμοποιούσε την ελεύθερη πτώση του νερού για να κινήσει τους δείκτες που έδειχναν τον χρόνο. Η αλλαγή στη στάθμη ύδατος μετράει το πέρασμα του χρόνου, και έχει σχέση με ένα έξυπνο σύστημα που ρύθμιζε το ποσοστό αλλαγής της ροής του νερού, σύμφωνα με την εποχή.

41 ΑΡΧΑΙΟΕΛΛΗΝΙΚΑ ΕΠΙΤΕΥΓΜΑΤΑ ΤΟ ΥΔΡΑΥΛΙΚΟ ΡΟΛΟΪ Το υδραυλικό ρολόι του Αρχιμήδη δεν είναι τύπος κλεψύδρας, αλλά μηχανισμός ωρολογίου, όπου αντί του σημερινού ελατηρίου χρησιμοποιείται ροή ύδατος. Δεν είναι γνωστό αν υπήρχε αρχαιότερο συναφές αυτόματο μηχάνημα και θεωρούμε πολύ πιθανόν ότι τα αυτόματα μηχανήματα του Ήρωνος (1ος μ.χ. αιώνας) και τα αυτόματα μηχανήματα των ανακτόρων του Βυζαντίου έχουν την αρχή τους στο υδραυλικό ρολόι του Αρχιμήδη.

42 ΑΡΧΑΙΟΕΛΛΗΝΙΚΑ ΕΠΙΤΕΥΓΜΑΤΑ ΤΟ ΑΤΜΟΤΗΛΕΒΟΛΟ Πρόκειται για ένα κανόνι που λειτουργούσε με ατμό. Αποτελούνταν από ένα μεταλλικό κυλινδρικό λέβητα που πάνω του υπήρχε συνδεμένο με στρόφιγγα ένα κλειστό δοχείο με νερό. Ο λέβητας στο ανοικτό άκρο του είχε ενσωματωμένη μια ξύλινη κάνη στην οποία τοποθετούνταν η προς εκτόξευση λίθινη σφαίρα. Η κάνη έφρασσε με μια ξύλινη δοκό που ασφαλιζόταν με δύο αντηρίδες..

43 ΑΡΧΑΙΟΕΛΛΗΝΙΚΑ ΕΠΙΤΕΥΓΜΑΤΑ ΤΟ ΑΤΜΟΤΗΛΕΒΟΛΟ Όταν ο λέβητας αποκτούσε με φωτιά την κατάλληλη θερμοκρασία, ανοιγόταν η στρόφιγγα, το νερό έπεφτε στον λέβητα, εξατμιζόταν ταχύτατα, η ξύλινη δοκός έσπαζε και η σφαίρα εκτοξευόταν. Το βεληνεκές της σφαίρας ρυθμιζόταν από την κλίση του όπλου και την επιλεγμένη αντοχή της ξύλινης δοκού. Πρώτη επανασχεδίαση του ατμοτηλεβόλου του Αρχιμήδη έγινε από τον Leonardo da Vinci που το ονόμασε "architronito" από τις λέξεις Αρχιμήδης και τρώνυμμι (=τραυματίζω).

44 ΑΡΧΑΙΟΕΛΛΗΝΙΚΑ ΕΠΙΤΕΥΓΜΑΤΑ Ο ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΣ ΤΩΝ ΑΝΤΙΚΥΘΗΡΩΝ Πρόκειται για την πρώτη υπολογιστική μηχανή της ιστορίας. Χρησιμοποιούνταν για τον καθορισμό και την πρόβλεψη σημαντικών αστρονομικών και ημερολογιακών γεγονότων. Τα υπολείμματά του βρέθηκαν τυχαία από σφουγγαράδες το 1900 στο περίφημο ναυάγιο της νήσου των Αντικυθήρων. Η κατασκευή του τοποθετείται στο 120 π.χ. περίπου και είναι πιθανότατα προϊόν ενός Ρόδιακού εργαστηρίου, που εξέλιξε την παράδοση της «σφαιροποιίας» του Αρχιμήδη, με άμεσους εμπνευστές τον Ίππαρχο ή τον Ποσειδώνιο.

