1η Επιστημονική Συνάντηση ΠΕΡΙΛΗΨΕΙΣ. Αθήνα, Νοεμβρίου 2005 Ε.Μ.Π. - Μεγάλο Αμφιθέατρο κτηρίου Τοσίτσα (ΜΑΧ)

Transcript

1 ΕΘΝΙΚΟ ΜΕΤΣΟΒΙΟ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ ΣΧΟΛΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΩΝ ΔΙΑΤΜΗΜΑΤΙΚO ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΜΝΗΜΕΙΩΝ Α Κατεύθυνση: ΣΥΝΤΗΡΗΣΗ ΚΑΙ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΙΣΤΟΡΙΚΩΝ ΚΤΙΡΙΩΝ ΚΑΙ ΣΥΝΟΛΩΝ ΣΥΜΒΟΛΗ ΣΤΗΝ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΩΝ ΜΝΗΜΕΙΩΝ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΩΝ ΑΠΟΦΟΙΤΩΝ ΤΟΥ ΟΜΩΝΥΜΟΥ ΔΙΑΤΜΗΜΑΤΙΚΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΤΟΥ ΕΜΠ (Α ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ) 1η Επιστημονική Συνάντηση ΠΕΡΙΛΗΨΕΙΣ Αθήνα, Νοεμβρίου 2005 Ε.Μ.Π. - Μεγάλο Αμφιθέατρο κτηρίου Τοσίτσα (ΜΑΧ)

2 ΟΡΓΑΝΩΤΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ Πρόεδρος ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ ΜΠΙΡΗΣ Αρχιτέκτων -Καθηγητής Ε.Μ.Π Αντιπρόεδρος ΕΛΕΝΗ ΜΑΪΣΤΡΟΥ Αρχιτέκτων-Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Ε.Μ.Π Γραμματέας ΕΙΡΗΝΗ ΓΡΑΤΣΙΑ Αρχαιολόγος, απόφοιτος ΔΠΜΣ Ταμίας ΜΑΡΙΑ ΚΟΝΙΩΤΗ Αρχαιολόγος, απόφοιτος ΔΠΜΣ Μέλη ΜΑΡΙΑ ΔΑΝΙΗΛ Αρχιτέκτων, απόφοιτος ΔΠΜΣ ΑΘΗΝΑ ΚΟΥΤΣΗ Αρχιτέκτων, απόφοιτος ΔΠΜΣ ΖΕΤΤΑ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΥ Αρχαιολόγος, απόφοιτος ΔΠΜΣ ΔΗΜΗΤΡΑ ΜΑΥΡΟΚΟΡΔΑΤΟΥ Αρχιτέκτων, απόφοιτος ΔΠΜΣ ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗ ΘΕΟΧΑΡΗ Αγρονόμος και Τοπογράφος Μηχανικός, απόφοιτος ΔΠΜΣ Επιστημονική Γραμματεία ΔΠΜΣ ΜΑΡΙΑ ΜΠΑΛΟΔΗΜΟΥ Msc Αρχιτέκτων Μηχ. Υπ. Δρ. ΕΜΠ ΕΥΤΥΧΙΑ ΣΑΛΤΑ Γραμματειακή υποστήριξη ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ ΜΠΟΥΡΑΣ Ομότιμος Καθηγητής Ε.Μ.Π ΔΙΟΝΥΣΗΣ ΖΗΒΑΣ Ομότιμος Καθηγητής Ε.Μ.Π ΝΙΚΟΣ ΚΑΛΟΓΕΡΑΣ Ομότιμος Καθηγητής Ε.Μ.Π ΓΙΩΡΓΟΣ ΓΕΡΑΚΗΣ Πρόεδρος Σχολής Αρχιτεκτόνων Μηχανικών Ε.Μ.Π ΦΡΑΓΚΙΣΚΟΣ ΓΟΥΛΙΕΛΜΟΣ Καθηγητής Ε.Μ.Π ΜΑΝΟΛΗΣ ΚΟΡΡΕΣ Καθηγητής Ε.Μ.Π. ΕΛΕΝΗ ΜΑΪΣΤΡΟΥ Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Ε.Μ.Π ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ ΜΠΙΡΗΣ, Καθηγητής Ε.Μ.Π ΚΩΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΜΥΛΩΝΑΣ Επίκουρος Καθηγητής Ε.Μ.Π ΑΘΗΝΑ ΧΡΙΣΤΟΦΙΔΟΥ Διευθύντρια ΕΝΜΑ ΥΠΠΟ ΑΝΔΡΟΝΙΚΗ ΜΙΛΤΙΑΔΟΥ-FEZANS Διευθύντρια ΔΙΤΕΑ ΥΠΠΟ ΦΑΝΗ ΜΑΛΛΟΥΧΟΥ-ΤUFANO Αρχαιολόγος ΥΣΜΑ ΥΠΠΟ 2

3 ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ Παρασκευή, 25 Νοεμβρίου :00 9:30 9:30 11:00 11:00-11:30 Υποδοχή συνέδρων Χαιρετισμός από τον πρόεδρο της Σχολής Αρχιτεκτόνων Καθηγητή Γιώργο Γεράκη Εισαγωγικές ομιλίες -Προεδρείο: Φραγκίσκος Γουλιέλμος Χαράλαμπος Μπούρας, Η σημασία της εξειδίκευσης στην Προστασία Μνημείων στον ελληνικό χώρο Διονύσης Ζήβας, Η δημιουργία του ΔΠΜΣ «Προστασία Μνημείων». Σύντομο ιστορικό Νίκος Καλογεράς, Τα πρώτα χρόνια λειτουργίας του προγράμματος. Επιτεύξεις και προβλήματα Μάνος Μπίρης, Η συμβολή του ΔΠΜΣ «Προστασία Μνημείων» στην ενεργό προστασία Αντωνία Μοροπούλου, Η διεπιστημονικότητα στην εξειδίκευση της Προστασίας Μνημείων Γιώργος Καραδέδος, Το ομόλογο πρόγραμμα εξειδίκευσης της Θεσσαλονίκης Andrea Urland, Doc. Dr. Iug. arch. Faculty of Architecture. Slovak University of Technology Post-graduate conservation programme-specialist level in Europe 11:30-12:00 Διάλειμμα 1η Συνεδρία Προεδρείο: Μάρω Καρδαμίτση- Αδάμη, Ειρήνη Γρατσία 12:00-12:15 Άννα Αποστόλου, Αρχιτέκτων Μηχανικός, ΥΠ.ΠΟ - ΚΒ Εφορεία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων Μελέτη και επίβλεψη στερέωσης και αναστήλωσης τμημάτων του αρχαίου τείχους Νισύρου 12:15-12:30 Ευαγγελία Κακά, Αρχιτέκτων Μηχανικός, Δ/νση Προστασίας Μεσαιωνικής Πόλης & Αρχαιολογικών Χώρων Δήμου Ροδίων Εποπτεία έργων αποκατάστασης στη φιάλη του ιερού ναού Ευαγγελισμού στη Ρόδο 12:30-12:45 Μιχάλης Ζερλέντης, Αρχιτέκτων Μηχανικός, ΥΠ.ΠΟ Τ.Δ.Π.Ε.Α.Ε Επιτροπή Μνημείων Μεσαιωνικής Πόλης Ρόδου Πρόγραμμα αποκατάστασης μουσουλμανικών μνημείων στη μεσαιωνική πόλη της Ρόδου 12:45-13:00 Φωτεινή Βλαχάκη, Αρχιτέκτων Μηχανικός Μελέτη στερέωσης και αποκατάστασης ιερού ναού Αγ. Γεωργίου Σφάκας, νομού Φθιώτιδας 13:00-13:15 Παύλος Παυλίδης, Αρχιτέκτων Μηχανικός Ανακαίνιση ανακατασκευή Αγοράς Αργύρη στην Πάτρα 13:15-13:30 Φίλιππος Γεροντάκης, Αρχιτέκτων Μηχανικός Ανακατασκευή-Επανάχρηση-Αποκατάσταση: Παραδείγματα εφαρμογής σε ιστορικά κτήρια 13:30-14:00 Συζήτηση 14:00-15:00 Παύση 3

