Η νέα έκδοση του βιβλίου «Δημόσια Υγεία και Ε.Ε: μια επισκόπηση» αναγνωρίζει ότι τα θέματα υγείας ανεβαίνουν θέση στην Ευρωπαϊκή πολιτική ατζέντα.

Transcript

1 Εισαγωγή Αυτή είναι η σύνοψη του βιβλίου «Δημόσια Υγεία και Ε.Ε.: μια επισκόπηση». Ενώ η πλήρης δημοσίευση διατίθεται προς το παρόν μόνο στα αγγλικά και μπορεί να κατεβαστεί χωρίς χρέωση από την ιστοσελίδα της Ευρωπαϊκού Συνδέσμου Δημόσιας Υγείας ( η παρούσα σύνοψη έχει δημοσιευθεί σε όλες τις γλώσσες της Ε.Ε. και έχει τυπωθεί με συγχρηματοδότηση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και ιδιωτικών Ιδρυμάτων. Το βιβλίο «Δημόσια Υγεία και Ε.Ε.: μια επισκόπηση» δημοσιεύθηκε για πρώτη φορά το 1995 ως συλλογή των ενημερώσεων πολιτικής που είχε εκπονήσει ο Ε.Σ.Δ.Υ. Μια δεκαετία αργότερα είμαστε ευτυχείς που παρουσιάζουμε μια ενημερωμένη έκδοση, συμπεριλαμβάνοντας τις τελευταίες εξελίξεις στις δημόσιες πολιτικές της Ε.Ε., όπως το σχέδιο του Ευρωπαϊκού Συντάγματος, το νέο Πρόγραμμα Δημόσιας Υγείας και τον αντίκτυπο της διεύρυνσης της Ε.Ε. στις πολιτικές για την υγεία. Η αποστολή του Ε.Σ.Δ.Υ. είναι η προώθηση και προστασία της υγείας όλων των ατόμων που ζουν στην Ευρώπη και η προαγωγή της μεγαλύτερης συμμετοχής των πολιτών στην κατάστρωση πολιτικής αναφορικά με την υγεία σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Ο Ε.Σ.Δ.Υ. δημοσίευσε το παρόν βιβλίο εν είδη εισαγωγής στο ευρύ φάσμα των δραστηριοτήτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Ε.Ε.) που επηρεάζουν τη δημόσια υγεία. Σκοπός του είναι να ενημερώσει τις τοπικές, εθνικές και ευρωπαϊκές οργανώσεις για τις ευκαιρίες και τις προκλήσεις που παρουσιάζει η Ε.Ε. για τη δημόσια υγεία. Θεωρούμε ότι αυτό αποτελεί προϋπόθεση για τη διεύρυνση και την ενίσχυση της ανάμιξης και της δέσμευσης της κοινωνίας των πολιτών στην κατάστρωση πολιτικής. Ακόμη πιο σημαντικό είναι ότι τονίζει επίσης τον κρίσιμο ρόλο που διαδραματίζουν οι μη κυβερνητικές οργανώσεις στη γεφύρωση του χάσματος μεταξύ των πολιτών και των υπεύθυνων λήψης αποφάσεων, δρώντας ως αντίβαρο έναντι των κεκτημένων δικαιωμάτων. Η παρούσα επισκόπηση αναφέρει τις τρέχουσες δραστηριότητες της Ε.Ε. (από το 2007) στους εξής τομείς: κατάσταση της υγείας στην Ευρωπαϊκή Ένωση, συμπεριλαμβανομένου του αντίκτυπου της διεύρυνσης βασικά εργαλεία που διατίθενται σε επίπεδο Ε.Ε. και επηρεάζουν ζητήματα δημόσιας υγείας αντίκτυπο άλλων τομέων πολιτικής της Ε.Ε. (εσωτερική αγορά, γεωργία, περιβάλλον, έρευνα, υγεία και ασφάλεια στον χώρο εργασίας κ.λπ.) στη δημόσια υγεία σχέση μεταξύ κινητικότητας των ασθενών και εξελίξεων της υγειονομικής περίθαλψης και πώς αυτό μπορεί να οδηγήσει σε στενότερη συνεργασία και συντονισμό σε επίπεδο Ε.Ε. ανταλλαγή δεδομένων για την υγεία και την ανάπτυξη καλών πρακτικών σημασία των συντελεστών της υγείας όπως η διατροφή, η σωματική άσκηση, η κατανάλωση οινοπνεύματος, καπνού, ναρκωτικών, η ψυχική υγεία και οι τραυματισμοί αντίκτυπο των μεταδοτικών ασθενειών στην ατζέντα της Ε.Ε. και πώς πρόσφατες απειλές της υγείας όπως το Σ.Ο.Α.Σ. και η γρίπη των πτηνών τόνισαν την ανάγκη δράσης σε επίπεδο Ε.Ε. 1

2 σημασία των φαρμάκων για τους ευρωπαίους πολίτες και την οικονομία και πώς οι παράγοντες του κόστους, του ανταγωνισμού και της ασφάλειας επηρεάζουν τις συνολικές πολιτικές δημόσιας υγείας. Δημόσια υγεία Η έκδοση περιλαμβάνει μια σύντομη εισαγωγή στις διάφορες αντιλήψεις περί δημόσιας υγείας, επεξηγώντας συνοπτικά τις απαρχές του κινήματος δημόσιας υγείας και τα βασικά του επιτεύγματα. Όλοι οι άνθρωποι παντού, καθ όλη τη διάρκεια της ζωής τους, εκτίθενται σε σχεδόν απεριόριστο αριθμό κινδύνων, υπό τη μορφή μεταδοτικών ή μη μεταδοτικών ασθενειών, τραυματισμών, καταναλωτικών προϊόντων, βίας ή φυσικών καταστροφών. Κανένας κίνδυνος δεν είναι ανεξάρτητος από το πλαίσιο στο οποίο εμφανίζεται: πολλοί εξ αυτών έχουν τις ρίζες τους σε περίπλοκες σειρές περιστατικών που καλύπτουν μεγάλη χρονική περίοδο 1. Ουσιαστικά η δημόσια υγεία αποσκοπεί στη δημιουργία των προϋποθέσεων για μια υγιή κοινωνία. Ως εκ τούτου, η δημόσια υγεία μπορεί να οριστεί ως η «αντικειμενική και μετρήσιμη» υγεία του πληθυσμού, το προσδόκιμο ζωής των ατόμων του πληθυσμού και ο βαθμός στον οποίο είναι απαλλαγμένος από ασθένειες. Ο ορισμός όμως αυτός είναι αρκετά στενός. Ο εμβολιασμός και η καλύτερη διάγνωση επηρέασαν μεν τη δημόσια υγεία, αλλά ο πολιτικές σε άλλους τομείς, όπως η καλύτερη στέγαση, το καθαρό νερό, τα αποχετευτικά συστήματα, τα ασφαλή τρόφιμα, η παιδεία κ.λπ. είχαν ακόμη μεγαλύτερο αντίκτυπο. Ένας ευρύτερος ορισμός της δημόσιας υγείας εμπεριέχεται στον κλασσικό ορισμό του Winslow του 1920: Δημόσια υγεία είναι η επιστήμη και η τέχνη για την προφύλαξη από τις ασθένειες, την παράταση της ζωής και την προώθηση της σωματικής υγείας και της αποδοτικότητας μέσω οργανωμένων προσπαθειών της κοινότητας για την εξυγίανση του περιβάλλοντος, τον έλεγχο των μολύνσεων της κοινότητας, την εκπαίδευση των ατόμων στις αρχές της προσωπικής υγιεινής, την οργάνωση ιατρικών και νοσηλευτικών υπηρεσιών για την έγκαιρη διάγνωση και την προληπτική θεραπεία της ασθένειας και την ανάπτυξη κοινωνικού μηχανισμού που θα εξασφαλίσει σε κάθε άτομο στην κοινότητα ένα επίπεδο διαβίωσης κατάλληλο για τη διατήρηση της υγείας 2. Ο παραπάνω ορισμός εμπεριέχει σημαντικά θέματα όπως η προφύλαξη από τις ασθένειες και η εστίαση στο συνολικό επίπεδο διαβίωσης και ποιότητας ζωής, τα οποία αποτελούν και πτυχές κλειδιά των σημερινών πολιτικών δημόσιας υγείας, συμπεριλαμβανομένης της προσέγγισης που ακολουθείται σε επίπεδο Ε.Ε. Επιπλέον, η υγεία αποτελεί επίσης ανθρώπινο δικαίωμα, όπως αναφέρεται στην Οικουμενική Διακήρυξη των Ανθρώπινων Δικαιωμάτων 3. Η δημόσια υγεία περιλαμβάνει πολλά παραπάνω από τη βασική ιατρική περίθαλψη. Η δημόσια υγεία, και όχι μόνο οι επενδύσεις στη βασική ιατρική περίθαλψη, θα έπρεπε να αποτελούν το βασικό μέλημα κάθε κυβέρνησης προκειμένου να βελτιώνει και να προωθεί την υγεία και την ευημερία των πολιτών της. 2

