ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ Ε Θ Ν Ι ΚΟ ΚΕΝΤ Ρ Ο ΚΟΙΝΩΝΙΚΩ Ν Ε Ρ Ε Υ Ν Ω Ν ( E K KE )

Transcript

1 ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ Ε Θ Ν Ι ΚΟ ΚΕΝΤ Ρ Ο ΚΟΙΝΩΝΙΚΩ Ν Ε Ρ Ε Υ Ν Ω Ν ( E K KE ) Mελέτη Αξιολόγησης της Πράξης «Οργάνωση & Εφαρμογή Προγράμματος Παρέμβασης σε Παιδιά Προσχολικής Ηλικίας 0-5 ετών στην Αθήνα», Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Ανάπτυξη Ανθρώπινου Δυναμικού που υλοποιήθηκε από το Κέντρο Στήριξης Παιδιού & Οικογένειας Αθήνας των Παιδικών Χωριών SOS Eλλάδος Διονύσης Μπαλούρδος, Ειρήνη Κοσμά Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών Αθήνα

2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Σελίδες ΠΡΟΛΟΓΟΣ Εισαγωγή Η ταυτότητα του Σωματείου «ΠΑΙΔΙΚΑ ΧΩΡΙΑ SOS» ΕΛΛΑΔΟΣ Τίτλος Πράξης: Οργάνωση και εφαρμογή προγράμματος παρέμβασης σε παιδιά ηλικίας 0-5 ετών στην Αθήνα Περιγραφή του Φυσικού αντικειμένου Προγραμματική Συμφωνία με Δημοτικό Βρεφοκομείο Αθηνών Ανοιχτή πρόσκληση Εκδήλωσης Ενδιαφέροντος για την παροχή υπηρεσιών εξωτερικής αξιολόγησης της Πράξης Το Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών Μεθοδολογικό πλαίσιο Υπόθεση εργασίας μεθοδολογική προσέγγιση Διάρθρωση του πλαισίου αξιολόγησης Τα μεθοδολογικά εργαλεία Παρατήρηση Έντυπα αξιολόγησης Αποτελέσματα Εισαγωγικές παρατηρήσεις για τα αποτελέσματα από τα στοιχεία και τα έντυπα αξιολόγησης Παρατήρηση και Συλλογή δεδομένων από τις δράσεις υλοποίησης του προγράμματος από όλους τους εμπλεκόμενους Συνέντευξη με τους πρωταγωνιστές του εγχειρήματος Έντυπο ερωτηματολόγιο προς συμπλήρωση από τους εμπλεκόμενους υπαλλήλους του Δημοτικού Βρεφοκομείου Αθηνών (ΔΒΑ) Ανάλυση στοιχείων από το ερωτηματολόγιο των ωφελουμένων Αποτελέσματα ομαδικά εστιασμένης συνέντευξης Μεθοδολογικό πλαίσιο Η εφαρμογή της μεθόδου της «Ομαδικά Εστιασμένης Συνέντευξης» για τις ανάγκες της παρούσας μελέτης αξιολόγησης της Πράξης «ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΚΑΙ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗΣ ΣΕ ΠΑΙΔΙΑ ΗΛΙΚΙΑΣ 0-5 ΕΤΩΝ ΣΤΗΝ ΑΘΗΝΑ» Παιδική φτώχεια: Τάσεις προκλήσεις και προοπτικές Πρόλογος Ορισμός και μέτρηση της παιδικής φτώχειας Σύντομη αναφορά σε επιλεγμένα θεωρητικά υποδείγματα Η παιδική φτώχεια στην Ελλάδα: τάσεις και συγκριτικά στοιχεία με την ΕΕ Οικονομική ύφεση και κρίση για τα παιδιά Το γενικότερο (μακρο-) οικονομικό περιβάλλον Η σημαντικότητα της δομής της οικογένειας/ νοικοκυριού H σχέση που έχουν οι γονείς με την αγορά εργασίας

3 Παιδική φτώχεια σε περίπου απόλυτους όρους Ανάλυση SWOT Συμπεράσματα Από την ομαδικά εστιασμένη συνέντευξη Από την έρευνα στους ωφελούμενους Από βασικούς συντελεστές του Προγράμματος ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ

4 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Το Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών (ΕΚΚΕ), κατόπιν σχετικού διαγωνισμού, ανέλαβε τη μελέτη αξιολόγηση της πράξης με τίτλο «Οργάνωση & Εφαρμογή Προγράμματος Παρέμβασης σε Παιδιά Προσχολικής Ηλικίας 0-5 ετών στην Αθήνα», του Επιχειρησιακού Προγράμματος Ανάπτυξη Ανθρώπινου Δυναμικού που υλοποιήθηκε από το Κέντρο Στήριξης Παιδιού & Οικογένειας Αθήνας των Παιδικών Χωριών SOS Ελλάδος και χρηματοδοτήθηκε από το Υπουργείο Υγείας & Κοινωνικής Αλληλεγγύης. Είναι προφανές ότι βασική προϋπόθεση της ολοκλήρωσης της μελέτης ήταν η διασφάλιση της άμεσης ανταπόκρισης και της άριστης συνεργασίας των συμμετεχόντων στην εν λόγω Πράξη καθώς και η θετική πρόθεσή τους να τεθούν στη διαδικασία της αξιολόγησης. Με κύριο κριτήριο την τήρηση όλων των προβλεπόμενων από τις κείμενες διατάξεις καθώς και τον εσωτερικό κανονισμό λειτουργίας του Κέντρου Στήριξης Παιδιού και Οικογένειας των Παιδικών Χωριών SOS Ελλάδος, αναπτύχθηκε ένα δίκτυο διαδικασιών συστήματος αξιολόγησης. Τα βασικά εργαλεία που χρησιμοποιήθηκαν για τη συλλογή και την οργάνωση των δεδομένων ήταν αρχικά οι επιτόπιες επισκέψεις για την πραγματοποίηση συνεντεύξεων αφενός με το Διευθυντή του Κέντρου Στήριξης Παιδιού και Οικογένειας των Παιδικών Χωριών SOS Ελλάδος, κ. Μενέλαο Τσαούση, τον Επιστημονικό Υπεύθυνο της Πράξης κ. Νίκο Νταμπαλή, και αφετέρου με τους συμμετέχοντες στην ομάδα έργου της Πράξης επιστήμονες (focus group interview). Κατόπιν, διενεργήθηκε αποστολή ειδικών εντύπων-ερωτηματολογίων προς τα μέλη της Ομάδας Παρακολούθησης, Λειτουργίας και Αξιολόγησης Πράξης, εκ μέρους του Δημοτικού Βρεφοκομείου Αθηνών (ΔΒΑ), στη βάση της Προγραμματικής Συμφωνίας 4

5 μεταξύ των Παιδικών Χωριών SOS Ελλάδος και του ΔΒΑ, και προς τους άμεσα και έμμεσα ωφελούμενους της Πράξης. Στη βάση της ανωτέρω μεθοδολογίας επιχειρήθηκε η λεπτομερής αποτύπωση και αξιολόγηση της μεθοδολογίας που εκτελείται στο πλαίσιο της Πράξης με τίτλο «Οργάνωση & Εφαρμογή Προγράμματος Παρέμβασης σε Παιδιά Προσχολικής Ηλικίας 0-5 ετών στην Αθήνα». Για την ολοκλήρωση της μελέτης αξιολόγησης ιδιαιτέρως συνέβαλαν, εκ μέρους του ΕΚΚΕ, ο Διευθυντής και Πρόεδρος του Διοικητικού Συμβουλίου, Καθηγητής Νίκος Δεμερτζής και ο Πρόεδρος του Διοικητικού Συμβουλίου κ. Αναστάσιος Βρεττός εκ μέρους του Σωματείου Παιδικών Χωριών SOS και η Πρόεδρος του Δημοτικού Βρεφοκομείου Αθηνών (ΔΒΑ) κα Καλλιόπη Γιαννοπούλου. Εξαιρετικά ουσιαστική χαρακτηρίζεται, επίσης, η συμβολή για την οργάνωση και το συντονισμό όλων των απαιτούμενων ενεργειών του κ. Χρήστου Καλαντζάκου, Υπεύθυνου Συγχρηματοδοτούμενων έργων και του κ. Στέργιου Σιφνιού Διευθυντή Κοινωνικής Εργασίας και Έρευνας των Παιδικών Χωριών SOS Ελλάδος, του κ. Μενέλαου Τσαούση Δ/ντή του Κέντρου Στήριξης Παιδιού και Οικογένειας και του κ. Νίκου Νταμπαλή, Επιστημονικού Υπεύθυνου της Πράξης, Επίσης, άμεση ήταν η ανταπόκριση και η συμμετοχή των επιστημόνων της Ομάδας Έργου της Πράξης, όλου ανεξαιρέτως του προσωπικού του Κέντρου Στήριξης Παιδιού και Οικογένειας καθώς και όλων των μελών της Ομάδας Παρακολούθησης, Λειτουργίας και Αξιολόγησης Πράξης εκ μέρους του Δημοτικού Βρεφοκομείου Αθηνών (ΔΒΑ). Η παρούσα έλαβε επιτυχώς χώρα με την επιστημονική συνεργασία της κας Ειρήνης Κοσμά, στέλεχος του Εθνικού Κέντρου Κοινωνικών Ερευνών και μέλος της Ομάδας Έργου. 5

6 Θερμώς ευχαριστώ όλους τους άμεσα και έμμεσα συμμετέχοντες στην παρούσα μελέτη καθώς η αβίαστη και με προθυμία συμμετοχή τους σε κάθε προβλεπόμενη συνεργασία υπήρξε καταλυτική και προφανώς ιδιαίτερα σημαντική. Ο Επιστημονικός Υπεύθυνος Διονύσης Μπαλούρδος Διευθυντής Ερευνών και Αναπληρωτής Δ/ντής του Ινστιτούτου Κοινωνικών Ερευνών του ΕΚΚΕ. Αθήνα, Οκτώβριος

7 1. Εισαγωγή Το Σωματείο Παιδικά Χωριά SOS Ελλάδoς κατόπιν διενέργειας σχετικής πρόσκλησης εκδήλωσης ενδιαφέροντος και στη βάση της από 24/7/2014 σύμβασης παροχής ανεξάρτητων υπηρεσιών ανέθεσαν στο Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών (ΕΚΚΕ) τη μελέτη αξιολόγησης της Πράξης με τίτλο «Οργάνωση & Εφαρμογή Προγράμματος Παρέμβασης σε Παιδιά Προσχολικής Ηλικίας 0-5 ετών στην Αθήνα», Επιχειρησιακού Προγράμματος Ανάπτυξη Ανθρώπινου Δυναμικού που υλοποιήθηκε από το Κέντρο Στήριξης Παιδιού & Οικογένειας Αθήνας των Παιδικών Χωριών SOS Eλλάδος» και χρηματοδοτήθηκε από το Υπουργείο Υγείας & Κοινωνικής Αλληλεγγύης. Στο πλαίσιο της συγκεκριμένης Πράξης ως στόχος της αξιολόγησης τέθηκε η καταγραφή συμπερασμάτων αναφορικά με την επίτευξη όλων των στόχων, που έχουν τεθεί κατά το σχεδιασμό και την υλοποίηση της Πράξης, την απαρίθμηση δυσκολιών και δρομολογούμενων διαδικασιών αντιμετώπισής τους κατά την εκτέλεσή του, την επισήμανση σημείων βελτίωσης και την εξαγωγή αποτελεσμάτων χρήσιμων για την διατήρηση και επέκταση της δράσης της Μονάδας Ψυχικής Υγείας του Κέντρου Στήριξης Παιδιού & Οικογένειας Αθήνας των Παιδικών Χωριών SOS Eλλάδος. Το γενικό συμπέρασμα που προκύπτει από τη μελέτη της αξιολόγησης της Πράξης είναι αναμφισβήτητα θετικό και οδηγεί στην προτροπή της διάχυσης των αποτελεσμάτων της προς κάθε αρμόδια κατεύθυνση με σκοπό τη διατήρηση και επέκταση των παρεμβάσεων πρόληψης και προαγωγής της ψυχικής υγείας στο βρεφικό και νηπιακό πληθυσμό ηλικίας 0-5 ετών, ευάλωτων κοινωνικών ομάδων της Μονάδας Ψυχικής Υγείας του Κέντρου Στήριξης Παιδιού & Οικογένειας Αθήνας. Τούτου κρίνεται απολύτως αναγκαίο δεδομένων των οικονομικών και κοινωνικών και κατ επέκταση οικογενειακών συνθηκών που επικρατούν καθώς και του σημαντικότατου αντικειμένου της Πράξης της πρώιμης ανίχνευσης, διάγνωσης και παρέμβασης στο νηπιακό και παιδικό πληθυσμό 0-5 ετών, οικογενειών υψηλού κινδύνου, με άξονα την πρόληψη και προαγωγή της ψυχικής υγείας τους. 7

8 2. Η ταυτότητα του Σωματείου «ΠΑΙΔΙΚΑ ΧΩΡΙΑ SOS» ΕΛΛΑΔΟΣ 1 Τα Παιδικά Χωριά SOS Ελλάδος αποτελούν έναν από τους μεγαλύτερους φορείς παιδικής προστασίας που λειτουργεί στη χώρα μας τα τελευταία 40 χρόνια. Είναι μέλος του SOS- KINDERDORF INTERNATIONAL, υπό την αιγίδα του οποίου, λειτουργούν 1300 προγράμματα σε 133 χώρες προστατεύοντας σε μόνιμη βάση περισσότερα από παιδιά σε όλον τον κόσμο. Eίναι Ν.Π.Ι.Δ ειδικώς αναγνωρισμένο ως φιλανθρωπικό και εποπτεύεται από το Υπουργείο Εργασίας, Κοινωνικής Ασφάλειας & Κοινωνικής Αλληλεγγύης (αρ. εθν. μητρ ΦΑΕ ΟΝ). Η έδρα του Σωματείου βρίσκεται στην Αθήνα (Καρ. Σερβίας 12-14,) και οι δραστηριότητες του εκτείνονται σε όλη την Ελλάδα, διαθέτει ιδιόκτητους χώρους συνολικής επιφάνειας τμ, απασχολεί 180 άτομα προσωπικό, φιλοξενεί βρέφη, παιδιά, έφηβους και νέους έως 23 ετών σε κλειστές δομές και παρέχει υπηρεσίες σε παιδιά και οικογένειες σε δομές ημερήσιας φροντίδας. Οι δράσεις του Σωματείου αφορούν στη λειτουργία 3 Παιδικών Χωριών, 2 Στεγών Εφήβων, 1 Ξενώνα για Κακοποιημένα Βρέφη, 7 Κέντρων Στήριξης Παιδιού κα Οικογένειας τους & Κέντρου Δημιουργικής Απασχόλησης ΑΜΕΑ. Οι οικονομικοί πόροι του Σωματείου προέρχονται αποκλειστικά από τις χρηματικές δωρεές ιδιωτών και επιχειρήσεων. Σύμφωνα με την ιδέα του Σωματείου των Παιδικών Χωριών SOS, η οργάνωση υπήρξε πρωτοπόρος σε μια προσέγγιση οικογενειακού τύπου που σχετίζεται με τη μακροχρόνια φροντίδα ορφανών και εγκαταλειμμένων παιδιών. Βασικός καταστατικός σκοπός του Σωματείου είναι: 1.Η παροχή στέγης, προστασίας, φροντίδας και οικογενειακού περιβάλλοντος, όπως επίσης εκπαίδευσης, μόρφωσης και πολιτιστικής ανάπτυξης στο πνεύμα του ανθρωπισμού και της Ελληνικής παράδοσης, σε παιδιά των οποίων την επιμέλεια αναλαμβάνει με δικαστική απόφαση και τα οποία στερούνται κατάλληλου οικογενειακού περιβάλλοντος και προστασίας από την γέννηση τους και μετά και κυρίως παιδιά: α) που έχουν χάσει τον ένα ή και τους δύο γονείς ή έχουν εγκαταλειφθεί από αυτούς, β) που οι γονείς τους ευρίσκονται στη φυλακή, γ) που οι γονείς τους είναι αποδεδειγμένα ανίκανοι για εργασία λόγω ασθένειας, δ) που προέρχονται από μονογονεϊκές οικογένειες ε) που 1 Βλέπε και Παράρτημα 1 8

9 έχουν υποστεί από τους γονείς τους ή από άλλα πρόσωπα κακοποίηση (σωματική, σεξουαλική, συναισθηματική) ή παραμέληση και γενικά παιδιά των οποίων οι γονείς αδυνατούν να ανταποκριθούν στον γονεϊκό ρόλο. 2. Η διαγνωστική, θεραπευτική και συμβουλευτική εργασία με παιδιά, εφήβους και τις βιολογικές οικογένειές τους για την επίλυση των ψυχοκοινωνικών, ψυχολογικών, ψυχοπαθολογικών και μαθησιακών προβλημάτων τους. Η στήριξη με κάθε μέσο μονογονεϊκών οικογενειών και γενικότερα οικογενειών που βρίσκονται σε κοινωνικά μειονεκτική θέση, με στόχο πάντοτε να παραμείνει το παιδί στις περιπτώσεις εκείνες που είναι εφικτό στο φυσικό οικογενειακό του περιβάλλον. 3. Η Ψυχοπαιδαγωγική και Κοινωνικο-θεραπευτική μέριμνα του εξελίξιμου νοητικά υστερούντος ή με ειδικές ανάγκες παιδιού. H στοιχειώδης εκπαιδευτική καθοδήγησή του και η προσαρμογή του σε πραγματικές συνθήκες εργασίας, στα πλαίσια λειτουργίας αποκλειστικά και μόνο Κέντρων Ημέρας του Σωματείου και η στήριξη του φυσικού γονεϊκού τους περιβάλλοντος. Τα Παιδικά Χωριά SOS Ελλάδος υλοποιούν δράσεις σχετικές με την προστασία παιδιών που βρίσκονται σε ανάγκη σε όλη την Ελληνική επικράτεια και λειτουργούν δομές φιλοξενίας και προστασίας παιδιών και εφήβων βάσει των καταστατικών τους σκοπών ως εξής: Παιδικό Χωριό SOS στη Βάρη Αττικής, λειτουργεί από το 1982 και αποτελείται από 12 σπίτια οικογενειών SOS σε μια έκταση 23 στρεμμάτων, με δυνατότητα φιλοξενίας 72 παιδιών. Παιδικό Χωριό SOS στο Πλαγιάρι Θεσσαλονίκης, λειτουργεί από το 1998 και αποτελείται από 10 σπίτια οικογενειών SOS σε μια έκταση 29 στρεμμάτων, με δυνατότητα φιλοξενίας 60 παιδιών. Παιδικό Χωριό SOS στην Αλεξανδρούπολη, Θράκης, λειτουργεί από το 2009 και αποτελείται από 6 σπίτια SOS σε μια έκταση 15 στρεμμάτων με δυνατότητα φιλοξενίας 36 παιδιών και καλύπτει όχι μόνο ανάγκες παιδιών που έχουν χάσει την φυσική τους 9

10 οικογένεια αλλά και παιδιών της ευρύτερης περιοχής που οι οικογένειές τους βρίσκονται ή ζουν κάτω από το όριο της φτώχειας. Στήριξη Οικογενειών σε Κρίση - Δωρεά του ΙΔΡΥΜΑΤΟΣ "ΣΤΑΥΡΟΣ ΝΙΑΡΧΟΣ" Τα τελευταία χρόνια η οικονομική κρίση που πλήττει τη χώρα μας, επιφέρει μια διαρκή επιδείνωση των συνθηκών ζωής σε όλα τα επίπεδα, με αποτέλεσμα τη δραματική αύξηση του αριθμού οικογενειών, παιδιών και νέων- που κινδυνεύουν να βρεθούν εγκλωβισμένοι στον φαύλο κύκλο της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού. Έχοντας ως στόχο την ανταπόκριση στις νέες αυτές συνθήκες και χάρη στην αποκλειστική δωρεά του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος την περίοδο , διευρύνθηκε και ενισχύθηκε η δράση των Κέντρων Στήριξης Παιδιού και Οικογένειας, σε επτά πόλεις της χώρας μας και συγκεκριμένα στην Αθήνα, την Αλεξανδρούπολη, τη Θεσσαλονίκη, το Ηράκλειο, την Καλαμάτα, την Κομοτηνή και τον Πειραιά, δημιουργώντας έτσι ένα μοναδικό πανελλαδικό δίκτυο. Η λειτουργία των 7 Κέντρων στηρίζεται μέχρι το 2016 με πάλι με δωρεά του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος και άλλων ιδιωτών και εταιρειών. Στέγη Νέων Αθηνών & Θεσσαλονίκης Η Στέγη Νέων είναι η συνέχεια της παιδαγωγικής διαδικασίας που έχει ξεκινήσει στο Παιδικό Χωριό SOS. Τα παιδιά που μεγαλώνουν στα Παιδικά Χωριά SOS όταν φθάσουν στη μέση εφηβεία αρχίζουν σταδιακά να προετοιμάζονται ούτως ώστε να είναι σε θέση να αντιμετωπίσουν τις ανάγκες και τις απαιτήσεις της ενήλικης ζωής ως αυτόνομα και ανεξάρτητα άτομα. Κέντρα Ημερήσιας Φροντίδας Στα πλαίσια της προσπάθειας που καταβάλει το Σωματείο προκειμένου να ανταποκριθεί στις συνεχώς αυξανόμενες ανάγκες οικογενειών σε κρίση με παιδιά, δημιουργήθηκε ένα νέο πρόγραμμα με τίτλο «Κέντρο Ημερήσιας Φροντίδας» (ΚΗΦ) που αποσκοπεί στη μαθησιακή ενίσχυση των παιδιών ηλικίας 8-17 ετών και στη δημιουργική τους απασχόληση μετά το σχολείο. 10

11 Ξενώνας Φιλοξενίας Κακοποιημένων Παιδιών 0-5 ετών στην Αθήνα Λειτουργεί από το 2009 προσφέροντας θεραπευτική και συμβουλευτική παρέμβαση τόσο σε κακοποιημένα παιδιά, όσο και στην οικογένεια τους μειώνοντας τους παράγοντες επικινδυνότητας και ενισχύοντας το οικογενειακό πλαίσιο. Εργαστήρια Έκφρασης και Δημιουργικής Απασχόλησης Από το 2005 λειτουργούν Εργαστήρια Έκφρασης και Δημιουργικής Απασχόλησης στα Παιδικά Χωριά SOS στη Βάρη και στο Πλαγιάρι Θεσσαλονίκης, με τη συμμετοχή των παιδιών SOS αλλά και παιδιών από την ευρύτερη περιοχή των οποίων οι γονείς αντιμετωπίζουν οικονομικές δυσκολίες. Τα Εργαστήρια που λειτουργούν είναι τα εξής: Εικαστικό, Θεατρικό, Μουσικό, Νέων Τεχνολογιών και Έκφρασης μέσω Η/Υ καθώς και Αγγλικής Γλώσσας σε συνεργασία με το Βρετανικό Συμβούλιο. Όλα τα εργαστήρια στεγάζονται σε ειδικούς χώρους, οι οποίοι έχουν διαμορφωθεί και εξοπλιστεί κατάλληλα, ώστε να ανταποκρίνονται στις ανάγκες των παιδιών αλλά και των ειδικών παιδαγωγών που απασχολούνται σε αυτά. Εργαστήριο Θεραπευτικής Παιδαγωγικής Το Εργαστήριο λειτούργησε μόνο στο Παιδικό Χωριό SOS Βάρης για πτυχιούχους και προπτυχιακούς φοιτητές σχολών προσχολικής αγωγής, παιδαγωγικών, ψυχοπαιδαγωγικών και ψυχολογίας, προκειμένου να παρακολουθήσουν κύκλο σεμιναριακών μαθημάτων, που σκοπό έχουν την εκπαίδευση, την εποπτεία και την απόκτηση επαγγελματικής εμπειρίας. Σύσταση Περιβαλλοντικού Παρατηρητηρίου. Στο πλαίσιο της εταιρικής κοινωνικής ευθύνης το 2008 δημιουργήθηκε, τμήμα περιβαλλοντικού σχεδιασμού με σκοπό την ευαισθητοποίηση του προσωπικού και των 11

12 παιδιών σε θέματα περιβαλλοντικής προστασίας, αλλά και την εφαρμογή ενεργών πολιτικών περιβαλλοντικής διαχείρισης στις καθημερινές δραστηριότητες του Σωματείου Η αποστολή των Παιδικών Χωριών είναι να δημιουργεί οικογένειες για παιδιά που βρίσκονται σε ανάγκη, βοηθώντας τα να διαμορφώσουν το δικό τους μέλλον και συμμετέχοντας στην ανάπτυξη των κοινοτήτων που ανήκουν. Δημιουργούν δομές και προγράμματα πρόληψης, που έχουν στόχο την ενίσχυση οικογενειών για την αποφυγή της εγκατάλειψης των παιδιών και ενώνουν τις προσπάθειές τους, με μέλη της κοινότητας για την παροχή εκπαίδευσης και υγειονομικής περίθαλψης, καθώς και για ανταπόκριση σε καταστάσεις έκτακτης ανάγκης. Κέντρο Στήριξης Παιδιού και Οικογένειας στην Κυψέλη Τα Παιδικά Χωριά SOS Ελλάδος με γνώμονα την μακρόχρονη εμπειρία τους εγκαινίασαν το 1999 Το Κέντρο Στήριξης Παιδιού & Οικογένειας στην Κυψέλη, διευρύνοντας το φάσμα των υπηρεσιών που προσφέρονται στο παιδί και στην οικογένεια στον άξονα της πρόληψης προς την Κοινότητα. Κατά τη διάρκεια της λειτουργίας του, το Κέντρο έχει προσφέρει υπηρεσίες σε 3440 παιδιά, 784 γονείς και 140 παιδαγωγούς έγκαιρα και αποτελεσματικά, τόσο σε επίπεδο διάγνωσης και θεραπείας, όσο και σε επίπεδο πρόληψης, επιτυγχάνοντας το βασικό στόχο που είναι η πρόληψη στην ψυχική υγεία μέσω της παροχής ψυχοκοινωνικών υπηρεσιών υποστήριξης στην οικογένεια, τα παιδιά, τους εφήβους και σε επαγγελματίες που έχουν αντικείμενο εργασίας το παιδί. Στη βάση του άξονα της έννοιας της πρόληψης ως βασική προτεραιότητα τίθεται η διάθεση οικονομικών και κοινωνικών πόρων για τη στήριξη των βιολογικών οικογενειών που βρίσκονται σε συνθήκες κρίσης στο φυσικό τους περιβάλλον, προκειμένου να αποφευχθεί η διάλυση τους και κατά συνέπεια η ένταξη των παιδιών σε δομές μακρόχρονης ιδρυματικής φροντίδας με ότι αρνητικό αυτό συνεπάγεται για την ομαλή ψυχοκοινωνική τους ανάπτυξη. Σε αυτή ακριβώς την κατεύθυνση λειτουργούν τα Κέντρα Στήριξης Παιδιού και Οικογένειας των Παιδικών Χωριών SOS Ελλάδος με βάση αφενός μεν, τη διασφάλιση -σε κάθε περίπτωση- της υλοποίησης της βασικής αρχής της φιλοσοφίας τους «κάθε παιδί ανήκει σε μια οικογένεια 12

13 και μεγαλώνει με αγάπη σεβασμό και ασφάλεια» αφετέρου δε, στη σταδιακή ενίσχυση του αριθμού των εξυπηρετούμενων παιδιών και οικογενειών στο φυσικό τους περιβάλλον. 2 Πρόκειται για μια ολιστική προσέγγιση στη δυσλειτουργική οικογένεια με στόχο την ενδυνάμωσή της και την -κατά το δυνατόν- αποκατάσταση της ικανότητάς της να ανταποκριθεί θετικά στις ανάγκες της καθημερινότητας με τις δικές της δυνάμεις και να αποτελέσει ένα ασφαλές περιβάλλον φροντίδας για τα παιδιά. Η φιλοσοφία της λειτουργίας των Κέντρων είναι παιδοκεντρική. Αναγνωρίζει τα πολιτισμικά χαρακτηριστικά, σέβεται τις ιδιαίτερες ανάγκες του πληθυσμού στον οποίο απευθύνεται και προσαρμόζει τη λειτουργία του στη βάση των δεδομένων που προκύπτουν από τη συνεχή διερεύνηση των μεταβαλλόμενων συνθηκών οι οποίες επηρεάζουν την ομαλή ανάπτυξη των παιδιών, των εφήβων και των οικογενειών τους. Βασικός σκοπός του προγράμματος, που αποτέλεσε και το πρώτο άνοιγμα του Σωματείου στην ευρύτερη κοινότητα, ήταν η εφαρμογή μιας ολοκληρωμένης πολιτικής πρόληψης στην Ψυχική Υγεία η οποία περιελάμβανε: Την πρώιμη ανίχνευση των καταστάσεων στις οποίες τα παιδιά λειτουργούν υπό δυσμενείς συνθήκες ανάπτυξης. Την έγκαιρη διάγνωση που περιλαμβάνει την ταχεία πραγματοποίηση των απαραίτητων διαγνωστικών ελέγχων και την επιλογή της κατάλληλης θεραπείας. Την εγκατάσταση της κατάλληλης θεραπείας και των ενεργειών αποκατάστασης με στόχο τη κατά το δυνατόν αποτροπή της χρονιότητας των διαταραχών και τη παγίωση δυσμενών αποτελεσμάτων για την οικογένεια. Οι δωρεάν παρεχόμενες ψυχοκοινωνικές υπηρεσίες, θεραπευτικού χαρακτήρα αφορούν: Εκτίμηση-διάγνωση παιδιών και οικογενειών (συμπεριλαμβανομένων των παιδιών που είναι υποψήφια για εισαγωγή στα Παιδικά Χωριά SOS καθώς και των υποψηφίων 2 Βλέπε Παράρτημα 2 13

14 Μητέρων / θείων SOS). Θεραπευτική αντιμετώπιση ανάλογα με τις ανάγκες που διαπιστώνονται. Κοινωνικοποίηση και κοινωνική ένταξη παιδιών με δυσκολίες (όπως ψυχική αναστολή, χαμηλή αυτοεκτίμηση, μαθησιακές δυσκολίες, διαταραχές συμπεριφοράς) με στόχο την ανάπτυξη και ενίσχυση των γνωστικών και κοινωνικών τους ικανοτήτων μέσα από στοχευμένες δραστηριότητες. Εργαστήρια με θεραπευτικό χαρακτήρα και στελεχωμένα με εξειδικευμένο προσωπικό (Δραματοθεραπευτής, Θεραπευτής εικαστικών, Μουσικοθεραπευτής κτλ.), με στόχο την προαγωγή της επικοινωνίας και της συναισθηματικής έκφρασης, την καλλιέργεια των σχέσεων και την ψυχαγωγία. Στα πλαίσια της παροχής υπηρεσιών προς τους εξυπηρετούμενους, περιλαμβάνεται -υπό συγκεκριμένες προϋποθέσεις- όπως τεκμηριώνονται από την κοινωνική έρευνα και τη λήψη του ψυχοκοινωνικού ιστορικού σε σχέση με την οικονομική κατάσταση της οικογένειας η παροχή ειδών υλικής βοήθειας. Η υλική βοήθεια, συνίσταται στον περιοδικό εφοδιασμό της οικογένειας με τα εξής είδη Τρόφιμα (συσκευασμένα) Είδη νοικοκυριού Ένδυση- υπόδηση Είδη βρεφικής φροντίδας Σχολικά είδη Παιχνίδια Τα είδη παρέχονται ανάλογα με τον αριθμό των μελών της οικογένειας, το φύλο και την ηλικία των παιδιών. Να σημειωθεί, ότι σε περιπτώσεις κατεπείγουσας ανάγκης γίνεται προσπάθεια ενίσχυσης της οικογένειας μέσω της επιχορήγησης του ενοικίου για ένα ορισμένο χρονικό διάστημα ή την κάλυψη λειτουργικών αναγκών του σπιτιού 14

15 3. Τίτλος Πράξης: Οργάνωση και εφαρμογή προγράμματος παρέμβασης σε παιδιά ηλικίας 0-5 ετών στην Αθήνα Τα Παιδικά Χωριά SOS Ελλάδος στο πλαίσιο της με αρ. πρ. 2149/ΕΠΑΝΑΔ ΕΣΠΑ/ (κωδ. 14) Πρόσκλησης της ειδικής υπηρεσίας Τομέα Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης Ενδιάμεσου Φορέα Διαχείρισης του Ε.Π. Ανάπτυξη Ανθρώπινου Δυναμικού για υποβολή προτάσεων στο πλαίσιο του θεματικού Άξονα «Τρόποι για την ενσωμάτωση και την επανένταξη στην απασχόληση μειονεκτούντων ατόμων καταπολέμηση των διακρίσεων κατά την πρόσβαση και την πρόοδο στην αγορά εργασίας και προαγωγή της αποδοχής της πολυμορφίας στο χώρο εργασίας» υλοποίησαν την πράξη με τίτλο ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΚΑΙ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗΣ ΣΕ ΠΑΙΔΙΑ ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗΣ ΗΛΙΚΙΑΣ 0-5 ΕΤΩΝ ΣΤΗΝ ΑΘΗΝΑ, σε συνέχεια της σχετικής απόφασης ένταξής. 15