45 ΑΡΧΑΙΟΕΛΛΗΝΙΚΑ ΕΠΙΤΕΥΓΜΑΤΑ Ο ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΣ ΤΩΝ ΑΝΤΙΚΥΘΗΡΩΝ Αποτελούνταν από δείκτες, κλίμακες και τριάντα πέντε τουλάχιστον συνεργαζόμενους οδοντωτούς τροχούς που έπαιρναν κίνηση από μια χειρολαβή. Στην εμπρόσθια όψη του έφερε μια κυκλική κλίμακα των 365 ημερών με τη δυνατότητα της προσθήκης μιας επιπλέον ημέρας κάθε τέσσερα έτη. Στην οπίσθια όψη του έφερε τις σπειροειδείς κλίμακες των κύκλων του Μέτωνος και του Σάρου και τους κύκλους του Καλλίππου, του Εξελιγμού και των αθλητικών αγώνων (Ολυμπιάδας).

46 ΑΡΧΑΙΟΕΛΛΗΝΙΚΑ ΕΠΙΤΕΥΓΜΑΤΑ Ο ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΣ ΤΩΝ ΑΝΤΙΚΥΘΗΡΩΝ Με την περιστροφή της χειρολαβής και επομένως την επιλογή μιας ημερομηνίας στην εμπρόσθια κλίμακα των 365 ημερών οι υπόλοιποι δείκτες έδειχναν όλες τις διαθέσιμες αστρονομικές πληροφορίες γι' αυτήν (π.χ. θέση και φάση σελήνης, αντιστοίχιση ηλιακού-σεληνιακού ημερολογίου, κ.ά.). Αντίστροφα αν ο χειριστής του οργάνου έφερε ένα δείκτη σε κάποιο συγκεκριμένο αστρονομικό ή ημερολογιακό γεγονός (π.χ. έκλειψη σελήνης ή τέλεση Ολυμπιάδας) μπορούσε να δει την ημερομηνία που αυτό θα συνέβαινε στο μέλλον ή συνέβη στο παρελθόν.

47 ΑΡΧΑΙΟΕΛΛΗΝΙΚΑ ΕΠΙΤΕΥΓΜΑΤΑ ΤΟ ΑΡΑΙΟΜΕΤΡΟ ΤΟΥ ΑΡΧΙΜΗΔΗ Πρόκειται για ένα όργανο ελέγχου της πυκνότητας των υγρών. Η λειτουργία του βασίζεται στην περίφημη αρχή της άνωσης του Αρχιμήδη που εικάζεται ότι είναι και ο εφευρέτης του. Αποτελούνταν από ένα μεταλλικό σωληνίσκο με διαβαθμίσεις (φραγμένο στο ένα άκρο του) που βυθιζόταν στο ελεγχόμενο υγρό. Η πυκνότητα του υγρού υποδεικνυόταν από την υποδιαίρεση του οργάνου που αντιστοιχούσε στη θέση ισορροπίας του..

48 ΑΡΧΑΙΟΕΛΛΗΝΙΚΑ ΕΠΙΤΕΥΓΜΑΤΑ Ο ΑΤΕΡΜΟΝΑΣ ΚΟΧΛΙΑΣ ΤΟΥ ΑΡΧΙΜΗΔΗ Ακριβής ανακατασκευή του ατέρμονα κοχλία του Αρχιμήδη που χρησιμοποιείται μέχρι σήμερα για την άντληση ύδατος μικρής υψομετρικής διαφοράς. Αποτελείται από έναν ξύλινο άξονα που φέρει οκτώ περιελίξεις από λεπτά και εύκαμπτα κλαδιά ιτιάς ή λυγαριάς (κολλημένα το ένα πάνω στο άλλο) ώστε να δημιουργείται ένας ατέρμoνας κοχλίας οκτώ αρχών. Ο κοχλίας εφάπτεται εσωτερικά ενός ξύλινου (σανιδωτού) σωλήνα Η μηχανή τοποθετείται με κλίση 30 μοιρών στο νερό. Με την περιστροφή του κοχλία το (εγκλωβισμένο στις σπείρες του) νερό ανεβαίνει και ρέει από το στόμιο του σωλήνα.

