ΕΠΙΒΛΕΠΟΝΤΕΣ ΚΑΘΗΓΗΤΕΣ

Transcript

1 ΜΑΘΗΤΕΣ Α'ΛΥΚΕΙΟΥ ΚΟΥΚΙΑΣΑ ΚΥΠΡΑΙΟΥ ΛΟΥΠΕΪΔΟΥ ΛΥΜΠΕΡΗΣ ΜΠΑΤΣΟΣ ΠΟΛΥΤΑΡΧΟΥ ΤΟΧΜΑΖΙΔΗΣ ΦΟΥΦΟΥΛΑ ΓΑΡΥΦΑΛΛΙΑ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΑ ΑΝΑΣΤΑΣΙΑ ΕΥΑΓΓΕΛΟΣ ΧΡΗΣΤΟΣ ΕΥΣΤΑΘΙΑ ΕΥΣΤΑΘΙΟΣ ΜΑΡΙΑ ΕΠΙΒΛΕΠΟΝΤΕΣ ΚΑΘΗΓΗΤΕΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΛΩΛΗΣ - ΠΕ19 ΣΙΝΤΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ - ΠΕ

2 Περιεχόμενα ΠΕΡΙΛΗΨΗ... 3 ΕΙΣΑΓΩΓΗ... 3 ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ - ΟΡΓΑΝΩΣΗ... 3 ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΟΙ ΚΩΔΙΚΕΣ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ... 5 ΓΡΑΜΜΙΚΗ Α π.χ ΓΡΑΜΜΙΚΗ Β π.χ ΙΕΡΟΓΛΥΦΙΚΑ... 9 ΟΙ ΣΗΜΙΤΙΚΕΣ ΓΡΑΦΕΣ ΤΟ ΦΟΙΝΙΚΙΚΟ ΑΛΦΑΒΗΤΟ ΤΟ ΛΑΤΙΝΙΚΟ ΑΛΦΑΒΗΤΟ Η ΓΡΑΦΗ ΚΑΤΑ ΤΟΥΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΥΣ ΧΡΟΝΟΥΣ ΤΑ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟΤΕΡΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΓΡΑΦΗΣ ΠΟΥ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΟΥΝΤΑΙ ΣΗΜΕΡΑ ΣΤΟ ΚΟΣΜΟ Γλωσσικό ζήτημα Αρχαιότητα Μετά την Τουρκοκρατία ος αιώνας ΝΕΟΙ ΚΩΔΙΚΕΣ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ GREEKLISH ΑΡΚΤΙΚΟΛΕΞΑ ΑΚΡΩΝΥΜΙΑ ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ Φατσούλες ή Emoticons ΑΛΛΟΙ ΚΩΔΙΚΕΣ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ Το σύστημα BRAILLE Κώδικας Μορς Νοηματική Γλώσσα

3 ΑΝΑΛΥΣΗ ΔΗΜΟΣΚΟΠΙΚΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ΔΗΜΟΣΚΟΠΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ ΠΗΓΕΣ ΠΕΡΙΛΗΨΗ Ο σκοπός της έρευνας ήταν να προβληματίσει πάνω στο θέμα της γλώσσας και ιδιαίτερα του γραπτού λόγου. Μέσα από ένα ταξίδι στο χρόνο οι μαθητές ανακάλυψαν πόσο σημαντική ήταν και είναι η επικοινωνία των ανθρώπων για την εξέλιξή τους. Έτσι, οι μαθητές γνώρισαν την εκπληκτική ικανότητα του ανθρώπου να αξιοποιεί αλλά και να εφευρίσκει τρόπους επικοινωνίας. Παρ' όλα αυτά, κατά τη διάρκεια της εργασίας οι μαθητές διαπίστωσαν με έκπληξη ότι η πορεία της επικοινωνίας τείνει να είναι κυκλική, δηλαδή ότι ο άνθρωπος ξεκίνησε τη γραπτή του επικοινωνία με ζωγραφικές παραστάσεις σε σπηλιές και σήμερα χρησιμοποιεί πάλι ζωγραφιές για να εκφράσει τα συναισθήματά του. Αυτή η διαπίστωση μετουσιώνεται στην αφίσα της εργασίας, όπου από τη μία πλευρά έχουμε τα ιερογλυφικά και από την άλλη έχουμε τα emoticons. Τέλος, η ανάγκη για επικοινωνία ήταν, είναι και θα είναι στις προτεραιότητες του ανθρώπινου είδους, είτε γιατί είμαστε όντα φύσει κοινωνικά είτε γιατί μέσω της ανταλλαγής των πληροφοριών μπορούμε να προοδεύσουμε. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Αφορμή για την επιλογή του θέματος στάθηκε η διαπίστωση του πολύ σημαντικού ρόλου που οι νέοι κώδικες επικοινωνίες και τα σύμβολα που εκφράζουν συναισθήματα, τα λεγόμενα emoticons, διαδραματίζουν στη ζωή των εφήβων σήμερα. Θεωρώντας σαν δεδομένο το γεγονός ότι ένα θέμα που έχει τόσο άμεση σχέση με την καθημερινή τους ζωή θα κεντρίσει το ενδιαφέρον τους, επιδιώκεται οι μαθητές να ερευνήσουν κάποιες πτυχές του ζητήματος των οποίων ενδέχεται να μην έχουν επίγνωση. Η έρευνα ακολούθησε τρεις βασικές κατευθύνσεις με τίτλους : Παραδοσιακοί κώδικες επικοινωνίας, Νέοι κώδικες επικοινωνίας και Άλλοι κώδικες επικοινωνίας. Οι μαθητές προσπάθησαν να ακολουθήσουν τη ροή " ορισμοί -> θέσεις -> αντιθέσεις -> σύνθεση, συμπεράσματα - επιπτώσεις και προτάσεις - λύσεις". ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ - ΟΡΓΑΝΩΣΗ Η μέθοδος που ακολουθήθηκε ήταν η συνεργατική - ομαδοκεντρική. Η συγκρότηση των ομάδων έγινε κατά την πρώτη συνάντηση κατόπιν συνεννόησης με τους μαθητές και έλαβε δυο μορφές: την ολομέλεια του τμήματος και τις επιμέρους υποομάδες. Επίσης, στην πρώτη αυτή συνάντηση τέθηκαν οι κανόνες λειτουργίας των ομάδων και προσδιορίστηκαν οι κύριοι άξονες της έρευνας, τα μέσα που θα χρησιμοποιηθούν και οι στόχοι. Σε κάθε συνάντηση τα μέλη των υποομάδων συνεργάστηκαν προκειμένου να διαμορφώσουν τα επιμέρους ερωτήματα και να διενεργηθεί η έρευνα που θα οδηγούσε στην απάντησή τους. Ανά τακτά χρονικά διαστήματα είχαμε σύγκληση της ολομέλειας του τμήματος, ώστε οι 3

4 μαθητές να συζητήσουν τα αποτελέσματα της έρευνας των επιμέρους ομάδων, να ανταλλάξουν απόψεις και να βοηθήσουν στην οργάνωση των αποτελεσμάτων της. Ακόμα, η ολομέλεια φρόντιζε για τη δημιουργία ενός φακέλου ομαδικής εργασίας, στον οποίο φυλάσσονταν τα παραστατικά από τις ερευνητικές διαδικασίες, τα αποτελέσματα της έρευνας προκειμένου να περιληφθούν στην έκθεση ερευνητικής εργασίας και διάφορες σημειώσεις, σκέψεις των μαθητών και συμπληρωματικά στοιχεία. Συγκεκριμένα, η εργασία χωρίστηκε σε τρεις θεματικές ενότητες με τους παρακάτω τίτλους: Α. Παραδοσιακοί κώδικες επικοινωνίας Β. Νέοι κώδικες επικοινωνίας Γ. Άλλοι κώδικες επικοινωνίας Στην πρώτη θεματική ενότητα επιχειρήθηκε μια περιγραφή της εξέλιξης της γλώσσας μέσα στο χρόνο. Ξεκινήσαμε με τη Γραμμική Α' και Β' και τα ιερογλυφικά, ακολούθησε η Σημιτική Γραφή και το Φοινικικό Αλφάβητο, ύστερα πήγαμε στο Λατινικό αλφάβητο και τα βυζαντινά χρόνια και φτάσαμε μέχρι το γλωσσικό ζήτημα στον ελλαδικό χώρο. Στη Δεύτερη θεματική ενότητα ερευνήσαμε τα εξής θέματα: α. Greeeklish (γραφή ελληνικών με λατινικό αλφάβητο) β. Συντομογραφίες και αρκτικόλεξα γ. Emoticons (απόδοση των συναισθημάτων στον γραπτό λόγο με εικόνες) Στην τρίτη θεματική ενότητα εξερευνήσαμε άλλους κώδικες επικοινωνίας, όπως τη γραφή Braille, τον κώδικα Morse και τη Νοηματική. Επιπλέον, στα πλαίσια της εργασίας οι μαθητές δημιούργησαν μία αφίσα. Η αφίσα απεικονίζεται και στο εξώφυλλο της εργασίας. Επίσης, διενήργησαν μια δημοσκοπική έρευνα με ερωτήματα που τέθηκαν στους μαθητές του σχολείου μας. Τα ερωτήματα και τα αποτελέσματα της έρευνας φαίνονται στο κύριο μέρος της εργασίας. Ακόμα, κινηματογράφησαν τρία βίντεο, ένα που δείχνει πώς είναι το όνομα μιας μαθήτριας στη νοηματική, ένα που μας παρουσιάζει το σήμα S.O.S οπτικά με έναν φακό και ένα τρίτο που μας δείχνει τη συνομιλία δύο εφήβων μέσα από ένα μέσο κοινωνικής δικτύωσης κάνοντας χρήση greeklish, συντομογραφιών, "αργκό" και emoticons. Τέλος, οι μαθητές τις διαφάνειες της εργασίας που ετοίμασαν, τα βίντεο, τη δημοσκοπική έρευνα και την αφίσα τα παρουσίασαν σε ειδική εκδήλωση που πραγματοποιήθηκε στο σχολείο μας. 4

5 ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΟΙ ΚΩΔΙΚΕΣ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ Η ΓΡΑΦΗ ΑΝΑ ΤΟΥΣ ΑΙΩΝΕΣ Ένα μεγάλο θέμα. Πώς θα πρέπει να το αντιμετωπίσουμε χωρίς να χαθούμε; Ας βάλουμε τα πράγματα σε μια σειρά. Πώς φτάσαμε στη γραφή; Οι άνθρωποι υπήρχαν χιλιάδες χρόνια πριν νιώσουν την ανάγκη να γράψουν. Τα χρόνια αυτά ονομάζονται προϊστορικά. Εμάς όμως μας ενδιαφέρουν τα ιστορικά χρόνια, τα χρόνια δηλαδή από τη στιγμή που ο άνθρωπος άρχισε να γράφει. ΓΡΑΜΜΙΚΗ Α π.χ. Η Γραμμική Α είναι μια μινωική γραφή, που ανακαλύφθηκε στην Κρήτη, από τον Άρθουρ Έβανς το 1900.Η Γραφή αυτή θεωρείται πρόγονος της Γραμμικής Β, η οποία είναι μυκηναϊκή. Είναι αποτυπωμένη κυρίως σε πήλινες πινακίδες. Τέτοιες πινακίδες έχουν βρεθεί στην Κνωσό, στη Φαιστό, αλλά και εκτός Κρήτης - στη Μήλο, στα Κύθηρα. Χρονολογείται πριν από την έλευση των Μυκηναίων στην Κρήτη, από το 1800 έως το 1450 π.χ. Αποτελείται από συλλαβογράμματα, δηλαδή χαρακτήρες με συγκεκριμένη φωνητική αξία και ιδεογράμματα (χαρακτήρες που αντιπροσωπεύουν αντικείμενα). Έχουν βρεθεί περί τα 60,70 συλλαβογράμματα και 60 ιδεογράμματα. Περίπου τα μισά από αυτά είναι κοινά με τους χαρακτήρες της Γραμμικής Β, κάτι που οδήγησε στην εικασία ότι η Α είναι πρόγονος της. 5