16 3.1. Περιγραφή του Φυσικού αντικειμένου Σύμφωνα με την περιγραφή του φυσικού αντικειμένου του έργου τα Παιδικά Χωριά SOS Ελλάδος διατύπωσαν την πρόθεση να δημιουργήσουν ένα Ολοκληρωμένο Πρόγραμμα Δράσεων πρόληψης και προαγωγής της ψυχικής υγείας, με την λειτουργία Μονάδας Ψυχικής Υγείας στο υφιστάμενο Κέντρο Στήριξης Παιδιού & Οικογένειας του Σωματείου στην Κυψέλη, Αθήνα. Η Μονάδα θα λειτουργήσει με τη λογική του γεωγραφικού πλαισίου των τομέων Ψυχικής Υγείας της περιφέρειας Αττικής, επικεντρώνοντας την παρέμβαση στον νηπιακό και παιδικό πληθυσμό 0-5 ετών, ανεξαρτήτως καταγωγής που διαβιεί στην Κυψέλη και στις όμορες γειτονιές. Για τον σκοπό αυτό θα σχεδιασθούν δράσεις (αρθρωμένες σε πρόγραμμα, δηλαδή συγκεκριμένοι στόχοι, πόροι, μεθοδολογία, χρονοδιάγραμμα, αξιολόγηση) οι οποίες αποσκοπούν στην ενίσχυση των παραγόντων που προστατεύουν από την εδραίωση και εκδήλωση ψυχικών διαταραχών ή/και επιτρέπουν την έγκαιρη ανίχνευσή τους και την πρώιμη παρέμβαση. Οι δράσεις αυτές θα έχουν χαρακτήρα παρεμβάσεων πρόληψης και προαγωγής της ψυχικής υγείας. Ειδικότερα το πρόγραμμα απευθύνεται σε νήπια και παιδιά 0-5 ετών, οικογενειών υψηλού κινδύνου και συγκεκριμένα μονογονεϊκές οικογένειες (διαζύγιο θάνατος), γονείς που έχουν ξαναπαντρευτεί, πολύτεκνοι, μετανάστες, παιδιά ιδρυμάτων, προβλήματα αλκοολισμού, ενδοοικογενειακή βία, φτώχεια και ανεργία, ψυχική ασθένεια γονιών ή αναπηρία. Βασικός σκοπός του προτεινόμενου προγράμματος είναι η οργάνωση δράσεων, με διετή ορίζοντα, στον άξονα της πρόληψης στην ψυχική υγεία των παιδιών, η οποία περιλαμβάνει την εφαρμογή μιας δέσμης ψυχοκοινωνικών υπηρεσιών πρόληψης και προαγωγής της ψυχικής υγείας σε παιδιά ηλικίας 0-5 ετών με σκοπό την έγκαιρη εκτίμηση και πρώιμη παρέμβαση, στοχεύοντας στη διασφάλιση της ψυχικής υγείας, μέσω της α) πρώιμης ανίχνευσης των καταστάσεων στις οποίες τα παιδιά λειτουργούν υπό δυσμενείς συνθήκες ανάπτυξης. 16

17 β) πρώιμης διάγνωσης που περιλαμβάνει την ταχεία πραγματοποίηση των απαραίτητων διαγνωστικών ελέγχων και την επιλογή της κατάλληλης θεραπείας γ) πρώιμης παρέμβασης και των ενεργειών αποκατάστασης με στόχο τη κατά το δυνατόν αποτροπή της χρονιότητας των διαταραχών ή των φαινομένων που εμποδίζουν την ομαλή ψυχοκοινωνική εξέλιξη και οδηγούν στην παγίωση δυσμενών αποτελεσμάτων για την οικογένεια. Κύριος φορέας ανάπτυξης των παρεμβάσεων είναι η Μονάδα Ψυχικής Υγείας που θα λειτουργεί ως ανεξάρτητη δραστηριότητα του Κέντρου Στήριξης Παιδιού και Οικογένειας. Η Μονάδα θα έχει καινοτόμο χαρακτήρα που όμως θα βασίζεται στην παιδοκεντρική φιλοσοφία και την προηγούμενη εμπειρία λειτουργίας που έχει αποκτήσει το Κέντρο Στήριξης Παιδιού & Οικογένειας, δίνοντας ιδιαίτερη έμφαση στην αξιολόγηση ώστε να εκτιμηθεί η αποτελεσματικότητα και η αναπαραγωγιμότητά του. Οι παρεμβάσεις αναφέρονται σε κλινικό περιεχόμενο και μπορούν να είναι ατομικές και ομαδικές, επικεντρωμένες στις ανάγκες και τις δυνατότητες των παιδιών και των οικογενειών με στόχο: την ανάπτυξη της ψυχοκοινωνικής προσαρμοστικότητας των παιδιών και των οικογενειών τους. την πρώιμη πρόληψη των ψυχοσυναισθηματικών προβλημάτων με τον εντοπισμό οικογενειών που αντιμετωπίζουν υψηλό κίνδυνο εκδήλωσης ψυχοκοινωνικών προβλημάτων. την ενίσχυση των προσώπων φροντίδας στην ευαισθητοποιημένη ανταπόκριση τους στα μηνύματα των παιδιών καθώς και τη βελτίωση της ικανότητας στη διαχείριση των προβλημάτων και της συναλλαγής με τα παιδιά. την διευκόλυνση της μετάβασης στην γονεϊκότητα ειδικά για τους νέους γονείς. την ανάπτυξη χαρακτηριστικών και δεξιοτήτων που λειτουργούν προστατευτικά στην αλληλεπίδραση μεταξύ γονιών και παιδιών εξασφαλίζοντας το κατάλληλο φυσικό, κοινωνικό και συναισθηματικό περιβάλλον που διευκολύνει τα αναπτυξιακά επιτεύγματα του παιδιού και την λειτουργικότητα της οικογένειας. Ομαλή ένταξη και προσαρμογή στον παιδικό σταθμό-νηπιαγωγείο 17

18 Πιο συγκεκριμένα οι ψυχοκοινωνικές παρεμβάσεις πρόληψης περιλαμβάνουν: Πρώιμη Ανίχνευση μαθησιακών, αναπτυξιακών διαταραχών καθώς και του φαινόμενου σοβαρής παραμέλησης και κακοποίησης, με συνακόλουθη ψυχολογική και ψυχοπαιδαγωγική παρέμβαση. α) επιλογή συγκεκριμένων σταθμών για την υλοποίηση του προγράμματος με κριτήρια επιλογής την ευαλωτότητα του πληθυσμού και την περιοχή της παρέμβασης, β) διεξαγωγή ενημέρωσης προσωπικού σχετικά με θέματα ψυχικής υγείας και εφαρμογής του συγκεκριμένου προγράμματος, γ) επιλογή ομάδας του προσωπικού για τη συμμετοχή στην εφαρμογή της παρέμβασης στα πλαίσια φροντίδας ή εκπαίδευσης, δ) χορήγηση ερωτηματολογίων ψυχονοητικής εκτίμησης γονεϊκής επάρκειαςφαινομένων παραμέλησης-κακοποίησης, ε) επιτόπια παρατήρηση, στ) ψυχοκοινωνική εκτίμηση, ζ) εντοπισμός ομάδων υψηλού κινδύνου. Πρώιμη Παρέμβαση Ψυχολογική υποστήριξη παιδιών,μητέρων ώστε να βελτιώσουν την αυτοεικόνα τους ως γονείς, να αποκτήσουν περισσότερες γνώσεις για την ανάπτυξη και μάθηση των παιδιών τους, να αποκτήσουν θετικότερη στάση ως προς τις ικανότητες τους αλλά και να εμπλακούν ενεργά στις εμπειρίες των παιδιών τους με ποικιλόμορφους τρόπους. Συμβουλευτική οικογένειας για την ενίσχυση της γονικής φροντίδας και της ψυχικής ανθεκτικότητας οικογενειών κοινωνικά ευάλωτων ομάδων, προάγοντας τη θετική αλληλεπίδραση γονέα και παιδιού ως ένα βασικό συστατικό μιας υγιούς ανάπτυξης της βρεφικής και παιδικής ηλικίας. Ομάδες γονέων με σκοπό να κατανοηθούν τα πρότυπα της επικοινωνίας και τα δυναμικά χαρακτηριστικά της οικογενειακής αλληλεπίδρασης. 18

19 Δημιουργία εναλλακτικών μορφών παρεμβάσεων(μουσικοθεραπεία, art therapy, δραματοθεραπεία) στα πλαίσια ζωής των παιδιών αυτών,οικογένεια, παιδικός σταθμός, νηπιαγωγείο κ.α. με τη δημιουργία εργαστηρίων έκφρασης και ψυχοσυναισθηματικής ενδυνάμωσης με στόχο την ανάπτυξη της θετικής τους αυτοεκτίμησης μέσω της επικοινωνίας, της γνώσης του εαυτού, της έκφρασης και διαχείρισης συναισθημάτων, της αποδοχής της διαφορετικότητας, την αλληλεπίδραση, την καλλιέργεια δεξιοτήτων παρατήρησης και κριτικής του άμεσου και έμμεσου περιβάλλοντα χώρου, την καλλιέργεια στάσεων και αξιών, την κοινωνικοποίηση, τη συνεργασία. Αγωγή και Προαγωγή της ψυχικής υγείας μέσω o της ενίσχυσης της προσαρμοστικότητας της οικογένειας και βελτίωση της γονικής ικανότητας, με την κινητοποίηση θετικών συναισθημάτων και την επιλογή λειτουργικών patterns απέναντι στην ευαλωτότητα και την ψυχοκοινωνική δυσπροσαρμογή o της ευαισθητοποίησης επαγγελματιών (βρεφονηπιοκόμοι, νηπιαγωγοί, εκπαιδευτικοί) σε θέματα ψυχικής υγείας νηπίων και παιδιών ενδυναμώνοντας την συμβουλευτική και προστατευτική διάσταση του ρόλου των παιδαγωγών, προκειμένου να αντιμετωπίσουν τις προκλήσεις των σύγχρονων ψυχοκοινωνικών θεμάτων. o της ανάπτυξης του τοπικού κοινωνικού κεφαλαίου, δηλ. εκείνων των χαρακτηριστικών που διευκολύνουν την επικοινωνία, εμπιστοσύνη, αλληλεγγύη και συνεργασία μεταξύ των ανθρώπων αυξάνοντας την αίσθηση αυτοαποτελεσματικότητας, αποτελώντας το αναγκαίο υπόστρωμα της κοινωνικοποίησης τους. Το χρονοδιάγραμμα υλοποίησης της Πράξης περιγράφεται ως ακολούθως: Α. Φάση 1-2 μήνες 1.Πρόσληψη, εκπαίδευση προσωπικού, συγκρότηση διεπιστημονικής ομάδας 2.Εκπόνηση μεθοδολογίας και της αξιολόγησης των παρεμβάσεων 19

20 3.Συλλογή πληροφοριών από δυνητικούς συνεργάτες και αποδέκτες των δράσεων. 4. Έκδοση αδείας λειτουργίας Β. Φάση μήνες 1. Πλήρη εφαρμογή δράσεων Γ. Φάση μήνες 1. Monitoring και on going αξιολόγηση 2. Τελική αξιολόγηση Η Μονάδα θα στελεχωθεί από προσωπικό των επαγγελμάτων ψυχικής υγείας, με την ενσωμάτωση και αξιοποίηση της τεχνογνωσίας και εμπειρίας, επιλεκτικά του ήδη υπάρχοντος εξειδικευμένου προσωπικού των παιδικών χωριών SOS στο Κέντρο Στήριξης Παιδιού και Οικογένειας. Η εύρυθμη λειτουργία του Κέντρου εξασφαλίζεται με την παρακάτω στελέχωση: Α. Προσωπικό πλήρους απασχόλησης 1 Επιστημονικό Υπεύθυνο 1 Κοινωνικό λειτουργό 1 Γραμματέα Β. Μερικής απασχόλησης ή Παροχής υπηρεσιών 2 ψυχολόγους 1 Παιδοψυχίατρο 1 Λογοθεραπευτή 1 Εργοθεραπευτή 3 Ειδικούς θεραπευτές, ως υπεύθυνους των θεραπευτικών εργαστηρίων έκφρασης 1 Επόπτη 1 Βοηθητικό προσωπικό 1 Διοικητικό Προσωπικό 20

21 Σημειώνεται ότι τυχόν επιπλέον δράσεις που θα αξιολογηθούν ως ιδιαίτερα χρήσιμες κατά την ανάπτυξη του προγράμματος, θα υλοποιηθούν και με την αξιοποίηση του εθελοντικού δικτύου των Παιδικών Χωριών SOS Ελλάδος. Οι εργασιακοί ρόλοι των συμμετεχόντων στην εν λόγω Πράξης περιγράφονται αναλυτικότερα ως εξής: Επιστημονικά Υπεύθυνος Γενική περιγραφή θέσης : Ο Επιστημονικά Υπεύθυνος αναλαμβάνει τον συντονισμό και τη διοικητική παρακολούθηση της καθημερινής λειτουργίας της μονάδας. Ηγείται τόσο της επιστημονικής, όσο και της διοικητικής ομάδας, συμμετέχει στην αξιολόγηση της μονάδας και του προσωπικού, είναι υπεύθυνος του παραγόμενου επιστημονικού έργου και της υλοποίησης του φυσικού αντικειμένου όπως περιγράφεται στο εγκεκριμένο τεχνικό δελτίο. Σε συνεργασία με τον υπεύθυνο του έργου υποβάλλει προς την Διαχειριστική Αρχή τα Δελτία Παρακολούθησης της Πράξης. Κοινωνικός Λειτουργός Γενική περιγραφή θέσης : Ο Κοινωνικός Λειτουργός αναλαμβάνει τη λήψη κοινωνικού ιστορικού/ παραπομπών, την τήρηση αρχείου ιστορικών και φακέλων εξυπηρετούμενων, τη συμβουλευτική γονέων μέσα από ομαδικές ή/και ατομικές συναντήσεις. Επίσης μέρος των καθηκόντων του είναι η συνεργασία και δικτύωση με άλλους φορείς. Συμμετέχει στην επιστημονική ομάδα του έργου και αντικαθιστά το επιστημονικά υπεύθυνο σε περίπτωση απουσίας του. Ψυχολόγος Γενική περιγραφή θέσης : Ο/Η Ψυχολόγος αναλαμβάνει τη ψυχολογική αξιολόγηση μέσω κλινικών συνεντεύξεων και ψυχολογικών δοκιμασιών, που συμπληρώνουν την εξέταση και την κλινική παρατήρηση. Επίσης είναι υπεύθυνος για τη συλλογή πληροφοριών από βασικές ομάδες αναφοράς (όπως γονείς, σχολείο ) που αφορούν τις διάφορες συμπεριφορές και επιδόσεις του παιδιού για αξιολόγηση τους με βάση τον δείκτη ηλικίας και τους δείκτες της νευροβιολογικής του ωρίμανσης. Τέλος, αναλαμβάνει την 21

22 συμβουλευτική καθώς και την ψυχολογική υποστήριξη των εξυπηρετούμενων οικογενειών. Συμμετέχει στην επιστημονική ομάδα του έργου Παιδοψυχίατρος Γενική περιγραφή θέσης :Ο Παιδοψυχίατρος αναλαμβάνει την κλινική αξιολόγηση, διάγνωση και θεραπεία παιδιών μέσω κλινικών συνεντεύξεων και συνεδριών με τα παιδιά και τους γονείς. Συμμετέχει στην επιστημονική ομάδα του έργου. Εργοθεραπευτής Γενική περιγραφή θέσης: Ο Εργοθεραπευτής αναλαμβάνει τις εργοθεραπευτικές αξιολογήσεις και θεραπευτικές συνεδρίες παιδιών, όταν χρειάζεται. Συμμετέχει προαιρετικά, όταν κριθεί απαραίτητο από τον επιστημονικά υπεύθυνο, στην επιστημονική ομάδα του έργου Λογοθεραπευτής Γενική περιγραφή θέσης : Ο Λογοθεραπευτής αναλαμβάνει τις λογοθεραπευτικές αξιολογήσεις και θεραπευτικές συνεδρίες παιδιών, όταν κριθεί απαραίτητο. Συμμετέχει προαιρετικά, όταν κριθεί απαραίτητο από τον επιστημονικά υπεύθυνο, στην επιστημονική ομάδα του έργου. Ειδικοί θεραπευτές Γενική περιγραφή θέσης : Ο Ειδικός θεραπευτής αναλαμβάνει τον συντονισμό ομάδων παιδιών προσχολικής ηλικίας, με στόχο τη δημιουργική απασχόληση και τη συναισθηματική και κοινωνική τους ανάπτυξη. Τα μέσα που χρησιμοποιεί είναι η μουσικοθεραπεία, η παιγνιοθεραπεία, η δραμματοθεραπεία, η θεραπεία μέσω τέχνης. Συμμετέχουν προαιρετικά, όταν κριθεί απαραίτητο από τον επιστημονικά υπεύθυνο, στην επιστημονική ομάδα του έργου. Επόπτης: Γενική περιγραφή θέσης : Ο Επόπτης έχει υπό την ευθύνη του την επιστημονική εποπτεία του προσωπικού. Οργανώνει ομαδικές συναντήσεις με τους επαγγελματίες ψυχικής υγείας και το υπόλοιπο επιστημονικό προσωπικό σχετικά με την πορεία και την εξέλιξη του 22

23 επιστημονικού τους έργου, ενισχύοντας την αυτογνωσία τις δεξιότητες και τις τεχνικές των επαγγελματιών. Συνεργάζεται με τον επιστημονικά υπεύθυνο του Κέντρου. Συνεργάζεται άμεσα με τον επιστημονικά υπεύθυνο Γραμματέας Γενική περιγραφή θέσης : Η Γραμματεία αναλαμβάνει την διαχείριση των εσωτερικών και εξωτερικών επικοινωνιών, του τηλεφωνικού κέντρου και παρέχει γενικές πληροφορίες στους ενδιαφερόμενους. Αρχειοθετεί φακέλους και συλλέγει στοιχεία μέσω του διαδικτύου, επιβλέπει και ελέγχει το κτήριο και είναι υπεύθυνος/η για την τήρηση και οργάνωση του προγράμματος, συμπεριλαμβανομένων των προγραμματισμένων θεραπευτικών συνεδριών και των λοιπών δραστηριοτήτων. Β. Λογιστή Γενική περιγραφή θέσης : Ο Β. Λογιστή, αναλαμβάνει την οικονομική παρακολούθηση του έργου. Τηρεί τις οικονομικές και λογιστικές καταστάσεις και λοιπές υποχρεώσεις της δομής. Σε συνεργασία με τον υπεύθυνο του έργου αποτυπώνει την οικονομική εξέλιξη της πράξης με την συμπλήρωση των Δελτίων Δήλωσης Δαπανών. Τα Παραδοτέα της πράξης είναι: Η λειτουργία Μονάδας Ψυχικής Υγείας Δράσεις δημοσιότητας (έντυπα, πινακίδες, ημερίδες, δελτία τύπου, παραγωγή οπτικού υλικού) Ευρεία ευαισθητοποίηση μέσω ηλεκτρονικής πληροφόρησης Οι άμεσα επωφελούμενοι των δράσεων θα είναι βρέφη και νήπια 0-5 ετών, κοινωνικά ευάλωτων οικογενειών της Κοινότητας της Κυψέλης καθώς και το προσωπικό φροντίδας και εκπαίδευσης των βρεφονηπιακών σταθμών και νηπιαγωγείων της περιοχής (περίπου 1500 άτομα). 23

24 Οι έμμεσα επωφελούμενοι θα προκύψουν από τις δράσεις δημοσιότητας, ευαισθητοποίησης και διαδικτύωσης υπολογίζονται περίπου στα άτομα. Την επίτευξη των στόχων των παρεμβάσεων εγγυάται η διασφαλισμένη συνεργασία του Σωματείου μέσα από υφιστάμενα δίκτυα με άλλους φορείς που δρουν εθνικά η τοπικά (7ος τομέας ψυχικής υγείας) και επιδιώκουν παρόμοιους στόχους, συμβάλλοντας θετικά στην μεταφορά τεχνογνωσίας και καλών πρακτικών. Ενδεικτικά αναφέρονται: Το Υπουργείο Παιδείας, Ο Δήμος Αθηναίων, Το Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών (ΕΚΠΑ), ΑΤΕΙ, Ο Συνήγορος του Παιδιού, Ο Συνήγορος του Μετανάστη, αρμόδιες υπηρεσίες της Περιφέρειας, ΝΠΙΔ και ΜΚΟ με παρεμφερή δράση, ιδιαίτερα της Κυψέλης και των όμορων περιοχών και συγκεκριμένα με: Παιδικούς σταθμούς, Δημοτικά σχολεία,συλλόγους γονέων και κηδεμόνων, Φορείς και Μονάδες του ΕΣΥ, Εκκλησία, Κοινωνικές Συλλογικότητες (π.χ. πολιτισμού, ψυχαγωγίας κ.α), Ομάδες αυτοβοήθειας, Οργανωμένες κοινότητες μεταναστών, Εθελοντές με κατάλληλη εκπαίδευση και υποστήριξη όπως: εκπαιδευτικοί, παιδίατροι, φαρμακοποιοί, νομικοί και τυχόν άλλοι. Η προτεινόμενη πράξη στηρίχθηκε κυρίως στην πολύχρονη και εγνωσμένη εμπειρία και τεχνογνωσία του Σωματείου που ακολουθεί τα διεθνή πρότυπα που εφαρμόζονται για την προστασία παιδιών. Επίσης το διευρυμένο δίκτυο συνεργατών εθελοντών και δωρητών που διαθέτει το Σωματείο επέτρεψε στο έργο να λειτουργήσει παραγωγικά, επιμέρους ή εξ ολοκλήρου και μετά τη λήξη της περιόδου συγχρηματοδότησης με ίδιους πόρους. 24

25 3.2. Προγραμματική Συμφωνία με Δημοτικό Βρεφοκομείο Αθηνών 3 Στο πλαίσιο υλοποίησης της συγχρηματοδοτούμενης πράξης με τίτλο «Οργάνωση & Εφαρμογή Προγράμματος Παρέμβασης σε Παιδιά Προσχολικής Ηλικίας 0-5 ετών στην Αθήνα»» Ε. Π. Ανάπτυξη Ανθρώπινου Δυναμικού που υλοποιεί το Κέντρο Στήριξης Παιδιού & Οικογένειας Αθήνας», υπεγράφη Προγραμματική Σύμβαση με το Δημοτικό Βρεφοκομείο Αθηνών, με σκοπό την παροχή προς τους παιδικούς σταθμούς του Δήμου Αθηναίων, υπηρεσιών συστηματικής πλαισίωσης παιδιών και οικογενειών, εξειδικευμένη ενημέρωση και ευαισθητοποίηση του παιδαγωγικού προσωπικού και οργάνωση εργαστηρίων έκφρασης & ψυχοσυναισθηματικής ενδυνάμωσης. Η Προγραμματική Συμφωνία είχε ως αντικείμενο την καταγραφή όλων των αναγκαίων ενεργειών, όρων και προϋποθέσεων, καθώς και το πλαίσιο συνεργασίας των συμβαλλομένων μερών, με στόχο την έγκαιρη και αποτελεσματική υλοποίηση συγκεκριμένων δράσεων του συγχρηματοδοτούμενου έργου που είχαν αναλάβει τα Π.Χ.SOS. Ειδικότερα, η συγκεκριμένη Συμφωνία στόχευε στη διασφάλιση 2ετούς, τακτικής και λειτουργικής συνεργασίας ανάμεσα στα συμβαλλόμενα μέρη για την ανάπτυξη στοχευμένων παρεμβάσεων σε Παιδιά Προσχολικής Ηλικίας 0-5 ετών και τις οικογένειες τους και την παροχή τεχνογνωσίας στο προσωπικό των Δημοτικών Παιδικών Σταθμών που λειτουργούν στην Αθήνα. Βασικός σκοπός της Συμφωνίας είναι η εφαρμογή μιας δέσμης ψυχοκοινωνικών υπηρεσιών σε παιδιά ηλικίας 0-5 ετών στον άξονα της πρόληψης, στοχεύοντας στη διασφάλιση της ψυχικής υγείας, μέσω της πρώιμης ανίχνευσης, διάγνωσης και παρέμβασης. Στο πλαίσιο υλοποίησης της Συμφωνίας, ο Πάροχος αναλαμβάνει να εφαρμόσει μια σειρά από στοχευμένες δράσεις που χωρίζονται σε τρεις άξονες: 3 Βλέπε Παράρτημα 3. 25

26 Ο πρώτος άξονας αφορά την πρώιμη ανίχνευση και αξιολόγηση των παιδιών από την διεπιστημονική ομάδα του Κέντρου (ψυχολόγος, παιδοψυχίατρος, λογοθεραπευτής, εργοθεραπευτής, παιδαγωγός, κοινωνικός λειτουργός), η οποία υλοποιείται στο χώρο των παιδικών σταθμών. Σε συνεργασία με το παιδαγωγικό προσωπικό και τις αρμόδιες Υπηρεσίες του Δ.Β.Α., οικογένειες που χρήζουν συστηματικότερης πλαισίωσης, παροτρύνονται να απευθυνθούν για υποστήριξη στο Κέντρο Στήριξης Παιδιού & Οικογένειας Αθήνας των Παιδικών χωριών SOS Ελλάδος. Η επίτευξη του στόχου του πρώτου άξονα, προϋποθέτει την ενημέρωση του προσωπικού φροντίδας και των οικογενειών των παιδιών που φοιτούν στους παιδικούς σταθμούς του δικαιούχου. Ο δεύτερος άξονας περιλαμβάνει εναλλακτικές μορφές παρεμβάσεων, μέσω οργάνωσης αυτοτελών εργαστηρίων έκφρασης και ψυχοσυναισθηματικής ενδυνάμωσης, με τη συνδρομή των ειδικών (μουσικοθεραπευτής, παιγνιοθεραπευτής, art therapist) και τη συνεργασία του παιδαγωγικού προσωπικού των παιδικών σταθμών του δικαιούχου, με στόχο την ανάπτυξη της θετικής αυτοεκτίμησης των παιδιών μέσω της επικοινωνίας, της γνώσης του εαυτού, της έκφρασης και διαχείρισης συναισθημάτων, της αποδοχής της διαφορετικότητας, της αλληλεπίδρασης, της καλλιέργειας δεξιοτήτων, στάσεων και αξιών. Τα προγράμματα υλοποιούνται σε συνεργασία με τις αρμόδιες υπηρεσίες του Δ.Β.Α. Ο τρίτος άξονας περιλαμβάνει την ευαισθητοποίηση των επαγγελματιών σε θέματα ψυχικής υγείας νηπίων και παιδιών προκειμένου να αντιμετωπίσουν τις προκλήσεις των σύγχρονων ψυχοκοινωνικών θεμάτων, ενδυναμώνοντας την συμβουλευτική και προστατευτική διάσταση του ρόλου τους. Στην κατεύθυνση αυτή, περιλαμβάνονται η πραγματοποίηση στοχευμένων συναντήσεων συγκεκριμένης διάρκειας με το παιδαγωγικό προσωπικό των παιδικών σταθμών που ανήκουν στον δικαιούχο, κατόπιν συνεννόησης και σχετικής έγκρισης των αρμόδιων Υπηρεσιών του. 26

27 4. Ανοιχτή πρόσκληση Εκδήλωσης Ενδιαφέροντος για την παροχή υπηρεσιών εξωτερικής αξιολόγησης της Πράξης Επιπλέον τα παιδικά Χωριά SOS Ελλάδος δημοσιοποίησαν την από 29/05/2014 ανοιχτή πρόσκληση Εκδήλωσης Ενδιαφέροντος για την παροχή υπηρεσιών εξωτερικής αξιολόγησης της πράξης «Οργάνωση & Εφαρμογή Προγράμματος Παρέμβασης σε Παιδιά Προσχολικής Ηλικίας 0-5 Ετών στην Περιοχή Αθηνών», (απόφαση έγκρισης 3773/ , κωδ.mis ), του Επιχειρησιακού προγράμματος Ανάπτυξη Ανθρώπινου Δυναμικού , στο πλαίσιο της υλοποίησής τον Μάιο Η πρόσκληση μεταξύ άλλων αφορούσε στην παροχή υπηρεσιών αξιολόγησης της πράξης και ειδικότερα: Την ευθύνη εκπόνησης συστήματος αξιολόγησης των δράσεων και των παραδοτέων της πράξης Την υλοποίηση της εξωτερικής αξιολόγησης της λειτουργίας του Κέντρου ως προς τους εξής δείκτες: Επάρκεια & ποιότητα της υποδομής Επάρκεια & ποιότητα του προσωπικού Ποιότητα των παρεχομένων υπηρεσιών Ποιότητα των εξωτερικών σχέσεων του Κέντρου και των δράσεων δημοσιότητας και διαδικτύωσης Το Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών υπέβαλε την /6/2014 σχετική πρόταση 5 αναφορικά με την εμπειρία του φορέα, την μεθοδολογία υλοποίησης τον προϋπολογισμό και την ομάδα έργου, η οποία εγκρίθηκε από το Διοικητικό Συμβούλιο των Παιδικών Χωριών SOS Ελλάδος. 4 Βλέπε Παράρτημα 4. 5 Βλέπε Παράρτημα 5. 27

28 4.1. Το Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών Το Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών (ΕΚΚΕ) ιδρύθηκε το 1959 υπό την αιγίδα της UNESCO και αποτελεί το μοναδικό δημόσιο φορέα στην Ελλάδα που θεραπεύει τις κοινωνικές επιστήμες. Είναι Νομικό Πρόσωπο Δημοσίου Δικαίου, εποπτευόμενο από την Γενική Γραμματεία Έρευνας και Τεχνολογίας (ΓΓΕΤ) του Υπουργείου Παιδείας Θρησκείας και Θρησκευμάτων. Στη διάρκεια των 60 χρόνων λειτουργίας του, το ΕΚΚΕ διεξάγει κοινωνική έρευνα σε διαχρονικά και επίκαιρα γνωστικά πεδία με το εξειδικευμένο επιστημονικό προσωπικό του, έχει δημιουργήσει ερευνητική παράδοση σε τομείς όπως η κοινωνική πολιτική, η πολιτική κοινωνιολογία και η εκλογική γεωγραφία, η κοινωνική γεωγραφία και η κοινωνική ανθρωπολογία και υποστηρίζει την Πολιτεία στον σχεδιασμό και την αξιολόγηση δημόσιων πολιτικών σε εθνικό, περιφερειακό και τοπικό επίπεδο με έρευνες, μελέτες και εκθέσεις εμπειρογνωμοσύνης προσανατολισμένες στην έγκαιρη ανάδειξη κρίσιμων κοινωνικών και πολιτικών ζητημάτων. Επίσης, διατηρεί και διαρκώς διευρύνει διεθνείς συνεργασίες με συμμετοχή σε διεθνή ερευνητικά δίκτυα, σε μεγάλα ευρωπαϊκά προγράμματα και δίκτυα εμπειρογνωμόνων καθώς και μια από τις μεγαλύτερες βιβλιοθήκες κοινωνικών επιστημών της χώρας, η οποία από το 1959 υποστηρίζει και προωθεί το ερευνητικό έργο του ΕΚΚΕ και εν γένει των κοινωνικών επιστημών και της κοινωνικής έρευνας στην Ελλάδα. Δραστηριοποιείται στις έντυπες και ελεύθερης πρόσβασης ψηφιακές εκδόσεις οι οποίες αποτυπώνουν ερευνητικές προσεγγίσεις και αναλύσεις όψεων της σύγχρονης ελληνικής κοινωνίας. Σημαντικός αριθμός των εκδόσεων του ΕΚΚΕ χρησιμοποιείται ως διδακτική υλη στα ΑΕΙ της χώρας και εκδίδει ανελλιπώς την Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών, που αποτελεί το μακροβιότερο περιοδικό κοινωνικών επιστημών με τυφλή αξιολόγηση στην Ελλάδα. Η ερευνητική στρατηγική του ΕΚΚΕ επικεντρώνεται στη συστηματική έρευνα, παρακολούθηση και καταγραφή κοινωνικών τάσεων και διεργασιών, στην ανάπτυξη 28

