ΤΑ ΜΥΘΟΛΟΓΙΚΑ ΦΑΙΝΟΜΕΝΑ ΤΗΣ ΕΥΡΥΤΕΡΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΤΩΝ ΣΕΡΡΩΝ ΟΠΩΣ ΠΑΡΟΥΣΙΑΖΟΝΤΑΙ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΚΑΙ ΛΑΤΙΝΙΚΗ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ*

Transcript

1 ΓΙΩΡΓΟΣ Χ. ΠΑΡΑΣΚΕΥΙΩΤΗΣ Φιλόλογος, ιδακτορικός φοιτητής Leeds, United Kingdom ΤΑ ΜΥΘΟΛΟΓΙΚΑ ΦΑΙΝΟΜΕΝΑ ΤΗΣ ΕΥΡΥΤΕΡΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΤΩΝ ΣΕΡΡΩΝ ΟΠΩΣ ΠΑΡΟΥΣΙΑΖΟΝΤΑΙ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΚΑΙ ΛΑΤΙΝΙΚΗ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ* ιάφορες απόψεις έχουν κατατεθεί στην προσπάθεια αναζήτησης ενός ακριβούς καθορισμού της έννοιας του μύθου με τις περισσότερες απ αυτές να αποδεικνύονται ανακριβείς και αμφισβητήσιμες 1. Ωστόσο, παρά τις αντιθετικές προτάσεις και τη θεωρητική σύγχυση γύρω από την έννοια του μύθου, είναι γενικά παραδεκτό ότι η γνώση των μυθολογικών φαινομένων αποτελεί μία από τις απαραίτητες προϋποθέσεις για την ερμηνεία του αρχαίου πολιτισμού και της θρησκείας ενός λαού ή τόπου, αλλά και για την κατανόηση της ιστορίας του γενικότερα 2. Συνεπώς, η παρουσίαση και ανάλυση των μυθολογικών διηγήσεων που αφορούν την ευρύτερη περιοχή των Σερρών θα μπορούσε να συντελέσει ουσιαστικά στην ανάδειξη του πλούτου της πολιτιστικής κληρονομιάς του τόπου μας. Παρόλ αυτά, μια απλή αναφορά των μυθολογικών φαινομένων θα ήταν ελλιπής και η επι- * Θα ήθελα να ευχαριστήσω τον πρόεδρο του Συνδέσμου Φιλολόγων Ν. Σερρών και υπεύθυνο της έκδοσης του περιοδικού «Σίρις», δρ. Πέτρο Κ. Σαμσάρη για την ευκαιρία που μου έδωσε να συμβάλω και εγώ με τη συγκεκριμένη μελέτη στον παρόν φιλολογικό περιοδικό. Επίσης, τη φιλόλογο Ευαγγελία Γκοντοσίδου για τις παρατηρήσεις της αναφορικά με τη γλώσσα και το περιεχόμενο του κειμένου. 1. Για την ανασκόπηση των ορισμών και των απόψεων που έχουν κατά καιρούς παρουσιαστεί σχετικά με την έννοια του μύθου, βλ. ενδεικτικά E. Csapo, Theories of Mythology, Blackwell Publishing, Malden Massachusetts 2005, σσ Γ. Καφταντζή, Ιστορία της πόλεως Σερρών και της περιφέρειάς της (από τους προϊστορικούς χρόνους μέχρι σήμερα), τόμ. Α, Μύθοι-Επιγραφές-Νομίσματα, έκδ. ίφρος, Αθήνα 1967, σ. 15. ΣΙΡΙΣ 7 ( )

2 82 Γιώργος Χ. Παρασκευιώτης κύρωσή τους μέσα από την παράθεση των αρχαίων μαρτυριών, Ελλήνων και Λατίνων συγγραφέων κρίνεται επιτακτική. Ο αριθμός των μυθολογικών αφηγήσεων αναφορικά με την περιοχή των Σερρών είναι ιδιαίτερα περιορισμένος σύμφωνα με τα αρχαία κείμενα της ελληνικής και λατινικής γραμματείας. Ωστόσο, αυτό ακριβώς το γεγονός παρέχει τη δυνατότητα της κατηγοριοποίησής τους, εξετάζοντας πρώτα τους μύθους γύρω από τα Σερραϊκά τοπωνύμια και κατόπιν τα μυθολογικά πρόσωπα που φαίνεται ότι έζησαν στη Σερραϊκή γη. Ο ποταμός Στρυμόνας αποτελεί το πρώτο υδρωνύμιο της περιοχής των Σερρών με το οποίο συνδέεται μια σειρά μυθολογικών διηγήσεων. Σύμφωνα με το λεξικό της κλασικής μυθολογίας 3, ο Στρυμόνας κατονομάζεται ως θεός του ομώνυμου ποταμού που βρίσκεται στην περιοχή της Θράκης 4 και επιπλέον ως ο πατέρας του Ρήσου, του μυθικού βασιλιά της ίδιας περιοχής. Οι πληροφορίες που παρέχει ο ορισμός του Γάλλου φιλολόγου μπορούν να καθορίσουν τη σειρά εμφάνισης των μυθολογικών διηγήσεων που σχετίζονται με τον ποταμό, δίνοντας προτεραιότητα σ αυτές που το περιεχόμενό τους προσφέρει αποκλειστικά γενεαλογικές πληροφορίες. Ο Ησίοδος αποτελεί την πρώτη αρχαία μαρτυρία ύπαρξης του ποταμού Στρυμόνα στην ελληνική λογοτεχνία. Στη Θεογονία, ο επικός ποιητής τον αναφέρει ως έναν από τους ποταμούς που γεννήθηκαν με την ένωση του Ωκεανού και της Τηθύος (Τηθὺς δ Ὠκεανῷ ποταμοὺς τέκε δινήεντας,/ Νεῖλόν τ Ἀλφειόν τε καὶ Ἠριδανὸν βαθυδίνην, /Στρυμόνα Μαίανδρόν τε καὶ Ἴστρον καλλιρέεθρον 337-9). Εκτενέστερη αναφορά και παροχή συμπληρωματικών γενεαλογικών πληροφοριών προσφέρει ο τραγικός ποιητής Ευριπίδης στην τραγω- 3. P. Grimal, The Dictionary of Classical Mythology, translated by A. R. Maxwell- Hyslop, Blackwell Publicing, Oxford 1986, σ Στο σημείο αυτό αξίζει να σημειωθεί ότι η περιοχή της σημερινής Θράκης είναι ένα μικρό τμήμα του μεγάλου γεωγραφικού χώρου της Αρχαίας Θράκης που εκτεινόταν από τα παράλια του Αιγαίου, του Ελλήσποντου και του Βοσπόρου έως τον Ίστρο και από τις ακτές του Εύξεινου Πόντου ως τη γειτονική Μακεδονία. Οι αρχαίες πηγές αναφέρουν ως δυτικό όριο άλλοτε τη χώρα των Ιλλυριών και άλλοτε τους ποταμούς Πηνειό, Αξιό, Στρυμόνα και Νέστο, βλ. ημ. Σαμσάρη, Ο εξελληνισμός της Θράκης κατά την ελληνική και ρωμαϊκή αρχαιότητα, Θεσσαλονίκη 1980, σσ Για το γεωγραφικό πρόβλημα του καθορισμού των ορίων της Αρχαίας Θράκης ενδεικτικά, βλ. S. Casson, Macedonia, Thrace and Illyria: their relations to Greece from the earlier times down to the time of Philip, son of Amyntas, Oxford University Press H. Milford, London 1926, σσ

3 Tα μυθολογικά φαινόμενα των Σερρών 83 δία του με τον τίτλο Ρῆσoς. Το έργο πραγματεύεται την άφιξη του βασιλιά Ρήσου στην Τροία κατά τη διάρκεια του πολέμου και τη δολοφονία του από τους Αχαιούς 5. Συγκεκριμένα, στις αρχές του δευτέρου επεισοδίου ( ) κατά τη διάρκεια της στιχομυθίας αγγελιοφόρου-έκτορα, ο πρώτος αναγγέλλει την ευχάριστη είδηση έλευσης του Ρήσου τον οποίο και κατονομάζει ως γιο του Στρυμόνα (πατρὸς δὲ Στρυμόνος κικλήσκεται 279). Το τέλος του επεισοδίου διαδέχεται το στάσιμο (342-87), όπου ο χορός όχι μόνο επικυρώνει τις προηγούμενες ειδήσεις του αγγελιοφόρου με τη φράση ἥκεις ὦ ποταμοῦ παῖ (346), αλλά προσθέτει επιπλέον πληροφορίες. Έτσι, μέσα από το άσμα της πρώτης στροφής και αντιστροφής αποκαλύπτεται ότι μητέρα του Ρήσου και συνεπώς σύντροφος του Στρυμόνα είναι μία από τις εννέα Μούσες (ἀσπαστός, ἐπεί σε χρόνωι/ Πιερὶς μάτηρ ὅ τε καλλιγέφυρος/ ποταμὸς πορεύει/ Στρυμών, ὅς ποτε τᾶς μελωιδοῦ/ Μούσας δι ἀκηράτων/ δινηθεὶς ὑδροειδὴς/ κόλπων σὰν ἐφύτευσεν ἥβαν ). Ο χορός ολοκληρώνει την ωδική του λειτουργία χαιρετίζοντας ως βλαστό του Στρυμόνα και της Μούσας (ὁ Στρυμόνιος πῶλος ἀοιδοῦ/ Μούσης 386-7) τον Ρήσο, ο οποίος και εμφανίζεται στη σκηνή. Η πρώτη του συνάντηση είναι με τον Έκτορα που τον προσφωνεί ως γιο μίας από τις Μούσες και του Θρακικού ποταμού Στρυμόνα (παῖ τῆς μελωιδοῦ μητέρος Μουσῶν μιᾶς/ Θρηικός τε ποταμοῦ Στρυμόνος 393-4). Πλησιάζοντας στην κορύφωση του δράματος στο τέταρτο επεισόδιο ( ), η μεταμφιεσμένη σε Αφροδίτη Αθηνά εξαπατά τον Πάρη καθησυχάζοντάς τον για την παρουσία κατασκόπων στο στρατόπεδο. Την ίδια στιγμή τον βεβαιώνει ότι η έκβαση του πολέμου θα είναι ευνοϊκή για τους Τρώες με την έλευση του Ρήσου του οποίου οι γεννήτορες αναφέρονται για μια ακόμη φορά (Μούσης πατρὸς δὲ Στρυμόνος κικλήσκεται 652). Η τελευταία αναφορά στον περιώνυμο ποταμό εκφράζεται μέσα από το μονόλογο-θρήνο της μητέρας-μούσας, η οποία στην είδηση του θανάτου του Ρήσου, επιδίδεται σε μια ιστορική αναδρομή της τεκνοποίησης, της ανατροφής και της βραχύβιας βασιλείας του γιου της (915-49). Σύμφωνα μ αυτή, η σύλληψη του Ρήσου ήταν αποτέλεσμα της προσπάθειάς της να διασχίσει τον ποταμό Στρυμόνα (περῶσα γὰρ δὴ ποταμίους διὰ ῥοὰς/ λέκτροις ἐπλάθην Στρυμόνος φυταλμίοις ), ενώ ο ίδιος ο πο- 5. Πρβλ. Ομ., Ἰλ. 10.