6 Η Γραμμική Α δεν έχει αποκρυπτογραφηθεί και αποτελεί ένα από τα μεγαλύτερα μυστήρια της σύγχρονης αρχαιολογίας. Η αποκρυπτογράφηση της θα αποκαλύψει τη γλώσσα και ενδεχομένως και την καταγωγή των Μινωιτών. ΓΡΑΜΜΙΚΗ Β π.χ. Η Γραμμική Β είναι η πρώτη γραφή της ελληνικής γλώσσας και χρησιμοποιήθηκε κυρίως για την τήρηση λογιστικών αρχείων στα ανάκτορα. Ανακαλύφθηκε στις αρχές του εικοστού αιώνα από τον Άρθουρ Εβανς. Η Γραμμική Β αρχικά δεν ταυτίστηκε με καμία γλώσσα, θεωρούμενη από τον Έβανς ότι αναπαριστούσε μια ξεχωριστή γλώσσα που ονόμαζε "Μινωϊκή", ενώ ήταν σχεδόν απόλυτα πεπεισμένος ότι ήταν αδύνατο να ήταν ελληνική. Η Γραμμική Β περιλαμβάνει 89 συλλαβογράμματα, που αναπαριστούν συλλαβές με φωνητική αξία και περί τα 260 ιδεογράμματα (ή λογογράμματα), που αποδίδουν έννοιες όπως άνδρας, γυναίκα, αγελάδα, λάδι, κρασί κλπ. και σύμβολα για την απόδοση αριθμών. Αν και τα κείμενά της είναι στην πλειοψηφία τους λίστες εφοδίων που μπαίνουν, βγαίνουν ή είναι αποθηκευμένα στα ανάκτορα και τηλεγραφικές επιγραφές εμπορευμάτων, η αξία τους ως πρωτογενείς πηγές για την οικονομία, το εμπόριο, τη θρησκεία, την κοινωνική διαστρωμάτωση και τη διοικητική οργάνωση της μυκηναϊκής Ελλάδας είναι τεράστια. Ως σήμερα έχει αποκρυπτογραφηθεί το 87% των κειμένων. Μερικά λογογράμματα. Από αριστερά προς δεξιά: Άνδρας, γυναίκα, τροχός, αμφορέας, κρασί, ελαιόλαδο. Αρκετές προσπάθειες έχουν γίνει μέχρι σήμερα, για να ερμηνευθούν και τα υπόλοιπα 17 περίπου σύμβολα των οποίων δεν είναι γνωστή η συλλαβική τους αξία. Χρησιμοποιήθηκε στην Κρήτη και σε όλο τον Μυκηναϊκό κόσμο από το 1400 μέχρι και το 1100 π. Χ. Ήταν μια δύσχρηστη γραφή και χρησιμοποιήθηκε κυρίως από ειδικευμένους γραφείς για γραφειοκρατικούς και εμπορικούς σκοπούς. Ελληνικές επιγραφές του 13ου αιώνα π. Χ. έχουν βρεθεί στην Πύλο, στις Μυκήνες και στη Θήβα. Πάντως, η έλλειψη διαφοροποιήσεων στη γλώσσα μεταξύ των πινακίδων διαφορετικών εποχών και περιοχών (Κρήτης, Πύλου, Μυκηνών, Θήβας) οδηγεί στο συμπέρασμα ότι η γλώσσα των πινακίδων δεν είναι απαραίτητα και η 6

7 ομιλούμενη γλώσσα του λαού, η οποία λογικά θα παρουσίαζε τοπικές ιδιαιτερότητες. Μάλλον πρόκειται για μια "ανακτορική" γλώσσα, γλώσσα των γραφέων των μυκηναϊκών ανακτόρων, η οποία κατά πάσα πιθανότητα έχει αποκλίσεις από την καθημερινή γλώσσα. Παρ' όλα αυτά παραμένει πολύτιμος μάρτυρας της ιστορίας της Ελληνικής γλώσσας και οι πινακίδες αυτές αποτελούν τα πρώτα γραπτά μνημεία της Ελληνικής γλώσσας. Η αποκρυπτογράφηση της έγινε το 1952 από τον Άγγλο Μάικλ Βέντρις (M.Ventris). Οι δύο παλαιότερες επιγραφές της ελληνικής αλφαβητικής γραφής προέρχονται: η πρώτη από μία οινοχόη που βρέθηκε στο Δίπυλο και χρονολογείται περί το π.Χ. και η δεύτερη από ενεπίγραφο αγγείο, γνωστό ως ποτήρι του Νέστορα, από την αποικία των Πιθηκουσών χρονολογούμενο το π.Χ. Οινοχόη Διπύλου Πρόκειται για το αρχαιότερο αγγείο με επιγραφή στο ελληνικό αλφάβητο και εποχή κατασκευής στα π.χ. Σ' αυτή την επιγραφή περιέχονται και μερικοί φοινικικοί χαρακτήρες, άρα φαίνεται ότι εκείνη την εποχή δεν είχε αποσαφηνιστεί ακόμα το αλφάβητο. Στην οινοχόη αναγράφεται (με σημερινή ελληνική γραφή) ΝΙΜΝΑΚΕΔΟΤΟΤΕΙΖΑΙΠΑΤΑΤΟΛΑΤΑΝΟΤΝΑΠΝΟΤΣΕΧΡΟΝΥΝΣΟΗ (διαβάζεται από δεξιά προς τα αριστερά) και σημαίνει «όποιος χορεύει καλύτερα από όλους να αποκτήσει αυτό (το έπαθλο)». Βρίσκεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Αθήνας, μετά την είσοδο στην αίθουσα αριστερά, στην πρώτη βιτρίνα δεξιά, δίπλα στην πόρτα. 7

8 Η ΕΠΙΓΡΑΦΗ ΣΤΟ ΠΟΤΗΡΙ ΤΟΥ ΝΕΣΤΟΡΑ ΑΠΟ ΤΙΣ ΠΙΘΗΚΟΥΣΕΣ Στο ποτήρι αυτό διαβάζει κανείς "Είμαι το γλυκόπιοτο ποτήρι του Νέστορα. Όποιος λοιπόν πιει από αυτό το ποτήρι, αυτόν αμέσως θα τον κυριέψει ο πόθος της Αφροδίτης με το όμορφο στεφάνι". 8

9 ΙΕΡΟΓΛΥΦΙΚΑ Τα ιερογλυφικά είναι η αρχαιότερη μορφή γραφής. Αναπτύχθηκε στην Αίγυπτο.Το όνομα της προέρχεται από τις Ελληνικές λέξεις "ιερά ανάγλυφα", ονομασία που οφείλεται στην χρήση της, η οποία περιοριζόταν κυρίως σε θρησκευτικά κείμενα. Πρόκειται για ένα συνδυασμό από ιδεογράμματα, μια σειρά δηλαδή από σύμβολα, που το καθένα αντιστοιχεί σε συγκεκριμένες έννοιες και αλφαβητικά στοιχεία, πάνω από 2000 σε αριθμό. Για τη γρήγορη κι εύκολη γραφή χρησιμοποιούσαν, κυρίως σε θρησκευτικά κείμενα, ένα είδος καλλιγραφικών ιερογλυφικών. Λόγω του μεγάλου αριθμού συμβόλων η ιερογλυφική θεωρούνταν ιδιαίτερα δύσκολη μέθοδος γραφής και χρειάζονταν χρόνια για την εκμάθησή της. Γι αυτό το λόγο πολύ λίγοι την γνώριζαν. Αυτοί ήταν κυρίως ιερείς και γραφείς. Αργότερα απλοποιήθηκε και έτσι έχουμε την ιερατική και την δημοτική. Για την απόδοση μιας λέξης χρησιμοποιούσαν μόνο τα σύμφωνα. Φωνήεντα έγραφαν μόνο στην αρχή της λέξης. Τα ιερογλυφικά δεν διαβάζονταν με μια συγκεκριμένη σειρά, αλλά προς οποιαδήποτε κατεύθυνση. Η σειρά με την οποία διαβαζόταν εξαρτιόταν από τη κατεύθυνση προς την οποία κοιτούσαν τα ζώα ή απεικονίζονταν τα σύμβολα. Δείγματα ιερογλυφικής μπορούμε να συναντήσουμε πάνω σε παπύρους, αλλά και πάνω σε τοίχους, κυρίως σε ναούς. Επίσης τη συναντάμε σε όστρακα, δηλαδή πάνω σε κομμάτια πέτρας ή κεραμικών, τα οποία χρησιμοποιούνταν για σημειώσεις. Η ιερογλυφική αποκρυπτογραφήθηκε το 1822 από τον Ζάν Φρανσουά Σαμπολιόν, μέσω της στήλης της Ροζέτας, ένα είδος τρίπτυχου που περιείχε το ίδιο κείμενο γραμμένο σε τρεις διαφορετικές γλώσσες: ιερογλυφικά, νεότερη απλοποιημένη αιγυπτιακή και ελληνική. 9

10 ΟΙ ΣΗΜΙΤΙΚΕΣ ΓΡΑΦΕΣ Οι σημιτικές γραφές είναι μια ομάδα διάφορων αλφάβητων και μορφών γραφής, οι οποίες εκτείνονταν από την Αραβική χερσόνησο έως και την Ανατολική Αφρική και ανήκουν σε μια ευρύτερη οικογένεια, την αφροασιατική. 10

11 Έχουν μια πανάρχαια γραπτή παράδοση, η οποία εκτείνεται για χιλιάδες χρόνια και ξεκινά από τα αρχαία ακκαδικά, που χρησιμοποιούνταν ήδη από το 2800 π.χ. Η αρχαία ακκαδική ήταν μια μεγάλη γλώσσα, επίσημη της ασσυριακής αυτοκρατορίας, η οποία με το πέρασμα του χρόνου διασπάστηκε. Για αρκετά χρόνια υπήρχε η άποψη ότι οι σημιτικές γραφές ξεκίνησαν από την Αφρική, νεότερα όμως στοιχεία ενισχύουν την άποψη ότι η αρχική τους κοιτίδα ήταν η Μέση Ανατολή. Από εκεί εξαπλώθηκαν στην Αφρική, όπου άλλαξαν, και κάποιες μορφές της χρησιμοποιούνται ακόμα και σήμερα σε κάποια κράτη. Αλφάβητα που ανήκαν στη Σημιτική γραφή ήταν το ασσυριακό, η γραφή γκέεζ στην Αιθιοπία και το αραμαϊκό. Από το αραμαϊκό αλφάβητο προήλθαν το εβραϊκό και το αραβικό. ΤΟ ΦΟΙΝΙΚΙΚΟ ΑΛΦΑΒΗΤΟ Ο σημαντικότερος ίσως απόγονος των Σημιτικών συστημάτων γραφής είναι το Φοινικικό αλφάβητο. Το φοινικικό αλφάβητο αναπτύχθηκε κατά τον 11ο 5ο αιώνα π. Χ και χρησιμοποιήθηκε στο Λίβανο, τη Παλαιστίνη και τη Συρία. Ήταν συμφωνογραφικό αλφάβητο και αποτελούταν από 22 γράμματα τα οποία προήλθαν από την απλοποίηση των Πρωτοσημιτικών αλφάβητων. Το συναντάμε σε κείμενα της Φοινικικής, Αραμαϊκής, Εβραϊκής και άλλων Σημιτικών γραφών. Το παλαιότερο γραπτό δείγμα είναι μια σαρκοφάγος του βασιλιά Αχιράμ της Βύβλου ( σημερινός Λίβανος ), η οποία χρονολογείται γύρω στα 1000 π. Χ. Έχουν μεγάλη οπτική ομοιότητα με τα αιγυπτιακά ιερογλυφικά από τα οποία φαίνεται να επηρεάστηκαν, χωρίς όμως να υπάρχουν σοβαρά στοιχεία ότι προήλθαν από αυτά. Άλλωστε η ομοιότητα του φοινικικού αλφάβητου με τα ιερογλυφικά είναι μόνο στο σχήμα, όχι στην έννοια. 11