49 ΑΡΧΑΙΟΕΛΛΗΝΙΚΑ ΕΠΙΤΕΥΓΜΑΤΑ Ο ΒΑΡΟΥΛΚΟΣ ΤΟΥ ΑΡΧΙΜΗΔΗ Μηχανισμός που αποτελούνταν από συμπλεκόμενους ατέρμονες κοχλίες και οδοντωτούς τροχούς εντός κιβωτίου και χρησιμοποιούνταν για την ανύψωση ή έλξη μεγάλων φορτίων με την εφαρμογή ελάχιστης δύναμης. Ο μηχανισμός περιγράφεται αναλυτικά από τον Ήρωνα αλλά εφευρέτης του ήταν ο Αρχιμήδης ο οποίος με έναν παρόμοιο μηχανισμό (περισσότερων οδoντωτών τροχών και ατέρμονων κοχλιών) καθέλκυσε ένα γιγάντιο πλοίο με τη δύναμη του ενός χεριού του, λέγοντας: «Δός μοι που στω και κινώ την γη» εκθειάζοντας τις δυνατότητές του. Σύμφωνα με τον Ήρωνα για τη μείωση της απαιτούμενης ελκτικής δύναμης ενός φορτίου κατά 1/200, απαιτείται σχέση οδοντωτών τροχών 1:5:5:5:8/5 (θεωρητικά ικανής για την επίτευξη αυτού του σκοπού) ενώ η επιπλέον ισχυρή μείωση από τη χρήση του ατέρμονα κοχλία και του χειροστροφάλου είναι απαραίτητη για την υπερνίκηση των αυξημένων τριβών.

50 ΠΟΛΕΜΙΚΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ ΕΜΠΡΗΣΤΙΚΑ ΚΑΤΟΠΤΡΑ Αναμφίβολα το πιο πολυσυζητημένο επίτευγμα του Αρχιμήδη, αυτό που πέρασε στη χώρα του μύθου και ξανάγινε πραγματικότητα με τα πειράματα του Ιωάννη Σακά, είναι η κατασκευή των ηλιακών κατόπτρων, με τα οποία συγκεντρώνοντας και εστιάζοντας τις ηλιακές ακτίνες κατέκαυσε τα πλοία των Ρωμαίων που πολιορκούσαν τις Συρακούσες, εξ ου και η ονομασία τους «εμπρηστικά κάτοπτρα».

51 ΠΟΛΕΜΙΚΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ ΕΜΠΡΗΣΤΙΚΑ ΚΑΤΟΠΤΡΑ Για το θέμα αυτό έχουν αφιερωθεί αρκετά κεφάλαια στο έργο του Αρχιμήδη, αλλά εδώ συνοπτικά επιχειρούμε μια ενημέρωση στο ιστορικό αυτού του κατορθώματος. Το ιστορικό της υπόθεσης ταυτίζεται και αποτελεί μέρος της επιστήμης που οι αρχαίοι Έλληνες ονόμαζαν «οπτική», συμπλήρωμα της οποίας ήταν η «κατοπτρική». Γνωρίζουμε σήμερα πολλά έργα Ελλήνων, που γράφτηκαν γύρω από το θέμα της οπτικής, τα περισσότερα των οποίων έχουν χαθεί.

52 ΠΟΛΕΜΙΚΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ ΤΑ ΤΗΛΕΒΟΛΑ ΚΑΙ ΟΙ ΑΡΧΕΣ ΤΗΣ ΒΛΗΤΙΚΗΣ Από τις δύο μεγάλες σχολές μηχανικών της Αρχαίας Ελλάδας, της Σικελικής του Αρχύτα του Ταραντίνου και της Αλεξανδρινής του Διάδη του Πελαίου, έμελλε να προκύψει η γένεση του πρώτου πυροβόλου όπλου. Η πολύχρονη χρήση των βλητικών μηχανών στην μακεδονική εκστρατεία της Ασίας, εξάντλησε κάθε πειραματικό στάδιο μηχανικών εφαρμογών και έδωσε την δυνατότητα να αναζητηθούν νέες μορφές όπλων με ακόμα καλύτερη κατασκευή και αυξημένο βεληνεκές.

53 ΠΟΛΕΜΙΚΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ ΤΟ ΤΗΛΕΒΟΛΟ ΤΟΥ ΑΡΧΙΜΗΔΗ Πρόκειται για ένα τηλεβόλο με κάνη δύο μέτρων μήκους και διάμετρο μερικά εκατοστά. Στο άκρο της κάνης που ο χειριστής τοποθετούσε το σφαιρικό βλήμα, ήταν προσαρμοσμένο μέσα σε ένα δοχείο το οποίο ήταν κλεισμένο αεροστεγώς.

54 ΠΟΛΕΜΙΚΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ ΤΟ ΑΤΜΟΤΗΛΕΒΟΛΟ ΤΟΥ ΑΡΧΙΜΗΔΗ Το δοχείο αυτό θερμαινόταν μέχρι το σημείο της διαπύρωσης. Από άλλο δοχείο, το οποίο βρισκόταν λίγο ψηλότερα, μεταφερόταν απότομα με τη χρήση ειδικής στρόφιγγας νερό στο διάπυρο δοχείο. Η ενέργεια που δημιουργούσε η αστραπιαία μετατροπή του νερού σε ατμό, εξεσφενδόνιζε το βλήμα. Ο καθηγητής Ευάγγελος Σταμάτης που ασχολήθηκε διεξοδικά με τα έργα του Αρχιμήδη, υποστηρίζει ότι το σφαιρικό βλήμα του τηλεβόλου ήταν λίθινο ή μεταλλικό, βάρους 36 κιλών και κάλυπτε ένα βεληνεκές έξι σταδίων, περίπου 1200 μέτρα.

55 ΠΟΛΕΜΙΚΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ Η ΣΙΔΗΡΑ ΧΕΙΡ ΤΟΥ ΑΡΧΙΜΗΔΗ Εντυπωσιακή αμυντική πολεμική μηχανή που επινόησε ο Αρχιμήδης για την αντιμετώπιση των ρωμαϊκών πεντηκοντόρων στην πολιορκία των Συρακουσών.

56 ΠΟΛΕΜΙΚΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ Η ΣΙΔΗΡΑ ΧΕΙΡ ΤΟΥ ΑΡΧΙΜΗΔΗ Αποτελούνταν από μία μακριά αρθρωτή δοκό που στηριζόταν σε μια περιστρεφόμενη κατακόρυφη δοκό ή πλατφόρμα. Στο ένα άκρο της η δοκός έφερε μία αρπάγη («σιδηρά χειρ») που αιωρείτο μέσω αλυσίδας και στο άλλο άκρο της ένα ολισθαίνον αντίβαρο. Η μηχανή σε ηρεμία ήταν τοποθετημένη κατά μήκος του τείχους σε οριζόντια θέση (ώστε να μην είναι ορατή από τη θάλασσα) τανυσμένη και ασφαλισμένη μέσω σχοινιού και χειροκίνητου βαρούλκου (για την εξισορρόπηση του αντιβάρου). Όταν ένα σκάφος πλησίαζε το τείχος οι χειριστές έριχναν την αρπάγη εναντίον του και περιστρέφανε την κατακόρυφη δοκό (μέσω οριζόντιων χειρομοχλών).

57 ΠΟΛΕΜΙΚΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ Η ΣΙΔΗΡΑ ΧΕΙΡ ΤΟΥ ΑΡΧΙΜΗΔΗ Όταν η αρπάγη προσκολλιόταν πάνω στο σκάφος οι χειριστές με το τράβηγμα μιας ειδικής λαβής («κατακλείς») απελευθέρωναν το σχοινί εξισορρόπησης του αντιβάρου και το άκρο της δοκού που έφερε το αντίβαρο χαμήλωνε προς το έδαφος ενώ το άκρο που έφερε την αρπάγη σηκωνόταν ανατρέποντας ή ανυψώνοντας το αγγιστρωμένο πλοίο. Με την κλίση της ράβδου το αντίβαρο ολίσθαινε προς τα πίσω εξασκώντας ακόμη μεγαλύτερη ροπή και κλίση στη δοκό. Όταν το ολισθαίνον αντίβαρο έφθανε στο τέλος της διαδρομής του και αφού σταθεροποιούνταν η δοκός οι χειριστές έκοβαν το σχοινί συγκράτησης της αλυσίδας της αρπάγης ώστε το αιωρούμενο πλοίο τσακιστεί στο νερό ή τα παρακείμενα βράχια.

58 ΠΟΛΕΜΙΚΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ Ο ΛΙΘΟΒΟΛΟΣ ΓΕΡΑΝΟΣ ΤΟΥ ΑΡΧΙΜΗΔΗ Αμυντική πολεμική μηχανή που επινόησε ο Αρχιμήδης για την αντιμετώπιση των ρωμαϊκών πεντηκοντόρων στην πολιορκία των Συρακουσών. Αποτελούνταν από μία μακριά αρθρωτή δοκό που στηριζόταν σε μια περιστρεφόμενη κατακόρυφη δοκό ή πλατφόρμα. Στο ένα άκρο της η δοκός έφερε ένα αντίβαρο και από άλλο αναρτιόταν μέσω σχοινιού το φορτίο (π.χ. ένας μεγάλος λίθος ή ένα μολύβδινο βάρος).

59 ΠΟΛΕΜΙΚΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ Ο ΛΙΘΟΒΟΛΟΣ ΓΕΡΑΝΟΣ ΤΟΥ ΑΡΧΙΜΗΔΗ Η μηχανή σε ηρεμία ήταν τοποθετημένη κατά μήκος του τείχους σε οριζόντια θέση (ώστε να μην είναι ορατή από τη θάλασσα) τανυσμένη και ασφαλισμένη μέσω σχοινιού και χειροκίνητου βαρούλκου (για την εξισορρόπηση του αντιβάρου). Όταν ένα σκάφος πλησίαζε το τείχος, οι χειριστές ελευθέρωναν ελεγχόμενα το βαρούλκο ώστε να ανυψωθεί ελαφρά το άκρο της δοκού και να περάσει με ασφάλεια το φορτίο από τα τείχη, περιστρέφοντας τη σταθμισμένη κατακόρυφη δοκό (μέσω οριζόντιων χειρομοχλών). Όταν το φορτίο βρισκόταν από πάνω από το πλοίο έκοβαν το σχοινί για να πέσει με σφοδρότητα στο στόχο.

60 ΠΟΛΕΜΙΚΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ ΠΟΛΕΜΙΚΑ ΠΛΟΙΑ Τα πλοία, από την εποχή του Ομήρου και του Τρωικού Πολέμου είχαν ουσιαστικά τη χρήση μεταγωγικών. Οι κυρίαρχοι τύποι στο Αιγαίο Πέλαγος και γενικότερα στη Μεσόγειο Θάλασσα ήταν οι τριακόντοροι και κυρίως οι πεντηκόντοροι. Κατά τον 9ο π.χ. αιώνα στην Ιωνία (με τη γενική έννοια της μορφής των ακτών της) ή κατ άλλους στη Φοινίκη (αν και υπάρχει διχογνωμία για την πρωτιά, όπως και πολλά αναπάντητα ακόμη ερωτηματικά) εμφανίστηκαν πλοία με δυο σειρές κουπιά (άρα και κωπηλάτες). Αυτά αρχικά ονομάστηκαν εκατόντοροι, αλλά τελικά επικράτησε η ονομασία διήρης. Έτσι ναυπηγική εξέλιξη αυτών ήταν η τριήρης.

61 ΝΑΥΤΙΛΙΑ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ ΠΛΟΙΩΝ Τα αρχαία πλοία στην αρχαία Ελλάδα τα πρώτα καράβια ξεκίνησαν με το χέρι. Όταν ανακάλυψαν ότι με το θαλάσσιο εμπόριο θα είχαν καλύτερα αποτέλεσμα όχι μόνο οικονομικά αλλά και πολιτικά και στρατιωτικά θέματα. Η Αρχαία Ελλάδα ήταν από τις πρώτες χώρες που δημιουργούσαν πλοία για το εμπόριο και για τους πολέμους. Τα πλοία πρώτα πλοία ήταν κατασκευασμένα έτσι ώστε να χωράγανε πάνω από 40 ανθρώπους με αποτέλεσμα να κάνουν αρκετά γρήγορα ταξίδια.

62 ΝΑΥΤΙΛΙΑ ΚΟΠΗΛΑΤΙΚΟ - ΙΣΤΙΟΦΟΡΟ Αρχαιολογικά ευρήματα δείχνουν ότι στο Αιγαίο κυκλοφορούσαν οι πρώτες μορφές πλοίων απ' το 7000 π.χ. Οι πρώτοι γνωστοί που εμφανίζονται είναι οι Κυκλαδίτες ( π.χ.) οι οποίοι όμως δίνουν την θέση τους στους Κρήτες της Μινωικής περιόδου που είχαν ένα ναυτικό στην βάση του κράτος ( π.χ.)

63 ΝΑΥΤΙΛΙΑ ΤΑ ΚΩΠΗΛΑΤΑ ΠΛΟΙΑ (ΚΟΝΤΟΡΟΙ) Αρχικά, όπως είδαμε πιο πριν, τα πλοία ήσαν μόνο με κουπιά (κόντορους, κοντάρι ) και με μια σειρά από κάθε πλευρά, οι καλούμενες μονήρεις. Αργότερα, μετά τα τρωικά, έγιναν πλοία με δυο σειρές, οι καλούμενες διήρεις (τα πλοία αυτά είχαν δυο καταστρώματα) και τέλος με τρεις σειρές, οι καλούμενες τριήρεις (τα πλοία αυτά είχαν τρία καταστρώματα). Η ναυς με μια μόνο σειρά κουπιών από κάθε πλευρά είχε είτε δυο μόνο κουπιά, όπως οι σημερινές μικρές βάρκες, είτε τέσσερα, έξι, οκτώ. Δημιουργήθηκαν, αυτό όμως έγινε μετά τα τρωικά, πλοία που είχαν ακόμη και 25 κουπιά από κάθε πλευρά, σύνολο πενήντα, οι καλούμενες από αυτό και πεντηκόνταροι.

64 ΝΑΥΤΙΛΙΑ ΘΗΡΑΪΚΑ ΠΛΟΙΑ Τα πρώτα διάσημα πλοία στον Ελλαδικό χώρο ήταν τα πλοία της Θήρας που παραστάσεις τους σώζονται σε αγγεία αλλά και σε τοιχογραφίες που ήρθαν πρόσφατα στην επιφάνεια στις ανασκαφές της Θήρας. Οι τοιχογραφίες χρονολογούνται στο π.χ. οπότε μιλάμε για ακόμη παλιότερη χρήση.

