«Πρακτικές εφαρμογές και τρόποι

Transcript

1 «Πρακτικές εφαρμογές και τρόποι αντιμετώπισης της δυσλεξίας, από τη σκοπιά του Λογοπαθολόγου» 13 ο ΠΑΓΚΥΠΡΙΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΔΥΣΛΕΞΙΑΣ Σάββατο 6 Οκτωβρίου 2010 «Δυσλεξία: Μια λέξη δύσκολη και μόνο να την πεις φαντάσου το μαρτύριο όμως να τη ζεις» Μαρία Χριστοπούλου, Ευρωπαϊκό Πανεπιστήμιο Κύπρου, Διευθύντρια Κλινικής Λόγου, Ομιλίας, Ακοής.

2 Βασικός στόχος είναι η κατανόηση της σχέσης μεταξύ γλωσσικών διαταραχών, μαθησιακών δυσκολιών και δυσλεξίας. Τρόποι αποθεραπείας και αποκατάστασης. Φύση της ανάγνωσης, πως επηρεάζεται από τον προφορικό λόγο, και τη σχέση της με την αναγνώριση, κατανόηση, και επεξεργασία του λόγου. CHRISTOPOULOU 2

3 Βασικά στάδια ανάπτυξης της αναγνωστικής ικανότητας Μοντέλα αναγνώρισης και διαφορικής διάγνωσης διαταραχών λόγου, ΜΔ και δυσλεξίας Αρχές συνεργασίας με άλλους ειδικούς στην αντιμετώπιση των δυσκολιών ανάγνωσης Στρατηγική οικοδόμησης στόχων και εφαρμογή σχεδίου για την αντιμετώπιση αναγνωστικών και δυσκολιών μάθησης. Πρώτη Ανάγνωση, από το σχήμα στη γραφή, το παίδεμα της ορθογραφίας, ο περιγραφικός λόγος CHRISTOPOULOU 3

4 Τι είναι Μαθησιακές δυσκολίες; Είναι νευρολογικές δυσλειτουργίες που παρεμβάλλουν στην ικανότητα του ατόμου να αποθηκεύσει, να επεξεργαστεί, ή να παράξει πληροφορίες, και δημιουργεί ένα κενό ανάμεσα στην πραγματική ικανότητα του ατόμου και την εκτέλεση. CHRISTOPOULOU 4

5 Κρυμμένες αναπηρίες Γιατί είναι δύσκολο να αναγνωριστούν Είναι δύσκολο να γίνουν αποδεχτές Είναι δύσκολο να θεωρηθούν σημαντικές Είναι δύσκολο να διαγνωστούν έγκαιρα Μπορεί να είναι βαριάς ή ελαφριάς μορφής Μπορεί να είναι κληρονομικές ή μη Μπορεί να συνοδεύονται ή όχι από άλλες αναπηρίες ή προβλήματα CHRISTOPOULOU 5

6 Οι Μ.Δ. δεν θεραπεύονται! Οι Μ.Δ. δεν φεύγουν! ΑΛΛΑ οι Μ.Δ. βελτιώνονται και το άτομο μαθαίνει τον τρόπο με τον οποίο πρέπει να ενεργεί για να έχει το καλύτερο δυνατό αποτέλεσμα. (compensate) Έγκαιρη διάγνωση και έγκαιρη παρέμβαση κάνει θαύματα. Τα σωστά προγράμματα αποκατάστασης φέρουν τεράστια βελτίωση και το άτομο συμπεριφέρεται ως να μην έχει κανένα πρόβλημα. CHRISTOPOULOU 6

7 Κρυμμένες αναπηρίες Είναι μια σύνθετη Νευρολογική δυσλειτουργία, είναι έμφυτη, και συναντάται σε διαφορετικές μορφές, σε διάφορες ηλικίες, τα συμπτώματά της είναι δυνατόν να εντοπιστούν από την ηλικία των 3-4 ετών. «Το δυσλεξικό παιδί θα ήταν ο καλύτερος μαθητής του σχολείου αν η διδασκαλία και η μάθηση ήταν αποκλειστικά προφορική» CHRISTOPOULOU 7