12 Οι Φοίνικες, με την εμπορική τους δραστηριότητα, διέδωσαν τη γλώσσα και τη γραφή τους σε όλη τη λεκάνη της Μεσογείου. Έτσι από το φοινικικό αλφάβητο προήλθαν το Αραμαικό, το Εβραϊκό, και το Ελληνικό. ΤΟ ΛΑΤΙΝΙΚΟ ΑΛΦΑΒΗΤΟ Το λατινικό αλφάβητο είναι το αλφάβητο της λατινικής γλώσσας, το οποίο αποτελείται από 26 χαρακτήρες. Η επικρατέστερη θεωρία είναι πως προήλθε από το ελληνικό αλφάβητο. Σύμφωνα μάλιστα με το καθηγητή του πανεπιστημίου Αθηνών Γ. Μπαμπινιώτη, το λατινικό αλφάβητο είναι το δυτικό ελληνικό αλφάβητο της Χαλκίδας, το οποίο μεταφέρθηκε στην Ιταλία ( 7ος 6ος αι. π.χ ) και διαδόθηκε από τους Ρωμαίους. Η ίδια άποψη υποστηρίζεται και διδάσκεται από πολλούς έγκριτους γλωσσολόγους. Υπό Ρωμαϊκής κυριαρχίας το λατινικό αλφάβητο επεκτάθηκε σε όλα τα κράτη της Ευρώπης. Στις μέρες μας τα περισσότερα σύγχρονα κράτη χρησιμοποιούν το λατινικό αλφάβητο. 12

13 Η ΓΡΑΦΗ ΚΑΤΑ ΤΟΥΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΥΣ ΧΡΟΝΟΥΣ Η πρωτοβυζαντινή υπήρξε περίοδος ραγδαίου εξελληνισμού του κράτους. Η ελληνική άρχισε να αντικαθιστά σε όλους τους τομείς τη λατινική γλώσσα: τον 4ο αιώνα αναγνωρίζονταν ως έγκυρες οι διαθήκες που ήταν γραμμένες στην ελληνική, τον 5ο αιώνα άρχισαν να γράφονται στα ελληνικά και οι δικαστικές αποφάσεις και τον 6ο αιώνα η γλώσσα κυριάρχησε και στη νομοθεσία. Είναι αυτονόητο όμως ότι ο εξελληνισμός αφορά το επίσημο κράτος, αφού στα γράμματα και στη παιδεία η επικράτηση του ελληνικού πνεύματος ήταν ήδη μια πραγματικότητα ΤΑ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟΤΕΡΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΓΡΑΦΗΣ ΠΟΥ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΟΥΝΤΑΙ ΣΗΜΕΡΑ ΣΤΟ ΚΟΣΜΟ 1. Το λατινικό αλφάβητο χρησιμοποιείται σήμερα από την τις περισσότερες χώρες της Ευρώπης αλλά και την Αμερική καθώς και την Τουρκία. 2. Το κυριλλικό χρησιμοποιείται από τη ρωσική, βουλγαρική λευκορωσική και εν μέρει τη σερβοκροατική γλώσσα. 3. Το εβραϊκό από την εβραϊκή. 4. Το αραβικό από την αραβική, περσική, ουρντού, σουαχίλι κ.α. 5. Το κινεζικό από την κινεζική. 6. Το Ιαπωνικό από την ιαπωνική. 7. Το ινδικό (ντεβανάγκαρι). 8. Το αρμενικό από την αρμενική. Γλωσσικό ζήτημα Με τον όρο γλωσσικό ζήτημα εννοείται ο γλωσσικός διχασμός, σε γραπτό λόγο και καθομιλούμενη γλώσσα, ο οποίος ως μέσο ιδεολογικής και κοινωνικής επιβολής ταλαιπώρησε την ελληνική κοινωνία επί σειρά αιώνων. Αρχαιότητα Ο γλωσσικός διχασμός εμφανίζεται ιστορικά κατά τον 1ο αιώνα π.x. όταν οι αττικιστές εισήγαγαν τη διγλωσσία στον ελληνικό κόσμο, καθώς επέβαλαν μια 13

14 απομίμηση της κλασικής αττικής, η οποία αντιπαρατέθηκε με την ήδη κυρίαρχη δημώδη προφορική. Mετά τις κατακτήσεις του Μ. Αλεξάνδρου, το κράτος των Μακεδόνων βασιλέων του υιοθετεί την αττική διάλεκτο για τις διοικητικές, εμπορικές και διπλωματικές του ανάγκες. Η αττική διάλεκτος διαμορφώνεται σταδιακά σε νέα μορφή ελληνικής γλώσσας, την Ελληνιστική ή Κοινή, η οποία θα καθορίσει αργότερα τη Βυζαντινή και νέα Ελληνική γλώσσα. Οι πολιτικές, θεσμικές και κοινωνικές αλλαγές, η επικράτηση της νέας θρησκείας, είναι οι κύριες αιτίες θεμελίωσης και επικράτησης της Κοινής, που έχει υποστεί αλλοιώσεις τόσο στη φωνητική όσο και στη μορφολογία, τη σύνταξη και το λεξιλόγιο. Οι Αλεξανδρινοί γραμματικοί επινοούν τους τόνους και, πιστεύοντας ότι με τη χρήση της αττικής θα συνεχιζόταν η παράδοση στη συγγραφή έργων, διδάσκουν τον αττικισμό, με αποτέλεσμα τη στροφή των λογίων σε ένα τεχνητό γραπτό ιδίωμα, τη διγλωσσία και την επικράτηση ενός άκαμπτου αρχαϊσμού μεταγενέστερα. Μετά την Τουρκοκρατία Το ανεξάρτητο ελληνικό κράτος, στη νεότερη ιστορία του διαμορφώνει ένα εκπαιδευτικό σύστημα οργανωμένο από την Αντιβασιλεία και μεταφυτευμένο από τη Γερμανία, δημιουργημένο στις πολιτικές, κοινωνικές και οικονομικές συνθήκες του γερμανικού κράτους, που δεν είχαν καμία σχέση με αυτές του ρημαγμένου απ' τον πόλεμο νέου ελληνικού κράτους. Το ποια γλώσσα πρέπει να χρησιμοποιείται στη λογοτεχνία αλλά και στην εκπαίδευση και στις επίσημες εκδηλώσεις, αποτελεί ένα σημαντικό πρόβλημα. Η λαϊκή γλώσσα είναι ακαλλιέργητη, παραφθαρμένη και δεν μπορεί να εκφράσει πολυσύνθετες ιδέες. Ο Αδαμάντιος Κοραής, κυρίαρχη μορφή στο ζήτημα της διένεξης για το ποια θα είναι η εθνική γλώσσα του κράτους, ξεκινά μια τάση καθαρισμού της γλώσσας από ξένα στοιχεία και επινοεί και προτείνει την καθαρεύουσα, η οποία καθιερώνεται ως επίσημη γλώσσα του κράτους (1834). Η αρχική σύλληψή του για την κάθαρση μιας δημώδους γλώσσας αλλά και τη διατήρηση όλου του δυναμισμού της δε πραγματώνεται. Η αναζήτηση της εθνικής ταυτότητας, κοινό χαρακτηριστικό όλων σχεδόν των ευρωπαϊκών λαών το 19ο αιώνα, θα βοηθήσει στην εμφάνιση και στην άνθηση της λαογραφίας, με αποτέλεσμα, στα χρόνια που θα ακολουθήσουν, να πολλαπλασιαστούν η συλλογή και οι δημοσιεύσεις δημοτικών τραγουδιών. Την παράδοση που δημιουργεί ο Διονύσιος Σολωμός στην έντεχνη Επτανησιακή Σχολή θα συνεχίσουν οι Ιάκωβος Πολυλάς, Αλέξανδρος Βαλαωρίτης κ.ά., οι οποίοι, 14

15 επηρεασμένοι από τα αντίστοιχα ευρωπαϊκά λογοτεχνικά κινήματα, καταπιάνονται με θέματα ιστορικά, κυρίως όμως με κοινωνικά, στα οποία βρίσκουμε ρίζες του κινήματος του δημοτικισμού και επομένως της πόλωσης που σύντομα θα στιγματίσει το γλωσσικό ζήτημα. Στο χώρο της λογοτεχνίας, πάντως, η δημοσίευση το 1888 του έργου του Γ. Ψυχάρη «Το ταξίδι μου» δίνει ώθηση στη χρήση της δημοτικής μεταγενέστερα. Το «Ταξίδι» σημειώνει σταθμό στην ιστορία του γλωσσικού ζητήματος και αποτελεί το ευαγγέλιο, του νεώτερου δημοτικισμού, που χτυπά τις γλωσσικές φεουδαρχικές προλήψεις. Η εισήγηση του Ψυχάρη για μια συστηματοποιημένη πρότυπη δημοτική δίνει και μια νέα διάσταση στο γλωσσικό ζήτημα, θέτοντάς το ως ανάγκη όχι μόνο για τη μελλοντική ευημερία του ελληνικού έθνους αλλά και την απελευθέρωση της υπόλοιπης Ελλάδας. 20ος αιώνας Η εφημερίδα «Ακρόπολη», με εκδότη τον Β. Γαβριηλίδη, υποστηρίζοντας τη γλωσσική μεταρρύθμιση του Ψυχάρη, ανάβει το γλωσσικό ζήτημα. Υποστηρικτές τους οι Εμμανουήλ Ροΐδης, Ι. Πολυλάς, κ.ά., χτυπούν τον αττικισμό και υπερασπίζονται με πάθος τη δημοτική ως όργανο της ελληνικής λογοτεχνίας. Έτσι, στην αρχή του 20ου αιώνα, το γλωσσικό ζήτημα διαμορφώνεται ως προς την πολιτιστική του διάσταση και παίρνει εκτός από κοινωνικές διαστάσεις και πολιτικές και οδηγεί σε αιματηρές συγκρούσεις. Η δημοσίευση μετάφρασης της Αγίας Γραφής (1901) σε ακραία δημοτική στην εφημερίδα Ακρόπολη από τον Αλέξανδρο Πάλλη, επιφέρει βίαιες διαμαρτυρίες από καθηγητές και φοιτητές του Πανεπιστημίου Αθηνών με αιματηρά αποτελέσματα (τα επεισόδια που έγιναν γνωστά σαν "Ευαγγελικά"). Επίσης, η παράσταση της "Ορέστειας" του Αισχύλου στη δημοτική από το Εθνικό Θέατρο (1903) γίνεται η αιτία νέων αιματηρών συγκρούσεων μεταξύ δημοτικιστών και καθαρευουσιάνων (τα λεγόμενα "Ορεστειακά"). Οι πολέμιοι των 15