4 84 Γιώργος Χ. Παρασκευιώτης ταμός έμμεσα φροντίζει για την θεϊκή και όχι ανθρώπινη ανατροφή του νεογέννητου παραδίδοντάς το στις Νύμφες (τρέφειν δέ σ οὐ βρότειον ἐς χέρα/ Στρυμὼν δίδωσιν ἀλλὰ πηγαίαις κόραις 928-9). Απ όλα τα παραπάνω, εντύπωση προκαλεί η αποσιώπηση της ταυτότητας της Μούσας την οποία και ο ποιητής σκόπιμα επιλέγει να μην αναφέρει 6. Ωστόσο, αυτή ακριβώς η παρασιώπηση του ονόματος της συντρόφου του Στρυμόνα επιβάλλει την εξέταση αρχαίων μαρτυριών ικανών να αντιμετωπίσουν το παρόν ζήτημα. Το θέμα της ταυτότητας της Μούσας-συντρόφου του ποταμού φαίνεται να έχει οδηγήσει σε αδιέξοδο και τους ίδιους τους αρχαίους συγγραφείς. Αυτό γίνεται άμεσα καταληπτό από την εξέταση των αρχαίων πηγών, οι οποίες παραθέτουν μια μακρά σειρά διαφορετικών υποψηφίων ερωτικών συντρόφων. Συγκεκριμένα, ο Ψευδο- Απολλόδωρος αναφέρει ως πρώτη υποψήφια για τη θέση της συντρόφου του Στρυμόνα τη Μούσα Ευτέρπη (Εὐτέρπης δὲ καὶ ποταμοῦ Στρυμόνος Ρῆσoς Βιβλιοθ εξ.). Ωστόσο, ο ίδιος ο συγγραφέας δείχνει να αμφιβάλει για τις πληροφορίες που παραδίδει, καθώς σημειώνει την ύπαρξη μερικών που υποστηρίζουν την υποψηφιότητα της Καλλιόπης (ὡς δὲ ἔνιοι λέγουσι, Καλλιόπης ὑπῆρχεν Βιβλιοθ εξξ.). Κατά παρόμοιο τρόπο, τα Σχόλια στα Ἔργα καὶ Ἡμέραι του Ησιόδου αναφέρουν αρχικά ως σύντροφο του Στρυμόνα τη Μούσα Ευτέρπη (Εὐτέρπης δὲ καὶ Στρυμόνος Ρῆσoς Σχ. στα Ἔργα καὶ Ἡμέραι 1.87), ενώ ταυτόχρονα παραθέτουν και την πρόταση αυτών που υποστηρίζουν την υποψηφιότητα της Τερψιχόρης (ἢ κατά τινας Τερψιχόρης Σχ. στα Ἔργα καὶ Ἡμέραι 1.88). Με την πρόταση για τη Μούσα Τερψιχόρη συμφωνεί και το κείμενο των Σχολίων στο Ρῆσo του Ευριπίδη σύμφωνα με την Ἀριστοφάνους ὑπόθεσις που προηγείται της ερμηνευτικής ανάλυσης της συγκεκριμένης τραγωδίας ( Ρῆσoς παῖς μὲν ἦν Στρυμόνος τοῦ ποταμοῦ καὶ/ Τερψιχόρης Μουσῶν μιᾶς Σχ. στο Ρῆσo 4-5). Ωστόσο, το αρχαίο κείμενο δε φαίνεται να δίνει λύση στο ζήτημα, καθώς παρουσιάζει επιπλέον προτάσεις σχετικά με την ταυτότητα της Μούσας. Ως εκ τούτου, η Μούσα της επικής ποίησης, Κλειώ, συμπεριλαμβάνεται στον κατάλογο των υποψηφίων ερωτικών συντρόφων του ονομαστού ποταμού. Η υποψηφιότητα αυτή δείχνει να επιβεβαιώνε- 6. Φαίνεται πως επιδίωξη του Ευριπίδη είναι να παρουσιάσει την ανώνυμη Μούσα ως την εκπρόσωπο όλων των Μουσών, οι οποίες παρέχουν στους ανθρώπους τη γνώση του παρόντος και του μέλλοντος (W. Porter, The Rhesus of Euripides, ed. with introduction and notes, University Press, Cambridge [Eng.] 1916, σ. 82).

5 Tα μυθολογικά φαινόμενα των Σερρών 85 ται και από τη μαρτυρία του Μαρσύα του νεότερου 7, την οποία ο αρχαίος σχολιαστής παραθέτει, και σύμφωνα μ αυτή η υποψηφιότητα της Κλειούς πιστοποιείται από την ίδρυση ιερού προς τιμή της στον χώρο της Αμφίπολης και συγκεκριμένα απέναντι από το μνημείο του Ρήσου (Σχ. στο Ρῆσo εξ.) 8. Αντίθετα, διαφορετική φαίνεται να είναι η γνώμη του Ηρακλείδη 9, που ο αρχαίος σχολιαστής επίσης αναφέρει, και η οποία προσδιορίζει ως μητέρα του Ρήσου και συνεπώς σύντροφο του ποταμού Στρυμόνα τη Μούσα Ευτέρπη (Σχ. στο Ρῆσo 347) 10. Το ζήτημα φαίνεται να περιπλέκεται ακόμη περισσότερο, καθώς ο αρχαίος σχολιαστής εξετάζει την Ομηρική άποψη γύρω από το θέμα η οποία και διαφοροποιείται από τις προηγούμενες, ονομάζοντας μητέρα του Στρυμόνα την θνητή Ηιόνα (οἱ μὲν Κλειοῦς, οἱ δὲ Εὐτέρπης./ Ὅμηρος δὲ Ἠϊονέως φησίν Σχ. στο Ρῆσo 393) 11. Ωστόσο, το κείμενο των Σχολίων στην Ἰλιάδα δείχνει να είναι πιο κοντά στις προηγούμενες απόψεις απορρίπτοντας την πρόταση της θνητής υπόστασης της συντρόφου του ποταμού Στρυμόνα και υιοθετώντας αυτή για τη Μούσα Ευτέρπη ( Ρῆσoς Στρυμόνος τοῦ ποταμοῦ/ τῆς Θρᾴκης υἱὸς καὶ Εὐτέρπης Μούσης Σχ. στην Ἰλ ). Η διαφωνία των αρχαίων συγγραφέων δεν περιορίζεται αποκλειστικά γύρω από το όνομα της ερωτικής συντρόφου του ποταμού, 7. Το Λεξικό της Σούδας παραδίδει τρεις διαφορετικούς συγγραφείς της αρχαιότητας με το όνομα Μαρσύας εκ των οποίων οι δύο συνέγραψαν ιστορικά έργα, ενώ για τον ένα αναφέρεται απλά ο τόπος καταγωγής και το προσωνύμιό του: ο Μαρσύας, ο γιος του Περιάνδρου καταγόταν από την Πέλλα και συνέγραψε τα Μακεδονικὰ σε δέκα βιβλία. Ο Μαρσύας, ο γιος του Κριτοφήμου, ο οποίος καταγόταν από τους Φιλίππους και έφερε το προσωνύμιο, νεότερος. Και ο Μαρσύας, ο γιος του Μάρσου, ο οποίος έγραψε την Ἀρχαιολογίαν σε δώδεκα βιβλία και τα Μυθικὰ σε οκτώ, βλ. Λεξικὸ τῆς Σούδας, s.v. Μαρσύας. 8. Κλειοῦς μέντοι λέγουσιν αὐτὸν εἶναι, καθάπερ Μαρσύας/ ὁ νεώτερος ἐν τῷ Μακεδονικῶν ἱστοριῶν γράφων οὕτως εἰσὶ/ δὲ οἳ καὶ περὶ τούτου εἶπον τοῦτον Κλειὼ τὴν θεὸν ὑπὸ τοῦ Στρυμόνος/ ἐκ τοῦ χοροῦ τῶν Μουσῶν ἁρπασθεῖσαν νυμφευθῆναι τεκνῶσαί/ τε τὸν Ῥῆσον καὶ μετ ὀλίγον ἔστιν ἱερὸν τῆς Κλειοῦς ἐν Ἀμφιπόλει/ ἱδρυθὲν ἀπέναντι τοῦ Ῥήσου μνημείου ἐπὶ λόφου τινός (Σχ. στο Ρῆσo 347). 9. Ο Ηρακλείδης ο Ποντικός ( π.χ.) γνωστός και ως Ηρακλείδης έζησε και πέθανε στην Ηράκλεια την Ποντική και ήταν Έλληνας φιλόσοφος και μαθητής του Πλάτωνα. 10. Ἔνιοι δὲ Εὐτέρπης αὐτὸν γενεαλογοῦσιν, καθάπερ Ἡρακλείδης (Σχ. στο Ρῆσo, ) και επιπλέον ὀγδόη/ δ Εὐτέρπη, ἣ τὴν κατ αὐλοῦ εὗρεν εὐέπειαν, συνοικήσασα Στρυμόνι/ τεκνοῖ Ῥῆσον ὃς ὑπὸ Ὁδυσσέως καὶ ιομήδους ἀναιρεῖται (Σχ. στο Ρῆσo, ). 11. Ἐν δέ σφι Ῥῆσος βασιλεὺς, παῖς Ἠϊονῆος (Ομηρ., Ἰλ., ).