8 Ειδική Μαθησιακή Δυσκολία=ΔΥΣΛΕΞΙΑ Ορισμός Είναι ένα ειδικό μαθησιακό πρόβλημα που εμφανίζεται ιδιαίτερα στο γραπτό λόγο και στο διάβασμα. Εμφανίζεται κυρίως σε άτομα με κανονική προς ψηλή νοημοσύνη. Εννοιολογία Η λέξη δυσλεξία προέρχεται από τις ελληνικές λέξεις δυσκολία με τις λέξεις, και γενικά με τις γλωσσικές διαδικασίες. Γύρω στα 25% των παιδιών στην Ευρώπη και Αμερική εμφανίζουν αυτό το πρόβλημα με την ένταξή τους στο σχολείο. CHRISTOPOULOU 8

9 Δυσλεξία: Σήμερα, ορίζεται ως η εξελικτική δυσκολία ή δυσχέρεια που αφορά τις ακαδημαϊκές δεξιότητες (όλες τις πλευρές της γλωσσικής λειτουργίας) ανάγνωση, γραφή, κατανόηση, έκφραση, μαθηματικά (άσχετα αν, πολλές φορές, η δυσχέρεια εντοπίζεται με ιδιαίτερη ένταση και έκταση σε μια και μόνο πλευρά με περισσότερα και εντονότερα συμπτώματα). CHRISTOPOULOU 9

10 Η δυσλεξία αφορά και τον προφορικό λόγο, όχι βέβαια με την έννοια δυσκολιών ή ατελειών στην εκφορά ορισμένων φωνημάτων, αλλά με την έννοια της δυσχέρειας στην επεξεργασία του λόγου σε όλα τα επίπεδα της γλωσσικής λειτουργίας. CHRISTOPOULOU 10

11 Χαρακτηριστικά: Δυσκολία στην επεξεργασία ακουστικών πληροφοριών που αφορούν την γραφική αναπαράσταση των γραφημάτων. Σύγχυση μορφών, θέσεων και κατευθύνσεων γραμμάτων και λέξεων Αδυναμία ανάλυσης και σύνθεσης της λέξης Αδυναμία οπτικής σύλληψης της λέξης Αδυναμία συνειρμού ακουστικής και γραφικής εικόνας σε μεμονωμένα γράμματα και φθόγγους Καθρεπτική γραφή γραμμάτων και ενίοτε λέξεων Αδυναμία προσανατολισμού στο χώρο και στο χρόνο Έλλειψη επικρατήσεως ενός εγκεφαλικού ημισφαιρίου CHRISTOPOULOU 11

12 Επικοινωνία: Το βασικό μέσο επικοινωνίας του ανθρώπου είναι η Γλώσσα/Λόγος Ανταλλαγή ιδεών μεταξύ αποστολέα και δέκτη. Περιλαμβάνει τη μετάδοση μηνυμάτων και προυποθέτει την ανταπόκριση/ανάδραση. Επικοινωνιακά μέσα Τρόποι επικοινωνίας στο ζωικό βασίλειο: Νοήματα Στάση/κίνηση σώματος Έκφρασεις Μεταβολές σωματικής κατάστασης CHRISTOPOULOU 12

13 Γλώσσα Ένας κοινωνικά αμοιβαίος κώδικας ή συμβατικό σύστημα για την οργάνωση και αναπαράσταση σκέψεων/ιδεών μέσω της χρήσης αυθαίρετων συμβόλων οι συνδυασμοί των οποίων διέπονται από κανόνες ( Owens, 2005) Χαρακτηριστικά του γλωσσικού συστήματος: Εργαλείο που πρέπει να χειρίζεται το κοινωνικό σύνολο Διέπεται από κανόνες Παραγωγική διεργασία Αυθαίρετος κώδικας Δυναμικό CHRISTOPOULOU 13