65 ΝΑΥΤΙΛΙΑ ΠΕΝΗΝΤΑΚΟΠΟΣ Η πρώτη οργανωμένη ναυτική κίνηση περιγράφεται από τον Όμηρο στην Ιλιάδα. Αναφέρεται ότι 1186 πλοία από διάφορες περιοχές της Ελλάδος μαζί με τους στρατούς των διαφόρων Ελληνικών φυλών συγκεντρώθηκαν στην Αυλίδα και όλοι μαζί πήγαν στην Τροία! Ο Όμηρος επίσης περιγράφει πολλές λεπτομέρειες τόσο για την ναυπήγηση όσο και για την πλοήγηση των πλοίων.

66 ΝΑΥΤΙΛΙΑ ΤΟ ΘΑΛΑΣΣΙΟ ΕΜΠΟΡΙΟ Η Αθήνα υπήρξε κατά πολλούς η σημαντικότερη πόλη του Αρχαίου Ελληνικού κόσμου. Ελάχιστοι όμως είναι αυτοί που έχουν συνειδητοποιήσει την αξία που έδωσε ο Πειραιάς στο κλεινόν άστυ. Το φυσικό λιμάνι στο νότο της Αθήνας έδωσε σε αυτήν τη δυνατότητα και τη δύναμη να αναπτυχθεί σημαντικά στη ναυτιλία και το εμπόριο και να δημιουργήσει έναν ισχυρότατο στόλο.

67 ΝΑΥΤΙΛΙΑ Η ΔΙΗΡΗΣ Η διήρης ήταν πλοίο με δύο σειρές κουπιών σε κάθε πλευρά αντί μια που είχε η πεντηκόντορος ή τριών που είχε η τριήρης. Η διήρης αποτελεί τον ενδιάμεσο κρίκο εξέλιξης από την πεντηκόντορο προς τα μεταγενέστερα σκάφη. Είχαν κατασκευαστεί διήρεις με τριάντα ή με πενήντα κουπιά και οι διαστάσεις των πλοίων αυτών κυμαίνονται στα 18 μ. μήκος, 3-3,60 μ. πλάτος, εκτόπισμα 22 τόνοι και μήκος κουπιών 4-6 μ.

68 ΝΑΥΤΙΛΙΑ Η ΑΘΗΝΑΪΚΗ ΤΡΙΗΡΗΣ Η Αθηναϊκή Τριήρης, σύμφωνα με την πλειοψηφία των μελετητών, είχε μήκος 36 μ., πλάτος 5μ., ύψος από την ίσαλο 1,80 μ. και βύθισμα 1,20 μ. Το εκτόπισμά της ήταν 70 έως 80 τόνοι. Είχε 200 άνδρες πλήρωμα, από τους οποίους 170 κωπηλάτες - ερέτες. Κάθε κωπηλάτης - ερέτης τραβούσε μόνο ένα κουπί, μήκους 4,40 μ.

69 ΝΑΥΤΙΛΙΑ Η ΑΘΗΝΑΪΚΗ ΤΡΙΗΡΗΣ Το πλήρωμα συμπλήρωναν, ο τριήραρχος που ασκούσε την ανώτερη εποπτεία του πλοίου, ο κυβερνήτης υπεύθυνος ναυτιλίας, ο πρωρεύς που ήταν υπεύθυνος στην πλώρη, ο κελευστής υπεύθυνος του πληρώματος, δύο τριήραρχοι, ο αυλητής που έδινε το ρυθμό κωπηλασίας με τον αυλό του, 13 ναύτες για άλλες δουλειές, εκτός κωπηλασίας, και τέλος 10 πολεμιστές με βαρύ οπλισμό. Η ταχύτητα των Τριηρών έφτανε τους 6-7 κόμβους, ενώ σε περίπτωση ναυμαχίας και για ορισμένο χρονικό διάστημα άγγιζε τους 10 κόμβους.