29 υποδομών, θεωρητικών εργαλείων, μεθόδων και τεχνικών που υποστηρίζουν φορείς χάραξης και εφαρμογής πολιτικής στον τομέα ευθύνης τους, στη συστηματική συνεργασία με φορείς που αναπτύσσουν κοινωνική έρευνα (ΑΕΙ, τοπική αυτοδιοίκηση, δημόσιος και ιδιωτικός τομέας κ.λπ.), στην ανάπτυξη στρατηγικών κόμβων συντονισμού της έρευνας και της εφαρμογής της και αναπτύσσεται στους άξονες της Κοινωνικής Πολιτικής, των Κοινωνικών δομών και του Κοινωνικού μετασχηματισμού, της Πολιτικής Κοινωνιολογίας και των θεσμών, της Κοινωνιολογίας του αστικού χώρου, της Κοινωνικής Ανθρωπολογίας και Κοινωνιολογίας του αγροτικού χώρου και της Κοινωνιολογίας του πολιτισμού. Έχει συνάψει Προγραμματικές Συμφωνίες στο πλαίσιο των ερευνητικών του δραστηριοτήτων, με Πανεπιστήμια, Φορείς και Δήμους μεταξύ των οποίων και ο Δήμος Αθηναίων καθώς επίσης και το Σωματείο των Παιδικών Χωριών SOS Eλλάδος (στο πλαίσιο της υλοποίησης της Πράξης με τίτλο «ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΚΑΙ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗΣ ΣΕ ΠΑΙΔΙΑ ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗΣ ΗΛΙΚΙΑΣ 0-5 ΕΤΩΝ ΣΤΗΝ ΑΘΗΝΑ.») 6 6 Βλέπε Παράρτημα 6 29

30 5. Μεθοδολογικό πλαίσιο 5.1. Υπόθεση εργασίας μεθοδολογική προσέγγιση Σε γενικές γραμμές, αξιολόγηση είναι «η εκτίμηση του επιπέδου επιτυχίας στην επίτευξη ενός προκαθορισμένου αντικειμενικού στόχου». Η αξιολόγηση των υπηρεσιών προς τον άνθρωπο ιδιαίτερα δε τα παιδιά και τους εφήβους - εκτιμά «(α) την καταλληλότητα των υπηρεσιών προς τις ανάγκες της κοινότητας, (β) την αποτελεσματικότητα (effectiveness) των παρεμβάσεων που πρέπει να καλύπτουν αυτές τις ανάγκες και (γ) την αποδοτικότητα (efficiency) μιας υπηρεσίας που οργανώνεται και λειτουργεί με το μικρότερο κόστος και με βέλτιστο αποτέλεσμα». 7 Η αξιολόγηση υπ αυτήν την έννοια αφορά τόσο σε ποσοτικά όσο και σε ποιοτικά δεδομένα. Τα ποσοτικά δεδομένα υπολογίζονται σε αριθμητικές ποσοτικές εκτιμήσεις (π.χ., είδος Οργανισμού και νομική μορφή, διάρθρωση του Οργανισμού, κτιριακές εγκαταστάσεις σε τμ, εξοπλισμός, στελέχωση, κλπ.). Όσον αφορά στα ποιοτικά δεδομένα, η εκτίμησή τους βασίζεται κατ αρχάς στον ορισμό της έννοιας «καλή ποιότητα» παροχής υπηρεσιών, δηλαδή τον τύπο φροντίδας που προσφέρεται από μια ομάδα επαγγελματιών κάτω από άριστες συνθήκες. Με τον ορισμό αυτό υπεισέρχεται ο παράγοντας των συνθηκών του περιβάλλοντος. Σύμφωνα με την κλασική προσέγγιση στη Διασφάλιση της Ποιότητας του A. Donabedian (1969), υπάρχουν τρεις μέθοδοι με τις οποίες εκτιμάται το ποιοτικό έργο μιας υπηρεσίας. (α) Η αξιολόγηση της δομής όπου παρέχονται οι υπηρεσίες (υλική και τεχνική υποδομή, μηχανήματα, κεφάλαια, στελεχικό δυναμικό, κατάλληλο κτίριο κ.ά). (β) Η αξιολόγηση των διαδικασιών- καλής ή κακής παροχής υπηρεσιών (αλληλεπίδραση μεταξύ προσωπικού και ωφελουμένων). (γ) Η αξιολόγηση του αποτελέσματος, η οποία αφορά στις επιπτώσεις από την παροχή των υπηρεσιών (π.χ., μείωση των υποτροπών, βελτίωση της ποιότητας ζωής, ικανοποίηση του εξυπηρετούμενου, κλπ.). 7 Βλέπε: Μαδιανός (1994). ΕΚΚΕ. (2006). 30

31 Εκ των ανωτέρω προκύπτει ότι μια διαδικασία αξιολόγησης προϋποθέτει την διαφύλαξη προδιαγραφών, στόχων και διαδικασιών μεθόδων εκ των οποίων υλοποιούνται καθώς και αποτελεσμάτων και συμπερασμάτων (ΕΚΚΕ, 2006). Η κεντρική υπόθεση της αξιολόγησης αφορά ακριβώς στην ευαισθησία απέναντι στις ανάγκες των εξυπηρετούμενων παιδιών και γονέων σε συνθήκες σεβασμού των δικαιωμάτων τους και ολόπλευρης ανάπτυξης της προσωπικότητάς τους, λαμβάνοντας πάντα υπόψη την απαίτηση για εξατομικευμένη προσέγγιση στις ψυχοσυναισθηματικές ιδιαιτερότητες κάθε παιδιού ή/και γονέα. Για να είναι δυνατή η διερεύνηση της κεντρικής αυτής υπόθεσης αναζητείται ενεργά η γνώμη και η εμπειρία των εργαζομένων και των στελεχών του προγράμματος όσο και των άμεσα εξυπηρετούμενων γονέων. Η άποψη των εργαζομένων και των στελεχών επί διαφορετικών πτυχών της λειτουργίας του έργου προσδίδει στην όλη διαδικασία και χαρακτήρα αυτοαξιολόγησης. Επιπλέον κρίνεται αναγκαία η συλλογή ποσοτικών στοιχείων που θα επιτρέψουν τη σύζευξη των απόψεων με τους επωφελούμενους τους προγράμματος (γονείς οι οποίοι θα αναφερθούν και θα εκφράσουν άποψη για το αποτέλεσμα και τη διαδικασία που αφορά στα παιδιά). Η συλλογή και ανάλυση στοιχείων είναι από μόνη της ένα σημαντικό στοιχείο της ποιοτικής λειτουργίας του έργου «Οργάνωση & Εφαρμογή Προγράμματος Παρέμβασης σε Παιδιά Προσχολικής Ηλικίας, 0-5 Ετών στην Περιοχή Αθηνών», και θα αναδείξει στοιχεία καλής λειτουργίας και αποτελέσματα που έχουν επιτευχτεί. Συνοπτικά, η αξιολόγηση αφορά κυρίως σε ζητήματα που συνδέονται με τις διαδικασίες και την αλληλεπίδραση μεταξύ διοίκησης, εργαζομένων και εξυπηρετουμένων. Το κύριο κριτήριο για την αξιολόγηση αυτή, αποτελεί ο σεβασμός και η διασφάλιση της άσκησης των δικαιωμάτων των παιδιών, έτσι όπως αυτά έχουν θεσπιστεί από εθνικούς νόμους και διεθνείς συμβάσεις. Οι δείκτες της αξιολογικής διαδικασίας πρέπει να προέρχονται από διεθνώς αναγνωρισμένα εργαλεία αξιολόγησης, μεταξύ των οποίων σημαντική θέση κατέχουν αυτά που έχουν εκπονηθεί από τον Παγκόσμιο Οργανισμό 31

32 Υγείας και το διεθνή Οργανισμό των Παιδικών Χωριών SOS. Η συμπερίληψη των απόψεων των άμεσα εμπλεκομένων (εξυπηρετούμενοι, εργαζόμενοι) κατέχει σημαντική θέση στην όλη διαδικασία αξιολόγησης. Η αξιολόγηση θα καλύψει σημαντικά ερωτήματα, τα οποία θα κρίνουν το βαθμό εκπλήρωσης του σκοπού και των στόχων του έργου. Ενδεικτικά ερωτήματα ζωτικής σημασίας αναφέρονται στη συνέχεια: Τηρήθηκαν οι κρίσιμες προθεσμίες του έργου σε σχέση με το χρονοδιάγραμμα; Τι έχει καθυστερήσει στην εξέλιξη του έργου; Είναι η διαχείριση του έργου αποτελεσματική; Έχουν εκπληρωθεί οι στόχοι; Έχουν επιτευχθεί τα αναμενόμενα αποτελέσματα; Ποιος είναι ο αντίκτυπος του έργου; Ποια είναι τα οφέλη για τους εμπλεκόμενους στο έργο; Ποιος ο βαθμός αποτελεσματικότητας της μεταξύ τους συνεργασίας Είναι η συνολική προσέγγιση του έργου αποτελεσματική; Έχει βιωσιμότητα; Για να απαντηθούν τα ερωτήματα αυτά και ακολουθώντας πρακτικές που συναντώνται ση διεθνή βιβλιογραφία, 8 η διαδικασία της αξιολόγησης προτείνεται να είναι σε βήματα ή στάδια η εξής: 8 Βλέπε ενδεικτικά: data/assets/pdf_file/0011/769943/evaluation-step-by-step-guide.pdf 32

33 Σχήμα 1. Βήματα αξιολόγησης Βήμα 1o Καθορισμός στόχων αξιολόγησης, Βήμα 10ο Κριτική ανάλυση στοιχείων: προτάσεις για συνέχιση και βελτίωση για το μέλλον (ανάλυση SWOT) Βήμα 2o Επικοινωνία / Δίαυλοι συνεργασίας/ Ε Δήμος Αθηναίων/ Παιδικά χωριά/ εμπλεκόμενοι στο έργο Βήμα 9o Ανακοίνωση συμπερασμάτων, ενημέρωση και διάχυση αποτελεσμάτων, σχετικά με τα πορίσματα της αξιολόγησης Βήμα 3o Καθορισμός κριτηρίων και προδιαγραφών αξιολόγησης (γιατί;) Βήμα 4o Σχεδιασμός αξιολόγησης: ερωτήματα που θα απαντηθούν, περιορισμοί (τι;) Βήμα 8o Διατύπωση συμπερασμάτων Βήμα 7o Ανάλυση των στοιχείων Βήμα 5o Μέθοδοι συλλογής δεδομένων. Διεξαγωγή έρευνας αξιολόγησης στους εταίρους: σχεδιασμός και τεστ ερωτηματολογίου, έρευνα γραφείου, συλλογή ερωτηματολόγιων (πώς;) Βήμα 6o Σχεδιασμός και οργάνωση της επεξεργασίας των πληροφοριών ανά πηγή πληροφοριών και συνολικά Αυτή η μεθοδολογική προσέγγιση στο ζήτημα της αξιολόγησης προϋποθέτει τη συλλογή δεδομένων από τις δράσεις υλοποίησης του προγράμματος από όλους τους εμπλεκόμενους. Για το σκοπό αυτό υιοθετήθηκαν τα εξής «εργαλεία»: Ημιδομημένες συνεντεύξεις 9 με το Διευθυντή του Κέντρου Στήριξης Παιδιού και 9 Στις ημιδομημένες συνεντεύξεις, ο συνεντευκτής/ ερευνητής καταρτίζει από πριν ένα δελτίο συνέντευξης: καταγράφει δηλαδή συγκεκριμένα ερωτήματα γύρω από ένα αρχικό θέμα. Στη συνέχεια, και σε κάποιο βαθμό, καθοδηγείται από τις απαντήσεις του ερωτώμενου για να συνεχίσει την επόμενη ακολουθία θεμάτων. Οι μη δομημένες συνεντεύξεις είναι μη τυποποιημένες, ανοικτές και σε βάθος συνεντεύξεις. 33

34 Οικογένειας των Παιδικών Χωριών SOS Ελλάδος, κ. Μενέλαο Τσαούση και με τον Επιστημονικό Υπεύθυνο της Πράξης κ. Νίκο Νταμπαλή Ημιδομημένες συνεντεύξεις με άτομα που εμπλέκονται στην υλοποίηση του έργου από το Κέντρο Στήριξης Παιδιού & Οικογένειας Αθήνας. Δηλαδή συνεντεύξεις πρόσωπο με πρόσωπο με ερωτηματολόγιο για τα μέλη της ομάδας παρακολούθησης, λειτουργίας και αξιολόγησης του έργου εκ μέρους του Δημοτικού Βρεφοκομείου Αθηνών. Αυτοσυμπληρούμενα ερωτηματολόγια σε ωφελούμενους του έργου (Ερωτηματολόγιο Ωφελούμενων- γονέων που έδιναν στοιχεία και για τα παιδιά) 10 Ομαδικά Εστιασμένες Συνεντεύξεις (Focus Group Interviews) με διαφορετικές κατηγορίες προσωπικού, διαμέσου των οποίων επιδιώκεται, μεταξύ άλλων, να διερευνηθούν ζητήματα και προβλήματα της καθημερινής λειτουργίας και να συνδιαμορφωθούν προτάσεις βελτίωσης των προβλημάτων αυτών. 10 Τα ερωτηματολόγια ήταν ανώνυμα, ενώ η συμπλήρωσή τους γινόταν σε εθελοντική βάση. 34

35 5.2. Διάρθρωση του πλαισίου αξιολόγησης Η υπόθεση εργασίας και η μεθοδολογική προσέγγιση που αναπτύχθηκαν στην προηγούμενη ενότητα, αποτέλεσαν τη βάση για τη διαμόρφωση του πλαισίου αξιολόγησης της λειτουργίας και των παρεχόμενων υπηρεσιών του έργου «Οργάνωση & Εφαρμογή Προγράμματος Παρέμβασης σε Παιδιά Προσχολικής Ηλικίας, 0-5 Ετών στην Περιοχή Αθηνών». Στο πλαίσιο αυτό, σε σχέση με τα προαναφερθέντα ο σχεδιασμός και η οργάνωση της αξιολόγησης απαντά σε τρία βασικά ερωτήματα: Ποιο το μοντέλο αξιολόγησης, Ποιες οι διαθέσιμες πηγές πληροφοριών, ποιοι οι μέθοδοι συλλογής πληροφοριών (Σχήμα 6). Σχήμα 2 Οργάνωση της διαδικασίας αξιολόγησης Διαμόρφωση πλαισίου αξιολόγησης Τεκμηρίωση πλαισίου, επιλογή τύπου αξιολόγησης, μεθοδολογία αξιολόγησης και αξιοποίηση των πληροφοριών Καθορισμός σκοπού και στόχων Δημιουργία ερωτήσεων αξιολόγησης, επιλογή δεικτών και αποτελεσμάτων Συλλογή στοιχείων Με έρευνα γραφείου Με συμπλήρωση ερωτηματολογίων Ερμηνεία στοιχείων, συμπεράσματα Ανάλυση δεδομένων, συμπεράσματα, συγγραφή έκθεσης αποτελεσμάτων Ποιος τύπος αξιολόγησης; 35

36 Ποιες είναι οι πηγές βασικές απαραίτητων πληροφοριών; Εδώ γίνεται χρήση εσωτερικών πηγών (προγραμματική συμφωνία με ΔΒΑ κλπ.), πληροφοριών που συλλέγονται με υποδείξεις από προσωπικό των εμπλεκόμενων μερών και όλων των εμπλεκόμενων στην ομάδα έργου. Έμφαση δίνεται σε επιμέρους αξιολογήσεις που ακολούθησαν τις ειδικές δράσεις του έργου: σεμινάρια ενημέρωσης, επιμόρφωση κλπ. Ποιες είναι οι μέθοδοι συλλογής πληροφοριών; Εδώ προσδιορίζονται τα στοιχεία της αξιολόγησης που συλλέγονται με ερωτηματολόγια και από έρευνα γραφείου. Ποιες οι μέθοδοι αξιολόγησης και αξιοποίησης των πληροφοριών; Εδώ πραγματοποιείται η αντιπαράθεση των αποτελεσμάτων με τους τιθέμενους στόχους, όπως αυτοί αποτυπώνονται στο σχεδιασμό. Ανάλογα με το στάδιο στο οποίο έχουν εφαρμοσθεί οι δείκτες, οι κινήσεις που θα υιοθετηθούν μπορεί να είναι διορθωτικές / βελτιωτικές. Τα αποτελέσματα κοινοποιούνται στους αποδέκτες ή/και τίθενται σε διαβούλευση. Σε σχέση με τα παραπάνω το πλαίσιο που υιοθετήθηκε, περιλαμβάνει τις εξής διακριτές φάσεις, 1 η φάση Διερεύνηση Επιτόπια Έρευνα (μέσω της εφαρμογής των ακόλουθων μεθοδολογικών εργαλείων): Παρατήρηση και Συλλογή δεδομένων από τις δράσεις υλοποίησης του προγράμματος από όλους τους εμπλεκόμενους. Έντυπο ερωτηματολόγιο προσαρμοσμένο για συνέντευξη με τους πρωταγωνιστές του εγχειρήματος: Επιστημονικό υπεύθυνο / μέλη της ομάδας έργου. Έντυπο ερωτηματολόγιο προς συμπλήρωση προς τους εμπλεκόμενους υπαλλήλους του Δημοτικού Βρεφοκομείου Αθηνών (ΔΒΑ). Έντυπο ερωτηματολόγιο προς συμπλήρωση από τους ωφελούμενους που εμπλέκονται στην υλοποίηση του έργου από το Κέντρο Στήριξης Παιδιού & Οικογένειας Αθήνας. Ομαδικά εστιασμένη συνέντευξη (focus group). 36

37 Συνολικά διαμορφώθηκαν τρία ξεχωριστά γραπτά ερωτηματολόγια καθώς και ο οδηγός για την εκπόνηση της ομαδικά εστιασμένης συνέντευξης. 2 η φάση Ταξινόμηση, Επεξεργασία και Ανάλυση των ποσοτικών και ποιοτικών δεδομένων: Εισαγωγή των δεδομένων σε Η/Υ ποσοτικά στοιχεία ερωτηματολόγιο ωφελούμενων Επεξεργασία των δεδομένων με τη χρήση στατιστικού προγράμματος (SPSS) Ανάλυση ευρημάτων ποσοτικών στοιχείων Περιγραφή βιογραφικών αφηγηματικών ποιοτικών στοιχείων από το σύνθετο ερωτηματολόγιο ωφελούμενων 3 η φάση Συγγραφή Τελικής Έκθεσης (που θα περιλαμβάνει, ως βασικούς άξονες, τα ακόλουθα): Αποτύπωση της υπάρχουσας κατάστασης Μεθοδολογία της διαδικασίας αξιολόγησης Αποτελέσματα της διαδικασίας αξιολόγησης Συμπεράσματα και Προτάσεις 37

38 5.3. Τα μεθοδολογικά εργαλεία Παρατήρηση Σημαντική θέση στην αξιολογική διαδικασία είχε η παρατήρηση. Η παρατήρηση γενικά θεωρείται απαραίτητη για οποιαδήποτε αξιολόγηση και λειτουργεί συμπληρωματικά με τη συλλογή στοιχείων που έχουν ρόλο τεκμηρίων στην υπόθεση συνολικά. Η παρατήρηση στη συγκεκριμένη περίπτωση της αξιολόγησης έλαβε χώρα διαμέσου επιτόπιων επισκέψεων μελών της «ομάδας αξιολόγησης» στις δομές του έργου. Οι επιτόπιες επισκέψεις έδωσαν τη δυνατότητα να διαπιστωθούν, οι συνθήκες που επικρατούν στις δομές που υλοποιείται το έργο, τόσο από την άποψη της κατάστασης των υποδομών όσο και του «κλίματος» και της «ατμόσφαιρας» που επικρατεί στις σχέσεις των εργαζομένων μεταξύ τους και των εργαζομένων με τον εξυπηρετούμενο πληθυσμό. Ο ρόλος της ομάδας αξιολόγησης δεν έχει χαρακτήρα «ελέγχου» και για το λόγο αυτό η πρώτη επιτόπια επίσκεψη είχε το χαρακτήρα της γνωριμίας και της ενημέρωσης των εργαζομένων για το έργο που η ομάδα αξιολόγησης είχε κληθεί να επιτελέσει. Στη συνέχεια η παρατήρηση διεξήχθη διαμέσου συζητήσεων με τους συντελεστές του έργου και τέλος με τη συμπλήρωση του ειδικού εντύπου αξιολόγησης: «Ερωτηματολόγιο μελών της ομάδας παρακολούθησης, λειτουργίας και αξιολόγησης του έργου, εκ μέρους του Δημοτικού Βρεφοκομείου Αθηνών». 38

39 Έντυπα αξιολόγησης Ερωτηματολόγιο είναι το έντυπο με ερωτήσεις που απευθύνεται σε συγκεκριμένο κοινό και αποσκοπεί στην εξαγωγή συμπερασμάτων. Το ερωτηματολόγιο αποτελεί ένα τυποποιημένο σχέδιο για τη συλλογή και την καταγραφή εξειδικευμένης και συναφούς με ένα θέμα πληροφόρησης με σχετική ακρίβεια και πληρότητα. Με άλλα λόγια καθοδηγεί τη διαδικασία συλλογής των πληροφοριών και προωθεί την καταγραφή τους με συστηματικό τρόπο (ΕΚΚΕ, 2006). Το ερωτηματολόγιο αποτελεί το μέσον επικοινωνίας μεταξύ του συνεντευκτή / ερευνητή και των ερωτώμενων, με άμεσο ή έμμεσο τρόπο, ανάλογα με τη μέθοδο συλλογής των δεδομένων. Στην αξιολόγηση του Προγράμματος οι ερωτήσεις έχουν διαμορφωθεί με όσον το δυνατόν πιο απλό τρόπο και με δυνατότητες να διατυπώσουν οι ωφελούμενοι κυρίως αλλά και οι εμπλεκόμενοι τις δικές τους απόψεις. Τα ερωτηματολόγια/ «εργαλεία» που χρησιμοποιούνται περιγράφονται αναλυτικά σε ειδικό Παράρτημα και έχουν τον εξής τίτλο: Ειδικά σχεδιασμένο ημι-δομημένο ερωτηματολόγιο για τον Επιστημονικό υπεύθυνο και τον Δ/ντή του Κέντρου Στήριξης Παιδιού και Οικογένειας 2. ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ Α : Ερωτηματολόγιο μελών της ομάδας παρακολούθησης, λειτουργίας και αξιολόγησης του έργου, εκ μέρους του Δημοτικού Βρεφοκομείου Αθηνών 3. ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ Β ωφελούμενων 4. Οδηγός ομαδικά εστιασμένης συνέντευξης (Focus Group Προσωπικό Μονάδας Ψυχικής Υγείας) Τα έντυπα ερωτηματολόγια που αφορούσαν τον επιστημονικό υπεύθυνο ή/και μέλη της ομάδας έργου συμπληρώθηκαν από τα μέλη της ερευνητικής ομάδας του ΕΚΚΕ και με ατομική πρόσωπο με πρόσωπο συνέντευξη. Επίσης τα ερωτηματολόγια για τα μέλη τα μέλη της ομάδας παρακολούθησης, λειτουργίας και αξιολόγησης του έργου, 11 Βλέπε Παραρτήματα 8,9,10,11 39

40 συμπληρώθηκαν με ατομική πρόσωπο με πρόσωπο συνέντευξη από τα μέλη της ερευνητικής ομάδας του ΕΚΚΕ Το έντυπο για προγράμματος. τους ωφελούμενους δινόταν προς συμπλήρωση από τα στελέχη του Για τη διασφάλιση της ανωνυμίας και της ελεύθερης συμπλήρωσης στο ερωτηματολόγιο δεν συμπεριλαμβάνονται στοιχεία ατομικά/ προσωπικά ακόμη και δημογραφικά με βάση τα οποία θα μπορούσε να ταυτοποιηθεί σχετικά εύκολα ο ωφελούμενος. Η συμπλήρωση των εντύπων βασίστηκε: 1. στις απαντήσεις που έδωσε το προσωπικό και τα στελέχη που εμπλέκονται στο έργο καθώς και οι ωφελούμενοι. 2. στην παρατήρηση που είχαν τη δυνατότητα να κάνουν τα μέλη της ερευνητικής ομάδας κατά τη διάρκεια των επισκέψεών τους στο χώρο υλοποίησης του έργου 3. σε στοιχεία και τεκμήρια που παρείχαν οι αρμόδιοι της υλοποίησης και συντονισμού του έργου, όπου αυτά ήταν απαραίτητα. Τα έντυπα για την αξιολόγηση, αποτελούνται από ερωτήσεις ανοιχτού τύπου κυρίως. Το πλεονέκτημα των ανοικτών ερωτήσεων είναι ότι οι ίδιοι οι ερωτώμενοι διατυπώνουν ελεύθερα τις απόψεις τους με δικά τους λόγια. Βέβαια σε σύγκριση με τις ερωτήσεις ανοιχτού τύπου ερωτήσεις είναι ότι πρέπει ο ίδιος ο ερευνητής αφ ενός οφείλει να ομαδοποιήσει απαντήσεις οι οποίες είναι παρόμοιες και αφετέρου να προβεί σε εική ανάλυση και να διατυπώσει τα κατάλληλα πορίσματα. Το έντυπο της για τον Επιστημονικό υπεύθυνο ή/και μέλη της ομάδας έργου είχε συνολικά 28 ερωτήσεις οι οποίες διορθωνόταν σε δύο διακριτές ενότητες: Η Ενότητα Α περιλαμβάνει τα εξής ερωτήματα: Ποιό είναι το αντικείμενο της Πράξης (Σύντομο Ιστορικό, 5-8 γραμμές), ποιός/οι είναι ο/οι στόχος/οι της Πράξης (5-8 γραμμές), ποιό είναι το χρονοδιάγραμμα και οι Φάσεις 40

41 υλοποίησής της Πράξης (σύντομη περιγραφή χρονοδιαγράμματος συνολικά και κατά διακριτές φάσεις). Ποιά είναι η μεθοδολογία και τα Υποέργα της Πράξης (περιεχόμενο, χρονοδιάγραμμα εμπλεκόμενοι, παραδοτέα), ποιό είναι το στάδιο υλοποίησης του κάθε Υποέργου και ποιες οι διαδικασίες οι οποίες ακολουθήθηκαν μέχρι στιγμής, αν έχει προκύψει καθυστέρηση αναφορικά με την τήρηση του χρονικού πλαισίου του κάθε Υποέργου και αν ναι που οφείλεται (αίτια), ποιές οι συνέπειές της και κατά πόσο επηρεάζει την υλοποίηση του φυσικού και οικονομικού αντικειμένου του έργου. Η Ενότητα Β περιλαμβάνει τα εξής ερωτήματα: Ποιές οι παρεχόμενες υπηρεσίες στο πλαίσιο υλοποίησης της Πράξης, ποιοί οι άμεσα και οι έμμεσα ωφελούμενοι (συγκεντρωτικά στοιχεία), ποιό το περιεχόμενο των παρεχόμενων υπηρεσιών, ποιά τα ποσοτικά στοιχεία που προκύπτουν κατά τη διάρκεια της εφαρμογής των Δράσεων της Πράξης και της παροχής υπηρεσιών (ωφελούμενοι της ομάδας στόχου, λοιποί ωφελούμενοι κλπ), ποιό είναι το απασχολούμενο προσωπικό στη Μονάδα Ψυχικής Υγείας (σύνολο ειδικότητες άλλα στοιχεία φύλο, ηλικία), ποιός ο τρόπος και τα κριτήρια επιλογής, και ποια η σχέση εργασίας, αν υπάρχει δίκτυο εθελοντών που συμμετέχει στη πράξη. Εάν ναι ποιός είναι ο λόγος της επιλογής αυτής, ο ρόλος τους, το ωράριο τους, η ηλικία τους και η οικογενειακή τους κατάσταση (αναλυτικά περιγραφικά στοιχεία), πόσο και πως νομίζετε ότι το δίκτυο των εθελοντών έχει συμβάλλει στην υλοποίηση της Πράξης, αν είναι απαραίτητες οι ιατρικές εξετάσεις για το απασχολούμενο προσωπικό και με ποια συχνότητα, αν τηρούνται κύκλοι επιπλέον εκπαίδευσης ή /και ψυχολογικής υποστήριξης για το προσωπικό και με ποια μορφή και ποια συχνότητα. Αν υπάρχει γραπτός κανονισμός λειτουργίας της Μονάδας Ψυχικής Υγείας με ειδικότερες αναφορές α) στη τήρηση των αρχείων του προσωπικού και β) των ωφελουμένων καθώς γ) επίσης και στην τήρηση του απορρήτου, αν ενημερώνονται οι εμπλεκόμενοι ωφελούμενοι για τη συμμετοχή τους στην υλοποίηση της Πράξης και πώς, αν έχουν διαπιστωθεί παράπονα ή δυσαρέσκεια από τους ωφελούμενους και τους εμπλεκόμενους κατά τη διάρκεια της συνεργασίας για την υλοποίηση της Πράξης, ποιοί είναι οι εμπλεκόμενοι στην Πράξη φορείς, αν έχουν πραγματοποιηθεί Προγραμματικές 41

42 Συμφωνίες για τις ανάγκες υλοποίησης της Πράξης και με ποιές διαδικασίες έχουν προκύψει και με ποιούς Φορείς. Ποιοί είναι οι βασικοί άξονες των Προγραμματικών Συμφωνιών (αναφέρατε για όλες τις δυνατές περιπτώσεις), ποιά είναι α) η μεθοδολογία, β) τα εργαλεία, και γ) η συχνότητα της εφαρμογής των βασικών αξόνων στο πλαίσιο της εκτέλεσης των Δράσεων των Προγραμματικών Συμφωνιών, ποιός είναι ο τόπος υλοποίησης των αξόνων των Δράσεων των Προγραμματικών Συμφωνιών, ποιά είναι η ποιότητα της συνεργασίας με εκπροσώπους των Φορέων με τους οποίους συνδέεστε βάσει των Προγραμματικών Συμφωνιών, αν υπάρχει σχετική ανταπόκριση και ενδιαφέρον, ποια η προσωπική εκτίμηση των αποτελεσμάτων της εν λόγω Πράξης και ποιά η γνώμη για τη διατήρηση λειτουργίας της Μονάδας Ψυχικής Υγείας και την επέκτασή της με παραρτήματα σε άλλες περιοχές εντός και εκτός του Νομού σε σχέση με τις υπάρχουσες κοινωνικές και οικονομικές συνθήκες και με ποιο τρόπο κρίνεται ότι θα μπορούσε να επιτευχθεί Το έντυπο αξιολόγησης των μελών της ομάδας παρακολούθησης, λειτουργίας και αξιολόγησης του έργου, εκ μέρους του Δημοτικού Βρεφοκομείου Αθηνών κατηγοριοποιούν τα ερωτήματα σε ενότητες όπως: o Συνεργασία με τα Παιδικά Χωριά SΟS και διατύπωση γνώμης για τον Οργανισμό o Δράσεις μέθοδοι και δυσκολίες υλοποίησης τους o Προσωπικό ΔΒΑ και διοικητικές διαδικασίες o Ωφελούμενοι, Περιστατικά και βαθμός δυσκολίας συνεργασίας o Αποτελέσματα των δράσεων της Πράξης και διατήρηση της λειτουργίας της Μονάδας Ψυχικής Υγείας και επέκτασή της Το έντυπο αξιολόγησης των ωφελουμένων κατηγοριοποιούν τα ερωτήματα σε ενότητες, όπως: o γνώμη για τα παιδικά χωρία SOS Ελλάδος και το Κέντρο Στήριξης Παιδιού και Οικογένειας Αθηνών, τρόπο που προέκυψε η συνεργασία, ενημέρωση για αν η συνεργασία έχει υλοποιηθεί στο πλαίσιο του έργου: «Οργάνωση & Εφαρμογή 42

43 Προγράμματος Παρέμβασης σε Παιδιά Προσχολικής Ηλικίας, 0-5 Ετών στην Περιοχή Αθηνών», o είδος περιστατικού, ανταπόκριση ωφελούμενου/ων, συμπτώματα πριν την συνεργασία με το κέντρο o μέθοδοι συνεργασίας κατά ωφελούμενο, συχνότητα και χρονικό διάστημα o συναισθήματα ωφελούμενων κατά την έναρξη (ερώτηση 8), o συνθήκες περιβάλλοντος και υποδομών o διατύπωση πιθανών προβλημάτων κατά την πραγματοποίηση των μεθόδων που ακολουθούνται o διατύπωση γνώμης αναφορικά με την οργάνωση εσωτερικών μηχανισμών του κέντρου, ανταπόκριση του προσωπικού του Κέντρου και αξιολόγηση παρεχόμενων υπηρεσιών o συμβολή του Κέντρου στη συμπεριφορά/ εικόνα ωφελούμενου, περιγραφή καθημερινότητας της οικογένεια o παράπονα, δυσαρέσκεια από τη συνεργασία, αν οι ωφελούμενοι έχουνε παροτρύνει άλλες οικογένειες και o διατύπωση γνώμης για τη διατήρηση λειτουργίας της Μονάδας Ψυχικής Υγείας και την επέκτασή της με παραρτήματα σε άλλες περιοχές εντός και εκτός του Νομού Το ερωτηματολόγιο απαρτίζεται κυρίως από ερωτήσεις ανοιχτού τύπου με στόχο να αποτυπωθεί η προσωπική άποψη των ωφελούμενων ανοιχτά και η ανάλυση να βασιστεί σε ποιοτική αποτίμηση και σε μεγαλύτερο βάθος των απαντήσεων. 43