14 Γλώσσα/Λόγος Αποτελείται από στοιχεία: Μορφήματα (ελάχιστοι φορείς νοήματος) Λέξεις (αποτελούνται από μορφήματα και φέρουν σημασία) ( Κωτσοπούλου, 2007) Τα μορφήματα συνδυάζονται για να σχηματίσουν λέξεις και οι λέξεις συδιάζονται για να σχηματίσουν προτάσεις. Ο συνδυασμός των στοιχείων (μορφήματα/λέξεις) διέπεται από κανόνες. CHRISTOPOULOU 14

15 ΛΟΓΟΣ ΔΟΜΗ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΧΡΗΣΗ ΦΩΝΟΛΟΓΙΑ ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΟ ΣΗΜΑΣΙΟΛΟΓΙΑ ΠΡΑΓΜΑΤΟΛΟΓΙΑ ΦΘΟΓΓΟΙ ΚΑΙ ΦΩΝΗΜΑΤΑ ΦΩΝΟΛΟΓΙΚΟΙ ΚΑΝΟΝΕΣ ΓΙΑ ΤΙΣ ΣΧΕΣΕΙΣ ΜΕΤΑΞΥ ΤΟΥΣ ΚΑΝΟΝΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΔΟΜΗ ΚΑΙ ΜΟΡΦΗ ΤΩΝ ΛΕΞΕΩΝ ΚΑΝΟΝΕΣ ΓΙΑ ΤΟ ΣΥΝΔΥΑΣΜΟ ΛΕΞΕΩΝ ΣΕ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΝΟΗΜΑ ΤΩΝ ΛΕΞΕΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΣΥΝΔΥΑΣΜΩΝ ΤΟΥ ΚΟΙΝΩΝΙΟΓΛΩΣΣΟΛΟΓΙ - ΚΟΙ ΚΑΝΟΝΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΧΡΗΣΗ ΤΟΥ ΛΟΓΟΥ Τα στοιχεία του λόγου 10/3/2012 Introduction to Speech Tx by Dr. Maria Christopoulou 15

16 Γλωσσολογικοί τομείς Φωνολογία: τα φωνήματα της γλώσσας και οι σχέσεις μεταξύ τους. π.χ. λολόι, φάλασα, διαφοροποίηση μεταξύ κουμπί- κουπί Συντακτικό: οι κανόνες που κυβερνούν τις λέξεις όταν συνδυάζονται μεταξύ τους. π.χ. την γάτα κυνηγάει ο σκύλος / the cat chases the dog Σημασιολογία: το νόημα των λέξεων και των συνδυασμών τους π.χ. πράσινα σύννεφα κοιμούνται στα μαλακά ντουλάπια Πραγματολογία: τη χρήση του λόγου και τους κοινωνικούς κανόνες που τη διέπουν π.χ. βάλτο δίπλα στο μεγάλο, μπορείτε να κλείσετε την πόρτα; 10/3/2012 Introduction to Speech Tx by Dr. Maria Christopoulou 16

17 Ψυχογλωσσολογικοί (νευροψυχολογικοί) παράγοντες που συνεισφέρουν στην ακουστική επεξεργασία του λόγου: Ακουστική μνήμη (auditory memory) Φωνολογική ενημερότητα (συνειδοποίηση και χειρισμός λέξεων, συλλαβών & ήχων) Ακουστική ακολουθία / αλληλουχία / διαδοχικές σειρές (sequencing) Ακουστική προσοχή και διαφοροποίηση (attention and discrimination) Ακουστική ολοκλήρωση και σύνθεση (closure) Ακουστική Ταχύτητα επεξεργασίας του ακουστικού ερεθίσματος (processing speed) 10/3/2012 Introduction to Speech Tx by Dr. Maria Christopoulou 17

18 Φωνολογική ενημερότητα είναι: Η συνειδοποίηση των λέξεων, συλλαβών και ήχων μέσα στην πρόταση και η ικανότητα χειρισμού όλων αυτών με διάφορους τρόπους ανεξάρτητα από το νόημα τη πρότασης. Η ΦΕ είναι αποτέλεσμα ολόκληρου του συστήματος επεξεργασίας της ομιλίας (speech procession system) Η ΦΕ είναι μεταγλωσσική ικανότητα που απαιτεί από τα παιδιά συνειδητά να σκεφτούν τα φωνολογικά τεμάχια των λέξεων. Η ΦΕ είναι ο προάγγελος των ικανοτήτων ανάγνωσης και γραφής CHRISTOPOULOU 18