4 2η Συνεδρία Προεδρείο: Σοφία Αυγερινού, Ζέττα Αντωνοπούλου 15:00-15:15 Ιάσων Καβαλλίνης, Αρχιτέκτων Μηχανικός Το κτήμα Τατοϊου Η εξέλιξη και αξιοποίηση μιας μεταπτυχιακής διπλωματικής εργασίας 15:15-15:30 Μαρία Δανιήλ, Αρχιτέκτων Μηχανικός Προκαταρκτική μελέτη στερέωσης και αποκατάστασης του Μοναστηριακού Συγκροτήματος νήσου Στροφάδων 15:30-15:45 Δημήτρης Προκάκης, Τοπογράφος Μηχανικός Μεσαιωνικές οχυρώσεις της Εύβοιας: οι ενετικοί πύργοι 15:45-16:00 Χριστίνα Παπαδημητρίου, Αρχιτέκτων Μηχανικός Οι επεμβάσεις του Ludwig Ross και του Eduard Schaubert στο ναό του Ηφαίστου στην Αρχαία Αγορά της Αθήνας 16:00-16:15 Ειρήνη Γρατσία, Αρχαιολόγος Πολίτης και Μνημείο: Η περίπτωση της Νάξου 16:15-16:30 Ελένη Ζαρογιάννη, Πολιτικός Μηχ., Μαρία Κονιώτη, Αρχαιολόγος, Ιφιγένεια Παπαδοπούλου, Πολιτικός Μηχ., Νίκη Σαλεμή, Αρχιτέκτων Μηχ., Βιργινία Σιδεράκη, Αρχιτέκτων Μηχ., Κωνσταντίνα Σιούντρη, Αρχιτέκτων Μηχ., ΥΠ.ΠΟ Διεύθυνση Αναστήλωσης Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Μνημείων Θεωρία και Πράξη στην Προστασία των Μνημείων. Η εμπειρία στη Διεύθυνση Αναστήλωσης Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Μνημείων του Υπουργείου Πολιτισμού 16:30-17:00 Συζήτηση 17:00 17:30 Διάλειμμα 3η Συνεδρία Προεδρείο: Μαργαρίτα Γραφάκου, Μαρία Κονιώτη 4

5 17:30-18:30 Παρουσίαση ανακοινώσεων σε πίνακα (poster) Ζέττα Αντωνοπούλου, Αρχαιολόγος, Δήμος Αθηναίων-Δ/νση Αρχιτεκτονικού Τμήμα Παραδοσιακών Κτηρίων & Μνημείων Εργασίες συντήρησης και αποκατάστασης υπαίθριων γλυπτών μνημείων στο Δήμο Αθηναίων. Η αξιοποίηση μιας διπλωματικής εργασίας Χρυσόστομος Θεωδορόπουλος, Αρχιτέκτων Μηχανικός Αρχαιολογικό πάρκο Ηagar qim & Μnajdra, Μάλτα - Διεθνής αρχιτεκτονικός διαγωνισμός 2004 Στάθης Κελέκης, Αρχιτέκτων Μηχανικός, Γραφείο Παλαιάς Πόλης Ρεθύμνου Αστική ανάπλαση σε κεντρικό οικοδομικό τετράγωνο στην παλιά πόλη Ρεθύμνου Ανδρομάχη Σκουρογιάννη, Αρχιτέκτων Μηχανικός, ΥΠ.ΠΟ 5 η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων Οργάνωση της μόνιμης έκθεσης στο αναστηλωμένο πυργόσπιτο του συγκροτήματος των Μούρτζινων στην Καρδαμύλη - Ο πρώτος σταθμός του Δικτύου Μουσείου Μάνης Παύλος Παυλίδης, Αρχιτέκτων Μηχανικός Επισκευή διαμόρφωση εξοπλισμός νέου Δημαρχιακού Μεγάρου στην Ποσειδωνία Σύρου Ανθή Αλβέρτη, Χριστίνα Παπαδημητρίου, Στέλλα Παπαθανασίου, Αρχιτέκτονες Μηχανικοί, ΥΠ.ΠΟ - Α Εφορεία Προϊστορικών Αρχαιοτήτων Κατασκευή φυλακίων εισόδων στους αρχαιολογικούς χώρους B. και Ν. Κλιτύος Ακρόπολης και Αρχαίας Αγοράς Χριστίνα Παπαδημητρίου, Λίλιαν Σταυροπούλου, Αρχιτέκτονες Μηχανικοί Η μελέτη ενός λαϊκού κτίσματος στον Αδάμαντα Μήλου, αφορμή για τον εντοπισμό ενός ευρύτερου παραδοσιακού πυρήνα στον οικισμό 19:00 20:00 ΤΕΛΕΤΗ ΑΠΟΝΟΜΗΣ ΔΙΠΛΩΜΑΤΩΝ ΑΠΟΦΟΙΤΩΝ ετών 2003 και 2004 ΔΕΞΙΩΣΗ ΑΠΟ ΤΟΝ ΠΡΟΕΔΡΟ ΤΗΣ ΣΧΟΛΗΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΩΝ Σάββατο 26 Νοεμβρίου η Συνεδρία Προεδρείο: Φραγκίσκος Γουλιέλμος, Μαρία Δανιήλ 9:30 9:45 Γιώργος Τσιρώνης, Αρχιτέκτων Μηχανικός Μελέτη συντήρησης, αποκατάστασης και εκσυχρονισμού Μονής Αγίας Παρασκευής Σαρδίνινων Αιτωλοακαρνανίας 9:45 10:00 Χριστιάνα Λούπου, Αρχαιολόγος, Στρατής Φραντζέσκος, Αρχιτέκτων Μηχανικός, ΥΠ.ΠΟ 14η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων Μελέτη ανάδειξης του Κάστρου της Μυτιλήνης 10:00-10:15 Χριστίνα Παπαδημητρίου, Αρχιτέκτων Μηχανικός, Κλειώ Τσόγκα, Αρχαιολόγος ΥΠ.ΠΟ Α Εφορεία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων Ανάδειξη της δυτικής οδού στην Αρχαία Αγορά των Αθηνών 10:15 10:30 Θέμις Μπιλής, Αρχιτέκτων Μηχανικός Αναστήλωση του αρχαϊκού ναού της Δήμητρας στο Σαγκρί της Νάξου 10:30 10:45 Μαρία Μαγνήσαλη, Αρχιτέκτων Μηχανικός Διαμόρφωση του αρχαιολογικού χώρου Γύρουλα στο Σαγκρί της Νάξου 10:45 11:15 Συζήτηση 5