3 Κατάσταση της υγείας στην Ευρώπη Το βιβλίο «Υγεία και Ε.Ε.: μια επισκόπηση» συνεχίζει με ένα κεφάλαιο για την κατάσταση της υγείας του ευρωπαϊκού πληθυσμού. Ο κόσμος στην Ευρωπαϊκή Ένωση ζει περισσότερο και γενικά χαίρει καλύτερης υγείας παρά ποτέ άλλοτε 4. Το προσδόκιμο ζωής στη Δυτική Ευρώπη αυξάνεται σταθερά από τη δεκαετία του 1950 κατά 2,5 έτη ανά δεκαετία. Το προσδόκιμο ζωής στην Ευρώπη των 25 κυμαίνεται από έτη (χάσμα 12 ετών) για τους άνδρες και από (χάσμα 8 ετών) για τις γυναίκες. Οι διαφορές μεταξύ των χωρών της Ε.Ε. είναι μεγαλύτερες για το προσδόκιμο υγιούς ζωής από ό,τι για το προσδόκιμο ζωής. Το προσδόκιμο υγιούς ζωής κυμαίνεται από έτη (18 έτη) για τις γυναίκες και από έτη (17 έτη) για τους άνδρες 5. Τα περισσότερα προγνωστικά υποθέτουν ότι αυτή η βελτίωση της υγείας θα συνεχιστεί. Ωστόσο, οι ασθένειες που σχετίζονται με τον τρόπο ζωής αυξάνουν τον κίνδυνο της ανακοπής της αύξησης του προσδόκιμου ζωής. Συντελεστές κινδύνου, όπως το κάπνισμα, η παχυσαρκία, η έλλειψη σωματικής άσκησης, η υψηλή κατανάλωση αλκοόλ, οι τραυματισμοί και τα ατυχήματα προκαλούν πρόωρο θάνατο και χρόνιες ασθένειες. Υφίσταται σαφής σύνδεση μεταξύ της δίαιτας, του τρόπου ζωής και της υγείας 6. Τα μη μεταδοτικά νοσήματα αναλογούν σε άνω του 87% της συνολικής επιβάρυνσης ασθενειών στην Ε.Ε. 7 Οι ασθένειες ψυχικής υγείας αναλογούν σε 27% της επιβάρυνσης. Το 1999 οι ψυχικές διαταραχές ευθύνονταν για άνω του 40% των συντάξεων αναπηρίας στη Φινλανδία και 25% στην Πορτογαλία. Οι καρδιοαγγειακές νόσοι αποτελούν σήμερα τη μεγαλύτερη αιτία θανάτων στην Ε.Ε. 8 Ευθύνονται για περίπου 40% των θανάτων και για τα δύο φύλα. Επίσης αποτελούν βασική αιτία κακής κατάστασης της υγείας στην Ευρώπη. Η παχυσαρκία και ο διαβήτης τύπου 2 επιδεικνύουν ανησυχητικές τάσεις, όχι μόνο επειδή επηρεάζουν μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού, αλλά επίσης επειδή παρουσιάζονται πλέον σε νεαρότερες ηλικίες. Στην Ευρωπαϊκή Ένωση, το 2000, απωλέσθη σύνολο 158 εκατομμυρίων ημερών εργασίας, το οποίο αναλογεί σε μέσο όρο 20 ημερών για κάθε ατύχημα 9. Επιπλέον, οι μεταδοτικές ασθένειες και οι πανδημίες μπορούν να εξαπλωθούν γρηγορότερα παρά ποτέ πέρα από τα εθνικά σύνορα λόγω της υψηλής κινητικότητας. Ευτυχώς, οι κύριες αιτίες πρόωρου θανάτου είναι σε μεγάλο βαθμό αποτρέψιμες, καθότι οι βασικοί παράγοντες κινδύνου τους είναι συμπεριφορικοί και μπορεί να επηρεαστούν με την αποτελεσματική χρήση γνωστών και εφικτών παρεμβάσεων της δημόσιας υγείας. Οι περισσότεροι κίνδυνοι όμως συγκεντρώνονται στους φτωχότερους 10. Το ως άνω στιγμιότυπο, το οποίο παρουσιάζεται με περισσότερες λεπτομέρειες στην πλήρη έκδοση, επιδεικνύει μια Ευρώπη γεμάτη με αντιθέσεις. Παρατηρούνται αξιοσημείωτες βελτιώσεις της δημόσιας υγείας στις τελευταίες δεκαετίες, οι οποίες αυξάνουν σημαντικά την ποιότητα ζωής μεγάλων ομάδων του πληθυσμού. Ωστόσο, εξακολουθούν να υπάρχουν μεγάλες διαφορές μεταξύ και εντός των χωρών. Τα εν δυνάμει οφέλη μιας αποτελεσματικής πολιτικής δημόσιας υγείας παραμένουν σημαντικά. Η Ανάδειξη μιας Ανεξάρτητης Ευρωπαϊκής Πολιτικής Υγείας Η νέα έκδοση του βιβλίου «Δημόσια Υγεία και Ε.Ε: μια επισκόπηση» αναγνωρίζει ότι τα θέματα υγείας ανεβαίνουν θέση στην Ευρωπαϊκή πολιτική ατζέντα. 3

4 Το Άρθρο 152 της Συνθήκης των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων αναφέρει ότι «Κατά τον καθορισμό και την εφαρμογή όλων των πολιτικών και δράσεων της Κοινότητας, εξασφαλίζεται υψηλού επιπέδου προστασία της υγείας του ανθρώπου.» Σήμερα, η υγεία δεν έχει αναδειχθεί μόνο ως ξεχωριστός και σαφώς ορισμένος τομέας πολιτικής αλλά και ως σημαντική πτυχή άλλων τομέων πολιτικής, όπως η γεωργία, το περιβάλλον, η απασχόληση, ο ανταγωνισμός, η προστασία του καταναλωτή κ.λπ. Ωστόσο, η υγειονομική περίθαλψη εξακολουθεί, επί της αρχής, να εμπίπτει στην εθνική κι όχι στην κοινοτική αρμοδιότητα. «Η δράση της Κοινότητας στον τομέα της δημόσιας υγείας αναπτύσσεται χωρίς να θίγονται στο παραμικρό οι αρμοδιότητες των κρατών μελών σε ό,τι αφορά την οργάνωση και την παροχή των υγειονομικών υπηρεσιών και της ιατρικής περίθαλψης» 11. Καθώς όμως οι διεθνικές απειλές της υγείας αναπτύσσονται στη διευρυνόμενη Ένωση, η Ε.Ε. διαδραματίζει έναν ολοένα αυξανόμενο ρόλο στην προώθηση και τον συντονισμό λύσεων περίθαλψης υγείας για όλους τους πολίτες της Ένωσης, εστιάζοντας στην πρόληψη των ασθενειών, τη γενική ετοιμότητα και την ταχεία αντίδραση έναντι ενδεχόμενων κινδύνων. Όπως και στις άλλες πολιτικές, οι ευρωπαϊκές πολιτικές περί δημόσιας υγείας αναπτύσσονται στο πλαίσιο της συνυπευθυνότητας του Συμβουλίου, του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και της Επιτροπής. Παρακάτω ακολουθεί μια σύνοψη της κατανομής των ευθυνών και της επιρροής των Ευρωπαϊκών Θεσμικών Οργάνων, όπως περιγράφεται και στο πλήρες κείμενο της έκδοσης: Το Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης αποτελεί το βασικό όργανο λήψης αποφάσεων της Ε.Ε. Αντιπροσωπεύει τα κράτη μέλη της Ε.Ε. και, ως εκ τούτου, συγκροτείται από έναν αντιπρόσωπο για κάθε εθνική κυβέρνηση της Ε.Ε. Οι ενέργειες του Συμβουλίου μπορεί να έχουν τη μορφή νομικά δεσμευτικών κανονισμών, οδηγιών, προτάσεων για εθελοντικές κοινές δράσεις, κοινών θέσεων, συστάσεων, συμπερασμάτων ή γνωμοδοτήσεων. Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο αποτελεί το ευρωπαϊκό όργανο που εκπροσωπεί άμεσα τον λαό των κρατών μελών. Εκφράζει τη δημοκρατική βούληση των πολιτών της Ένωσης και εκπροσωπεί τα συμφέροντά τους στις συζητήσεις με τα άλλα όργανα της Ε.Ε. Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο έχει τρεις βασικές εξουσίες: νομοθετική εξουσία, εξουσία έγκρισης του προϋπολογισμού και εποπτική εξουσία. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή είναι σχεδιασμένη ως πολιτικά ανεξάρτητο όργανο το οποίο αντιπροσωπεύει και προασπίζεται τα συμφέροντα της Ε.Ε. ως σύνολο. Αποτελεί την κινητήριο δύναμη στο θεσμικό σύστημα της Ε.Ε. κι έχει το δικαίωμα υποβολής προτάσεων προς το Συμβούλιο και το Κοινοβούλιο. Στον τομέα της δημόσιας υγείας η διάρθρωση έχει ως εξής: η Γενική Γραμματεία Υγείας και Προστασίας Καταναλωτή (Γ.Δ. SANCO) ιδρύθηκε το Τα κεντρικά γραφεία της είναι στις Βρυξέλλες αλλά η Γραμματεία Δημόσιας Υγείας είναι διαιρεμένη στις Βρυξέλλες και στο Λουξεμβούργο. Η Γραμματεία απασχολεί προσωπικό περίπου 700 ατόμων, εκ των οποίων 120 είναι υπεύθυνα για τη δημόσια υγεία. Οι άλλες γενικές γραμματείες καλύπτουν ζητήματα υγείας εντός του τομέα αρμοδιοτήτων τους (λεπτομερής περιγραφή στην πλήρη έκδοση). Η γενική αποστολή της Γ.Δ. SANCO είναι η εξής: «Μαζί με τα κράτη μέλη η Ευρωπαϊκή Ένωση αποσκοπεί στην προστασία και την προώθηση της υγείας των πολιτών της». Το έργο αυτό της «προστασίας και της προώθησης» έχει ερμηνευθεί με διάφορους τρόπους. Οι βασικές μορφές διαχείρισης που χρησιμοποιούνται σήμερα είναι οι εξής: 4