6 86 Γιώργος Χ. Παρασκευιώτης αλλά σχετίζεται άμεσα και με τους απογόνους του. Έτσι, σύμφωνα με τις μέχρι τώρα σχολιασμένες μαρτυρίες ως γιος του Στρυμόνα έχει αναγνωριστεί ο μυθικός βασιλιάς της Θράκης, Ρήσος. Παρόλ αυτά, η σύναψη σχέσεων του ποταμού με διάφορες ερωτικές συντρόφους μπορεί να δικαιολογήσει την ύπαρξη περισσοτέρων απογόνων. Αναφορικά με τους απογόνους του ποταμού ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα είναι η μαρτυρία του Κόνωνα, ο οποίος και αναφέρει χαρακτηριστικά τρεις γιους του Στρυμόνα (καὶ ὅτι παῖδες αὐτῳ τρεῖς γεγόνασιν, καὶ Βράγγας καὶ Ὄλυνθος καὶ Ρῆσoς ιηγ ) 12. Από την άλλη πλευρά, ο Ψευδο-Απολλόδωρος μνημονεύει την πρώτη θηλυκή απόγονο του ποταμού, αναγνωρίζοντας την Ευάδνη ως κόρη του Στρυμόνα και της Νεαίρας (καὶ γήμας Εὐάδνην τὴν Στρυμόνος καὶ Νεαίρας Βιβλιοθ., ). Ακόμη μια κόρη του Σερραϊκού ποταμού παραδίδει ο Αντωνίνος Λιμπεράλης. Στο έργο του Μεταμορφώσεις περιγράφει τη μεταμόρφωση της Πολυφόντης σε κουκουβάγια από το θεό Άρη 13. Στην αρχή του κειμένου, ο αρχαίος συγγραφέας, προσφέροντας γενεαλογικές πληροφορίες σχετικά με την ηρωίδα, αναφέρει το όνομα της γιαγιάς της (Τερείνη), την οποία και χαρακτηρίζει ως κόρη του Στρυμόνα (Τερείνης τῆς Στρύμονος καὶ Ἄρεως ἐγένετο θυγάτηρ 21.1εξξ.). Η αναφορά των θηλυκών απογόνων του ποταμού ολοκληρώνεται με τη Ροδόπη η οποία και αναγνωρίζεται ως κόρη του Στρυμόνα σύμφωνα με τα Σχόλια στα Εἰδύλλια του Θεοκρίτου (καὶ Ῥοδόπης τῆς Στρυμόνος 7.76/77d 19-20). Τέλος, ο Βορέας ολοκληρώνει τη μακρά σειρά των απογόνων του ποταμού σύμφωνα με τη μαρτυρία των Σχολίων στα Ἀργοναυτικὰ του Απολλώνιου Ρόδιου, τα οποία και παραθέτουν την άποψη του Ηραγόρα 14 (Ἡραγόρας δὲ ἐν τοῖς Μεγαρικοῖς/ τὸν τὴν Ὠρείθυιαν ἁρπάσαντα Βορέαν υἱὸν Στρυμόνος 1.211/215c 17-8). Η επόμενη αρχαία μαρτυρία οριοθετεί τη μετάβαση από τα μυθολογικά φαινόμενα γενεαλογικού περιεχομένου σε εκτενέστερες διηγήσεις γύρω από τον ποταμό Στρυμόνα. Αυτό αποδεικνύεται ά- μεσα από την εξέταση της παρακάτω αρχαίας μαρτυρίας, η οποία και προσφέρει ταυτόχρονα γενεαλογικές πληροφορίες και μια εκτε- 12. Ο Κόνωνας αποτελεί τη μοναδική αρχαία μαρτυρία που παρουσιάζει τον Βράγγα ως γιο του Στρυμόνα ( ιηγ., 4.3-4). 13. Πρβλ. Βοῖος, Ὀρνιθογ., Ο Ηραγόρας, Έλληνας ιστορικός του οποίου η χρονολογία είναι αβέβαιη, συνέγραψε το ιστορικό έργο με τον τίτλο Μεγαρικὰ.

7 Tα μυθολογικά φαινόμενα των Σερρών 87 νέστερη αφήγηση αναφορικά με την ονομασία του ποταμού 15. Σύμφωνα, λοιπόν, με τον Ψευδο-Πλούταρχο, Στρυμών ονομάζεται ο ποταμός που βρίσκεται στην περιοχή της Θράκης και μέχρι πρότερον το όνομά του ήταν Παλαιστίνος από τον ομώνυμο γιο του θεού Ποσειδώνα (Περὶ Ποταμ ) 16. Ο Παλαιστίνος, ευρισκόμενος σε ε- μπόλεμη κατάσταση με τους γειτονικούς λαούς και όντας ασθενής, απέστειλε τον γιο του Αλιάκμονα στη μάχη ως στρατηγό. υστυχώς, όμως, ο νεαρός αξιωματικός σκοτώθηκε και ο πατέρας του μη μπορώντας να δεχτεί το γεγονός αυτοκτόνησε, πέφτοντας στον ποταμό Κόνοζο, ο οποίος εξαιτίας αυτού του γεγονότος μετονομάστηκε σε Παλαιστίνο (Περὶ Ποταμ ) 17. Ο αρχαίος συγγραφέας συνεχίζει παραδίδοντας ότι κατά παρόμοιο τρόπο ο Στρυμών, ο γιος του Άρη και της Ηλίκης, στη θλιβερή είδηση του θανάτου του γιου του Ρήσου αυτοχειριάστηκε ρίχνοντας τον εαυτό του στον ποταμό Παλαιστίνο, ο οποίος και προς τιμή του ονομάζεται πια Στρυμόνας (Περὶ Ποταμ ) 18. Τα παραπάνω μυθολογικά φαινόμενα, έχοντας ως κοινό παρονομαστή τις γενεαλογικές πληροφορίες γύρω από τον Σερραϊκό ποταμό, διασώζονται σε ένα σημαντικό αριθμό αρχαίων κειμένων σε σημείο μάλιστα που οι αντιγνωμίες αυτών μπορούν να προκαλέσουν σύγχυση. Στην ίδια αμφιβολία και δυσπιστία όσον αφορά την αξιοπιστία του περιεχομένου τους, οδηγεί τον αναγνώστη η επόμενη ο- μάδα μυθολογικών διηγήσεων που συνδέονται με τον ποταμό Στρυμόνα (ένα πρώτο δείγμα αυτών αποτέλεσε η προηγούμενη παράγραφος). Και αυτό γιατί οι μυθολογικές αφηγήσεις που ακολουθούν δεν επιβεβαιώνονται από άλλες αρχαίες πηγές παρά μόνο απ αυτή η ο- ποία και τα παραδίδει. Μολαταύτα, δεν παύουν να έλκουν το ενδι- 15. Ωστόσο, η πρώτη αρχαία μαρτυρία που θίγει το ζήτημα της ονομασίας του ποταμού είναι ο Κόνωνας ο οποίος περιγράφει ότι ο ποταμός Στρυμόνας ονομαζόταν παλιά Ηιονέας (καὶ Στρυμόνος Θρᾳκῶν τοῦ βασιλεύσαντος ἀπαγγέλλει, οὗ καὶ ὁ πάλαι Ἠιονεύς ποταμός ἐπώνυμος, ιηγ., 4.1-3). 16. Στρυμὼν ποταμός ἐστι τῆς Θρᾴκης κατὰ πόλιν/ Ἠδωνίδα προσηγορεύετο δὲ πρότερον Παλαιστῖνος/ ἀπὸ Παλαιστίνου τοῦ Ποσειδῶνος (Περὶ Ποταμ., ). 17. Οὗτος γὰρ πρὸς/ τοὺς ἀστυγείτονας ἔχων πόλεμον καὶ εἰς ἀσθένειαν/ ἐμπεσὼν τὸν υἱὸν Ἁλιάκμονα στρατηγὸν ἔπεμψεν ὁ/ δὲ προπετέστερον μαχόμενος ἀνῃρέθη. Περὶ δὲ τῶν/ συμβεβηκότων ἀκούσας Παλαιστῖνος καὶ λαθὼν τοὺς/ δορυφόρους, διὰ λύπης ὑπερβολὴν ἑαυτὸν ἔρριψεν εἰς/ ποταμὸν Κόνοζον, ὃς ἀπ αὐτοῦ Παλαιστῖνος ὠνομάσθη (Περὶ Ποταμ., ). 18. Στρυμὼν δὲ, Ἄρεως παῖς καὶ Ἡλίκης, ἀκούσας/ περὶ τῆς Ῥήσου τελευτῆς καὶ ἀθυμίᾳ συσχεθεὶς ἑαυτὸν/ ἔρριψεν εἰς ποταμὸν Παλαιστῖνον, ὃς ἀπ αὐτοῦ/ Στρυμὼν μετωνομάσθη (Περὶ Ποταμ., ).