16 δημοτικιστών τούς αποκαλούν χλευαστικά "μαλλιαρούς" και τους κατηγορούν ως προδότες και ότι ενεργούν κατόπιν σλαβικού σχεδίου, που αποσκοπεί να προκαλέσει διχόνοιες στον Ελληνισμό, θρησκευτικές έριδες, που θα βοηθήσουν τον προσεταιρισμό των Ελλήνων της Μακεδονίας από τη βουλγαρική Εξαρχία. Ο γλωσσικός και πολιτικός φανατισμός συσκοτίζει την πραγματικότητα: ζητούμενο όλων είναι η απελευθέρωση της Μακεδονίας, καθώς ανέκαθεν ο δημοτικισμός ταύτιζε το έθνος με τη γλώσσα. Το έθνος χωρίζεται στα δύο και το θέμα της γλώσσας αποκτά μείζονα σημασία, που υπερέχει ακόμη και της ίδιας της ιδέας της ελευθερίας του έθνους. Οι συνεχείς εκπαιδευτικές μεταρρυθμίσεις αυτής της περιόδου, που όλες είτε δεν ψηφίστηκαν είτε έμειναν στα χαρτιά, αποσκοπούν στην προσαρμογή του εκπαιδευτικού συστήματος στις κοινωνικές οικονομικές ανάγκες της χώρας, με αποτέλεσμα σε διάστημα συνολικά 50 ετών, από την αρχή δηλαδή του 20ου αιώνα, να υπάρξουν λίγο-πολύ 9 αλληλοδιαδοχές επίσημης εθνικής γλώσσας, πότε της καθαρεύουσας και πότε της δημοτικής. Το βαθύ ρήγμα που δημιουργείται ανάμεσα στις μορφωμένες τάξεις και τον απαίδευτο λαό, αποσκοπεί στην κοινωνική διάκριση, καθώς ο λαός αποκλείεται από την εξουσία και καλλιεργείται η υπακοή στο κατεστημένο που θέλει να αποτελεί παράδοση. Η χρήση της σωστής γλώσσας δηλώνει ανωτερότητα, καθώς οι χρήστες της δεν ανήκουν στους κοινούς θνητούς που δυσκολεύονται να χειριστούν την καθαρεύουσα. Η γλώσσα γίνεται όπλο για την άσκηση βίας και εξουσίας. Ειδικότερα κατά τη δικτατορία, οι καθαρευουσιανισμοί στόχευαν στην κοινωνική διάκριση και επομένως στη μετάδοση του μηνύματος ότι οι χρήστες τους είναι ανώτεροι και πολιτικά. Η ασάφεια, κυρίως, που χαρακτήριζε το λόγο των πολιτικών τους, νομιμοποιούσε την κατοχή του βήματος και του λόγου. 16

17 Στην αντίθετη πλευρά, πάλι, οι δημοτικιστές χαρακτηρίζονταν αμφίβολης εθνικοφροσύνης, πράκτορες του κομμουνισμού ή και ακόμη έχαναν κάθε ελπίδα σταδιοδρομίας σε επίσημους επιστημονικούς κύκλους. Το Γλωσσικό Ζήτημα έλαβε τέλος τη δεκαετία του '70, μετά από σχεδόν έναν αιώνα διαμάχης. Το γλωσσικό ζήτημα λύνεται τυπικά με την καθιέρωση της δημοτικής στην εκπαίδευση και στη διοίκηση και παύει πλέον να υπάρχει το φαινόμενο της διγλωσσίας που διήρκεσε 20 περίπου αιώνες και ταλαιπώρησε την ελληνική παιδεία και κοινωνία για 143 χρόνια. Η Νέα Ελληνική που χρησιμοποιείται σήμερα, αποτελείται από συνένωση στοιχείων της δημοτικής και της καθαρεύουσας και βρίσκεται κοντά στην Ελληνιστική Κοινή των χρόνων του Χριστού. ΝΕΟΙ ΚΩΔΙΚΕΣ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ GREEKLISH Τι είναι τα Greeklish; Τα Greeklish (Γκρίκλις), από τις λέξεις greek (ελληνικά) και english (αγγλικά), είναι η ελληνική γλώσσα, γραμμένη με το λατινικό αλφάβητο. Η ιστορία των Greeklish Ο όρος Φραγκολεβαντίνικα είναι ο Ελληνικός όρος για τη χρήση του Λατινικού αλφαβήτου για την γραφή Ελληνικών. Συνηθιζόταν δε στο Ενετοκρατούμενο Αιγαίο στην πρώιμη σύγχρονη εποχή. Πράγματι, υπάρχουν αρκετά δείγματα από αυτόγραφα χειρόγραφα της Αναγέννησης, όπου ελληνικά κείμενα είναι γραμμένα με αυτόν τον τρόπο, όπως π.χ. η κωμωδία 17

18 "Fortounatos"' από τον Μάρκο Αντώνιο Φώσκολο (1655). Υπάρχουν ακόμα δείγματα από βιβλία τυπωμένα με τέτοιο τρόπο, όπως το βιβλίο "I Mera tou Hristianou" που φυλάσσεται σήμερα στο Βενετικό Μουσείο της Νάξου. Η χρήση αυτή ονομάζεται ακόμα "φραγκοχιώτικα", λόγω της πολύ σημαντικής παρουσίας καθολικών ιεραποστόλων στο νησί της Χίου. Κατά αναλογία, ήταν κοινή η χρήση (αλλά εδώ υποτιμητική) του όρου "Φραγκοβλάχικα", που αναφερόταν αρνητικά στην χρήση των Greeklish από τους Βλάχους. Στα νεότερα χρόνια ήταν δύσκολη η αναγνώριση των ελληνικών χαρακτήρων από τους υπολογιστές, γιατί το λογισμικό δεν παρείχε ανάλογη υποστήριξη. Σήμερα, τα λειτουργικά συστήματα υποστηρίζουν πολύ περισσότερες γλώσσες, μεταξύ των οποίων και τα ελληνικά, και είναι πιο εύκολο να επικοινωνήσουν Έλληνες μεταξύ τους στη μητρική τους γλώσσα στο Διαδίκτυο. Ωστόσο, πολλοί χρησιμοποιούν ακόμα τα greeklish γιατί είναι γρηγορότερα στην πληκτρολόγηση και δεν υπάρχει λόγος να έχουν σωστή ορθογραφία. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα πολλές φορές να ξεσπά ένας άτυπος πόλεμος για την χρήση τους, καθώς δεν είναι εύκολα αναγνώσιμα από χρήστες που δεν είναι συνηθισμένοι σε αυτό τον τρόπο γραφής, αλλά και για λόγους ευκολότερης κατανόησης των κειμένων ή λόγω αδυναμίας χρήσης τους για αναζήτηση στο διαδίκτυο. Λόγοι χρήσης των Greelish α. Ορθογραφία : Κάποιοι προσπαθούν, με αυτόν τον τρόπο, να κρύψουν την ανορθογραφία τους. Παρ όλα αυτά όμως, υποσυνείδητα οι περισσότεροι προσπαθούν να γράψουν «ορθογραφημένα greeklish». β. Συνήθεια γ. Ευκολία : Οι περισσότεροι νέοι θέλουν να γράφουν γρήγορα και εύκολα. Δεν χρειάζεται ούτε να προσθέσουν κάποιο σημείο στίξης ούτε και να αλλάζουν τη γλώσσα που γράφουν συνεχώς. δ. Μαγκιά : ιδιαίτερα σε μικρές ηλικίες είναι γοητευτικό να επιδεικνύουν το πόσο γρήγορα γράφουν είτε στο κινητό τηλέφωνο είτε στον υπολογιστή. ε. Αναγκαιότητα : Ένα επιχείρημα κατά της ολοκληρωτικής χρήσης ελληνικών είναι ότι πολλοί χρήστες γράφουν από το εξωτερικό και μέσω υπολογιστών που δεν τους ανήκουν, όπως σε πανεπιστήμια ή νετ καφέ. Έτσι δεν υπάρχει η δυνατότητα για ελληνική γραμματοσειρά με αποτέλεσμα τα Greeklish να είναι η μόνη επιλογή. Τύποι Greeklish Τα Greeklish μπορεί να είναι ορθογραφικά, δηλαδή να ακολουθούν τους κανόνες της ελληνικής ορθογραφίας, ή να είναι φωνητικά, δηλαδή να σκοπεύουν στη φωνητική απόδοση των ελληνικών. Ο περισσότερος όμως κόσμος χρησιμοποιεί ένα "μικτό" 18

19 σύστημα, που συνδυάζει το θέμα της ορθογραφίας με την φωνητική απόδοση, χωρίς η γραφή να έχει ισχυρή τυποποίηση. Ειρωνεία Παρατηρείται ακόμα συχνά η μεταγραφή αγγλικών σε ελληνικό αλφάβητο και στη συνέχεια μετατροπή σε greeklish. Αυτή η διπλή μεταγραφή είναι ειρωνική, π.χ. αν ένας χρήστης θέλει να γράψει "this is hard to read" αυτό μέσω του "δις ιζ χαρντ του ριντ γίνεται "dis iz xarnt tou rint". Έτσι το αλφάβητο είναι λατινικό, αλλά η ορθογραφία ελληνική. Κάποιος μπορεί να υποστηρίξει ότι αυτό είναι ακαλαίσθητο, αλλά αυτό είναι ακριβώς και ο σκοπός μιας τέτοιας χρήσης, η ειρωνική τήρηση απόστασης από την μεταγραφή των αλφαβήτων. Μέτρα κατά των Greeklish 1. Γύρω στο 2004 εμφανίστηκε σε πολλά ελληνικά Διαδικτυακά forum (όπου τα greeklish ήταν ο κύριος τρόπος επικοινωνίας) μία κίνηση κατά της χρήσης των greeklish. Οι διαχειριστές απειλούσαν με εξοστρακισμό τους χρήστες που συνέχιζαν να χρησιμοποιούν τα greeklish, κάνοντας έτσι υποχρεωτική τη χρήση των ελληνικών, αλλά η χρήση των greeklish δεν κατάφερε να γίνει λόγος για αποκλεισμό από φόρουμ. 2. Μετά την εμφάνιση των greeklish έγιναν πολλές προσπάθειες να αναπτυχθούν λογισμικά για την αυτόματη μετατροπή των greeklish σε ελληνικά. Τα περισσότερα μπορούν να μετατρέψουν μόνο κάποιες από τις διαφορετικές "διαλέκτους" και μπορούν να βρεθούν στο Διαδίκτυο. Το πρώτο ελεύθερο σύστημα μετατροπής διαθέσιμο στο διαδίκτυο σαν online εφαρμογή με το όνομα degreeklish αναπτύχθηκε από την ομάδα Τεχνητής Νοημοσύνης του εργαστηρίου Ενσύρματης Τηλεπικοινωνίας του Πανεπιστημίου Πατρών Κίνδυνοι Στα greeklish κείμενα, κατά τη φωνητική διατύπωση, παρατηρείται το φαινόμενο του «ιωτακισμού», όπου όλα τα: η, ι, ει, οι, υι, ι, αντικαθιστώνται για λόγους ταχύτητας στην πληκτρολόγηση (ή κεκαλυμμένης ανορθογραφίας) από τον λατινικό χαρακτήρα i. Παρομοίως, τα ελληνικά: o και ω, μεταγράφονται στο λατινικό ο. Αυτή η συνήθεια μπορεί να έχει ως ενδεχόμενο αποτέλεσμα την κατάργησης της ιστορικής ορθογραφίας και την απλοποίηση ή τον εκφυλισμό της έγγραφης αποτύπωσης της γλώσσας. Επίσης, η χρήση των greeklish, στο βαθμό που δε δικαιολογείται λόγο τεχνικών αδυναμιών, αποτελεί αναντίλεκτα προσπάθεια υπονόμευσης του ελληνικού αλφαβήτου και κατ επέκταση (μακροπρόθεσμα) της ελληνικής γλώσσας. Η γλώσσα είναι ζωντανή και όταν επιπεδοποιείται συνειδητά δεν μεταφέρει την ουσία της 19