6 11:15-11:30 11:30 12:00 Ελένη Μαΐστρου: Σύνοψη και επισημάνσεις επί του έργου των αποφοίτων του ΔΠΜΣ. Διάλειμμα 12:00 14:00 Συζήτηση Στρογγυλής Τραπέζης με θέμα «Κριτική της μέχρι σήμερα πορείας του προγράμματος και προτάσεις για το μέλλον» Συμμετέχουν: Μανώλης Κορρές, Αρχιτέκτων Μηχανικός, Καθηγητής Ε.Μ.Π. Ελένη Μαΐστρου, Αρχιτέκτων Μηχανικός, Αναπληρώτρια καθηγήτρια Ε.Μ.Π. Κωσταντίνος Μυλωνάς, Αρχιτέκτων Μηχανικός, Επίκουρος καθηγητής Ε.Μ.Π. Δημοσθένης Ζιρώ, Αρχιτέκτων Μηχανικός, Διευθυντής Αναστήλωσης Αρχαίων Μνημείων - ΥΠ.ΠΟ. Ανδρονίκη Μιλτιάδου-Fezans, Πολιτικός Μηχανικός, Διευθύντρια Τεχνικών Ερευνών Αναστήλωσης - ΥΠ.ΠΟ. Φανή Μαλλούχου-Tufano, Αρχαιολόγος, Προϊσταμένη Τμήματος Τεκμηρίωσης Υ.Σ.Μ.Α - ΥΠ.ΠΟ. Αθηνά Χριστοφίδου, Αρχιτέκτων Μηχανικός, Διευθύντρια Εφορείας Νεωτέρων Μνημείων Αττικής - ΥΠ.ΠΟ. Παρεμβάσεις από: Αποφοίτους Δ.Π.Μ.Σ. Εκπροσώπους δημόσιων φορέων Εκπροσώπους επιστημονικών και επαγγελματικών φορέων Συντονισμός: Ελένη Μαΐστρου 14:00 Λήξη Επιστημονικής Συνάντησης. 6

7 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η επιστημονική συνάντηση των αποφοίτων της Α Κατεύθυνσης «Συντήρηση και αποκατάσταση ιστορικών κτηρίων και συνόλων» του Διατμηματικού Προγράμματος Μεταπτυχιακών Σπουδών «Προστασία Μνημείων», που οργανώθηκε από τη Σχολή Αρχιτεκτόνων Μηχανικών του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου, έχει στόχο την παρουσίαση της συμβολής του στην προστασία των μνημείων του ελλαδικού χώρου. Όπως είναι γνωστό, το ΔΠΜΣ που λειτουργεί από το ακαδημαϊκό έτος , δημιουργήθηκε με σκοπό, μέσα από τη διεπιστημονική προσέγγιση και συνεργασία, να εξειδικεύσει αρχιτέκτονες, πολιτικούς μηχανικούς, τοπογράφους, χημικούς μηχανικούς και αρχαιολόγους στον τομέα της μελέτης, συντήρησης, αποκατάστασης αναβίωσης και ανάδειξης των μνημείων και ιστορικών οικιστικών συνόλων της χώρας. Μετά από επτά χρόνια συνεχούς πορείας γεννάται η επιθυμία να αποτιμηθεί το έργο του μέσα από την πορεία και το έργο των αποφοίτων του και να αναζητηθεί μέσα από την αξιολόγησή του, ο αποτελεσματικότερος τρόπος λειτουργίας του με στόχο την ενεργό προστασία και ανάδειξη των πολιτιστικών αγαθών του τόπου. Με βάση τα ανωτέρω, η επιστημονική συνάντηση διαρθρώθηκε στις ακόλουθες ενότητες: 1 η ενότητα: Ιστορία του ΔΠΜΣ, Απολογισμός και προοπτικές, Παρουσίαση του έργου των δύο κατευθύνσεων του προγράμματος του ΕΜΠ και του αντίστοιχου προγράμματος του ΑΠΘ, Παρουσίαση της κατάστασης που επικρατεί σε αντίστοιχα προγράμματα, στον ευρωπαϊκό χώρο. 2 η ενότητα: Παρουσίαση -σε 4 συνεδρίες- της επιστημονικής και επαγγελματικής δραστηριότητας των αποφοίτων 3η ενότητα: Συζήτηση στρογγυλής τράπεζας με θέμα «Κριτική της μέχρι σήμερα πορείας του προγράμματος και προτάσεις για το μέλλον» με απόψεις από διδάσκοντες, από στελέχη δημόσιων φορέων αρμόδιων για θέματα προστασίας, από εκπροσώπους επιστημονικών φορέων και από αποφοίτους του Δ.Π.Μ.Σ. Μέσα από τις ανακοινώσεις των αποφοίτων αναδεικνύεται η επιστημονική και επαγγελματική δραστηριότητά τους, που πραγματοποιήθηκε είτε στα πλαίσια εργασιακής σχέσης με δημόσιες ή δημοτικές υπηρεσίες, είτε στα πλαίσια προσωπικού ερευνητικού και επαγγελματικού έργου. Ορισμένες από τις μελέτες που παρουσιάζονται, αποτελούν εξέλιξη διπλωματικής εργασίας. Οι ανακοινώσεις καλύπτουν ένα μεγάλο εύρος μελετών ιστορικής και αρχιτεκτονικής τεκμηρίωσης μνημείων, συντήρησης, στερέωσης, αποκατάστασης και αναστήλωσης καθώς και μελετών 7