8 88 Γιώργος Χ. Παρασκευιώτης αφέρον του κοινού, όχι μόνο για τη σπανιότητα του περιεχομένου τους, αλλά και γιατί αποτελούν διηγήσεις περιστατικών και όχι μια απλή παράθεση γενεαλογικών πληροφοριών. Η πρώτη, λοιπόν, αφήγηση, η οποία περιγράφει ένα μυθολογικό περιστατικό σχετικά με τον Σερραϊκό ποταμό, συνδέεται με την πιο γνωστή ίσως φιγούρα της ελληνικής μυθολογίας, τον Ηρακλή. Συγκεκριμένα, ο ήρωας έχοντας ολοκληρώσει το δέκατο άθλο του (την αρπαγή του κοπαδιού βοδιών του Γηρυόνη) επιστρέφει με τα λάφυρά του στον Ευρυσθέα. Κατά τη διάρκεια της επιστροφής του, η Ήρα προκάλεσε αναστάτωση στο κοπάδι με μια ενοχλητική αλογόμυγα με αποτέλεσμα τα ζώα να τραπούν σε φυγή στα γύρω βουνά. Ο Ηρακλής στην προσπάθειά του να τα συγκεντρώσει ξανά αντιμετώπισε ιδιαίτερη δυσκολία για την οποία κατηγόρησε τον ποταμό Στρυμόνα τον οποίο και κατέστησε άπλωτο ρίχνοντας στην κοίτη του πελώριους βράχους (μόλις δὲ τῶν βοῶν συνελθουσῶν Στρυμόνα/ μεμψάμενος τὸν ποταμόν, πάλαι τὸ ῥεῖθρον πλωτὸν ὂν/ ἐμπλήσας πέτραις ἄπλωτον ἐποίησε Απολλοδ. Βιβλιοθ ). Η κοίτη του ποταμού αποτελεί το κεντρικό σημείο και της επόμενης μυθολογικής διήγησης που παραδίδει ο Ψευδο-Πλούταρχος. Συγκεκριμένα, ο αρχαίος συγγραφέας αναφέρει ότι μέσα σ αυτή υ- πάρχει ένας λίθος που ονομάζεται παυσίλυπος. Το όνομα του λίθου παραπέμπει ταυτόχρονα και στην ιδιότητά του να θεραπεύει τον ε- κάστοτε κάτοχό του από κάθε είδους λύπη ή συμφορά, όπως παρατηρεί ο Ιάσωνας Βυζάντιος στα Θρακικά (Περὶ Ποταμ. 11.2) 19. Η τελευταία μυθολογική αφήγηση για τον ποταμό Στρυμόνα βρίσκεται στον Μακεδόνα συγγραφέα Πολύαινο. Στο έργο του Στρατηγήματα πραγματεύεται πολεμικά τεχνάσματα ενός μεγάλου αριθμού στρατηγών, Ελλήνων και αλλοεθνών. Στο έκτο βιβλίο, περιγράφει ένα στρατήγημα που χρησιμοποιήθηκε από τους Αθηναίους στην προσπάθειά τους να αποικίσουν την περιοχή γύρω από την Αμφίπολη. Επικεφαλής και στρατηγός αυτής της επιχείρησης είναι ο Άγνωνας. Στον Αθηναίο στρατηγό παρουσιάζεται όραμα πως κάθε ενέργεια των Αθηναίων θα αποβεί άκαρπη, εκτός εάν τα οστά του βασιλιά Ρήσου μεταφέρονταν σε πατρώα εδάφη. Ο Άγνωνας ακολουθώντας πιστά το θεϊκό όραμα απέστειλε ανθρώπους στην Τροία, 19. Γεννᾶται δ ἐν αὐτῷ λίθος παυσίλυπος καλούμενος / ὃν ἐὰν εὕρῃ τις πενθῶν, παύεται παραχρῆμα τῆςνος ὃν ἐὰν εὕρῃ τις/ πενθῶν, παύεται παραχρῆμα τῆς/ κατεχούσης αὐτὸν συμφορᾶς, καθὼς ἱστορεῖ Ἰάσων/ Βυζάντιος ἐν τοῖς Θρᾳκικοῖς (Περὶ Ποταμ., ).

9 Tα μυθολογικά φαινόμενα των Σερρών 89 για να μεταφέρουν τα οστά του αρχαίου βασιλιά στη Σερραϊκή γη. Στο μεταξύ, οι Αθηναίοι έκαναν ανακωχή με τους ντόπιους κατοίκους με τους οποίους βρίσκονταν σε πολεμική διαμάχη, καθώς αυτοί δεν τους επέτρεπαν να διασχίσουν τον ποταμό Στρυμόνα και να α- ποικίσουν την περιοχή. Όμως, κατά τη διάρκεια της νύχτας, ο στρατηγός των Αθηναίων διέσχισε τον ποταμό και έθαψε τα οστά του Ρήσου στην απέναντι πλευρά του ποταμού. Ταυτόχρονα, ξεκίνησε την κατασκευή αμυντικών οχυρώσεων στο ίδιο σημείο. Η λήξη της ανακωχής έφερε τους ντόπιους κατοίκους μπροστά σε μια δυσάρεστη έκπληξη, καθώς η κατασκευή των οχυρώσεων σήμαινε την κατάληψη ισχυρότερης στρατιωτικής θέσης από τους Αθηναίους και συνεπώς την ευκολότερη αποίκιση της περιοχής. Όταν οι ντόπιοι κάτοικοι κατηγόρησαν τον Αθηναίο στρατηγό ότι είχε καταπατήσει τους όρους της συμφωνίας, αυτός αποκρίθηκε πως η ανακωχή αφορούσε τη διάρκεια της μέρας και πως ό,τι βλέπουν κατασκευάστηκε κατά τη διάρκεια της νύχτας (Στρατηγ ). Ο σχολιασμός της αρχαίας μαρτυρίας του Πολύαινου δεν ολοκληρώνει ταυτόχρονα την εξέταση των αρχαίων πηγών αναφορικά με το Στρυμόνα. Αντίθετα, αποτελεί το μεταβατικό στάδιο για την ανάλυση των λατινικών κειμένων που παρουσιάζουν μυθολογικά φαινόμενα σχετικά το Σερραϊκό ποταμό. Το όνομα του ποταμού Στρυμόνα (Strymon) εμφανίζεται για πρώτη φορά στη Λατινική λογοτεχνία μέσα από το απόσπασμα της γενεαλογίας του Υγίνου που τυπικά ονομάζεται πρόλογος των Fabulae. Στην αρχή του έργου του, ο συγγραφέας παραθέτει μυθικά ζευγάρια και τον κατάλογο των απογόνων τους. Σύμφωνα μ αυτόν, ο Στρυμόνας αναγνωρίζεται ως ένας από τους ποταμούς που προέκυψαν με την ένωση του Ωκεανού και της Τυθήος (Ex Oceano et Tethye Oceanitides, hoc est yaea/ Melite Ianthe Admete Stilbo Pasiphae Polyxo Eurynome Euagoreis/Rhodope lyris Clytia teschinoeno clitenneste Metis Menippe/ Argia. eiusdem seminis Flumina, Strymon Nilus Euphrates Tanais 6.1-4). Τις ίδιες γενεαλογικές πληροφορίες έρχεται να συμπληρώσει ο σχολιαστής του Βεργιλίου, Σέρβιος. Στα Σχόλια στην Aeneis αναφέρει ότι ο Ρήσος είναι μυθικός βασιλιάς της Θράκης, γιος του Άρη ή όπως άλλοι υποστηρίζουν του Έβρου ή του Στρυμόνα, και της Μούσας Ευτέρπης (nec procul hinc rhesi Rhesus rex Thraciae fuit, ut/ quidam tradunt Martis, ut alii Hebri vel Strymonis et Euterpes Musae Σχ. στην Aen ).

10 90 Γιώργος Χ. Παρασκευιώτης Ενώ, λοιπόν, ο σχολιαστής του Βεργιλίου ασχολήθηκε με το γενεαλογικό δέντρο του Στρυμόνα, ο ίδιος ο Βεργίλιος φαίνεται ότι συμπεριέλαβε τον ποταμό μέσα στο διδακτικό του ποίημα Georgica, συνδέοντάς τον με το μύθο του Ορφέα και της Ευρυδίκης. Συγκεκριμένα, ο συγγραφέας παρουσιάζει τις όχθες του ποταμού ως το μέρος όπου ο Ορφέας θρηνεί για το χαμό της γυναίκας του Ευρυδίκης (septem illum totos perhibent ex ordine mensis/ rupe sub aeria deserti ad Strymonis undam/ flesse sibi ). Τον ίδιο μύθο πραγματεύεται επίσης και ο Οβίδιος (Met ), ο οποίος όμως επιλέγει να αναφερθεί στον ξακουστό ποταμό, σχετίζοντάς τον με μία διαφορετική μυθολογική αφήγηση. Συγκεκριμένα, στο έργο του Metamorphoses περιγράφει την ιστορία του Φαέθοντα, του γιου του Ήλιου. Σύμφωνα μ αυτή, ο νεαρός επιθυμώντας να οδηγήσει το τέθριππο, που ρυθμίζει την πορεία και την απόσταση του ήλιου από τη γη, αποφασίζει να το πάρει κρυφά από τον πατέρα του. Όμως, η αδυναμία του να ελέγξει τα άλογα και να κρατήσει το άρμα σε μια σταθερή πορεία έχει ολέθριες συνέπειες για τη γη και τους κατοίκους της. Ο Λατίνος ποιητής περιγράφει πως ο πλανήτης παγώνει κάθε φορά που ο Φαέθων απομακρύνει το άρμα από τη γη και πως αυτή καίγεται κάθε φορά που αυτό πλησιάζει. Οι συνέπειες επηρεάζουν άμεσα και την περιοχή των Σερρών, καθώς ο Οβίδιος περιγράφει τον ποταμό Στρυμόνα ως ένα από αυτούς που ξεράθηκαν από την προσέγγιση του άρματος στη γη (fors eadem Ismarios Hebrum cum Strymone siccat 2.257). Ο επόμενος Λατίνος συγγραφέας που ασχολείται με τον Σερραϊκό ποταμό ονομάζεται Σίλιος Ιταλικός. Στο έπος του με τον τίτλο Punica εξιστορεί τον δεύτερο Καρχηδονικό πόλεμο που διεξήχθη ανάμεσα στους Καρχηδόνιους και στους Ρωμαίους ( π.χ.). Το ενδέκατο βιβλίο του, πραγματεύεται την παραμονή του Αννίβα και του στρατού του στη ρωμαϊκή πόλη Καπύη κατά τη διάρκεια του χειμώνα. Η διαμονή του Καρχηδόνιου στρατηγoύ συνοδεύεται από την παρακολούθηση ψυχαγωγικών παραστάσεων των κατοίκων της περιοχής. Μία από αυτές είναι και το τραγούδι που εκφωνεί ο μουσικός Τεύθρας. Το περιεχόμενο του άσματος αφορά το μουσικό όργανο της λύρας και ο τραγουδιστής βρίσκει την ευκαιρία να αναφέρει διάσημους κατόχους παρόμοιων μουσικών οργάνων. Ανάμεσα σ αυτούς συγκαταλέγεται και ο Ορφέας του οποίου η μουσική εκτέλεση ελάμβανε χώρα στις όχθες του ποταμού Στρυμόνα (sed quos