5 - Νομοθεσία και ρύθμιση η νομική αρμοδιότητα της δημόσιας υγείας ενισχύθηκε από το άρθρο 152 της Συνθήκης του Άμστερνταμ. Η Ε.Ε. έχει περιορισμένη εντολή για την έγκριση πολιτικών δημόσιας υγείας. Τα κράτη μέλη εξακολουθούν να λαμβάνουν μέτρα σε εθνικό επίπεδο για την οργάνωση και την παροχή των υγειονομικών υπηρεσιών, παρότι η Ε.Ε. έχει το ρητό δικαίωμα να νομοθετεί για το αίμα, τα όργανα και τους ιστούς (ασφάλεια και ποιότητα του αίματος, παράγωγα αίματος, ανθρώπινοι ιστοί και ανθρώπινα κύτταρα που χρησιμοποιούνται σε ιατρικές θεραπείες) - Αυτορρύθμιση και εθελούσια συνεργασία (Ανοικτή Μέθοδος Συντονισμού) σημειώθηκε μια μετάβαση από τα νομικώς δεσμευτικά μέσα (π.χ. κανονισμοί και οδηγίες) προς εναλλακτικές μεθόδους ρύθμισης, όπως η συρρύθμιση και η αυτορρύθμιση από πλευράς των εμπλεκόμενων κοινωνικών και οικονομικών φορέων. Αυτό αναμένεται να μειώσει το κόστος και να αυξήσει την αποδοτικότητα. Η συρρύθμιση και η εθελούσια αυτορρύθμιση εκφράζονται με διάφορες μορφές, όπως εθελούσιες συμφωνίες, κώδικες δεοντολογίας, χάρτες, κατευθυντήριες γραμμές, εναρμονισμένα πρότυπα κ.λπ. Η προσέγγιση αυτή η οποία αποκαλείται ενίοτε Ανοικτή Μέθοδος Συντονισμού (Α.Μ.Σ.)- επικρατεί όλο και περισσότερο ως μέθοδος διαχείρισης στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Αντίθετα με την παραδοσιακή, νομικίστικη προσέγγιση, αποσκοπεί περισσότερο στον συντονισμό παρά στην εναρμόνιση των εθνικών πολιτικών. Δεσμεύει τα κράτη μέλη να συνεργάζονται με κοινούς στόχους σεβόμενη την εύλογη εθνική πολυμορφία. - Χρηματοδοτικές ρυθμίσεις της Ε.Ε., όπως το Κοινοτικό Πρόγραμμα Δράσης για τη Δημόσια Υγεία (με προϋπολογισμό 312 εκατομμύρια ευρώ) και ενημερωτικές εκστρατείες της Ε.Ε. όπως η «Βοήθεια για μια ζωή χωρίς καπνό» μπορούν να θεωρηθούν υποστηρικτικές προς τις νομικές και εθελοντικές αυτές προσεγγίσεις. Η πλήρης έκδοση αναγνωρίζει ότι η Ε.Ε. δεν πρέπει να επαναλαμβάνει τις δράσεις των κρατών μελών αλλά να προσφέρει προστιθέμενη αξία, εστιάζοντας σε δραστηριότητες όπως η παρακολούθηση των στατιστικών για την υγεία σε επίπεδο Ε.Ε., η ανταλλαγή καλών πρακτικών μεταξύ των κρατών μελών και η παροχή βημάτων για δημόσιο διάλογο και ανταλλαγή πληροφοριών. Η υγεία σε άλλους τομείς πολιτικής της Ε.Ε. Η Ε.Ε. έχει μια σειρά δημόσιων πολιτικών που επηρεάζουν την υγεία, όπως η εσωτερική αγορά, η γεωργία, το περιβάλλον, η έρευνα, η προστασία του καταναλωτή, η υγεία και η ασφάλεια στον εργασιακό χώρο κ.λπ. Οι αρμοδιότητες της Ε.Ε. για την υγεία είναι αρκετά περιορισμένες. Γι αυτό είναι απολύτως απαραίτητο να χρησιμοποιηθούν όλα τα εργαλεία που διατίθενται σε άλλους τομείς πολιτικής για να βελτιωθεί η υγεία και η ευημερία του πληθυσμού. Παρακάτω ακολουθεί μια σύνοψη των δημοσίων πολιτικών που επηρεάζουν την υγεία, για περισσότερες λεπτομέρειες συμβουλευτείτε την πλήρη έκδοση. Γεωργική πολιτική Οι περιοχές της υπαίθρου καλύπτουν 90% της επικράτειας της Ε.Ε. και αποτελούν τον τόπο κατοικίας περίπου 50% του πληθυσμού της. Η Κοινή Γεωργική Πολιτική (Κ.Γ.Π.) αποτελεί ένα σύστημα ενίσχυσης των γεωργών σε αντικατάσταση των εθνικών συστημάτων ενίσχυσης για να εξασφαλιστεί η ισότιμη παραγωγή ενός προϊόντος σε όλα τα κράτη μέλη. Η Κ.Γ.Π. έχει κατηγορηθεί για αναποτελεσματική χρήση των επιδοτήσεων, για σπατάλη του 50% του προϋπολογισμού της Ε.Ε. και για πρόκληση αρνητικών επιπτώσεων στη δημόσια υγεία επιδοτώντας την 5