19 Η σχέση μεταξύ της ανάπτυξης της ομιλίας και της ανάπτυξης του γραμματισμού (literacy development) (Stackhouse & Wells, 97) ομιλία Γραμματισμός Φωνολογική ενημερότητα Σύστημα επεξεργασίας της ομιλίας CHRISTOPOULOU 19

20 Για να μπορεί ένα παιδί να αναπτύξει ικανότητες φωνολογικής ενημερότητας πρέπει να: δίνει προσοχή στα ακουστικά μηνύματα επεξεργάζεται ακουστικά μηνύματα «αποθηκεύει» και μετά να χρησιμοποιεί τις γλωσσικές γνώσεις του Μπορεί να έχει πρόσβαση στο «αποθηκευμένο» υλικό Μπορεί να παράγει δημιουργεί καινούριες παραγωγές (Bishop & Leonard, 2000) CHRISTOPOULOU 20

21 Έρευνες δείχνουν ότι: Υπάρχει δυνατή σχέση μετάξυ της φωνολογικής επεξεργασίας της γλώσσας σε παιδιά προσχολικής ηλικίας με τις ικανότητες ανάγνωσης και γραφής που αποκτούν αργότερα τα παιδιά. (Bishop & Lenard, 2000) Ορθοργαφία Φωνολογία (Τεμαχισμός λέξεων) CHRISTOPOULOU 21

22 Ανάγνωση και Γραφή Τα σύμβολα της γραφής αντιπροσωπεύουν την ομιλία. Η ρέουσα ομιλία δεν είναι ένα αδιάσπαστο σύνολο συνόλων, αλλά αποτελείται από πολλές ξεχωριστές υποομάδες συμβόλων, τις λέξεις, που είναι αυτόνομες με σημασιολογικό περιεχόμενο και μορφολογία που ακολουθεί συγκεκριμένους κανόνες. CHRISTOPOULOU 22

23 Αναγνωστική Ικανότητα Είναι η λειτουργική και αισθητηριακή ικανότητα του ατόμου να αποκρυπτογραφεί κάποια γραπτά σύμβολα. Είναι μια σύνθετη λειτουργία Είναι μια λειτουργία που απαιτεί κατανόηση της έννοιας του συμβόλου Είναι μια λειτουργία που εξυπακούει παραγωγή ήχων Είναι μια λειτουργία που απαιτεί μνημονική επεξεργασία για να είναι σε θέση το άτομο να συγκρατεί τις πληροφορίες έτσι ώστε να κατανοεί το κείμενο που διάβασε. CHRISTOPOULOU 23

24 Ανάγνωση=Μια βασική γλωσσική δραστηριότητα Είναι μέρος της γενικής γλωσσικής εξέλιξης του παιδιού και όχι σαν μια μεμονωμένη ικανότητα ξεχωριστή από την ακοή, την ομιλία και το γράψιμο: Η εκμάθηση της ανάγνωσης βασίζεται στον προφορικό λόγο Χρειάζονται δυνατά και γερά θεμέλια για γρήγορη και αβίαστη ανάγνωση Βασική προυπόθεση είναι ο εμπλουτισμός του προφορικού λόγου από τα πρώτα στάδια της ανάπτυξής του. CHRISTOPOULOU 24

25 Στάδια ανάγνωσης 1. Ακουστικός διαχωρισμός - ακουστική αναγνώριση των φωνημάτων 2. Οπτικό στάδιο ανάγνωσης στηρίζεται στην απομνημόνευση των υπερισχύοντων μορφολογικών χαρακτηριστικών μιας λέξης. Το οπτικό σύνολο 3. Αλφαβητικό στάδιο σχέση μεταξύ γραφήματος και φωνήματος στις τυπωμένες λέξεις. Χρησιμοποιείται η γραμμική-φωνημική αντιστοιχία ή μετάφραση σαν τεχνική για την αποκωδικοποίηση των μορφολογικών συνόλων του γραπτού λόγου CHRISTOPOULOU 25