44 6. Αποτελέσματα 6.1. Εισαγωγικές παρατηρήσεις για τα αποτελέσματα από τα στοιχεία και τα έντυπα αξιολόγησης Στο κεφάλαιο αυτό παρατίθενται τα αποτελέσματα όλων των εντύπων αξιολόγησης δομών και διαδικασιών που χρησιμοποιήθηκαν. Υπογραμμίζεται αρχικά ότι σύμφωνα με τα στοιχεία από του συντελεστές του προγράμματος στο κέντρο εξυπηρετούνται συνολικά 160 οικογένειες με 580 άτομα. 1. Συλλέχτηκαν ικανοποιητικά στοιχεία από όλους τους εμπλεκόμενους οι οποίοι έδειχναν προθυμία και αναπτύχθηκε πνεύμα συνεννόησης και καλής συνεργασίας. 2. Ο αριθμός των ερωτηματολογίων που συμπληρώθηκαν από τον Επιστημονικό υπεύθυνο ή/και μέλη της ομάδας έργου είναι συνολικά δύο 3. Συμπληρώθηκαν συνολικά 5 ερωτηματολόγια από μέλη της ομάδας παρακολούθησης, λειτουργίας και αξιολόγησης του έργου, εκ μέρους του Δημοτικού Βρεφοκομείου Αθηνών 4. Συμπληρώθηκαν συνολικά 30 ερωτηματολόγια ωφελούμενων 5. Έγινε μία ομαδικά εστιασμένη συνέντευξη Αναλυτικότερα, στη συνέχεια κατά περίπτωση περιγράφονται τα αποτελέσματα από την έρευνα πεδίου. 44

45 6.2. Παρατήρηση και Συλλογή δεδομένων από τις δράσεις υλοποίησης του προγράμματος από όλους τους εμπλεκόμενους Κατά τη χρήση αυτού του εργαλείου παρατηρήθηκαν τα εξής Υπήρξε άριστος συντονισμός στην υλοποίηση αποφάσεων που έχουν ληφθεί αναφορικά με την οργάνωση της Πράξης Άρτια εργασία των μελών της ομάδας προσωπικού με μέριμνα για την δημιουργία κλίματος συνεργασίας και επικοινωνίας καθώς και την άμεση επίλυση προβλημάτων ή/και συγκρούσεων Τήρηση του προγράμματος λειτουργίας της Πράξης και του Κέντρου σε ζητήματα οικονομικά διοικητικά και διαδικαστικά Διενεργήθηκε Προβολή της Πράξης αλλά και του έργου του Κέντρου και συνεργασίες με φορείς και υπηρεσίες στα πλαίσια της δικτύωσης Αρχείο των ωφελούμενων της Πράξης και επικαιροποίησής του στο πλαίσιο της τήρησης του απόρρητου Προγραμματισμένες και έκτακτες συναντήσεις του εμπλεκόμενου προσωπικού και με την Επόπτρια κα Κατιδένιου Αντωνία Τήρηση κανόνων υγιεινής, καλής συντήρησης εγκαταστάσεων και εξοπλισμού και ασφαλείας Άριστη διαχείριση των πακέτων υλικής βοήθειας προς τους ωφελούμενους Οργανωμένη βοήθεια εθελοντών σε επιλεγμένα πεδία της δραστηριότητας Σε γενικές γραμμές η ποιότητα των υποδομών (και του εξοπλισμού) εκτιμάται ως πολύ καλή, Οι υποδομές και ο εξοπλισμός θεωρούνται κατάλληλοι από άποψη λειτουργικότητας και επάρκειας χώρου για τη φιλοξενία παιδιών και νέων, συμμορφώνονται δε πλήρως με τους ποιοτικούς κανόνες που έχει θέσει ο Διεθνής Οργανισμός. 45

46 6.3. Συνέντευξη με τους πρωταγωνιστές του εγχειρήματος Η εν θέματι συνέντευξη πραγματοποιήθηκε την 20/02/2015 στο Κέντρο Στήριξης Παιδιού και Οικογένειας στο πλαίσιο της εξωτερικής αξιολόγησης της Πράξης με τίτλο ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΚΑΙ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗΣ ΣΕ ΠΑΙΔΙΑ ΗΛΙΚΙΑΣ 0-5 ΕΤΩΝ ΣΤΗΝ ΑΘΗΝΑ με τους κκ Μενέλαο Τσαούση και Νίκο Νταμπαλή και κινήθηκε στις δύο παρακάτω κύριες ενότητες: ΕΝΟΤΗΤΑ Α Ως προς το αντικείμενο της Πράξης δόθηκε σύντομο Ιστορικό το οποίο περιγράφει την Οργάνωση και εφαρμογή προγράμματος παρέμβασης και συγκεκριμένα την οργάνωση δράσεων με διετή ορίζοντα στον άξονα πρόληψης. Πρόκειται για μια δέσμη ψυχοκοινωνικών υπηρεσιών που έχουν σκοπό έγκαιρα να εκτιμήσουν να ανιχνεύσουν και να παρέμβουν σε παιδιά και οικογένειας προσχολικής ηλικίας. Οι βασικοί άξονες/στόχοι της Πράξης είναι η α) Πρώιμη ανίχνευση των καταστάσεων στις οποίες τα παιδιά λειτουργούν υπό δυσμενείς συνθήκες ανάπτυξης. β) πρώιμη διάγνωση/ς που περιλαμβάνει την ταχεία πραγματοποίηση των απαραίτητων διαγνωστικών ελέγχων και την επιλογή της κατάλληλης θεραπείας γ) πρώιμη παρέμβαση και ενέργειες αποκατάστασης με στόχο τη κατά το δυνατόν αποτροπή της χρονιότητας των διαταραχών ή των φαινομένων που εμποδίζουν την ομαλή ψυχοκοινωνική εξέλιξη και οδηγούν στην παγίωση δυσμενών αποτελεσμάτων για την οικογένεια. Σε σχέση με το χρονοδιάγραμμα και τις Φάσεις υλοποίησής της Πράξης Α. φάση 1-2 μήνες 1.Πρόσληψη, εκπαίδευση προσωπικού, συγκρότηση διεπιστημονικής ομάδας 2.Εκπόνηση μεθοδολογίας και της αξιολόγησης των παρεμβάσεων 3.Συλλογή πληροφοριών από δυνητικούς συνεργάτες και αποδέκτες των δράσεων. 4. Έκδοση αδείας λειτουργίας Β. φάση μήνες 1. Πλήρη εφαρμογή δράσεων Γ. φάση μήνες 46

47 1. Monitoring και on going αξιολόγηση 2. Τελική αξιολόγηση Η μεθοδολογία, το περιεχόμενο και τα παραδοτέα της Πράξης διατυπώθηκαν στη βάση του ΤΔ της Πράξης (Παράρτημα 7) ως ακολούθως: Η πράξη θα υλοποιηθεί σε τρία υποέργα. Το βασικό υποέργο θα εκτελεστεί με αυτεπιστασία σε διετή ορίζοντα, στον άξονα της πρόληψης στην ψυχική υγεία των παιδιών, η οποία θα περιλαμβάνει δράσεις όπως πρόληψη διαταραχών σε ειδικούς πληθυσμούς, ενημέρωση-ευαισθητοποίηση και συμβουλευτική κοινού. Ειδικότερα θα περιλαμβάνει: την εφαρμογή μιας δέσμης ψυχοκοινωνικών υπηρεσιών πρόληψης και προαγωγής της ψυχικής υγείας σε παιδιά ηλικίας 0-5 ετών με σκοπό την έγκαιρη εκτίμηση και πρώιμη παρέμβαση, στοχεύοντας στη διασφάλιση της ψυχικής υγείας, μέσω της α)πρώιμης ανίχνευσης των καταστάσεων στις οποίες τα παιδιά λειτουργούν υπό δυσμενείς συνθήκες ανάπτυξης. β) της πρώιμης διάγνωσης που περιλαμβάνει την ταχεία πραγματοποίηση των απαραίτητων διαγνωστικών ελέγχων και την επιλογή της κατάλληλης θεραπείας γ) την πρώιμη παρέμβαση και των ενεργειών αποκατάστασης με στόχο τη κατά το δυνατόν αποτροπή της χρονιότητας των διαταραχών ή των φαινομένων που εμποδίζουν την ομαλή ψυχοκοινωνική εξέλιξη και οδηγούν στην παγίωση δυσμενών αποτελεσμάτων για την οικογένεια. την ανάπτυξη του τοπικού κοινωνικού κεφαλαίου, δηλ. εκείνων των χαρακτηριστικών που διευκολύνουν την επικοινωνία, εμπιστοσύνη, αλληλεγγύη και συνεργασία μεταξύ των ανθρώπων αυξάνοντας την αίσθηση αυτοαποτελεσματικότητας, αποτελώντας το αναγκαίο υπόστρωμα της κοινωνικοποίησής τους. την ενίσχυση της ψυχικής ανθεκτικότητας οικογενειών που ανήκουν σε ευάλωτες κοινωνικές ομάδες, προάγοντας τη θετική αλληλεπίδραση γονέα και παιδιού ως ένα βασικό συστατικό μιας υγιούς ανάπτυξης της βρεφικής και παιδικής ηλικίας. Το δεύτερο υποέργο αφορά σε υπηρεσίες συντήρησης βελτίωσης των εγκαταστάσεων και το τρίτο υποέργο στην προμήθεια εξοπλισμού. 47

48 Βασικά παραδοτέα της προτεινόμενης πράξης αποτελούν: η λειτουργία Μονάδας Ψυχικής υγείας για παιδιά ηλικίας 0-5 ετών και τις οικογένειες τους. Η έκδοση φυλλαδίων ενημέρωσης & ευαισθητοποίησης. (4.000 έντυπα & 100 αφίσες) Η διοργάνωση 2 ημερίδων. Η δημιουργία ενημερωτικού υλικού στην ιστοσελίδα του φορέα υλοποίησης Άμεσα επωφελούμενοι των δράσεων θα είναι μητέρες, βρέφη και νήπια 0-5 ετών, κοινωνικά ευάλωτων οικογενειών της Κοινότητας της Κυψέλης καθώς και το προσωπικό φροντίδας και εκπαίδευσης των βρεφονηπιακών σταθμών και νηπιαγωγείων της περιοχής. Έμμεσα επωφελούμενοι θα προκύψουν από τις δράσεις δημοσιότητας, ευαισθητοποίησης και διαδικτύωσης και υπολογίζονται περίπου στα άτομα. Οι άμεσα επωφελούμενοι των δράσεων θα είναι βρέφη και νήπια 0-5 ετών, κοινωνικά ευάλωτων οικογενειών της Κοινότητας της Κυψέλης καθώς και το προσωπικό φροντίδας και εκπαίδευσης των βρεφονηπιακών σταθμών και νηπιαγωγείων της περιοχής ( περίπου 1500 άτομα). Οι έμμεσα επωφελούμενοι θα προκύψουν από τις δράσεις δημοσιότητας, ευαισθητοποίησης και διαδικτύωσης υπολογίζονται περίπου στα άτομα. Την επίτευξη των στόχων των παρεμβάσεων εγγυάται η διασφαλισμένη συνεργασία του Σωματείου μέσα από υφιστάμενα δίκτυα με άλλους φορείς που δρουν εθνικά η τοπικά (7ος τομέας ψυχικής υγείας ) και επιδιώκουν παρόμοιους στόχους, συμβάλλοντας θετικά στην μεταφορά τεχνογνωσίας και καλών πρακτικών. Ενδεικτικά αναφέρονται: Το Υπουργείο Παιδείας, Ο Δήμος Αθηναίων, Το Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών (ΕΚΠΑ), ΑΤΕΙ, Ο Συνήγορος του Παιδιού, Ο Συνήγορος του Μετανάστη, αρμόδιες υπηρεσίες της Περιφέρειας, ΝΠΙΔ και ΜΚΟ με παρεμφερή δράση, ιδιαίτερα της Κυψέλης και των όμορων περιοχών και συγκεκριμένα με: Παιδικούς σταθμούς, Δημοτικά σχολεία,συλλόγους γονέων και κηδεμόνων, Φορείς και Μονάδες του ΕΣΥ, Εκκλησία, Κοινωνικές 48

49 Συλλογικότητες (π.χ. πολιτισμού, ψυχαγωγίας κ.α), Ομάδες αυτοβοήθειας, Οργανωμένες κοινότητες μεταναστών, Εθελοντές με κατάλληλη εκπαίδευση και υποστήριξη όπως: εκπαιδευτικοί, παιδίατροι, φαρμακοποιοί, νομικοί και τυχόν άλλοι. Σχετικά με την ενημέρωση προς την κοινότητα για την Μονάδα ψυχικής υγείας και την εκτέλεση της Πράξης οι κκ απάντησαν πως διενεργήθηκαν οι παρακάτω ενέργειες για την επαφή και την ενημέρωση: - Έχει διανεμηθεί Έντυπο υλικό ενημερωτικό με συγκεκριμένες αναλυτικές οδηγίες το οποίο έχει δημιουργηθεί σε συνεργασία με τους παρακάτω φορείς για να μη γίνει αλληλοεπικάλυψη. o Μονάδες ψυχικής υγείας του δημοσίου, o νοσοκομείο ΠΑΙΔΩΝ, o σχολεία, o δήμος αθηναίων, o άτυπο Δίκτυο Φορέων στην Κυψέλη, o ΜΚΟ. - Συναντήσεις τουλάχιστον 1 φορά το μήνα με τους δ/ντές στα δημοτικά σχολεία - Δράση στο Πεδίο του Άρεως στο πλαίσιο δραστηριοτήτων και δράσεων οι οποίες αναρτούνται και στην ιστοσελίδα. - Δικτύωση και διασύνδεση ως βασικός παράγοντας - Επαφή με σταθμούς που έχουν αυτό το φάσμα ηλικίας Εκ των ανωτέρω εντοπίζεται το περιστατικό από τον αντίστοιχο φορέα ο οποίος στη συνέχεια έρχεται σε επαφή με το Κέντρο και παραπέμπεται (με παραπεμπτικό μέσω της κοινωνικής υπηρεσίας του δημοτικού βρεφοκομείου και λόγω της φύσης του έργου) στο Κέντρο Στήριξης Παιδιού και Οικογένειας Αθηνών. 49

50 Επί της διαδικασίας παραπομπής και παρέμβασης του περιστατικού στη βάση του εσωτερικού κανονισμού του Κέντρου, τηρείται συγκεκριμένη διαδικασία που ακολουθεί η κοινωνική υπηρεσία του Κέντρου. Πραγματοποιείται καταγραφή στοιχείων από κοινωνικό λειτουργό, κλινική συνάντηση που γίνεται κάθε Τετάρτη όπου περιγράφεται το περιστατικό και στη συνέχεια γίνεται η ανάληψή του. Επιπλέον τηρείται φάκελος στον οποίο περιέχεται ολοκληρωμένο κοινωνικό ιστορικό συμπεριλαμβανομένου του αιτήματος του ενδιαφερόμενου γονιού ή της εξωτερικής παραπομπής. Στη συνέχεια ανατίθεται στην Ομάδα Έργου της Πράξης αξιολογείται και αντίστοιχα εκτελείται η παρέμβαση από τον/τους ειδικούς (έναν ή δύο). Οι γονείς σε κάθε περίπτωση συμμετέχουν στη συμβουλευτική υποστήριξη παράλληλα με την παρέμβαση στο παιδί καθώς στόχος είναι η παρέμβαση σε όλη την οικογένεια για το ζήτημα του παιδιού (1-2 συνάντηση των γονιών). Για το Χρονοδιάγραμμα κατά τη διάρκεια του έργου έως το τέλος της Πράξης, σημειώθηκε ότι η παρέμβαση αναφέρεται σε τουλάχιστον 6 μήνες και ο μέσος όρος διάρκειάς της είναι 12 μήνες. Επισημάνθηκε, επίσης, ότι δεν παύει ουδεμία παρέμβαση εκάστοτε περιστατικού και με το πέρας του χρονοδιαγράμματος της Πράξης. Εάν σταματήσει ή διακοπεί η χρηματοδότηση αυτόματα παύει και η Πράξη. Τα Παιδικά Χωριά SOS όμως είναι ένας οργανισμός ο οποίος χαρακτηρίζεται για την οικονομική αυτοτέλειά του και τη δυνατότητα να στηρίζει τέτοιου είδους ενέργειες με ίδιους πόρους. Στο ουσιαστικό θέμα των καθυστερήσεων των αιτιών και των σχετικών συνεπειών αναφορικά με την τήρηση του χρονικού πλαισίου κάθε Φάσης, σημειώθηκε ότι δεν υφίστανται καθυστερήσεις γενικά καθώς όπως ήδη έχει αναφερθεί το Σωματείο είναι ένας οργανισμός που έχει τη δυνατότητα να ανταποκρίνεται στις οικονομικές υποχρεώσεις μέσω των υπολοίπων εσόδων ανεξάρτητα από την καταβολή χρημάτων μέσω ΕΣΠΑ για την εν λόγω Πράξη η οποία υλοποιείται στη βάση εξαιρετικής συνεργασίας. 50

51 ΕΝΟΤΗΤΑ Β Στην ερώτηση αναφορικά με τις παρεχόμενες υπηρεσίες στο πλαίσιο υλοποίησης της Πράξης και στην περιγραφή των συγκεντρωτικών στοιχείων των άμεσα και οι έμμεσα ωφελούμενων, διατυπώθηκαν τα παρακάτω και στη βάση του ΤΔ της Πράξης. Κύριος φορέας ανάπτυξης των παρεμβάσεων είναι η Μονάδα Ψυχικής Υγείας που θα λειτουργεί ως ανεξάρτητη δραστηριότητα του Κέντρου Στήριξης Παιδιού και Οικογένειας. Η Μονάδα θα έχει καινοτόμο χαρακτήρα που όμως θα βασίζεται στην παιδοκεντρική φιλοσοφία και την προηγούμενη εμπειρία λειτουργίας που έχει αποκτήσει το Κέντρο Στήριξης Παιδιού & Οικογένειας, δίνοντας ιδιαίτερη έμφαση στην αξιολόγηση ώστε να εκτιμηθεί η αποτελεσματικότητα και η αναπαραγωγιμότητά του. Οι παρεμβάσεις θα έχουν κλινικό περιεχόμενο και μπορούν να είναι ατομικές και ομαδικές, επικεντρωμένες στις ανάγκες και τις δυνατότητες των παιδιών και των οικογενειών με στόχο: την ανάπτυξη της ψυχοκοινωνικής προσαρμοστικότητας των παιδιών και των οικογενειών τους. την πρώιμη πρόληψη των ψυχοσυναισθηματικών προβλημάτων με τον εντοπισμό οικογενειών που αντιμετωπίζουν υψηλό κίνδυνο εκδήλωσης ψυχοκοινωνικών προβλημάτων. την ενίσχυση των προσώπων φροντίδας στην ευαισθητοποιημένη ανταπόκριση τους στα μηνύματα των παιδιών καθώς και τη βελτίωση της ικανότητας στη διαχείριση των προβλημάτων και της συναλλαγής με τα παιδιά. την διευκόλυνση της μετάβασης στην γονεϊκότητα ειδικά για τους νέους γονείς. την ανάπτυξη χαρακτηριστικών και δεξιοτήτων που λειτουργούν προστατευτικά στην αλληλεπίδραση μεταξύ γονιών και παιδιών εξασφαλίζοντας το κατάλληλο φυσικό, κοινωνικό και συναισθηματικό περιβάλλον που διευκολύνει τα αναπτυξιακά επιτεύγματα του παιδιού και την λειτουργικότητα της οικογένειας. Ομαλή ένταξη και προσαρμογή στον παιδικό σταθμό-νηπιαγωγείο 51

52 Πιο συγκεκριμένα οι ψυχοκοινωνικές παρεμβάσεις πρόληψης περιλαμβάνουν: Πρώιμη Ανίχνευση μαθησιακών, αναπτυξιακών διαταραχών καθώς και του φαινόμενου σοβαρής παραμέλησης και κακοποίησης, με συνακόλουθη ψυχολογική και ψυχοπαιδαγωγική παρέμβαση. α) επιλογή συγκεκριμένων σταθμών για την υλοποίηση του προγράμματος με κριτήρια επιλογής την ευαλωτότητα του πληθυσμού και την περιοχή της παρέμβασης β) διεξαγωγή ενημέρωσης προσωπικού σχετικά με θέματα ψυχικής υγείας και εφαρμογής του συγκεκριμένου προγράμματος, γ) επιλογή ομάδας του προσωπικού για τη συμμετοχή στην εφαρμογή της παρέμβασης στα πλαίσια φροντίδας ή εκπαίδευσης, δ) χορήγηση ερωτηματολογίων ψυχονοητικής εκτίμησης γονεικής επάρκειας - φαινομένων παραμέλησης-κακοποίησης ε) επιτόπια παρατήρηση στ) ψυχοκοινωνική εκτίμηση ζ) εντοπισμός ομάδων υψηλού κινδύνου. Πρώιμη Παρέμβαση ψυχολογικής υποστήριξης παιδιών,μητέρων ώστε να βελτιώσουν την αυτοεικόνα τους ως γονείς, να αποκτήσουν περισσότερες γνώσεις για την ανάπτυξη και μάθηση των παιδιών τους, να αποκτήσουν θετικότερη στάση ως προς τις ικανότητες τους αλλά και να εμπλακούν ενεργά στις εμπειρίες των παιδιών τους με ποικιλόμορφους τρόπους. Συμβουλευτική οικογένειας για την ενίσχυση της γονικής φροντίδας και της ψυχικής ανθεκτικότητας οικογενειών κοινωνικά ευάλωτων ομάδων, προάγοντας τη θετική αλληλεπίδραση γονέα και παιδιού ως ένα βασικό συστατικό μιας υγιούς ανάπτυξης της βρεφικής και παιδικής ηλικίας. Ομάδες γονέων με σκοπό να κατανοηθούν τα πρότυπα της επικοινωνίας και τα δυναμικά χαρακτηριστικά της οικογενειακής αλληλεπίδρασης. Δημιουργία εναλλακτικών μορφών παρεμβάσεων (μουσικοθεραπεία, art therapy, δραματοθεραπεία) στα πλαίσια ζωής των παιδιών αυτών,οικογένεια, παιδικός σταθμός, 52

53 νηπιαγωγείο κ.α., με τη δημιουργία εργαστηρίων έκφρασης και ψυχοσυναισθηματικής ενδυνάμωσης με στόχο την ανάπτυξη της θετικής τους αυτοεκτίμησης μέσω της επικοινωνίας, της γνώσης του εαυτού, της έκφρασης και διαχείρισης συναισθημάτων, της αποδοχής της διαφορετικότητας, την αλληλεπίδραση, την καλλιέργεια δεξιοτήτων παρατήρησης και κριτικής του άμεσου και έμμεσου περιβάλλοντα χώρου, την καλλιέργεια στάσεων και αξιών, την κοινωνικοποίηση, τη συνεργασία. Αγωγή και Προαγωγή της ψυχικής υγείας, ενίσχυση της προσαρμοστικότητας της οικογένειας και βελτίωση της γονικής ικανότητας, με την κινητοποίηση θετικών συναισθημάτων και την επιλογή λειτουργικών patterns απέναντι στην ευαλωτότητα και την ψυχοκοινωνική δυσπροσαμογή. Ευαισθητοποίηση επαγγελματιών (βρεφονηπιοκόμοι, νηπιαγωγοί, εκπαιδευτικοί) σε θέματα ψυχικής υγείας νηπίων και παιδιών ενδυναμώνοντας την συμβουλευτική και προστατευτική διάσταση του ρόλου των παιδαγωγών, προκειμένου να αντιμετωπίσουν τις προκλήσεις των σύγχρονων ψυχοκοινωνικών θεμάτων. Ανάπτυξη του τοπικού κοινωνικού κεφαλαίου, δηλ. εκείνων των χαρακτηριστικών που διευκολύνουν την επικοινωνία, εμπιστοσύνη, αλληλεγγύη και συνεργασία μεταξύ των ανθρώπων αυξάνοντας την αίσθηση αυτοαποτελεσματικότητας, αποτελώντας το αναγκαίο υπόστρωμα της κοινωνικοποίησης τους. Οι παραπάνω Υπηρεσίες παρέχονται από προσωπικό των επαγγελμάτων ψυχικής υγείας, με την ενσωμάτωση και αξιοποίηση της τεχνογνωσίας και εμπειρίας, επιλεκτικά του ήδη υπάρχοντος εξειδικευμένου προσωπικού των παιδικών χωριών SOS στο Κέντρο Στήριξης Παιδιού και Οικογένειας. Η εύρυθμη λειτουργία του Κέντρου εξασφαλίζεται με την παρακάτω στελέχωση (Πίνακας 1): Α. Προσωπικό πλήρους απασχόλησης 1 Επιστημονικό Υπεύθυνο 1 Κοινωνικό λειτουργό 1 Γραμματέα Β. Μερικής απασχόλησης ή Παροχής υπηρεσιών 2 ψυχολόγους 1 Παιδοψυχίατρο 1 Λογοθεραπευτή 53

54 1 Εργοθεραπευτή 3 Ειδικούς θεραπευτές, ως υπεύθυνους των θεραπευτικών εργαστηρίων έκφρασης 1 Επόπτη 1 Βοηθητικό προσωπικό 1 Διοικητικό Προσωπικό Σημειώνεται ότι τυχόν επιπλέον δράσεις που θα αξιολογηθούν ως ιδιαίτερα χρήσιμες κατά την ανάπτυξη του προγράμματος, θα υλοποιηθούν και με την αξιοποίηση του εθελοντικού δικτύου των Παιδικών Χωριών SOS Ελλάδος. 1. Πίνακας απασχολούμενων στην ομάδα έργου της Πράξης ΚΣΠΟ ΑΘΗΝΑΣ - ΑΠΑΣΧΟΛΟΥΜΕΝΟΙ ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ ΣΤΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ 0-5 ΟΝΟΜΑ Κανελλοπούλου Αθανασία Ροδοπούλου Παναγιώτα Καβαλιεράτος Γεώργιος Νταμπαλής Νικόλαος Λαμπάδη Θεοδώρα Καραμολέγκου Νίνα Κουκουμάκη Μαρία Κουκουράκης Δημήτριος Κατιδένιου Αντωνία Δημητρακοπούλου Αθήνα ΕΙΔΙΚΟΤΗΤΑ Παιδοψυχίατρος Κλινικός Ψυχολόγος Κλινικός Ψυχολόγος Επιστημονικός Υπεύθυνος Κοινωνική Λειτουργός Λογοθεραπεύτρια Εργοθεραπεύτρια Μουσικοθεραπευτής Επόπτρια Γραμματεία Για το περιεχόμενο των παρεχόμενων υπηρεσιών και το αντικείμενο της κάθε ειδικότητας δόθηκαν οι παρακάτω πληροφορίες 54

55 ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΕΡΓΑΣΙΑΚΩΝ ΡΟΛΩΝ ΑΝΑ ΘΕΣΗ Επιστημονικά Υπεύθυνος Γενική περιγραφή θέσης : Ο Επιστημονικά Υπεύθυνος αναλαμβάνει τον συντονισμό και τη διοικητική παρακολούθηση της καθημερινής λειτουργίας της μονάδας. Ηγείται τόσο της επιστημονικής, όσο και της διοικητικής ομάδας, συμμετέχει στην αξιολόγηση της μονάδας και του προσωπικού, είναι υπεύθυνος του παραγόμενου επιστημονικού έργου και της υλοποίησης του φυσικού αντικειμένου όπως περιγράφεται στο εγκεκριμένο τεχνικό δελτίο. Σε συνεργασία με τον υπεύθυνο του έργου υποβάλλει προς την Διαχειριστική Αρχή τα Δελτία Παρακολούθησης της Πράξης. Κοινωνικός Λειτουργός Γενική περιγραφή θέσης : Ο Κοινωνικός Λειτουργός αναλαμβάνει τη λήψη κοινωνικού ιστορικού/ παραπομπών, την τήρηση αρχείου ιστορικών και φακέλων εξυπηρετούμενων, τη συμβουλευτική γονέων μέσα από ομαδικές ή/και ατομικές συναντήσεις. Επίσης μέρος των καθηκόντων του είναι η συνεργασία και δικτύωση με άλλους φορείς. Συμμετέχει στην επιστημονική ομάδα του έργου και αντικαθιστά το επιστημονικά υπεύθυνο σε περίπτωση απουσίας του. Ψυχολόγος Γενική περιγραφή θέσης : Ο/Η Ψυχολόγος αναλαμβάνει τη ψυχολογική αξιολόγηση μέσω κλινικών συνεντεύξεων και ψυχολογικών δοκιμασιών, που συμπληρώνουν την εξέταση και την κλινική παρατήρηση. Επίσης είναι υπεύθυνος για τη συλλογή πληροφοριών από βασικές ομάδες αναφοράς (όπως γονείς, σχολείο ) που αφορούν τις διάφορες συμπεριφορές και επιδόσεις του παιδιού για αξιολόγηση τους με βάση τον δείκτη ηλικίας και τους δείκτες της νευροβιολογικής του ωρίμανσης. Τέλος, αναλαμβάνει την συμβουλευτική καθώς και την ψυχολογική υποστήριξη των εξυπηρετούμενων οικογενειών. Συμμετέχει στην επιστημονική ομάδα του έργου 55

56 Παιδοψυχίατρος Γενική περιγραφή θέσης: Ο Παιδοψυχίατρος αναλαμβάνει την κλινική αξιολόγηση, διάγνωση και θεραπεία παιδιών μέσω κλινικών συνεντεύξεων και συνεδριών με τα παιδιά και τους γονείς. Συμμετέχει στην επιστημονική ομάδα του έργου. Εργοθεραπευτής Γενική περιγραφή θέσης : Ο Εργοθεραπευτής αναλαμβάνει τις εργοθεραπευτικές αξιολογήσεις και θεραπευτικές συνεδρίες παιδιών, όταν χρειάζεται. Συμμετέχει προαιρετικά, όταν κριθεί απαραίτητο από τον επιστημονικά υπεύθυνο, στην επιστημονική ομάδα του έργου Λογοθεραπευτής Γενική περιγραφή θέσης: Ο Λογοθεραπευτής αναλαμβάνει τις λογοθεραπευτικές αξιολογήσεις και θεραπευτικές συνεδρίες παιδιών, όταν κριθεί απαραίτητο. Συμμετέχει προαιρετικά, όταν κριθεί απαραίτητο από τον επιστημονικά υπεύθυνο, στην επιστημονική ομάδα του έργου. Ειδικοί θεραπευτές Γενική περιγραφή θέσης: Ο Ειδικός θεραπευτής αναλαμβάνει τον συντονισμό ομάδων παιδιών προσχολικής ηλικίας, με στόχο τη δημιουργική απασχόληση και τη συναισθηματική και κοινωνική τους ανάπτυξη. Τα μέσα που χρησιμοποιεί είναι η μουσικοθεραπεία, η παιγνιοθεραπεία, η δραμματοθεραπεία, η θεραπεία μέσω τέχνης. Συμμετέχουν προαιρετικά, όταν κριθεί απαραίτητο από τον επιστημονικά υπεύθυνο, στην επιστημονική ομάδα του έργου. Επόπτης Γενική περιγραφή θέσης: Ο Επόπτης έχει υπό την ευθύνη του την επιστημονική εποπτεία του προσωπικού. Οργανώνει ομαδικές συναντήσεις με τους επαγγελματίες ψυχικής υγείας και το υπόλοιπο επιστημονικό προσωπικό σχετικά με την πορεία και την εξέλιξη του επιστημονικού τους έργου, ενισχύοντας την αυτογνωσία τις δεξιότητες και τις τεχνικές των επαγγελματιών. 56