6 καλλιέργεια καπνού, την παραγωγή οινοπνεύματος καθώς και για την καταστροφή ενός εκατομμυρίου τόνων οπωροκηπευτικών κάθε χρόνο. Επίσης, έντονη κριτική έχει ασκηθεί στον αρνητικό αντίκτυπο στη γεωργία στις αναπτυσσόμενες χώρες 13. Το οικονομικό βάρος της Κ.Γ.Π. στις υπόλοιπες πολιτικές της Ε.Ε. μέχρι σήμερα είναι αδιαμφισβήτητο και προβάλλει έναν αριθμό διλημμάτων στις πολιτικές δημόσιας υγείας και τη σχέση τους με τους οικονομικούς στόχους. Καθώς αυξάνονται οι ασθένειες που σχετίζονται με τον τρόπο ζωής, ο αντίκτυπος της Κ.Γ.Π. θα πρέπει να αξιολογηθεί προσεκτικά. Υγεία και περιβάλλον Η υγεία αποτελεί σημαντικό τμήμα της περιβαλλοντικής πολιτικής της Ε.Ε. Βασικοί τομείς δράσης είναι η ρύπανση του αέρα εσωτερικών και εξωτερικών χώρων, ο θόρυβος, το περιβάλλον εσωτερικών χώρων και οι όροι στέγασης, οι πολιτικές υδάτων, τα ηλεκτρομαγνητικά πεδία, η ακτινοβολία και η έκθεση σε χημικές ουσίες. Ο αντίκτυπος των παραγόντων συσχετίζεται με πολυάριθμα προβλήματα υγείας συμπεριλαμβανομένων προβλημάτων ακοής, διαταραχών του ύπνου, άγχους που οδηγεί σε υπέρταση και άλλες κυκλοφορικές νόσους, καρκίνων του δέρματος και άλλων τύπων, αναπνευστικών νοσημάτων και συγγενών ανωμαλιών. Η αλληλεπίδραση μεταξύ του περιβάλλοντος και της υγείας είναι πολύ πιο στενή και σύνθετη από ό,τι γενικά θεωρείται 14. Έρευνα Η έρευνα σε επίπεδο Ε.Ε. δέχεται κριτική επειδή θεωρείται ότι είναι πολύ περιορισμένη, κατακερματισμένη και άνευ σαφούς εστίασης. Για να αντιμετωπίσει το πρόβλημα αυτό η Επιτροπή το 2000 πρότεινε τη δημιουργία του Ευρωπαϊκού Χώρου Έρευνας (Ε.Χ.Ε.) 15. Οι κυβερνήσεις της Ε.Ε. δεσμεύτηκαν να αυξήσουν το ποσοστό του ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος που επενδύουν στην έρευνα ο ιδιωτικός και δημόσιος τομέας από το επίπεδο του 1,9% το 2000 σε 3% το Το 7ο Πρόγραμμα Πλαίσιο για την Έρευνα (Π.Π.Ε.) 16 έχει σημαντικά ενισχυμένο προϋπολογισμό - 73 εκατομμύρια για περίοδο επτά ετών μέσω τεσσάρων βασικών προγραμμάτων: συνεργασία, ιδέες, άνθρωποι και ικανότητες. Η υγεία αποτελεί πλέον ένα από τα εννέα θέματα που καλύπτονται από τα τέσσερα αυτά προγράμματα. Αναπτυξιακή βοήθεια και υγεία: η παγκόσμια προοπτική Όλες οι χώρες του κόσμου και τα ιδρύματα ανάπτυξης μέσω των Ηνωμένων Εθνών- έχουν συμφωνήσει με οκτώ Αναπτυξιακούς Στόχους της Χιλιετίας. Οι στόχοι αυτοί καλύπτουν ευρύ φάσμα θεμάτων όπως η μείωση στο ήμισυ της απόλυτης ένδειας, η ανακοπή της εξάπλωσης του HIV/AIDS και η παροχή παγκόσμιας πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης. Η αναπτυξιακή βοήθεια αποτελεί ένα σημαντικό και ορατό τμήμα της χρηματοδότησης της παγκόσμιας υγείας από την Ε.Ε. (η Ε.Ε. είναι ο κύριος παγκόσμιος δωρητής στον τομέα αυτόν, παρέχοντας κατά προσέγγιση 55% της συνολικής βοήθειας και 65% των επιδοτήσεων, παρά το γεγονός ότι η Ε.Ε. εξακολουθεί να ξοδεύει λιγότερα στη βοήθεια από ό,τι έχει υποσχεθεί). Ωστόσο, η εικόνα αυτή πρέπει να αντισταθμιστεί με τον αντίκτυπο άλλων πολιτικών στην υγεία, όπως η Κ.Γ.Π. και η εσωτερική αγορά. Πίεση προς Ευρωπαϊκές Λύσεις Υγειονομικής Περίθαλψης Κινητικότητα Ασθενών και Εξελίξεις της Υγειονομικής Περίθαλψης Η έκδοση «Υγεία και Ε.Ε.: μια επισκόπηση» περιέχει επίσης ένα κεφάλαιο για τη παροχή υγειονομικής περίθαλψης. Παρά το ότι πρόκειται για εθνική αρμοδιότητα, για μια σειρά λόγων τα συστήματα υγειονομικής περίθαλψης της Ευρώπης γίνονται όλο και πιο αλληλένδετα. 6

7 Κατ αρχάς, κάθε πολίτης της Ε.Ε. έχει το δικαίωμα να εργάζεται και να κατοικεί σε άλλο κράτος μέλος χωρίς να υπόκειται διακρίσεις λόγω υπηκοότητας. Για τους επαγγελματίες στον χώρο της υγειονομικής περίθαλψης το γενικό αυτό δικαίωμα ενισχύεται μέσω μιας σειράς κανονισμών προκειμένου να εξασφαλιστεί η αμοιβαία αναγνώριση των επαγγελματικών προσόντων. Ισχύουν οι παρακάτω μηχανισμοί, οι οποίοι τέθηκαν σε εφαρμογή από την Οδηγία 2005/36/ΕΚ 17 επαγγελματικών προσόντων (καλύπτει ιατρούς, νοσοκόμους, οδοντιάτρους, μαίες/ μαιευτές, κτηνιάτρους χειρουργούς, φαρμακοποιούς και αρχιτέκτονες) 18. Ένα «γενικό σύστημα» αναγνώρισης το οποίο ισχύει για όλα τα άλλα επαγγέλματα. Το σύστημα αυτό περιγράφει τα βασικά δικαιώματα των πολιτών στον τομέα της επαγγελματικής κινητικότητας και διευκρινίζει τις υποχρεώσεις των κρατών μελών 19. Οι τομεακές οδηγίες για τους επαγγελματίες παραδοσιακής υγειονομικής περίθαλψης υφίστανται από τα μέσα της δεκαετίας του Οι άλλοι πάροχοι υπηρεσιών υγείας είχαν ένα λιγότερο διαφανές σύστημα για την αναγνώριση των προσόντων (όπως τα επαγγέλματα που ανήκουν στη συμπληρωματική και εναλλακτική ιατρική). Ένας από τους σκοπούς της οδηγίας του 2005 ήταν να καταστεί η αναγνώριση των προσόντων πιο απλή και πιο διαφανής. Κατά δεύτερον, οι ασθενείς περνούν τα σύνορα σε αναζήτηση καλύτερης θεραπείας. Οι ασθενείς έχουν τη δυνατότητα να ακολουθήσουν θεραπεία στο εξωτερικό σύμφωνα με τον Κανονισμό 1408/71. Δύο αποφάσεις ορόσημο του Δικαστηρίου των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων 20 τον Μάιο του 1998 επηρεάζουν την οργάνωση των συστημάτων περίθαλψης. Το Δικαστήριο των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων επιβεβαίωσε ότι οι πολίτες είναι ελεύθεροι να αναζητήσουν περίθαλψη σε άλλο κράτος μέλος. Επίσης, μπορούν να ζητήσουν κάλυψη των εξόδων υπό συγκεκριμένους όρους. Επιπλέον, σύμφωνα με τον Κανονισμό 1408/71, όταν διαμένει κανείς προσωρινά σε άλλο κράτος μέλος λόγω ταξιδιού, σπουδών, απόσπασης ή αναζήτησης εργασίας- και χρειάζεται εκτάκτως υγειονομική περίθαλψη, του χορηγείται με τους ίδιους όρους όπως και στα άτομα που είναι ασφαλισμένα στη χώρα αυτή. Από 1ης Ιουνίου 2004, μπορεί κανείς να επιδείξει το δικαίωμα αυτό χρησιμοποιώντας την Ευρωπαϊκή Κάρτα Ασφάλισης Υγείας, η οποία αντικατέστησε τα προηγούμενα έντυπα, ιδιαίτερα το Ε111 (COM 2004). Κατά τρίτον, η κινητικότητα των ασθενών έχει συνέπειες για τις υπηρεσίες υγείας και την ιατρική περίθαλψη τόσο στην χώρα στην οποία είναι ασφαλισμένος ο ασθενής όσο και στη χώρα στην οποία παρέχεται η περίθαλψη. Η Επιτροπή αναπτύσσει ένα κοινοτικό πλαίσιο για ασφαλείς, υψηλής ποιότητας και αποτελεσματικές υπηρεσίες ιατρικής περίθαλψης, ενισχύοντας τη συνεργασία μεταξύ των κρατών μελών και παρέχοντας βεβαιότητα για την εφαρμογή του κοινοτικού δικαίου στις υπηρεσίες υγείας και στην περίθαλψη. Μια Προϋπόθεση για τις Πολιτικές Υγείας της Ε.Ε. Ενημέρωση στον Τομέα της Υγείας Η ενημέρωση στον τομέα της υγείας είναι σημαντική για τη σύγκριση των κρατών μελών ή των περιφερειών και στη συνέχεια την ενημέρωση και την κατεύθυνση των πολιτικών υγείας σε εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο. Μέχρι σήμερα, η υψηλής ποιότητα πληροφόρηση για την κατάσταση της υγείας αποτελεί προϋπόθεση για την αποτελεσματική ανάπτυξη πολιτικών δημόσιας υγείας. 7

