GREEK EDITION VOLUME 18 - NUMBER 1 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ-ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2010

Transcript

1 GREEK EDITION VOLUME 18 - NUMBER 1 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ-ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2010 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΤΟ ΠΕΠΤIΔΙΟ ΠΟΥ ΕΠΗΡΕAΖΕΙ ΤΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚO ΔEΣΙΜΟ: ΣΥΣΤΗΜΑΤΙΚH ΑΝΑΣΚOΠΗΣΗ ΤΗΣ ΩΚΥΤΟΚIΝΗΣ ΚΑΙ ΤΩΝ ΘΕΤΙΚΩΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΕΠΙΔΡΑΣΕΩΝ ΤΗΣ ΣΤΟΥΣ ΑΝΘΡΩΠΟΥΣ Kai MacDonald, MD, and Tina Marie MacDonald, RN ΨΕΥΔΑΙΣΘΗΣΕΙΣ ΣΕ ΜΗ ΨΥΧΩΣΙΚΕΣ ΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣ: ΠΡΟΣ ΜΙΑ ΔΙΑΦΟΡΙΚΗ ΔΙΑΓΝΩΣΗ ΤΗΣ «ΑΚΡΟΑΣΗΣ ΦΩΝΩΝ» Joseph M. Pierre, MD ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ PSYCHOPHARMACOLOGY ALGORITHM PROJECT ΣΤΟ HARVARD SOUTH SHORE PROGRAM: ΕΝΗΜΕΡΩΣΗ ΜΕ ΤΑ ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΗ ΔΙΠΟΛΙΚΗ ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ Arash Ansari, MD, and David N. Osser, MD ΠΑΝΩ ΑΠΟ ΤΟ ΟΥΡΑΝΙΟ ΤΟΞΟ: ΜΙΑ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΡΑΥΜΑΤΙΚΗΣ ΕΓΚΕΦΑΛΙΚΗΣ ΒΛΑΒΗΣ Davin K. Quinn, MD, Alice W. Flaherty, MD, PhD, John B. Herman, MD, and Trude L. Kleinschmidt, MD ΕΝΑΣ ΝΕΟΣ ΡΟΛΟΣ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΕΝΔΟΦΑΙΝΟΤΥΠΟΥΣ ΣΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΤΩΝ GWAS: ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΟΣ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΜΟΣ ΤΩΝ ΠΑΡΑΛΛΑΓΩΝ ΚΙΝΔΥΝΟΥ Mei-Hua Hall, PhD, and Jordan W. Smoller, MD, ScD IN MEMORIAM informa healthcare H Μ. ΠΙΤΣΙΛΙΔΗΣ Α.Ε. ΕΙΝΑΙ Ο ΑΠΟΚΛΕΙΣΤΙΚΟΣ ΑΝΤΙΠΡΟΣΩΠΟΣ ΤΗΣ ΠΑΡΟΥΣΑΣ ΕΚΔΟΣΗΣ ΜΕ ΤΗΝ ΑΔΕΙΑ ΤΗΣ INFORMA HEALTHCARE ΕΚ ΜΕΡΟΥΣ ΤΟΥ ΠΡΟΕΔΡΟΥ & ΤΩΝ ΣΥΝΑΔΕΛΦΩΝ ΤΟΥ HARVARD COLLEGE ΠΛΗΡΩΜΕΝΟ ΤΕΛΟΣ Ταχ. Γραφείο KEMΠA Αριθμός Άδειας 385/1989 (X+7) EKΔOTΩN EΦHMEPIΔEΣ ΠEPIOΔIKA EKΔOTHΣ: M. ΠITΣIΛIΔHΣ Α.Ε. ΑΓ. ΝΙΚΟΛΑΟΥ 102, ΓΛΥΦΑΔΑ AΔ. ΣYΣK. 400/1991 KΔA ISSN

2

3 Harvard Review of Psychiatry EDITORIAL OFFICE EDITOR IN CHIEF SENIOR EDITOR DEPUTY EDITOR Shelly F. Greenfield, MD, MPH Stephen Scher, PhD, JD David H. Brendel, MD, PhD COMMYNICATIONS EDITOR ASSISTANT EDITORS William B. Jaffee, PhD Daniel Ebert, MD, PhD Mireya Nadal-Vicens, MD, PhD Lucy A. Epstein, MD Sandrine Pirard, MD FOUNDING EDITORS Tamara E. Gersh, MD Roberto B. Sassi, MD, PhD Joseph T. Coyle, MD Julieta Holman, MD Jason B. Strauss, MD Steven M. Mirin, MD Eric M. Morrow, MD, PhD ASSOCIATE EDITORS Dost Öngür, MD, PhD Hadine Joffe, MD David S. Jones, MD, PhD Roy H. Perlis, MD Hilary Smith Connery, MD, PhD EDITORIAL BOARD Miriam C. Tepper, MD FIELD EDITORS James A. Chu, MD Tana Grady-Weliky, MD Carl Salzman, MD Felton Earls, MD John G. Gunderson, MD Robert J. Waldinger, MD Richard Frank, PhD Stuart T. Hauser, MD, PhD Roger D. Weiss, MD Jean Frazier, MD Michael A. Jenike, MD Donald C. Goff, MD Robert W. McCarley, MD COLUMN EDITORS William R. Beardslee, MD Arthur Kleinman, MD Joshua L. Roffman, MD Anne Becker, MD, PhD Elizabeth Lunbeck, PhD Ronald Schouten, MD, JD Jonathan F. Borus, MD Malkah T. Notman, MD Jordan W. Smoller, MD, ScD Richard C. Hermann, MD Katharine A. Phillips, MD Ming T. Tsuang, MD, PhD, DSc CLINICAL CHALLENGES EDITORS Robert M. Goisman, MD Jacqueline Olds, MD Richard S. Schwartz, MD Derri Shtasel, MD, MPH GENERAL EDITORIAL BOARD Nancy C. Andreasen, MD, PhD Mary Anne Badaracco, MD Ross J. Baldessarini, MD Arthur J. Barsky, MD Francine M. Benes, MD, PhD Joseph Biederman, MD Jack D. Burke, Jr., MD, MPH Bruce M. Cohen, MD, PhD Kenneth L. Davis, MD David R. DeMaso, MD Leon Eisenberg, MD Marshal F. Folstein, MD Thomas G. Gutheil, MD Leston Havens, MD J. Allan Hobson, MD Steven E. Hyman, MD Jerome Kagan, PhD Herbert E. Kleber, MD Don R. Lipsitt, MD Nancy K. Mello, PhD Jack H. Mendelson, MD Michael Miller, MD Carol Nadelson, MD Charles B. Nemeroff, MD, PhD John C. Nemiah, MD David L. Pauls, PhD Judith L. Rapoport, MD Julius B. Richmond, MD Jerrold F. Rosenbaum, MD Alan F. Schatzberg, MD Scott A. Rauch, MD Robert L. Selman, PhD Miles F. Shore, MD David Spiegel, MD George E. Vaillant, MD Myrna M. Weissman, PhD Joel Yager, MD

4

5 ΠEPIEXOMENA Harvard Review of Psychiatry Σεπτέμβριος-Οκτώβριος 2010 Volume 18 - Number 1 For any references/citations from this selection of articles, the source must be given as the original English article with full bibliographic details as given at the top of the first page of each article. Για oπoιεσδήπoτε αναφoρές/παραπoμπές από αυτή την επιλoγή θεμάτων, η πηγή πρέπει να δίνεται ως τo πρωτότυπo αγγλικό άρθρo με πλήρη βιβλιoγραφικά στoιχεία όπως αυτά δίνoνται στην κoρυφή της πρώτης σελίδας κάθε άρθρoυ. ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ Το πεπτίδιο που επηρεάζει το κοινωνικό δέσιμο: Συστηματική ανασκόπηση της ωκυτοκίνης και των θετικών κοινωνικών επιδράσεών της στους ανθρώπους Kai MacDonald, MD, and Tina Marie MacDonald, RN...11 ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ Ψευδαισθήσεις σε μη ψυχωσικές διαταραχές: Προς μια διαφορική διάγνωση της «ακρόασης φωνών» Joseph M. Pierre, MD...35 Το σχέδιο Psychopharmacology Algorithm Project στο Harvard South Shore Program: Ενημέρωση με τα τελευταία στοιχεία σχετικά με τη διπολική κατάθλιψη Arash Ansari, MD, and David N. Osser, MD...50 ΚΛΙΝΙΚΗ ΠΡΟΚΛΗΣΗ Πάνω από το ουράνιο τόξο: Μια περίπτωση τραυματικής εγκεφαλικής βλάβης Davin K. Quinn, MD, Alice W. Flaherty, MD, PhD, John B. Herman, MD, and Trude L. Kleinschmidt, MD...72 ΓΕΝΕΤΙΚΗ Ένας νέος ρόλος για τους ενδοφαινοτύπους στην εποχή των GWAS: Λειτουργικός χαρακτηρισμός των παραλλαγών κινδύνου Mei-Hua Hall, PhD, and Jordan W. Smoller, MD, ScD...85 In Memoriam...94 IΔIOKTHΣIA: M. ΠITΣIΛIΔHΣ Α.E., Αγ. Νικολάου 102, Γλυφάδα Tηλ.: , Fax: , info@pitsilidis.gr ΚΩΔΙΚΟΣ: 3224 EKΔOTHΣ - ΔIEYΘYNTHΣ: Mιχάλης Πιτσιλίδης, Λ. Πορφύρα 11, Βούλα EΠIMEΛEIA EKΔOΣHΣ: Γιώργoς N. Παπαδημητρίoυ, Καρυατίδων 8, Αθήνα MΕΤΑΦΡΑΣΗ, HΛΕΚΤΡOΝΙΚΗ ΣΕΛΙΔOΠOΙΗΣΗ, ΔΙΑΧΩΡΙΣΜOΙ, EΚΤΥΠΩΣΗ: M. ΠITΣIΛIΔHΣ Α.E. H Μ. ΠΙΤΣΙΛΙΔΗΣ Α.Ε. ΕΙΝΑΙ Ο ΑΠΟΚΛΕΙΣΤΙΚΟΣ ΑΝΤΙΠΡΟΣΩΠΟΣ ΤΗΣ ΠΑΡΟΥΣΑΣ ΕΚΔΟΣΗΣ ΜΕ ΤΗΝ ΑΔΕΙΑ ΤΗΣ INFORMA HEALTHCARE 2007/2008 ΕΚ ΜΕΡΟΥΣ ΤΟΥ ΠΡΟΕΔΡΟΥ & ΤΩΝ ΣΥΝΑΔΕΛΦΩΝ ΤΟΥ HARVARD COLLEGE Authorised translation of the original English language edition, Harvard Review of Psychiatry, Volume 18, Number 1, copyright 2010 Presidents and Fellows of Harvard College and licensed by Informa Healthcare. This work is subject to copyright. All rights are reserved, whether the whole or part of the material is concerned, specifically the rights for translation, reprinting, reuse of illustrations, broadcasting, reproduction on microfilm or in any other way, and storage in data banks. The use of registered names trademarks etc. in this publication does not imply, even in the absence of a specific statement, that such names are exempt from the relevant laws and regulations and therefore free for general use. Product liability: the publishers cannot guarantee the accuracy of any information about the application of medications contained in this publication. Μετάφραση κατόπιν αδείας από την πρωτότυπη Αγγλική έκδοση, Harvard Review of Psychiatry, τόμος 18, αριθμός 1, copyright 2010 από τον Πρόεδρο και τα Μέλη του Harvard College και με την άδεια της Oxford University Press. Αυτή η εργασία υπόκειται σε δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας. Όλα τα δικαιώματα επιφυλάσσονται, όσον αφορά το όλο ή μέρος του υλικού, ιδιαίτερα τα δικαιώματα μετάφρασης, ανατύπωσης, επαναχρησιμοποίησης των εικόνων, εκπομπής, αναπαραγωγής σε μικροφίλμ ή με οποιοδήποτε άλλο τρόπο και αποθήκευσης σε τράπεζες δεδομένων. Η χρήση κατατεθημένων ονομάτων, εμπορικών σημάτων κ.λ.π. σε αυτό το έντυπο δεν συνεπάγεται, ακόμα και απουσία ειδικής δήλωσης, ότι αυτά τα ονόματα εξαιρούνται από τους σχετικούς νόμους και κανονισμούς και επομένως ότι είναι ελεύθερα για γενική χρήση. Ευθύνη για προϊόντα: οι εκδότες δεν μπορούν να εγγυηθούν την ακρίβεια οποιασδήποτε πληροφορίας για τη χρήση φαρμάκων που περιέχεται σε αυτό το έ- ντυπο. The publication of an advertisement neither constitutes nor implies a guarantee or endorsement of the product or service advertised or of the claims made for the product or service by the Editor, Editorial Board, Copyright Owner, or Publisher of Harvard Review of Psychiatry.