11 Tα μυθολογικά φαινόμενα των Σερρών 91 pulsabat Riphaeum ad Strymona, nerui,/ auditus superis, auditus manibus Orpheus, ). Η ιστορία του Ορφέα και της Ευρυδίκης χρησιμοποιείται και από τον επόμενο Λατίνο συγγραφέα ως το γενικό πλαίσιο μέσα από το οποίο του δίνεται η δυνατότητα να αναφερθεί στον ποταμό Στρυμόνα. Ο Στάτιος φαίνεται να έχει ιδιαίτερη προτίμηση στον Σερραϊκό ποταμό, όπως μαρτυρούν οι αναφορές του Στρυμόνα τόσο στα Silvae 20 όσο και στη Thebais 21. Τα Silvae αποτελούνται από πέντε βιβλία το περιεχόμενο των οποίων ποικίλει ιδιαίτερα. Το εισαγωγικό ποίημα του τελευταίου βιβλίου είναι ένας επικήδειος λόγος αναφορικά με το θάνατο της Πρίσκιλλας. Η συγκεκριμένη γυναίκα υπήρξε η σύζυγος του Αβασκάντου, ο οποίος υπηρέτησε ως γραμματέας του κράτους επί αυτοκρατορίας ομιτιανού. Ο επικήδειος, α- κολουθώντας πιστά τα βασικά χαρακτηριστικά αυτού του είδους λόγων, χρησιμοποιεί μυθολογικά παραδείγματα σε μια προσπάθεια να κατευνάσει τον πόνο των συγγενών και ταυτόχρονα να τους τιμήσει παρομοιάζοντάς τους με τις μυθολογικές φιγούρες που αναφέρει. Έτσι, ο Στάτιος συγκρίνει τη μοναξιά και την οδύνη του Αβασκάντου με το θρήνο του Ορφέα για την Ευρυδίκη, αναφέροντας ότι ο ήρωας πέταξε ως και τις χορδές της λύρας του στον ποταμό Στρυμόνα, έχοντας χάσει κάθε ενδιαφέρον για το τραγούδι και τη μουσική μετά το θάνατο της αγαπημένης του (saevus agit, qualis conspecta coniuge segnis/ Odrysius vates positis ad Strymona plectris/ obstupuit tristemque rogum sine carmine flevit ). Η Thebais, το πρώτο από τα επικά έργα του ποιητή και το δεύτερο όπου αναφέρεται ο ποταμός Στρυμόνας, εξιστορεί το μύθο των δίδυμων γιων του Οιδίποδα και της Ιοκάστης, Ετεοκλή και Πολυνείκη. Σύμφωνα με αυτόν, τα δύο αδέλφια συμφώνησαν αρχικά να κυβερνούν εναλλάξ τη Θήβα. Ωστόσο, μετά από την άρνηση του Ετεοκλή να παραδώσει το θρόνο στον Πολυνείκη, ο τελευταίος οργάνωσε την επίθεση επτά Ελλήνων βασιλιάδων εναντίον του Ετεοκλή και της πόλης της Θήβας 22. Το έκτο βιβλίο του έπους αποτελεί μια αφήγηση των αγώνων που ο Αργείος βασιλιάς Άδραστος διοργάνωσε ως ένα μέρος των νεκρώσιμων τελετών προς τιμή του πρίγκι- 20. Πρβλ. Στατ., Silv., Πρβλ. Στατ., Theb., 3.526, 5.188, 7.287, Το ίδιο θέμα απασχόλησε και τους Έλληνες τραγικούς ποιητές, Αισχύλο (Ἑπτὰ ἐπὶ Θήβας) και Ευριπίδη (Φοίνισσαι).

12 92 Γιώργος Χ. Παρασκευιώτης πα της Νεμέας, Οφέλτη 23. Ένα από τα αγωνίσματα αυτά ήταν και η αρματοδρομία την οποία ο ποιητής περιγράφει στους στίχους Κατά τη διάρκεια της κούρσας, ο Στάτιος αναφέρεται στους αρματοδρόμους ένας από τους οποίους φέρει το όνομα Στρυμόνας (audit et Herculeum Strymon Chromin 6.464). Αξίζει να σημειωθεί ότι ο Στάτιος είναι ο πρώτος Λατίνος συγγραφέας που παρουσιάζει τον Σερραϊκό ποταμό ως θνητό 24. Η τελευταία αρχαία μαρτυρία αναφορικά με τον ποταμό Στρυμόνα βρίσκεται στον επικό ποιητή Βαλέριο Φλάκκο. Το έπος του με τον τίτλο Argonautica είναι κατά κύριο μέρος βασισμένο στο ελληνικό πρότυπο Ἀργοναυτικὰ του Απολλώνιου Ρόδιου και πραγματεύεται το γνωστό μύθο της Αργοναυτικής εκστρατείας των Ελλήνων στην Κολχίδα με σκοπό την αρπαγή του Χρυσόμαλλου έρατος. Ο ποιητής στο έκτο βιβλίο περιγράφει τη σύρραξη μεταξύ των Ελλήνων και των κατοίκων της Κολχίδας, βρίσκοντας την ευκαιρία να παρουσιάσει περιστατικά προσωπικών μονομαχιών και αναμετρήσεων. Σε ένα απ αυτά, περιγράφει την επίθεση του Κάρησου που έχει ως αποτέλεσμα το θάνατο του ίψα και του Στρυμόνα (nec sociis iam cura viri. Dipsanta Caresus/ Strymonaque obscura spargentem vulnera funda/ deicit ). Το τέλος των μυθολογικών φαινομένων που αναφέρονται στον Σερραϊκό ποταμό διαδέχονται αφηγήσεις οι οποίες αφορούν το όρος Παγγαίο, ίσως το δεύτερο πιο γνωστό ορεωνύμιο της περιοχής των Σερρών. Σε αντίθεση με τον ποταμό Στρυμόνα το όρος Παγγαίο συνδέεται με μία μυθολογική αφήγηση, η οποία διασώζεται στην αρχαία ελληνική λογοτεχνία και συγκεκριμένα στον Ψευδο- Πλούταρχο. Στην πραγματεία του, Περὶ Ποταμῶν, ο συγγραφέας, αναφερόμενος στον ποταμό Έβρο, παραδίδει ότι πλησίον αυτού βρίσκεται το όρος Παγγαίο. Ο αρχαίος συγγραφέας βρίσκει την ευκαιρία να εξιστορήσει μια μυθολογική διήγηση σχετικά με την ετυμολογία του ονόματος του βουνού. Σύμφωνα μ αυτή, λοιπόν, Παγγαίος ονομαζόταν ο γιος του Άρη και της Κριτοβούλης. Αυτός, έχοντας συνάψει εν αγνοία του ερωτικές σχέσεις με την ίδια του την κόρη κατέφυγε στο όρος Καρμάνιο όπου και διέπραξε αυτοκτονία μη μπορώντας να δεχτεί την αιμομιξία στην οποία άθελά του είχε υπο- 23. Πρβλ. Απολλοδ., Βιβλιοθ., Παυσ., Περιηγ., Στην αρχαία ελληνική λογοτεχνία ο Κόνωνας αποτελεί το μοναδικό συγγραφέα που παρουσιάζει τον ποταμό Στρυμόνα ως θνητό και μάλιστα ως βασιλιά των Θρακών (καὶ Στρυμόνος Θρᾳκῶν τοῦ βασιλεύσαντος ἀπαγγέλλει, ιηγ., 4.1-2).

13 Tα μυθολογικά φαινόμενα των Σερρών 93 πέσει. Μετά το θάνατό του οι θεοί προς τιμή του μετονόμασαν τον τόπο σε Παγγαίο (Περὶ Ποταμ ) 25. Μέχρι στιγμής, τα μυθολογικά φαινόμενα που συνδέονται με τα τοπωνύμια της Σερραϊκής περιοχής φαίνεται ότι κέρδισαν τη συμπάθεια και την εκτίμηση των αρχαίων Ελλήνων και Λατίνων συγγραφέων. Αυτό γίνεται άμεσα αντιληπτό από τις αναφορές μυθολογικών διηγήσεων, οι οποίες και αφορούν τα προαναφερθέντα τοπωνύμια. Ωστόσο, εάν ένας ποταμός και ένα όρος κατάφεραν να κερδίσουν επάξια τη συμμετοχή τους μέσα σε κείμενα της αρχαίας ελληνικής και λατινικής γραμματείας, τα μυθικά πρόσωπα της περιοχής των Σερρών-που θα απασχολήσουν το δεύτερος μέρος της παρούσας μελέτηςκατάφεραν να συμπεριληφθούν μέσα στο περιεχόμενο μερικών από τις πιο όμορφες ποιητικές συνθέσεις τόσο στην αρχαία ελληνική όσο και στη λατινική λογοτεχνία. Η μυθική φιγούρα του Παίονα, ο οποίος και έδωσε το όνομα του στην περιοχή της Παιονίας 26, συνδέεται με μια μυθολογική αφήγηση που παραδίδεται από ελάχιστες αρχαίες πηγές. Η πρώτη απ αυτές είναι ο γεωγράφος Παυσανίας. Το γεωγραφικού περιεχομένου έργο του θα μπορούσε να θεωρηθεί ως μη χρηστικό σε μια εξέταση μυθολογικών φαινομένων. Όμως, η τακτική που ακολουθεί ο συγγραφέας στην περιγραφή των πόλεων επιτρέπει τη χρησιμοποίησή του στην παρούσα μελέτη. Έτσι, ο Παυσανίας ξεκινά την περιγραφή κάθε πόλης με μια σύνοψη της ιστορίας της, ακολουθούμενη από μια αναφορά των μνημείων της σε τοπογραφική σειρά. Επιπλέον, εξετάζει την τοπική καθημερινή ζωή, θρησκευτικές τελετές, μύθους και λαογραφικά στοιχεία. Συνεπώς, στο πέμπτο βιβλίο του έργου του Περιήγησις περιγράφει την περιοχή της Ηλείας και παραδίδει μυθολογικά φαινόμενα αυτής της περιοχής. Ανάμεσα σ αυτά, αναφέρει ότι ένας από τους γιους του Ενδυμίωνα, ο Παίονας μετά την κατοχύρωση του βασιλείου της Ηλείας στον αδερφό του, κατέφυγε στην 25. Ὄρος δὲ αὐτῷ παράκειται Παγγαῖον τὴν προσηγορίαν/ ἔχον δι αἰτίαν τοιαύτην. Ὁ Παγγαῖος,/ Ἄρεως καὶ Κριτοβούλης παῖς, τῇ θυγατρὶ κατ ἄγνοιαν/ συγγενόμενος ἀθυμίᾳ συσχεθεὶς ἔδραμεν εἰς Καρμάνιον/ ὄρος, καὶ διὰ λύπης ὑπερβολὴν σπασάμενος τὸ/ ξίφος ἑαυτὸν ἀνεῖλεν κατὰ δὲ πρόνοιαν θεῶν ὁ τόπος/ μετωνομάσθη Παγγαῖος (Περὶ Ποταμ., ). 26. Για το αρχαίο βασίλειο της Παιονίας, τους Παίονες και τη σχέση τους με την περιοχή των Σερρών, βλ.. ήμιτσα, Αρχαία γεωγραφία της Μακεδονίας: Τοπογραφία 1, έκδ. Ι.Μ.Χ.Α., Θεσσαλονίκη Σαμσάρη, Ιστορική γεωγραφία της Ανατολικής Μακεδονίας κατά την αρχαιότητα, Θεσσαλονίκη 1976 και D. K. Samsaris, «Les Peoniens dans la vallée du Bas Strymon», Klio 64/ 2 (1982)