57 Συνεργάζεται με τον επιστημονικά υπεύθυνο του Κέντρου. Συνεργάζεται άμεσα με τον επιστημονικά υπεύθυνο Γραμματέας Γενική περιγραφή θέσης: Η Γραμματεία αναλαμβάνει την διαχείριση των εσωτερικών και εξωτερικών επικοινωνιών, του τηλεφωνικού κέντρου και παρέχει γενικές πληροφορίες στους ενδιαφερόμενους. Αρχειοθετεί φακέλους και συλλέγει στοιχεία μέσω του διαδικτύου, επιβλέπει και ελέγχει το κτήριο και είναι υπεύθυνος/η για την τήρηση και οργάνωση του προγράμματος, συμπεριλαμβανομένων των προγραμματισμένων θεραπευτικών συνεδριών και των λοιπών δραστηριοτήτων. Β. Λογιστή Γενική περιγραφή θέσης : Ο Β. Λογιστή, αναλαμβάνει την οικονομική παρακολούθηση του έργου. Τηρεί τις οικονομικές και λογιστικές καταστάσεις και λοιπές υποχρεώσεις της δομής. Σε συνεργασία με τον υπεύθυνο του έργου αποτυπώνει την οικονομική εξέλιξη της πράξης με την συμπλήρωση των Δελτίων Δήλωσης Δαπανών. Σε σχέση με τα ποσοτικά στοιχεία που προκύπτουν κατά τη διάρκεια της εφαρμογής των Δράσεων της Πράξης και της παροχής υπηρεσιών προς τους ωφελούμενους αναφέρθηκε ότι ο αριθμός των ωφελούμενων σε μονάδα ατόμων ανέρχεται σε περίπου με 580 άτομα. Σημειώνεται ότι ένα μεγάλο μέρος ωφελούμενων οι οποίοι ήδη είχαν τεθεί σε καθεστώς παρέμβασης στο Κέντρο Στήριξης Παιδιού και Οικογένειας ηλικίας 0 έως 5 ετών εντάχθηκαν αυτόματα στην Πράξη Στην ερώτηση αναφορικά με τον τρόπο και τα κριτήρια επιλογής καθώς και τη σχέση εργασίας των απασχολούμενων στο πλαίσιο της υλοποίησης της Πράξης διευκρινίστηκε ότι τηρούνται οι διαδικασίες οι οποίες ορίζονται και προβλέπονται στα προγράμματα ΕΣΠΑ. Συγκεκριμένα τηρήθηκαν οι διαδικασίες πρόσκλησης εκδήλωσης ενδιαφέροντος, σχετικής ανάρτησής τους στην ηλεκτρονική σελίδα και δημοσίευσής τους σε εφημερίδες. Ακολούθησε οι υποβολή πολλών αιτήσεων πχ για ψυχολόγους πάνω από 500. Πραγματοποιήθηκε αξιολόγηση μέσω συνεντεύξεων. 57

58 Τα κριτήρια ήταν σύμφωνα με τις ανάγκες τις πράξης. Υπάρχει διαθέσιμη λίστα αναπληρωτών αιτούντων για τις θέσεις Επίσης όπως υπήρχε η σχετική πρόβλεψη και στην αρχική πρόταση της Πράξης για ορισμένες θέσεις ανατέθηκε απευθείας το έργο από τα Παιδικά Χωριά SOS σε υπαλλήλους που πληρούσαν όλε τις προδιαγραφές. Στην ερώτηση εάν υπάρχει δίκτυο εθελοντών που συμμετέχει στη πράξη και δεδομένου ότι υπάρχει ποιός είναι ο λόγος της επιλογής αυτής, ο ρόλος τους, το ωράριο τους, η ηλικία τους και η οικογενειακή τους κατάσταση, παρέθεσαν τα παρακάτω σημαντικά στοιχεία Εθελοντές-εθελοντικές ομάδες από το Κέντρο Στήριξης Παιδιού & Οικογένειας Αθηνών των Παιδικών Χωριών SOS Ελλάδας. Κατά τη διάρκεια του χρονικού διαστήματος υλοποίησης του προγράμματος ΕΣΠΑ (0-5), είχαμε σε γενικές γραμμές, μια εξαιρετική συνεργασία με τους εθελοντές και τις εθελοντικές ομάδες που ενεπλάκησαν στα προγράμματα μας. Α. Μεμονωμένοι εθελοντές Έχουμε 20 συνολικά μεμονωμένους εθελοντές που δραστηριοποιούνται στις παρακάτω δράσεις: 1. 6 εθελοντές εκπαιδευτικοί με διάφορες ειδικότητες (φιλόλογοι, μαθηματικοί, παιδαγωγοί, φυσικοί κτλ.). Οι εθελοντές εκπαιδευτικοί βοηθούν στην μαθησιακή υποστήριξη παιδιών είτε εξατομικευμένα είτε σε μικρές ομάδες εθελοντές που μας βοηθούν σε δράσεις, δημιουργική απασχόληση παιδιών, εκδηλώσεις, εκπαιδευτικές επισκέψεις, «Σινεμά στη Γειτονιά» κ.α.. Σ αυτή την ομάδα περιλαμβάνεται και εθελοντής με πρόβλημα όρασης (τυφλός) εθελοντές που μας βοηθούν στην υλική υποστήριξη των οικογενειών (προετοιμασία πακέτων τροφίμων, ταξινόμηση ρούχων και παιχνιδιών) εθελοντή στη διοικητική υποστήριξη του Κέντρου μας (γραμματειακή υποστήριξη). 58

59 Β. Εθελοντικές Ομάδες και τύπος της συνεργασίας: 1. Μουσικό Παράθυρο. Πραγματοποίηση για 2η συνεχόμενη χρονιά, εργαστήριου Δημιουργικής έκφρασης παιδιών σε εβδομαδιαία βάση. Ομάδα 15 παιδιών ηλικίας 8 12 ετών Συμμετοχή, οργάνωση δραστηριοτήτων, ζωντανή μουσική σε εκδηλώσεις μας Κάλεσμα παιδιών σε εκδηλώσεις τους Ένταξη και εμπλοκή κατόπιν αιτήματος μας, εθελοντή με πρόβλημα όρασης στην ομάδα τους. 2. PEDIASIS Πραγματοποίηση 2 εργαστηρίων Δημιουργικής Έκφρασης για ένα τρίμηνο (Δεκ14-Μαρ15). Α) Θεατρικό παιχνίδι για παιδιά 9-12 χρονών και β) Ζωγραφικής Γλυπτικής για παιδιά 5-8 χρονών 3. Ζωγράφοι σε δράση για τα ΠΑΙΔΙΑ Συμμετοχή με δραστηριότητες σε εκδηλώσεις μας Δημιουργία πανό για το Σινεμά στη Γειτονιά 4. Εκδρομή της Αγάπης Οργάνωση και υλοποίηση εκδρομής για 20 παιδιά από το Κέντρο μας με 2 εργαστήρια προετοιμασίας 5. Εθελοντική Πλατφόρμα GloVo Βοήθεια σε εκδηλώσεις μας Βοήθεια στον τομέα των τροφίμων Υπάρχει δηλαδή σημαντικό δίκτυο εθελοντών που απασχολούνται στο Κέντρο. Επίσης στην ερώτηση κατά πόσο το δίκτυο των εθελοντών έχει συμβάλλει στην υλοποίηση της Πράξης, αναφέρθηκε ότι ενδεχομένως στην συγκεκριμένη Πράξη να μην έχουν συμβάλει όπως συμβάλουν στη λειτουργία του Κέντρου. Ωστόσο, γενικά είναι πολύ σημαντικός ο εθελοντισμός για το Κέντρο. Ενδεικτικά μας ενημέρωσαν ότι πραγματοποιήθηκαν προληπτικές ιατρικές εξετάσεις και θεραπείες σε όλα τα παιδιά του Κέντρου, στις οποίες συμμετείχαν και οι ηλικίες 0-5, από 59

60 εθελοντές ιατρούς. Πρόσφατα ολοκληρώθηκε ένα πρόγραμμα με την Ελληνική Οδοντική εταιρεία και την εταιρεία Johnson & Johnson, κατά την εκτέλεση του οποίου εξετάσθηκαν 250 περιστατικά και ακολούθησαν πλήρη θεραπεία τα 160. Από 40 εθελοντές παιδοοδοντίατρους της Ελληνικής Οδοντιατρικής εταιρείας. Επιπλέον από εθελοντές οφθαλμίατρους από τους Γιατρούς του Κόσμου πραγματοποιήθηκαν εξετάσεις και αφορούσαν σε όλα τα παιδιά. Τα μισά παιδιά ήταν ηλικιών 0-5 Ερωτήθηκαν επίσης κατά πόσο κρίνονται απαραίτητες οι ιατρικές εξετάσεις για το απασχολούμενο προσωπικό και με ποια συχνότητα. Τόνισαν πως οι ιατρικές εξετάσεις είναι απαραίτητες για του χώρους φιλοξενίας των Παιδικών χωριών. Όχι όμως για το Κέντρο Στήριξης Παιδιού και Οικογένειας και δεν είναι αιτούμενο στοιχείο για προγράμματα ΕΣΠΑ. Ως προς τους επιπλέον κύκλους εκπαίδευσης ή /και ψυχολογικής υποστήριξης για το προσωπικό και με ποια μορφή και ποια συχνότητα αυτοί πραγματοποιούνται μας ενημέρωσαν ότι ακολουθείται η διαδικασίας της Εποπτείας. Διαδικασία ψυχολογικής υποστήριξης και ατομικής σε περίπτωση που χρειαστεί. Μέριμνα που έως τώρα χρειάστηκε σε μία περίπτωση εκτός 0-5. Ο Επιστήμονας της Ομάδας Έργου διενήργησε τη διαδικασίας της συμβουλευτικής. Έγινε δηλαδή πιο στενή εποπτεία ώστε να καταστεί δυνατό να διαχειριστεί το περιστατικό. Οι επιστήμονες οι οποίοι είναι άρτια καταρτισμένοι και πολύ εξειδικευμένοι καλύπτονται μέσα από τους κύκλους σεμιναρίων και παρακολουθείται ο εκάστοτε επιστήμονας στενά μέσα από την επιστημονική ομάδα. Στην Πράξη 0-5 δεν προβλέπεται επιπλέον κύκλοι εκπαίδευσης. Στο ζήτημα του γραπτού εσωτερικού κανονισμού για τη λειτουργία της Μονάδας Ψυχικής Υγείας με ειδικότερες αναφορές α) στη τήρηση των αρχείων του 60

61 προσωπικού και β) των ωφελουμένων καθώς γ) επίσης και στην τήρηση του απορρήτου διατυπώθηκαν τα εξής Υπάρχει ανάγκη μεθοδικής καταγραφής των δεδομένων κάθε περιστατικού. Για κάθε περιστατικό(εκτός των περιπτώσεων που αφορούν μόνο τη παροχή υλικής βοήθειας) τηρείται ένας αριθμημένος φάκελος που περιλαμβάνει το ιστορικό, τις διαγνώσεις και τα πορίσματα των ειδικών που εμπλέκονται στο χειρισμό της περίπτωσης. Η τήρηση επιμελώς οργανωμένων και ενημερωμένων φακέλων αποτελεί νομική υποχρέωση του Κέντρου. Οι φάκελοι είναι απόρρητοι και διατηρούνται σε ασφαλές και κατάλληλο προς τούτο χώρο για το χρονικό διάστημα που προβλέπει ο νόμος. Την ευθύνη της εποπτείας του αρχείου και της ασφάλειάς του την έχει ο Υπεύθυνος του κάθε Κέντρου. Σημείωσαν επιπλέον ότι υφίσταται γραπτός εσωτερικός κανονισμός λειτουργία για τα Κέντρα Στήριξης Παιδιού και Οικογένειας όπως περιγράφεται και στο σχετικό παράρτημα της παρούσης και ισχύει α) η τήρηση των αρχείων του προσωπικού και β) των ωφελουμένων καθώς γ) επίσης και η τήρηση του απορρήτου Σε σχετική ερώτηση περιέγραψαν τους τρόπους με τους οποίους ενημερώνονται οι εμπλεκόμενοι ωφελούμενοι για τη συμμετοχή τους στην υλοποίηση της Πράξης, οι οποίοι κυρίως εστιάζουν στην ανίχνευση μέσω φυλλαδίων αλλά και από κάθε δράση δημοσιότητας Δεν έχουν διαπιστωθεί παράπονα ή δυσαρέσκεια από τους ωφελούμενους και τους εμπλεκόμενους κατά τη διάρκεια της συνεργασίας για την υλοποίηση της Πράξης όπως μας ενημέρωσαν έως και την ολοκλήρωση της Πράξης. Γεγονότα ή ζητήματα τα οποία προέκυψαν διευθετήθηκαν μέσω των προγραμματισμένων μηνιαίων συναντήσεων στις οποίες συμμετείχε και η Δ/ντρια του Φορέα. 61

62 Για την υλοποίηση της Πράξης έχει υπογραφεί Προγραμματική Συμφωνία Συνεργασίας μεταξύ του Δημοτικού Βρεφοκομείου Αθηνών (ΔΒΑ) και των Παιδικών Χωριών SOS Ελλάδος όπως αναλυτικά περιγράφεται στο Παράρτημα της παρούσης. Η διαδικασία για την σύναψη της προαναφερθείσας Προγραμματικής Συμφωνίας αρχικά ήταν η αποστολή σχετικής επιστολής πρότασης συνεργασίας από τον Επιστημονικό Υπεύθυνο της Πράξης κ. Νταμπαλή την οποία και αποδέχθηκαν κατόπιν εκτενούς συζήτησης δια ζώσης. Η συνεργασία αφορά σε 9 σταθμούς του ΔΒΑ στο 6 ο δημοτικό διαμέρισμα Βασικό κριτήριο για την επιλογή του συγκεκριμένου φορέα είναι η οικονομική κατάσταση των οικογενειών καθώς η Πράξη απευθύνεται σε νήπια και παιδιά 0-5 ετών, οικογενειών υψηλού κινδύνου και συγκεκριμένα: Μονογονεϊκές οικογένειες (διαζύγιο θάνατος), γονείς που έχουν ξαναπαντρευτεί, πολύτεκνοι, μετανάστες, παιδιά ιδρυμάτων, προβλήματα αλκοολισμού, ενδοοικογενειακή βία, φτώχεια και ανεργία, ψυχική ασθένεια γονιών ή αναπηρία. Οι βασικοί άξονες της εν λόγω Προγραμματικής Συμφωνίας καθώς και α) η μεθοδολογία, β) τα εργαλεία, και γ) η συχνότητα της εφαρμογής τους στο πλαίσιο της εκτέλεσης Πράξης, περιγράφηκαν ως εξής: Ο πρώτος άξονας αφορά την πρώιμη ανίχνευση και αξιολόγηση των παιδιών από την διεπιστημονική ομάδα του Κέντρου (ψυχολόγος, παιδοψυχίατρος, λογοθεραπευτής, εργοθεραπευτής, παιδαγωγός, κοινωνικός λειτουργός), η οποία υλοποιείται στο χώρο των παιδικών σταθμών. Σε συνεργασία με το παιδαγωγικό προσωπικό και τις αρμόδιες Υπηρεσίες του ΔΒΑ, οικογένειες που χρήζουν συστηματικότερης πλαισίωσης, παροτρύνονται να απευθυνθούν για υποστήριξη στο Κέντρο Στήριξης Παιδιού & Οικογένειας Αθήνας των Παιδικών χωριών SOS Ελλάδος. Η επίτευξη του στόχου του πρώτου άξονα, προϋποθέτει την ενημέρωση του προσωπικού φροντίδας και των οικογενειών των παιδιών που φοιτούν στους παιδικούς σταθμούς του δικαιούχου. 62

63 Ο δεύτερος άξονας περιλαμβάνει εναλλακτικές μορφές παρεμβάσεων, μέσω οργάνωσης αυτοτελών εργαστηρίων έκφρασης και ψυχοσυναισθηματικής ενδυνάμωσης, με τη συνδρομή των ειδικών (μουσικοθεραπευτής, παιγνιοθεραπευτής, art therapist) και τη συνεργασία του παιδαγωγικού προσωπικού των παιδικών σταθμών του δικαιούχου, με στόχο την ανάπτυξη της θετικής αυτοεκτίμησης των παιδιών μέσω της επικοινωνίας, της γνώσης του εαυτού, της έκφρασης και διαχείρισης συναισθημάτων, της αποδοχής της διαφορετικότητας, της αλληλεπίδρασης, της καλλιέργειας δεξιοτήτων, στάσεων και αξιών. Τα προγράμματα υλοποιούνται σε συνεργασία με τις αρμόδιες υπηρεσίες του ΔΒΑ. Ο τρίτος άξονας περιλαμβάνει την ευαισθητοποίηση των επαγγελματιών σε θέματα ψυχικής υγείας νηπίων και παιδιών προκειμένου να αντιμετωπίσουν τις προκλήσεις των σύγχρονων ψυχοκοινωνικών θεμάτων, ενδυναμώνοντας την συμβουλευτική και προστατευτική διάσταση του ρόλου τους. Στην κατεύθυνση αυτή, περιλαμβάνονται η πραγματοποίηση στοχευμένων συναντήσεων συγκεκριμένης διάρκειας με το παιδαγωγικό προσωπικό των παιδικών σταθμών που ανήκουν στον δικαιούχο, κατόπιν συνεννόησης και σχετικής έγκρισης των αρμόδιων Υπηρεσιών του. Η υλοποίηση των ανωτέρω αξόνων των Δράσεων της Προγραμματικής Συμφωνίας μεταξύ ΔΒΑ και Παιδικών Χωριών SOS Ελλάδος έλαβε χώρα στις εγκαταστάσεις των Βρεφονηπιακών Σταθμών. Διατυπώθηκε η γνώμη για την άριστη ποιότητα της συνεργασίας με το Επιστημονικό Προσωπικό, εκπροσώπους του ΔΒΑ, με το οποίο συνδέεται το Κέντρο Στήριξης Παιδιού και Οικογένειας στη βάση της Προγραμματικής Συμφωνίας και αναφέρθηκαν κάποιες δυσκολίες με το προσωπικό το οποίο τελεί σε καθεστώς όχι πλήρους απασχόλησης για τις οποίες έχει το ζήτημα διευθετηθεί. Παρατηρήθηκε ιδιαίτερο ενδιαφέρον και μεγάλη ανταπόκριση κατά τη διάρκεια της υλοποίησης της Πράξης και γενικά διαπιστώθηκαν θετικά αποτελέσματα στις περισσότερες περιπτώσεις περιστατικών. Εξαιρετικά σημαντική κρίθηκε η βοήθεια και η συνεργασία με το ΔΒΑ. 63

64 Τέλος απευθύναμε στον Επιστημονικό Υπεύθυνο της Πράξης και το Διευθυντή του Κέντρου Στήριξης Παιδιού και Οικογένειας, σχετικά με την προσωπική τους γνώμη για τη διατήρηση λειτουργίας της Μονάδας Ψυχικής Υγείας και την επέκτασή της με παραρτήματα σε άλλες περιοχές εντός και εκτός του Νομού σε σχέση με τις υπάρχουσες κοινωνικές και οικονομικές συνθήκες και τον προτεινόμενο τρόπο που θα μπορούσε να επιτευχθεί, λάβαμε τις παρακάτω απαντήσεις: Διατυπώθηκε η γνώμη ότι πρόκειται για μία σημαντικότατη Πράξη γιατί αφορά μία ηλικία που όσο πιο νωρίς προβούν οι αρμόδιοι στην παρέμβαση τόσο καλύτερα αποτελέσματα θα προκύψουν. Το κοινωνικό και το οικονομικό κόστος θα είναι μεγαλύτερο εάν δεν παρέμβεις και γενικότερα είναι σημαντικό όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά και στην Ευρώπη καθώς το σημαντικό είναι η ηλικία που αφορά. Υπάρχουν πολλές πιθανότητες να κάνεις μία αλλαγή και να προλάβεις πολλά θέματα. Έχει κοινωνικό όφελος Πρόσφατες έρευνες σε παιδιά ηλικίας 4,5 χρονών έδειξαν ότι το οικογενειακό περιβάλλον αποτέλεσε καθοριστικό παράγοντα για την ικανότητά τους να ελέγχουν την προσοχή τους κατά την προσχολική ηλικία αλλά και η ικανότητα αυτή στη συνέχεια σχετίστηκε με τις σχολικές επιδόσεις, την γλώσσα και την κοινωνικοποίηση των παιδιών αυτών (NICHD Early Child Care ResearchNetwork, 2003). Παράλληλα με αυτά τα δεδομένα, σήμερα οι επιπτώσεις της κρίσης δημιουργούν τη λεγόμενη Μετατραυματική Διαταραχή Άγχους με συμπτώματα ψυχολογικών διαταραχών στον παιδικό και ενήλικο πληθυσμό. Η αναγκαιότητα για την ύπαρξη κοινωνικής στήριξης έχει συνδεθεί με παράγοντες που επηρεάζουν την ποιότητα ζωής, όπως η ικανοποίηση από τη ζωή και η αίσθηση ευημερίας (Breeze et al.,2001). Η προληπτική παρέμβαση αποκτά ιδιαίτερη σημασία όταν απευθύνεται σε πληθυσμό που διατρέχει κίνδυνο κάποιας μορφής ψυχοκοινωνικής δυσλειτουργίας και κυρίως όταν 64

65 εστιάζεται στα καθοριστικά για την περαιτέρω πορεία, πρώτα στάδια της ψυχοκοινωνικής ανάπτυξης του ατόμου. Βελτιώσεις στην ψυχοκοινωνική λειτουργικότητα των μητέρων, στις ενδοοικογενειακές σχέσεις καθώς και στην ανάπτυξη και συμπεριφορά των παιδιών 0-5 ετών στην περιοχή της παρέμβασης (Κυψέλη Αθήνα). Τεράστια αύξηση των οικογενειών που ζουν στα όρια της φτώχεια (οικονομικό ζήτημα) είναι απολύτως αναγκαίο. Καθώς εξαιτίας αυτού πολλές οικογένειες δεν μπαίνουν στη διαδικασία αυτή. 65

66 6.4. Έντυπο ερωτηματολόγιο προς συμπλήρωση από τους εμπλεκόμενους υπαλλήλους του Δημοτικού Βρεφοκομείου Αθηνών (ΔΒΑ) Το έντυπο ερωτηματολόγιο το οποίο διαβιβάστηκε το Μάρτιο 2015 σε 5 τυχαίους εμπλεκόμενους υπαλλήλους του Δημοτικού Βρεφοκομείου Αθηνών (ΔΒΑ), αναφέρονταν κυρίως στους παρακάτω άξονες o Συνεργασία με τα Παιδικά Χωριά SOS και διατύπωση γνώμης για τον Οργανισμό o Δράσεις μέθοδοι και δυσκολίες υλοποίησης τους o Προσωπικό ΔΒΑ και διοικητικές διαδικασίες o Ωφελούμενοι, Περιστατικά και βαθμός δυσκολίας συνεργασίας o Αποτελέσματα των δράσεων της Πράξης και διατήρηση της λειτουργίας της Μονάδας Ψυχικής Υγείας και επέκτασή της Ως προς τον άξονα της Συνεργασίας με τα Παιδικά Χωριά SOS και διατύπωση γνώμης για το Οργανισμό, διανεμήθηκε ερωτηματολόγιο (Βλέπε σχετικό Παράρτημα) και απαντήθηκε προαιρετικά και κατά την κρίση του ερωτώμενου. Οι απαντήσεις που λήφθηκαν κατά ένα μεγάλο βαθμό ομαδοποιήθηκαν (όπου ήταν εφικτό) έτσι ώστε να επιτευχτεί καλύτερα η εικόνα και οι απόψεις των ερωτώμενων, όπως θα δούμε στη συνέχεια. o Συνεργασία με τα Παιδικά Χωριά SOS και διατύπωση γνώμης για ΠΑΙΔΙΚΑ ΧΩΡΙΑ SOS ΕΛΛΑΔΟΣ Διατυπώθηκε θετική γνώμη για την έως τώρα δράση γενικά των ΠΑΙΔΙΚΩΝ ΧΩΡΙΩΝ SOS ΕΛΛΑΔΟΣ και σχετικά με την πρόταση συνεργασίας ανέφεραν ότι προήλθε από τα Παιδικά Χωριά κατόπιν αρχικής προσέγγισης. Βασικοί λόγοι για τους οποίους το Δημοτικό Βρεφοκομείο Αθηνών απάντησε θετικά απαριθμούνται ως εξής: α) η σημαντική υποστήριξη τόσο των εργαζόμενων όσο και της κοινότητας από δράσεις όπως αυτή 66

67 β) η προηγούμενη σχετική εμπειρία από συνεργασία με τα Παιδικά Χωριά SOS και γ) η εγγύηση της επιτυχούς έκβασης της υλοποίησης της Πράξης. Η εν λόγω συνεργασία διήρκησε έως το Νοέμβριο του 2015 με στόχο την παροχή συμβουλευτικών και θεραπευτικών υπηρεσιών και την ενημέρωση των υπαλλήλων. Το περιεχόμενο αναφέρεται κυρίως στην ευαισθητοποίηση των παιδαγωγών την πρώιμη ανίχνευση των δυσκολιών σε παιδιά και η εφαρμογή της παρέμβασης μέσω εργαστηρίων καθώς και ο προσδιορισμός άλλων δράσεων στους παιδαγωγούς. o Δράσεις μέθοδοι και δυσκολίες υλοποίησης τους Αναφορικά με τις δράσεις και τις μεθόδους στα εργαστήρια που έλαβαν χώρα σε βρέφη και νήπια καθώς και στις συναντήσεις υποστήριξης και ενδυνάμωσης των παιδαγωγών. Δεν παρατηρήθηκαν δυσκολίες κατά τη διάρκεια της συνεργασίας. o Προσωπικό ΔΒΑ και διοικητικές διαδικασίες Το προσωπικό του ΔΒΑ ανταποκρίθηκε άμεσα για τη συμμετοχή του στις δράση αυτή και τηρήθηκε η διαδικασία της ενημέρωσης (προφορικά και με ανακοινώσεις) των ωφελούμενων. o Ωφελούμενοι, Περιστατικά και βαθμός δυσκολίας συνεργασίας Οι ωφελούμενοι συμμετέχουν στην Πράξη υπογράφοντας σχετική άδεια συμμετοχής για τα παιδιά τους. Τα είδη των περιστατικών εστιάζουν κυρίως σε παιδιά με διάχυτη αναπτυξιακή διαταραχή (δόθηκε απάντηση σε ένα ερωτηματολόγιο). Κατά τη διάρκεια της συνεργασίας δεν διαπιστώθηκε και δεν συζητήθηκε περιστατικό με μεγάλο βαθμό δυσκολίας στη συνεργασία. 67

68 o Αποτελέσματα των δράσεων της Πράξης και διατήρηση της λειτουργίας της Μονάδας Ψυχικής Υγείας και επέκτασή της Η συνεργασία αξιολογήθηκε πολύ καλή και πραγματοποιήθηκαν ενέργειες προβολής της συνεργασίας και της Πράξης μέσω ενημέρωσης των Παιδικών Σταθμών και της Κεντρικής Υπηρεσίας και μέσω διοργάνωσης Ημερίδας με θέμα τη συνεργασία στο πλαίσιο της υλοποίησης της Πράξης και σχετική ανάρτηση στην ιστοσελίδα. Η διατήρηση της Μονάδας Ψυχικής Υγείας και επέκτασή της κρίθηκε απαραίτητη λόγω των αυξανόμενων αναγκών του πληθυσμού σε θέματα πρόληψης ψυχικής υγείας και πρώιμης παρέμβασης. o Αναφορικά με την ενημέρωση των εμπλεκόμενων ωφελούμενων Απαντήθηκε ως εξής: «Ενημερώνονται με ανακοινώσεις που αναρτώνται, καθώς και προφορικά». o Διατύπωση γνώμης για τη διατήρηση λειτουργίας της Μονάδας Ψυχικής Υγείας και την επέκτασή της με παραρτήματα σε άλλες περιοχές εντός και εκτός του Νομού σε σχέση με τις υπάρχουσες κοινωνικές και οικονομικές συνθήκες και προτεινόμενος τρόπος επίτευξης Δόθηκαν οι κάτωθι απαντήσεις (οι οποίες προέρχονται από ομαδοποίηση): - Είναι σημαντική η διατήρηση της μονάδας ψυχικής υγείας, καθώς και η επέκτασή της σε άλλες περιοχές λόγω των αυξανόμενων αναγκών του πληθυσμού σε θέματα ψυχικής υγείας και πρώιμης παρέμβασης - Είναι απαραίτητη η διατήρηση της Μονάδας τόσο σε επίπεδο της εγγύτερης κοινωνικής ομάδας (6 η Δημοτική Κοινότητα) όσο και εκτός της συγκεκριμένης περιοχής ή του Νομού 68

69 6.5. Ανάλυση στοιχείων από το ερωτηματολόγιο των ωφελουμένων Σύμφωνα με την ανοιχτή πρόσκληση εκδήλωσης ενδιαφέροντος η παροχή υπηρεσιών αξιολόγησης της πράξης: «Οργάνωση & Εφαρμογή Προγράμματος Παρέμβασης σε Παιδιά Προσχολικής Ηλικίας, 0-5 Ετών στην Περιοχή Αθηνών» που υλοποιείται στο Κέντρο Στήριξης Παιδιού & Οικογένειας Αθήνας, αφορούσε ειδικότερα: Την ευθύνη εκπόνησης συστήματος αξιολόγησης των δράσεων και των παραδοτέων της πράξης Την υλοποίηση της εξωτερικής αξιολόγησης της λειτουργίας του Κέντρου ως προς τους εξής δείκτες: o Επάρκεια & ποιότητα της υποδομής o Επάρκεια & ποιότητα του προσωπικού o Ποιότητα των παρεχομένων υπηρεσιών o Ποιότητα των εξωτερικών σχέσεων του Κέντρου και των δράσεων δημοσιότητας και διαδικτύωσης Στην ενότητα αυτή με περιγραφική στατιστική (απλές και σύνθετες πινακοποιήσεις) αναλύονται στα στοιχεία από τα ερωτηματολόγια των ωφελούμενων. Αναλυτικότερα, όλες οι απαντήσεις αφού πρώτα κωδικοποιήθηκα εισήχθηκαν σε μία βάση δεδομένων και ακολούθησε η περαιτέρω ανάλυσή τους με βάση το στατιστικό πακέτο SPSS. Σε γενικές γραμμές, όπως θα διαπιστωθεί από την ανάλυση των στοιχείων, οι ωφελούμενοι δήλωσαν ενημερωμένοι και ευχαριστημένοι από τις υπηρεσίες του προγράμματος δηλώνοντας ότι είναι απαραίτητη η συνέχισή του. Το σύνολο του δείγματος ανέρχεται σε 30 συμπληρωμένα ερωτηματολόγια (σύνολο 80 άτομα) που ανέρχεται σε ποσοστό 19% του συνόλου των οικογενειών 12 που εξυπηρετούνται από το Κέντρο και είναι ποσοστό υψηλό και αξιόπιστο για την εξαγωγή ασφαλών συμπερασμάτων. Όπως διαπιστώνεται στα κάτωθι Σχήματα 3 και 4 στις περισσότερες οικογένειες υπάρχουν πάνω από ένα ωφελούμενο παιδί. Επιπλέον συχνά, 12 Αφορούν τα στοιχεία κατά το μήνα Νοέμβριο του Την περίοδο συμπλήρωσης των ερωτηματολόγιων μέγεθος του δείγματος αντιστοιχούσε στο 20% των ωφελούμενων οικογενειών. 69

70 εκτός από τα παιδιά ωφελούμενοι είναι οι ίδιοι οι γονείς: Η συντριπτική πλειοψηφία των οικογενειών έχει τουλάχιστον δύο με τρεις ωφελούμενους που είναι το παιδία ή τα παιδιά και ο γονέας ή και οι δύο γονείς. Σχήμα 3. Κατανομή οικογενειών ανάλογα με τον αριθμό εξυπηρετούμενων παιδιών από το Κέντρο Στήριξης Παιδιού & Οικογένειας Αθήνας Αριθμός παιδιών 70

71 Σχήμα 4. Κατανομή οικογενειών ανάλογα με τον αριθμό ωφελούμενων μελών από το Κέντρο Στήριξης Παιδιού & Οικογένειας Αθήνας % και άνω Αριθμός ωφελούμενων μελών Αναλυτικότερα από τους τριάντα (30) συνολικά ωφελούμενους γονείς οι οποίοι συμπλήρωσαν το ερωτηματολόγιο, με βάση το ερώτημα: «Ποιά η γνώμη σας για την έως τώρα γενικά δράση των ΠΑΙΔΙΚΩΝ ΧΩΡΙΩΝ SOS ΕΛΛΑΔΟΣ και του Κέντρου Στήριξης Παιδιού και Οικογένειας Αθηνών (Θετική- ουδέτερη- αρνητική);», όλοι και οι τριάντα δήλωσαν ότι η γνώμη του είναι θετική. Το στοιχείο αυτό είναι εντυπωσιακό, για την αναγκαιότητα του προγράμματος αφ ενός και αφ ετέρου την υψηλή ποιότητα των υπηρεσιών που παρέχονται από τους συντελεστές του, όπως θα διαπιστωθεί και παρακάτω, Από το Σχήμα 5, διαπιστώνεται ότι ο τρόπος ενημέρωσης των ωφελούμενων ήταν κυρίως από τις κοινωνικές υπηρεσίες του Δήμου ή από το παιδικό σταθμό (53,3%), και ακολουθεί η περίπτωση όσων ενημερώθηκαν μέσω τρίτων (16,7%) ή έκαναν απλό άμεσο ή τηλεφωνικό αίτημα (16,7%) και ακολουθεί η περίπτωση όσων ενημερώθηκαν από το. από το internet (13,3%). 71