6

7 EDITORIAL Hωκυτοκίνη (oxytocin) είναι ένα νευροπεπτίδιο, το οποίο εμπλέκεται σε ευρεία ποικιλία κοινωνικών συμπεριφορών σε διάφορα είδη. Έρευνες σε ζώα έχουν αποδείξει το μοναδικό ρόλο της στον τοκετό, στην έκκριση γάλακτος και στην προστατευτική επιθετικότητα (protective aggression) κατά των παρείσακτων (intruders), καθώς επίσης και σε πλευρές της κοινωνικής συμπεριφοράς και του δεσίματος μεταξύ της μητέρας και του βρέφους και μεταξύ των συντρόφων στα ζευγάρια. Πρόσφατες έρευνες σχετικά με την επίδρασή της στους ανθρώπους, έχουν δημιουργήσει μια συναρπαστική εικόνα του ρόλου της, στη δυναμική λειτουργία του κοινωνικού εγκεφάλου (social brain). Το πρώτο άρθρο του παρόντος τεύχους εξετάζει εν συντομία σημαντικές πληροφορίες υποβάθρου, σχετικά με την εξελικτική ιστορία και τη φυσιολογία της ωκυτοκίνης, ασχολείται με αξιοπρόσεκτα κλινικά και τεχνικά ζητήματα γύρω από τις μελέτες της ωκυτοκίνης στους ανθρώπους, ανασκοπεί συστηματικά τις υπάρχουσες μελέτες, που εξετάζουν τις επιδράσεις της ενδορρινικής ωκυτοκίνης στους ανθρώπους και παρουσιάζει συνοπτικά μία εξελικτική άποψη του ρόλου της στην προσκόλληση. Οι μελέτες αποδεικνύουν ότι, το σύστημα της ωκυτοκίνης είναι σημαντικό συστατικό της σειράς νευρωνικών συστημάτων που λειτουργούν, συχνά ασυνείδητα, επηρεάζοντας τους ανθρώπους προς θετικές κοινωνικές συμπεριφορές. Υπό την ιδιότητά της αυτή, η ωκυτοκίνη έχει επιδράσεις στην κοινωνική αντίληψη, τη συμπεριφορά και την κοινωνική μνήμη και εμφανίζει αξιοσημείωτες επιδράσεις στην αμυγδαλή, ένα κεντρικό συνδετικό κρίκο του κοινωνικού εγκεφάλου. Οι συγγραφείς της ανασκόπησης τονίζουν ότι, παρά τις αναρίθμητες ενδιαφέρουσες επιδράσεις που αναδεικνύουν οι έρευνες της ωκυτοκίνης στους ανθρώπους, υπάρχουν σημαντικοί περιορισμοί, όσον αφορά την κατανόηση της θεραπευτικής της χρήσης. Το κυριότερο είναι ότι, αν και συνεχίζονται οι μελέτες θεραπείας σε αρκετές κλινικές παθήσεις, υπάρχει σοβαρή έλλειψη μελετών της ωκυτοκίνης στους ψυχιατρικούς πληθυσμούς. Εδώ και, τουλάχιστον, δύο αιώνες, η παρατήρηση ότι ακούν φωνές, τόσο ασθενείς, όσο και μη ασθενείς, αποτελεί μείζον πρόβλημα, όσον αφορά την ταυτοποίηση των ακουστικών ψευδαισθήσεων (auditory hallucinations, AH), με ψύχωση. Σε όλη τη διάρκεια της ανθρώπινης ιστορίας, φωνές άκουγαν διάφορες λαμπρές μορφές, όπως φιλόσοφοι, θρησκευτικοί και πολιτικοί ηγέτες, συγγραφείς και καλλιτέχνες, καθώς επίσης και ψυχίατροι και κλινικοί γιατροί. Η επόμενη ανασκόπηση καθιστά σαφές ότι, οι αναφορές «ακρόασης φωνών», δεν περιορίζονται στα άτομα με ψυχωσικές διαταραχές και ότι απαιτείται μια διευρυμένη διαφορική διάγνωση για τις ΑΗ. Από κλινική άποψη, οι αναφορές «ακρόασης φωνών» δεν πρέπει να εξισώνονται πάντα με τη διάγνωση ψυχωσικής διαταραχής και μπορεί να μην απαιτείται πάντα φαρμακοθεραπεία με αντιψυχωσικά. Ο συγγραφέας υποστηρίζει χαρακτηριστικά ότι, ίσως είναι χρήσιμη η παρομοίωση των ΑΗ με τους διάφορους τύπους βήχα κοινές εμπειρίες που αποτελούν συχνά, αλλά όχι πάντα, συμπτώματα παθολογίας συνδεόμενης με κάποια ευρύτερη νόσο. Από ερευνητική άποψη, θα είναι σημαντικό να εξηγηθεί ο υψηλός επιπολασμός των ΑΗ μεταξύ των ασθενών που προσέρχονται για ψυχιατρική φροντίδα, διερευνώντας δύο κύριες πιθανότητες που ταξινομούνται ευρέως ως τα μοντέλα «της συσσώρευσης» και «του διαχωρισμού». 6

8

9

10

11

12 ANAΣKOΠHΣH ΤΟ ΠΕΠΤΙΔΙΟ ΠΟΥ ΕΠΗΡΕΑΖΕΙ ΤΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΔΕΣΙΜΟ: ΣΥΣΤΗΜΑΤΙΚΗ ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ ΤΗΣ ΩΚΥΤΟΚΙΝΗΣ ΚΑΙ ΤΩΝ ΘΕΤΙΚΩΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΤΗΣ ΕΠΙΔΡΑΣΕΩΝ ΣΤΟΥΣ ΑΝΘΡΩΠΟΥΣ The Peptide That Binds: A Systematic Review of Oxytocin and its Prosocial Effects in Humans Harvard Rev Psychiatry 2010, Vol. 18, No. 1, 1-21 Kai MacDonald, MD, and Tina Marie MacDonald, RN Department of Psychiatry, University of California, San Diego (Dr. MacDonald) Η ωκυτοκίνη (oxytocin) είναι ένα νευροπεπτίδιο (neuropeptide) που εμπλέκεται σε ευρεία ποικιλία κοινωνικών συμπεριφορών σε διάφορα είδη (species). Πρόσφατες έρευνες πάνω στις επιδράσεις της στους ανθρώπους έχουν δημιουργήσει μια συναρπαστική εικόνα του ρόλου της στη δυναμική λειτουργία του κοινωνικού εγκεφάλου (social brain). Η παρούσα ανασκόπηση παρουσιάζει μια ευρεία ανασκόπηση αυτού του μοναδικά κοινωνικού πεπτιδίου, εστιάζοντας ιδιαίτερα στις υπάρχουσες μελέτες των επιδράσεών του στους ανθρώπους. Μετά από μια σύντομη συζήτηση της εξελικτικής ιστορίας του συστήματος της ωκυτοκίνης, κρίσιμων πλευρών της περιφερειακής και κεντρικής της φυσιολογίας (physiology) και αρκετών αξιοπρόσεκτων τεχνικών ζητημάτων γύρω από την έρευνα της ωκυτοκίνης, παρουσιάζεται μια συστηματική ανασκόπηση των μελετών των επιδράσεων της ενδορρινικής (intranasal) ωκυτοκίνης στους ανθρώπους. Οι επιδράσεις αυτές περιλαμβάνουν μεταβολές της λήψης κοινωνικών αποφάσεων, της επεξεργασίας των κοινωνικών ερεθισμάτων (social stimuli), ορισμένων μοναδικά κοινωνικών συμπεριφορών (π.χ. της βλεμματικής επαφής [eye contact]) και της κοινωνικής μνήμης. Η θετική κοινωνική (prosocial) επίδραση της ωκυτοκίνης παρουσιάζεται κατόπιν από την εξελικτική σκοπιά του ρόλου της στο κοινωνικό δέσιμο (bonding) και την προσκόλληση (attachment) των θηλαστικών. Συζητούνται τέλος οι περιορισμοί των σύγχρονων ερευνών της ωκυτοκίνης και των πιθανών θεραπευτικών εφαρμογών της. Τα συμπεράσματα-κλειδιά είναι τα εξής: (1) οι έρευνες με ενδορρινική ωκυτοκίνη σε ανθρώπους έχουν βελτιώσει κατά τρόπο μοναδικό την κατανόηση της μικροδομής (microstructure) και της λειτουργίας του ανθρώπινου κοινωνικού εγκεφάλου και (2) το σύστημα της ωκυτοκίνης είναι ένας υποσχόμενος στόχος για θεραπευτικές παρεμβάσεις σε ποικίλες συνθήκες, ιδιαίτερα δε σε εκείνες που χαρακτηρίζονται από άγχος (anxiety) και εκτροπές (aberrations) της κοινωνικής λειτουργίας. (HARV REV PSYCHIATRY 2010, 18: 1-21.) Λέξεις-κλειδιά: θεωρία προσκόλλησης, εξελικτική βιολογία, άνθρωποι, ωκυτοκίνη, ανασκόπηση, κοινωνική νευροεπιστήμη 2010 President and Fellows of Harvard College Η ωκυτοκίνη είναι ένα κεντρικά συντιθέμενο πεπτίδιο αποτελούμενο από εννέα αμινοξέα που έχει κρίσιμο ρόλο τόσο σε κεντρικές όσο και σε περιφερειακές πλευρές της προσκόλλησης και της επιβίωσης των θηλαστικών (1, 2). Έρευνες σε ζώα έχουν αποδείξει το μοναδικό ρόλο της ωκυτοκίνης στον τοκετό (parturition), στην έκκριση γάλακτος (milk letdown) και στην προστατευτική επιθετικότητα (protective aggression) κατά των παρείσακτων (intruders), καθώς επίσης και σε πλευρές 11