8 Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή σκοπεύει να καταρτίσει μια σειρά δεικτών υγείας, που θα παρέχουν συγκεκριμένες και συγκρίσιμες πληροφορίες για την υγεία και τη συμπεριφορά αναφορικά με την υγεία του πληθυσμού. Οι εργασίες για τους δείκτες υγείας συντονίζονται από συμβουλευτικές ομάδες εργασίας υπεύθυνες για διαφορετικές πτυχές του μελλοντικού αυτού συστήματος παρακολούθησης της υγείας. Έχουν δημιουργηθεί ομάδες εργασίας στους εξής τομείς: νοσηρότητα και θνησιμότητα, ατυχήματα και τραυματισμοί, ψυχική υγεία, τρόπος ζωής και άλλοι συντελεστές της υγείας, υγεία και περιβάλλον, συστήματα υγείας και δείκτες υγείας Ευρωπαϊκής Ένωσης. Οι ενέργειες αυτές σκοπό έχουν να βελτιώσουν την ποιότητα και τη συγκρισιμότητα των δεδομένων, να διευκολύνουν την πρόσβαση και να βελτιώσουν την ανάλυση των διαθέσιμων πληροφοριών. Απώτερος στόχος είναι λοιπόν η ανάπτυξη ενός ευρωπαϊκού συστήματος πληροφοριών και γνώσης στον τομέα της υγείας, πλήρως προσβάσιμο στους ευρωπαίους εμπειρογνώμονες και στο ευρύ κοινό. Εστιάζοντας στις Πολιτικές Υγείας της Ε.Ε. Συντελεστές της Υγείας Επτά παράγοντες κινδύνου όλοι τους μη μεταδοτικές ασθένειες- ευθύνονται για το μεγαλύτερο μέρος της επιβάρυνσης ασθενειών στην Ευρωπαϊκή Περιφέρεια της Παγκόσμιας Οργάνωσης Υγείας: υπέρταση, κατανάλωση καπνού, επιβλαβής και επικίνδυνη κατανάλωση οινοπνεύματος, υψηλή χοληστερίνη, υπερβολικό βάρος, χαμηλή πρόσληψη φρούτων και λαχανικών και έλλειψη σωματικής κίνησης. Οι μη μεταδοτικές ασθένειες είναι σε μεγάλο βαθμό αποτρέψιμες. Ως 80% των περιστατικών νόσου της στεφανιαίας και ως 90% του διαβήτη τύπου 2 θα μπορούσε να αποφευχθεί με αλλαγές στον τρόπο ζωής. Η υγιής διατροφή, η διατήρηση φυσιολογικού βάρους και η αυξημένη σωματική δραστηριότητα μπορούν, για παράδειγμα, να περιορίσουν τον καρκίνο κατά ένα τρίτο. Οι παρακάτω συντελεστές είναι οι πιο σημαντικοί και οι συγκεκριμένες δράσεις των θεσμικών οργάνων της Ε.Ε. στους τομείς αυτούς περιγράφονται λεπτομερώς στην πλήρη έκδοση. Διατροφή και Σωματική Άσκηση Η σχέση μεταξύ της δίαιτας, του τρόπου ζωής και της υγείας έχει αποδειχθεί επιστημονικά, ιδιαίτερα σε ό,τι αφορά στον ρόλο της δίαιτας και του τρόπου ζωής ως συντελεστές για χρόνιες μη μεταδοτικές ασθένειες όπως η παχυσαρκία, τα καρδιοαγγειακά νοσήματα, ο καρκίνος, ο διαβήτης τύπου 2, η υπέρταση και η οστεοπόρωση 21. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει κάνει κάποια βήματα για να αντιμετωπίσει αυτές τις προκλήσεις της δημόσιας υγείας. Υιοθέτηση Συμπερασμάτων του Συμβουλίου, για παράδειγμα οι υγιείς τρόποι ζωής το 2003, η προαγωγή της υγείας της καρδιάς το 2004 και ο διαβήτης το Το Ευρωπαϊκό Δίκτυο για τη Διατροφή και τη Σωματική Άσκηση ιδρύθηκε το 2003 και συγκροτείται από εμπειρογνώμονες που διορίζονται από τα κράτη μέλη Μέχρι τον Ιούνιο 2007 αναμένεται μια συνεκτική και εκτενής κοινοτική στρατηγική για τη διατροφή, τη σωματική δραστηριότητα και την παχυσαρκία. Βασίζεται στη διαβούλευση για την πράσινη βίβλο: «Προωθώντας υγιείς διαιτητικές συνήθειες και τη σωματική άσκηση: μια ευρωπαϊκή διάσταση για την πρόληψη του υπερβολικού βάρους, της παχυσαρκίας και των χρόνιων ασθενειών». Αναμένεται να ενσωματώσει τη διάσταση της διατροφής και της σωματικής άσκησης σε όλες τις σχετικές πολιτικές σε τοπικό, περιφερειακό, 8