14 94 Γιώργος Χ. Παρασκευιώτης περιοχή πέρα από τον Αξιό ποταμό, η οποία και από το όνομα του ονομάστηκε Παιονία (πρῶτον τότε ὧν ἦρχεν ὠνομάσθησαν. τῶν δὲ ἀδελφῶν/ οἱ τὸν μὲν καταμεῖναί φασιν αὐτοῦ, Παίονα δὲ/ ἀχθόμενον τῇ ἥσσῃ φυγεῖν ὡς πορρωτάτω, καὶ τὴν/ ὑπὲρ Ἀξιοῦ ποταμοῦ χώραν ἀπ αὐτοῦ Παιονίαν ὀνομασθῆναι 5.1.4εξξ.). Γενεαλογικές πληροφορίες σχετικά με τον Παίονα παραδίδει ε- πίσης ο Ψευδο-Ερατοσθένης στην αστρονομική του πραγματεία Καταστερισμοί. Ο συγγραφέας εξετάζοντας τον αστερισμό του Κριού πληροφορεί ότι αυτός είναι ο γνωστός κριός ο οποίος μετέφερε τον Φρίξο και την Έλλη. Κατά τη διάρκεια αυτής της μεταφοράς η Έλλη έπεσε στη θάλασσα, αλλά σώθηκε από το θεό Ποσειδώνα και η ένωση των δύο είχε ως αποτέλεσμα τη γέννηση του Παίονα (Ποσειδῶν δὲ σώζει/ τὴν Ἕλλην καὶ μιχθεὶς ἐγέννησεν ἐξ αὐτῆς παῖδα ὀνόματι Παίονα ). Την ίδια ιστορία διασώζει και ο Λατίνος συγγραφέας Υγίνος στο αστρονομικό του έργο με τον τίτλο, Astronomica 27. Οι ερωτικές περιπέτειες του θεού Ποσειδώνα έχουν άμεση σχέση και με την επόμενη μυθολογική αφήγηση που πραγματεύεται την ι- στορία της πριγκίπισσας Θεοφάνης. Οι αρχαίοι συγγραφείς που διασώζουν τη συγκεκριμένη ιστορία προέρχονται αποκλειστικά από τη Λατινική λογοτεχνία. Πρώτος ο Υγίνος αναφέρει τη Θεοφάνη ως την κόρη του βασιλιά Βισάλτη. Η ομορφιά της νεαρής πριγκίπισσας προσέλκυσε το ενδιαφέρον ενός σημαντικού αριθμού μνηστήρων. Ωστόσο, η κοπέλα είχε ήδη γίνει το αντικείμενο ερωτικής έλξης του θεού της θάλασσας. Ο Ποσειδώνας προσπαθώντας να απομακρύνει τους επίδοξους μνηστήρες μετέφερε τη Θεοφάνη στο νησί Κρούμισσα 28. Ωστόσο, οι υποψήφιοι μνηστήρες ανακάλυψαν την κρυψώνα της κοπέλας και αποβιβάστηκαν στο νησί προς αναζήτηση αυτής. Τότε, ο Ποσειδώνας μεταμόρφωσε τη Θεοφάνη σε μια εξαιρετικά όμορφη προβατίνα, τον εαυτό του σε κριό και τους κατοίκους του νησιού σε αιγοπρόβατα. Έτσι, όταν οι μνηστήρες έφτασαν στο νησί, συνάντησαν απλά κοπάδια αιγοπροβάτων τα οποία άρχισαν να σφάζουν. Ο Ποσειδώνας, αντικρίζοντας τη σφαγή των μεταμορφωμένων κατοίκων, άλλαξε τη μορφή των μνηστήρων σε λύκους. Ο ίδιος, ως κριός και η Θεοφάνη ως προβατίνα ενώθηκαν ερωτικά και α- πέκτησαν ένα κριάρι με χρυσή προβιά, η οποία και αποτέλεσε αργό- 27. Sed Hellen decidisse/ in Hellespontum et a Neptuno conpressam/ Paeona procreasse complures, nonnulli Edonum/ dixerunt (Astronom., ). 28. Πρόκειται για άγνωστο όνομα και ίσως παραφθαρμένο από την παράδοση.

15 Tα μυθολογικά φαινόμενα των Σερρών 95 τερα το πασίγνωστο Χρυσόμαλλο έρας 29. Υπαινικτική αναφορά του ίδιου μύθου γίνεται και στις Metamorphoses του Οβιδίου (aries Bisaltida fallis 6.117), όπου η μυθολογική αφήγηση της Θεοφάνης παρουσιάζεται εγκιβωτισμένη μέσα στην ιστορία της μεταμόρφωσης της Αράχνης στο ομώνυμο έντομο από την Αθηνά 30. Μια ακόμη Σερραία πριγκίπισσα, η Φυλλίδα, πρωταγωνιστεί στην επόμενη μυθολογική διήγηση η οποία αποτελεί μια ερωτική ι- στορία. Ο Grimal την αναφέρει ως την κόρη του βασιλιά Φυλέα ή του Κιάσου ή του Λυκούργου και ως ηρωίδα μιας ερωτικής περιπέτειας με τον αγαπημένο της να είναι ένας από τους γιους του Θησέα, είτε ο Ακάμας 31 είτε ο αδελφός του ημοφώντας 32. Ο Ψευδο- Απολλόδωρος αποτελεί τη μοναδική αρχαία μαρτυρία της ελληνικής γραμματείας που διασώζει την ιστορία του ζευγαριού 33. Συγκεκριμένα, ο συγγραφέας αφηγείται ότι ο ημοφώντας, ο γιος του Θησέα, επιστρέφοντας από την Τροία, όπου είχε σπεύσει προς διάσωση της γιαγιάς του Αίθρας, προσάραξε με τα πλοία του στη γη των Βισαλτών. Εκεί, η Φυλλίδα, κόρη του ντόπιου βασιλιά, ερωτεύεται το νεαρό πρίγκιπα, και ο πατέρας της αποφασίζει να τη δώσει στο ημοφώντα για γυναίκα του, προσφέροντάς του παράλληλα ως προίκα το βασίλειό της. Ωστόσο, μετά το γάμο, ο ημοφώντας επιθυμούσε να επιστρέψει στην πατρίδα του και μετά από πολλαπλές παρακλήσεις και υποσχέσεις προς τη νεαρή σύζυγό του αναχώρησε για την 29. Theophane Bisaltis filia formosissima uirgo. hanc cum/ plures proci peterent a patre, Neptunus sublatam transtulit in/ insulam Crumissam. / quod cum proci eam scissent ibi morari, / naue comparata Crumissam contendere coeperunt. Neptunus ut/ eos deciperet, Theophanen in ouem commutauit formosissimam,/ ipse autem in arietem, ciues autem Crumissenses in pecora./ quo cum proci uenissent neque ullum hominem inuenirent, pecora/ mactare coeperunt atque ea uictu consumere./ hoc Neptunus ut/ uidit, in pecora commutatos consumi, procos in lupos conuertit;/ ipse autem ut erat aries cum Theophane concubuit, ex quo natus est/ aries chrysomallus qui Colchos Phrixum uexit, cuius pellem/ Aeeta in luco Martis habuit positam, quam Iason sustulit (Fab., 188). 30. Γι αυτή τη μυθολογική ιστορία πρβλ. Βεργ., G., και Σερβ. Σχ. ad loc; Οβ., Met., 6.5εξξ. 31. Ο Λουκιανός (εἶτα ὁ Ἀκάμας καὶ ἡ Φυλλὶς Περὶ ὁρχήσεως 40.9) και ο Ιωάννης Τζέτζης (Σχόλια στην Ἀλεξάνδρα του Λυκόφρωνα 495) αναφέρουν το όνομα του Ακάμαντα, του αδερφού του ημοφώντα, ως πρωταγωνιστή της ερωτικής περιπέτειας με την πριγκίπισσα Φυλλίδα. 32. P. Grimal, ό.π., σ Αναφορές του ονόματος της Φυλλίδας όπως και του ημοφώντα βρίσκονται σε έργα της αρχαίας ελληνικής λογοτεχνίας (π.χ. Παλ. Ἀνθ., 5.265). Ωστόσο, λειτουργούν απλά ως παραπομπές και υπαινικτικές αναφορές στο γνωστό μύθο. Η μοναδική εκτεταμένη και λεπτομερής εξιστόρηση του μύθου εμφανίζεται στον Ψευδο-Απολλόδωρο.