13 12 MacDonald and MacDonald Harvard Rev Psychiatry January-February 2010 της κοινωνικής συμπεριφοράς και του δεσίματος μεταξύ της μητέρας και του βρέφους και μεταξύ των συντρόφων στα ζευγάρια (3, 4). Η πρόσφατη τεράστια αύξηση του ενδιαφέροντος για την κεντρική επίδραση της ωκυτοκίνης στους ανθρώπους έχει ανοίξει ένα νέο κεφάλαιο στην κατανόηση της λειτουργικής ανατομίας των ανθρώπινων κοινωνικών σχέσεων και της επίδρασης της ωκυτοκίνης στον ανθρώπινο εγκέφαλο. Το άρθρο αυτό εξετάζει εν συντομία σημαντικές πληροφορίες υποβάθρου σχετικά με την εξελικτική ιστορία και τη φυσιολογία του συστήματος της ωκυτοκίνης, ασχολείται με αξιοπρόσεκτα κλινικά και τεχνικά ζητήματα γύρω από τις μελέτες της ωκυτοκίνης σε ανθρώπους, ανασκοπεί συστηματικά τις υπάρχουσες μελέτες που εξετάζουν τις επιδράσεις της ενδορρινικής ωκυτοκίνης στους ανθρώπους και παρουσιάζει συνοπτικά μια εξελικτική άποψη του ρόλου της ωκυτοκίνης στην προσκόλληση. Το άρθρο ολοκληρώνεται με τη συνοπτική παρουσίαση των περιορισμών των ερευνών της ωκυτοκίνης στους ανθρώπους και συζητά τις πιθανές θεραπευτικές εφαρμογές αυτού του μοναδικά κοινωνικού πεπτιδίου. Επισήμανση: το σύστημα της ωκυτοκίνης είναι ένα από τα καλύτερα μελετημένα συστήματα του εγκεφάλου των θηλαστικών, με τεράστια και συνεχώς αυξανόμενη βιβλιογραφία σχετικά με τις επιδράσεις του. Για το λόγο αυτό, η εστιασμένη αυτή ανασκόπηση δεν περιλαμβάνει ορισμένα θέματα που είναι σχετικά με την κατανόηση των κοινωνικών λειτουργιών της ωκυτοκίνης, αλλά δεν έχουν αντιμετωπιστεί ειδικά από τις υπάρχουσες μελέτες της ενδορρινικής ωκυτοκίνης, περιλαμβανομένου του ρόλου της ωκυτοκίνης στο ανθρώπινο στρες, το άγχος και τη σεξουαλική λειτουργία. Τα θέματα αυτά αντιμετωπίζονται λεπτομερέστερα σε μερικές από τις ανασκοπήσεις που αναφέρονται εδώ (5-8). Η ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΤΗΣ ΩΚΥΤΟΚΙΝΗΣ Εξελικτική ιστορία: Μια ιστορία αγάπης που ξεκινάει από πολύ παλιά Η ιστορία της ωκυτοκίνης ξεκινάει πριν από πολύ καιρό από εξελικτική άποψη. Αποδεικνύοντας τον κεντρικό της ρόλο στην αναπαραγωγή, η ωκυτοκίνη η ονομασία της οποίας προέρχεται από τις ελληνικές λέξεις «ωκύς» και «τόκος», δηλαδή «γρήγορος τοκετός» υπολογίζεται ότι έχει επιβιώσει γύρω στα 700 εκατομμύρια χρόνια, με ελάχιστες τροποποιήσεις είτε στα ασπόνδυλα είτε στα σπονδυλωτά (2, 9). Ένας εξελικτικός πρόδρομος της ωκυτοκίνης, το πεπτίδιο αγγειοτοκίνη (vasotocin), ελέγχει τους ήχους των ερωτοτροπιών, τη σεξουαλική συμπεριφορά και τη γέννηση στα ερπετά (3). Θεωρείται ότι αυτό το αρχαιότερο πεπτίδιο στα θηλαστικά εξελίχθηκε σε δυο διαφορετικά αλλά συναφή συστήματα κοινωνικών νευροπεπτιδίων: το σύστημα της ωκυτοκίνης και το σύστημα της αργινίνης-βαζοπρεσίνης (arginine vasopressin) (9-11). Η αργινίνη-βαζοπρεσίνη, η οποία διαφέρει από την ωκυτοκίνη μόνο σε δυο από τα εννέα αμινοξέα της, εμπλέκεται στο ισοζύγιο των υγρών, την καρδιαγγειακή και αυτόνομη ρύθμιση (12) και πολλαπλές πλευρές της ανθρώπινης κοινωνικής λειτουργίας, περιλαμβανομένων ειδικών ως προς το φύλο επιδράσεων στην επεξεργασία του συναισθήματος του προσώπου (facial emotion) (βλέπε Meyer-Lindenberg [2008] [7] για ανασκόπηση). Επιπλέον, πρόσφατες αναφορές συνδέουν γενετικές διαφορές (variations) στο σύστημα της αργινίνης-βαζοπρεσίνης με μακροπρόθεσμα ανδρικά χαρακτηριστικά δεσίματος μελών ζευγαριών (pair bonding) (14), απαντήσεις της αμυγδαλής σε συναισθηματικά ερεθίσματα (emotional stimuli) (15) και τον αυτισμό (16). Άλλες χαρακτηριστικές ομοιότητες και διαφορές μεταξύ αυτών των δυο συναφών συστημάτων νευροπεπτιδίων ανασκοπούνται διεξοδικά αλλού (7, 11, 17). Συστηματική δράση: Υποδοχείς και ρύθμιση Δυο βιολογικές διακρίσεις που αφορούν την ωκυτοκίνη χρήζουν προσοχής. Η πρώτη έχει να κάνει με το «σύστημα» της ωκυτοκίνης, τη λειτουργική μονάδα που περιλαμβάνει τόσο την ωκυτοκίνη όσο και τον υποδοχέα της (18). Κεντρικά, το σύστημα αυτό είναι μέρος μιας σειράς άλλων νευροχημικών ουσιών (π.χ. της κορτιζόλης, των οιστρογόνων, των οπιούχων και των μονοαμινών) που συντονίζουν τις κοινωνικές συμπεριφορές και τις απαντήσεις στο στρες (stress responses) (6). Η δεύτερη διάκριση αφορά τους διττούς ρόλους της ωκυτοκίνης τόσο ως κεντρικού νευροδιαβιβαστή/νευρορυθμιστή (neurotransmitter/neuromodulator) όσο και ως περιφερειακής ορμόνης. Οι κεντρικοί και περιφερειακοί κλάδοι του συστήματος της ωκυτοκίνης σαφώς συνεξελίχθηκαν (co-evolved) για να διευκολύνουν τόσο τα σωματικά όσο και τα βασισμένα στον εγκέφαλο συστατικά του τοκετού, της γαλουχίας και της μεταγεννητικής φροντίδας (3). Η αναγνώριση ενός διμερούς συστήματος υποδοχέαορμόνης είναι σημαντική επειδή μερικές από τις επιδράσεις της ωκυτοκίνης φαίνεται ότι προκαλούνται τόσο μέσω δυναμικών (δηλαδή κατευθυνόμενων από τις ορμόνες) όσο και μέσω πιο στατικών (δηλαδή γενετικά προκαθορισμένων) μεταβολών της πυκνότητας και της θέσης των υποδοχέων. Στην εγκυμοσύνη, για παράδειγμα, τα οιστρογόνα κατευθύνουν μια εντυπωσιακή αύξηση της πυκνότητας των υποδοχέων της ωκυτοκίνης στη μήτρα και στο μυοεπιθήλιο των μαστών (βλέπε Russell και συνεργάτες [2003] [19] και Insel [1992] [20] για ανασκοπήσεις) και αυξάνουν τη δέσμευση των υποδοχέων της ωκυτοκίνης σε ορισμένες κρίσιμες περιοχές του εγκεφάλου (π.χ. το μεσοκοιλιακό υποθάλαμο) (21). Αξίζει να σημειωθεί ότι τα οιστρογόνα έχουν διττές ρυθμιστικές λειτουργίες για την ωκυτοκίνη, επηρεάζοντας τη μεταγραφή (transcription) τόσο των υποδοχέων της όσο και της ίδιας της ωκυτοκίνης (22). Επιπλέον, οι υποδοχείς των οιστρογόνων, οι οποίοι είναι απαραίτητοι για τη σύνθεση των υποδοχέων της ωκυτοκίνης στην αμυγδαλή, εκφράζονται από τους νευρώνες ωκυτοκίνης του υποθαλάμου (23). Ευφυή πειράματα in vivo σε ζώα στα οποία χρησιμοποιήθηκε ενδοεγκεφαλική μικροδιαπίδυση (intracerebral microdialysis) έχουν δείξει ότι δυναμικές, ειδικές ως προς την περιοχή αλλαγές της κατανομής των υποδοχέων της ωκυτοκίνης είναι εν μέρει υπεύθυνες για το συντονισμό του τοκετού, της μητρικής συμπεριφοράς, του άγχους και της σεξουαλικής συμπεριφοράς (24-26). Επιπρόσθετα σε αυτές τις προκαλούμενες από ορμόνες αλλαγές, σημαντικές έρευνες του Insel (1)