9 εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο και να δημιουργήσει το απαραίτητο περιβάλλον υποστήριξης. Οι υπηρεσίες της Επιτροπής έθεσαν πειραματικά σε λειτουργία ένα βήμα, αποκαλούμενο «Δίαιτα, Σωματική Άσκηση και Υγεία μια ευρωπαϊκή πλατφόρμα για δράση», βάσει της εμπειρίας της «στρογγυλής τραπέζης για την παχυσαρκία».οι εμπλεκόμενοι φορείς σε ευρωπαϊκό επίπεδο (λιανοπωλητές, μεταποιητές, επιχειρήσεις τροφοδοσίας, ο διαφημιστικός κλάδος, Μ.Κ.Ο. καταναλωτών και υγείας, τα ιατρικά επαγγέλματα κ.λπ.) συνεδριάζουν τακτικά από το 2005 με σκοπό να εντοπίσουν και να συμφωνήσουν επί συγκεκριμένων δράσεων που θα μπορούσαν να συμβάλλουν στην ανακοπή ή και στην αναστροφή των σημερινών τάσεων παχυσαρκίας. Σημαντικός στόχος είναι επίσης να εξασφαλιστεί ότι όλοι οι εν δυνάμει εταίροι είναι ενήμεροι για τις πρωτοβουλίες αναφορικά με την παχυσαρκία για να επιτευχθούν πιο συνεκτικές πολιτικές και δράσεις. Η ασφάλεια των τροφίμων αποτελεί επίσης προτεραιότητα για την Ε.Ε. Η Ευρωπαϊκή Αρχή για την Ασφάλεια των Τροφίμων (EFSA) ιδρύθηκε το 1996 για να αντιμετωπίσει τις απειλές για την υγεία από τον εφοδιασμό τροφίμων και τώρα η εντολή της διευρύνθηκε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και περιλαμβάνει πλέον και τη διατροφή. Οινόπνευμα Η κατανάλωση οινοπνεύματος αυξάνει τον κίνδυνο για περισσότερους από 60 διαφορετικούς τύπους ασθενειών. Επίσης σημαντικός είναι και ο αρνητικός κοινωνικός αντίκτυπος του αλκοόλ, από τη γενική κοινωνική ενόχληση ως την ενδοοικογενειακή βία, αυξάνοντας τα ατυχήματα πυρκαγιών, τους θανάτους από πνιγμό, τα ατυχήματα με οχήματα, την κακοποίηση παιδιών, τις εγκληματικές ενέργειες και τις δολοφονίες. 55 εκατομμύρια ενήλικοι κατά προσέγγιση εκτιμάται ότι καταναλώνουν οινόπνευμα σε επιβλαβή επίπεδα στην Ε.Ε., εκ των οποίων 23 εκατομμύρια θεωρείται ότι είναι εθισμένοι. Κάποιες από τις οδηγίες της Ευρωπαϊκής Ένωσης που έχουν εγκριθεί ως τώρα αφορούν: τη φορολογία του αλκοόλ, μια Σύσταση για την κατανάλωση οινοπνεύματος από νεαρά άτομα (2001) και την Οδηγία για την Τηλεόραση Χωρίς Σύνορα (Οδηγία 89/552/ΕΕΚ) που προβλέπει περιορισμούς για τη διαφήμιση οινοπνεύματος. Τον Οκτώβριο 2006 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ενέκρινε μια εκτενή Στρατηγική για το Οινόπνευμα για να στηρίξει τα κράτη μέλη στην προσπάθειά τους να μειώσουν τις βλάβες που προκαλούνται από το οινόπνευμα στην Ευρώπη 22. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα έχει συστήσει ένα Βήμα για το Αλκοόλ και την Υγεία μέχρι τον Ιούνιο 2007, το οποίο θα συγκεντρώσει εμπειρογνώμονες από διάφορες οργανώσεις εμπλεκομένων, συμπεριλαμβανομένων Μ.Κ.Ο., των επιχειρήσεων παραγωγής και των λιανοπωλητών. Εκπρόσωποι των κρατών μελών και άλλων οργάνων και υπηρεσιών της Ε.Ε. συνεδριάζουν επίσης σε μία διαφορετική συμβουλευτική επιτροπή. Ο απώτερος στόχος του βήματος αυτού είναι να υποστηρίζει, να παρέχει συμπεράσματα και να εποπτεύει την εφαρμογή της στρατηγικής που περιγράφεται στην ανακοίνωση. Καπνός Η αποτροπή του καπνίσματος βρίσκεται εδώ και χρόνια στην ατζέντα των επαγγελματιών του τομέα της υγείας, των πολιτικών, των Μ.Κ.Ο., των κρατών μελών και της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Περίπου ένα τρίτο του ενήλικου πληθυσμού στην Ευρώπη καπνίζει ακόμη. Υπολογίζεται ότι ο καπνός σκοτώνει περίπου ευρωπαίους κάθε έτος, αναλογεί δηλαδή σε ένα έβδομο όλων των θανάτων στην Ε.Ε. Το κάπνισμα βλάπτει όλα σχεδόν τα όργανα του ανθρώπινου σώματος, προκαλώντας σειρά νόσων. Οι μισοί από τους τακτικούς καπνιστές πέφτουν θύματα του καπνίσματός τους και όσοι πεθαίνουν μεσήλικες υπόκεινται, κατά μέσο όρο, μείωση του 9

10 προσδόκιμου ζωής κατά 22 έτη, ενώ πάσχουν από κακή υγεία για μεγαλύτερο ποσοστό της ήδη μειωμένης διάρκειας ζωής τους. Πάνω από 13 εκατομμύρια υποφέρουν από σοβαρά χρόνια νοσήματα εξαιτίας του καπνίσματος. Επιπρόσθετα, το παθητικό κάπνισμα σκοτώνει πάνω από ενήλικες κάθε χρόνο στην Ευρώπη των Οι προσπάθειες για τη μείωση της κατανάλωσης καπνού στην Ε.Ε. συμπεριλαμβάνουν συστάσεις και νομοθετήματα, όπως: Δημόσιοι χώροι και εργασιακός χώρος Το 1989 η Ε.Ε. ενέκρινε ένα Ψήφισμα για την απαγόρευση του καπνίσματος σε δημόσιους χώρους και σε όλα τα μέσα συγκοινωνίας. Κανονισμός για Προϊόντα Καπνού Το 2001 η Οδηγία αναφορικά με τα προϊόντα καπνού κατέστη νόμος. Οδηγία της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τη Διαφήμιση Καπνού Το 2003 τέθηκε σε ισχύ μια Οδηγία για την απαγόρευση των διαφημίσεων για τον καπνό, η οποία καλύπτει πλέον τη διαφήμιση που περνάει τα εθνικά σύνορα και τις χορηγίες αθλητικών εκδηλώσεων. Σύμβαση Πλαίσιο για τον Έλεγχο του Καπνού Το 2004 το Συμβούλιο της Ε.Ε. ενέκρινε τη Σύμβαση Πλαίσιο για τον Έλεγχο του Καπνού (FCTC) της Παγκόσμιας Οργάνωσης Υγείας 24. Οι προειδοποιήσεις για την υγεία αυξήθηκαν τουλάχιστον κατά 30% στην πρόσθια επιφάνεια και κατά 40% στην οπίσθια επιφάνεια των συσκευασιών καπνού. Φορολογία Ο καπνός αποτελεί προϊόν υψηλής φορολόγησης στα περισσότερα κράτη μέλη. Την άνοιξη του 2007 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ξεκίνησε δημόσια διαβούλευση για τον καλύτερο τρόπο προώθησης του περιβάλλοντος χωρίς κάπνισμα με την Πράσινη Βίβλο της: «Προς μία Ευρώπη απαλλαγμένη από το κάπνισμα: στρατηγικές επιλογές σε επίπεδο Ε.Ε.» 25. Χρήση ναρκωτικών Η χρήση ναρκωτικών ιδιαίτερα από άτομα νεαρής ηλικίας βρίσκεται σε ιστορικά υψηλά επίπεδα. Σήμερα στην Ε.Ε. ζουν περίπου δύο εκατομμύρια προβληματικοί χρήστες ναρκωτικών 26. Οι εθνικές νομοθεσίες για τα ναρκωτικά τείνουν να τονίζουν τη διάκριση μεταξύ εγκλημάτων που αφορούν την κατοχή ναρκωτικών για προσωπική χρήση και εκείνων που αφορούν την εμπορία και προμήθεια. Σε γενικές γραμμές, σημειώνεται αύξηση των ποινών για τη δεύτερη κατηγορία. Η εξέλιξη αυτή ευθυγραμμίζεται με τη γενικότερη έμφαση σε όλη την Ευρώπη για τη διεύρυνση των δυνατοτήτων θεραπείας με ναρκωτικά και την επικέντρωση σε παρεμβάσεις που να οδηγούν τα άτομα με προβλήματα ναρκωτικών μακριά από την ποινική δικαιοσύνη προς τις δυνατότητες θεραπείας και αποκατάστασης. Η Επιτροπή θεωρεί την παράνομη χρήση ναρκωτικών και σε ορισμένο βαθμό και τη νόμιμη κατάχρηση ναρκωτικών- βασικό ζήτημα της δημόσιας υγείας. Οι δράσεις εστιάζονται στην πρόληψη μέσω της εκπαίδευσης και ευαισθητοποίησης, αλλά περιλαμβάνει και τον περιορισμό και τη θεραπεία του κινδύνου/ βλαβών. Η ευρωπαϊκή προσέγγιση για την αντιμετώπιση των προβλημάτων ναρκωτικών της Ένωσης αναπτύχθηκε μέσω των Στρατηγικών για τα Ναρκωτικά της Ε.Ε. ( ) και των Σχεδίων Δράσης ( ). Το μοντέλο αυτό αποσκοπεί στην επίτευξη ισορροπίας μεταξύ της πρόληψης, της εκπαίδευσης και της θεραπείας αφενός και της εφαρμογής των νόμων κατά της παρασκευής και εμπορίας ναρκωτικών αφετέρου. Ψυχική υγεία Ψυχική υγεία Σύμφωνα με την Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας δεν υπάρχει κανένας επίσημος ορισμός της ψυχικής υγείας. Οι πολιτισμικές διαφορές και οι ανταγωνιζόμενες επαγγελματικές θεωρίες επηρεάζουν το πώς ορίζεται η «ψυχική υγεία». Η 10