8 επανάχρησης, ανάπλασης και ανάδειξης. Κινούνται από μνημεία αρχαϊκής εποχής και αρχαιολογικούς χώρους μέχρι νεώτερα ιστορικά κτίρια και βιομηχανικά μνημεία, από μνημεία σύνθετα που συνδυάζουν περισσότερες από μία εποχές, μέχρι τα υπαίθρια γλυπτά του Δήμου της Αθήνας, ενώ καλύπτουν και περιπτώσεις ένταξης νέας Αρχιτεκτονικής σε ιστορικό περιβάλλον. Παρουσιάζονται επίσης και οι περιπτώσεις σύνταξης προδιαγραφών για την εκπόνηση ειδικών μελετών, η εποπτεία έργων αποκατάστασης, καθώς και καθαρά ερευνητικές μελέτες, ενώ άλλο ένα ενδιαφέρον θέμα που αναδεικνύεται είναι η σχέση πολίτη και μνημείου και η ανάπτυξη συμμετοχικών διαδικασιών, στην προστασία των μνημείων και ιστορικών τόπων. Ιδιαίτερη μνεία θα πρέπει να γίνει σε 3 μελέτες που έχουν διακριθεί σε πανελλήνιο αρχιτεκτονικό διαγωνισμό η μία, σε ευρωπαϊκό επίπεδο η δεύτερη και σε διεθνές επίπεδο η τρίτη. Μέσα από τις ανακοινώσεις αναδεικνύονται και κάποια βασικά στοιχεία που προωθούνται και καλλιεργούνται στο μεταπτυχιακό πρόγραμμα, τα οποία αποτελούν κρίσιμα σημεία στον τομέα της προστασίας και των αποκαταστάσεων: Το πρώτο στοιχείο που αναδεικνύεται είναι η ανάγκη συνεργασίας και αλληλοσυμπλήρωσης των διαφορετικών ειδικοτήτων χωρίς όμως την κατάργηση των αρμοδιοτήτων και των διαφορετικών επιπέδων συνεισφοράς ανάλογα κάθε φορά με το αντικείμενο της μελέτης. Το δεύτερο στοιχείο που αναδεικνύεται είναι ότι τα απαραίτητα προσόντα για την επέμβαση σε μνημεία και ιστορικούς τόπους είναι, όχι μόνον η καλή γνώση ιστορίας της Αρχιτεκτονικής και της Πόλης, η καλή γνώση των ιστορικών και σύγχρονων τεχνικών κατασκευής και η ερευνητική έφεση, αλλά και η επιδεξιότητα στην Αρχιτεκτονική Σύνθεση, η εφευρετικότητα σε κατασκευαστικές επιλύσεις, και η δυνατότητα συνολικής θεώρησης και αντιμετώπισης των προβλημάτων όχι μόνον σε επίπεδο μεμονωμένων μνημείων, αλλά και στο επίπεδο των ζωντανών οικιστικών συνόλων και της πόλης. Ορισμένες από τις παραπάνω γνώσεις και δεξιότητες αποτελούν αντικείμενο που καλλιεργείται κατά την προπτυχιακή παιδεία η και ακόμη νωρίτερα, ενώ άλλες κατακτώνται η ενισχύονται μέσα από την εκπαιδευτική διαδικασία του μεταπτυχιακού προγράμματος και την ατομική προσπάθεια. Θερμές ευχαριστίες οφείλονται στα μέλη της οργανωτικής επιτροπής Ειρήνη Γρατσία, Μαρία Κονιώτη, Μαρία Δανιήλ, Ζέττα Αντωνοπούλου, Αικατερίνη Θεοχάρη, Αθηνά Κούτση και Δήμητρα Μαυροκορδατου, καθώς και στην υπεύθυνη της επιστημονικής γραμματείας του ΔΠΜΣ Μαρία Μπαλοδήμου, και την Ευτυχία Σάλτα, χωρίς το έργο των οποίων δεν θα είχε πραγματοποιηθεί η επιστημονική συνάντηση. Εκ μέρους της επιστημονικής επιτροπής ΕΛΕΝΗ ΜΑΪΣΤΡΟΥ 8

9 Training in conservation and restoration: POST-GRADUATE / SPECIALIST LEVEL - current problems and challenges Assoc. Prof. Dr. Andrea URLAND Faculty of Architecture Slovak University of Technology in Bratislava, Slovak Republic Invited presentation The context The interdisciplinary post-graduate conservation and restoration studies programme of the National Technical University of Athens has in the years of its existence become well known, especially for its quite unique feature of combining the training of two different professional profiles in the first stages of the training. In 1999, shortly after its launching I had the privilege of lecturing to the course and I was also asked (as the ICCROM Architectural Conservation Programme manager and the ARC courses coordinator) to give comments and suggestions to its possible future development. Following this first contact with the programme, I had a series of other opportunities to follow the further developments as they had been presented at international meetings by the representatives of the Technical University of Athens. These included the Workshop Education and training needs for the conservation and protection of cultural heritage in the framework of the international conference Cultural Heritage Research: A Pan-European Challenge (5th EU Framework Programe) held in Cracow in 2002 with the contribution by A. Moropoulou: Master of Science and Engineering in materials and conservation techniques for protection of monuments (1), as well as the Workshop on Education in Conservation in Europe organized by the Raymond Lemaire International Centre for Conservation, of the Katholieke Universitei Leuven, the EAAE and ENHSA in 2002 with the contribution of N. Kalogeras (2), and more recently the 2005 ICOMOS CIF Workshop in Svaty Jur, Slovakia with the contribution by H. Maistrou. Relevant recent developments When looking at the developments over the past five to ten years in Europe, it is useful to start with the words of R. Lemaire (3) who had among the first been stressing the need of specialized post-university multi-directional training of architects and engineers. This training should focus on the assessment of values, applied materials and structures sciences. Stress should be put on the spirit of analysis and judgment that should be developed preferably through practical exercises. He also foresaw what we today feel as needed: specialization based on a network of learning centres planned on a European scale. With the Bologna Declaration of 1999, 29 countries agreed on an action programme regarding higher education for a convergence at a European level within 10 years. A seminar on education and training in heritage conservation and restoration took place in Germany in 2001 (4). It gave an overview of the situation in Germany, but also offered comparisons to systems in selected European countries. The conclusions of this seminar admit, that it concentrated rather on the structure, not on the content of the programmes. The quality of the offer for education and training in conservation and restoration in Germany was found bewildering and it was suggested, that attention should be paid also to the quality and its examination. The participants tried to seek answers to the question why actually so many programmes exist and who are the target groups. Also, they tried to understand why there are crucial problems in communication and understanding. The training programmes that are structured in modules were found to require a strong holding together, a personality assuring argumentative linking. In general, it was felt that more time should be allowed for discussion. The 5 th EC Conference Cultural Heritage Research: A Pan-European Challenge (Cracow, 2002) offered a 9

10 special Workshop on Education and training needs for the conservation and protection of cultural heritage (Workshop No. 2). M. Cassar (Centre for Sustainable Heritage, University College London) and A. Urland (Slovak University of Technology in Bratislava) had been invited to give the keynote presentations (5). These contributions opened questions such as the balance between formal education and the development of specialized skills of the practitioners, the challenges of finding ways to coordinate training opportunities, monitor and share information, as well as structure and coordinate degrees / diplomas / certificates. The European Network for Conservation-Restoration Education (ENCoRE, founded in 1998 with the aim to promote research and education in the field of cultural heritage and to improve and encourage cooperation among academic programmes and institutions for the conservation- restoration of cultural heritage ), reported on the successful production of the document Clarification of Conservation-Restoration Education at the University Level and Recognized Equivalent, which takes the Bologna Declaration into consideration (6). Another interesting information concerned the initiative was the training of heritage-friendly engineers through improving their ability to undertake activities within a multidisciplinary team on a conservation project or in the management of historical sites at the Gdansk University of Technology (7). The new course on Cultural Aspects of Buildings had been introduced within the standard curriculum at the Faculty of Civil Engineering in During the Workshop on Education in Conservation in Europe, State of the Art and Perspectives, held at the Raymond Lemaire Centre for Conservation of the KU Leuven in 2002 (8) the participants among other issues expressed the view that post-graduate training should efficiently use the limited resources and by means of networking and coordination assure that the individual centers have their specificity (focus) allowing mobility, that degrees should be coordinated, and that attempts at some standardization / unification of principles will not exclude the probability that some schools will be more prestigious than others. It was admitted that centers as York, ICCROM, Challiot have changed in the recent years. The R. L. Centre is in a transition process itself the right measure should be sought between changes and continuity, maintaining the international interdisciplinary character. The Centre should be giving an example, not regulations to other Universities. Other important aspects concern institutional collaboration, the need for strengthening the capacities of understanding, critical questioning, hands-on experiences in training. In the framework of the reflections on past and future, on the occasion of its 30 th anniversary in 2006, the Raymond Lemaire Centre is organizing an international conference Conservation in Changing Societies Heritage and Development, involving its alumni. ICCROM, the International Centre for the Study of the Preservation and Restoration of Cultural Property has also been restructuring its programmes. For the biennium as of principles it aims at continuity (long-term programmes), at facing trends and at the outsourcing of conservation work (GA, 2005). The long-term programmes include the ICCROM Forum, Preventive conservation, Sharing conservation decisions, CollAsia (SE-Asia collections), Archival and Library collections conservation, Conservation of the Built Heritage, Africa 2009, ATHAR. In the mentioned biennium the programme on Conservation of the Built Heritage is to be launched. An international experts meeting on the proposed programme was held at ICCROM in 2005 and a pilot course had been announced for The Conservation of Built Heritage is a longer term programme, planned for , with core activities such as the International Course on Conservation of Built Heritage and International courses on special topics. Thematic sub-programmes include living heritage sites, urban conservation, the conservation and management of archaeological sites, cultural landscapes and the conservation of wood, stone, modern architecture, earthen architecture, as well as the programmes AFRICA 2009 and ATHAR. 10