14 Harvard Rev Psychiatry Volume 18, Number 1 Η Ωκυτοκίνη και οι Θετικές Κοινωνικές της Επιδράσεις στους Ανθρώπους 13 ΥΠΟΘΑΛΑΜΟΣ ΜΕΓΑΛΟ- ΚΥΤΤΑΡΙΚΟΙ ΝΕΥΡΩΝΕΣ PVN ΥΠΟΦΥΣΗ ΝΕΥΡΑΞΟΝΕΣ ΟΠΙΣΘΙΟΣ ΛΟΒΟΣ ΥΠΟΦΥΣΗΣ ΠΡΟ- ΣΘΙΟΣ ΛΟΒΟΣ ΜΗΤΡΑ ΚΟΚΚΙΑ ΠΟΥ ΠΕΡΙΕΧΟΥΝ ΩΚΥΤΟΚΙΝΗ ΩΚΥΤΟΚΙΝΗ ΟΡΟΥ ΜΑΣΤΟΣ ΣΗΜΑΝΤΙΚΕΣ ΣΥΝΔΕΣΕΙΣ ΤΗΣ ΑΜΥΓΔΑΛΗΣ 1. ΚΟΓΧΟΜΕΤΩΠΙΑΙΟΣ ΦΛΟΙΟΣ/ΜΕΣΟΣ ΠΡΟΜΕΤΩΠΙΑΙΟΣ ΦΛΟΙΟΣ 2. ΝΗΣΟΣ ΕΓΚΕΦΑΛΟΥ 3. ΑΤΡΑΚΤΟΕΙΔΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΟΥ ΠΡΟΣΩΠΟΥ 4. ΙΠΠΟΚΑΜΠΟΣ 5. ΠΛΑΓΙΟΠΙΣΘΙΑ, ΠΕΡΙΥΔΡΑΓΩΓΙΚΗ ΦΑΙΑ ΟΥΣΙΑ (ΣΥΜΠΑΘΗΤΙΚΟ ΝΕΥΡΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ) 6. ΠΥΡΗΝΕΣ ΕΓΚΕΦΑΛΙΚΟΥ ΣΤΕΛΕΧΟΥΣ 7. ΠΑΡΑΚΟΙΛΙΑΚΟΣ ΠΥΡΗΝΑΣ ΥΠΟΘΑΛΑΜΟΥ (ΑΠΟΔΕΣΜΕΥΣΗ ACH) ΕΓΚΕΦΑΛΙΚΟ ΣΤΕΛΕΧΟΣ ΝΩΤΙΑΙΟΣ ΜΥΕΛΟΣ ΥΠΟΔΟΧΕΙΣ ΩΚΥΤΟΚΙΝΗΣ * ΑΜΕΣΗ ΝΕΥΡΑΞΟΝΙΚΗ ΜΕΤΑΒΙΒΑΣΗ ΜΕΤΑΒΙΒΑΣΗ ΟΓΚΟΥ ΩΚΥΤΟΚΙΝΗ: Κεντρική σύνθεση και περιφερειακές επιδράσεις ΕΙΚΟΝΑ 1. Η ωκυτοκίνη συντίθεται σε εξειδικευμένα κύτταρα στους PVN και στους SON του υποθαλάμου και επιτελεί διττούς ρόλους, τόσο ως κεντρικός νευροδιαβιβαστής/νευρορυθμιστής (για τις κεντρικές επιδράσεις, βλέπε Εικόνα 2) όσο και ως περιφερειακή ορμόνη. Παρότι υπάρχουν υποδοχείς για την ωκυτοκίνη σε όλο το σώμα, οι κύριες επιδράσεις της ασκούνται στην κυοφορούσα μήτρα και στο μαστό της εγκύου, όπου διεγείρει συσπάσεις και έκκριση γάλακτος αντίστοιχα. PVN (paraventricular nuclei) = παρακοιλιακοί πυρήνες, SON (supraoptic nuclei) = υπεροπτικοί πυρήνες. έχουν αποδείξει ότι γενετικά καθορισμένες, επιπέδου είδους (species-level) διαφορές της θέσης και της πυκνότητας των κεντρικών υποδοχέων της ωκυτοκίνης όχι των επιπέδων της ωκυτοκίνης είναι ο κρίσιμος παράγοντας που προκαλεί τις αξιοσημείωτες διαφορές στο δέσιμο των ζευγαριών μεταξύ των ειδών του αγρόμυος (vole). Παρεκτείνοντας τα ευρήματα αυτά στους ανθρώπους, μπορούμε να επικαλεστούμε στοιχεία ότι η λειτουργία της ωκυτοκίνης στον ανθρώπινο εγκέφαλο επηρεάζεται όχι μόνο από διαφορές της κεντρικής της αποδέσμευσης, αλλά και από διαφορές της πυκνότητας, της θέσης και της λειτουργίας των κεντρικών υποδοχέων της ωκυτοκίνης. Αυτές οι διαφορές των υποδοχέων πιθανότατα λαμβάνουν χώρα σε πολλά χρονικά πλαίσια, ως αποτέλεσμα τόσο στατικών όσο και μεταλλάξιμων (mutable) επιδράσεων. Από πραγματιστική άποψη, η κατανόηση αυτών των λεπτομερειών για τους υποδοχείς της ωκυτοκίνης θέτει το διευρυνόμενο πεδίο της έρευνας της ωκυτοκίνης στους ανθρώπους σε δυο τουλάχιστον πλαίσια. Πρώτον, αν και είναι σημαντικές, οι αναφορές για τα ΩΚΥΤΟΚΙΝΗ: Κεντρικές επιδράσεις ΕΙΚΟΝΑ 2. Μετά τη σύνθεση στους υποθαλαμικούς μεγαλοκυτταρικούς νευρώνες (που προεκβάλλουν όλοι στο οπίσθιο τμήμα της υπόφυσης [βλέπε Εικόνα 1]) και στους μικροκυτταρικούς νευρώνες στον παρακοιλιακό πυρήνα (PVN) (που έχουν κεντρικές προεκβολές), η ωκυτοκίνη ασκεί τις κεντρικές επιδράσεις της μέσω (1) άμεσων αξονικών συνδέσεων από τους μικροκυτταρικούς νευρώνες στον PVN σε κρίσιμες περιοχές του εγκεφάλου και (2) επιδράσεων διάχυσης όγκου (δηλαδή «επιδράσεων όγκου») σε περιοχές με υποδοχείς της ωκυτοκίνης. Αυτές οι επιδράσεις όγκου είναι το αποτέλεσμα της αποδέσμευσης ωκυτοκίνης τόσο από τους SON όσο και από τους PVN (βλέπε Ludwig & Leng [2006] [31] και McGregor και συνεργάτες [2008] [32] για ανασκοπήσεις). Όπως συζητείται στο κείμενο, η αμυγδαλή (που απεικονίζεται εδώ, με σημαντικές συνδέσεις) είναι ένας κρίσιμος κόμβος της κεντρικής δραστηριότητας της ωκυτοκίνης στους ανθρώπους. Μόνο επιλεγμένες περιοχές του εγκεφάλου που περιέχουν υποδοχείς της ωκυτοκίνης απεικονίζονται εδώ. Οι περιοχές αυτές επιλέχθηκαν επειδή υπάρχουν σε όλες τις μελέτες σε ανθρώπους που αναφέρονται στο κείμενο. Για πληρέστερη λίστα, βλέπε ανασκοπήσεις στους Gimpi & Farenholz (2001) (2), de Bono (2003) (33) και Skuse & Gallagher (2009) (34). ACC (anterior cingulate cortex) = φλοιός πρόσθιου προσαγωγίου, AMG = αμυγδαλή, MPFC (medial prefrontal cortex) = μέσος προμετωπιαίος φλοιός, NAS (nucleus accumbens) = επικλινής πυρήνας, OFC (orbitofrontal cortex) = κογχομετωπιαίος φλοιός, PVN (paraventricular nucleus) = παρακοιλιακός πυρήνας, SN (substantia nigra) = μέλαινα ουσία, SON (supraoptic nuclei) = υπεροπτικοί πυρήνες, STR = ραβδωτό σώμα, VMH (ventromedial hypothalamus) = μέσος κοιλιακός υποθάλαμος, VTA (ventral tagmental area) = κοιλιακή περιοχή της καλύπτρας.