72 Σχήμα 5. Τρόπος που προέκυψε η συνεργασία με το Κέντρο Στήριξης Παιδιού και Οικογένειας Αθηνών Κοινωνική υπηρεσία δήμου ή σχολείου/ παιδικού σταθμού Μέσω τρίτων Από ιντερνετ Αίτημα τηλεφωνικά Στο ερώτημα αναφορικά με τις τυπικές διαδικασίες που τηρήθηκαν απάντησε μόλις το 60% των ερωτώμενων εκ των οποίων οι περισσότερο δήλωσαν απλά ότι έκαναν αίτηση ή είχαν τηλεφωνική επικοινωνία με το Κέντρο. Επίσης σε ποσοστό που καλύπτει το 77% του συνόλου των ερωτώμενων δήλωσαν ότι είχαν ενημερωθεί καλά και ξεκάθαρα, από τη πρώτη στιγμή, από την κοινωνική λειτουργό για το ότι εν λόγω συνεργασία επρόκειτο να υλοποιηθεί στο πλαίσιο της εκτέλεσης της Πράξης «ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗΣ ΣΕ ΠΑΙΔΙΑ ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗΣ ΗΛΙΚΙΑΣ 0-5 ΕΤΩΝ ΣΤΗΝ ΑΘΗΝΑ». Από τις υπόλοιπες περιπτώσεις ορισμένοι δεν είχαν καν συμπληρώσει το ερώτημα ενώ τα άτομα που δήλωσαν ότι δεν είχαν ενημερωθεί είναι ελάχιστα (μόνον 10% του συνόλου). Αναφορικά με το είδος του περιστατικού, οι περισσότερες περιπτώσεις αφορούσαν λογοθεραπεία (40%), παιδιά που είχαν συχνά ένταση και νευρικότητα (10%) και μαθησιακές δυσκολίες (10%). Άλλες απαντήσεις που δόθηκαν εστίασαν στη στήριξη της 72

73 οικογένειας πέραν του ίδιου του παιδιού (20%), ενώ υπήρχαν σε ορισμένες περιπτώσεις περισσότεροι λόγοι που έκαναν τους γονείς να απευθυνθούν στο Κέντρο Στήριξης Παιδιού και Οικογένειας (Σχήμα 6). Σχήμα 6. Είδος περιστατικού για το οποίο κρίθηκε αναγκαία η παρέμβαση του Κέντρου Λογοθεραπία παιδιού και παιδί με άνταση και νευρικότητα 3% Λογοθεραπία παιδία και στήριξη οικογένειας 3% Άλλο (Κακη διάθεση, ψυχολογική στήριξη παιδιού κ.ά) 14% Λογοθεραπεία 40% Στήριξη οικογένειας και εκπαιδευτικό πρόγραμμα για παδί 20% Μαθησιακές δυσκολίες 10% Παιδιά με ένταση, νευρικότητα 10% Στο ερώτημα που αφορά τα συμπτώματα του παιδιού απάντησαν ελάχιστοι. Από αυτούς ορισμένοι απάντησαν ότι το παιδί είχε προβλήματα ομιλίας ή έδειχνε συχνή νευρικότητα και επιθετικότητα. Αναφορικά με το ερώτημα επτά το οποία στις μεθόδους που διεξάγεται η συνεργασία και ποια η συχνότητα επανάληψής τους και για πόσο χρονικό διάστημα διαπιστώνονται τα ακόλουθα. Κατ αρχάς στις περισσότερες περιπτώσεις ωφελούμενοι δεν είναι μόνον το 73

74 παιδιά αλλά και άλλα μέλη της οικογένειας και κυρίως οι γονείς (Από το σύνολο των 30 συμπληρωμένων ερωτηματολογίων 11 περιπτώσεις αφορούσαν ωφελούμενα παιδιά μαζί με τον ένα γονέα και 13 μαζί και με τους δύο γονείς). Επίσης υπήρξαν οικογένειες όπου και τα δύο παιδιά συμμετείχαν στο πρόγραμμα (11 περιπτώσεις 37%) ενώ σε μία περίπτωση αφορούσε δύο γονείς με ενταγμένα τρία παιδιά (Πίνακας 2). Οι περισσότεροι γονείς που ήταν ενταγμένοι το Πρόγραμμα παρακολούθησαν πρόγραμμα ψυχολογικής στήριξης και συμβουλευτική. Τα περισσότερα παιδιά (πάνω από το 50%) παρακολούθησαν πρόγραμμα λογοθεραπείας. Η συχνότητα για τα παιδιά στο πρόγραμμα ήταν κυρίως μία φορά την εβδομάδα (πάνω από το 56% του συνόλου των περιπτώσεων) ενώ για τους περισσότερους γονείς η συχνότητα ήταν είτε μία φορά το μήνα (39%) είτε μία φορά την εβδομάδα (22%). Πίνακας 2. Ωφελούμενοι γονείς και παιδιά από το Κέντρο Στήριξης Παιδιού και Οικογένειας Αθηνών Ωφελούμενοι γονείς Ωφελούμενα παιδιά Σύνολο Σύνολο Αξίζει να αναφερθεί ότι αρκετά παιδιά εκτός από λογοθεραπεία, παρακολούθησαν και είχαν συναντήσεις με ψυχολόγο ή εργασιοθεραπεύτρια. Το διάστημα παραμονής στο πρόγραμμα όσον αφορά τα παιδιά εμφανίζει μεγάλη διακύμανση. Μπορεί να είναι για λιγότερο από ένα μήνα ή πάνω από ένα έτος που συγκεντρώνεται και η μεγαλύτερη πλειοψηφία των περιπτώσεων. Η ίδια παρατήρηση ισχύει και για τους γονείς ωφελούμενους του προγράμματος. 74

75 Συναισθήματα ωφελουμένων, Συνθήκης φιλοξενίας, αξιολόγηση οργάνωσης και εσωτερικών μηχανισμών Στο ερώτημα: «Ποια τα συναισθήματα του/των ωφελούμενου/ων κατά την έναρξη και κατά τη διάρκεια της παρέμβασης του Κέντρου στο/α ζήτημα/τα που απασχολεί την οικογένειά σας, αναφορικά με την αντιμετώπιση, τη διαχείριση και τη σχέση με το προσωπικό του Κέντρου» 66,7% των ερωτώμενων (20 από τους συνολικά 30), απάντησαν θετικά (Σχήμα 7). Δεν υπήρξαν καθόλου αρνητικά σχόλια καθώς ποσοστό 33% δεν συμπλήρωσε το εν λόγω ερώτημα. Σχήμα 7. Συναισθήματα του/των ωφελούμενου/ων κατά την έναρξη και κατά τη διάρκεια της παρέμβασης του Κέντρου στο/α ζήτημα/τα που απασχολεί την οικογένειά σας, αναφορικά με την αντιμετώπιση, τη διαχείριση και τη σχέση με το προσωπικό του Κέντρου. Δεν συμπλήρωσαν το ερώτημα 33% Θετικά 67% Σε αντίθεση στο ερώτημα: «Ποιες οι συνθήκες φιλοξενίας, περιβάλλοντος και γενικότερα υποδομών του Κέντρου που παρατηρείτε κατά τη διάρκεια υλοποίησης των μεθόδων παρέμβασης στο/α ζήτημα/τα που απασχολεί την οικογένειά σας» 83,3% των ερωτώμενων απάντησε πολύ καλές και μόλις το 16,7% των ερωτώμενων άφησε αναπάντητο το ερώτημα (Σχήμα 8). 75

76 Σχήμα 8. Ποιες οι συνθήκες φιλοξενίας, περιβάλλοντος και γενικότερα υποδομών του Κέντρου Στήριξης Παιδιού και Οικογένειας Αθηνών Δεν συμπλήρωσαν το ερώτημα 17% Πολύ καλές 83% Αναφορικά με το αν οι ερωτώμενοι διαπίστωσαν δυσκολίες ή/και καθυστερήσεις στην πραγματοποίηση των μεθόδων που ακολουθήθηκαν ή ακολουθούνται, όπως διαπιστώνεται από το Σχήμα 9 οι περισσότεροι (90%) απάντησαν όχι και μόλις το 10% δήλωσε «Ναι». 76

77 Σχήμα 9. Διαπιστώσατε δυσκολίες ή/και καθυστερήσεις στην πραγματοποίηση των μεθόδων που ακολουθήθηκαν ή ακολουθούνται; Nαι 10% Oχι 90% Αξιολόγηση οργάνωσης και εσωτερικών μηχανισμών του Κέντρου, της ανταπόκρισης του προσωπικού και των παρεχόμενων υπηρεσιών. Οι απαντήσεις που δόθηκαν στα ερωτήματα που εστιάζουν σε θέματα οργάνωσης των εσωτερικών μηχανισμών, την ανταπόκριση του προσωπικού και στα αποτελέσματα των παρεχόμενων υπηρεσιών και της συνεργασίας με το Κέντρο Στήριξης Παιδιού και Οικογένειας είναι εντυπωσιακά. Αναλυτικότερα, στο ζήτημα αν ο ερωτώμενος αξιολογεί θετική ή αρνητική την οργάνωση των εσωτερικών μηχανισμών του Κέντρου του Κέντρου, οι απαντήσεις σχεδόν στο σύνολό τους (96,7%) συγκεντρώθηκαν στο Ναι. Αντίστοιχα ποσοστό 96,7% θεωρεί ότι είναι θετική η ανταπόκριση του προσωπικού ενώ όλοι (100%) τοποθετηθήκαν θετικά στο ερώτημα της αξιολόγησης των και αποτελεσμάτων των παρεχόμενων υπηρεσιών και της συνεργασίας (Σχήμα 10). 77

78 Σχήμα 10. Αξιολόγηση οργάνωσης των εσωτερικών μηχανισμών του Κέντρου, ανταπόκριση του προσωπικού και αποτελεσμάτων ων παρεχόμενων υπηρεσιών και της συνεργασίας Αποτελέσματα των παρεχόμενων υπηρεσιών και της συνεργασίας σας με το Κέντρο Στήριξης Παιδιού και Οικογένειας γενικότερα Θετικά 100 Αξιολόγηση ανταπόκρισης του προσωπικού του Κέντρου στο πλαίσιο της συνεργασίας με ωφελούμενο Θετική 96.7 Αξιολόγηση της οργάνωσης των εσωτερικών μηχανισμών του Κέντρου Θετική 96.7 %

79 Εικόνα ωφελούμενου, καθημερινότητα της οικογένειας Στην (υπό-) ενότητα αυτή εξετάζονται τα ερωτήματα αναφορικά με τη βελτίωση τη συμπεριφοράς του /των ωφελούμενου/ ων και στη διαμόρφωση της καθημερινότητας τους. Όπως διαπιστώνεται από το Σχήμα 11 σε γενικές γραμμές η συνεισφορά του Κέντρου στη συμπεριφορά και τη γενική εικόνα του ωφελούμενου αποτιμάται από το σύνολο σχεδόν των ερωτώμενων ότι έχει συμβάλλει θετικά (93%). Ενώ μόνον δύο άτομα δεν τοποθετήθηκε (δεν απάντησε) στο εν λόγω ερώτημα. Σχήμα 11. Πως έχει συμβάλει το Κέντρο στην συμπεριφορά και γενική εικόνα του ωφελούμενου; Δεν απάντησαν 7% Θετικά 93% Σε παρόμοιο κλίμα διατυπώθηκαν και οι απαντήσεις που δόθηκαν στο ερώτημα: «Πως διαμορφώνεται γενικότερα η καθημερινότητα της οικογένειας;» Αναλυτικότερα από το σύνολο των 30 ωφελουμένων 75% δήλωσαν ότι υπάρξει καλύτερη επικοινωνία με το παιδί, 25% δήλωσε ότι παρατήρησε θετική αλλαγή και μόλις 4% 79

80 δήλωσε ότι υπάρχουν δυσκολίες και εξακολουθεί να βιώνει καταστάσεις έντασης και κούρασης (Σχήμα 12). Συνεπώς τα αποτελέσματα και η γενικότερη συνεισφορά του προγράμματος στην καθημερινότητα σχεδόν του συνόλου των ωφελουμένων αποτιμάται ιδιαίτερα θετική και ικανοποιητική. Σχήμα 12. Πως διαμορφώνεται γενικότερα η καθημερινότητα της οικογένειας; Θετική αλλαγή 21% Ένταση κούραση 4% Καλύτερη επικοινωνία με το παιδί 75% Παράπονο, δυσαρέσκεια ωφελούμενων Οι θετικές απαντήσεις και το γενικότερο θετικό κλίμα των συντελεστών του προγράμματος αποτυπώνονται και στα αποτελέσματα του ειδικότερου και στοχευμένου ερωτήματος αν «υπάρχει κάποιο/α παράπονο/α ή δυσαρέσκεια που θα επιθυμούσατε να διατυπώσετε αναφορικά με τις υπηρεσίες και το προσωπικό της Μονάδας Ψυχικής Υγείας κατά τη διάρκεια της συνεργασίας σας;» 80

81 Στο εν λόγω ερώτημα δεν απάντησαν πέντε άτομα. Από τα υπόλοιπα είκοσι πέντε απαντήσεις ποσοστό 92% δήλωσε ότι δεν έχει να δηλώσει κάποιο παράπονο (Σχήμα 13). Ορισμένες ειδικότερες απαντήσεις που δόθηκαν στο ερώτημα έχουν ως εξής: - Όχι κανένα, είμαι απόλυτα ικανοποιημένη - Δεν έχω κανένα παράπονο είμαι πολύ ευτυχισμένη - Όχι δεν έχω κανένα παράπονο μόνο ευχαριστώ έχω να πω για ότι έχουν κάνει για εμάς - Όχι είμαστε ευαρεστημένοι παρά πολύ - Όχι καμία - Όχι Παράπονα που εκφράστηκαν μόνο από δύο άτομα αφορούσαν: α) επιθυμία τα ραντεβού για αξιολογήσεις καταστάσεων να γίνονται συντομότερα, αλλά γνωρίζω βέβαια ότι η ζήτηση για βοήθεια είναι μεγαλύτερη από ότι το προσωπικό ίσως θα μπορούσε να προσφέρει β) δεν υπήρξε ανταπόκριση στο αίτημα για αλλαγή ψυχολόγου (συμβουλευτική γονέων) όπου κρίνουμε αναγκαία την παρέμβαση (λειτούργημα) του. Θεωρούμε ότι τα ραντεβού του παιδιού με παιδοψυχίατρο πρέπει να γίνουν εβδομαδιαία. 13 Σε γενικές γραμμές φαίνεται επομένως ότι τα λίγα παράπονα τα οποία εκφράστηκαν έχουν να κάνουν με επιπλέον ζήτηση υπηρεσιών εκ μέρους των ωφελούμενων. 13 Αναφέρεται ότι πρόκειται για περιστατικό παιδιού το οποίο ήδη παρακολουθεί τα εξής: Λογοθεραπεία μία φορά την εβδομάδα, Εργοθεραπεία μία φορά την εβδομάδα και το βλέπει παιδοψυχίατρος μια φορά ανά τρίμηνο (επί ένα έτος). 81

82 Σχήμα 13. «Υπάρχει κάποιο/α παράπονο/α ή δυσαρέσκεια που θα επιθυμούσατε να διατυπώσετε αναφορικά με τις υπηρεσίες και το προσωπικό της Μονάδας Ψυχικής Υγείας κατά τη διάρκεια της συνεργασίας σας;» Ναι (αίτημα για συχνότερα ραντεβού με ψυχολόγο, τα ραντεβου να είναι σε πιο σύνοτομο χρόνο) 8% Όχι 92% Παρότρυνση σε άλλες οικογένειες Από ότι φαίνεται από τα μέχρι στιγμής η συνολική εικόνα των ωφελουμένων με το Κέντρο είναι πολύ θετική. Αυτό φαίνεται και από το γεγονός ότι οι περισσότερο παροτρύνουν άλλες οικογένειες να απευθυνθούν στο Κέντρο. Έτσι στο ερώτημα: Έχετε παροτρύνει οικογένειες του στενού κοινωνικού σας κύκλου στις οποίες κρίνετε αναγκαία την παρέμβαση του Κέντρου Στήριξης Παιδιού και Οικογένειας, για την επίσκεψή τους στο Κέντρο;» οι περισσότερες απαντήσεις συγκεντρώνονται στο «Ναι» (62,1%), ενώ για τρεις περιπτώσεις από αυτές προέκυψε συνεργασία (Σχήμα 14). 82

83 Σχήμα 14. Έχετε παροτρύνει οικογένειες του στενού κοινωνικού σας κύκλου στις οποίες κρίνετε αναγκαία την παρέμβαση του Κέντρου Στήριξης Παιδιού και Οικογένειας, για την επίσκεψή τους στο Κέντρο; 37.9% Όχι Ναι 62.1% Γνώμη για διατήρηση λειτουργίας της Μονάδας Ψυχικής Υγείας και την επέκτασή της. Το τελευταίο ερώτημα αφορά στη διατήρηση, συνέχιση και επέκταση της Μονάδας: «Ποιά η γνώμη σας για τη διατήρηση λειτουργίας της Μονάδας Ψυχικής Υγείας και την επέκτασή της με παραρτήματα σε άλλες περιοχές εντός και εκτός του Νομού σε σχέση με τις υπάρχουσες κοινωνικές και οικονομικές συνθήκες;» Το ερώτημα συμπληρώθηκε συνολικά από είκοσι οκτώ ωφελούμενους και όλοι διατύπωσαν την άποψη ότι πρέπει απαραιτήτως να συνεχίσει να υπάρχει (100%). Καθώς το στοιχείο αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό στη συνέχεια παρουσιάζουμε με 83

84 τυχαία σειρά εν είδη συμπερασμάτων επιλεγμένες απόψεις, ακριβώς όπως διατυπώθηκαν στο ερωτηματολόγιο. - Είναι μία ομάδα ανθρώπων που είναι χρήσιμοι και εξυπηρετικοί και σίγουρα θα βοηθούσε πολλές οικογένειες αν γινόταν αυτό. - Υπάρχουν πολλές οικογένειες που θέλουν βοήθεια, καλό θα ήταν να υπήρχε το Κέντρο σε πολλά σημεία της Ελλάδας - Πιστεύω ότι θα βοηθούσε περισσότερο κόσμο που έχει ανάγκες να επεκταθεί η Μονάδα Ψυχικής Υγείας - Η γνώμη μου είναι θετική - Είναι κοινωνικό, ανθρωπιστικό, έργο. Για τον κόσμο που χρειάζεται βοήθεια, είναι χέρι βοήθειας. Μπράβο!!! - Κατά τη γνώμη μου επιβάλλεται διατήρηση αλλά και επέκταση της προσπάθειας αυτής διότι θα ωφεληθούν κι άλλα παιδιά με τις οικογένειες τους - Εννοείται να διατηρηθεί και να μπορέσει να επεκταθεί για να βοηθούν άλλες οικογένειες - Κρίνω απαραίτητη την επέκταση των υπηρεσιών γιατί θεωρώ ότι πολλές οικογένειες θα βοηθηθούν και τα παιδιά μας θα μεγαλώσουν και θα ενταχθούν με ψυχική υγεία - Θα έπρεπε να γίνει παντού 84

85 7. Αποτελέσματα ομαδικά εστιασμένης συνέντευξης 7.1. Μεθοδολογικό πλαίσιο Στην παρούσα ενότητα, επιχειρείται η τεκμηρίωση της επιλογής του μεθοδολογικού εργαλείου της ομαδικά εστιασμένης συνέντευξης (focus group) στο πλαίσιο της εκπόνησης της παρούσας μελέτης περίπτωσης. Πιο συγκεκριμένα, στις ενότητες που ακολουθούν γίνεται σύντομη αναφορά στον εννοιολογικό προσδιορισμό, το περιεχόμενο, και τα πλεονεκτήματα του μεθοδολογικού εργαλείου της «Ομαδικά Εστιασμένης Συνέντευξης» (focus group), σε σχέση με το ειδικότερο αντικείμενο της μελέτης. Επιπλέον, γίνεται ειδικότερη αναφορά στις διαδικασίες διεξαγωγής καθώς και στους βασικούς θεματικούς άξονες της ομαδικά εστιασμένης συνέντευξης. Τι είναι η «Ομαδικά Εστιασμένη Συνέντευξη» Από την επισκόπηση της σχετικής βιβλιογραφίας, προκύπτει ότι η «Ομαδικά Εστιασμένη Συνέντευξη» (Focus Group Interview) είναι μια τεχνική η οποία προήλθε από την ομαδική ψυχοθεραπεία (Bellenger κ.α. 1976), χρησιμοποιήθηκε στην ποιοτική έρευνα αγοράς (qualitative marketing research) και θεωρήθηκε κατάλληλη για εφαρμογή στην διερεύνηση ειδικών κοινωνικών προβλημάτων. Όπως υποστηρίζεται από πολλούς μελετητές 14, η ομαδικά εστιασμένη συνέντευξη αναπτύχθηκε από την αναγκαιότητα κατανόησης των κοινωνικών φαινομένων μέσα από την ανάλυση ποιοτικών στοιχείων που αδυνατούσε να ερμηνεύσει η παραδοσιακή έρευνα. Πού απευθύνεται Η ομαδικά εστιασμένη συνέντευξη, απευθύνεται σε ειδικού τύπου ομάδες, όσον αφορά το σκοπό, τη σύνθεση, τη διαδικασία και το μέγεθος και αντιπροσωπεύει ένα σημαντικό μεθοδολογικό εργαλείο της ποιοτικής έρευνας. Θα πρέπει επίσης να τονιστεί ότι παρ όλο που η ομαδικά εστιασμένη συνέντευξη προέρχεται από την 14 Βλ. Πουλόπουλος Χ., Τσιμπουκλή Α., 1995, "Ομαδικά Εστιασμένη Συνέντευξη : Ένα νέο μεθοδολογικό εργαλείο έρευνας στον τομέα των κοινωνικών επιστημών", Κοινωνική Εργασία, τ. 39, Αθήνα. 85

86 ψυχοθεραπεία, αποτελεί κατ εξοχήν ερευνητική και όχι θεραπευτική μέθοδο. Αυτό συμβαίνει παρά το ότι η ομαδικά εστιασμένη συνέντευξη δίνει τη δυνατότητα στα άτομα να παρέχουν πληροφορίες, απόψεις, εντυπώσεις χρησιμοποιώντας τις δικές τους λέξεις και κάνοντας τους δικούς τους συσχετισμούς και συνειρμούς, δηλαδή, με τον ίδιο τρόπο που η ψυχοθεραπεία επιτρέπει στα άτομα να δίνουν τη δική τους ερμηνεία των φαινομένων. Στόχευση της «Ομαδικά Εστιασμένης Συνέντευξης» Συνήθως, οι ομαδικά εστιασμένες συνεντεύξεις, απευθύνονται σε ειδικού τύπου ομάδες, όσον αφορά το σκοπό, τη σύνθεση, τη διαδικασία και το μέγεθος και αντιπροσωπεύουν ένα σημαντικό μεθοδολογικό εργαλείο της ποιοτικής έρευνας. Θα πρέπει επίσης να τονιστεί ότι παρόλο που η μεθοδολογία της ομαδικά εστιασμένης συνέντευξης προέρχεται από τον επιστημονικό κλάδο της ψυχοθεραπείας, αποτελεί κατ εξοχήν ερευνητική και όχι θεραπευτική μέθοδο. Αυτό συμβαίνει παρά το ότι η ομαδικά εστιασμένη συνέντευξη δίνει τη δυνατότητα στα άτομα να παρέχουν πληροφορίες, απόψεις, εντυπώσεις χρησιμοποιώντας τις δικές τους διατυπώσεις και κάνοντας τους δικούς τους συσχετισμούς και συνειρμούς, δηλαδή, με τον ίδιο τρόπο που η ψυχοθεραπεία επιτρέπει στα άτομα να δίνουν τη δική τους ερμηνεία των φαινομένων. Πλεονεκτήματα της «Ομαδικά Εστιασμένης Συνέντευξης» Από ερευνητικής άποψης, η ομαδικά εστιασμένη συνέντευξη δεν περιορίζει τα άτομα υποκείμενα της έρευνας με τον τρόπο που περιορίζονται από τη δομή ενός κλειστού ερωτηματολογίου. Αντί αυτού, στηρίζεται στην υπόθεση ότι άτομα τα οποία μοιράζονται συναφείς ή / και ίδιες εμπειρίες και προβλήματα νιώθουν πιο άνετα όταν μιλάνε μεταξύ τους για αυτό το θέμα. Σε αυτή την περίπτωση, έμφαση δίνεται στην ομάδα, στην αλληλεπίδραση μεταξύ των μελών, και στις δυναμικές αλληλεπιδράσεις που αναπτύσσονται κατά την διάρκεια της συνέντευξης. Αντίθετα, οι κλειστές ερωτήσεις των ερωτηματολογίων, που συνήθως χρησιμοποιούνται στην ποσοτική έρευνα έχουν ένα μεγάλο μειονέκτημα. Δεν επιτρέπουν στον ερωτώμενο να εκφράσει μια διαφορετική άποψη πέρα από τις επιλογές που έχει κάνει ο ερευνητής. Από την άλλη πλευρά, η ποιοτική έρευνα 86

87 χρησιμοποιώντας ανοικτές ερωτήσεις επιτρέπει στον ερωτώμενο να εκφράσει τις δικές του απόψεις, να δώσει τις δικές του εξηγήσεις και να μοιραστεί τις εμπειρίες του με τις δικές του λέξεις και χωρίς περιορισμούς. Εκτός αυτών, η ομαδικά εστιασμένη συνέντευξη έχει κι άλλα πλεονεκτήματα που την καθιστούν ολοένα και πιο δημοφιλή στην έρευνα, όπως το χαμηλό κόστος, τα άμεσα και κατανοητά αποτελέσματα και τέλος, την αντιμετώπιση των συμμετεχόντων ως οντότητες και όχι ως αριθμούς. Το μέγεθος της Ομάδας (focus group) Το μέγεθος της ομάδας εστίασης μοιάζει με αυτό της ψυχοθεραπευτικής ομάδας. Συνήθως, οι ομάδες αποτελούνται από επτά έως δέκα άτομα, αλλά ο αριθμός μπορεί να κυμαίνεται από τέσσερα μέχρι δώδεκα (Krueger 15, 1988). Οι Stewart και Shamdasani 16 (1990) προτείνουν την συμμετοχή οκτώ έως δώδεκα ατόμων και ορίζουν την διάρκεια της συνεδρίασης από μιάμιση έως δύο ώρες. Οι Bellenger κ.α. 17, (1976) θεωρούν επίσης σαν ιδανικό μέγεθος την ομάδα η οποία αποτελείται από οκτώ έως δώδεκα άτομα και υποστηρίζουν ότι με λιγότερα από οκτώ άτομα επιβαρύνονται πάρα πολύ τα μέλη της ομάδας, ενώ με περισσότερα από δώδεκα περιορίζεται κατά πολύ ο χρόνος έκφρασης των συμμετεχόντων. Τέλος, ο Wells 18 (1974) αναφέρει ότι το μέγεθος της ομάδας εξαρτάται από τον διαθέσιμο χώρο και τις ικανότητας του συντονιστή, αλλά συμπληρώνει ότι οι περισσότεροι συντονιστές επιλέγουν ομάδες έξι έως δέκα ατόμων. 15 Krueger, R.A. (1988), FOCUS GROUPS: A PRACTICAL GUIDE FOR APPLIED RESEARCH Sage Newbury Park 16 Stewart D. W. and Shamdasani, P.N. FOCUS GROUPS: THEORY AND PRACTICE, Sage Newbury Park 17 Bellenger, D.N., Bernhardt, K.L., and Goldstuker, J. L. (1976), Qualitative research techniques: focus group intrvies In Bellrenger, Bernhardt, K.L., and Goldstuker, J. L. (eds), QUALITATIVE RESEARCH IN MARKETING, American Merketing Association, Chicago and Higginbothan, J.B. and Cox K.K. (eds) (1979), FOCUS GROUPS INTERVIES: A READER American Marketing Association, Chicago, (pp 13-34) 18 Wells, W. D. (1974), Groups Interviewing In Ferder, R. (ed.), HANDBOOK OF MARKETING RESEARCH, McGraw-Hill, New York in Higginbotham, J.B. and Cox K.K. (eds) (1979), FOCUS GROUPS INTERVIES: A READER American Marketing Association, Chicago (pp 2-12) 87

88 Η επιλογή των συμμετεχόντων Επισημαίνεται ότι κατά την επιλογή των συμμετεχόντων σε ομαδικά εστιασμένες συνεντεύξεις, είναι ιδιαίτερα σημαντικό να διασφαλίζεται τόσο η ομοιογένεια ως προς την ύπαρξη κάποιου συγκεκριμένου κοινού ενδιαφέροντος σε σχέση με το υπό διερεύνηση θέμα, όσο και η διαφορετικότητα τους ως προς τους φορείς προέλευσης. Ειδικότερα, οι συμμετέχοντες επιλέγονται με κριτήριο τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά ή προβλήματα που αντιμετωπίζουν και τα οποία τους συνδέουν με το θέμα, χωρίς να είναι απαραίτητο να γνωρίζονται μεταξύ τους, αλλά πρέπει οπωσδήποτε να έχουν κάτι κοινό να μοιραστούν. Αντίθετα, όταν οι συμμετέχοντες γνωρίζονται μεταξύ τους και ιδιαίτερα όταν η έρευνα διεξάγεται μέσα στον ίδιο οργανισμό απαιτείται ιδιαίτερη προσοχή. Άτομα που έχουν συχνές κοινωνικές επαφές ή βρίσκονται σε εξαρτημένη θέση εργασίας είναι φυσικό να επηρεάζονται από τις προηγούμενες εμπειρίες και συζητήσεις τους με αποτέλεσμα να δυσκολεύονται στην ελεύθερη έκφραση των απόψεών τους. Ο ρόλος του συντονιστή Ο συντονιστής της ομαδικά εστιασμένης συνέντευξης είναι προφανές ότι διαδραματίζει ένα πολύ σημαντικό ρόλο στο πλαίσιο της ομάδας. Ειδικότερα, ο συντονιστής είναι υπεύθυνος για τη δημιουργία ενός μη-απειλητικού, υποστηρικτικού κλίματος, το οποίο επιτρέπει την έκφραση ιδεών, απόψεων, συναισθημάτων, και την αλληλεπίδραση μεταξύ των συμμετεχόντων. Κάθε μέλος της ομάδας είναι ελεύθερο να εκφραστεί χωρίς πίεση ή να σωπάσει. Επομένως, ο συντονιστής θα πρέπει να είναι εκπαιδευμένος στην δυναμική της ομάδας αλλά και στις δεξιότητες της συνέντευξης, ενώ θα πρέπει να είναι μη-καθοδηγητικός, χωρίς όμως παράλληλα να χάνει τον έλεγχο της ομάδας. Η διάρκεια και το «κλίμα» της Συνάντησης Εργασίας («Ομαδικά Εστιασμένης Συνέντευξης») Η κάθε συνεδρία συνήθως διαρκεί από μιάμιση έως δύο ώρες (Bellenger κ.α., 1976), αλλά υπάρχει περίπτωση να διαρκέσει και τρεις ώρες, ανάλογα με το θέμα, το οποίο 88