11 In 2006 the Third International Course on the Conservation of Modern Architecture (MARC 2006) on Suburban Developments of the Recent Past: Visions Realities- Futures will take place in Helsinki, Finland. As stated in the announcement, rather than focusing on individual architectural masterpieces as previous courses have done, the international MARC2006 course will concentrate on the conservation problems of everyday suburbs built in the 1960s and 1970s, including technical, landscape and social aspects. The ICOMOS CIF (International Training Committee) Workshop in Svaty Jur, Slovakia in 2005 addressed the current situation and needs in the three areas of training: vocational, University and post-graduate. In the analysis of the situation at the post-graduate level I presented (9) the complexity of the situation by illustrating first the variety of institutions which offer this type of training from IGOs such as ICCROM to Universities (specifically in built heritage conservation, both national / international; (international e.g. R.L. Centre, Leuven, TU Cottbus - Master of Arts in Building Conservation, etc.), Monument Boards (e.g. in Slovakia, the international workshop on Materials, Techniques and Technologies in Heritage Preservation in 2002), NGOs. (i.e. the Academia Istropolitana Nova in Slovakia with courses on Built Heritage Conservation and Development a one-year course, thematic courses such as Management of World Heritage Sites in Slovakia, or Lime Techniques and Technologies in Heritage Preservation organized by Spolok Banskej Stiavnice 91 with cooperating institutions and the financial contribution of the Ministry of Culture), or the thematic hands-on courses offered by the Centro Europeo di Venezia per i Mestieri della Conservazione del Patrimonio Architettonico. A scheme of complexity International regional national Interdisciplinary specialized post-graduate mid-career refresher updating 1 2 years 1 6 months 1 4 weeks movable, immovable heritage Target group: architects, engineers, conservation scientists, archaeologists, curators, art historians Organizers: Universities, specialized institutions, IGOs, NGOs, private associations, etc. The workshop put forward what resulted to be some of the major issues, challenges, concerns. These included the application / interpretation of EU directives and Bologna Declaration which are different in different countries / universities, the existing different models, which would need to be mapped/explored or compared, the right balance between interdisciplinary (broader) and specialist training that should be aimed at, the connection between graduate and post-graduate levels, quantity which should be balanced by quality, and that the gap between theory and practice needs to be filled. As for the financial aspects: - poor state support seems the case in most countries, there is need for joining forces, for partnerships, exchanges; support seems to be allocated to short-term rather than long-term programmes (within the EU). The collaboration of universities / training centers at research level needs to be developed (common research projects) these could financially and administratively be easier to organize (as alternative) and have a dissemination effect through teachers. There are some difficulties in close collaboration though (questions of complementarity of programmes) and therefore a series of short courses could be the way (complementarity, common standards) - personal contacts are essential. The elite approach should be 11

12 avoided; a multidisciplinary basis to understand the limits of the own profession needs to be strengthened and professional/specialist isolation needs to be balanced by recognition, information. Experience- sharing needs to be strengthened. The results of international initiatives (meetings, pilot training, etc.) should be made better available, existing tools at European level need to be made better use of and there is need to respond to the existing needs. The working groups agreed that (10) conservation is multidisciplinary, therefore the formal educational backgrounds will be diverse; conservation as a discipline could function as a bridge between the various faculties, the post-graduate or specialist level might offer the possibility to fill gaps in the conservation knowledge. Attention needs to be given to the process of decision-making, the capacity to recognize when something exceeds one s own experience. CIF might be instrumental in the exchange of ideas and experiences, a well balanced specialist and general knowledge relationship. The diversity and the tenuous position of the initiatives underline the need for international exchange, the mapping of this terrain, and where possible actual internationally organized programmes. With regard to theory and practice hands-on experience was considered to be of much importance it should be part of the educational process at all levels. Bilateral collaboration between the more practically inclined crafts and the more theoretically inclined university and post-graduate education and research needs to be supported. Summary of the current problems and challenges We can say that in general, the situation is rather difficult to map, as it is in constant evolution, it is complicated to offer an orientation, a more complete overview. As already mentioned before, we are witnessing a process of ongoing changes, developments of the existing education and training programmes, schools, centers and of launching various new ones by various organizers. This process and related activities seem to lack a common coordination basis, planned links, a reference to some generally accepted quality criteria, they are not inter-related. Also, there is no unity of opinions or views concerning the new developments (what type of changes are needed, how to innovate, the impacts of substantial revisions, etc. Various initiatives have been organized on the subject, but there are very scarce outcomes leading to a definition of a common policy or agreement on generally acceptable principles, a line of thought. Some of the long-standing international training opportunities are not offered any more, or undergoing substantial changes (e.g. ICCROM, York, Leuven). These (e.g. the ICCROM ARC courses) had served as a forum for exchange of knowledge and experiences, they were standing references, forerunners and models of training. The current conservation world also lacks leaders - authorities / outstanding personalities as there used to be on the scene in the past decades. We are worried with unsolved questions degrees, certificates recognition- there are many types of degrees being used, diplomas, certificates with often unclear value and recognition in the professional world. The definition and recognition of professions is still open, career structures and professional profiles are not sufficiently defined in many countries. We cannot avoid to mention the growing financial restrictions under which most programmes suffer and the discussion on the length of training in terms of the ideal or appropriate time allowance for attendance. Summarizing, we may say that: *There is a general trend of change and diversification of training opportunities (new programmes, restructuring of longstanding ones), which ultimately leads to questions of quantity vs. quality *Evaluation of the various models and of their comparability would be desirable There is a strong feeling of need for: *Collaboration and linking / networking, information-and resources- sharing is needed *Balance between specialization and broader view 12