15 14 MacDonald and MacDonald Harvard Rev Psychiatry January-February 2010 επίπεδα της ωκυτοκίνης σε διάφορους πληθυσμούς και συνθήκες (27-29) δίνουν μια μερική μόνο εικόνα ολόκληρου του λειτουργικού συστήματος. Δεύτερον, η ομάδα των ανασκοπούμενων εδώ μελετών που τεκμηριώνουν τις επιδράσεις της θεραπείας ανθρώπων με ωκυτοκίνη έχει κάνει την εμφάνισή της σε ένα σχετικό κενό κατανόησης γύρω από τις αξιοπρόσεκτες διαφορές των υποδοχέων της ωκυτοκίνης των ανθρώπων σε συγκεκριμένα άτομα και πληθυσμούς. Ήδη αναδύονται και άλλες κατευθύνσεις έρευνας με αντικείμενο τις προκαλούμενες από γενετικούς παράγοντες διαφορές των υποδοχέων της ωκυτοκίνης (12) και την επιγενετική (epigenetics) (τροποποιήσεις εξαρτώμενες από την εμπειρία) των γονιδίων της ωκυτοκίνης (30) δίνοντας μια πιο πολύπλοκη και λεπτομερέστερη εικόνα των παραλλαγών και της πλαστικότητας ολόκληρου του συστήματος της ωκυτοκίνης. Αυτό το πεδίο επιγενετικής είναι ένας ιδιαίτερα υποσχόμενος τομέας της έρευνας της ωκυτοκίνης που μπορεί να επηρεάσει την κατανόηση των επιδράσεων της πρώιμης σχεσιακής (relational) εμπειρίας στη μελλοντική λειτουργία του συστήματος της ωκυτοκίνης και στη συμπεριφορά προσκόλλησης. Διττοί ρόλοι: Περιφερειακές και κεντρικές επιδράσεις Η ωκυτοκίνη συντίθεται σε εξειδικευμένα κύτταρα στους παρακοιλιακούς πυρήνες (paraventricular nuclei, PVN) και στους υπεροπτικούς πυρήνες (supraoptic nuclei, SON) του υποθαλάμου (βλέπε Εικόνα 1) και επιτελεί διπλούς ρόλους, ως νευροδιαβιβαστής/νευρορυθμιστής και ως ορμόνη. Ένα μέρος της ωκυτοκίνης που συντίθεται στους PVN/SON μεταφέρεται στους νευράξονες και αποδεσμεύεται σε εγκεφαλικές περιοχές-στόχους (π.χ. στον ιππόκαμπο, την αμυγδαλή, το ραβδωτό σώμα (striatum), τον υποθάλαμο, τον επικλινή πυρήνα (nucleus accumbens), το μεσεγκέφαλο), όπου ενεργεί ως νευροδιαβιβαστής (2) (Βλέπε Εικόνα 2). Η αποδέσμευση από τα κυτταρικά σώματα των νευρώνων δημιουργεί επίσης λιγότερο κατευθυνόμενη διάχυση των επιδράσεων «μεταβίβασης όγκου» ( volume transmission ) στις εγκεφαλικές περιοχές με υποδοχείς ωκυτοκίνης (31). Μια δεύτερη οδός της ωκυτοκίνης περιλαμβάνει νευραξονική μεταφορά της ωκυτοκίνης στην υποφυσιακή ροή αίματος, όπου εισέρχεται στην περιφερειακή κυκλοφορία του αίματος για τις ορμονικές της δράσεις, όπως η έκκριση γάλακτος και οι συσπάσεις της μήτρας (31). Σημαντικό είναι το γεγονός ότι η κεντρική και η περιφερειακή αποδέσμευση ωκυτοκίνης μπορεί να είναι άζυγη (unyoked) και τα περιφερειακά επίπεδα της ωκυτοκίνης μπορεί να μην αντικατοπτρίζουν την κεντρική δραστηριότητα ή αποδέσμευση (31, 35) Περιφερειακά επίπεδα και κεντρική αποδέσμευση Στους ανθρώπους, τα επίπεδα της ωκυτοκίνης στο πλάσμα έχουν συσχετιστεί με ποικίλες συνθήκες και νοσηρές καταστάσεις (disease states), που περιλαμβάνουν τη θερμή επαφή με το/τη σύντροφο (36, 37), τα κενά (gaps) στις κοινωνικές σχέσεις (38), την εμπιστοσύνη και την αξιοπιστία (trustworthiness) (39), ψυχικούς στρεσογόνους παράγοντες (mental stressors) (40), απαντήσεις στο άγχος και ορμονικές απαντήσεις (41), τις ανδρικές και γυναικείες σεξουαλικές απαντήσεις (8), τις διαταραχές της διάθεσης (mood disorders) (42, 43), τη σχιζοφρένεια (27, 44) και τον αυτισμό (45). Ωστόσο, επειδή δεν υπάρχουν για τους ανθρώπους τα ερευνητικά εργαλεία που είναι διαθέσιμα στις έρευνες σε ζώα (π.χ. η ενδοεγκεφαλική μικροδιαπίδυση, η στοχευμένη [targeted] χορήγηση ανταγωνιστών της ωκυτοκίνης, η γονιδιακή απενεργοποίηση [gene knockout] και η μεταφορά ιικών γονιδίων (viral genes)), τα περιφερειακά επίπεδα δεν έχουν συσχετιστεί άμεσα με την κεντρική αποδέσμευση σε κρίσιμες περιοχές του εγκεφάλου. Για το λόγο αυτό, παρότι στις μελέτες που αναφέρονται παραπάνω έχουν παρατηρηθεί συσχετίσεις μεταξύ των επιπέδων της ωκυτοκίνης στο πλάσμα και διαφόρων παθήσεων, δεν έχουν διαπιστωθεί πειστικές ενδείξεις άμεσης σχέσης μεταξύ των κεντρικών επιπέδων της ωκυτοκίνης, των περιφερειακών επιπέδων της ωκυτοκίνης και των ψυχιατρικών παθήσεων σε αρκετές παθήσεις με το κοινωνικό άγχος ως χαρακτηριστικό γνώρισμα (46, 47). Άλλοι προσδιορισμοί (assays) της ωκυτοκίνης περιλαμβανομένων των επιπέδων της στο εγκεφαλονωτιαίο υγρό (28), το σίελο (48) και τα ούρα (49) έχουν κοινούς περιορισμούς. Για το λόγο αυτό, ο αμεσότερος τρόπος προσδιορισμού των κεντρικών δράσεων της ωκυτοκίνης στους ανθρώπους είναι μέσω ενδορρινικής χορήγησης, η οποία προσφέρει άμεση οδό προς τον εγκέφαλο (50). ΩΚΥΤΟΚΙΝΗ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΝΕΥΡΟΕΠΙΣΤΗΜΗ Ο ρόλος και οι θεραπευτικές δυνατότητες της ωκυτοκίνης στους ανθρώπους γίνονται καλύτερα κατανοητά σε κάποια ευρύτερα πλαίσια, όπως η εξελικτική ιστορία της, τα μοναδικά βιολογικά χαρακτηριστικά της και οι επιδράσεις της στα άλλα θηλαστικά. Με βάση αυτές τις γνώσεις, το πολυεπιστημονικό (multidisciplinary) πεδίο της κοινωνικής νευροεπιστήμης αφενός μεν προήγαγε τον κεντρικό ρόλο της ωκυτοκίνης στους ανθρώπους, αφετέρου δε χρησιμοποίησε την ωκυτοκίνη ως εργαλείο ανάλυσης της μικροδυναμικής του κοινωνικού εγκεφάλου (34). Στο δεύτερο μέρος ανασκοπούνται οι υπάρχουσες μελέτες των επιδράσεων της ωκυτοκίνης στους ανθρώπους από την ευρεία οπτική γωνία της κοινωνικής νευροεπιστήμης. Κατ αρχήν, ρίχνεται φως στα ευρήματα από τον κλάδο της κοινωνικής νευροεπιστήμης που ονομάζεται κοινωνική νευροοικονομία (social neuroeconomics) λόγω της μοναδικής και σημαντικής συμβολής τους. Μετά τη συζήτηση αυτή, ακολουθεί μια ανασκόπηση των μελετών των επιδράσεων της ωκυτοκίνης στην αντίληψη των κοινωνικών ερεθισμάτων, της κοινωνικής συμπεριφοράς και της κοινωνικής μνήμης. Τα αποτελέσματα αυτά παρουσιάζονται συνοπτικά στον Πίνακα 1. Παιχνίδια που παίζουν οι άνθρωποι: Κοινωνική νευροοικονομία Ο κλάδος της κοινωνικής νευροεπιστήμης που ονομάζεται νευροοικονομία έχει αποδειχθεί ζωτικός για την κατανόηση των επιδράσεων της ωκυτοκίνης στους ανθρώπους. Μετά την παρουσίαση μιας γενικής ανασκόπησης μερικών βασικών