20 κουλτούρας, της παράδοσης που κουβαλάει μία γλώσσα με ιστορία, πολιτισμό, κανόνες και όλα τα συναφή όπως είναι η ελληνική γλώσσα. Χαρακτηριστική ήταν η τοποθέτηση του καθηγητή Γλωσσολογίας, Γεωργίου Μπαμπινιώτη σε ημερίδα του Ινστιτούτου Επαρχιακού Τύπου στα Χανιά: "Εγώ θα έλεγα στον κόσμο που μας ακούει: 'τη γλώσσα και τα μάτια σας'. Θα έλεγα ότι σε ημέρες κρίσης θα πρέπει να σκύψουμε σε ό, τι καλύτερο διαθέτει αυτός ο τόπος, που είναι ο πολιτισμός μας, η παράδοση μας και με τον πιο εύγλωττο τρόπο η γλώσσα μας. Δεν είναι απλό εργαλείο η γλώσσα. Είναι ο πολιτισμός μας, είναι η ιστορία μας, είναι η σκέψη μας, είναι η νοοτροπία μας, είναι η ταυτότητά μας. Πάνω από όλα η γλώσσα είναι αξία. Τα greeklish είναι ο καλύτερος δρόμος αποξένωσης από την εικόνα της λέξης. Αυτό μπορεί οι νέοι άνθρωποι να το πληρώσουν ακριβά. Έχουμε ελληνικές γραμματοσειρές και μπορούμε, αξιοποιώντας το Διαδίκτυο και τα ηλεκτρονικά μέσα, να χρησιμοποιούμε τις ελληνικές γραμματοσειρές που έχουν το προτέρημα να δίνουν την εικόνα της λέξης, το οπτικό ίνδαλμα, και να μας συμφιλιώνουν με την ορθογραφία της λέξης και με τη σημασία της». Ο αντίλογος Από την άλλη πλευρά υπάρχει η άποψη που λέει ότι είναι πλέον μάταιο να χαρακτηρίσουμε τα greeklish μία σύγχρονη μάστιγα. Τα greeklish έχουν παγιωθεί, κυκλοφορούν ανάμεσά μας, οι νέοι θεωρούν δεδομένη τη γραφή κυρίως στα κινητά με αυτή τη μορφή, νιώθουν άνετα χωρίς κόμπλεξ για τα ορθογραφικά τους λάθη. Με την χρησιμοποίηση των greeklish νιώθουν όλοι ίσοι. Θα τους χωρίσει κάτι άλλο αλλά όχι ο χαρακτηρισμός του κακού μαθητή ή του ανίδεου. Αν θέλουμε να πλησιάσουμε τους νέους, να τους επηρεάσουμε και να τους δείξουμε την αξία της γνώσης θα πρέπει να κατανοήσουμε τα greeklish. Λίγοι είναι οι νέοι που θα πεισθούν να γράψουν ένα μήνυμα στην ελληνική γλώσσα. ΕΡΕΥΝΑ Φιλόλογοι δήλωσαν ότι συνάντησαν λέξεις γραμμένες σε greeklish σε γραπτά του σχολείου σε ποσοστό 64,3% και ότι παρατηρήθηκαν και μη αναμενόμενα λάθη, όπως αλλαγή χρόνου ή προσώπου στα ρήματα, αλλαγή πτώσης στα ουσιαστικά, αντικατάσταση λέξης με άλλη, με εντελώς διαφορετική σημασία. Ακόμη σύμφωνα με την έρευνα, ποσοστό 77,4% των μαθητών χρησιμοποιούν τα greeklish, με αξιοσημείωτη αύξηση χρηστών από το γυμνάσιο στο λύκειο. Οι μαθητές που παραδέχτηκαν ότι τα χρησιμοποιούν στο γυμνάσιο φτάνουν το 67,8%, στο ΕΠΑΛ το 70,2% και στο ΓΕΛ 88,5%. Απ' αυτούς, περίπου το 50% τα χρησιμοποιούν από δύο έως και περισσότερα χρόνια, ενώ πάνω από το 63% τα χρησιμοποιεί καθημερινά ή πολλές φορές τη μέρα. Επιπλέον το 19% των μαθητών της Α και το 51,6% της Β τάξης του Γυμνασίου 20

21 δήλωσε ότι χρησιμοποιεί τα greeklish τουλάχιστον δύο χρόνια, γεγονός που οδηγεί στο συμπέρασμα ότι, η χρήση τους ξεκινά από το δημοτικό. Οι μαθητές δήλωσαν ακόμη πως πέρα από τα ηλεκτρονικά μέσα επικοινωνίας (sms 52,8%, 78,2%, chat-forum 84,7%, smartphone 16,1%, pda 13,7%) χρησιμοποιούν τα greeklish και σε χειρόγραφα (προσωπικές σημειώσεις, σχολικές εργασίες, σημειώματα κ.α.) σε ποσοστό 15,7%. Οι λόγοι χρήσης του συγκεκριμένου τρόπου γραφής είναι κατά τους μαθητές η συνήθεια, σε ποσοστό 83,9%, η εξοικονόμηση χρόνου (75,8%), επειδή το θεωρούν χρήσιμο ή βολικό εργαλείο (71,4%), για την αποφυγή ορθογραφικών λαθών (38,7%) και... επειδή είναι μόδα (33,9%). Τέλος στην ίδια έρευνα, το 58,5% των μαθητών θεωρεί, ότι η χρήση των greeklish απειλεί την ελληνική γλώσσα, ενώ την ίδια άποψη έχει μόνο το 64,3% των φιλολόγων, ενώ το 53,6% έχει παρατηρήσει αύξηση των ορθογραφικών λαθών σε μαθητές, που παλαιότερα παρουσίαζαν καλύτερες επιδόσεις στο γραπτό λόγο. Και ενώ αν είστε άνω των ετών, μάλλον θα προβληματιστείτε με τα αποτελέσματα της παραπάνω έρευνας, ένας 15χρονος, μάλλον, θα το αντιμετωπίσει λίγο διαφορετικά: tespa, den egine kai tpt (και για τους «αμύητους» η μετάφραση: τέλος πάντων, δεν έγινε και τίποτα )! SINOMILIA DIO KORITSION -Eeeei po0 eisai esu koritsara mo0?? -po0 na eimai 3aderfo0la mou edw sto chat..! -ti kaneis esu agaph m po0 eisai?? -po0 na eimai edw spitaki m kai varieme afadasta... 21

22 esu ko0kla mo0 po0 eisai.?? -eee..sto 3oxiko mo0 po0 na eimai...? -aax tihero0la po0 eisai se zilevw...! -me zileveis ee?? -haha nai giati..? lipon ako0 na deis ti 8a kano0me...8a er8is edw po0 eimai...! -pws vre matakia mo0 na er9w..? hahah lipon etimase ta pragmata so0 xazula mo0 kai 8a er9w na se parw me to ama3i mu...! -ti?? ali9ia mu les agaph mo0? -den kanw plaka...lipo0n kane oti einai na kaneis kai se dio wres 9a eimai ekei.. -aax sagapaw 3aderfo0la mo0... -kai gw vre zo0zo0..! lipon vgenw otan kodevw 8a se parw thl...! -ok milame filia...! -filakia...! 22

23 ΑΡΚΤΙΚΟΛΕΞΑ ΑΚΡΩΝΥΜΙΑ ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ Τι είναι τα αρκτικόλεξα ακρωνύμια συντομογραφίες; Αρκτικόλεξο ή Ακρωνύμιο ονομάζεται ο σύντομος τρόπος γραφής που παράγεται από τα αρχικά γράμματα ή τις συλλαβές των λέξεων μιας επωνυμίας ή και φράσης (συνήθως ονόματα οργανισμών, σωματείων, υπηρεσιών κ.ά.) που γράφεται πάντα με κεφαλαία γράμματα. Η λέξη αρκτικόλεξο είναι σύνθετη λέξη που δημιουργείται από τις λέξεις αρκτικός, (που σημαίνει αυτός που βρίσκεται στην αρχή), + λέξη. Γιατί υπάρχουν τα αρκτικόλεξα ακρωνύμια - συντομογραφίες; Η χρήση ακρωνυμίων ξεκίνησε κυρίως από τις ανάγκες εξοικονόμησης χώρου στον τύπο αλλά και χρόνου στον λόγο. Τα ακρωνύμια άλλοτε διαβάζονται κατά φθόγγο π.χ. ΟΗΕ που σημαίνει Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών, και άλλοτε κατά πλήρη προφορά των γραμμάτων όπως π.χ. το ακρωνύμιο Δ.Σ που σημαίνει Διοικητικό 23

24 Συμβούλιο και διαβάζεται δέλτα - σίγμα). Η συνεχής χρήση ακρωνυμίων πολλές φορές δημιουργεί προβλήματα σύγχυσης, όπως π.χ. Δ.Σ που μπορεί να σημαίνει εκτός του παραπάνω και Διπλωματικό Σώμα ή Δήμος Στυλίδας. Πολλές φορές το αρκτικόλεξο, για λόγους ευκολότερης ή πιο εύηχης προφοράς, περιλαμβάνει εκτός από τα αρχικά γράμματα μιας συστατικής λέξης και φωνήεντα που ακολουθούν, π.χ. ΠΡΟ.ΠΟ. Παρόλο που το ορθό είναι να χρησιμοποιείται τελεία μετά το αρχικό γράμμα κάθε λέξης ή συλλαβής, πολλές φορές για λόγους ευκολίας η τελεία παραλείπεται. Συνέπεια των παραπάνω είναι να καθίσταται αναγκαία η προσοχή κατά τη χρήση των υφιστάμενων αρκτικόλεξων καθώς και κατά τη δημιουργία νέων, τα οποία δεν θα πρέπει να προκαλούν σύγχυση με άλλα ήδη χρησιμοποιούμενα. Η συχνότητα της χρήσης ακρωνυμίων έχει αυξητική τάση ανά τον κόσμο, κυρίως στους χώρους της γραφειοκρατίας, της πολιτικής, του συνδικαλισμού αλλά και στην τεχνολογία. Συχνά τα τεχνολογικά κυρίως αρκτικόλεξα μετατρέπονται σε λέξεις. Για παράδειγμα η λέξη μόντεμ προέρχεται από την αγγλική λέξη modem που είναι ακρωνύμιο της φράσης Modulator Demodulator. Συνέπειες και κατάχρηση Ο μυστικός κώδικας της νεολαίας! Μιλάνε μπερδεμένα, αφαιρούν τα φωνήεντα, γράφουν με ακρώνυμα - συντομογραφίες καθιερώθηκε ως γραφή των νέων μέσα από τα chatrooms στο Διαδίκτυο και τα μηνύματα sms στα κινητά τηλέφωνα. 'Οντας πιο γρήγορες, πιο εύκολες και ευέλικτες, οι συντομογραφίες διαδόθηκαν ταχύτατα και αποτελούν πλέον ένα κοινό κώδικα επικοινωνίας ανάμεσα στους «υπολογιστάκηδες» και όχι μόνον. Σε πρόσφατη έρευνα διαπιστώθηκε ότι η μόδα των συντομογραφιών έχει βγει έξω από τα δωμάτια επικοινωνίας των ιστοσελίδων, καθώς σε ποσοστό 64,3% οι φιλόλογοι παρατήρησαν λέξεις γραμμένες με αυτή τη γραφή σε διαγωνίσματα των σχολείων! Έκπληξη, ωστόσο, προκαλεί το γεγονός ότι έχει δημιουργηθεί ακόμα και 24