26 Συν/α 4. Μορφολογικό στάδιο οπτική αυτόματη αναγνώριση μορφολογικών συνόλων κατά την ανάγνωση και κατά συνέπεια ανάγνωση χωρίς λάθη. 5. Σημασιολογικό στάδιο κατανόηση των όσων διαβάζουμε CHRISTOPOULOU 26

27 Προαπαιτούμενες ικανότητες ανάγνωσης ξεκινούν με τη: Συνειδητότητα των ορίων των λέξεων μέσα στην πρόταση Συνειδητότητα αντιστοιχίας μιας γραπτής λέξης με την αντίστοιχη προφορική Συνειδητότητα συλλαβών και ήχων μέσα στη λέξη. (μετρώ συλλαβές, χτυπώ παλαμάκια) CHRISTOPOULOU 27

28 Συμπτώματα και δείγματα μαθησιακής δυσκολίας και προβλήματα που αντιμετωπίζουν τα μεγαλύτερα παιδιά. Δυσκολίες στη βαθειά δομή της γλώσσας (γραπτό λόγο) Δυσκολία στην επεξεργασία ιδεών, νοημάτων, συλλογισμών, περιγραφών, διήγηση. Ιδιαίτερη δυσκολία στη διατύπωση αυτών που λέει και σ αυτά που σκέφτεται. Δυσκολία στη χρήση ρηματικών χρόνων. Μεγάλο πρόβλημα στην αντιγραφή, προ πάντων από τον πίνακα. CHRISTOPOULOU 28

29 Δυσκολία στη χρήση πολυσύλλαβων λέξεων. Πολύ απλουστευμένη και τελεγραφική μορφή γραπτής έκφρασης. Πολλά λάθη στην επιφανειακή δομή της γλώσσας (γραπτό). Κακογραφία (δυσγραφία) Ανορθόγραφος λεκτικά και γραμματικά λάθη (δυσορθογραφία). Δυσκολία στην κατανόηση κειμένου αλλά και αυτού που διαβάζει. CHRISTOPOULOU 29

30 ΕΠΙΣΗΣ Μπορεί να παρουσιάζει δυσκολίες με τους αριθμούς και τις αριθμητικές έννοιες (δυσκαλκουλίαδυσαριθμησία). Εξακολουθεί να έχει προβλήματα με τους πίνακες του πολλαπλασιασμού, δε θυμάται τους μήνες, τις εποχές με τη σωστή σειρά ή το αλφάβητο. Δε μπορεί ν αποστηθίσει εύκολα. ΙΣΩΣ να παρουσιάζει προβλήματα με τις μουσικές νότες (τα σύμβολα μουσικής). Μπερδεύει το δεξί και αριστερό και έχει γενικά προβλήματα προσανατολισμού. CHRISTOPOULOU 30

31 ΕΠΙΣΗΣ Χρειάζεται αρκετά χρόνο για να κατανοήσει κάποιο ερώτημα που του τέθηκε και αργεί ν απαντήσει. Μπορεί να έχει προβλήματα στην οργάνωση και δυσκολία στην στρατηγική μελέτης. Προβάλλει σοβαρά ψυχο-κοινωνικά προβλήματα. CHRISTOPOULOU 31

32 Εξακολουθεί να είναι αδέξιος στις αδρές κινήσεις του. Έχει σοβαρές διακυμάνσεις στις μαθησιακές του επιδόσεις. Αρνείται κατηγορηματικά πλέον να πάει στο σχολείο, προκαλώντας έτσι σοβαρά προβλήματα για όλη την οικογένεια. Προβληματική συμπεριφορά στο σχολείο. CHRISTOPOULOU 32

33 Κύρια Χαρακτηριστικά Δυσλεξίας Μοναδικότητα (αποδικωποίηση και ανάλυση ακουστικού συνιάλου- κώφωση λέξεων.) Κανονική νοημοσύνη Μεγάλη δυσαναλογία μεταξύ προφορικού και γραπτού λόγου. Κανένα άλλο ουσιαστικό παθολογικό πρόβλημα. Υπερκινητικότητα, έλλειψη προσοχής (ΜΒΔ). Πολλαπλά ψυχολογικά προβλήματα. CHRISTOPOULOU 33