11 ψυχική υγεία αποτελεί ένα καθημερινό θέμα που επηρεάζει τα άτομα, τις οικογένειες, τα σχολεία και τον χώρο εργασίας. Το ζήτημα είναι κρίσιμο για την Ευρωπαϊκή Ένωση καθότι τα ζητήματα ψυχικής υγείας αναλογούν σε 20% κατά προσέγγιση της επιβάρυνσης ασθενειών 27. Ωστόσο, η περίθαλψη είναι συχνά ακατάλληλη και δεν παρέχει την απαραίτητη βοήθεια, ακόμη κι όταν τα προβλήματα ψυχικής υγείας είναι σοβαρά. Το 2005, οι υπουργοί υγείας στην Ευρώπη δεσμεύτηκαν, για πρώτη φορά, να ενσωματώσουν τη ψυχική υγεία στις πολιτικές για τη δημόσια υγεία 28. Το 2006 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ξεκίνησε δημόσια διαβούλευση βάσει της Πράσινης Βίβλου: «Βελτίωση της Ψυχικής Υγείας του Πληθυσμού. Προς μία Στρατηγική σχετικά με την Ψυχική Υγεία για την Ευρωπαϊκή Ένωση» 29. Έλαβε πολλές (237) απαντήσεις 30. Οι υπηρεσίες της Επιτροπής καταρτίζουν τώρα μια Ανακοίνωση που περιλαμβάνει μια στρατηγική για την ψυχική υγεία. Η έγκρισή της προγραμματίζεται για την άνοιξη του Προστασία από τραυματισμούς Οι τραυματισμοί αποτελούν τη βασική αιτία θανάτου και αναπηρίας για τον ευρωπαϊκό πληθυσμό 31. Ο κίνδυνος θανάτου και σοβαρού τραυματισμού είναι ιδιαίτερα υψηλός σε πολλούς και διαφορετικούς τομείς όπως το σπίτι και η οδική κυκλοφορία για σκοπούς αναψυχής, ο εργασιακός χώρος και σε συνάρτηση με καταναλωτικά προϊόντα και υπηρεσίες. Οι τραυματισμοί, εκ προθέσεως και μη, εκτιμάται ότι αποτελούν τη βασική αιτία θανάτου και χρόνιας αναπηρίας για παιδιά, νέους και ενήλικες έως 45 ετών, προκαλώντας τεράστια απώλεια υγιών ετών ζωής και παραγωγικών ετών εργασίας. Για τα άτομα άνω των 65 ετών οι τραυματισμοί αποτελούν βασική αιτία θανάτου και αναπηρίας και συχνά αποτελούν το έναυσμα για μοιραία επιδείνωση της υγείας τους. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει λάβει διάφορες πρωτοβουλίες για ανάληψη δράσης και μείωση της συχνότητας των εκ προθέσεως και μη τραυματισμών με τη συνεργασία για αυτό το πολύπλευρο ζήτημα με πολλές Γ.Δ. στον τομέα των μεταφορών, του εργασιακού χώρου, της ψυχικής υγείας, της βίας, του οινοπνεύματος και της υγείας του παιδιού. Την περίοδο έχουν αναληφθεί περισσότερα από 80 σχέδια για την πρόληψη των τραυματισμών 32. Ωστόσο, υπάρχει ακόμη περιθώριο για πιο αποτελεσματική δράση, ιδιαίτερα μέσω της υιοθέτησης δημοσιευμένων καλών πρακτικών οι οποίες έχει αποδειχθεί ότι περιορίζουν τους τραυματισμούς. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ενέκρινε επίσης τον Ιούνιο 2006 μια «Ανακοίνωση της Επιτροπής για τη δράση για μια Ασφαλέστερη Ευρώπη» 33 και την «Πρόταση για Σύσταση του Συμβουλίου για την πρόληψη των τραυματισμών και την προώθηση της ασφάλειας προς έγκριση τον Μάιο 2007» 34. Σημείο Εστίασης για τις Πολιτικές Υγείας της Ε.Ε. Μεταδοτικές Ασθένειες Οι μεταδοτικές ασθένειες όπως το HIV/AIDS, η φυματίωση, η ιλαρά και η γρίπη αποτελούν σημαντικό κίνδυνο για την ανθρώπινη υγεία, αναλογώντας σε ένα τρίτο όλων των θανάτων παγκοσμίως. Οι μεταδοτικές ασθένειες δεν περιορίζονται από τα εθνικά σύνορα και μπορούν να εξαπλωθούν γρήγορα στον αλληλοσυνδεόμενο κόσμο του σήμερα. Επιπλέον, παρουσιάζονται και νέες ασθένειες ενώ άλλες αναπτύσσουν μορφές ανθεκτικές στα φάρμακα όπως η ανθεκτική σε πολλαπλά φάρμακα φυματίωση και ο ανθεκτικός στη μεθυκιλίνη staphylococcus aureus. Προκειμένου να είναι προετοιμασμένη για τις απειλές αυτές, Επιτροπή συνεργάζεται στενά με τα κράτη μέλη στον τομέα αυτό. Η Επιτροπή έχει παρουσιάσει γενικά σχέδια ετοιμότητας για να αντιμετωπίσει διάφορους τύπους απειλών της υγείας. Έχουν εκδοθεί συγκεκριμένα σχέδια τόσο σε εθνικό όσο και κοινοτικό επίπεδο για 11

12 να αντιμετωπιστούν τα ζητήματα της πανδημικής γρίπης, του Σ.Ο.Α.Σ., της ευλογιάς ή της βιολογικής τρομοκρατίας. Το Ευρωπαϊκό Κέντρο Πρόληψης και Ελέγχου Νόσων (Ε.Κ.Π.Ε.Ν.) είναι υπεύθυνο για την παροχή επιστημονικών συμβουλών και για την εκτίμηση του κινδύνου αναφορικά με τα μηνύματα που λαμβάνει το Σύστημα Έγκαιρου Συναγερμού και Αντίδρασης (Σ.Ε.Σ.Α.) 35. Η πλήρης έκδοση παρέχει περισσότερες πληροφορίες για το θέμα αυτό σε ξεχωριστό κεφάλαιο. Σημείο Εστίασης για τις Πολιτικές Υγείας της Ε.Ε. Φαρμακευτικά προϊόντα και Θεραπείες Τον τελευταίο αιώνα και ιδιαίτερα από τη δεκαετία του 1960 έχουν αναπτυχθεί εκτενείς κανονισμοί για τα φάρμακα σε όλα τα κράτη μέλη της Ε.Ε. Η αυξανόμενη πολυπλοκότητα και μη συμβατότητα των εθνικών νομοθεσιών οδήγησε στην απόπειρα εναρμόνισης των κανονιστικών συστημάτων σε επίπεδο Ε.Ε. Όλα τα φάρμακα που διατίθενται σήμερα στην Ευρώπη πρέπει να πληρούν τα πρότυπα ασφάλειας, ποιότητας και αποτελεσματικότητας που περιγράφονται στη νομοθεσία της Ε.Ε. (για λεπτομερέστερη περιγραφή βλέπε την πλήρη έκδοση). Ωστόσο, υπάρχουν μεγάλες διαφορές ως προς την έκταση και το είδος των ελέγχων για τα συμπληρωματικά φάρμακα μεταξύ των κρατών μελών. Το 1992 η Ε.Ε. ανέλαβε για πρώτη φορά δράση στον τομέα αυτό με την Οδηγία 92/73ΕΕΚ 36 για τα ομοιοπαθητικά φαρμακευτικά προϊόντα καθώς και άλλες δράσεις που περιγράφονται λεπτομερέστερα στην πλήρη έκδοση. Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει δεσμευτεί για την εξασφάλιση υψηλού επιπέδου ποιότητας, ασφάλειας και καινοτομίας στον τομέα των φαρμακευτικών σκευασμάτων. Σε ό,τι αφορά στα φάρμακα και τις θεραπείες, οι βασικοί στόχοι είναι η εξασφάλιση πρόσβασης στα φάρμακα με εύλογο κόστος, η διασφάλιση της ασφάλειας και της αποτελεσματικότητας των φαρμάκων και η παροχή της δυνατότητας ενημερωμένης επιλογής στους πολίτες. Αυτό πρέπει να αντισταθμιστεί με την υποστήριξη της ανταγωνιστικότητας της φαρμακοβιομηχανίας. Το Φαρμακευτικό Φόρουμ Υψηλού Επιπέδου συστάθηκε τον Ιούνιο 2005 για να καλύψει τις ανάγκες αυτές από τις Γενικές Διευθύνσεις Επιχειρήσεων και Βιομηχανίας και Υγείας και Προστασίας του Καταναλωτή 37. Το Φόρουμ συγκεντρώνει τα κράτη μέλη, τη φαρμακοβιομηχανία, τις ομάδες δημόσιας υγείας και ασθενών σε μία εθελοντική διαδικασία συνεργασίας, αποσκοπώντας στην επίτευξη ισορροπίας μεταξύ εθνικών και ευρωπαϊκών λύσεων. Συμπέρασμα Η καλή υγεία αποτελεί θεμελιώδη πηγή κοινωνικής και οικονομικής ανάπτυξης. Τα υψηλότερα επίπεδα ανθρώπινης ανάπτυξης σημαίνουν ότι οι άνθρωποι ζουν περισσότερο και απολαμβάνουν περισσότερα υγιή χρόνια ζωής. Ο υγιής πληθυσμός συνεπάγεται μείωση της πίεσης στα συστήματα υγείας και κοινωνικής προστασίας. Το υγιές εργατικό δυναμικό αποτελεί προϋπόθεση για την οικονομική ανάπτυξη και την ευημερία. Στην Ευρώπη του σήμερα, με έναν πληθυσμό που γηράσκει με γρήγορους ρυθμούς, αυτό αληθεύει περισσότερο παρά ποτέ. Η έκδοση αναγνωρίζει τις αξιοσημείωτες εξελίξεις στη δημόσια υγεία κατά τις τελευταίες δεκαετίες, αλλά σημειώνει ότι εξακολουθούν να υπάρχουν μεγάλες διαφο- 12