25 ηλεκτρονικό λεξικό με συντομογραφίες. Ο ψυχολόγος και επίκουρος καθηγητής Κοινωνιολογίας Πανεπιστημίου Αιγαίου Ευστράτιος Παπάνης λέει "στο Ίντερνετ δεν υπάρχουν κοινωνικές τάξεις, δεν υπάρχουν ηλικίες, δεν υπάρχουν διαφορές. Αρκεί να ενστερνιστείς τους κανόνες επικοινωνίας της κοινότητας και είσαι μέσα...οι νέοι χρησιμοποιούν αυτή τη διάλεκτο στο πλαίσιο της εφηβικής κουλτούρας. Πρέπει ως κοινότητα να έχουν μια γλώσσα κατανοητή από τα μέλη, αλλά όχι από τους υπολοίπους. Οι συντομογραφίες, η έλλειψη φωνηέντων, δημιουργούν ένα κώδικα ακατάληπτο από τους έξω, γεγονός που γίνεται εσκεμμένα. Αυτή η διάλεκτος συμβάλλει στην αίσθηση του 'ανήκειν', αποκτούν μια ταυτότητα οι νέοι άνθρωποι μέσα από το ότι ανήκουν κάπου, σε μία ομάδα. Ξεχωρίζουν έτσι από τους υπόλοιπους που δεν αναγνωρίζουν το γλωσσικό τους κώδικα" τονίζει ο καθηγητής, ενώ δεν παραλείπει να αναφέρει ότι αυτό συνέβαινε από παλιά, καθώς πάντα οι νέοι μιλούσαν διαφορετικά. Απλά έχουν μεταφέρει αυτή την κουλτούρα αυτούσια στο Διαδίκτυο. Το καταστροφικό είναι ότι τους γίνεται συνήθεια αυτή η διάλεκτος, με αποτέλεσμα να τη μεταφέρουν στην πραγματική τους ζωή, ακόμα και στο γραπτό τους λόγο. Συμβάλλουν στον απόλυτο βιασμό της ελληνικής γλώσσας σε όλα τα επίπεδα, σε γραμματική, σύνταξη και φυσικά σε ορθογραφία. "Δεν μπορεί να επέμβει κανένας σε αυτό. Δεν μπορεί κανείς να τους διορθώσει γιατί θα θεωρηθεί 'σπαστικός' και θα αποκοπεί από την κοινότητα", υποστηρίζει ο κ. Παπάνης. Η αξία μιας οποιασδήποτε γλώσσας δεν συνίσταται μόνο στον αριθμό λέξεων ή των λεκτικών τύπων που χρησιμοποιεί αλλά και στην ευελιξία της για δημιουργία πλήθους παραγώγων και σύνθετων λέξεων καθώς και στην ικανότητα της να προσλαμβάνεται από άλλες γλώσσες και να ενσωματώνεται σε αυτές. Σαν άμεση συνέπεια των παραπάνω καταλήγουμε στην αδιαμφισβήτητη σε αξία και πλούτο ελληνική γλώσσα. Ο κάθε άνθρωπος δεν μιλάει μόνο μια γλώσσα αλλά και σκέφτεται με αυτή αφού η σκέψη παύει να είναι μια αδιαμόρφωτη πρόθεση και μετατρέπεται σε συγκροτημένο λόγο. Η γλώσσα είναι το κατεξοχήν μέσο επικοινωνίας για τον άνθρωπο. Είναι ένα γνώρισμα που το κατέχει μόνο αυτός και τον διαφοροποιεί από τα άλλα ζώα. Τα ζώα μπορούν να επικοινωνούν μέσω άλλων τρόπων. Πάντως όχι μέσω της ομιλίας. Όταν λοιπόν είσαι ένα πλάσμα προορισμένο από τη φύση σου να μιλάς, τότε θα πρέπει αυτό το αντικείμενο να το εξελίξεις. Γιατί όπως ο άνθρωπος προοδεύει στον ιατρικό ή σε οποιοδήποτε άλλο τομέα, έτσι πρέπει να προοδεύει και στη γλώσσα. Γιατί σκοπός της γλώσσας δεν είναι μόνο η επικοινωνία. Ένα πλούσιο λεξιλόγιο σε βοηθά απίστευτα να αποκτήσεις και μια ευρύτητα σκέψης, μία διαύγεια πνεύματος. Από την άλλη πλευρά τίποτα δεν είναι "σωστό" ή "λάθος" σε μια γλώσσα, καμία συντομογραφία ή τρόπος γραφής. Υπάρχει η άποψη ότι κάθε γλώσσα είναι απλά μια σύμβαση, δεν αποτελείται από απόλυτους, απαράβατους κανόνες ορισμένους απ' τη φύση. Δημιουργήθηκε απ' τους ανθρώπους, για την καλύτερη επικοινωνία και απ' αυτούς και μόνο εξαρτάται. Αυτό που καθορίζει την "ορθότητα" σε μια γλώσσα, μιας συντομογραφίας π.χ. είναι μονάχα το πλήθος όσων την χρησιμοποιούν. Άπαξ και κάτι διαδίδεται σε μια ευρεία πλειοψηφία, τότε γίνεται και "σωστό", ενώ αν κάτι είναι άγνωστο στους πολλούς, τότε πρέπει να το θεωρήσουμε "λάθος". Η γλώσσα είναι ένα 25

26 εργαλείο που δημιουργήσαμε για να διευκολύνουμε την επικοινωνία μας, συνεπώς σωστή χρήση της είναι αυτή που εκπληρώνει τον σκοπό της. Το λεξικό των νέων CU: see you - τα λέμε BRB: be right back - επανέρχομαι σε λίγο ILVU: I love you σ αγαπώ THNX, TNX, 10x ή 10q: thanks, thank you σ ευχαριστώ ASAP: as soon as possible - το γρηγορότερο δυνατόν W8: wait (w_eight) - περίμενε λίγο GR8: great τέλεια L8R ή L8ER: later - αργότερα (πχ CU L8R: τα λέμε αργότερα) POS ή CD9: parent over shoulder - γονείς παρακολουθούν την οθόνη του υπολογιστή lol: laugh out loud - γελάω δυνατά Plz: please - σε παρακαλώ 26

27 BF: boyfriend - το αγόρι μου WTGP: want to go private - θες να μιλήσουμε οι δυο μας (χρήση κυρίως σε δημόσια chat) LMIRL: let's meet in real life - ας βρεθούμε στην πραγματική ζωή (χρήση σε chat, forum και site σαν το Facebook αν και οι πραγματικές συναντήσεις χρειάζονται πολύ περισσότερα επιχειρήματα από μία συντόμευση). tpt: τίποτα mnm: μήνυμα dld : δηλαδή tespa: τέλος πάντων flk : φιλάκια pm : πες μου klm: καλημέρα: xl : χάλια for you: 4u (για σένα) see you: cu (θα τα πούμε) oh my god: omg (ω, Θεέ μου!) by the way: btw (παρεμπιπτόντως) i love you: ily (σ αγαπώ) i don t know: idk (δεν ξέρω) at the moment: atm (προς το παρόν) don't worry:dw (μην ανησυχείς) forever: 4evr (για πάντα) message: msg (μήνυμα) 27

28 Φατσούλες ή Emoticons Φατσούλες ή Emoticons, ονομάστηκαν τα χαρακτηριστικά σύμβολα της Online επικοινωνίας, τα οποία χρησιμοποιούνται σε s, chats, instant messages, SMS, στην πληροφορική και τις επικοινωνίες. Ο όρος Emoticons (emotion + icons) δηλαδή εικόνες που περιγράφουν συναισθήματα, χρησιμοποιείται ευρέως τα τελευταία 25 χρόνια και όπως σε πολλούς μηχανογραφικούς όρους, προτιμάται από την ελληνική του μετάφραση. Ιστορία Τα emoticons χρησιμοποιούνταν ήδη από το 19ο αιώνα ως ένα μέσο ανεπίσημης και χιουμοριστικής γραφής. Τα σύμβολα αυτά ξεκίνησαν με την χρήση σημείων στίξης (παρένθεση, κόμμα, άνω και κάτω τελεία, παύλα κλπ), περιγράφοντας συναισθήματα ( χαρά :-), λύπη :-( ) και αριθμούν αμέτρητους και ιδιαίτερα ευφάνταστους συνδυασμούς. Αποτελούν έναν ευρύτατα διαδεδομένο τρόπο έκφρασης στο επονομαζόμενο "ηλεκτρονικό λεξιλόγιο". Η πρώτη Φατσούλα που χρησιμοποιήθηκε σε ηλεκτρονική επικοινωνία στις 19 Σεπτεμβρίου 1982, ήταν το χαμογελαστό πρόσωπο (smiley face) με την χρήση άνω και κάτω τελείας, παύλας και δεξιάς παρένθεσης :-). Η πατρότητά του αποδόθηκε στον καθηγητή του Πανεπιστημίου Carnegie Mellon, τον Σκοτ Ε. Φάλμαν. Η ιδέα του πολύ σύντομα διαδόθηκε και στα υπόλοιπα Πανεπιστήμια και λίγο αργότερα σε όλο το Διαδίκτυο. Μάλιστα, δεν άργησαν να γεννηθούν και νέες φατσούλες (κατσούφης, μεθυσμένος, ντροπαλός, Elvis, John Lennon κ.α.) ενώ σήμερα απολαμβάνουμε και τα "έτοιμα" emoticons. Όσο για τον Φάλμαν, ο ίδιος δηλώνει ότι δε φανταζόταν ποτέ την τεράστια έκταση που θα έπαιρνε το δημιούργημα του: "Ήταν 10 λεπτά από τη ζωή μου. Περίμενα το σημείωμα μου να διασκεδάσει μερικούς φίλους μου αλλά μέχρι εκεί..." 28

29 Εξέλιξη Τα σύμβολα αυτά είναι δημοφιλή στους χρήστες ηλεκτρονικής επικοινωνίας, γιατί αποδίδουν τα συναισθήματά τους εκφραστικά και σε μικρό χώρο. Στα 25 χρόνια που ακολούθησαν, η γλώσσα των "Emoticons" εμπλουτίστηκε με πολλές νέες προσθήκες, μέσω συμβόλων που απεικονίζουν μια πληθώρα συναισθημάτων, όπως αγάπη, απογοήτευση, οργή, μειδίαμα κ.λπ. Μεγάλη ανάπτυξη παρουσίασε και το εικαστικό μέρος, καθώς εμφανίζονται σε υπηρεσίες ηλεκτρονικού ταχυδρομείου και chatrooms σε μορφή σχεδίων (cartoon), και όχι μόνον σαν συνδυασμός σημείων στίξης. Γλωσσολόγοι Οι γλωσσολόγοι, αντιμετωπίζουν επιφυλακτικά το φαινόμενο αυτό, μολονότι αναγνωρίζουν την σημασία τους στην σύγχρονη ηλεκτρονική εποχή, αλλά και την αξία τους στην έκφραση των συναισθημάτων την οποία συχνά στερεί ο ηλεκτρονικός λόγος λόγω της δομής του. Η επικρατούσα άποψη, υποστηρίζει ότι η μορφή αυτή επικοινωνίας δεν αποτελεί απειλή για τον παραδοσιακό γραπτό λόγο, καθώς παρέχει ένα επιπλέον εκφραστικό μέσο στους χρήστες των νέων τεχνολογιών, παρά τους κινδύνους που ελλοχεύουν από την υπεραπλούστευση των γλωσσικών μέσων. Παρεξηγήσεις Μπορεί τα emoticons να δημιουργήθηκαν για να εκφράζουν διάφορα συναισθήματα, μπορεί να εξυπηρετούν κυρίως την μη λεκτική επικοινωνία στο Διαδίκτυο, μπορεί να βοηθούν τους συνομιλητές να εκφράζονται ευκολότερα. Αυτό όμως μπορεί να προκαλέσει παρεξηγήσεις γιατί δεν μπορούμε να εκφράσουμε τον τρόπο με τον οποίο εννοούμε ένα emoticon. Δηλαδή αν προσθέσουμε μια φατσούλα με χαμόγελο, μπορεί 29

30 το χαμόγελο να είναι ειρωνικό. Χάνεται η σημασία της λεκτικής επικοινωνίας με λίγα λόγια και παίρνουμε λάθος μηνύματα. Εν κατακλείδι Στις μέρες μας έχουν γίνει πολύ διάσημα και τα χρησιμοποιεί πιο πολύ η νεολαία αλλά και μεγαλύτερες ηλικίες. Οι ενήλικες χρήστες τα σνόμπαραν μέχρι που είδαν ότι αυτά τα μικρά σύμβολα μπορούν να εκφράσουν πάμπολλα συναισθήματα. Από το να φλερτάρουν μέχρι και να κλείσουν μια συμφωνία ;-). Ύστερα από 25 χρόνια χρήσης, τα σύμβολα αυτά έχουν αρχίσει να χρησιμοποιούνται και στην καθομιλουμένη. Έρευνες έδειξαν ότι το 55,9% των ανθρώπων που στέλνουν ή sms ή κάνουν chat χρησιμοποιούν τα emoticons κάθε μέρα. 30