13 *Balance between designer approach and knowledge of building analysis, condition assessment, diagnosis, of traditional and new materials and technologies, hands-on experiences *Clarifying the role of international, regional and national levels An international platform, a reference for all the efforts and initiatives would allow for more coordination and confrontation, better linking of partners and effective response to opportunities. References: 1 Moropoulou, A.: Master of Science and Engineering (MSE) in materials and conservation techniques for protection of monuments. In: Proceedings of the 5 th EC Conference Cultural Heritage Research: A Pan- European Challenge. European Communities and ICSC, Krakow, 2003, pp Kalogeras, N.: The Teaching of Conservation in Greece. In: Proceedings of the Workshop on Education in Conservation in Europe. State of the Art and Perspectives. EAAE Transactions on Architectural Education No.21, European Association for Architectural Education, European Network of Heads of Schools of Architecture, EAAE Leuven, edited by H. Neuckermans. 3 Geerts, M.-J., Barthelemy, J.: Raymond Lemaire. ICOMOS un Regard en Arriere, un Coup d ceil en Avant. Dossier de la Commission Royale des Monuments, Sites et Fouilles, 5. Region wallonie, Commission royale des Monuments, Sites et Fouilles. Impremerie Chauveheid S.A. Stavelot, Ausbildung und Lehre in der Denkmalpflege. Ein Handbuch, herausgegeben von Achim Hubel. Verőffentlichungen des Arbeitskreises Theorie und Lehre der Denkmalpflege e.v., Band 11. Jahrestagung 1998 in Bamberg. Michael Imhof Verlag, Petersberg, Urland, A.: Education Needs for the Conservation and Protection of Cultural Heritage What do we know about them today? In: Proceedings of the 5 th EC Conference Cultural Heritage Research: A Pan- European Challenge. European Communities and ICSC, Krakow, 2003, pp Larsen, R., Bacon, A., Caen, J.: The European Network for Conservation-Restoration Education; a promoter of research and education in the field of cultural heritage. In: Proceedings of the 5 th EC Conference Cultural Heritage Research: A Pan-European Challenge. European Communities and ICSC, Krakow, 2003, pp Affelt, W.: Cultural Heritage Preservation the Engineer s Contribution. In: Proceedings of the 5 th EC Conference Cultural Heritage Research: A Pan-European Challenge. European Communities and ICSC, Krakow, 2003, pp Urland, A.: Summary Report and Conclusions. Proceedings of the Workshop on Education in Conservation in Europe. State of the Art and Perspectives. EAAE Transactions on Architectural Education No.21, European Association for Architectural Education, European Network of Heads of Schools of Architecture, EAAE Leuven, edited by H. Neuckermans, pp Urland, A.:Post-graduate / Specialist Level Problems and Challenges. Presentation for the ICOMOS CIF Workshop in Svaty Jur, Laffree, C.: Report of the Workhop. ICOMOS CIF Workshop in Svaty Jur,

14 ΠΕΡΙΛΗΨΕΙΣ ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΕΩΝ 14

15 Μελέτη και επίβλεψη στερέωσης και αναστήλωσης τμημάτων του αρχαίου τείχους Νισύρου Άννα Αποστόλου Αρχιτέκτων Μηχανικός, ΥΠ.ΠΟ - ΚΒ Εφορεία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων Επίβλεψη και εφαρμογή της μελέτης στερέωσης και αποκατάστασης της εξαρθρωμένης ΝΔ γωνίας του πύργου ΠΝ5 του τείχους. Αποσυναρμολόγηση 22 λιθοπλίνθων της ΝΔ γωνίας και επανατοποθέτηση με διόρθωση των παραμορφώσεων. Αποτύπωση 150 λιθοπλίνθων που ανήκουν στον πύργο και αποκαλύφθηκαν κατά τα στάδια διερευνητικών ανασκαφικών τομών. Διερεύνηση για την ταύτιση των λιθοπλίνθων σε θέσεις του πύργου και μερική αναστήλωση με συμπλήρωση, μετά από ταύτιση, 45 λιθοπλίνθων. Στερέωση της ΝΔ γωνίας με συμπλήρωση της εσωτερικής παρειάς και την πλήρωση των κενών μεταξύ των δύο παρειών των τοίχων με ενισχυτικό υλικό. Αποτύπωση, εκπόνηση και επίβλεψη μελέτης στερέωσης του τμήματος ΤΑ2 του ανατολικού σκέλους του τείχους (σύμβουλος μελέτης Κ. Ζάμπας). Η στερέωση του τμήματος αυτού συνίσταται στην αποσυναρμολόγηση κι επανατοποθέτηση 21 λιθοπλίνθων του εξωτερικού θώρακα μετά από διορθώσεις των έντονων παραμορφώσεων και συμπλήρωση-ενίσχυση του υλικού της γόμωσης του τείχους. Μελέτη στερέωσης και αναστήλωσης του πύργου ΠΑ.1. του τείχους. (Ταύτιση και αναστήλωση 80 λιθοπλίνθων). Η εγκεκριμένη από το Κ.Α.Σ. μελέτη βρίσκεται υπό εφαρμογή. 15

16 Μελέτη στερέωσης και αποκατάστασης Ιερού Ναού Αγ. Γεωργίου Σφάκας, νομού Φθιώτιδας Φωτεινή Βλαχάκη Αρχιτέκτων Μηχανικός Αντικείμενο της μελέτης που παρουσιάζεται, ήταν η αποτύπωση του Ναού του Αγ. Γεωργίου παρά το χωριό Σφάκα, η καταγραφή των φθορών και ζημιών που είχε υποστεί το μνημείο, η εκτίμηση της υπάρχουσας κατάστασης και των προβλημάτων που αντιμετωπίζει και στη συνέχεια η σύνταξη οριστικής μελέτης για την αντιμετώπισή τους. Ο ναός του Αγ. Γεωργίου Σφάκας, έχει μελετηθεί παλαιότερα από τον Καθηγητή Χαράλαμπο Μπούρα («Εκκλησίες στην Ελλάδα μετά την Άλωση», Γ τόμος, Ε.Μ.Π. 1979) και η παρούσα μελέτη αποκατάστασης αναφέρεται σε πολλές περιπτώσεις στη συγκεκριμένη παρουσίαση του μνημείου. Τα ιστορικά στοιχεία που σώζονται από επιγραφές συνεκτιμήθηκαν με τα στοιχεία που προέκυψαν από την οικοδομική διερεύνηση του κτιρίου σε μια προσπάθεια τεκμηρίωσης των οικοδομικών φάσεων του μνημείου. Ο ναός αποτελείται από κυρίως ναό, νάρθηκα και εξωτερική διαμήκη στοά. Ο κυρίως ναός είναι σταυρεπίστεγος, μονόκλιτος, του τύπου Α1, με σφενδόνια που ενισχύουν την κατά μήκος ημικυλινδρική καμάρα που αποτελεί τον κυρίως ναό, στις θέσεις στήριξης της εγκάρσιας καμάρας. Ο νάρθηκας, επίσης σταυρεπίστεγος τύπου Α1, είναι αρχαιότερος του υφιστάμενου κυρίως ναού που πιθανώς είχε προστεθεί σε προϋπάρχουσα φάση του. Νοτίως του κυρίως ναού και του νάρθηκα, αναπτύσσεται στοά στη νότια πλευρά της οποίας ανοίγονται πέντε (5) μεγάλα τοξωτά ανοίγματα, η οποία σύμφωνα με τον τρόπο δομής της χρονολογείται προ της Άλωσης. Το συγκρότημα αντιμετωπίζει ποικίλα προβλήματα λόγω μηχανικών καταπονήσεων και φθορών, λόγω γήρανσης των υλικών, νεωτερικών ακατάλληλων επεμβάσεων και περιβαλλοντικών δράσεων. Η προτεινόμενη επέμβαση έχει στόχο την αντιμετώπιση των οικοδομικών και δομικών προβλημάτων και συγχρόνως την ανάδειξη της ιστορικής και αρχαιολογικής αξίας του μνημείου, την αισθητική αναβάθμιση του περιβάλλοντος χώρου του και την αξιοποίηση του κτιρίου ως χώρου λατρείας. 16