13 ρές μεταξύ ομάδων του πληθυσμού, περιφερειών και χωρών. Παρότι η υγειονομική περίθαλψη αποτελεί κυρίως εθνική αρμοδιότητα, πολλές από τις πλέον σημαντικές απειλές της υγείας δεν μπορούν να αντιμετωπιστούν από τις εθνικές πολιτικές δημόσιας υγείας, ούτε περιορίζονται από τα γεωγραφικά σύνορα. Η συντονισμένη δράση σε επίπεδο Ε.Ε. για τη δημόσια υγεία καθίσταται όλο και πιο σημαντική. Η κοινωνία των πολιτών διαδραματίζει όλο και πιο ενεργό ρόλο για τη διαμόρφωση και την παροχή των αποτελεσμάτων υγείας σε τοπικό, περιφερειακό, εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο. Η κοινωνία των πολιτών θα συνεχίσει να διαδραματίζει ρόλο κλειδί για την ανάληψη δράσεων που παρέχουν προστιθέμενη αξία και συμπληρώνουν το έργο που επιτελούν η Ε.Ε. και τα κράτη μέλη για να εξασφαλίσουν μεγαλύτερη ασφάλεια και καλύτερη υγεία για τους πολίτες. Η Ε.Ε. έχει σημειώσει σημαντική πρόοδο προκειμένου να ενισχύσει τον διάλογο με την κοινωνία των πολιτών, δίνοντας ευκαιρίες διαλόγου σε ένα ευρύ φάσμα εμπλεκομένων φορέων από διάφορες χώρες και τομείς. Ωστόσο, πρέπει να γίνουν ακόμη πολλά, ιδιαίτερα να ενισχυθεί η ικανότητα της κοινωνίας των πολιτών να εμπλέκεται στην κατάστρωση πολιτικής. Written by Mariann Skar Edited by Lara Garrido Herrero Translated by Paul Janssens Ltd Υποσημειώσεις 1. Για περισσότερες πληροφορίες για τους κινδύνους βλέπε την Παγκόσμια Έκθεση Υγείας 2002 Περιορίζοντας τους Κινδύνους, Προωθώντας την Υγιή Ζωή, Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας Winslow 1920, p23 in Baggot, Rob Public Health Policy and Politics, Palgrave Macmillan Άρθρο 25 της Οικουμενικής Διακήρυξης των Ανθρώπινων Δικαιωμάτων υιοθετήθηκε και προκηρύχθηκε από τη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ με το Ψήφισμα 217 Α (111) της 10ης Δεκεμβρίου Key data on health, Eurostat Kjaesrud and Siddel, Ευρωπαϊκή Επιτροπή «Δίαιτα, Διατροφή και η Πρόληψη Χρόνιων Ασθενειών» - Έκθεση της Κοινής Διαβούλευσης Εμπειρογνωμόνων FAO/ Π.Ο.Υ. σχετικά με τη διαχείριση του κινδύνου και την ασφάλεια των τροφίμων, Statistics in focus Population and social conditions Theme 3 2/ Statistics in focus Population and social conditions Theme 3 2/ Ανακοίνωση της Επιτροπής για τη βελτίωση της ποιότητας στην εργασία: μια ανασκόπηση των πρόσφατων εξελίξεων COM (2003) τελικό 10. Παγκόσμια Έκθεση Υγείας 2002 Περιορίζοντας τους Κινδύνους, Προωθώντας την Υγιή Ζωή, Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας 11. Άρθρο 152 της Συνθήκης του Άμστερνταμ - Η αρμοδιότητα της Ε.Ε. για ζητήματα δημόσιας υγείας βασίζεται στα Άρθρα 129 και 152 αντιστοίχως της Συνθήκης του Μάαστριχ για την Ευρωπαϊκή Ένωση του 1993 και της Συνθήκης του Άμστερνταμ του Για περισσότερες πληροφορίες βλέπε: Public health aspects of the EU Common Agricultural Policy developments and recommendations for change in four sectors: Fruit and vegetables, dairy, wine and tobacco της Liselotte Schafer Elinder, Εθνικό Ίδρυμα Δημόσιας Υγείας, Σουηδία,

14 14. Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Περιβάλλοντος και Π.Ο.Υ. 15. Για περισσότερες πληροφορίες βλέπε: /era//index_en.html Υπόθεση C-158/96 Kohll [1998] ECRI-1931 και υπόθεση C-120/95 Decker [1998] ECR I «Δίαιτα, Διατροφή και η Πρόληψη Χρόνιων Ασθενειών» - Έκθεση της Κοινής Διαβούλευσης Εμπειρογνωμόνων FAO/ Π.Ο.Υ. σχετικά με τη διαχείριση του κινδύνου και την ασφάλεια των τροφίμων, Ανακοίνωση της Επιτροπής στο Συμβούλιο, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, την Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή και την Επιτροπή των Περιφερειών Μια στρατηγική της Ε.Ε. για τη στήριξη των κρατών μελών στην προσπάθειά τους να μειώσουν τις βλάβες που προκαλούνται από το οινόπνευμα 24/10//2006. Com (2006) 625 τελικό 23. Πράσινη Βίβλος:Προς μία Ευρώπη απαλλαγμένη από το κάπνισμα: στρατηγικές επιλογές σε επίπεδο Ε.Ε. COM Ετήσια Έκθεση 2006 για την κατάσταση του προβλήματος των ναρκωτικών στην Ευρώπη του Ευρωπαϊκού Κέντρου Παρακολούθησης Ναρκωτικών και Τοξικομανίας. europa.eu 27. Πράσινη Βίβλος Βελτίωση της ψυχικής υγείας του πληθυσμού. Προς μία στρατηγική σχετικά με την ψυχική υγεία για την Ευρωπαϊκή Ένωση Από απαντήσεις στην Πράσινη Βίβλο: Βελτίωση της ψυχικής υγείας του πληθυσμού. Προς μία στρατηγική σχετικά με την ψυχική υγεία για την Ευρωπαϊκή Ένωση. Ευρωπαϊκή Επιτροπή Για περισσότερες πληροφορίες βλέπε: ipp_en.htm 32. Για περισσότερες πληροφορίες βλέπε: listing_en.htm 33. Ανακοίνωση της Επιτροπής στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και στο Συμβούλιο σχετικά με την ανάληψη ενεργειών για μια ασφαλέστερη Ευρώπη COM(2006) 328 Τελικό 34. Πρόταση για Σύσταση του Συμβουλίου σχετικά με την πρόληψη των τραυματισμών και την προαγωγή της ασφάλειας COM(2006) 329 Τελικό 35. Απόφαση της Επιτροπής της 19ης Μαρτίου 2002 για τη διατύπωση ορισμών των κρουσμάτων για την αναφορά των μεταδοτικών νόσων στο κοινοτικό δίκτυο σύμφωνα με την απόφαση 2119/98/ ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, 2002/253/EK 36. Οδηγία του Συμβουλίου 92/73/ΕΕΚ της 22ας Σεπτεμβρίου 1992 για τη διεύρυνση του πεδίου εφαρμογής των οδηγιών 65/65/ΕΟΚ και 75/319/ΕΟΚ για την προσέγγιση των νομοθετικών, κανονιστικών και διοικητικών διατάξεων των κρατών μελών σχετικά με τα φαρμακευτικά ιδιοσκευάσματα και για τη θέσπιση συμπληρωματικών διατάξεων για τα ομοιοπαθητικά φάρμακα, OJ L 297/8 (1992)