31 ΑΛΛΟΙ ΚΩΔΙΚΕΣ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ Το σύστημα BRAILLE Κώδικας Μπράιγ ονομάζεται το σύστημα γραφής των τυφλών. Το όνομά του οφείλεται στον εφευρέτη του Λουδοβίκο Μπράιγ (Braille). Ο Λουδοβίκοs είχε τυφλωθεί πολύ μικρός και δεν ήταν ευχαριστημένος γιατί το σύστημα ανάγνωσης που χρησιμοποιούσαν οι τυφλοί ήταν δύσχρηστο με χοντρούς χαρακτήρες. Έτσι βάλθηκε να δημιουργήσει ένα καινούριο ειδικό αλφάβητο για τυφλούς. Του πήρε πέντε χρόνια αλλά στο τέλος τα κατάφερε. Αυτό το αλφάβητο που έφτιαξε ο Μπράιγ ήταν μια αντικατάσταση του γραμματικού αλφάβητου με ανάγλυφες στιγμές, που με διάφορους συνδυασμούς αποδίδουν ένα κείμενο. Ο τυφλός μπορεί μ αυτό το σύστημα να διαβάζει ψηλαφώντας τις στιγμές με το δάχτυλο, δηλαδή έχουμε ανάγνωση με την αφή. Το σύστημα Μπράιγ έχει έξι ανάγλυφες κουκκίδες σαν το κεφαλάκι μιας καρφίτσας. Είναι τοποθετημένες ανά τρεις και μ αυτές γίνονται 63 συνδυασμοί, που αντιστοιχούν στα γράμματα και τους αριθμούς. Η γραφή Μπράιγ διαβάζεται από αριστερά προς τα δεξιά και από πάνω προς τα κάτω, όπως ακριβώς και η γραφή των «βλεπόντων». Όταν ο Μπράϊγ εισήγαγε το αλφάβητό του, υπήρξε μια απόρριψη αυτού από τους εκπαιδευτικούς της εποχής, με τη δικαιολογία ότι οι καθηγητές χωρίς προβλήματα όρασης δε θα μπορούσαν να διαβάζουν τα βιβλία των τυφλών, με επακόλουθα προβλήματα στην διδασκαλία. Ήταν φανερό σʼ αυτούς που διάβαζαν τόσο τη Braille, όσο και ανάγλυφα τυπωμένους χαρακτήρες, ότι η ανάγνωση της Braille γινόταν αποτελεσματικότερα και γρηγορότερα. Επιπλέον, η Braille μπορούσε να παραχθεί εύκολα χρησιμοποιώντας μέσα χαμηλού κόστους, με αποτέλεσμα να δίνεται στους τυφλούς η δυνατότητα τόσο της ανάγνωσης όσο και της γραφής, σε αντίθεση με την παραγωγή των ανάγλυφα τυπωμένων κοινών χαρακτήρων, στην οποία δεν μπορούσαν οι τυφλοί να συμμετέχουν. 31

32 Περισσότερες πληροφορίες... Στοιχείο του κώδικα, θεωρείται και ο κενός χαρακτήρας (καμία τελεία), που χρησιμοποιείται για να δηλώσει το κενό ανάμεσα στις λέξεις ή όπου αλλού απαιτείται. Ο κώδικας είναι σχεδιασμένος με κάποια λογική που τον καθιστά απλό, διευκολύνοντας την εκμάθηση και την χρήση του. Οι χαρακτήρες της πρώτης σειράς προκύπτουν από τους συνδυασμούς των κουκίδων , δηλαδή από τις 4 πάνω κουκίδες του εξάστιγμου. Οι χαρακτήρες αυτοί αντιστοιχούν στα πρώτα 10 γράμματα του λατινικού αλφαβήτου (A-J). Οι χαρακτήρες της δεύτερης σειράς προκύπτουν, εάν σε αυτούς της πρώτης προστεθεί η κουκίδα 3. Οι χαρακτήρες αυτοί αντιστοιχούν στα επόμενα 10 γράμματα του αλφαβήτου (K-T). Οι χαρακτήρες της 3 σειράς προκύπτουν με την προσθήκη της κουκίδας 6, σʼ αυτούς της δεύτερης σειράς. Οι 5 πρώτοι χαρακτήρες αντιστοιχούν στα 5 επόμενα γράμματα του αλφαβήτου, με εξαίρεση το γράμμα W που είναι ο τελευταίος χαρακτήρας της τέταρτης σειράς. Οι χαρακτήρες της τέταρτης σειράς προκύπτουν, εάν αφαιρεθεί η κουκίδα 3 απʼ αυτούς της τρίτης σειράς. Τα σημεία στίξης και άλλα γραφικά σύμβολα αντιστοιχούν στους χαρακτήρες της πέμπτης σειράς. Οι χαρακτήρες της σειράς αυτής προκύπτουν απʼ αυτούς της πρώτης σειράς, εάν οι κουκίδες τους μετακινηθούν κατά μια θέση χαμηλότερα στο εξάστιγμο, δηλαδή δημιουργούνται από τις κουκίδες Η γραφή Braille στην Ελληνική Γλώσσα Η εφαρμογή της μεταγραφής της γραφής Braille στην Ελληνική γλώσσα έγινε από Έλληνες και ξένους φιλότυφλους. Μάλιστα στην Αγγλία και σε άλλες χώρες 32

33 υπάρχουν εδώ και χρόνια τυπωμένα κείμενα αρχαίων συγγραφέων και η Αγία Γραφή. Δυστυχώς, η μεταγραφή έγινε με τέτοιο τρόπο, ώστε να μη διατηρηθούν τα πλεονεκτήματα του συστήματος για τους Έλληνες τυφλούς, δηλαδή η απλότητα και η μνημοτεχνική του σειρά. Απʼ όλα τα υπάρχοντα συστήματα, τα οποία εφαρμόστηκαν στην Ελληνική γλώσσα, αυτό που εφαρμόστηκε στη Λειψία το 1948 από Έλληνες και ξένους επιστήμονες θεωρείται το καλύτερο, τόσο από επιστημονική άποψη όσο και για τη σχέση του μεγαλύτερου αριθμού των γραμμάτων του με τα αντίστοιχα διεθνή. Το αλφάβητο αυτό, λίγο αργότερα, τέθηκε υπό τη κρίση επιτροπής, που σχηματίστηκε ειδικά για το σκοπό αυτό. Η πενταμελής επιτροπή έκανε τροποποιήσεις αντικαθιστώντας δύο γράμματα του αλφαβήτου, ορισμένους δίφθογγους και κάποια σημεία στίξης. Κώδικας Μορς Ο Κώδικας Μορς είναι μια μέθοδος για μετάδοση πληροφορίας με παλμούς μικρής και μεγάλης διάρκειας ή σημάδια -τελείες και παύλες. Επινοήθηκε για τη μετάδοση μηνυμάτων μέσω τηλεγράφου στα μέσα του 1830 από τον Σάμιουελ Μορς. Αρχικά δημιουργήθηκε για τον ηλεκτρικό τηλέγραφο του Σάμιουελ Μορς στα μέσα της δεκαετίας του Επίσης, χρησιμοποιήθηκε εκτενώς στην πρώιμη ραδιοεπικοινωνία από τις αρχές του Η χρήση του προϋποθέτει την ύπαρξη ειδικά εκπαιδευμένου προσωπικού, για το λόγο αυτό η ανάπτυξη πιο σύγχρονων μεθόδων και τεχνολογιών επικοινωνίας συνέβαλε στην κατάργησή του στα μέσα της δεκαετίας του Σήμερα χρησιμοποιείται μόνο σε εξειδικευμένες εφαρμογές όπως οι ραδιοφάροι. Επίσης, χρησιμοποιείται συστηματικά από τους ραδιοερασιτέχνες. Ο κώδικας Μορς είναι ο μόνος ψηφιακός κώδικας που μπορεί να ληφθεί ακουστικά από ανθρώπους, πράγμα που τον κάνει κατάλληλο για αυτόματη αποστολή σύντομων ψηφιακών μηνυμάτων σε φωνητικά κανάλια. Το καθιερωμένο ελληνικό μορσικό αλφάβητο έχει ως εξής: 33

34 Γράμμα Κωδικοποίηση σε Μορς Μνημονικός Κανόνας Α ΑΝ Β ΒΑΟΥ Γ ΓΡΙ Δ ΔΙΑ Ε ΕΙΣΗ ΤΜΟΧ Ζ ΤΖΙΑ Η ΕΙΣΗ ΤΜΟΧ Θ ΘΕΜΑ Ι ΕΙΣΗ ΤΜΟΧ Κ ΚΟΚ Λ ΕΛΙΑ Μ ΕΙΣΗ ΤΜΟΧ Ν ΝΑ Ξ ΞΟΥΤ Ο ΕΙΣΗ ΤΜΟΧ Π ΑΡΠΑ Ρ ΑΡΑ Σ ΕΙΣΗ ΤΜΟΧ Τ ΕΙΣΗ ΤΜΟΧ Υ ΛΥΝΞ Φ ΟΥΦΑ Χ ΕΙΣΗ ΤΜΟΧ Ψ ΧΛΕΨ 34

35 Ω ΩΧΡ Ψηφία Κωδικοποίηση σε Μορς Μνημονικός Κανόνας Στην πρώτη στήλη φαίνεται το γράμμα, στην δεύτερη η κωδικοποίηση σε Μορς (όπου " " η τελεία και "-" η παύλα) ενώ στην τρίτη ο μνημονικός κανόνας που χρησιμοποιείται για την εκμάθηση. Για τα γράμματα των οποίων η κωδικοποίηση αποτελείται μόνο από τελείες ή μόνο από παύλες, χρησιμοποιείται ο μνημονικός κανόνας "ΕΙΣΗ ΤΜΟΧ". Το Ε κωδικοποιείται με μια τελεία, Ι με δυο, το Σ με τρεις, το Η με τέσσερις. Το Τ κωδικοποιείται με μια παύλα, το Μ με δυο, το Ο με τρεις, το Χ με τέσσερις. Για την εκμάθηση των υπόλοιπων γραμμάτων του αλφάβητου χρησιμοποιείται το "ποιηματάκι": ΑΝ ΒΑΟΥ ΓΡΙ ΔΙΑ ΤΖΙΑ ΘΕΜΑ ΚΟΚ ΕΛΙΑ ΝΑ ΞΟΥΤ ΑΡΠΑ ΑΡΑ ΛΥΝΞ ΟΥΦΑ ΧΛΕΨ ΩΧΡ Αντικαθιστώντας τα φωνήεντα με τελεία και τα σύμφωνα με παύλα, προκύπτει η κωδικοποίηση του αντίστοιχου γράμματος σε Μορς. Το Λ για παράδειγμα, αντιστοιχείται στο "ΕΛΙΑ" του μνημονικού κανόνα και κωδικοποιείται σε Μορς " - " 35

36 ΠΟΙΟΣ ΗΤΑΝ Ο ΜΟΡΣ; Ο ΜΟΡΣ γεννήθηκε στις 27 Απριλίου του 1791 στο Τσαρλτόουν της Μασαχουσέτης. Ήταν βορειοαμερικανικής καταγωγής. Σπούδασε ζωγραφική και γνώρισε αρκετή επιτυχία ως ζωγράφος, ήταν μάλιστα και ένας από τους ιδρυτές της Εθνικής Ακαδημίας Ιχνογραφίας των ΗΠΑ. Εκτός από τη ζωγραφική, ασχολήθηκε πολύ σοβαρά με τη φυσική, όπου αφιέρωνε όλες τις ελεύθερες ώρες του. Για μεγάλο διάστημα βασάνιζε το μυαλό του η σκέψη της δημιουργίας ενός μηχανήματος, που θα βοηθούσε στη μετάδοση διάφορων μηνυμάτων σε μεγάλη απόσταση. Τέλος κατάφερε με μεγάλη δυσκολία να κατασκευάσει την πρώτη τηλεγραφική συσκευή, την παρουσίαση της οποίας έκανε το πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης το Τα αποτελέσματα από τη λειτουργία του πρώτου τηλέγραφου ήταν αρκετά ικανοποιητικά και αυτό ώθησε το αμερικανικό Κογκρέσο να χρηματοδοτήσει τις έρευνες του Μορς για την τελειοποίηση της συσκευής. Η πρώτη τηλεγραφική γραμμή ήταν ανάμεσα στην Ουάσιγκτον και τη Βαλτιμόρη. Γρήγορα διαδόθηκε το σύστημα αυτό σε όλα τα κράτη. Στην Ελλάδα ο πρώτος τηλέγραφος λειτούργησε στα Η λειτουργία του τηλέγραφου στηρίζεται πάνω στα ηλεκτρομαγνητικά κύματα. 36