89 εξετάζεται και τη δυναμική που έχει αναπτυχθεί μέσα στην ομάδα (Basch 19, 1987). Κατά την διάρκεια της ομαδικά εστιασμένης συνέντευξης είναι απαραίτητο να δημιουργηθεί κλίμα άνεσης μεταξύ των συμμετεχόντων. Αυτό εξαρτάται από την εμπειρία του συντονιστή, το θέμα, και τους συμμετέχοντες. Συνήθως, στην αρχή υπάρχει ανησυχία και επιφυλακτικότητα, η οποία πολλές φορές μπορεί να οδηγήσει σε υπερέλεγχο της ομάδας και παθητικότητα. Είναι σημαντικό να γνωρίζει ο κάθε συμμετέχων από την αρχή τους σκοπούς της έρευνας και να έχει επαρκείς πληροφορίες για το φορέα υλοποίησής της. Οι πληροφορίες θα πρέπει να είναι όσον το δυνατόν ουδέτερες ώστε να μην επηρεάζουν ή να κατευθύνουν τους συμμετέχοντες στον τρόπο και το είδος των απαντήσεων. Ο χώρος της Συνεδρίασης Ο χώρος παίζει πολύ σημαντικό ρόλο στην πραγματοποίηση μιας αποτελεσματικής συνεδρίας. Οι ομάδες θα πρέπει να διεξάγονται σε χώρους που μπορεί να αναπτυχθεί ένα ζεστό και φιλικό κλίμα, έτσι ώστε οι συμμετέχοντες να μπορούν άνετα να εκφράσουν τις απόψεις τους. Κάποιοι συγγραφείς (π.χ. Wells, 1974) προτείνουν χώρους ουδέτερους, ενώ άλλοι θεωρούν ότι είναι προτιμότερο να επιλέγονται χώροι, που είναι οικείοι στους συμμετέχοντες. Το είδος των ερωτήσεων και οι τρόποι διατύπωσης Ο αριθμός, το είδος και οι τρόποι έκφρασης των ερωτήσεων απαιτούν ιδιαίτερη προσοχή στην πραγματοποίηση της ομαδικά εστιασμένης συνέντευξης. Θα πρέπει να είναι προσεκτικά επιλεγμένες και να μην υπερβαίνουν τις δέκα ερωτήσεις. Ο Krueger (1988) θεωρεί ότι πέντε έως έξι συνολικά καλο-διατυπωμένες ερωτήσεις είναι αρκετές για να καλύψουν ένα θέμα. Αυτές οι ερωτήσεις πρέπει να δείχνουν αυθόρμητες, αλλά παράλληλα πρέπει να έχουν επιλεγεί έτσι ώστε να μπορούν να αποδώσουν τα μέγιστα. Εάν αυτές οι ερωτήσεις για παράδειγμα επρόκειτο να χρησιμοποιηθούν σε μια ατομική συνέντευξη κάποιος θα μπορούσε να απαντήσει σε μερικά λεπτά. Οι ίδιες ερωτήσεις στη διάρκεια μιας συνεδρίας μπορούν να παράγουν 19 Basch C.E. (1987), Focus group interview: an under utilized research technique for improving theory and practice in Health Education, HEALTH EDUCATION QUARTERLY, Vol 14 (4), pp

90 συζήτηση ωρών. Μια συνεδρία μπορεί να ξεκινήσει με μια γενικότερη συζήτηση για το θέμα και να καταλήγει σε ειδικότερη. Κατά την διάρκεια της συνεδρίας θα πρέπει να αποφεύγονται οι ερωτήσεις, οι οποίες μπορούν να απαντηθούν μονολεκτικά. Η καταγραφή των ερωτήσεων βοηθά τον ερευνητή κατά την διάρκεια των συνεδριών και της ανάλυσης. Διαδικασία και τεχνικές καταγραφής του περιεχομένου της Συνεδρίασης Η συνεδρία μαγνητοφωνείται, αν είναι δυνατόν με δυο μαγνητόφωνα, ενώ παράλληλα θα πρέπει ένας εκπαιδευόμενος ερευνητής να κρατάει σημειώσεις. Επειδή είναι δύσκολο να γίνεται ταυτόχρονα συντονισμός της συνάντησης και καταγραφή των σημειώσεων, συνήθως ένας βοηθός (εκτός κύκλου) αναλαμβάνει αυτό το ρόλο. Αμέσως μετά το τέλος της συνεδρίας, ο συντονιστής και ο βοηθός πραγματοποιούν μια συνάντηση όπου ανταλλάσσουν απόψεις, καταγράφουν τις παρατηρήσεις τους, καθαρογράφουν τις σημειώσεις τους και κάνουν μια περίληψη της συζήτησης, που προηγήθηκε. Κατά τη διάρκεια αυτής της συνάντησης μπορούν να συζητηθούν θέματα που αφορούν τις αλλαγές στη δομή του ερωτηματολογίου, ιδιαίτερα χαρακτηριστικά και στάση των συμμετεχόντων, ιδιαίτερες δυναμικές που αναπτύχθηκαν, το κλίμα της ομάδας καθώς και η ατζέντα της επόμενης συνεδρίας. Σε αυτή τη φάση, η χρήση του μαγνητοφώνου είναι αρκετά βοηθητική εκεί όπου υπάρχουν διαφωνίες ή ασαφή θέματα. Όσον αφορά στην αξιοποίηση των στοιχείων που συλλέγονται με τη βοήθεια της μεθόδου της ομαδικά εστιασμένης συνέντευξης, υποστηρίζεται (Stewart & Shamdasani, 1999) ότι το εύρος της ανάλυσης που απαιτείται ποικίλει ανάλογα με τους στόχους της έρευνας, την πολυπλοκότητα του σχεδιασμού και το βαθμό στον οποίο μπορεί να εξαχθούν συμπεράσματα βασισμένα σε απλές αναλύσεις. Σε κάθε περίπτωση, το πρώτο βήμα για την ανάλυση των στοιχείων είναι η απομαγνητοφώνηση της συνέντευξης την οποία ο ερευνητής μπορεί να επιθυμεί να εμπλουτίσει με πρόσθετες παρατηρήσεις, μη λεκτικές ενδείξεις και αντιδράσεις που δεν διαφαίνονται στο γραπτό κείμενο. 90

91 Η απομαγνητοφώνηση είναι μια αρκετά χρονοβόρα διαδικασία, ειδικά όταν γίνεται από μη-επαγγελματία. Μετά την απομαγνητοφώνηση ο συντονιστής και ο βοηθός μπορούν να προχωρήσουν στην ανάλυση. Σε μερικές περιπτώσεις που ο ερευνητής δεν είναι εκπαιδευμένος να συντονίζει μια ομάδα είναι δυνατόν ο συντονιστής και ο αναλυτής να αποτελούν διαφορετικά πρόσωπα. Η συμμετοχή του συντονιστή, πάντως, είναι καθοριστική στην ανάλυση γιατί είναι αυτός που συνήθως γνωρίζει μια σειρά από πληροφορίες (π.χ. εξωλεκτική επικοινωνία μεταξύ των μελών της ομάδας), οι οποίες δεν καταγράφονται στις μαγνητοταινίες. Για την ανάλυση είναι απαραίτητο να έχει ο ερευνητής τις σημειώσεις που κρατήθηκαν κατά την διάρκεια της συνεδρίας, τις περιλήψεις, τις παρατηρήσεις, τα ερωτηματολόγια, τα δημογραφικά στοιχεία των συμμετεχόντων και τα κείμενα των απομαγνητοφωνημένων συνεδρίων. Ζητήματα αξιοπιστίας και εγκυρότητας των ευρημάτων Σε κάθε περίπτωση πρέπει να αντιμετωπίζονται τα ζητήματα της αξιοπιστίας και της εγκυρότητας των ευρημάτων. Επομένως, κατά την ανάλυση των στοιχείων, τα ακόλουθα βήματα πρέπει να τηρούνται αυστηρά ώστε να εξασφαλίζεται η πιστότητα των δεδομένων: α) Περιεκτικοί ορισμοί που παρουσιάζουν περιληπτικά γιατί τα φαινόμενα έχουν οριστεί με ένα συγκεκριμένο τρόπο, όπου αυτό συμβαίνει. β) Ο /η ερευνητής/ ερευνήτρια πρέπει να είναι ιδιαίτερα προσεκτικός/ η στο να δέχεται ως απόλυτα αξιόπιστες τις ερμηνείες των ερωτηθέντων. γ) Ο /η ερευνητής/ ερευνήτρια πρέπει να είναι ιδιαίτερα προσεκτικός/ η στις γενικεύσεις των αποτελεσμάτων πέρα από τον πληθυσμό στον οποίο έχει διεξαχθεί η έρευνα. δ) Ο/ η ερευνητής/ τρια πρέπει να αναγνωρίζει το γεγονός ότι επηρεάζεται από τις προσωπικές του/ της προκαταλήψεις. Για το λόγο αυτό δυο ή/ και περισσότεροι/ ες ερευνητές/ τριες πρέπει να εμπλέκονται στην συλλογή και ανάλυση των στοιχείων ώστε να γίνονται κατανοητές οι προσωπικές αντιλήψεις και επιρροές στην ερμηνεία των φαινομένων. 91

92 7.2. Η εφαρμογή της μεθόδου της «Ομαδικά Εστιασμένης Συνέντευξης» για τις ανάγκες της παρούσας μελέτης αξιολόγησης της Πράξης «ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΚΑΙ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗΣ ΣΕ ΠΑΙΔΙΑ ΗΛΙΚΙΑΣ 0-5 ΕΤΩΝ ΣΤΗΝ ΑΘΗΝΑ» Για τις ανάγκες της αξιολόγησης της εν λόγω Πράξης των Παιδικών Χωριών SOS Ελλάδος, πραγματοποιήθηκε μία Ομαδικά Εστιασμένη Συνέντευξη με την Ομάδα Έργου της Πράξης. Οι στόχοι της εν θέματι Ομαδικά Εστιασμένης Συνέντευξης ήταν: Η καλύτερη κατανόηση του ρόλου στο πλαίσιο της υλοποίησης της Πράξης Η ανταλλαγή και καταγραφή απόψεων για ζητήματα που άπτονται της καθημερινής εκτέλεσης των καθηκόντων και αρμοδιοτήτων τους Η ανάδειξη καλών πρακτικών αλλά και τυχόν δυσλειτουργιών και προβλημάτων που χρήζουν αντιμετώπισης και εν γένει βελτίωσης Η διαμόρφωση προτάσεων για τη βελτίωση και διατήρηση λειτουργίας της Μονάδας Ψυχικής Υγείας και την επέκτασή της με παραρτήματα σε άλλες περιοχές εντός και εκτός του Νομού σε σχέση με τις υπάρχουσες κοινωνικές και οικονομικές συνθήκες και τον προτεινόμενο τρόπο που θα μπορούσε να επιτευχθεί, Με βάση τους στόχους αυτούς, κρίθηκε σκόπιμο να διαμορφωθεί το πλαίσιο βάσει του οποίου θα αναπτύσσεται ο βασικός «κορμός» της συζήτησης κατά τη διάρκειά της. Ως εκ των ανωτέρω, διαμορφώθηκαν οι βασικοί άξονες συζήτησης, οι οποίοι υπήρξαν κοινοί για όλους τους συμμετέχοντες. Οι βασικοί άξονες συζήτησης (συμπεριλαμβανομένων και κάποιων ενδεικτικών επιμέρους ερωτήσεων ανά άξονα) παρουσιάζονται ως ακολούθως υπό τη μορφή του κάτωθι πίνακα, ως ακολούθως. 92

93 Πίνακας 3. Άξονες συζήτησης της Ομαδικά Εστιασμένης Συνέντευξης Α/Α ΑΞΟΝΕΣ ΘΕΜΑΤΑ ΣΥΖΗΤΗΣΗΣ ΣΥΖΗΤΗΣΗΣ 1. Γνώμη για τη Ποιά η γνώμη σας για τα Παιδικά Χωριά SOS Ελλάδος γενικά. δράση των Ποιά η γνώμη σας σχετικά με την υλοποίηση της ΠΑΙΔΙΚΩΝ συγχρηματοδοτούμενης πράξης ΧΩΡΙΩΝ SOS Ποιος ο βασικός λόγος για τον οποίο δηλώσατε το ενδιαφέρον σας για ΕΛΛΑΔΟΣ αυτή τη συνεργασία Λόγος Συνεργασίας 2. Συνεργασία Διαδικασία επιλογής Σχέση εργασίας Χρονική διάρκεια Ωράριο Επιθυμία ανανέωσης μετά τη λήξη της; 3. Αντικείμενο Μέθοδοι υλοποίησης Συχνότητα 4. Δυσκολίες υλοποίησης Είδη Αίτια του Συχνότητα αντικειμένου Τρόποι αντιμετώπισης συνεργασίας 5. Εποπτεία Ψυχολογική Υποστήριξη Επιπλέον εκπαίδευση Συχνότητα Μέθοδος Αίτιο ψυχολογικής υποστήριξης Μέθοδος και Συχνότητα 6. Περιστατικά Είδη Αντίδραση ωφελούμενων Περιγραφή δύσκολων σημείων παρέμβασης 7. Αποτελέσματα Συμπεριφορά και η γενική εικόνα του ωφελούμενου, κυρίως του παιδιού, κατά τη διάρκεια ή/και την ολοκλήρωση της παρέμβασης Αξιολόγηση των αποτελεσμάτων της Πράξης Προσωπική συμβολή στη διαμόρφωση των αποτελεσμάτων 8. Ποιότητα συνεργασίας με τη Μονάδα Ψυχικής Υγείας Βαθμός συνεργατικότητας του υπόλοιπου προσωπικού της μονάδας. Συντονισμός υποστήριξη από τον Επιστημονικό υπεύθυνο της πράξης και τον Υπεύθυνο του Κέντρου Αξιολόγηση συγκριτικά με τις αρχικές προσδοκίες σας Θετικά και αρνητικά σημεία Προτάσεις βελτίωσης των αρνητικών σημείων Διατύπωση γνώμης για τη διατήρηση η μη της λειτουργίας της Μονάδας 93

94 Η εν λόγω συζήτηση διεξήχθη συζήτηση πραγματοποιήθηκε την Τετάρτη 13 Μαϊου 2015 στον πολύ φιλόξενο χώρο (ιδιόκτητο ακίνητο) του Κέντρου Στήριξης Παιδιού και Οικογένειας στην Κυψέλη Μεγίστης 23. Ηχογραφήθηκε έπειτα από τη συγκατάθεση των συμμετεχόντων και απομαγνητοφωνήθηκε. Πριν τη διεξαγωγή της συζήτησης οι εργαζόμενοι είχαν ενημερωθεί για το σκοπό, τη διαδικασία, τους όρους και τα θέματα της συζήτησης. Στη συζήτηση συμμετείχε ο Διευθυντής του Κέντρου Στήριξης Παιδιού και Οικογένειας, και Διοικητικός Υπεύθυνος της Πράξης κ. Τσαούσης και Επιστημονικός Υπεύθυνος της Πράξης, κ. Νταμπαλής. Οι πληροφορίες που συλλέχτηκαν είναι εμπιστευτικές. Η παρούσα έκθεση των αποτελεσμάτων είναι στη διάθεση των συμμετεχόντων. Στο πλαίσιο της συζήτησης αρχικά ο συντονιστής συστήθηκε, αναφέρθηκε στο σκοπό της συνάντησης και τη διαδικασία βάση της οποίας θα εξελιχθεί. Στη συνέχεια ζήτησε άδεια για ηχογράφηση, και ζήτησε από τους συμμετέχοντες να συστηθούν αναφέροντας την ειδικότητά τους στην Ομάδα Έργου Συμμετέχοντες: Συμμετείχαν 9 άτομα, συμπεριλαμβανομένων των κ.κ. Τσαούση και Νπαμπαλή, με τις εξής επαγγελματικές ιδιότητες: -ένας παιδοψυχίατρος, -δύο ψυχολόγοι, -μία κοινωνικός λειτουργός, -μία λογοθεραπεύτρια, -μία εργοθεραπεύτρια και -ένας μουσικοθεραπευτής. Η διάρκεια της συζήτησης ήταν περίπου 200. Συμμετείχαν μία συντονίστρια της συζήτησης και μια παρατηρήτρια από το Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών. Σημειώνεται ότι από τη συζήτηση απουσίαζαν η επόπτρια κυρία Κατιδένιου Αντωνία 94

95 η γραμματέας κα Δημητρακοπούλου Αθηνά και η βοηθός λογιστού λόγω γνωστοποιημένου κωλύματος. Όλοι ανεξαιρέτως πήραν το λόγο μία φορά τουλάχιστον. Κάθε συμμετέχων/ουσα λάμβανε το λόγο απατώντας σε ερώτηση του συντονιστή δίχως να αναπτύσσει διάλογο. Κατά τη διάρκεια και στην εξέλιξη της συζήτησης επικράτησε ακόμη πιο φιλόξενο και φιλικό κλίμα. Οι βασικοί άξονες και η συζήτηση που ακολούθησε παρουσιάζονται στη συνέχεια. Άξονες συζήτησης 1. Διατύπωση γνώμης για τη δράση των ΠΑΙΔΙΚΩΝ ΧΩΡΙΩΝ SOS ΕΛΛΑΔΟΣ Λόγος Συνεργασίας 2. Η συνεργασία 3. Το Αντικείμενο 4. Δυσκολίες υλοποίησης του αντικειμένου συνεργασίας 5. Εποπτεία Ψυχολογική Υποστήριξη Επιπλέον εκπαίδευση 6. Τα Περιστατικά 7. Τα Αποτελέσματα 8. Η Ποιότητα συνεργασίας με τη Μονάδα Ψυχικής Υγείας Διατύπωση γνώμης για τη δράση των ΠΑΙΔΙΚΩΝ ΧΩΡΙΩΝ SOS ΕΛΛΑΔΟΣ Λόγος Συνεργασίας Για τον πρώτο άξονα ετέθησαν οι παρακάτω επιμέρους ερωτήσεις o Ποιά η γνώμη σας για τα Παιδικά Χωριά SOS Ελλάδος γενικά. o Ποιά η γνώμη σας σχετικά με την υλοποίηση της συγχρηματοδοτούμενης πράξης o Ποιος ο βασικός λόγος για τον οποίο δηλώσατε το ενδιαφέρον σας για αυτή τη συνεργασία 95

96 Οι ερωτώμενοι περιέγραψαν τα Παιδικά SOS Ελλάδος ως έναν ευρέως γνωστό φορέα του οποίο το έργο είναι να βοηθά παιδιά, που έχουν ανάγκη φροντίδας και προστασίας γιατί έχουν βρεθεί μακριά από το φυσικό, οικογενειακό τους περιβάλλον, προσφέροντάς τους τη δυνατότητα να ξαναβρούν ένα μόνιμο σπίτι και να ζήσουν σε ένα σπίτι το οποίο πλησιάζει το πλαίσιο της φυσικής οικογένειας. Η προσέγγιση που χρησιμοποιείται είναι ανθρωποκεντρική ενώ προτείνονται δύο στρατηγικές για τα παιδιά που εξυπηρετούνται από τα Παιδικά Χωριά: α) η προώθηση του οικογενειακού μοντέλου παιδικής φροντίδας, και β) η ενίσχυση των οικογενειών μέσω προληπτικών παρεμβάσεων με στόχο την αποτροπή της εγκατάλειψης. Τα Παιδικά Χωριά SOS Ελλάδας, υιοθετώντας τα ανωτέρω, αναπτύσσουν δράσεις απευθυνόμενα σε μια ομάδα πληθυσμού η οποία, τουλάχιστον τα τελευταία χρόνια λόγω της παρατεταμένη οικονομικής ύφεσης, έχει ιδιαίτερα χαρακτηριστικά: παιδιά προερχόμενα από οικογένειες οι οποίες είτε ανήκουν είτε κινδυνεύουν να υπαχθούν στις ούτως αποκαλούμενες ομάδες υψηλού κινδύνου φτώχειας, υλικής στέρησης και κοινωνικού αποκλεισμού. Πρόκειται για παιδιά τα οποία έχουν υποστεί παραμέληση και έχουν διανύσει τα πρώτα χρόνια της ζωής τους σε οικογενειακό περιβάλλον που χαρακτηρίζεται από οικονομικό στρες και με αδυναμία παροχής της στοιχειώδους ψυχοσυναισθηματικής φροντίδας που ένα παιδί έχει ανάγκη, προκειμένου να μεγαλώσει όσο το δυνατό πιο φυσιολογικά και σε ένα υγιές οικογενειακό και ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον. Η συνεργασία Για τον δεύτερο άξονα ετέθησαν οι παρακάτω επιμέρους ερωτήσεις: o Διαδικασία επιλογής o Σχέση εργασίας o Χρονική διάρκεια o Ωράριο o Επιθυμία ανανέωσης μετά τη λήξη της; Η διαδικασία της επιλογής τους αφορά κυρίως σε δύο τρόπους. Με τη διαδικασία της ανάθεσης έργου, διαθέτοντας τα τυπικά και ουσιαστικά προσόντα και όπως 96

97 προβλέπεται και στο Τεχνικό Δελτίο της Πράξης. Με τη διαδικασία που προβλέπει το ΕΣΠΑ. Ειδικότερα: Ανάρτηση και δημοσίευση στην διαδικτυακά και στις εφημερίδες της πρόσκλησης εκδήλωσης ενδιαφέροντος για τη σύναψη σύμβασης μίσθωσης έργου και σε συνέχεια των υποβληθεισών αιτήσεων ακολούθησε η διαδικασία της συνέντευξης και της επιλογής. Η σχέση εργασίας αφορά συμβάσεις μίσθωσης έργου διετούς διάρκειας και συμβάσεις αορίστου χρόνου που αντιστοιχούν σε 10 έως 20 έτη και το ωράριο κυμαίνεται σε αντιστοιχία με τη σύμβαση από 10 έως 40 ώρες την εβδομάδα έως. Όλοι οι συμμετέχοντες εξέφρασαν τη γνώμη ότι επιθυμούν να συνεχίσουν την παρούσα συνεργασία λόγω κυρίως του αντικειμένου της Πράξης το οποίο συνάδει απόλυτα με τα ενδιαφέροντα όλων των συμμετεχόντων αλλά και λόγω της τόσο εξαιρετικής ποιότητας συνεργασίας στο πλαίσιο της υλοποίησής της. Το Αντικείμενο Για τον τρίτο άξονα συζήτησης ετέθησαν οι παρακάτω επιμέρους ερωτήσεις o Μέθοδοι υλοποίησης o Συχνότητα Περιγράφηκαν αναλυτικά τα αντικείμενα όλων των ειδικοτήτων που συμμετέχουν στην Πράξη από τον κάθε Επιστήμονα και από τους κκ Τσαούση και Νταμπαλή το αντικείμενο της επόπτριας, ως ακολούθως: Επιστημονικά Υπεύθυνος Γενική περιγραφή θέσης: Ο Επιστημονικά Υπεύθυνος αναλαμβάνει τον συντονισμό και τη διοικητική παρακολούθηση της καθημερινής λειτουργίας της μονάδας. Ηγείται τόσο της επιστημονικής, όσο και της διοικητικής ομάδας, συμμετέχει στην αξιολόγηση της μονάδας και του προσωπικού, είναι υπεύθυνος του παραγόμενου επιστημονικού έργου και της υλοποίησης του φυσικού αντικειμένου όπως περιγράφεται στο εγκεκριμένο τεχνικό δελτίο. Σε συνεργασία με τον υπεύθυνο του 97

98 έργου υποβάλλει προς την Διαχειριστική Αρχή τα Δελτία Παρακολούθησης της Πράξης. Κοινωνικός Λειτουργός Γενική περιγραφή θέσης : Ο Κοινωνικός Λειτουργός αναλαμβάνει τη λήψη κοινωνικού ιστορικού/ παραπομπών, την τήρηση αρχείου ιστορικών και φακέλων εξυπηρετούμενων, τη συμβουλευτική γονέων μέσα από ομαδικές ή/και ατομικές συναντήσεις. Επίσης μέρος των καθηκόντων του είναι η συνεργασία και δικτύωση με άλλους φορείς. Συμμετέχει στην επιστημονική ομάδα του έργου και αντικαθιστά το επιστημονικά υπεύθυνο σε περίπτωση απουσίας του. Ψυχολόγος: Γενική περιγραφή θέσης : Ο/Η Ψυχολόγος αναλαμβάνει τη ψυχολογική αξιολόγηση μέσω κλινικών συνεντεύξεων και ψυχολογικών δοκιμασιών, που συμπληρώνουν την εξέταση και την κλινική παρατήρηση. Επίσης, είναι υπεύθυνος για τη συλλογή πληροφοριών από βασικές ομάδες αναφοράς (όπως γονείς, σχολείο ) που αφορούν τις διάφορες συμπεριφορές και επιδόσεις του παιδιού για αξιολόγηση τους με βάση τον δείκτη ηλικίας και τους δείκτες της νευροβιολογικής του ωρίμανσης. Τέλος, αναλαμβάνει την συμβουλευτική καθώς και την ψυχολογική υποστήριξη των εξυπηρετούμενων οικογενειών. Συμμετέχει στην επιστημονική ομάδα του έργου Παιδοψυχίατρος: Γενική περιγραφή θέσης :Ο Παιδοψυχίατρος αναλαμβάνει την κλινική αξιολόγηση, διάγνωση και θεραπεία παιδιών μέσω κλινικών συνεντεύξεων και συνεδριών με τα παιδιά και τους γονείς. Συμμετέχει στην επιστημονική ομάδα του έργου. Εργοθεραπευτής: Γενική περιγραφή θέσης : Ο Εργοθεραπευτής αναλαμβάνει τις εργοθεραπευτικές αξιολογήσεις και θεραπευτικές συνεδρίες παιδιών, όταν χρειάζεται. Συμμετέχει προαιρετικά, όταν κριθεί απαραίτητο από τον επιστημονικά υπεύθυνο, στην επιστημονική ομάδα του έργου 98

99 Λογοθεραπευτής: Γενική περιγραφή θέσης : Ο Λογοθεραπευτής αναλαμβάνει τις λογοθεραπευτικές αξιολογήσεις και θεραπευτικές συνεδρίες παιδιών, όταν κριθεί απαραίτητο. Συμμετέχει προαιρετικά, όταν κριθεί απαραίτητο από τον επιστημονικά υπεύθυνο, στην επιστημονική ομάδα του έργου. Επόπτης: Γενική περιγραφή θέσης : Ο Επόπτης έχει υπό την ευθύνη του την επιστημονική εποπτεία του προσωπικού. Οργανώνει ομαδικές συναντήσεις με τους επαγγελματίες ψυχικής υγείας και το υπόλοιπο επιστημονικό προσωπικό σχετικά με την πορεία και την εξέλιξη του επιστημονικού τους έργου, ενισχύοντας την αυτογνωσία τις δεξιότητες και τις τεχνικές των επαγγελματιών. Συνεργάζεται με τον επιστημονικά υπεύθυνο του Κέντρου. Συνεργάζεται άμεσα με τον επιστημονικά υπεύθυνο Γραμματέας : Γενική περιγραφή θέσης : Η Γραμματεία αναλαμβάνει την διαχείριση των εσωτερικών και εξωτερικών επικοινωνιών, του τηλεφωνικού κέντρου και παρέχει γενικές πληροφορίες στους ενδιαφερόμενους. Αρχειοθετεί φακέλους και συλλέγει στοιχεία μέσω του διαδικτύου, επιβλέπει και ελέγχει το κτήριο και είναι υπεύθυνος/η για την τήρηση και οργάνωση του προγράμματος, συμπεριλαμβανομένων των προγραμματισμένων θεραπευτικών συνεδριών και των λοιπών δραστηριοτήτων. Δυσκολίες υλοποίησης του αντικειμένου συνεργασίας Για τον τέταρτο άξονα της συζήτησης ετέθησαν οι παρακάτω επιμέρους ερωτήσεις o Είδη o Αίτια o Συχνότητα o Τρόποι αντιμετώπισης Οι κυριότερες δυσκολίες που παρατηρήθηκαν κατά την υλοποίηση της Πράξης αφορούσαν στο ζήτημα της κατανόησης και της ανάληψης ευθύνης εκ μέρους των 99

100 ωφελούμενων γονέων της κατάστασης του παιδιού τους καθώς και της τήρησης της τυπικής και ουσιαστικής παρουσίας τους στις προγραμματισμένες συναντήσεις στην διάρκεια της παρέμβασης. Επίσης, δυσκολίες και ανεπάρκειες διαπιστώθηκαν σε Θεσμούς και στην συνεργασία με ορισμένους εξωτερικούς φορείς. Δεδομένου όμως ότι στην Ομάδα Έργου επικράτησε άριστη επικοινωνία και λειτουργία, οι εκάστοτε δυσκολίες διευθετήθηκαν άμεσα. Εποπτεία Ψυχολογική Υποστήριξη Επιπλέον εκπαίδευση Για τον πέμπτο άξονα συζήτησης ετέθησαν οι παρακάτω επιμέρους ερωτήσεις o Συχνότητα o Μέθοδος o Αίτιο ψυχολογικής υποστήριξης o Μέθοδος και Συχνότητα Πραγματοποιείται μηνιαίως συνάντηση των Επιστημόνων της Ομάδας Έργου με την Επόπτρια κα Κατιδένιου, η οποία με τη συμβολή της έχει υπό την ευθύνη της την επιστημονική εποπτεία των Επιστημόνων. Η εν λόγω συνάντηση αφορά αφενός στην ενημέρωση σχετικά με την πορεία και την εξέλιξη του επιστημονικού τους έργου, και αφετέρου στην ψυχολογική υποστήριξη για θέματα κατά την διάρκεια παρεμβάσεων που έχουν προκύψει και είναι αναγκαίο οι ίδιοι να υποστηριχθούν και να αποφορτιστούν. Τα αίτια των ανωτέρω θεμάτων είναι κυρίως της παραμέλησης, της βιαιότητας και της κακοποίησης τα οποία αντιμετωπίζονται μέσω του διαλόγου και της συζήτησης στην μηναία αυτή συνάντηση. Κατά τη διάρκεια της υλοποίησης της Πράξης έγινε ανάληψη περιστατικού ένας επιστήμονας εκ των οποίων χρειάστηκε ειδική υποστήριξη για την ολοκλήρωση της παρέμβασής του. Τα Περιστατικά Για τον έκτο άξονα συζήτησης ετέθησαν οι παρακάτω επιμέρους ερωτήσεις: o Είδη 100

101 o Αντίδραση ωφελούμενων o Περιγραφή δύσκολων σημείων παρέμβασης Τα είδη των περιστατικών αφορούν κυρίως σε θέματα αναπτυξιακά και ψυχικά. Επίσης, έχουν αναλάβει μεγάλο αριθμό παραμέλησης, μη επαρκούς φροντίδας καθώς επίσης και κακοποίησης Τα ανωτέρα περιστατικά παρατηρούνται σε οικογένειες υψηλού κινδύνου, δηλαδή κάτω του ορίου της φτώχιας, μονογονεϊκές οικογένειες, γονείς με αυξημένο άγχος, καταθλιπτικοί, βίαιοι ή / και ψυχικά διαταραγμένοι. Διατυπώθηκε η γνώμη πως το χειρότερο είδος είναι η παραμέληση καθώς αυτό συνεπάγεται παντελή απουσία του γονέα με όποιες συνέπειες (ακάλυπτες οι βασικές πρώτες ανάγκες, παιδί μόνο εκτός σπιτιού κ.λπ). Εστιάστηκε ιδιαιτέρως η ψυχοπαθολογία της μητέρας σε μονογονεϊκές οικογένειες όπου δεν υπάρχει η δυνατότητα της διανομής των ευθυνών. Αυτό είναι εξαιρετικά σοβαρό και καθοριστικό στην συναισθηματική και ψυχοπαθολογική ανάπτυξη του παιδιού. Πολύ σοβαρές περιπτώσεις κακοποίησης φιλοξενούνται στον Ξενώνα Ελίζα. Διευκρινίστηκε επίσης ότι το Κέντρο Στήριξης Παιδιού και Οικογένειας διατηρεί το δικαίωμα, εφόσον διαπιστώσει πολύ σοβαρό είδος κακοποίησης να προβεί σε όλες τις σχετικές ενέργειες για εισαγγελική παρέμβαση. Τα δύσκολα σημεία της παρέμβασης εστιάζουν κυρίως στους γονείς διότι παρότι ζητούν βοήθεια και γενικά συνεργάζονται, δυσκολεύονται να κατανοήσουν και να πειστούν ότι η κατάσταση του παιδιού τους οφείλεται σε αυτούς. Επίσης, δεν ενεργούν με συνέπεια στη διαδικασία των προγραμματισμένων συναντήσεων στο πλαίσιο της παρέμβασης. Τα Αποτελέσματα Για τον έβδομο άξονα ετέθησαν οι παρακάτω επιμέρους ερωτήσεις o Συμπεριφορά και η γενική εικόνα του ωφελούμενου, κυρίως του παιδιού, κατά τη διάρκεια ή/και την ολοκλήρωση της παρέμβασης 101