16 96 Γιώργος Χ. Παρασκευιώτης Αθήνα. Η Φυλλίδα την ημέρα της αναχώρησής του τον συνόδευσε όσο πιο μακριά μπορούσε μέχρι το σημείο που ονομάζεται Εννέα Οδοί. Εκεί, η πριγκίπισσα του έδωσε ένα καλάθι, λέγοντάς του ότι αυτό περιείχε τα ιερά μυστήρια της Ρέας και ότι έπρεπε να το ανοίξει μόνο όταν θα εγκατέλειπε κάθε ελπίδα επιστροφής του κοντά της. Ο ημοφώντας έφυγε από την περιοχή των Βισαλτών και κατέληξε στην Κύπρο, όπου και εγκαταστάθηκε μόνιμα. Ωστόσο, όταν πέρασε το χρονικό διάστημα που το ζευγάρι είχε συμφωνήσει, η Φυλλίδα βέβαιη για την προδοσία του ημοφώντα αυτοκτόνησε, αφού πρώτα καταράστηκε τον επίορκο πρίγκιπα. Την ίδια στιγμή, αυτός έχοντας θυμηθεί το δώρο της αγαπημένης του και γνωρίζοντας ότι δεν επρόκειτο να γυρίσει κοντά της αποφάσισε να ανοίξει το καλάθι. Τότε, τρόμος κατέλαβε τον ημοφώντα ο οποίος πηδώντας βιαστικά στο άλογό του προσπάθησε να ξεφύγει. Όμως, το άλογο καλπάζοντας άγρια παραπάτησε με αποτέλεσμα ο ήρωας να πέσει απ αυτό πάνω στο σπαθί του και να χάσει τη ζωή του (Απολλοδ., Ἐπιτ ). Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η περιγραφή του ίδιου μύθου από τον Υγίνο. Συγκεκριμένα, ο Λατίνος συγγραφέας αναφέρει ότι ο ημοφώντας έφτασε κάποτε στη Θράκη και εκεί απόλαυσε τη φιλοξενία της πριγκίπισσας Φυλλίδας. Η πριγκίπισσα ερωτεύτηκε το νεαρό και, όταν αυτός θέλησε να επιστρέψει στην πατρίδα του, της υποσχέθηκε ότι θα γυρίσει σύντομα κοντά της. Ωστόσο, ο Αθηναίος πρίγκιπας δεν εμφανίστηκε τη συμφωνημένη ώρα που το ζευγάρι είχε θέσει. Λέγεται μάλιστα ότι εκείνη τη μέρα η πριγκίπισσα κατέβηκε εννέα φορές στην ακτή προσμένοντας την εμφάνιση του πλοίου του αγαπημένου της και εξαιτίας αυτού του γεγονότος το μέρος αυτό ονομάστηκε Εννέα Οδοί. Το τέλος της αφήγησης δεν είναι τόσο σκληρό όσο του Ψευδο-Απολλόδωρου, όπου οι κατάρες της Φυλλίδας προκαλούν το θάνατο του αγαπημένου της, (ωστόσο στη Fabula 243 που πραγματεύεται γυναίκες που διέπραξαν αυτοκτονία ο Υγίνος αναφέρει ότι η Φυλλίδα απαγχονίστηκε) 34. Εδώ, ο Λατίνος συγγραφέας περιγράφει ότι η πριγκίπισσα πέθανε από τον καημό της για το ημοφώντα και ότι οι γονείς της για να την τιμήσουν της έ- χτισαν ένα επιτάφιο μνημείο. Στο σημείο όπου χτίστηκε αυτό λέγεται ότι φυτρώνουν δέντρα τα οποία μια συγκεκριμένη εποχή θρηνούν το χαμό της πριγκίπισσας, καθώς τα φύλλα τους ανθίζουν ξερά και πα- 34. Phyllis propter Demophoonta Thesei/ filium ipsa se suspendio necauit. Canace Aeoli filia propter amorem (Fab., ).

17 Tα μυθολογικά φαινόμενα των Σερρών 97 ρασύρονται από το φύσημα του ανέμου. Ο Λατίνος συγγραφέας ο- λοκληρώνει τη διήγησή του με μια ετυμολογική παρατήρηση ότι η ελληνική λέξη φύλλα προέρχεται από την τραγική ιστορία της Φυλλίδας (Fab. 59) 35. Η ερωτική ιστορία του ζευγαριού συναντάται επίσης στον Οβίδιο και συγκεκριμένα στις Heroides του. Πρόκειται για μια ποιητική συλλογή εικοσιένα ποιημάτων από τα οποία τα δεκατέσσερα είναι φανταστικές επιστολές ηρωίδων της ελληνικής και λατινικής μυθολογίας προς τους αγαπημένους τους (1-14) 36. Η επιστολή της Φυλλίδας (Her.2) προς τον ημοφώντα αποτελεί παραλλαγή ενός γνωστού θέματος που εμφανίζεται συχνά σε κείμενα της Ελληνιστικής περιόδου. Σύμφωνα μ αυτό, μια ξένη πριγκίπισσα σαγηνεύεται από έναν ήρωα που είναι περαστικός από τον τόπο της και ο οποίος κάποιες φορές την παντρεύεται και κάποιες την εγκαταλείπει. Ο Οβίδιος περιγράφει την ιστορία όπως ακριβώς την παραδίδει ο Ψευδο- Απολλόδωρος εισάγοντας παράλληλα και κάποια νέα στοιχεία που φαίνεται ότι διαφοροποιούν την αφήγησή του από εκείνη του Έλληνα συγγραφέα. Έτσι, ο ημοφώντας καταφεύγει στη Θράκη, όχι τυχαία, αλλά εξαιτίας της καταστροφής που έχουν υποστεί κάποια από τα πλοία του (Ah, laceras etiam puppes furiosa refeci/ ut, qua desererer, firma carina foret! 2.45). Επίσης, η ίδια η Φυλλίδα, και όχι ο πατέρας της, επιλέγει το νεαρό ως σύζυγό της και αυτή η ίδια του παραχωρεί το βασίλειό της ως προίκα (quae tibi subieci latissima regna Lycurgi 2.111). Ακόμη, ο Οβίδιος τονίζει το χρονικό διάστημα αναμονής και προσμονής της Φυλλίδας πριν εγκαταλείψει κάθε ελπίδα γυρισμού του αγαπημένου της (tempora si numeres bene quae numeramus amantes/ non venit ante suam nostra querela diem 2.7-8) και 35. Demophoon Thesei filius in Thraciam ad Phyllidem in hospitium/ dicitur uenisse et ab ea esse amatus; qui cum in patriam uellet/ redire, fidem ei dedit se ad eam rediturum. / qui die constituta/ cum non uenisset, illa eo die dicitur nouies ad litus cucurrisse, quod/ ex ea Ἐννέα ὁδοὶ Graece appellatur. Phyllis autem ob desiderium/ Demophoontis spiritum emisit./ cui parentes cum sepulchrum/ constituissent, arbores ibi sunt natae quae certo tempore/ Phyllidis mortem lugent, quo folia arescunt et diffluunt; cuius ex/ nomine folia Graece φύλλα sunt appellata (Fab., 59). 36. Την ποιητική συλλογή ολοκληρώνουν μια επιστολή από τη λυρική ποιήτρια Σαπφώ (15) και τρία ζευγάρια επιστολών από διάσημα ζευγάρια του μύθου και της λογοτεχνίας: Πάρης και Ελένη (16-17), Λέανδρος και Ηρώ (18-19), Ακόντιος και Κυδίππη (20-21).

18 98 Γιώργος Χ. Παρασκευιώτης την παρουσιάζει να μελετά διάφορους τρόπους για να δώσει τέλος στη ζωή της 37. Με την ερωτική περιπέτεια του ζευγαριού ασχολήθηκε επίσης και ο αρχαίος γραμματικός Σέρβιος. Στα Σχόλια στις Eclogae του Βεργιλίου, ο Σέρβιος επιλέγει να παρουσιάσει μια διαφορετική εκδοχή της μυθολογικής αφήγησης όπου περιγράφεται ένα πιο αίσιο τέλος. Συγκεκριμένα, αναφέρει ότι η Φυλλίδα, η κόρη του βασιλιά Σίθωνα της Θράκης, ερωτεύτηκε το γιο του Θησέα ημοφώντα ο ο- ποίος επέστρεφε από τον Τρωικό πόλεμο. Ο Αθηναίος πρίγκιπας, θέλοντας να γυρίσει στην πατρίδα του, υπόσχεται στη Φυλλίδα ότι θα επιστρέψει σύντομα κοντά της. Ωστόσο, η μη εμφάνιση του νεαρού τη συμφωνημένη ώρα οδηγεί τη Φυλλίδα στην αυτοκτονία. Ό- μως, η νεαρή κοπέλα δε χάνει τη ζωή της και μεταμορφώνεται σε α- μυγδαλιά. Λέγεται, μάλιστα, ότι ο ημοφώντας όταν επέστρεψε έ- σπευσε να αγκαλιάσει τον κορμό του δέντρου το οποίο στο άγγιγμα του νεαρού έχασε τα φύλλα του. Το σχόλιο του αρχαίου γραμματικού ολοκληρώνεται με την ετυμολογική παρατήρηση ότι από τότε τα φύλλα των δέντρων πήραν αυτό το όνομα, καθώς πριν ονομάζονταν πέταλα (Σχ. στις Eclogae 5.10) 38. Σε βασιλική γενιά ανήκει και το επόμενο μυθικό πρόσωπο που σχετίζεται με την ευρύτερη περιοχή των Σερρών. Η μυθική φιγούρα του βασιλιά των Ηδωνών Λυκούργου -αν και η αριστοκρατική του καταγωγή δεν παραδίδεται απ όλες τις αρχαίες πηγές- εμφανίζεται για πρώτη φορά στον Όμηρο. Στην έκτη ραψωδία της Ἰλιάδας δεσπόζει το ιντερλούδιο της συνάντησης του ιομήδη με το Γλαύκο ( ). Η συζήτηση ανάμεσα στους δύο ήρωες ανοίγει με την προσπάθεια του ιομήδη να ανακαλύψει την ταυτότητα του αντιπάλου του τον οποίο και αντικρίζει για πρώτη φορά στη μάχη, γεγο- 37. Saepe venenorum sitis est mihi; saepe cruenta/ traiectam gladio morte perire iuvat. / colla quoque, infidis quia se nectenda lacertis/praebuerunt, laqueis inplicuisse iuvat./ stat nece matura tenerum pensare pudorem./ in necis electu parva futura mora est (Her., ). 38. Phyllidis ignes Phyllis, Sithonis filia, regina Thracum/fuit. haec Demophoontem, Thesei filium, regem Atheniensium, redeuntem/ de Troiano proelio, dilexit et in coniugium suum rogavit./ ille ait, ante se ordinaturum rem suam et sic ad eius nuptias reversurum. / profectus itaque cum tardaret, Phyllis et amoris impatientia/ et doloris impulsu, quod se spretam esse credebat, laqueo/ vitam finivit et conversa est in arborem amygdalum sine foliis./ postea reversus Demophoon, cognita re, eius amplexus est truncum,/ qui velut sponsi sentiret adventum, folia emisit: unde etiam φύλλα/ sunt dicta a Phyllide, quae antea πέταλα dicebantur. sic Ovidius / in metamorphoseon libris (Σερβ. στην Ecl., 5.10).