16 Harvard Rev Psychiatry Volume 18, Number 1 Η Ωκυτοκίνη και οι Θετικές Κοινωνικές της Επιδράσεις στους Ανθρώπους 15 Πίνακας 1. Μελέτες θεραπείας ανθρώπων με ωκυτοκίνη Μελετηθείσα Άτομα (n) Δόση Κύρια ευρήματα παράμετρος & φύλο ΟΤ α Κοινωνικές νοητικές λειτουργίες σε φυσιολογικά άτομα Heinrichs και συν. Υποκειμενική ηρεμία & 37 Α 24 IU Μετά από κοινωνικό στρεσογόνο παράγοντα, η ομάδα της (2003) (51) ενδοκρινική απάντηση ΟΤ εμφάνισε μειωμένα επίπεδα κορτιζόλης, υψηλότερες στο κοινωνικό στρες εκτιμήσεις της ηρεμίας και λιγότερο άγχος. Τα αποτελέσματα ήταν παρόμοια με μια κατάσταση στην οποία χορηγήθηκε μόνο κοινωνική υποστήριξη Η ΟΤ συν κοινωνική υποστήριξη είχε αθροιστικές επιδράσεις τόσο στις ενδοκρινικές όσο και στις υποκειμενικές εκτιμήσεις του στρες Heinrichs και συν. Έμμεση & άμεση μνήμη 38 Α 24 IU Η ΟΤ μείωσε εκλεκτικά την έμμεση μνήμη για την ανάκλη- (2004) (52) στους ανθρώπους ση των συνδεόμενων με τις σχέσεις ερεθισμάτων σε μια δοκιμασία απόδοσης Kirsch και συν. Νευρωνικές απαντήσεις 15 Α 24 IU Τα άτομα που έλαβαν ΟΤ εμφάνισαν σημαντική μείωση (2005) (53) σε συναισθηματικά φορ- της δραστηριότητας στην αμυγδαλή και στη συνδετικότισμένα πρόσωπα & σκηνές τητα αμυγδαλής-μεσεγκεφάλου με τρομακτικές ή απειλητικές οπτικές εικόνες, με εντονότερη επίδραση στα αξιοπρόσεκτα από κοινωνική άποψη ερεθίσματα (πρόσωπα) σε σύγκριση με μη κοινωνικές σκηνές Kosfeld και συν. Εμπιστοσύνη 128 Α 24 IU Τα άτομα που έλαβαν ΟΤ εμφάνισαν συμπεριφορά μεγα- (2005) (54) λύτερης εμπιστοσύνης προς τους ανθρώπους που συμμετείχαν (σε σύγκριση με λήπτη που δεν ήταν άνθρωπος) σε ένα παιχνίδι μεταφοράς χρημάτων Domes και συν. Νευρωνικές απαντήσεις 13 Α 24 IU Τα άτομα που έλαβαν ΟΤ εμφάνισαν μειωμένη απάντηση (2007) (55) στα πρόσωπα της δεξιάς αμυγδαλής στα θυμωμένα, ευτυχισμένα & φοβισμένα πρόσωπα Domes και συν. «Ανάγνωση μυαλού» (διαί- 30 Α 24 IU Τα άτομα που έλαβαν ΟΤ εμφάνισαν βελτιωμένες βαθμο- (2007) (56) σθηση ψυχικής κατάστασης) λογήσεις στην RMET (δοκιμασία ανάγνωσης του μυαλού από τις εκφράσεις του στα μάτια) και έδειξαν αύξηση των σωστών απαντήσεων προσώπου σε δύσκολες ερωτήσεις ανάγνωσης του μυαλού Zak και συν. Γενναιοδωρία 68 Α 40 IU Τα άτομα με ΟΤ ήταν κατά 80% πιο γενναιόδωρα από ό,τι (2007) (57) τα άτομα που έλαβαν placebo σε ένα παιχνίδι γενναιοδωρίας που περιλάμβανε δωρεά χρημάτων. Οι επιδράσεις αυτές ήταν δυο φορές πιο ισχυρές από την ενδογενή επίδραση του αλτρουισμού (μονόπλευρη προσφορά) Baumgartner και Νευρωνική δραστηριότητα 49 Α 24 IU Η ΟΤ βελτίωσε μια πυροδοτούμενη από την προδοσία μείσυν. (2008) (58) & συμπεριφορά επίδειξης ωση της συμπεριφοράς επίδειξης εμπιστοσύνης («προεμπιστοσύνης μετά από σαρμογή εμπιστοσύνης»), συνδεόμενη με μειωμένη προδοσία ενεργοποίηση της αμυγδαλής, του μεσεγκεφάλου και του ραχιαίου ραβδωτού σώματος Di Simplicio και Επεξεργασία συναισθημα- 29 Α 24 IU Τα άτομα που έλαβαν ΟΤ εμφάνισαν επιβραδυμένο χρόνο συν. (2008) (59) τικών πληροφοριών σε αντίδρασης για να ταυτοποιήσουν σωστά τρομακτικές εργασίες προσοχής, εκφράσεις προσώπου. Τα άτομα αυτά μείωσαν επίσης τα αντίληψης και μνήμης σφάλματα στην ταξινόμηση των θετικών συναισθημάτων ως αρνητικών Ditzen και συν. Συμπεριφορά και φυσιολο- 94 Α/Γ 40 IU Η ΟΤ μείωσε σημαντικά την αναλογία της θετικής προς (2008) (60) γία στα ζευγάρια. Συζή- αρνητική συμπεριφορά επικοινωνίας και μείωσε επίσης τηση συγκρούσεων σημαντικά τα επίπεδα της κορτιζόλης στο σίελο μετά από συζήτηση συγκρούσεων μεταξύ των ζευγαριών Guastella και συν. Νοητική επεξεργασία του 104 Α/Γ 24 IU Τα άτομα που έλαβαν ΟΤ εμφάνισαν βελτιωμένη αποτελε- (2008) (61) κοινωνικού σθένους σματικότητα στην αναγνώριση των θυμωμένων προσώπων έναντι των ευτυχισμένων προσώπων και ατένιζαν για περισσότερη ώρα και πιο συχνά τα θυμωμένα πρόσωπα Guastella και συν. Μνήμη για συναισθηματικά 69 Α 24 IU Τα άτομα που έλαβαν ΟΤ εμφάνισαν βελτιωμένη μνήμη (2008) (62) φορτισμένα πρόσωπα αναγνώρισης για ευτυχισμένα πρόσωπα που είχαν ξαναδεί, σε σύγκριση με θυμωμένα και ουδέτερα πρόσωπα Guastella και συν. Χρόνος ατένισης της περιο- 52 Α 24 IU Τα άτομα που έλαβαν ΟΤ εμφάνισαν αυξημένο αριθμό καθη- (2008) (63) χής των ματιών των λώσεων και αυξημένο συνολικό χρόνο ατένισης προς την προσώπων περιοχή των ματιών του προσώπου σε σύγκριση με placebo Συνέχεια στην πίσω σελ.

17 16 MacDonald and MacDonald Harvard Rev Psychiatry January-February 2010 Πίνακας 1. Μελέτες θεραπείας ανθρώπων με ωκυτοκίνη (συνέχεια)) Μελετηθείσα Άτομα (n) Δόση Κύρια ευρήματα παράμετρος & φύλο ΟΤ α Petrovic και συν. Συναισθηματική αξιολόγηση 27 Α 32 IU Η ΟΤ κατάργησε τις αρνητικές συναισθηματικές εκτιμήσεις (2008) (64) των προσώπων και αντί- των συνδυασμένων με αποστροφική εξαρτημένη μάθηση στοιχη νευρωνική προσώπων και προκάλεσε μειωμένη δραστηριότητα στον δραστηριότητα πρόσθιο μέσο κροταφικό φλοιό και στο φλοιό του πρόσθιου προσαγωγίου Τα πρόσωπα με άμεσο ατενές βλέμμα εμφάνισαν μεγαλύτερη προκαλούμενη από την ΟΤ νευρωνική διαμόρφωση από ό,τι τα πρόσωπα με αποστροφή βλέμματος στην αμυγδαλή και στην ατρακτοειδή έλικα Savaskan και συν. Μνήμη για ταυτότητα IU Τα άτομα που έλαβαν ΟΤ εμφάνισαν βελτιωμένη βραχυ- (2008) (65) προσώπων 18 Α πρόθεσμη (5ωρη) και μακροπρόθεσμη (24ωρη) αναγνώρι- 18 Γ ση των ουδέτερων και των θυμωμένων προσώπων Η ΟΤ μείωσε το ποσοστό ψευδούς συναγερμού για τα πρόσωπα που δεν είχαν ξαναδεί τα μελετώμενα άτομα Singer και συν. Ενσυναίσθηση για τον 20 Α 32 IU Η ΟΤ μείωσε την ενεργοποίηση της αμυγδαλής στα «εγωι- (2008) (66) πόνο που βιώνεται δι στικά» άτομα που έλαβαν άμεσα επώδυνη διέγερση, αντιπροσώπου και άμεσα αλλά δεν είχε καμία επίδραση στην ενσυναίσθηση ή στη δραστηριότητα στις σχετιζόμενες με την ενσυναίσθηση περιοχές του εγκεφάλου (νήσο) Unkellbach και συν. Αναγνώριση θετικών σεξου- 44 Α 24 IU Η ΟΤ αύξησε την ανίχνευση και κατηγοριοποίηση των (2008) (67) αλικών και σχεσιακών θετικού σθένους σεξουαλικών και σχεσιακών λέξεων σε ερεθισμάτων μια εποικοδομητική εργασία αναγνώρισης Domes και συν. Απάντηση της αμυγδαλής 16 Γ 24 IU Στις γυναίκες, η ΟΤ αύξησε τη δραστηριότητα στην αρι- (2009) (68) β σε φοβισμένα, θυμωμένα, στερή αμυγδαλή, την ατρακτοειδή έλικα και την άνω ευτυχισμένα και ουδέτερα κροταφική έλικα σε απάντηση σε τρομακτικά πρόσωπα πρόσωπα και στην κάτω μετωπιαία έλικα σε απάντηση σε θυμωμένα και ευτυχισμένα πρόσωπα, γεγονός που υποστηρίζει τις ειδικές ως προς το φύλο επιδράσεις της ΟΤ Fischer-Shofty και Ικανότητα αναγνώρισης 27 Α 24 IU Η ΟΤ βελτίωσε την ικανότητα των ατόμων να αναγνωρίζουν συν. (2009) (69) β προσώπων το φόβο, αλλά όχι άλλα συναισθήματα (την ευτυχία, τη λύπη, το θυμό, την έκπληξη, την απέχθεια) Keri & Benedek Αντίληψη βιολογικής IU Η ΟΤ αύξησε την ευαισθησία στη βιολογική κίνηση (μορφή (2009) (70) β κίνησης 10 Α που βαδίζει) έναντι της μη βιολογικής κίνησης (περι- 10 Γ στρεφόμενου σχήματος) Rimmele και συν. Μνήμη αναγνώρισης 44 Α 24 IU Η προ της εργασίας ΟΤ βελτίωσε τη μνήμη εξοικείωσης (2009) (71) β για πρόσωπα για πρόσωπα έναντι των μη κοινωνικών ερεθισμάτων 24 ώρες αργότερα. Η πιο κοπιώδης μνήμη αναγνώρισης δεν επηρεάστηκε Shamay-Tsoory και Συναισθηματικές απαντή IU Τα άτομα που έλαβαν ΟΤ ανέφεραν τόσο αυξημένο φθόνο συν. (2009) (72)β σεις στο κέρδος ή την 26 Α όταν κάποιος άλλος παίκτης κέρδιζε περισσότερα χρήαπώλεια του άλλου κατά 33 Γ ματα από εκείνα όσο και αυξημένη χαιρεκακία τη διάρκεια ενός παιχνι- (Shadenfreude) όταν εκείνα κέρδιζαν περισσότερα από διού οικονομικών επιλογών ό,τι ο άλλος παίκτης, γεγονός που υποστηρίζει την υπόθεση ότι η ΟΤ αυξάνει τον αξιοπρόσεκτο χαρακτήρα των κοινωνικών παραγόντων υπόμνησης ανεξάρτητα από το σθένος του συναισθήματος Theodoridou και Κρίσεις αξιοπιστίας και IU Η ΟΤ αύξησε τις εκτιμήσεις της αξιοπιστίας και της ελκυσυν. (2009) (73) β ελκυστικότητας προσώπων 48 Α στικότητας άγνωστων ανδρικών και γυναικείων προσώπων 48 Γ τόσο στους μελετώμενους άνδρες όσο και στις μελετώμενες γυναίκες Διεργασίες νοητικών λειτουργιών/μνήμης σε φυσιολογικά άτομα Fehm-Wolfsdorf και Μνήμη (συγκράτηση 30 Α 10 IU OT Σε σύγκριση τόσο με το placebo όσο και με την AVP (η συν. (1984) (74) λέξεων) ή AVP οποία είχε παρόμοιες επιδράσεις στη μνήμη), τα άτομα που έλαβαν ΟΤ εμφάνισαν μικρότερη ικανότητα μάθησης και μνήμης, αλλά αισθάνονταν πιο εστιασμένα Geenen και συν. Απρόβλεπτες αρνητικές 28 Α miu Τα άτομα που έλαβαν ΟΤ εμφάνισαν μείωση της CVN (1988) (75) διαφορές και μνήμη IV OT (contingent negative variation), μιας ηλεκτροφυσιολογικής μέτρησης των προπαρασκευαστικών διεργασιών προσοχής και κινητοποίησης, και των δυο κατά το χρόνο της θεραπείας με ΟΤ και 1 εβδομάδα μετά