102 o Αξιολόγηση των αποτελεσμάτων της Πράξης o Προσωπική συμβολή στη διαμόρφωση των αποτελεσμάτων Όλοι οι Επιστήμονες εξέφρασαν τη γνώμη πως τα αποτελέσματα, εάν προκύψουν, δε διαφαίνονται άμεσα. Ωστόσο, σε πάρα πολύ λίγα περιστατικά έχουν παρατηρηθεί αποτελέσματα από την παρέμβαση και ολοκλήρωση της θεραπείας. Εμφανείς είναι οι βελτιώσεις στη συμπεριφορά του ωφελούμενου για τις οποίες ένα εκ των βασικών κριτηρίων αποτελεί η απόλυτη συνεργασία και συνέπεια των γονέων για θεραπευτική συμμαχία και τις οποίες όλοι διακρίνουν. Ο καθένας συμβάλει στη διαμόρφωση των βελτιώσεων ή/και αποτελεσμάτων καθώς θεωρείται εκ μέρους τους εξαιρετικά σοβαρό το αντικείμενο της εργασίας τους και βρίσκεται στο στενό φάσμα των επιθυμιών τους. Η αξιολόγηση των αποτελεσμάτων διενεργείται με καταγραφή σημειώσεων, ημερολογίου, τήρησης αρχείου και για έναν Επιστήμονα επαναξιολόγηση σε τρεις μήνες. Ποιότητα συνεργασίας με τη Μονάδα Ψυχικής Υγείας Για τον όγδοο άξονα ετέθησαν οι παρακάτω επιμέρους ερωτήσεις o Βαθμός συνεργατικότητας του υπόλοιπου προσωπικού της μονάδας. o Συντονισμός υποστήριξη από τον Επιστημονικό υπεύθυνο της πράξης και τον Υπεύθυνο του Κέντρου o Αξιολόγηση συγκριτικά με τις αρχικές προσδοκίες σας o Θετικά και αρνητικά σημεία o Προτάσεις βελτίωσης των αρνητικών σημείων o Διατύπωση γνώμης για τη διατήρηση η μη της λειτουργίας της Μονάδας Κατά τη διάρκεια της συζήτησης διατυπώθηκε πολλές φορές ο άριστος βαθμός συνεργασίας μεταξύ τους και πολύ σημαντική συμβολή της Επόπτριας. Εξίσου πολύ καλός είναι ο βαθμός συνεργατικότητας και με το υπόλοιπο προσωπικό του Κέντρου. Τόσο ο Διευθυντής και Διοικητικός Υπεύθυνος όσο και ο Επιστημονικός Υπεύθυνος της Πράξης έδρασαν σε κάθε περίπτωση εξολοκλήρου συντονισμένα και πάντα με ευαισθησία φέροντας εις πέρας όλα τα ζητήματα. 102

103 Οι συμμετέχοντες στην Ομάδα Έργου είναι απολύτως ευχαριστημένοι με την αποδοτικότητα και την αποτελεσματικότητα της συμβολής των κ.κ. Τσαούση και Νταμπαλή. Όλοι διατύπωσαν, επίσης, τη θετική γνώμη αναφορικά με τις αρχικές προσδοκίες τους δεδομένου ότι στο σύνολο η εν λόγω συνεργασία εμπεριέχει θετικά σημεία. Τα αρνητικά που διαπιστώθηκαν κατά τη διάρκεια αντιμετωπίστηκαν συντονισμένα και στοχευμένα. Η δράση της πρώιμης παρέμβασης στην ηλικία των 0-5 θεωρείται μεγάλης σημασίας καθώς απαρτίζεται από χαρακτηριστικά τα οποία αποτελούν το θεμέλιο της ανάπτυξής του και των σημείων που θα το καθορίσουν. Δεδομένου ότι αυτές οι εξελικτικές φάσεις κρίνονται πολύ σημαντικές και σοβαρότατες, κρίνεται αναγκαία η διάχυση και επέκταση της Πράξης αυτής σε όλους τους χώρους οι οποίοι φιλοξενούν παιδιά καθώς και η ενίσχυσή της στον τομέα της ευαισθητοποίησης του αντίστοιχου υπαλληλικού προσωπικού. 103

104 8. Παιδική φτώχεια: Τάσεις προκλήσεις και προοπτικές 8.1. Πρόλογος Η παρούσα ενότητα/ κεφάλαιο έχει ως βασικό στόχο την ανάλυση του φαινομένου της παιδικής φτώχειας στην Ελλάδα. Στόχος είναι να αναδειχτεί ένα φαινόμενο το οποίο αφ ενός έχει μελετηθεί περιορισμένα στη χώρα μας και εφ ετέρου να περιγράψει τις συνθήκες στέρησης των παιδιών οι οποίες επιδεινώνονται στην οικονομική ύφεση Ειδικότερα θα γίνει αναφορά στην έννοια και τη μέτρηση της παιδικής φτώχειας, σε επιλεγμένες θεωρητικές προσεγγίσεις και στην εξέταση των τάσεων που επικρατούν στην Ελλάδα. Τα ερευνητικά ερωτήματα είναι τα εξής: -Πως ορίζεται η παιδική φτώχεια και πως διαφοροποιείται από τη φτώχεια που βιώνουν οι ενήλικες; -Η οικονομική και χρηματοπιστωτική κρίση και ο τρόπος με τον οποίο αντιμετωπίζεται στη χώρα μας, οδηγεί σε αυξημένα επίπεδα παιδικής φτώχειας; -Ποια τα ειδικότερα χαρακτηριστικά των παιδιών που ζουν στη φτώχεια και ποιες οι πολιτικές καταπολέμησης του φαινομένου; Όλα τα στοιχεία που χρησιμοποιούνται και αναλύονται προέρχονται από την Eurostat και κυρίως από την έρευνα για το εισόδημα και τις συνθήκες διαβίωσης των νοικοκυριών (EU-SILC). Θα παρουσιαστούν βασικές διαστάσεις του φαινομένου με απλή περιγραφική στατιστική και εστίαση στην παιδική φτώχεια: παιδιά 0-6 ετών κυρίως και παιδιά μέχρι 16 ετών ή μέχρι 18 ετών. 104

105 8.2. Ορισμός και μέτρηση της παιδικής φτώχειας Η φτώχεια είναι μία έννοια διφορούμενη διότι μπορεί να είναι απόλυτη ή σχετική, να εξελίσσεται σταδιακά και βαθμιαία, να είναι πολύπλευρη και συνεπώς να είναι δυσχερής ο ορισμός και η παρακολούθησή της. Εννοιολογικά, προσεγγίζεται ως απόκλιση από ένα κοινωνικά αποδεκτό επίπεδο διαβίωσης και περιορίζεται στην ένδειξη έλλειψης διαθέσιμου εισοδήματος. Για το σκοπό αυτό, πρώτα χαράσσεται ένα όριο ή μία γραμμή φτώχειας. Σύμφωνα με τη Eurostat, η γραμμή αυτή τίθεται στο 60% του διάμεσου ισοδύναμου 20 εισοδήματος των νοικοκυριών. 21 Η κλίμακα ισοδυναμίας δεν αντικατοπτρίζει πάντα το πραγματικό κόστος των παιδιών 22 ή των πόρων που είναι πραγματικά διαθέσιμοι για τα παιδιά. Είναι ωστόσο καθοριστικός παράγοντας σύνδεσης της παιδικής φτώχειας με την κατανομή των εισοδηματικών πόρων σε ένα νοικοκυριό και σε ορισμένες αναλύσεις ο όρος «παιδική φτώχεια» χρησιμοποιείται σε αντιστοιχία με «παιδιά που ζουν με φτωχούς γονείς». 23 Το Ευρωπαϊκό Δίκτυο κατά της Φτώχειας (European Anti Poverty Network-EAPN), και η Eurochild συμφώνησαν στον ακόλουθο ορισμό: «Παιδιά ζουν σε συνθήκες φτώχειας αν το εισόδημα και οι πόροι που διατίθενται για την ανατροφή τους είναι τόσο ανεπαρκής ώστε να τα αποκλείει από το να έχουν ένα βιοτικό επίπεδο που θεωρείται αποδεκτό στην κοινωνία στην οποία ζουν και που είναι επαρκή για να εξασφαλίσει σε αυτά κοινωνική, συναισθηματική και σωματική ευεξία και ανάπτυξη. Λόγω του ότι μεγαλώνουν σε συνθήκες φτώχειας τα παιδιά και οι οικογένεια τους, ενδέχεται να αντιμετωπίσουν πολλαπλά μειονεκτήματα λόγω χαμηλού εισοδήματος, ανεπαρκείς συνθήκες στέγασης και περιβάλλοντος, ανεπαρκή ιατροφαρμακευτική περίθαλψη και εμπόδια στην εκπαίδευση. Ενδέχεται να βιώνουν αποκλεισμό από κοινωνικές, αθλητικές, ψυχαγωγικές και πολιτιστικές δραστηριότητες που αποτελούν 20 Για να ληφθεί υπόψη το μέγεθος του νοικοκυριού, το εισόδημα σταθμίζεται με βάση την τροποποιημένη κλίμακα ισοδυναμίας του ΟΟΣΑ σύμφωνα με την οποία δίνεται συντελεστής στάθμισης 1 για τον πρώτο ενήλικα, 0,5 για το δεύτερο ενήλικα και μέλη 14 ετών και άνω και 0,3 για παιδιά 13 ετών και κάτω. 21 Αθροίζονται τα εισοδήματα όλων των μελών του νοικοκυριού, από οποιαδήποτε πηγή και αν προέρχονται (απασχόληση, συντάξεις, κοινωνικές μεταβιβάσεις κλπ). 22 Και άλλων εξαρτώμενων ατόμων στην οικογένεια/ νοικοκυριό. 23 Η πρακτική αυτή ακολουθείται στην παρούσα εργασία. 105

106 τον κανόνα για άλλα παιδιά. Η πρόσβασή τους σε θεμελιώδη δικαιώματα μπορεί να είναι περιορισμένη και πιθανά να αντιμετωπίζουν διακρίσεις και στιγματισμό και οι φωνές τους να μην είναι δυνατόν να ακουστούν». Στη διάσκεψη της Κοπεγχάγης (1995) για την κοινωνική ανάπτυξη που διοργανώθηκε από τον ΟΗΕ υιοθετήθηκε ο εξής ορισμός: «φτώχεια είναι μία κατάσταση η οποία χαρακτηρίζεται από οξεία στέρηση βασικών ανθρώπινων αναγκών όπως φαγητό, πόσιμο νερό, βασικές παροχές υγιεινής, υγείας, στέγης, μόρφωσης και πληροφόρησης. Εξαρτάται δε τόσο από το εισόδημα όσο και από την πρόσβαση στις υπηρεσίες» Επίσης, ο Ο.Η.Ε., επίσης όριζε ότι τα παιδιά που ζουν στη φτώχεια αποστερούνται βασικών αγαθών επιβίωσης, όπως και την πρόσβαση στην εκπαίδευση, τη συμμετοχή, την προστασία και επισημαίνει, ότι ενώ η έλλειψη αγαθών και υπηρεσιών πλήττει κάθε άνθρωπο, είναι πιο απειλητική και επιζήμια για τα παιδιά, εμποδίζοντάς τα να απολαύουν τα δικαιώματά τους και να επιτύχουν την πλήρη συμμετοχή ως ολοκληρωμένα μέλη της κοινωνίας (Δασκαλάκης, Μπουγιούκος και Φασούλης, 2012). Η UNICEF έχει διατυπώσει τον εξής λειτουργικό ορισμό: «τα παιδιά που ζουν σε συνθήκες φτώχειας [είναι εκείνα που] στερούνται υλικών, πνευματικών και συναισθηματικών πόρων που είναι απαραίτητοι ώστε να επιβιώσουν, να αναπτυχθούν και να ευημερούν, αφήνοντας τους σε θέση να απολαμβάνουν τα δικαιώματά τους, να εκμεταλλευθούν πλήρως τη δύναμή τους ή να συμμετέχουν ως ισότιμα μέλη της κοινωνίας». Η προσέγγιση των δικαιωμάτων των παιδιών υποστηρίζει ότι οι στόχοι και οι στρατηγικές αντιμετώπισης της παιδικής φτώχειας πρέπει να καθοδηγούνται από διάφορα μέσα, κανόνες, διεθνείς δεσμεύσεις διεθνείς και αξίες για τα ανθρώπινα δικαιώματα. Οι διεθνείς νόμοι των ανθρώπινων δικαιωμάτων είναι τυπικά αναγνωρισμένοι από σχεδόν όλες τις χώρες, και ενισχύονται από υποχρεώσεις νομικού χαρακτήρα. Στο πλαίσιο αυτό, το παιδί πρέπει να αντιμετωπίζεται ως υποκείμενο και μια ξεχωριστή οντότητα με δικαιώματα και αυτονομία. Έμφαση δίνεται στην 106

107 ανεξαρτησία των παιδιών και στην αυτοδιάθεση τους να κάνουν αντίστοιχα πράγματα με τους ενήλικες και όχι στην ευαλωτότητα τους Διεθνής Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού περιλαμβάνει τρεις μεγάλες κατηγορίες δικαιωμάτων: 24 Προστασία (από κάθε μορφής κακοποίηση, εκμετάλλευση, διάκριση, ρατσισμό, κ.λπ.) Παροχές (δικαίωμα στην εκπαίδευση, την υγεία, την πρόνοια, την ψυχαγωγία, κ.λπ.) Συμμετοχή (δικαίωμα στην έκφραση γνώμης, την πληροφόρηση, τον ελεύθερο χρόνο, κ.λπ.) Φαίνεται επομένως ότι, πέραν του χαμηλού εισοδήματος, η ευημερία των παιδιών επηρεάζεται καταλυτικά από άλλους σημαντικούς παράγοντες 25 και διαφοροποιείται από τη φτώχεια ενηλίκων, καθώς έχει διαφορετικές αιτίες και επιπτώσεις οι οποίες σε γενικές γραμμές μπορεί να είναι περισσότερο μόνιμες και επιβλαβείς. 24 Η Σύμβαση επικυρώθηκε και από την χώρα μας με τον Νόμο 2101/1992 και έκτοτε αποτελεί μέρος του εσωτερικού μας Δικαίου (Μπαλούρδος, Φρονίμου 2011, σ ). Βλέπε: 25 Π.χ. η παρουσία και των δύο γονέων στο σπίτι, αντιμετώπισε διακρίσεων και αποκλεισμού, που επηρεάζουν μεταξύ άλλων, την αυτοεκτίμηση και την ψυχολογική τους ανάπτυξη. 107

108 8.3. Σύντομη αναφορά σε επιλεγμένα θεωρητικά υποδείγματα Στην ενότητα αυτή, περιγράφονται τέσσερα θεωρητικά υποδείγματα τα οποία είναι σχετικά με τη παιδική φτώχεια. Κατά κύριο λόγο η αιτία της φτώχιας, συνιστά η αδυναμία δημιουργίας εισοδήματος για πολλούς λόγους, αλλά υπάρχουν και άλλοι παράγοντες πολιτισμικοί κοινωνικοί που έχουν υψηλή συνεισφορά στην παιδική φτώχεια. 108

109 Θεωρία 1: Τι προκαλεί τη φτώχεια; Πως δρα; Οικογενειακό και περιβαλλοντικό στρες [Η προσέγγιση αυτή αναπτύχθηκε την εποχή της «Μεγάλης Ύφεσης» από τον Glenn Elder, 1974] Σύμφωνα με την προοπτική αυτή, λόγω της οικονομικής ύφεσης, οι φτωχές οικογένειες αντιμετωπίζουν σοβαρή οικονομική πίεση καθώς αγωνίζονται να πληρώσουν τις δαπάνες για δάνεια και άλλες τρέχουσες υποχρεώσεις του νοικοκυριού (ηλεκτρισμός, ύδρευση, τηλέφωνο κλπ). Αυτή η οικονομική πίεση, μαζί με άλλα στρεσογόνα γεγονότα (κατάθλιψη, ψυχολογική δυσφορία κλπ), δυσκολεύει πολλές οικογένειες στο να τα βγάλουν πέρα. Σύγκρουση και ψυχολογική καταπόνηση γονέων συνδέονται με κρίση της οικογένειας, ανατροφή παιδιών που είναι πιο σκληρή, αντιφατική, και δεν ανταποκρίνεται στις πραγματικές τους ανάγκες (Elder, 1974). Σε περίοδο οικονομικής ύφεσης οι στρεσογόνοι παράγοντες ενισχύονται σημαντικά Θεωρία 2: Τι προκαλεί τη φτώχεια; Πως δρα; Η Η προσέγγιση του G.Becker» Οι αποφάσεις για την απόκτηση παιδιών λαμβάνονται σε ένα πλαίσιο οριακού κόστους και οριακού οφέλους. Συνήθως, οι οικογένειες με σχετικά υψηλότερα εισοδήματα επιλέγουν να αποκτήσουν λίγα παιδιά 26, σύμφωνα με τις απόψεις του Becker, αλλά με υψηλότερη "ποιότητα". 27 Καθώς όμως οι γυναίκες αυξάνουν την επένδυση σε ανθρώπινο κεφάλαιο και εισέρχονται στην αγορά εργασίας, αυξάνεται το κόστος ευκαιρίας δηλαδή το κόστος που επιλέγει να επιβαρυνθεί το νοικοκυριό (εισόδημα που χάνεται) αφ' όσον η μητέρα φροντίζει τα παιδιά αντί να εργάζεται. Αντίστοιχα οι οικογένειες με χαμηλά εισοδήματα, αποκτούν πολλά παιδιά διότι αφ' ενός δεν έχουν επαρκή γνώση για τα μέσα ελέγχου και περιορισμού τους, εφ ετέρου τα παιδιά αποτελούν το κεφάλαιό τους. 28 Ανάλογα με τον οικονομικό κύκλο η «αξία» των παιδιών μεταβάλλεται. Το παιδί είναι αγαθό κατανάλωσης ή επένδυσης. Σε περίοδο οικονομικής ύφεσης η «αξία» μειώνεται. 26 Και αυτό επιτυγχάνεται με αποτελεσματική χρήση των μέσων αντισύλληψης. 27 Εννοείται ότι η "ποιότητα" όπως την εννοεί και την ορίζει ο Becker, σχετίζεται με τις επιπλέον δαπάνες για εκπαίδευση, ασφάλιση, ένδυση κ.λπ. που επιβαρύνουν τους εν λόγω γονείς. 28 Διότι από μικρά μπορούν να εργασθούν, να φροντίσουν το σπίτι, να αποφέρουν κάποιο χρηματικό όφελος από την απολαβή επιδομάτων και σε τελευταία ανάλυση να φροντίζουν τους γονείς όταν είναι σε μεγάλη ηλικία. 109

110 Θεωρία 3: Τι προκαλεί τη φτώχεια; Πως δρα; Η φτώχεια ως «σωρευτικό και κυκλικό φαινόμενο» Ατομικά προβλήματα όπως μείωση αποδοχών, απώλεια επιχείρησης και εργασίας, κακές συνθήκες στέγασης, κακή υγεία, χαμηλή εκπαίδευση, έλλειψη αυτοπεποίθησης κλπ. είναι αλληλοεξαρτώμενα και έντονα συνδεδεμένα με κοινοτικές ανεπάρκειες (ανεπαρκή σχολεία, ανικανότητα να παρασχεθούν ποιοτικές κοινωνικές υπηρεσίες κλπ). Μεταξύ τους υφίσταται αλληλοτροφοδοτούμενη σχέση σωρευτικής αιτιότητας που δημιουργεί φαύλο κύκλο σε μορφή σπείρας, η οποία κινείται προς τα κάτω με αποτέλεσμα να συντηρείται και εν τέλει να αναπαράγεται η φτώχεια και η πολλαπλή στέρηση. Οι παράγοντες αλληλεπιδρούν με σύνθετους τρόπους. Οι κρίσεις στη κοινότητα οδηγούν στις ατομικές κρίσεις και αντίστροφα, και κάθε μια συσσωρεύει για να προκαλέσει τις σπείρες της φτώχειας. Θεωρία 4: Τι προκαλεί τη φτώχεια; Πως δρα; Πολιτισμική φτώχεια Η φτώχεια συνιστά ένα ελάττωμα/ μεονέκτημα που χαρακτηρίζει άτομα με διαφορετικές πολιτιστικές αξίες («κουλτούρα της φτώχειας»). Τα άτομα αυτά επιδιώκουν άμεση ικανοποίηση (τεμπελιά), διακατέχονται από μοιρολατρία κι αποδέχονται ότι δεν μπορεί να ξεφύγει από μία κακή και άτυχη κατάσταση, δεν έχουν μια καλή ηθική εργασίας και αναλαμβάνουν τις κακές εργασίες, ενώ δεν διαθέτουν υποστήριξη από συγκεκριμένα κοινωνικά δίκτυα. -Οι φτωχοί δεν έχουν αρκετή εκπαίδευση για να διαχειριστούν καλύτερα το πρόβλημα έλλειψης χρημάτων -Οι φτωχοί στερούνται επαγγελματικών δεξιοτήτων -Οι φτωχοί θεωρούνται θύματα του περιβάλλοντος που ζουν: δεν υπάρχουν θέσεις εργασίας, υπάρχουν διακρίσεις, προκαταλήψεις κλπ. 110

111 8.4. Η παιδική φτώχεια στην Ελλάδα: τάσεις και συγκριτικά στοιχεία με την ΕΕ 28 Ένας από τους στόχους που τέθηκαν στην Στρατηγική «Ευρώπη 2020», είναι η μείωση της παιδικής φτώχειας στην Ελλάδα από 23% που ήταν το 2008 σε 18% το 2020, δηλαδή μείωση κατά άτομα μέχρι το Πρόσφατα στοιχεία δείχνουν ωστόσο ότι τα παιδιά έχουν επηρεαστεί περισσότερο από ότι το σύνολο του πληθυσμού. Όπως διαπιστώνεται από τα στοιχεία του Σχήματος 15 τα παιδιά έχουν επηρεαστεί περισσότερο από ότι το σύνολο του πληθυσμού καθώς κίνδυνος φτώχειας (εκτός των 0-6 ετών) κυμαίνεται σε υψηλότερα επίπεδα από ότι το σύνολο του πληθυσμού ( 22,1% το 2014) και από ότι ο αντίστοιχος κίνδυνος φτώχειας των παιδιών ς των παιδιών στην ΕΕ 28. Επίσης φαίνεται ότι η παιδική φτώχεια εξελίσσεται ανοδικά ανάλογα με την ηλικία Καταγράφεται υψηλότερος μεταξύ των παιδιών ετών και είναι χαμηλότερος για τα παιδιά ηλικίας μέχρι έξι ετών και για τα παιδιά 7-11 ετών (Σχήμα 16). Επίσης διαπιστώνεται ότι με βάση την ένταση (χάσμα) της φτώχειας τα παιδιά (0-18 ετών και 0-6 ετών), βιώνουν περισσότερο από ότι το σύνολο του πληθυσμού συνθήκες έντονης φτώχειας για το διάστημα : Το χάσμα παιδικής φτώχειας (32,8% για 0-6 ετών και 34,4% για 0-18 ετών- το 2014) είναι σημαντικά υψηλότερο από ότι για το σύνολο του πληθυσμού (31,3% το 2014) (Σχήμα 17) 111

112 Κίνδυνοσ φτώχειας (%) Σχήμα 15. Κίνδυνος παιδικής φτώχειας στις χώρες της ΕΕ, Μέχρι 18 ετών Μέχρι 6 ετών Μέχρι 16 ετών * Ιρλανδία, Εσθονία στοιχεία

113 Κίνδυνοσ φτώχειας Σχήμα 16. Κίνδυνος φτώχειας: Παιδιά 0-5, 6-11, και 0-17 ετών και σύνολο χώρας, Μέχρι 6 ετών ετών ετών Έτος

114 % Σχήμα 17. Σχετικό διάμεσο χάσμα κινδύνου φτώχειας: Ελλάδα (σύνολο χώρας και παιδιά), ετών Σύνολο χώρας Έτος 114

115 8.5. Οικονομική ύφεση και κρίση για τα παιδιά Τέσσερες παράγοντες έχουν αποδειχθεί ιδιαίτερα σημαντικοί για τα νοικοκυριά με παιδιά και την όξυνση της παιδικής φτώχειας: 1. Το γενικότερο (μακρο-) οικονομικό περιβάλλον, 2. Το μέγεθος και η σύνθεση του νοικοκυριού/ οικογένειας 3. Η θέση των γονέων στην αγορά εργασίας, και 4. Οι δυνατότητες του κοινωνικού κράτους να προστατεύσει τις οικογένειες σε κίνδυνο φτώχειας με εξαρτώμενα παιδιά. Τα στοιχεία αυτά εξετάζονται στη συνέχεια. 115

116 Το γενικότερο (μακρο-) οικονομικό περιβάλλον Για την πρώτη περίπτωση επιλέγουμε δύο αντιπροσωπευτικούς δείκτες (ΑΕΠ / ρυθμός μεταβολής και ανεργία γυναικών) τους οποίου συσχετίζουμε με την παιδική φτώχεια (Σχήματα 18 και 191). Στην πρώτη περίπτωση (Σχήμα 18) τα στοιχεία δείχνουν ότι υπάρχει αρνητική και σημαντική συσχέτιση ανάμεσα στις δύο μεταβλητές: Η μείωση και η συνακόλουθη αρνητική εξέλιξη του ΑΕΠ αυξάνει την φτώχεια των παιδιών μέχρι έξι ετών. Ο δείκτης συσχέτισης ανάμεσα στις δύο μεταβλητές είναι υψηλός και αρνητικός (r= ) Αντίστοιχα, όταν ο δείκτης ανεργίας γυναικών (15-24 ετών) αυξάνει τότε αυξάνει και η παιδική φτώχεια (0-6 ετών). Ο αντίστοιχος δείκτης συσχέτισης ανάμεσα στις δύο μεταβλητές είναι υψηλός και θετικός (r= 0,455157). Διαπιστώνεται επομένως ότι το αρνητικό κλίμα της οικονομίας επηρεάζει σημαντικά τον κίνδυνο παιδικής φτώχειας. 116

117 Σχήμα 18. Ρυθμός μεταβολής του ΑΕΠ (κατά κεφαλήν) και παιδική φτώχεια (παιδιά μέχρι 6 ετών): Ελλάδα % Κίνδυνος παιδικής φτώχειας (παιδιά μέχρι 6 ετών) Ρυθμός μεταβολής κατά κεφαλήν ΑΕΠ Δείτης συσχετισης r= Έτος

118 Σχήμα 19. Κίνδυνος παιδικής φτώχειας (παιδιά 0-6 ετών) και ανεργία γυναικών ετών 62 % Ανεργία γυναικών ετών Παιδική φτώχεια (παιδιά μέχρι 6 ετών) Δείκτης συσχέτισης r= 0, Έτος

119 Η σημαντικότητα της δομής της οικογένειας/ νοικοκυριού Η δομή της οικογένειας έχει μεγάλη σημασία, καθώς ομάδα υψηλού κινδύνου είναι: Α) Οι μονογονεϊκές οικογένειες Β) Οι οικογένειες με τρία ή περισσότερα παιδιά Γ) Οι οικογένειες/νοικοκυριά με εξαρτώμενα παιδιά και 2+ ενήλικες Όπως πράγματι διαπιστώνεται (Σχήμα 20), ομάδες υψηλού κινδύνου για το 2014 είναι: - τα μονογονεϊκά νοικοκυριά (27,8%) - τα νοικοκυριά με 3+ εξαρτώμενα παιδιά (32,4%) -τα νοικοκυριά με εξαρτώμενα παιδιά και 2+ ενήλικες (25,6%) 119

120 H σχέση που έχουν οι γονείς με την αγορά εργασίας Η εργασιακή κατάσταση των μελών του νοικοκυριού και κυρίως των γονιών είναι επίσης ένας καθοριστικός παράγοντας των συνθηκών διαβίωσης των παιδιών (Σχήμα 21). -Το ποσοστό κινδύνου φτώχειας των παιδιών που ζουν σε οικογένειες που είναι όλοι άνεργοι, (χαμηλή και πολύ χαμηλή ένταση εργασίας), προσεγγίζει το 60%. Αναφέρεται ότι ο πληθυσμός που ζει σε νοικοκυριά με πολύ χαμηλό δείκτη έντασης εργασίας είναι το ποσοστό του πληθυσμού ηλικίας 0 59 που ζει σε νοικοκυριά στα οποία οι ενήλικες εργάζονται λιγότερο από το 20% της συνολικής εργασίας που θα μπορούσαν να είχαν εργαστεί τον προηγούμενο χρόνο -Το μοντέλο γονιών διπλής σταδιοδρομίας προστατεύει καλύτερα από τη φτώχεια. -Αντίθετα σε νοικοκυριά ανέργων ο κίνδυνος παιδικής φτώχειας καταγράφεται μέγιστος 120

121 Σχήμα 20. Κίνδυνος φτώχειας για επιλεγμένους τύπους νοικοκυριών στην Ελλάδα, Κίνδυνος φτώχειας Μόνος ενήλικας με εξαρτώμενα παιδιά Δύο ενήλικες με 3+ παιδιά Μονοπρόσωπο νοικοκυριό Δύο ή περισσότεροι ενήλικες με εξαρτώμενα παιδιά Δύο ενήλικες με δύο παιδιά Δύο ενήλικες με ένα παιδί 12 Δύο ενήλικες Έτος 121

122 Σχήμα 21. Κίνδυνος φτώχειας κατά ένταση εργασίας (νοικοκυριά με παιδιά), Ελλάδα Πολύ χαμηλή ένταση εργασίας Χαμηλή ένταση εργασίας Πολύ υψηλή ένταση εργασίας Έτος

123 Παιδική φτώχεια σε περίπου απόλυτους όρους Στη υπο ενότητα αυτή εξετάζεται η παιδική φτώχεια αναφορικά με τους εξής δείκτες: -Φτώχεια με όριο του έτους Σοβαρή υλική στέρηση Όπως διαπιστώνεται αρχικά από το Σχήμα 22, υπάρχει ανοδική τάση για την Ελλάδα με βάση τις τιμές του δείκτη φτώχειας ο οποίος υπολογίζεται με όριο σε σταθερές τιμές του έτους 2008 (60% του διάμεσου εισοδήματος του 2008 εκφρασμένου σε τιμές του 2014 με βάση τον εναρμονισμένο δείκτη τιμών καταναλωτή). Ο σκοπός αυτού του δείκτη είναι να περιγράψει πως μεταβάλλεται ο κίνδυνος φτώχειας σε απόλυτους παρά σε σταθερούς όρους, δηλαδή όταν το κατώφλι φτώχειας παραμένει σταθερό σε όρους αγοραστικής δύναμης. Έτσι, το ποσοστό κινδύνου φτώχειας για το 2014 υπολογιζόμενο με βάση το χρηματικό όριο που προκύπτει από το 2008, αυξάνεται για το σύνολο της χώρας από 20,1% σε 48,0%. Αντίστοιχα η φτώχεια παιδιών μέχρι 18 ετών από 23% το 2008, ανέρχεται σε 52,3% το Οι τιμές αυτές γενικά είναι σημαντικά υψηλότερες του Ευρωπαϊκού μέσου όρου. Με τον όρο σοβαρή υλική στέρηση εννοούμε τον πληθυσμό που στερείται λόγω οικονομικών δυσκολιών τουλάχιστο τέσσερα από τα ακόλουθα αγαθά και υπηρεσίες: 1. Καθυστέρηση στην αποπληρωμή πάγιων λογαριασμών (ρεύμα, νερό κ.λπ.), ενοίκιο ή δόσεις δανείων κύριας κατοικίας ή δόσεις άλλων δανείων 2. Οικονομική αδυναμία για πληρωμή μιας εβδομάδας διακοπών 3. Οικονομική αδυναμία στην αντιμετώπιση έκτακτων αλλά αναγκαίων δαπανών 4. Οικονομική αδυναμία για ικανοποιητική θέρμανση 5. Οικονομική αδυναμία για διατροφή που να περιλαμβάνει κάθε δεύτερη μέρα ένα γεύμα με κρέας, κοτόπουλο ή ψάρι (ή ισοδύναμο χορτοφαγικό γεύμα) 6. Οικονομική αδυναμία να διαθέτουν αυτοκίνητο 123

124 7. Οικονομική αδυναμία να διαθέτουν τηλέφωνο 8. Οικονομική αδυναμία να διαθέτουν έγχρωμη τηλεόραση 9. Οικονομική αδυναμία να διαθέτουν πλυντήριο ρούχων. Έτσι στο Σχήμα 23 φαίνεται ότι το 21,6% του πληθυσμού της χώρας ζούσε το 2014 σε νοικοκυριά με σοβαρή υλική στέρηση. Η τιμή του δείκτη είναι ελαφρά χαμηλότερη για τα παιδιά 0-6 ετών και ακολουθεί στη συνέχεια ανοδική τάση ανάλογα με την ηλικία του παιδιού. Καταγράφει το 2014 ποσοστό 23,8% για τα παιδιά ηλικία 7-11 ετών και εκτοξεύεται στο 28,3% για τα παιδιά ηλικίας ετών. Τα πιο πάνω επιβεβαιώνουν ότι υπάρχει επιδείνωση στα εισοδήματα του πληθυσμού και κατ επέκταση στις συνθήκες διαβίωσης των νοικοκυριών και των παιδιών που ζουν σε αυτά. Το γενικό συμπέρασμα που προκύπτει από την προηγούμενη ανάλυση είναι ότι τα παιδιά (κυρίως στις ηλικίες 6-11 και 12-17) πλήττονται δυσανάλογα σε σχέση με το σύνολο του πληθυσμού. Τα παιδιά στην Ελλάδα βιώνουν καταστάσεις πολύ ακραίας φτώχειας 124

125 Σχήμα 22. Κίνδυνος φτώχειας με όριο σε σταθερές τιμές του έτους 2008 (60% του διάμεσου εισοδήματος του 2008 εκφρασμένου σε τιμές επόμενων ετών) % ΕΕ 28-σύνολο χωρών Έτος 125

126 Σχήμα 23. Σοβαρή (υλική) στέρηση (παιδιά 0-6, 7-11 και ετών), Ελλάδα % ετών ετών ετών Σύνολο χώρας Έτος