17 Περίπτερο Ναυτικού Ομίλου Νέου Φαλήρου - Καμίνι Πετρούπολης - Ναυτικό Απομαχικό Ταμείο: Ανακατασκευή - Επανάχρηση - Αποκατάσταση Φίλιππος Γεροντάκης Αρχιτέκτων Μηχανικός Η ανακοίνωση περιλαμβάνει τρεις μελέτες που έγιναν από το αρχιτεκτονικό Γραφείο ΚΟΜ 37 ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΕΣ (Φ. Γεροντάκης Ε. Βότσης Δ. Μπουγά Α. Κρασάς) στο διάστημα με θέματα αποκατάστασης μνημείων. Αυτές είναι οι εξής: Μελέτη αποτύπωσης και επισκευής των όψεων του διατηρητέου κτηρίου του Ναυτικού Απομαχικού Ταμείου επί της οδού Αντιστάσεως 1 στον Πειραιά. (Ιούλιος 2002 Μ. Βότσης, Φ. Γεροντάκης, Ν. Φουσκοκολάκη, Ε. Μπουρνάζου, Α. Κρασάς σε συνεργασία με το Γραφείο Μελετών Δ. Βασιλόπουλου-Β. Καραμάλη). Το κτίσμα αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα δημόσια κτήρια του Πειραιά που έχει χαρακτηριστεί ως έργο τέχνης. Κατασκευάστηκε το διάστημα Αρχιτέκτονας είναι ο Νίκος Ζουμπουλίδης, Το κτήριο αποτελείται από υπόγειο, ισόγειο και τρεις ορόφους. Χαρακτηρίζεται ως κτήριο του όψιμου κλασικισμού. Αποκατάσταση αξιοποίηση παλαιού καμινιού Πετρούπολης και ανάπλαση περιβάλλοντος χώρου (Ιούνιος 2003 Μ.Βότσης, Φ.Γεροντάκης, Α.Κρασάς σε συνεργασία με το Γραφείο Μελετών Δ.Βασιλόπουλος). Η ασβεστοκάμινος της Πετρούπολης αποτελεί ένα από τα λίγα σωζόμενα καμίνια συνεχούς καύσης τύπου Hoffmann. Είναι κτήριο ορθογωνικής κάτοψης με ημικυκλικές απολήξεις στις μικρές πλευρές, είναι κατασκευασμένο τη χρονική διάρκεια Η μορφή και το σχήμα του ανταποκρίνονται στον τρόπο λειτουργίας του και στην παραγωγική δραστηριότητά του. Ανακατασκευή του μνημείου του ξύλινου περίπτερου του ναυτικού ομίλου στο Νέο Φάληρο Εφορεία Νεωτέρων Μνημείων Αττικής (Νοέμβριος Μ. Βότσης, Φ. Γεροντάκης, Α. Κρασάς). Το περίπτερο κατασκευάστηκε το Αποτέλεσε για χρόνια κέντρο του Ναυτικού Ομίλου, ένα από τα πολλά ξεχωριστά κτήρια της παραλίας του Νέου Φαλήρου των αρχών του προηγούμενου αιώνα. Τέλος θα γίνει αναφορά στην πορεία εργασιών της αποκατάστασης του Οχυρού Αρχοντικού Γεροντάκη στην Κράψη, Ηπείρου, μελέτη η οποία αποτέλεσε και τη διπλωματική εργασία του Δ.Π.Μ.Σ. «Προστασία Μνημείων». 17

18 Πολίτης και Μνημείο. Η περίπτωση της Νάξου. Ειρήνη Γρατσία Αρχαιολόγος Η Νάξος, το μεγαλύτερο νησί των Κυκλάδων, κατοικείται από τους νεολιθικούς χρόνους και είναι γεμάτη από κατάλοιπα όλων των εποχών. Παραδοσιακοί οικισμοί, κάστρα, πύργοι, πολυάριθμοι βυζαντινοί και μεταβυζαντινοί ναοί, πολλές αρχαιολογικές θέσεις και αρχαιολογικοί χώροι μαρτυρούν τη μακρά και σημαντική ιστορία της. Πέντε μάλιστα αρχαιολογικοί χώροι από αυτούς (Γύρουλας, Φλεριό Μελάνων, Μητρόπολη, Πορτάρα, Ύρια), αριθμός μοναδικός για το νησιωτικό σύμπλεγμα των Κυκλάδων, είναι οργανωμένοι και δέχονται κάθε χρόνο πλήθος τουριστών. Η σχέση των Ναξιωτών με τον αρχαιολογικό πλούτο του τόπου τους είναι πολύπλευρη και παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Η παρούσα εργασία αναζητεί την ιστορία αυτής της σχέσης, τα αίτια που διαμόρφωσαν την ποιότητά της, τα προβλήματα και τις προοπτικές της, καθώς επίσης τους τρόπους με τους οποίους ο ίδιος ο πολίτης, στην περίπτωσή μας ο κάτοικος της Νάξου, θα γίνει συμμέτοχος στην προστασία των μνημείων του τόπου του, σε μια περίοδο που η τουριστική ανάπτυξη του νησιού βρίσκεται σε υψηλότατα επίπεδα. 18