18 Harvard Rev Psychiatry Volume 18, Number 1 Η Ωκυτοκίνη και οι Θετικές Κοινωνικές της Επιδράσεις στους Ανθρώπους 17 Πίνακας 1. Μελέτες θεραπείας ανθρώπων με ωκυτοκίνη (συνέχεια)) Μελετηθείσα Άτομα (n) Δόση Κύρια ευρήματα παράμετρος & φύλο ΟΤ α Bruins και συν. Διεργασίες νοητικών IU OT Τα άτομα που έλαβαν ΟΤ εμφάνισαν μειωμένη αρχική απο- (1992) (76) λειτουργιών και μνήμης 23 Α ή AVP θήκευση και ποσοστό αποθήκευσης στην εργασία λεκτι- 20 Γ κής μνήμης και μειωμένη ενεργητικότητα στη δοκιμασία προφίλ διάθεσης. Η βαζοπρεσίνη είχε περίπου αντίθετες επιδράσεις στη μνήμη Διαταραχή Asperger/αυτισμός Hollander και συν. Επαναλαμβανόμενες 15 Έως 70 U/ Τα άτομα που έλαβαν ΟΤ εμφάνισαν σημαντική μείωση (2003) (77) συμπεριφορές 14 Α ώρα IV OT των επαναλαμβανόμενων συμπεριφορών που είναι κοι- 1 Γ νές στους ασθενείς με αυτισμό Hollander και συν. Συναισθηματική 15 Α Έως 70 U/ Τα άτομα που έλαβαν ΟΤ εμφάνισαν εκπτώσεις της (2007) (78) κατανόηση ομιλίας ώρα IV OT συναισθηματικής κατανόησης της ομιλίας μετά την έγχυση σε σχέση με πριν από την έγχυση και διατήρησαν την ικανότητα να προσδιορίζουν με ακρίβεια τη συναισθηματική σημασία στον κυματισμό της φωνής Άνδρες με δυσκολίες σχετιζόμενες με την προσκόλληση Meinlschmidt & Κορτιζόλη σιέλου 19 Α 24 IU Τα άτομα που έλαβαν ΟΤ και είχαν βιώσει πρώιμο αποχω- Heim (2007) (79) ρισμό από τους γονείς τους εμφάνισαν ασθενείς μειώσεις της κορτιζόλης στο σίελο (μια μέτρηση του κεντρικού συστήματος των ορμονών του στρες) σε βάθος χρόνου Buchheim και συν. Εκτιμήσεις εικόνων σχε- 26 Α 24 IU Σε άνδρες με πρότυπο ανασφαλούς προσκόλλησης, η ΟΤ (80) β τιζόμενων με την αύξησε τις εκτιμήσεις ασφαλούς προσκόλλησης και μείπροσκόλληση ωσε τις εκτιμήσεις της ανασφαλούς προσκόλλησης Σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου Ohlsson και συν. Δυσκοιλιότητα και συνδεό- 49 Γ 40 IU δυο Τα άτομα που έλαβαν ΟΤ είχαν ελαφρά βελτιωμένη διάθεση, (2005) (82) β μενες υποκειμενικές φορές την κοιλιακό πόνο και ενοχλήσεις. Υπήρχε μια ασθενής θετική παράμετροι ημέρα για συσχέτιση μεταξύ της χορήγησης ΟΤ, της βελτίωσης του 13 συνδρόμου ευερέθιστου εντέρου και της ταυτόχρονης εβδομάδες κατάθλιψης Διαταραχή κοινωνικού άγχους Guastella και συν. 4 κλίμακες αυτοεκτί- 25 Α 24 IU Τα άτομα που έλαβαν ΟΤ ενώ υποβάλλονταν ταυτόχρονα (2009) (82) β μησης πλευρών του σε θεραπεία έκθεσης επέδειξαν θετική αρχική επίδραση κοινωνικού άγχους (βελτιωμένη αυτοαξιολόγηση της εμφάνισης και της αυτοεκτιμήσεις της απόδοσης της ομιλίας). Τα οφέλη αυτά, ωστόσο, δεν απόδοσης της ομιλίας γενικεύτηκαν σε καμία σταθερή θετική επίδραση έναντι και της εμφάνισης της θεραπείας έκθεσης μόνο Ψυχαναγκαστική-καταναγκαστική διαταραχή den Boer & Weste- Ψυχαναγκασμοί και & 54 IU Καμία επίδραση στα συμπτώματα, αν και ένα άτομο στην nberg (1992) (83) καταναγκασμοί 3 Α ομάδα της δόσης των 54 IU εμφάνισε μικρή μείωση στις 9 Γ συμπεριφορές ελέγχου Epperson και συν. Συμπτώματα ψυχαναγκα IU ή Καμία αλλαγή στα συμπτώματα της ψυχαναγκαστικής- (1996) (84) στικής-καταναγκαστικής 7 Α 320 IU καταναγκαστικής διαταραχής διαταραχής και διάθεση 3 Γ Τα άτομα που έλαβαν ΟΤ εμφάνισαν στατιστικά (αλλά όχι κλινικά) σημαντική βελτίωση των βαθμολογήσεων στο BDI Τριχοτιλλομανία Epperson και συν. Συμπτώματα 2 Γ 160 IU Καμία διαφορά στα συμπτώματα της τριχοτιλλομανίας (1996) (85) τριχοτιλλομανίας Διαταραχή στρες μετά από ψυχοτραυματική εμπειρία Pitman και συν. Φυσιολογικές απαντήσεις 43 Α 20 IU OT Τα άτομα που έλαβαν ΟΤ είχαν τις χαμηλότερες μέσες (1993) στους παράγοντες υπό- ή AVP φυσιολογικές απαντήσεις στους παράγοντες υπόμνησης μνησης προσωπικού προσωπικών νοερών εικόνων μάχης, σε σύγκριση με ψυχικού τραύματος άτομα που έλαβαν placebo ή AVP Σχιζοφρένεια Bujanow (1972) (87) Συμπτώματα οξείας σχιζο- Δεν ανα IU IV Γρήγορη θεραπευτική επίδραση, που περιστασιακά εμπόδισε Bujanow (1974) φρένειας και νοσηλεία φέρεται ή IU την ανάγκη για νοσηλείες (αναφορές παρατήρησης χωρίς (88) IM καθημε- τυφλοποίηση ή προτυποποιημένες μετρήσεις έκβασης) ρινά ή ημέρα παρά ημέρα (6-10 ενέσεις) Συνέχεια στην πίσω σελ.

19 18 MacDonald and MacDonald Harvard Rev Psychiatry January-February 2010 Πίνακας 1. Μελέτες θεραπείας ανθρώπων με ωκυτοκίνη (συνέχεια)) Μελετηθείσα Άτομα (n) Δόση Κύρια ευρήματα παράμετρος & φύλο ΟΤ α Bakharev (1984) Επιδεινώσεις της 27 Α 10 IU IM Η IV ή ΙΝ ωκυτοκίνη προκάλεσε ανακούφιση ή αισθητή (89) σχιζοφρένειας ή ΙΝ κάθε βελτίωση ποικίλων συμπτωμάτων (της κατάθλιψης, του 6 ώρες άγχους, της εξασθένησης, της απάθειας, της ανεργίας, του ύπνου) και ήταν καλά ανεκτή. Δεν χρησιμοποιήθηκαν τα αναγνωρισμένα σήμερα διαγνωστικά κριτήρια ή μετρήσεις έκβασης Σεξουαλική λειτουργία Anderson-Hunt & Γυναικεία σεξουαλική 1 Γ 8 IU Το άτομο που έλαβε ΟΤ (με χρησιμοποίηση ενδορρινικής Dennerstein (1994) απάντηση (αναφορά ΟΤ για ενίσχυση της γαλουχίας) εμφάνισε αυξημένη (90) περιπτώσεως) σεξουαλική επιθυμία και εντονότερο οργασμό Ishak και συν. Ανοργασμία (αναφορά 1 Α 24 IU Στο άτομο που έλαβε ΟΤ ενδοσυνουσιακά επιτεύχθηκε (2007) (91) περιπτώσεως) η αποκατάσταση της εκσπερμάτισης Burri και συν. Ενδοκρινική και σεξουα- 10 Α 24 IU Τα άτομα που έλαβαν ΟΤ εμφάνισαν μεγαλύτερες αυξή- (2008) (92) λική λειτουργία σεις των επιπέδων της επινεφρίνης στο πλάσμα κατά τη διάρκεια της σεξουαλικής δραστηριότητας και αυξημένα επίπεδα ΟΤ στο πλάσμα για > 60 λεπτά μετά τη θεραπεία Δεν παρατηρήθηκαν καθόλου αλλαγές στην υποκειμενική σεξουαλική εμπειρία AVP (arginine vasopressin) = αργινίνη-βαζοπρεσίνη, BDI = Beck Depression Inventory (Ερωτηματολόγιο Beck για την Κατάθλιψη), Α = άνδρας/ες, Γ = γυναίκα/ες, ΟΤ (oxytocin) = ωκυτοκίνη, U = μονάδα. α Ενδορρινική και χορηγούμενη μια φορά την ημέρα, εκτός αν προσδιορίζεται διαφορετικά. β Οι μελέτες αυτές προστέθηκαν μετά την αποδοχή και την ανασκόπηση του κύριου άρθρου. Για το λόγο αυτό, δεν αναφέρονται ούτε συζητούνται στο κείμενο του άρθρου. Αρκετές από αυτές (π.χ. Domes και συνεργάτες [2009] [68], Shamay-Tsoory και συνεργάτες [2009] [72]) υποστηρίζουν σημαντικές τροποποιήσεις ορισμένων υποθέσεων όσον αφορά τις επιδράσεις της ωκυτοκίνης. Συμπεριλαμβάνονται επειδή είναι επίκαιρες και αποδεικνύουν την πολύπλοκη και εξελισσόμενη κατανόηση του ρόλου της ωκυτοκίνης στους ανθρώπους. Φάση 1: Αρχική επένδυση Ο διαχειριστής «αποφασίζει» αν θα ανταπο- δώσει και, αν ναι, ποιο ποσό. Ο επενδυτής επιλέγει το ποσό που θα επενδύσει. Το ποσό της επένδυσης τριπλασιάζεται. Φάση 2: Επιστροφή 1α. Ο επενδυτής επιλέγει το ποσό ($) που θα 2α. Ο διαχειριστής, που είναι άνθρωπος, μεταφέρει ο διαχειριστής, που είναι μεταβιβάζει πίσω στον επενδυτή το επιλεγάνθρωπος, λαμβάνει τριπλάσιο ποσό ($ x 3) μένο ποσό τόσο ο διαχειριστής όσο και ο (= παιχνίδι «εμπιστοσύνης»)*. επενδυτής κρατούν ο καθένας το μερίδιο που προκύπτει και πιθανώς ωφελούνται 1β. Ο επενδυτής επιλέγει το ποσό ($) που θα και οι δυο από την αρχική επένδυση. μεταφέρει ο διαχειριστής, που είναι προγραμματισμένος και όχι άνθρωπος, 2β. Ο διαχειριστής, που δεν είναι άνθρωπος, λαμβάνει τριπλάσιο ποσό ($ x 3) μεταβιβάζει το επιλεγμένο ποσό (το (= παιχνίδι «κινδύνου»). οποίο όμως στην πραγματικότητα είναι το ίδιο ακριβώς ποσό το οποίο μεταβιβάζει και ο διαχειριστής που είναι άνθρωπος) πίσω στον επενδυτή τόσο ο διαχειριστής όσο και ο επενδυτής κρατούν ο καθένας το μερίδιο που προκύπτει και πιθανώς ωφελούνται και οι δυο από την αρχική επένδυση. ΕΙΚΟΝΑ 3. Τα παιχνίδια «εμπιστοσύνης» και «κινδύνου». Όλοι οι συμμετέχοντες έλαβαν ενδορρινική ωκυτοκίνη ή placebo. Η μόνη πραγματική διαφορά ανάμεσα στα παιχνίδια είναι ότι ο διαχειριστής, ο οποίος λαμβάνει την επένδυση και ελέγχει τις επιστροφές, είναι άνθρωπος μόνο στο παιχνίδι της «εμπιστοσύνης». Η επίδραση της ωκυτοκίνης στη συμπεριφορά παρατηρείται μόνο στην αρχική επιστροφή και μόνο όταν ο λήπτης είναι ένα άλλο πρόσωπο. * = πράξεις επενδυτών θετικά επηρεασμένες από την ωκυτοκίνη.