34 Αποφυγή των «ταπέλων»!!! Προσοχή στις ετικέττες και τις ταπελλώσεις παιδιών. (απρόσεχτος, τεμπέλης, ανήσυχος, άταχτος, ) Προσοχή στην ψυχοκοινωνική και συναισθηματική πλευρά του ατόμου με μαθησιακές δυσκολίες. CHRISTOPOULOU 34

35 Συναισθηματικό άγχος Χαμηλή αυτό-εικόνα Χαμηλή αυτο-εκτίμηση Άγχος Κατάθλιψη Προσπάθειες για ν αντεπεξέλθει Αντικοινωνική συμπεριφορά Στενοχώρια Μαρασμός CHRISTOPOULOU 35

36 Καμουφλαρισμένες συμπεριφορές!!! Ψυχοσωματικές παθήσεις Παραφορά Ενόχληση στην τάξη Αποφυγή του σχολείου Απρεπη συμπεριφορά Προβλήματα στο σπίτι Κατάθλιψη Μειωμένη αυτό εικόνα CHRISTOPOULOU 36

37 Πώς πρέπει να τους αντιμετωπίζετε εσείς οι Ειδικοί επιστήμονες και ιδιαίτερα Λογοπαθολόγοι και Ειδικοί παιδαγωγοί καθώς και γονείς; Δώστε έμφαση στα δυνατά του στοιχεία Αποφεύγετε τον εξευτελισμό και απόρριψη Βοηθήστε το να ξεπεράσει τις δυσκολίες του Πιστέψετε σ αυτό Στηρίξετε το παιδί με όποιο τρόπο νομίζετε καλύτερο Προσδιορίστε διευκολύνσεις που να βοηθούν το παιδί στις δυσκολίες του στο σπίτι και στο σχολείο Ζητείστε τη βοήθεια και συνεργασία των ειδικών Αποδεχτείτε το παιδί σας όπως είναι Βοηθήστε το να αποκτήσει αυτό-εικόνα και αυτόπεποίθηση CHRISTOPOULOU 37

38 ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ ΕΙΣΗΓΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΣΥΜΒΟΥΛΕΣ Να θυμάστε ότι: Το παιδί δεν ελέγχει αυτό που του συμβαίνει. Εχει συνήθως χαμηλή αυτοεικόνα και αυτοπεποίθηση. Δεν ωφελείται από μια απλή επανάληψη. CHRISTOPOULOU 38

39 Να θυμάστε ότι: Είστε πρώτα ειδικοί και μετά απλοί άνθρωποι κατανοείτε πολύ περισσότερο! Κρατήστε την ηρεμία σας όταν εργάζεστε με τα παιδιά αυτά. Θέλουν υπομονή και επιμονή. Μην περιμένετε μεγάλα άλματα γρήγορα. Δώστε χρόνο στο παιδί να τελειώσει αυτό που σκέφτεται ή κάνει. Αποφύγετε αχρείαστα σχόλια. Βάζετε μικρούς, συγκεκριμένους στόχους. Να είστε πάντα θετικοί και αισιόδοξοι! CHRISTOPOULOU 39

40 ΣΗΜΑΝΤΙΚΟΤΑΤΟΣ ΠΑΡΑΓΟΝΤΑΣ Έγκαιρη Διάγνωση - Το κλειδί για την επιτυχία. Άμεση αντιμετώπιση και παρέμβαση των ειδικών. Συνειδητοποίηση και Αποδοχή του προβλήματος. Η Δυσλεξία δεν γιατρεύεται με φάρμακα. Τα Μαθησιακά Προβλήματα δεν γιατρεύονται με φάρμακα. Αντιμετωπίζονται όμως σε σημείο που το άτομο να μπορεί να είναι αυτόνομο, να μαθαίνει με το δικό του τρόπο και να επιτύχει στην ζωή του. Επιτυγχάνεται μόνο με συστηματική αποθεραπεία. CHRISTOPOULOU 40