19 Προκαταρκτική μελέτη στερέωσης και αποκατάστασης του Μοναστηριακού Συγκροτήματος Ι. Μ. Στροφάδων Μαρία Δανιήλ Αρχιτέκτων Μηχανικός Το κτηριακό συγκρότημα της βασιλικής και σταυροπηγιακής μονής των Στροφάδων βρίσκεται στο μεγαλύτερο νησί του συγκροτήματος νήσων Στροφάδων, σε απόσταση 40-περίπου ναυτικών μιλίων νότια της Ζακύνθου. Είναι αφιερωμένη στη Μεταμόρφωση του Σωτήρος και ιδρύθηκε σύμφωνα με γραπτές πηγές από την Ειρήνη (+1241) κόρη του βυζαντινού αυτοκράτορα Θεόδωρου Α Λασκάρεως και σύζυγο του Ιωάννη Βατάτζη ( ). Ανακαινίστηκε το 1440 από τον Ιωάννη Η Παλαιολόγο, αυτοκράτορα της Κωνσταντινουπόλεως, άκμασε κατά την περίοδο ενώ υπέστη καταστροφική επιδρομή το Αποτέλεσε σημαντικότατο πνευματικό κέντρο της Ορθοδοξίας με αξιόλογη βιβλιοθήκη καθώς και τόπος πνευματικής ανάπαυσης σημαντικών λογίων. Εκεί χειροτονήθηκε ο Διονύσιος Σιγούρος, κατόπιν Αρχιεπίσκοπος Αιγίνης, ο Άγιος Διονύσιος Ζακύνθου όπου και ετάφη αρχικά. Πρόκειται για συγκρότημα οχυρωματικής μορφής που αναπτύχθηκε σε διάφορες φάσεις 1) την υστεροβυζαντινή (έως το 1484), 2) την περίοδο Ενετοκρατίας ( ) και τη νεώτερη ( σήμερα). Η Ι. Μ. Ζακύνθου και Στροφάδων, έχοντας δηλωμένη τη διάθεση να προβεί στη γενική αποκατάσταση του μοναστηριακού συγκροτήματος Ι. Μονής Στροφάδων, ανέθεσε στον Γρηγόρη Πουλημένο Δρ. Αρχιτέκτονα Μηχ/κο και στη γράφουσα (που αποτελούν πλέον το Γραφείο Παρακολούθησης Έργων Στροφάδων), τη σύνταξη «προκαταρκτικής μελέτης προδιαγραφών και παραδοτέων στοιχείων πλήρους μελέτης στερέωσης και αποκατάστασης του κυρίως Μοναστηριακού Συγκροτήματος Ι. Μ. Στροφάδων», πάνω στην οποία θα βασιστεί η εκπόνηση όλων των ολοκληρωμένων μελετών και αργότερα η υλοποίηση του έργου. Η διαδικασία αυτή που προβλέπεται από το Π.Δ. 99/92 σχετικά με τη «Μελέτη και εκτέλεση αρχαιολογικών εν γένει έργων», κρίθηκε από την Ι. Μητρόπολη Ζακύνθου, ως η πλέον κατάλληλη για να διασφαλίσει την ποιότητα και την ορθότητα των μελετών που θα εκπονηθούν καθώς και να διευκολύνει την επίβλεψη των εργασιών. Η εργασία αυτή προδιαγράφει αρχικά τις φάσεις μελέτης του μνημείου ανά κτίσμα: 1. Τεκμηρίωση και 2. Αποκατάσταση, που η κάθε μια από αυτές περιλαμβάνει την κατανομή των επιμέρους δράσεων ανά κατηγορία μελέτης. Οι δράσεις αυτές περιγράφονται πλήρως καθώς και προσδιορίζονται τα παραδοτέα στοιχεία που πρέπει να βασιστούν στις εκάστοτε παρατηρήσεις σχετικές με τις αναφερόμενες προδιαγραφές. Για την προδιαγραφή των παραπάνω δράσεων και μελετών, προηγήθηκε η γενική αναγνώριση και φωτογραφική τεκμηρίωση του μνημείου καθώς και η ιστορική τεκμηρίωση του μνημείου με τη συνδρομή της Ι. Στουφή Πουλημένου Δρ. Αρχαιολόγο Θεολόγο λέκτορα της Θεολογικής Σχολής Αθηνών. Η μελέτη αυτή κατατέθηκε και εγκρίθηκε από το ΥΠΠΟ με την υπ αριθμ. πρωτ. ΥΠΠΟ/ΔΑΒΜΜ/51766/2904/ απόφασή του. Η χρηματοδότηση του έργου προβλέπεται από κονδύλια της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΚΠΣ). 19

20 Θεωρία και Πράξη στην Προστασία των Μνημείων. Η εμπειρία στη Διεύθυνση Αναστήλωσης Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Μνημείων του Υπουργείου Πολιτισμού Ελένη Ζαρογιάννη, Πολιτικός Μηχ., Μαρία Κονιώτη, Αρχαιολόγος, Ιφιγένεια Παπαδοπούλου, Πολιτικός Μηχ., Νίκη Σαλεμή, Αρχιτέκτων Μηχ., Βιργινία Σιδεράκη, Αρχιτέκτων Μηχ., Κωνσταντίνα Σιούντρη, Αρχιτέκτων Μηχ, ΥΠ.ΠΟ Διεύθυνση Αναστήλωσης Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Μνημείων Κατά τα τελευταία τέσσερα χρόνια, οι ομιλούσες, απόφοιτοι του διεπιστημονικού μεταπτυχιακού προγράμματος του Ε.Μ.Π «Προστασία Μνημείων», απασχολούνται στη Διεύθυνση Αναστήλωσης Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Μνημείων του Υπουργείου Πολιτισμού που έχει ως αντικείμενο τη μελέτη τεχνικών έργων συντήρησης, στερέωσης, αναστήλωσης, αποκατάστασης, διαμόρφωσης χώρων και προστασίας των βυζαντινών και μεταβυζαντινών μνημείων, τον έλεγχο αντίστοιχων μελετών που έχουν εκπονηθεί από τρίτους, καθώς και την εκτέλεση και επίβλεψη σχετικών έργων σε όλη την Ελλάδα. Η δραστηριότητά μας στην υπηρεσία σχετίζεται με : συμμετοχή στην εκπόνηση μελετών (π.χ Ι. Ναός Αγίου Ιωάννη Προδρόμου και Άγιοι Θεόδωροι Μενιδίου, Παναγία Κρήνα) αξιοποίηση διπλωματικών μας εργασιών, που έχουν αποτελέσει τη βάση για οριστικές μελέτες στερέωσης και αποκατάστασης (π.χ Τράπεζα και Κελλιά Ι. Μονής Καισαριανής, Παλαιά Επισκοπή Τεγέας) συμμετοχή σε ομάδες επίβλεψης έργων (π.χ. Ι. Μονή Δαφνίου, Κοίμηση Θεοτόκου Καλαμπάκας, Αγ. Ιωάννης Πρόδρομος Καρέα, Αγ. Ιωάννης Θεολόγος Παπάγου) συμμετοχή στη μετάφραση-απόδοση επιστημονικών κειμένων (π.χ. Διεθνούς χάρτας του ΙCOMOS «Αρχές για την ανάλυση, συντήρηση και δομητική αποκατάσταση της αρχιτεκτονικής κληρονομιάς») οργάνωση του αρχείου της υπηρεσίας συνεργασία με την Διεύθυνση Λαϊκού Πολιτισμού για την μετατροπή σε μουσείου του υπό αναστήλωση Αρχοντικού Αντωνόπουλου στη Δημητσάνα Πέρα όμως από τις ανωτέρω δραστηριότητες η εργασία στη ΔΑΒΜΜ, όπως παρατηρείται και σε άλλες βέβαια υπηρεσίες του δημοσίου φορέα, είναι συνώνυμη με ένα μεγάλο όγκο γραφειοκρατικής εργασίας, ο οποίος είναι πολλές φορές ικανός να σκιάσει το πραγματικό αντικείμενο της, που είναι τα ίδια τα μνημεία και η προστασία τους. Κρίνεται λοιπόν σκόπιμο να βρεθούν οι τρόποι που θα καθιστούν την προσέγγιση στα μνημεία πιο ουσιαστική και αποτελεσματική και ως εκ τούτου και τη συμμετοχή των νεώτερων επιστημόνων, που δραστηριοποιούνται στην προστασία των μνημείων, πιο ενεργή. Η ΔΑΒΜΜ, ως αρμόδια υπηρεσία για την προστασία των βυζαντινών και μεταβυζαντινών μνημείων όλης της Ελλάδας, οφείλει να ενισχύσει, μέσω της συνεργασίας με τις τοπικές Εφορείες Βυζαντινών Αρχαιοτήτων, την προβλεπόμενη και από το Νόμο συστηματική παρακολούθηση / καταγραφή της κατάστασης διατήρησης των μνημείων, η οποία θα προσφέρει συνολική εποπτεία των φθορών και των βλαβών που αντιμετωπίζουν. Η καταγραφή αυτή μπορεί να λειτουργήσει ως βασικό εργαλείο στη διαχείριση των θεμάτων προστασίας των βυζαντινών και μεταβυζαντινών μνημείων, συντελώντας στην ιεράρχηση των δράσεων για την αντιμετώπιση των προβλημάτων και συντονίζοντας την εκπόνηση σχετικών μελετών και επεμβάσεων στερέωσης και αποκατάστασης μέσω διεπιστημονικής προσέγγισης. 20