20 Harvard Rev Psychiatry Volume 18, Number 1 Η Ωκυτοκίνη και οι Θετικές Κοινωνικές της Επιδράσεις στους Ανθρώπους 19 Φάση 1: Αρχική συναλλαγή Φάση 2: Ανάδραση Φάση 3: Παιχνίδι μετά την ανάδραση* Ομάδα 1: Παιχνίδι «εμπιστοσύνης» Οι παίκτες έχουν πιθανότητες Οι παίκτες παίζουν άλλον ένα (λήπτης άνθρωπος) να ακούσουν ότι (α) προ- γύρο του παιχνιδιού «εμπιστο- Ομάδα 2: Παιχνίδι «κινδύνου» δόθηκαν (από τον άνθρωπο σύνης» ή «κινδύνου» (λήπτης προγραμματισμένος, λήπτη) ή (β) έχασαν (μέσω της μη άνθρωπος) προγραμματισμένης ανταπόκρισης του μη ανθρώπου διαχειριστή) ΕΙΚΟΝΑ 4. Παραλλαγή των παιχνιδιών «εμπιστοσύνης» και «κινδύνου»: προσαρμογή κινδύνου. Όλοι οι συμμετέχοντες έλαβαν είτε ενδορρινική ωκυτοκίνη είτε placebo. Αυτή η παραλλαγή των παιχνιδιών «εμπιστοσύνης» και «κινδύνου» εξετάζει την επίδραση της ωκυτοκίνης στην αποστροφή προς την προδοσία (συμπεριφορά εμπιστοσύνης μετά τη γνώση της προδοσίας). Η πρώτη φάση είναι ακριβώς ίδια με την πρώτη φάση των παιχνιδιών «εμπιστοσύνης» και «κινδύνου» στην Εικόνα 3. * = πράξεις επενδυτών θετικά επηρεασμένες από την ωκυτοκίνη (μειωμένη αποστροφή προς την προδοσία). αρχών στο πεδίο της νευροοικονομίας, συζητάμε τις επιδράσεις της ωκυτοκίνης σε αρκετά σημαντικά νευροοικονομικά πειράματα. Η κοινωνική νευροοικονομία, που έχει ως στόχο την κατανόηση της μικροδυναμικής και της νευροβιολογίας της πολύπλοκης λήψης αποφάσεων στον πραγματικό κόσμο, είναι ένα πολυεπιστημονικό πεδίο που χρησιμοποιεί διάφορα εργαλεία, όπως μαθηματικά και οικονομικά μοντέλα και εξισώσεις, εννοιολογικές δομές (constructs) της κοινωνικής ψυχολογίας (π.χ. ανίχνευση προθέσεων, εμπιστοσύνη, ανάγνωση μυαλού, φήμη) και πειραματικές τεχνικές της νευροεπιστήμης (λειτουργική νευροαπεικόνιση [functional neuroimaging], ψυχοδραστικά [psychoactive] φάρμακα, μαγνητική διάσπαση [magnetic disruption] της εγκεφαλικής δραστηριότητας) (93, 94). Δυο εναισθητικά συμπεράσματα από την κοινωνική νευροικονομία που έχουν ιδιαίτερη σχέση με την ωκυτοκίνη είναι ότι (1) η ευρηματική των απλών ηδονικών αποφάσεων (hedonic decision heuristics) (δηλαδή το ότι οι άνθρωποι προσπαθούν εγωιστικά να μεγιστοποιούν το κέρδος και να ελαχιστοποιούν την απώλεια) δεν περιγράφει επακριβώς τη λήψη κοινωνικών αποφάσεων στον πραγματικό κόσμο και (2) οι κοινωνικές ανταμοιβές (social rewards) ενεργοποιούν το κεντρικό σύστημα δικτύων των ανταμοιβών (central reward circuitry) κατά τρόπο παρόμοιο με άλλες κατηγορίες ερεθισμάτων που αυξάνουν την επιβίωση (δηλαδή την τροφή και το ποτό) (94-96). Τα πειράματα της νευροοικονομίας κατά κανόνα περιλαμβάνουν παιχνίδια οικονομικών συναλλαγών. Τα παιχνίδια αυτά παρέχουν τις εμπειρικές κανονικές συνθήκες (empirical regularities) που είναι απαραίτητες για τον πειραματισμό ενώ παράλληλα διατηρούν τα ουσιώδη χαρακτηριστικά μιας πραγματικής, σημαίνουσας κοινωνικής συναλλαγής (94, 95). Σε αντίθεση με άλλες, πιο πολύπλοκες μορφές κοινωνικής αλληλεπίδρασης, τα οικονομικά παιχνίδια μπορούν να παιχτούν σε ένα περιβάλλον νευροαπεικόνισης, διευκολύνοντας την ψηφιακή ανάλυση περιοχών του εγκεφάλου που εμπλέκονται στη λήψη αποφάσεων και υποκειμενικές καταστάσεις όπως η εμπιστοσύνη. Η λειτουργική νευροαπεικόνιση έχει κρίσιμη σημασία μέχρι σήμερα στην κατανόηση της νευροβιολογικής δράσης της ωκυτοκίνης στους ανθρώπους, όπως συζητείται παρακάτω. Εμπιστοσύνη και ραντεβού: Η ωκυτοκίνη στα νευροοικονομικά παιχνίδια Στην πρώτη, πρωτοποριακή νευροοικονομική μελέτη της ωκυτοκίνης, οι Kosfeld και συνεργάτες (54) έδωσαν σε 128 υγιείς άνδρες ενδορρινική ωκυτοκίνη ή placebo και κατόπιν τους έβαλαν να παίξουν ένα παιχνίδι εμπιστοσύνης/προδοσίας (trust/betrayal), μια διμερή άσκηση που περιλάμβανε δυο πιθανές χρηματικές συναλλαγές ανάμεσα σε έναν επενδυτή (investor) και έναν ανώνυμο διαχειριστή (trustee), ο οποίος ήταν είτε άνθρωπος (στην έκδοση «εμπιστοσύνης» του παιχνιδιού [ trust version]) είτε ηλεκτρονικός υπολογιστής (στην έκδοση «κινδύνου» του παιχνιδιού [ risk version) (Εικόνα 3). Στο παιχνίδι αυτό, ο επενδυτής ξεκινά με ένα ποσό και μπορεί να αποφασίσει να μεταβιβάσει ένα μέρος του στο διαχειριστή. Αυτή η αρχική συναλλαγή τριπλασιάζει το μεταφερόμενο ποσό, έτσι ώστε να είναι δυνητικά επικερδής και για τις δυο πλευρές αν ο διαχειριστής ανταποκριθεί. Ωστόσο, η αρχική, πιθανώς επικερδής έκφραση εμπιστοσύνης από πλευράς του επενδυτή είναι επίσης ριψοκίνδυνη, αφού ο διαχειριστής δεν έχει καμία υποχρέωση να επιστρέψει τίποτα. Δηλαδή, ένας τσιγκούνης (stingy) διαχειριστής θα μπορούσε να κρατήσει ολόκληρη την αρχική επένδυση και να προδώσει την εμπιστοσύνη ενός γενναιόδωρου επενδυτή. Όπως αναφέραμε, το παιχνίδι υπάρχει σε δυο εκδόσεις: μια έκδοση κοινωνικά προκατειλημμένης (socially biased) «εμπιστοσύνης» στην οποία ο διαχειριστής είναι ένας δεύτερος άνθρωπος που συμμετέχει, και μια έκδοση απρόσωπου (impersonal) «κινδύνου», στην οποία ο διαχειριστής είναι ένα «σχέδιο» ( project ) και το ποσό που επιστρέφεται δεν καθορίζεται από κάποιον άλλο παίκτη που συμμετέχει στο παιχνίδι. Αντίθετα, οι επενδυτές στην έκδοση του «κινδύνου» γνωρίζουν ότι το ποσοστό της επιστροφής είναι προκαθορισμένο από τους ερευνητές. Για να διατηρούν τον πραγματικό κίνδυνο σταθερό από τον ένα επενδυτή στον άλλο όμως, οι ερευνητές