37 37

38 Νοηματική Γλώσσα Οι περισσότεροι άνθρωποι, που δεν έχουν προσωπικές ή κοινωνικές επαφές με κωφούς, έχουν την τάση να πιστεύουν ότι οι νοηματικές γλώσσες είναι ένα είδος παντομίμας ή αναπαράστασης κάποιας από τις φωνούμενες γλώσσες που μιλάνε οι ίδιοι. Η αλήθεια όμως είναι πολύ διαφορετική από την ευρέως διαδεδομένη αυτή αντίληψη. Οι νοηματικές γλώσσες (που, σημειωτέον, είναι πολλές και εντελώς διαφορετικές μεταξύ τους), διαφέρουν από τις υπόλοιπες φυσικές γλώσσες ως προς το ότι μας είναι λιγότερο γνωστές, όχι όμως και ως προς τις γλωσσολογικές αρχές που διέπουν την επικοινωνιακή τους λειτουργία. Η Ελληνική Νοηματική Γλώσσα (ΕΝΓ) είναι η φυσική γλώσσα της κοινότητας των Κωφών στην Ελλάδα. Όπως συμβαίνει και με τις υπόλοιπες νοηματικές, η ιδιαιτερότητά της σε σχέση με αυτό που ο περισσότερος κόσμος έχει συνηθίσει να ονομάζει "γλώσσα" είναι ότι η γραμματική της, δηλαδή το σύστημα των κανόνων βάσει των οποίων διαρθρώνεται ο λόγος και επιτυγχάνεται η επικοινωνία, δεν είναι προφορικό αλλά οπτικό-κινησιακό. Η ΕΝΓ λέγεται "ελληνική" γιατί χρησιμοποιείται στην Ελλάδα από Έλληνες νοηματιστές, αυτό όμως δεν σημαίνει σε καμία περίπτωση ότι απεικονίζει την ελληνική γλώσσα ή ότι προέρχεται από αυτήν. Αντίθετα, πρόκειται για ένα αυτόνομο γλωσσικό σύστημα που μπορεί να μελετηθεί και να αναλυθεί όπως και κάθε άλλη φυσική γλώσσα. Τα γλωσσικά μέσα που χρησιμοποιεί η ΕΝΓ (όπως και οι άλλες νοηματικές γλώσσες) για να διατυπώσει τις έννοιες και για να δημιουργήσει μορφολογία και σύνταξη, βασίζονται στην κίνηση των χεριών, στην στάση ή στην κίνηση του σώματος, και στην έκφραση του προσώπου. Οι βασικές μονάδες του λόγου (τις οποίες η επιστήμη της γλωσσολογίας ονομάζει γλωσσικά σημεία) της ΕΝΓ ονομάζονται νοήματα. Τα νοήματα μπορούν να έχουν λεξική ή γραμματική σημασία, ακριβώς όπως τα μορφήματα και οι λέξεις στις φυσικές γλώσσες. 38

39 Τα νοήματα δεν πρέπει να συγχέονται με το δακτυλικό αλφάβητο, το οποίο είναι απλώς ένας τρόπος μεταγραφής του ελληνικού αλφαβήτου. Οι νοηματιστές, ως φυσικοί ομιλητές της ΕΝΓ, χρησιμοποιούν το δακτυλικό αλφάβητο με δύο τρόπους: είτε για να αποδώσουν τα ακρώνυμα και τα κύρια ονόματα, είτε για να σχηματίσουν νοήματα στα οποία τα στοιχεία του δακτυλικού αλφαβήτου χρησιμοποιούνται ως χειρομορφές. Για παράδειγμα, το νόημα που σημαίνει "κοινωνία" σχηματίζεται από το "κ" του δακτυλικού αλφαβήτου σε συνδυασμό με κίνηση. Το χαρακτηριστικότερο συστατικό ενός νοήματος λέγεται χειρομορφή. Η χειρομορφή είναι το σχήμα που παίρνει η παλάμη και η θέση στην οποία τοποθετούνται τα δάκτυλα τη στιγμή που αρχίζει να σχηματίζεται ένα νόημα. Η ίδια η χειρομορφή όμως από μόνη της δεν είναι φορέας σημασίας. Για να αποκτήσει σημασία, για να δημιουργηθεί δηλαδή ένα νόημα, η χειρομορφή πρέπει να συνοδεύεται και από τα παρακάτω στοιχεία: - Τον "προσανατολισμό" της παλάμης, δηλαδή την κατεύθυνση προς την οποία στρέφεται η χειρομορφή κατά το σχηματισμό του νοήματος: ο δείκτης που δείχνει προς τα πάνω ή στρέφεται προς τα δεξιά αποτελεί τμήμα διαφορετικών νοημάτων. - Τη θέση της χειρομορφής στο χώρο ή επάνω στο σώμα: τα νοήματα παράγονται σε καθορισμένο χώρο που λέγεται χώρος νοηματισμού. Ο χώρος αυτός αντιστοιχεί περίπου σε ένα τετράγωνο που ορίζεται από την κορυφή της κεφαλής ως τον άνω κορμό και εκτείνεται σε εκατοστά δεξιά και αριστερά από τα μπράτσα. Αν χρησιμοποιήσουμε μία χειρομορφή έξω από το χώρο αυτό, π.χ. με τα μπράτσα κρεμασμένα δίπλα στο σώμα, το αποτέλεσμα δεν είναι αναγνωρίσιμο ως νόημα. - Την κίνηση του χεριού, χωρίς την οποία δεν μπορεί να ολοκληρωθεί ένα νόημα: ο δείκτης που δείχνει προς τα πάνω ή στρέφεται προς τα δεξιά χωρίς να κινείται δεν είναι ολοκληρωμένο νόημα, δεν αντιστοιχεί δηλαδή σε ορισμένη σημασία. Εκτός από τη συμμετοχή της στο σχηματισμό του νοήματος, η κίνηση μπορεί να είναι και φορέας άλλων σημασιών, για παράδειγμα να δηλώνει τον αριθμό (ενικό ή πληθυντικό), το μέγεθος ενός αντικειμένου (μικρότερο ή μεγαλύτερο), ακόμα και τη συχνότητα μίας ενέργειας. - Την στάση (ή κίνηση) του σώματος και/ή την έκφραση του προσώπου, που αποτελούν επίσης συστατικά του νοήματος με την έννοια ότι λειτουργούν για να μεταφέρουν πληροφορία όπως αυτή που δηλώνεται από τον τόνο της φωνής στις ομιλούμενες γλώσσες. Για παράδειγμα, η έννοια του μέλλοντος διατυπώνεται στην ΕΝΓ συνδυάζοντας το νόημα με μία ελαφρά κλίση του σώματος προς τα εμπρός. Η χρήση της νοηματικής αποτελεί βασική προϋπόθεση για την ένταξη οποιουδήποτε ατόμου στη κοινότητα των κωφών. Σημασία δεν έχει ο βαθμός ακουστικής απώλειας αλλά η γνώση της γλώσσας και ο σεβασμός της κουλτούρας των κωφών. Παρόλα αυτά οι κωφοί διαφορετικών κρατών μπορούν να συνεννοούνται άνετα μέσω της Διεθνούς Νοηματικής Γλώσσας, η οποία είναι στην ουσία ένας κώδικας που εξυπηρετεί σε απλές καθημερινές ανάγκες επικοινωνίας. 39

40 ΑΝΑΛΥΣΗ ΔΗΜΟΣΚΟΠΙΚΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ Στο πλαίσιο της έρευνας που πραγματοποιήθηκε για τους σκοπούς της εργασίας θέσαμε ορισμένα ερωτήματα σε μαθητές/τριες και καθηγητές/τριες του σχολείου μας. Το πλήθος των ερωτηθέντων ήταν 60 και τα συμπεράσματα είναι τα εξής: Οι τρεις πρώτες ερωτήσεις έγιναν για να διαπιστώσουμε το γενικό προφίλ των ερωτηθέντων: διαπιστώσαμε ότι ο αριθμός των γυναικών είναι περίπου ίδιος με τον αριθμό των αντρών, το ποσοστό των μικρών σε ηλικία είναι περίπου το ίδιο με το ποσοστό των μεγάλων ηλικιακά. Οι γονείς των ερωτηθέντων έχουν στο μεγαλύτερο ποσοστό ολοκληρώσει την πρωτοβάθμια ή τη δευτεροβάθμια. Στις επόμενες ερωτήσεις παρατηρήσαμε ότι οι διαφορές των απαντήσεων οφείλονται περισσότερο στη διαφορά ηλικίας των ερωτηθέντων πάρα στο φύλο τους ή στο επίπεδο μόρφωσης των γονέων τους. Η επόμενη κατηγορία ερωτήσεων έγινε προκειμένου να διαπιστώσουμε αν οι ερωτηθέντες γνωρίζουν τα αντικείμενα τα οποία πραγματεύεται η εργασία. Το συμπέρασμα είναι ότι οι μαθητές μας γνωρίζουν σε πολύ μεγάλα ποσοστά τα αντικείμενα αυτά, όπως για παράδειγμα τι συμβολίζει το σήμα Μορς "S.O.S" ή ποιο είναι το σύστημα γραφής των τυφλών κ.α. Σε επόμενες ερωτήσεις όπως "Ποιο σύστημα γραφής χρησιμοποιείτε σήμερα στην ανταλλαγή μηνυμάτων στο Ίντερνετ - κινητό τηλέφωνο ", "Χρησιμοποιείτε συντομογραφίες στη γραπτή επικοινωνία σας;", "Χρησιμοποιείτε greeklish στη γραπτή επικοινωνία σας;", "Χρησιμοποιείτε emoticons;", "Πιστεύετε πως είναι αρκετά για να εκφράσουν τα συναισθήματά σας;", "Προτιμάτε να εκφράζεστε με 40

41 emoticons ή γραπτώς;" παρατηρούμε ότι οι μεγάλοι ηλικιακά προτιμούν να γράφουν κανονικά και όχι greeklish, δεν χρησιμοποιούν συντομογραφίες εκτός και αν είναι απαραίτητο, ούτε χρησιμοποιούν emoticons και δεν πιστεύουν ότι τα emoticons, τα greeklish και οι συντομογραφίες είναι ικανά να εκφράσουν τα συναισθήματά τους. Από την άλλη πλευρά, οι νεότεροι απαντούν σε ένα μεγάλο ποσοστό αντίθετα. Εντύπωση μας έκανε ότι ένα αρκετά μεγάλο ποσοστό των μαθητών μας, ανεξαρτήτως ηλικίας, πιστεύει ότι η χρήση greeklish ζημιώνει τη γλώσσα μας. ΔΗΜΟΣΚΟΠΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ 1. Ηλικία 2. Φύλο 41

42 3. Επίπεδο γνώσεων γονέων 4. Γνωρίζετε ποια ήταν η πρώτη μορφή γραφής; 5. Γνωρίζετε ποια ήταν η προέλευση του ελληνικού αλφαβήτου; 42

43 6. Γνωρίζετε τι είναι το σύστημα Braille; 7. Γνωρίζετε τι είναι το σύστημα morse; 8. Γνωρίζετε τι σημαίνουν τα αρχικά S.O.S ; 43

44 9. Γνωρίζετε ποιος είναι ο κύριος τρόπος επικοινωνίας των κωφαλάλων; 10. Ποιο σύστημα γραφής χρησιμοποιείτε σήμερα στην ανταλλαγή μηνυμάτων στο Ίντερνετ - κινητό τηλέφωνο (περισσότερες από μια απαντήσεις) 11. Τι είναι emoticons; 44

45 12. Τι είναι greeklish; 13. Χρησιμοποιείτε συντομογραφίες στη γραπτή επικοινωνία σας; 14. Χρησιμοποιείτε greeklish στη γραπτή επικοινωνία σας; 45

46 15. Ποιο από τα παρακάτω χρησιμοποιείτε περισσότερο; 16. Χρησιμοποιείτε emoticons; 17.Πιστεύετε πως είναι αρκετά για να εκφράσουν τα συναισθήματά σας; 46