19 Tα μυθολογικά φαινόμενα των Σερρών 99 νός που τον ωθεί στο συμπέρασμα ότι ίσως πρόκειται για κάποιο θεό. Σε μια τέτοια περίπτωση ο ιομήδης δηλώνει ξεκάθαρα ότι δεν προτίθεται να μονομαχήσει με τους αθάνατους θεούς 39. Η προσωπική δήλωση του Αχαιού ήρωα του δίνει τη δυνατότητα να παραθέσει τη μυθολογική διήγηση του Λυκούργου, η οποία ουσιαστικά λειτουργεί ως ένα μυθολογικό παράδειγμα ασέβειας προς τους θεούς. Σύμφωνα με το κείμενο, ο γιος του ρύαντα, ο Λυκούργος κατεδίωξε τις παραμάνες του θεού ιόνυσου, χτυπώντας τις με μια βουκέντρα. Αυτές κατά τη διάρκεια της φυγής τους, εγκατέλειπαν τους δαυλούς τους δεξιά και αριστερά, εμβρόντητες από το μένος του βασιλιά, ενώ ο ίδιος ο ιόνυσος τρομοκρατημένος βρήκε καταφύγιο στα βάθη της θάλασσας κοντά στη Νύμφη Θέτιδα. Ωστόσο, οι θεοί δεν άφησαν ατιμώρητη μια τέτοια πράξη και ο ίας τύφλωσε τον ασεβή θνητό 40, που δεν έζησε για πολύ καιρό ακόμη, γιατί η ασέβειά του προκάλεσε το μίσος και την έχθρα όλων των αθάνατων θεών (Ομ. Ἰλ ) 41. Η ιστορία του Σερραίου ηγεμόνα χρησιμοποιείται επίσης ως μυθολογικό παράδειγμα και στην Ἀντιγόνη του Σοφοκλή, ο οποίος αποτελεί τον επόμενο αρχαίο συγγραφέα, όπου εμφανίζεται ο μύθος του βασιλιά των Ηδωνών 42. Όμως, στην τραγωδία αυτή η αφήγηση δεν λειτουργεί ως υπόδειγμα ασέβειας προς τους θεούς, αλλά ως πα- 39. Αυτή η δήλωση του ιομήδη έρχεται σε αντίθεση με την προηγούμενη ραψωδία όπου κατά τη διάρκεια της αριστείας του τραυματίζει την Αφροδίτη κα με τη βοήθεια της Αθηνάς τον Άρη (Ομ., Ἰλ., , ). 40. Η συγκεκριμένη εκδοχή της ιστορίας του Λυκούργου παρουσιάζει το θεό ιόνυσο τρομοκρατημένο και ανήμπορο απέναντι σε ένα θνητό και ουσιαστικά ο ίας είναι αυτός που αποφασίζει να τιμωρήσει τον ασεβή βασιλιά. Μια ικανοποιητική εξήγηση προσφέρει ο αρχαίος σχολιαστής της Ἰλιάδας, ο οποίος, αφού σχολιάσει τη μυθολογική αφήγηση του Λυκούργου, παρατηρεί ότι το νεαρό της ηλικίας του θεού δικαιολογεί το φόβο και την αδυναμία του απέναντι στο θνητό (Σχ. στην Ἰλ., ). 41. Οὐδὲ γὰρ οὐδὲ ρύαντος υἱὸς κρατερὸς Λυκόοργος/ δὴν ἦν, ὅς ῥα θεοῖσιν ἐπουρανίοισιν ἔριζεν / ὅς ποτε μαινομένοιο ιωνύσοιο τιθήνας/ σεῦε κατ ἠγάθεον Νυσήϊον αἳ δ ἅμα πᾶσαι/ θύσθλα χαμαὶ κατέχευαν ὑπ ἀνδροφόνοιο Λυκούργου/ θεινόμεναι βουπλῆγι ιώνυσος δὲ φοβηθεὶς/ δύσεθ ἁλὸς κατὰ κῦμα, Θέτις δ ὑπεδέξατο κόλπῳ/ δειδιότα κρατερὸς γὰρ ἔχε τρόμος ἀνδρὸς ὁμοκλῇ./ τῷ μὲν ἔπειτ ὀδύσαντο θεοὶ ῥεῖα ζώοντες,/ καί μιν τυφλὸν ἔθηκε Κρόνου πάϊς οὐδ ἄρ ἔτι δὴν/ ἦν, ἐπεὶ ἀθανάτοισιν ἀπήχθετο πᾶσι θεοῖσιν (Ομ., Ἰλ., ). 42. Αξίζει να σημειωθεί ότι η επόμενη αρχαία πηγή μετά τον Όμηρο που διασώζει το μύθο του Λυκούργου είναι η χαμένη τετραλογία του Αισχύλου Λυκοῦργος, η οποία και αποτελείται από τις τραγωδίες Ἠδωνοί, Βασσάραι, Νεανίσκοι, καθώς και από το σατυρικό δράμα Λυκοῦργος σατυρικὸς. Όμως, η αποσπασματική μορφή του έργου δεν επιτρέπει την εξαγωγή ουσιαστικών συμπερασμάτων σχετικά με την υπόθεση της μυθολογικής ιστορίας. Για περισσότερα σχετικά με τη χαμένη αυτή τετραλογία, βλ. H. Mette, Die Fragmente der Tragοdien des Aischylos, Berlin-Akademie-Verlag 1959.

20 100 Γιώργος Χ. Παρασκευιώτης ράδειγμα του γνωμικού ότι η μοίρα είναι αναπόφευκτη. Συγκεκριμένα, στο τέταρτο στάσιμο της τραγωδίας (944-87), ο Χορός απευθύνει το άσμα του στην απούσα Αντιγόνη η οποία κατά τη διάρκεια του τραγουδιού κατευθύνεται προς το ζωντανό τάφο της. Το τραγούδι του χορού αποτελείται από τρεις μυθολογικές αφηγήσεις εκ των ο- ποίων η δεύτερη αναφέρεται στο μύθο του Λυκούργου. Μέσα σε δέκα στίχους (955-65) και με υπαινικτικές αναφορές ο Σοφοκλής αναφέρει ότι ο Λυκούργος ο γιος του ρύαντα και βασιλιάς των Ηδωνών αποπειράθηκε να εκδιώξει τις Μαινάδες, γελοιοποιώντας μ αυτό τον τρόπο το θεό ιόνυσο. Ωστόσο, ο ασεβής θνητός πλήρωσε για την πράξη του καθώς με εντολή του ιονύσου φυλακίστηκε στο βουνό Παγγαίο 43. Η τιμωρία που ο θεός επιβάλλει στο Λυκούργο αποτελεί και το συνδετικό κρίκο της συγκεκριμένης μυθολογικής διήγησης με τις άλλες δύο ιστορίες της ανάης 44 και της Κλεοπάτρας 45. Μια διαφορετική εκδοχή της ιστορίας του ασεβή βασιλιά διασώζει ο ιόδωρος Σικελιώτης. Σύμφωνα λοιπόν μ αυτή, ο Λυκούργος ήταν ο βασιλιάς μιας περιοχής η οποία βρισκόταν κοντά στον Ελλήσποντο. Ο ιόνυσος αποφάσισε να περάσει με το στρατό του από την Ασία στην Ευρώπη και γι αυτό το λόγο ζήτησε την άδεια του Λυκούργου με τον οποίο και σύναψε συμφωνία για τη μελλούμενη διαπεραίωση του στρατού του. Έτσι, οι Βάκχες βασισμένες σ αυτή την επίσημη συνθήκη με τον ντόπιο βασιλιά διέσχισαν τη θάλασσα και έφτασαν στην περιοχή της Θράκης. Όμως, κατά τη διάρκεια της νύχτας ο Λυκούργος έδωσε εντολή στους στρατιώτες του να δολοφονήσουν τον θεό και τη συνοδεία του. Την ίδια στιγμή ένας ντόπιος κάτοικος με το όνομα Χάροψ προειδοποίησε το ιόνυσο και τη συνοδεία του για την επικείμενη ενέδρα. Παρόλ αυτά, ο θεός φο- 43. Ζεύχθη δ ὀξύχολος παῖς ὁ ρύαντος,/ Ἠδωνῶν βασιλεύς, κερτομίοις ὀργαῖς/ ἐκ ιονύσου πετρώδει/ κατάφαρκτος ἐν δεσμῷ. οὕτω τᾶς μανίας δεινὸν ἀποστάζει/ ἀνθηρόν τε μένος. κεῖνος ἐπέγνω μανίαις./ ψαύων τὸν θεὸν ἐν κερτομίοις γλώσσαις/ ψαύων τὸν θεὸν ἐν κερτομίοις γλώσσαις./ παύεσκε μὲν γὰρ ἐνθέους/ γυναῖκας εὔιόν τε πῦρ,/ φιλαύλους τ ἠρέθιζε μούσας (Σοφ., Ἀντιγ., ). 44. Η ανάη φυλακίστηκε από τον πατέρα της Ακρίσιο, γιατί σύμφωνα με το χρησμό του μαντείου των ελφών, ο απόγονός της επρόκειτο να τον σκοτώσει. Πρβλ. Ομ., Ἰλ., και Σχ. ad loc; Απολλοδ., Βιβλιοθ., 2.2.2, 2.4.1εξξ., ιοδ. Σικ., 4.9; Υγιν. Fab., 63, 155, 224. Οβ., Met.,.4.611εξ. Πλιν., ΝΗ., Σερβ. στην Aen., Η Κλεοπάτρα ήταν η κόρη του Βορέα και της Ωρειθυίας η οποία παντρεύτηκε τον Φινέα και απέκτησε δύο γιους. Η ηρωίδα φυλακίστηκε από το σύζυγό της και τα παιδιά τους τυφλώθηκαν, όταν ο Φινέας παντρεύτηκε μια δεύτερη γυναίκα. Πρβλ. Σοφ. Ἀντιγ., 966εξξ. και Σχ. στο 970, 977, 980. ιοδ. Σικ. 4.43εξξ. Απολλοδ. Βιβλιοθ εξξ. Σχ. στα Ἀργ. του Απολλ.Ροδ , 2.140, 2.178, 2.207, Σχ. στην Ὀδ του Ομ